TN

VULNERA SCLOPETARIAOBSER VA TIONES,

gg»

QU AS ,

VENIA EXPER. FACULT. MEDICE,

PR JESIDE

ADO LP HO MURRAT,M. D. ΑΝΑΤ. ET CHIR. PROFBSS. R. ETO. SOC. REG. SCIENT. UPSAL,

ACAD. REG. HOLM. VtfSSiNG. BASIL. FLORENT. BOTAN. ET

GEORGOVH UT ET SIENENS. ET BEROL, N. C. WEMBRO,

Pro Gradu DoSoris,IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XV DEC. ANNI MDCCXCI,

JH. A. KT Ρ. M. S.

PUBLICE DEEENDET

AUCTOR

C£JF7M· ffJjßmaW,HELSINGUS.

U Ρ S A L I JE,LITTTRIS VIDUffi DIRECT. JoH. EdMAN.

ΤΗ

VULNERA SCLOPETARIAO B S Ε R V A T I O Ν Ε S,

PR O 0 Ε ΜIU M»Äd- A-d difunetam de Vuineribus Sclopetariis aliisque, quse machinis

ignivomis originem debent, ideam fero pervenit Scientia Chirurgtea,&, huic rei lucem sdferre clariorem, non niS temporibus recentiori-bus datum ftiit. Certius jam conibat, in quo ab aliorum aifferat eo-

rum natura & medela. Gravior contufio & ailaceratio partium adja-centium primum certe iliis' locum inter Vulnera contufa adfignat :

a reliquis vero, qua? hoc nomine veniunt in eo difcrepant ,quodmajor contafionis graduSj particularis fubfbantise deftruftio & commmn-

tio, ac violentior, quam quae alia vulnera comitatur, nervcrum coromo-

tio, in bis, vario modo iimul complicata, locum habeant Exinde

pafcet, quam peculiarem omnino curationem requirant hsecce Vulnera.De hac vero varie a variis fuit difputatum, & noilris temporibus aegre

cor.fentiunt Auctores. Celebratisflmorum maximique nominis ViroruraLe Dran, Ravaton, Bilguer , Schmucker,· Richter, Τιγ'ε-den & Bell hoc in argumento icripta, multorumque in Memoiresde fAcadsmie R. de Chirurgie occurrentes Obfervationes dodtrinamquidem hancce maxime illuibrarunt , at vero, in nonnullis curandimethodum fpeftantibes, inter iilos non convenir. Tantas lites com-

ponere, meas quidem vires fuperat: quum tarnen, triennio prseter-

lapfo , in pluribns ejüsmodi Vuineribus curandis occupato esfe mihi

eontigerit, rem haud prorfus ingratam fafturura me esfe fperavi, fitam proprias, quam alienas quasdam, fub prseterito belld factas, cir¬ca hoc argumentum, obfervationes brevi commentatione corople&e-rer. Hancce bipartitam Tibi L. C. jam offero; Priore Se&ione, quod-nam auxilium Vulnera Sclopetaria ftatim poft Jsefionem: Altera, quälefub reliqua cura eorum , usque dum ulcerum naturam induerint, a

manu Chirurgica requirant, breviter adumbraturus«.

Sectio Prior

Qualitates vulneris omnium primo funt examinandae»Hoc quidem interdum oborta impedit haemorrha-gia , at vero norisiima illam fedandi methodo pråemuni-tis cura ejusdern levior esfe foler. Si igitur in fola de-ftru&ione cutis Si proxime fubjacentium mufcuiorum con-üiterir vulnus, facilis erit ejus pervefiigatio; dum au-tem profundius penetravir globus, fuperficies vulneriscelata oculis plerumque fefe iubducit,& canalis una ex-i-gua in cute apertura vel duabus hiat« Digiro, ubi per-miferit magnitudo laefionis, tutius quam fpecillo abditavulneris, canalis longitudo s osfium fra&urae Sc, quodmaxime intereft, peregrina, fi quae adfunr, deteguntur.Nifi difficultates, infra commemorandae, obfiiterint, haecomnino ftatim, maxima tarnen cum circurnfpe&ione funtremovenda. Plura huic fcopo infervientia adinventa funrinftrumenta; at magnam eorum catervam, in praxi mi¬nus proficuam, reje&am nunc obfervamus. Parte vulne-rata videlicet in eodem fitu, quem in ipfo laefionis mo-mento habuit , pofita, heterogenea , niß in profundofint demerfa, fed quae adfpe&ui fefe offerant, digitisvel forcipe folita extrahi posfunt. Idem quoque erit a-

gen"

De Fuhieribus Sciopetarits. 5

gendum, ü prope canalis extremum osfere occummr por-tiunculae, a conriguo fuo prorfus divuliae; quum prouccorpora vulneri peregrma, a iblido vivo fejun&a, omninutrimenro privata, novamque adcretionem refpuentia,fint confiderandas\ Sed ü adeo in proiundo latuerint pe-regrina, ur priorem fugianr perquifirionem, & in primisii adfuerit fra£tura, inciiiones fvaferunt Au&ores, quaenon tantuin ad aliena qiaacvis eximenda, verum etiamad promovendam reiiquam vulneris medicationem profi-cuas unanimi conieniu judicarunt. An vero hoc ipfoconiilio rem acu tetigerinr, paullo adcuratius confiderariintereft.

Heterogenes fiatim Sc quodemumcunque fieri pos-fit modo removenda esfe , conrendunr; unde non mi-rtim, quod hac fola de causfa juiio (kpius inciiionibusvulnera dilstaverinr: natura enim ipfa , qua? heteroge-neis fem per eil inimica, fub partium coalitione, dumpure parietes vulneris funt lubricarae, ea propria vi ex-pellere adnititur Sc ars compresfione inodica lituque ae-gri congruo, fub curae progresfu hocce naturae negoti¬um efiicacislime fublevat. Si vero fub prima fuppura-tione non fuerint eliminata , non fiatim infirumenta ac¬tis adhibenda esfe judico , nam interdum levisiimo illo·rum fiimulo pars redditur ira adfveta, ut vulnus confo-lidari diuque fine ullo incommodo confolidatum fervarinihilominus posfit; interdum vero Setaceorum ope, fup»puratione excitata, facile removentur. Saepe quoque haecipfa corpora peregrina novam quandam producunr hu-morum congefiionem & infequentem abfcesfum, per*quem, externorum emollientium ufu ematuratum , fivefponte, five fcalpelli acie aperiatur, illa confefiim pro¬prio quafi marre fefe evolvere folent, reli£lo amplitudi-nis minoris finu, Sc ad confolidationem multo proclivio-

A 3 re,

Dt Fulnerihus

ye 5 quam illud fuisfet vulnus, quod inicio inciiionibusad fcopum pra:di£lum deftinatis, pararetur. Curarn hocmodo o sc nimiurn pro!atarif nec magis implicitam red-di, experientia teftatur.

Haec vero non cum in nnera di£ia fiunto, ut inci-fioiies omni in cafu vkuperem. Maxime enirn conveni-unr , ü quattdam oranes comprimendi , vei alios compe-fcendi conatus eluferit hsemorrhagia Sc vaCcuium faucia-tum ligatura conftringi debuerir; ii heterogenea curi proxi-me fubjacent, illiusque incifio ob adjacentes partes peri-cuio vacat, fique' coniiiterit, glandern afperam aliaquequsevis fragmina, hic illic vel mufculis vel nervofis Scdelicatioris itruélurse partibus esie intrufa, easque laces-fere; atque iisdem fere fub conditionibus in fradluriscompiicaris funt commendandsc. In his ea quidem fra-gmenta osfes, qw& perioftio Sc osfi adhuc adha*rent, con-tiguo fuo, quanrum fieri posfit, funt coaptanda, reliquavero j qua: prorfus funt fiejun<äa5 removenda, & huncin finem inciiiones faepenumero necesfarise evadunt ?

quarum autem magnitudo pro fragminum & partis Isefse.ha»bitu erit dimetienda. Quando vero fragmentum quod-dam ex osfis fuperficie reftexurn, carnes penetraveritadjacentes, illasque irriraverit, illud fcalpello ftatim re-movere juhent artis periti; crediderim vero, fitu partisidoneo Sc mufculorum relaxatione irritationem hanc fae-pisfime tolli, Sc, Γι hoc profpere non -Tuecedit, haud rarocartiis, fragmentum ipfum irretientis, leviore rantum di-vifione, qua fibrarurn adjacentium crifpatio fimul repri«mitur, propofitum obdneri finem 3 ipfam vero osfis ex-eifionem non prius tenrandam esie, quam dum prioribusauxiliis defiderarum eftedtum non reportari confiet. Si

- quoque glans ad alterum osfis fracii latus fuerit propulfa,etiam hic firaplex orae vulneris incifio nonriumquäm fiufE-

cit j

S-clopetnriis. 7

cl t; interdum vero, globo akius demerfo, fe£lio in op«poüta membri iuperiicie, ii permiferit pars Iseia, eft in-ilituenda t ne glandis extra£lione , poilea forfan promo-venda , callus, fub prima infiammanone effufus, initru-mentis adhibnis qualicunque rarione laedarur, vel oborta,a remanente noxio, iuppurarione, rnrius ibivatur. Idemnobis injunclum esfe videtur, dum ita glans osfi haeretirnpafta, ut forcipe eximi nequeat, tum eriim vel trepst*no vel elevatorio ftatim eil auferenda. Si globus par-tem trajecit, apertura, ex qua excesfit, fruftulis osfeis re-fertisiima fepisiime reperitur , quare hujus tantum inci-iionem hoC cafu necesfariam, exiitimem. Aiiati cafus funcforfan praecipui, qui inciiiones, dum heterogenei cujus-dam removendi ratio fit habenda5 expofcunt*

Sed in adferenda incifionum utilitate eas ad pere-grina non folum auferenda, verum etiam in omnibus fe*re laefiönibus, fuam modo tormentis bellicis debeant ori-ginem, proncuas esfe, adfeverant. Huic confilio fe feoppofuerunr recerniorum nonnulli, illud faepisiirne fatale,experientia teile, praedicantes. Contendunt fcilicet pri¬ores, in hifce vuineribus plures, quae in ümpliciter in·cifis non adfunt, curandi occurrere difficulråtes, ideoquevariis incifionibus easdem ipiis qualitaies falurares adfcri-bere iludent, fimulque fibi perfvadent, commut3ta ficeoru-m natura, contuiionis Sc infequentis inflamniatioiiisvim, dum congeftis humoribus facilis paratus eil exi-tus, inftingi. Sed primum incommodum, quod inciiio¬nes adferunt, cerre illud eil, quod extenfio laeiionis indemajor fiac. Ejusmodi vero dilatatio non folum eft fuper-flua, nulliusque frugis, verum etiam, quum pro magni-tudine vulneris imminens mäli periculum increfcat, utnoxi-a eil evitanda; id quod, fi usquam, certe Xeno-dochia militaria adfirmanr, qu$ poft conftiftum vulnera*

s De Vulnerilus

tis repleatur, debilitare folidorum, dyscrafia fcorbu-tica,aliisque rnorboiis affecbiombus plerumque laborantibus.Unde non mirum ed, Γι horum externa?, etiam levio-res iaefiones in genere medicationi reilftant, 6c, dumuberius dilatantur , coalitionem pertinacius refpuant, at-que per moram ta?diofarn protracbamque fuppurationemjaüura virium in dies increfcac. Diuturniore in Nofo-comiis, aegris refertis, commoratione corpora fimul vul-neratorum ad varias alias morborum turbas difponuntur.— Sed regeruntjncifionibus ipfis iniiamrnationem quodam-modo preecaveri ■ praeter quam vero quod novo hocftimulopluriumque folidorum laeiione novam excirent, vel fal-tiin priorem exaggerent, perfuafum quoque habeo, quodad educendos humores colle£os nil fere conferant, iiqui-dem in recenti vulnere nondum adeii ejusmodi hurno-rum congeftio, utpore quae afbioni vaforum violentiori,nondum inceptse, örtum debet. Exigua admodum quo¬que ett qua? incifo vulnere efHuit hurnorum copia, eko ces-Tat, & tantum abett, ur exonerandis vafcuiis fufficiat, quinporius hiec magis oppleantur 6c lubenrius in gangraenatnabeant. Vente feébiones, flve univerfales, five iocales,hoc in ftatu magis falurares esfe arbirror, quum finelaefione 6c absque fuperaddito ttimulo masfam fangvinis6c oppletionem particuiarem minuere valeant· fed dehis i η fr a.

Qui fimilitudinem inter ejusmodi recens vulnus fclo-petarium 6c ulcus fittulofurn invenerunt, ipiis eandemconvenire curam funt arbitrari. Duplicem ob rario-nem incifiones in curandis ulceribus fiftulofis necesfaria?judicantur, ur nempe puri contenro liberior concednrur ex-itus arque callotltas eortirr., nova ex inciiionibus orra in-flammatione, folvatur 6c deftruarur. Prior rarisiime va¬

kt, liquidem per Setacea, quorum ufus infra ett laudan-dus,

Sclopetnriis. 9

dus, idem fe re obtineri posfir. Quod .vero ad poftério*rem actin et, in vulneribus fciopetariis adeit quidem efcha»ra, quae, canalem vulneris obregens, humorum effufionemaliquacenus impedit, atque ideo cum calio duriusculo fo-rqt comparanda : Quum vero efchara haec, pro raiioneIsefionis diverfam crasfitiem induens, tam duritie, quamreliqua formationis ratione a callo, quem fiituiis adiigna»runt Au&orum plurimi, difcrepet; oppicio patet, quan-tum claudicet ifta iimilitudo. Novimus praeterea, iepara-tionem efcharae inorganicae fuppurationis adminiculo pet-agi & promoveri , atque eliminationem illius vel Se-taceis vel etiam reliqui puris effluxu foepisfime obtine¬ri; quae vero medi.caminis ratio nec ad deftruendos, necad folvendos fiftularum organicos callos, nec denique adavertendam eorum geneiin non tanturn non fufficeret,verum etiam ipfis noxam inferret.

Quid jam de incifionum utilitate in praedi£lo cafucogitem , quisque facile judicare poteft« Vulnera ita com·parata, ut incifiones omnino depoicere viderentur, fineearum adminiculo fapata vidi , quorum bina hic tantumadferre placet exempla: vidi nempe vulnus, ab anterio¬re thoracis parte ad poftcriora usque, inter cutem Sccofias non laefas, fefe porrigens : vidi quoque aliud am-bas clunes profundius 0c transverfe percurrens^ quse ra¬men bina fine ullis incifionibus brevi temporis fpatioconfolidationem admiferunt. Neque ex dilatatione ca-nalis cujusdam fubcutanei, iive totam ea exteniionempercurrat, iive diverfis in locis inftituatur, ufum quen·:dam derivandum esfe reor. Sic etiam, ii glans plumbeafuperficiem osfis attigit, non ftatim perioftium Sc os i-pfum contufum invenitur; unde quoque propofitas inci¬fiones perioftii, Sc pe-rterebrationes osiis praecipitatae nonlaudo, quum easdem, usque dum cx mutato eorum co-

B la*

HO De Vulnérthus

lore, & concomitante doloris cujusdam fenfu, ad comu-fionem osfium veram concludi posfit , differendas esfe,exiftimaverim. Unicam tamcn hanc exceptionem prse-fcriptarum regularum adferam: ii videlicet curi expan-iiones aponevroticae fubjacenr, quas feroper & in quoviscafu ftatim incidendas esfe auturno, ne earum tenfioaden-iiori contextu pendens, dolorem nimis poüea adaugear.

Setaceorum in bis vulneribus ufum diu impugnaruntAuftores , varias illis noxas tribuentes, dum illa, ut Cor¬pora vulneri peregrina, ftimulum adferre nimium & ori-ficiorum commercium purisque effiuxum prorfus praepedi-re, contendunt. Perverf<e vero illa applicandi methodopotius, quam Setaceorum effeftui hoc tribuendum esfe ,

crediderim. Frequentior eorum ufus fub practerito bellomaxime invaluit, omnesque de eorum eximia utilitatecertiores reddidit, ii modo regulis, quas diftitaverit expe-rientia, rnorern garerent medicantes. Qui ex eorum Fi¬rn if ο , quo promoveretur fuppuratio, aliquid Tibi polii-centur emolumenti, eo magis errare videntur, quod eo¬rum irricandi vis, fl quee adeft, ante puris formationemmagis esfet noxia, podea vero raro fit necesfaria, Com·modum, quod ρ ras Fant, in eo prsecipue confiifit, ut vul-neris hiatus apertos teaeant, & faciiiorem puris atque he-terogeneomm reddant exitum. Sequentes vero regulasfub eorum ufii obfervandas esfe, opinor. in vulnera,dum adhuc recentia fu-nt, fi fieri poteft, funt introdu-cenda; hocque eo in primis jure, quod eo tempore vul-ntis humor.ibus congeftis vaiisque turgidis nondum tu-mear, canalisque reftiore j».m via, quam poft infiamma»tionem, quae illum fcepisfime tortuoium reddit, membrumpenerret;ut taceam novas illas parietum dilacerationes,quae,ii fub cura eorum introduftio necesfaria fuerit, vix evi-tari posfunt» Ne vero bis ipfis violentia quaedam vulneri in

fe·

Sclopetariis. II

feratur, necesfe omnino eft, ut non tantum , usque duminflammationis ftadium pr&Terierit, intadla relinquamur, ve¬rum etiam crasikies eorum vulneris dirneniioni adapterur,quo fcilicer multo minor, esfe debet. Ligulam Jintearo, inutroque margine per extradla fila longitudinalia quaii plu-mariam, in uium plerunique vocarunt, quam vero parie-tes vulnerum primo fub ftadio nimis lacesfere, nec aliasin uiiim adhibendam esfe credo , quam ii illius ope fubcurie progresfu, dum canalem Tub quotidiana illius ap-plicarione quaii everrat uberioremque prornoveat fuppura-tionem,heterogenea fe fe eliminaie fperamus. Indicationibusmagis profpicitur, ii Setacea ex chorda quadam ceratavel potisfimum ex filorum linreorum fafciculo non tortoformentur, Hic, vel iiecus vel emollienti quodam cera-to imbutus, anfractibus vulneris lubentius cedit» Sc vo-lurnen ejus, decrefceme vulneris canali , filis quibusdamquotidie extracfis, facile & iine nova quadam irritationeiriinui poteft, Sub hifce cautelis Setacea vulnerum labiafemper patentia fervant, callorum in vulnere generationemprorfus avertunt, efcharae, antea memoratae, puris & hete-rogeneorum aliorum exitum promovent, quid? quod ma¬lls , quae illis tribuerunt quidam, eadem mederi, nemoförlitan expertus negaverit. Quac di£la funt, de vulne-ribus in partibus mufculofis praefertim valent; varium ve¬ro eorum ufum in curandis vulneribus , partes apo-<nevroticas penetrantibus, pariter ac in fradiuris compli-catis, fi modo caute adhibita fuetint, videre quoquemihi contigir. Articulationes folae iilorum prsefentk ηferre non videntur.

In gravioribus a torrnentis bellicis artuum Inefio-nibus, an amputatio inftitui debeat nec ne, quaeftioeft , in qua folvenda valde defudanunt CelebratisfimiChirurgi , omnes vero difficultates expedire i.ondum

B a pot-

De Fulneribus

poruerun*. Ex multis regtilis, in judicio tam . gravi fe-rendo, praefcriptis, primarias tutisfimasque esfe fequentes,experientia confirmat. Statim ergo abfcindendum eil mem-brum, ii iliud penitus mutilaverint tela iniiiftca, Γι omnesvel plurimi cum feis tendinibus mufculi vafaque majo¬re, una cum majoribus nervis, deftru&ionem Sc dilace-rationem fubierunt violenram, vel eriam hsemorrhagisquaedam profufior ex vafculo majori, ligatura non iiften-da, oborta ed. Sed operatio haec in corifiniis primaetalionis, nifi contuiio major Sc vehementior csfis colli-fto impediat vel proxime adfuerit articulatso, erit fufci-pienda, Nec membro eft parcendum in frachiris, prae«fertim osüum majorum, comminutis junöurarurnque, IIambeuntes fimul partes molies maxiuie fußt dilaceratae <3ccontufae. Si vero fra£luram comrninutam minor Sc cir-cumfcripta partium moliium comkatur tafio, vel, licetmetxibrum graviter dt iauciatum, major tarnen illius parsfalva deprehenditur, iique fratftirae locus longius ab ar-ticulo dißat, curandum esfe jubent, ut mem brum con~fervetur. Ne vero do&rina hcec nirnium extendatur,ipfa experientia fuadet; Sc praecipue Chirurgo Militari, Γιin ipfo pugnaculo conillium capere oportet, perpendereconvenit, quid a vulnerati viribus Sc reliqua conftitutio-®e, quid a congrua ejus per apta vehicula transportatio-ne, quid a loci opporfunirate & reiiquis ad curarn ne-cesfariis commodis, quae tarnen plurima Tub belli ceftu ds-pe deiiderantur, fit exfpe&andum. Hioc , deficientibus re¬gulis rpecialibus, judicio Chirurgi maturo futura fors mem·bri unice eft committenda, cujus esfe debet,quemcunque ca®fum aequa ligillatim ponderare lance. Id rantum fe*rio menti eft: inculcaodum, detruncati articuli vulnus es¬fe fimplex, nec,a folidis conrufis circumdatum, adeoquefacilius cicatricem admittere, non vero per cariem, osfacorrumpentem , xnenübus atque annis a confolidationis

nego·

Sclopitariis. *3

iiegotio srceri. Sic eriam mcminisfe juvar, in aliud tem-pus delata amputatione, iterato hoe ftirnulo, duplicesgigni mfhmmarionis periodos^ unam fcilicet a vulne-re ipfo confiifto, alteram ab operarione poftmodumfufcipienda; atque igitur confulrius esfe , ita in gravioric-afu agere , ur ftimulusj ab operatione pendens, cum fti-mulo laefionis coincidar, adeoque illa eo citius abfiolvatur.Piura igitur argumenta pro tempeftiva amputatione di-micare videntur 5 eaque, usque dum de meiiori per ex-perientiam edoceamur , ampiectenda esfe opinor,

Sic, abfoluta prima vulneris medels, ad reliquamejus deligationem eft properandum. Obtegitur nempeonmium primo tenui linreo, ungvento emoiliente illito,quum ftimukntia quaevis fub primo morbi ftadio, ob ra¬tio nes infra enarrandas, maxime fint viranda. Huic em»

plaftrum quoddaui agglutinans, ad avertendum aéris ac-cesfurn, irnponitur, atque demum fpleniis debirae magni-tudinis fafciisque, non nimis conftringentibus, involvi-tur membrtim» Qitod reliqutim eft, id cutandum, ut ve~naefe£iione largiore, propinatione opiati fufficiente, ii gra»vior fuerit laeiio 3 & debito partis vulneratae iitu irrita*·tionis vis apto modo infringarur Se prsefertim moleftiae,a transportatione aegri ad alium locum interdum neces-faria, ohoriundtCj aliqua ratione imminuantur.

Sectio Altera.

Ut chara&erem horum vulnerum esfentialem con-

ftituit major illa, quam qute alia comitatur, ontufio ; i-ta etiam contufionis effe£his fpecialem Se quicv τι ab alio-rum curatione plurimum differentem a nobis efflagitat

B 3 o-

14 De Pulmribus

operam. Non folum enim deilru£tio qualiscunque fub-ftanrice, tenuisque efchara, a membranis variisque aliis par¬tibus organicis per transfodientem globum lethiferum di-laccracis, et emortuis conflata, totamque canalis fuperfici-em obregens, verum ipfa in primis violentia, quce, jampartes tantum vicinas , jam vero fimul totam corporiscompagem, percusfit, efficacisiimam folidorura a£lionemprovocat, per quam, violentias has ipii illatas, ut & caus-fam mali proximam beneiica removere (ludet natura. Propatione ftimuli primis jam diebus inflamtnarioais, tarn lo¬calis, quam univerfalis, turbae ingravefcunt. Maximi er¬go eft momenti, Γι permiferit rerum opportunitas, ut ila-tim imminens inflammatio mirigcrur, & licet vulnerati,in Nofocomiis militaribus recipiendi, adeo tarde com*muniter adveniant, ut inflammario jam ad fummum eve-£la fit gradum , eadem tarnen indicatio curatoria neuti-quam eil omittenda. Si illorum itatus debita accuratio-ne perquiritur, prirno apparatu femoro, fupcrficiem vul-neris aogre humidam , fed crufta nigricante teclam, oraautem vulneris & confinia tumida , tenfa, dolenria Scinflammata offendimus. Pulfus ipiis tenfus & accelera-tus esfe folet, appetitus proilratus, alvus obilipata, alia'quemorbofse fun£lionum adfe£liones una cum motibus fe-brilibus fmpisiirne violentioribus. Unde patet remediaquaevis antiphlogiftica , tum ob vulneris indolem , tumetiam ob reliquos naturae tumultuofos impetus, quammaxime conducere.

Deligationis apparatus in prima Se£lione commenda-tus adhuc conducit, & quaecbs ilimulancia funt Fugienda-Ted linteo, leni cerato imburo, jam fimul imponenda es¬fe crediderim cataplafmata emollienria, quorum utilita-tem m hoc cafu maximam ex infra dicendis quisque per-fpiciet, Haecce vero congruam habere coniiilenriara

de-

Schpetariis. *5

debent,tepidé funr app]icanda,atque frequentius, quam foler,novis commuranda licque adapranda, ui totam psrrem adfe-dam obregant. Srimulo locali per externa remedia fic debili-tato & infrado, in id quoque enitendum reor, ur tur-bse torius machinae univerfales fedemur. Praecepta , quaecirca readionem fyflematis vafculofi & nervei in febri-bus fe da η dam tradit medicina, etiam in hac fuppurato·ria, järn ingruente, fummo rigore Tunt fervanda. Necfangvini, niii difsvaferint praereritae haemorrhagiae veivires vulnerari fradce, parcendum; nam quanrum largae& repetitae profuerint in hoc itaru venaeruflones expe-rientia recentior comprobavir. Si dolor fixus contufa inprimis vulneris ioca occupat, nec readionem torius fy¬flematis vafculofi foniorem habet comitem,' venaefedio-nes fufncere folent locales; Γι vero in fummum eveda(unt inbarnmationis fyrrsptomata, melius conducunt uni¬versales. Probe de cerero ε fl: obfervandum, gravioramala ex adione folidorum juflo fortiore , quam debilio-re, flrpius esfe metuenda. Decrementum inflammatio-nis puris boni fecrerione , doloris ac tenfionis irriminu-tione, pulfu molli, libe.ro & lento, reliquorumque fym-ptomntum cesfarione feie prodens, cito citius ik'pe ingruir,quo fimul malum ulceris fuppurantis iimplicis naturaminduitj fub quo ftadio indicariones priores curatorire eomodo funr permutandac, ut emollientia externa ac inter¬na fedantia exulent. Diururnior enim eorum ufus rela-xationem nimiam fibris inducit, copioiiorem puris for-macionern & inde fequentem virium vulnerati jaduram;quse tarnen mala fitu partis congruo, renuiori nurriente diae-ra, Corrice Peruviano, Acido Vitrioli &, fi adfuerit fpe-cialis qusedam irritatio, Opio, tum preecavenrur, tum fa-nantur; ut eorum in abforbtione puris irnpedienda vir~tutes reticeam. -τ- Si vero increfcens inflammiätio colo-re partis variegato, phlychtenis atque tenfionis & fenli-

bi-

ιβ De Vulnerihus

bilitatis quadam imrninutione , gangrasnae adventnm mi-niratur , non ftatirn a regimine anriphlogiftico eft dcüften-dum. -Nondum enim i'olida tono fuo psnkus funt priva·ra, fe,d immenfa in Ulis ftagnantium humorum, ad deprava·tionem jam properantium, copia eorum a£tionem fupprimit.^deoque venaefectione rurfus inftituta, antiphlogifticis reli-quis, Öc dein itimuiantibus quibusdam Cataplafmatibus ter-mini ejusmodi gangraenae prtefcribi posfunt. Si vero fum-mum atrigent gradum, Sphäceli dudum cbara<fterem na-£ta , parsque oedemace, majorem virium & toni jaftu-ram oftentante, corripirur, fruftra in antiphlogifticis prae-iidium quseritur, <3c ad analeptica eil fugiendum.

Qiiae jam di£la funt, ab ipfa experientia & genuinarationis folidi vivi, ftimulo adfe&i, agendi cognirione,robur fuum petunt. Stimuli, parti cuidam corporis viviadmoti , prout leviores fuerint vel vioienriores , adio-nem folidorum ejusdem partis diverfam reddunr. Levio¬res eam incitant, fortiores fopiunt, veheinentisiimi au-tem omnem agendi facultatem prorfus tollunt; unde poftejusmodi laeiionem vel inflammatio, vel in gangrasnamproclivitas, vel etiam Sphacelus oritur. Tria hascce effe-£tuum genera in vulneribus fclopetariis vaide confpicuafunt. Nam folida illa, quas a glande immediate fueruncta&a, vi agendi feu, quod idem eft, vita privantur, un¬de tota vulneris fuperficies in cruftam gangrsenofam citoabit, at folida his proxima fortiori quidem ftimulo folli-citantur; quum vero hicce ad vitalitatem omnino exftin-gvendam non fufficiat, a£tio tantum per tempus cesfat,niii nova & vehementior irritatio, quod reliquum eft vi¬tas , confumferit. Hinc femper tamdiu iicca apparentvulnera fclopetaria, donec vel corpore fuperato, fuccum,damna refarciturum , emittere queanc vafa, vel folidahaecce torpeatia, novo ftimnlo necata? id officium re-

ΙΪ10-

Scloptturiis. 1-7

tnotior'ibus vafis: peragendum reliquerinr · verum in foli-dis, qua? ab ίρΓο laefionis 3oco magis remota funt Sc non•riifi ftimulum levi o rem, vel cujus vis jam valde imminu-ta eft, patiuneur, rantummodo incitatur ailio, quo fit, utmajor humorum copia ad partem laefam deferatur. Hincoritur tumör, rtibor, calor Sc quae funt reliqua inflamroa-tionis fymptomata , in vicinia vulneris prinio fefe mani«feftentia. Ubi jarn, decrefcente inilammatione, munere fu©rUrfus perfungi incipiunt vafa abforbentia, anrea vel 1 se¬il on is vi fopit®, vel copia in primis colle£H fluidi oppres·fa, a vivo feparatur monuum Sc pus jam falutare paratur,.

Si haecce fymptomatum in vulneribus Sclopetariis ob»viorum expofitio experientise atque fans? rationi confen-tanea eil, quod quidem neminem temere ηegaturum ar-bitror; facile pärer, cur in curåtione harum Isefionum Scin primis fub primo ftadio methodum anriphlogifticam &caraplafmara emoHientia commendaverimus, atque ufum fti-mulentium cum externum,.tumtnternum prorfus abolitumvolueriflius. Sab inirio enim praefertim cavendum eft, ne*actione tam vaforum loci adfetli, quam totius arteria-rum fyftematis, infigniter au&a, nimia ad partem larfamdeferatur humorum copia, qua non tantum vafa, fintgravius vel levius laefa, feniirn ita diftenduntur, ut vim vi¬ta? prorius amirtant, unde gangraena oriatur necesfe eft;verum eriam vafa abforbentia ita opprimuntur, ut fiui-dum fuperfiuum forbere nequeant: Quod quidem venas-fe£Honibus largioribus aliisque antiphlogifticis optime ob-tinetur. Cataplafmata autem emoliientia praefcripta nonfolum leni calore humores in vafis, quorum a£lio fopitaeft, ftagnantes folvunt, eurem humeftant Sc perfpiratio-ni, quod in refolutione infiammationum non minimi mo»

Λ menti eft, perviam reddunt; verum etiam levisfimo fuocaioris ftimulo motum ofcillatorium vaforum fangvinis &

C lytn-

18 Ds FuJwrUsus Sclopctarik*

lympbaticorum deperdirum blande excitant, eoque ipilsfacultatem ftagnantes humores evacuandi, efcharam a vul-nere feparandi Sc generacionem puris promovendi, rur-fus impertiunt. Reliqua etiara , quae circa curam horumvulnerum ibb primo eorum itadio fupra allata funt, anuper data explicatione omne fuum muruari fukrum ,

oppido parere crediderim.in fine inflammationis non raro molefliam creant

haernorrhagis pertinaces, a relaxatione vaforum non mi¬nus, quam abeunte efchara oriundae. Hifce vero pervenaefeftionem , compresfionera modicam, ligaturamSc quae funt cetera, facile reliftere posiumus» Inilamma-tione quoque disfipata, follicitudinem quandoque acuir,data licet omni opera, minus benigna fuppuratio. Jamiiimis copiofa evadit, jam vero, nova accedente fe-bricula, minuttur , vel etiam fanie ichoreque vulnusobtegirur. Latentia quaedam in vulnere hererogenea, nifialia fuppurarionem turbantia adfuerinr viria, jure fufpi-camur. Illa vero caute funt removenda, Sc in hoc nego«tio Setacea maxime funt proficua, quae occulta illa hete·rogenea fiepisfime fecum abripiunr* Hifce remotis, adconfolidationem fponte quafi properant vulnera, modoeooperanti naturae adfiftamus, volumen Setaceorum proratione canalis variemus, debitam in medio canalis com-

presiionem inftituamus, Sc quantum , in initio curas ho¬rum vulnerum, au&iori a£lionis fyftemaris violentiae, Tan¬tum illius nimio lapfui in progresfu esfe refiftendum ,

femper recordemur.Jam ipecialiora, quae horum vulnerum curam con-

cernunt, breviter funt propoiita; ea vero, quae cum a-liis laefionibus externis illis funt communia, in do£lrins

de ulceribus, fra&uris, aliisque Scientiae Chirui'gicaepartibus in venienda, memorare

fuperfedetnus.