Taal- en spraakontwikkeling π π π π Klanken oefenen...Ze lacht en probeert het nog een keer. Als...

Taal- en spraakontwikkeling 111

Taal- en spraakontwikkeling

π Klanken oefenen

Mila is 8 weken oud en ik hoor haar af en toe ex-

perimenteren met klinkerklanken. Ik ga met haar

op de bank zitten en leg haar op mijn schoot met

haar gezicht naar me toe. Ik wacht even om Mila

de gelegenheid te geven te wennen aan deze nieu-

we positie en contact met mij te maken. Ik vraag

haar of we klanken zullen oefenen. Ze kijkt me

belangstellend aan en balt haar vuistjes. Alsof ze

haar vuistjes nodig heeft om geluid te maken, drukt ze

een ‘eueu’-klank uit haar mondje. Ik trek mijn wenkbrauwen

hoog op en zeg dat ik dat een heel bijzondere klank vind. Ze

lacht en probeert het nog een keer. Als ze dezelfde klank nog een keer

maakt, kopieer ik hem. Nu kijkt Mila me verwonderd aan. Haar uitdruk-

king houdt het midden tussen: ‘Jij kan het niet hetzelfde zeggen als ik’ en ‘Hoe

kun jij nou hetzelfde zeggen?’ Ik vraag haar of ze nog meer soorten klanken heeft en ze lijkt

zich te herstellen. Ze concentreert zich en drukt haar vuistjes tegen haar borst. Haar mondje

gaat open maar er komt geen geluid uit. Ik vraag haar waar haar geluidje nou gebleven is en

ze lijkt zichzelf dezelfde vraag te stellen. Wanneer er plotseling weer geluid uit haar mondje

komt, lijkt ze er zelf even van te schrikken. Ze vindt het kennelijk heel belangrijk dat ze weer

weet hoe het moet want de concentratie is snel terug en de geluidjes volgen elkaar op.

π π π

850092 BW opzet R U I M E R E versie DEF.indd 111 19-4-2010 15:44:22

Babysignalen - K. Soeting

112 Babysignalen

Thomas is 4 maanden oud en kan al verschillende klinkerklanken maken. Als hij in de box

ligt, hoor ik hem brabbelen. Ik buig me over hem heen en spreek hem zachtjes aan. Ik vraag

hem welke klanken hij aan het oefenen is. Thomas lijkt midden in een oefenreeks en de

‘eueu’- en ‘aaa’-klanken volgen elkaar in rap tempo op. Ik kijk hem verwonderd aan en zeg

dat ik dat wel heel knap vind van hem! Hij lacht naar me en kijkt vervolgens heel tevreden.

Alsof hij blij is dat hij nu voor eens en voor altijd duidelijk heeft gemaakt hoe deze klanken

volgens hem uitgesproken horen te worden. Als ik daarna zachtjes een ‘ôôô’-klank maak,

kijkt Thomas verrast op. Hij trekt zijn wenkbrauwen hoog op en probeert zijn mondje in

dezelfde stand te zetten. Wanneer hij geluid maakt klinkt het meer als ‘mmmmm’ dan als

‘ôôô’. Ik juich zijn poging hoe dan ook toe.

Aïsha (10 maanden) en Leon (11

maanden) zitten aan tafel na het

eten. Ze kunnen allebei al een

paar woorden zeggen en ik ga

klanken met ze oefenen om hun

articulatievermogen te vergro-

ten. Ik laat een lange ‘eeeeeee’

horen en Leon doet me meteen

na. Aïsha kijkt me vragend aan

en kijkt vervolgens naar Leon

wanneer die nog een ‘eee’ laat

horen. Mijn volgende klank is

‘aaaa’ en die kent Aïsha blijkbaar

wel want ze zegt het meteen na.

Leon volgt ook en de ‘mmmmm’-klank kennen ze allebei weer. Als ik een rollende ‘rrrrrrr’

voor in mijn mond laat horen, kijken ze geconcentreerd naar mijn mond. Leon probeert het

na te doen, maar zijn ‘rrr’ komt van achter uit zijn keel, het lijkt meer op een ‘ghghghg’. Ik

zeg tegen hem dat ik het knap vind dat hij het zo goed probeert. Ik ga nu klinkers en mede-

klinkers combineren en laat een ‘mamamamama’ horen. Deze klankencombinatie kennen

ze en ik hoor hem van beide kanten terugkomen. Als ik er ‘mimimimimi’ van maak, kijkt




Leon verwonderd op. Hij kijkt naar mijn mond en dan maakt hij dezelfde klanken. Hij kijkt

er heel trots bij!

Een kind gaat vanaf ongeveer 6 weken vocaliseren – klanken maken die niet hetzelfde zijn als huilen. Om de taalontwikkeling te stimuleren, heeft het kind een aanbod nodig van alle verschillende klanken die er zijn. Het kind heeft het oefenen van klanken enerzijds no-dig om de variaties te leren kennen, en anderzijds – voor de spraakontwikkeling – om de spieren in de mond die nodig zijn om de klanken te kunnen maken, te trainen. Het over en weer kopiëren van klanken suggereert een gesprek waardoor het kind ook kennismaakt met de beginselen van communicatie. Door tijdens deze uitwisseling van klanken te spelen met intonatie, neemt het kind deze variaties ook meteen mee in de oefening.

π Pruttelen/bellen blazen

Noah (5 maanden oud) zit in een

wipstoel en ik ga tegenover hem

zitten. Ik zorg dat mijn gezicht

maximaal vijftig centimeter van

zijn gezichtje is, zodat hij goed

kan zien wat ik met mijn mond

doe als ik geluiden maak. Ik

laat mijn lippen op elkaar tril-

len. Noah kijkt verrast naar mij

en meteen daarna naar mijn

mond. Als ik stop, kijkt hij mij

heel even aan en dan weer naar

mijn mond. Alsof hij denkt: daar

kwam dat geluid toch net vandaan? Ik laat mijn lippen weer even op elkaar trillen en heel

even kijkt hij alsof hij denkt: zie je wel! Vervolgens concentreert hij zich op de beweging die



114 Babysignalen

ik maak met mijn mond en ik zie dat hij zijn lippen stijf op elkaar drukt. Als dan zijn lippen

ook gaan trillen omdat hij zijn uitademing tussen zijn lippen door perst, krijgt hij een ver-

raste blik in zijn ogen. Dat voelt gek!

Evie is 6 maanden oud en brabbelt veel. Ze combineert soms al klinkerklanken met mede-

klinkers. Ze heeft net ontdekt hoe ze kan bellen blazen met haar eigen speeksel. Ik zie dat

ze daarmee bezig is als ze in de schommel zit en ik ga op mijn hurken voor haar zitten. Ik

laat mijn lippen op elkaar trillen en ze kijkt me verrukt aan alsof ze denkt: leuk hè! Jij kan

het dus ook! Ze houdt haar hoofdje een beetje scheef en haalt diep adem voor een heel lange

reeks prutteltjes achter elkaar.

Ik zie dat ze nu haar tong tussen

haar lippen houdt en dat maakt

het geluidje net even anders. Als

haar lucht op is, haalt ze weer

diep adem voor een volgende

reeks. Ze spettert haar speeksel

alle kanten op en heeft zoveel

plezier dat ze er nog heel lang

mee doorgaat.

Marylynn is 12 maanden oud en

kan al een paar woorden zeggen.

Om haar te laten oefenen met

hard en zacht blazen en de spieren in haar mondje te ervaren, pak ik een potje bellenblaas.

Ik blaas eerst een paar keer zelf en een flinke reeks met bellen vult de ruimte. Marylynn

grijpt ernaar en kraait van opwinding. Ik nodig haar uit om bij me te komen zitten en houd

het blaasstokje voor haar mondje. Langs haar gezichtje blaas ik met haar mee en wanneer

er een bel komt, slaat Marylynn hem meteen stuk. Ik doop het stokje nog een keer in het

sop en moedig haar aan het ook een keer te proberen. Ik zie hoe ze haar mondje probeert te

tuiten, maar ze duwt haar onderlip te ver naar voren. Hierdoor blaast ze naar boven. Ik tik op

mijn lippen en zeg tegen Marylynn dat ze goed moet kijken hoe ik mijn mond houd. Als ik




haar kort in haar gezichtje blaas, knippert ze even met haar ogen. Ik spoor haar aan om het

nog een keer te proberen en nu tuit ze haar lippen beter. Ze blaast en er ontstaat een klein

belletje. Ik vind het geweldig knap en dat zeg ik tegen Marylynn.

Pruttelen en bellen blazen stimuleert de ontwikkeling van de spieren rond de mond die nodig zijn om te leren spreken. Pruttelen zorgt ervoor dat het kind voelt hoe het de spieren in de mond kan gebruiken. Door het geluid wat het kind ermee maakt, wordt het kind zich bewust van het effect dat het kan hebben op zijn omgeving.

π Voorwerpen en dieren benoemen

Tobias is 8 maanden oud en heeft veel belangstelling voor

boekjes. Ik pak een boekje met afbeeldingen van dieren

en ga bij hem op de grond zitten. Op de voorkant van het

boekje staan foto’s van een poesje en een eendje. Ik wijs

ze aan en vraag Tobias wat hij ziet. Hij zet zijn vinger-

tje op het plaatje van het poesje en zegt ‘mmmmm’.

Ik complimenteer hem en zeg: ‘Goed zo! Een poes-

je zegt miauw.’ Ik sla het boekje open en vraag

Tobias wat hij op het eerste plaatje ziet. Hij

kijkt naar de foto en vervolgens naar mij.

‘Een hondje,’ zeg ik, ‘waf waf.’ Hij kijkt weer

naar het boekje en wijst naar het hondje.

‘Een hondje,’ zeg ik nog een keer, ‘waf waf.’

Dan wijs ik naar het plaatje ernaast: ‘En wat is

dat?’ Tobias volgt mijn vinger en zegt ‘mmmmm’. ‘Goed zo,

de poes zegt miauw’, zeg ik. Tobias kijkt me lachend aan en dan

weer naar het boekje. ‘Mmow!’, zegt hij terwijl hij met zijn vin-

gertje op het plaatje tikt.



116 Babysignalen

Jarino heeft zich bij de speelgoedkast opgetrokken en ziet achterin de kast een bal liggen.

Hij kan er net niet bij. Hij zegt een paar keer achter elkaar ‘bah,’ en kijkt afwisselend naar

mij en in de kast. Ik vraag hem wat hij in de kast gezien heeft en ga naast hem op de grond

zitten. Ik wijs in de kast en vraag hem nog een keer wat het is. Als ik ben uitgesproken, wijst

hij ook in de kast en zegt nog een keer ‘bah’. ‘Is dat de bal?’, vraag ik en ik articuleer heel

duidelijk. Jarino lacht naar me, ik heb hem begrepen. ‘Wil je de bal pakken?’, vraag ik hem.

Jarino gaat op zijn tenen staan en strekt zijn arm ver uit in de kast. Hij kan er net niet bij. Ik

reik ook naar de bal en tik hem kort aan. De bal gaat rollen en raakt het handje van Jarino.

Hij staat te trappelen op zijn voeten en zegt drie keer ‘bah’ achter elkaar. Iedere keer als hij

het zegt, zeg ik ‘balll’ waarbij ik vooral de nadruk leg op de ‘l’.

Leon is 11 maanden oud en heeft veel belangstelling voor vooral kleine dingetjes. Hem

vallen details op die anderen vaak niet direct zien. Als ik Leon verschoond heb en hem op

de commode laat staan, zie ik

dat hij naar mijn hals kijkt. Hij

reikt naar het steentje aan mijn

ketting. ‘Ketting’, zeg ik. ‘Dat is

een ketting.’ Hij kijkt even naar

mijn gezicht op en vervolgens

weer naar de ketting. Hij draait

het steentje een paar keer om en

buigt voorover om de vorm met

zijn mondje af te tasten. ‘Vind

je de ketting mooi?’, vraag ik

aan Leon. ‘Ketting’, zeg ik nog

een keer.

Het aanwijzen en benoemen van voorwerpen en dieren in boekjes of in de omgeving stimu-leert het begrip dat alles een naam heeft en verbaal uitgedrukt kan worden. Het benoemen van dieren en hun geluiden stimuleert de taalontwikkeling; de klanken van dierengeluiden




worden gevormd door veel verschillende lettercombinaties. Daarnaast wordt ook de cog-nitieve ontwikkeling gestimuleerd omdat het kind leert dat bepaalde dieren en bepaalde geluiden bij elkaar horen. Herhaling van woorden bevordert het leren ervan en maakt het voor een kind makkelijker om op een later moment bepaalde klanksamenstellingen als woorden te herkennen.

π Liedjes zingen

Thomas (4 maanden) geniet duidelijk wanneer er muziek gespeeld wordt of wanneer ik voor

hem zing. Hij lacht, zwaait met zijn armen en maakt oogcontact. Als hij op de commode

ligt om verschoond te worden, pak ik zijn handen en zing ik ‘Klap eens in je handen’ voor

hem. Ik doe met zijn handen de bewegingen die erbij horen. Ik spreek de woorden duidelijk

gearticuleerd uit en zing langzaam om Thomas de gelegenheid te geven alle prikkels die

hij krijgt, te verwerken. Wanneer het liedje is afgelopen, krijg ik een brede glimlach van

Thomas en ik geef hem een knuffel. Dan pak ik Thomas zijn voeten en zing hetzelfde liedje

nog een keer waarbij ik de tekst aanpas naar ‘voeten’ en de bewegingen met de voeten doe.

Met Evie (6 maanden) ga ik op de bank

zitten en ‘Schuitje varen, theetje drinken’.

Ik zing langzaam en laat Evie zelf probe-

ren haar evenwicht te bewaren wanneer ik

haar van vóór naar achteren wieg. Evie scha-

tert het uit wanneer ik haar naar achteren laat

zakken en ik voel hoe ze haar buik en armspieren

aanspant om weer terug omhoog te komen. Als het

liedje afgelopen is en ik even wacht, voel ik hoe ze

zich naar achteren duwt. Ik vraag haar lachend of we

het liedje nog een keer zullen doen en ze kijkt me

lachend aan.



118 Babysignalen

Marylynn (12 maanden) zit aan tafel en ik ga samen met haar het liedje ‘In de maneschijn’

zingen. Ik ga voor haar zitten en steek twee vingers op. Tussen iedere regel van het liedje

laat ik een pauze vallen om Marylynn de kans te geven de gebaren mee te doen of misschien

zelfs al de gebaren van de volgende regel te doen.

Liedjes zingen stimuleert veel verschillende ontwikkelingsgebieden. Bij een lied worden de woorden op een muzikale manier ten gehore gebracht en zijn hierdoor bij herhaling sneller herkenbaar en makkelijker te onthouden. Wanneer voor een kind gezongen wordt, verbindt het de tekst aan de melodie van het lied. De muzikale ontwikkeling wordt hiermee uiter-aard ook bevorderd. Wanneer er gebaren bij een liedje horen, wordt ook de motorische ontwikkeling gestimuleerd. Wanneer in het liedje voorwerpen of lichaamsdelen genoemd worden die aangewezen worden met gebaren, wordt de cognitieve ontwikkeling gestimu-leerd. Tot slot kan met samen zingen de sociale ontwikkeling groeien.

π Voorlezen

Jarino is 9 maanden oud en vindt het soms heel

moeilijk afscheid te moeten nemen van zijn ouders.

Als het moment daar is, neem ik hem op de arm en

zwaai samen met hem naar zijn vader. Vervol-

gens stel ik voor om een boekje te gaan lezen

en ik loop naar de kast. Ik pak een boekje over

een helikopter en ga met Jarino op de bank zit-

ten. Jarino is verdrietig maar wanneer ik op het

plaatje van de helikopter tik, wekt dat wel zijn

belangstelling. Ik sla het boekje open en begin

te lezen. Al heel snel slaat Jarino de volgende

bladzijde om, ik ben nog niet eens klaar met de

tekst die er staat. Ik besluit zelf een verhaaltje te




vertellen naar aanleiding van de plaatjes die we zien en pas me aan Jarino aan. Hij slaat de

bladzijden van voor naar achteren en door elkaar om. Uiteindelijk klapt hij het boekje dicht

en ik vraag hem of het boekje nu uit is. Jarino duwt het boekje opzij en laat zich van mijn

schoot afglijden om te gaan spelen.

Voorlezen stimuleert de taalontwikkeling omdat het kind woorden en zinnen in een ver-haaltje te horen krijgt. Het luistert naar de opbouw van zinnen en raakt vertrouwd met de klanken van de taal. Tijdens het voorlezen, leert het kind luisteren naar iemand anders en zich een beeld vormen bij wat er gezegd wordt. De fantasie en het inlevingsvermogen worden hiermee dus ook geprikkeld.

π Broodkorstjes eten

Suzia is 7 maanden oud en gaat

beginnen met brood eten. Ze zit

in een kinderstoel aan tafel en ik

trek een strookje van een kapje

brood en bied dat Suzia aan. Ze

kijkt ernaar en vervolgens naar

mij. Ik moedig haar aan het

brood aan te pakken en ze steekt

haar handje op. Ze pakt het

korstje aan en draait haar hand-

je een paar keer om en om. Dan

brengt ze haar handje naar haar

mond en begint aan het brood te

knabbelen en sabbelen.



120 Babysignalen

Aïsha (10 maanden) eet al wat langer brood en krijgt een broodje met

smeerkaas, in stukjes gesneden. Ik zie dat Aïsha van ieder stukje het

korstje netjes weer teruglegt op haar bordje. Ik zeg tegen Aïsha dat

korstjes ook brood zijn en dat ze die ook op moet eten. Ik zeg dat ik

het heel knap vind dat ze haar broodje zo uit elkaar haalt

en de korstjes weer netjes teruglegt, maar dat ik toch wel

graag wil dat ze ze opeet.

Het eten van broodkorstjes traint de spieren in de kaken die zijn nodig voor een goede spraakontwik-keling. Daarnaast zijn korstjes natuurlijk ook erg lekker!

π Babygebaren

Marylynn van 12 maanden zit aan tafel en heeft de helft van haar broodje op. Ze treuzelt

een beetje met eten en ik zie haar blik zoekend over de tafel gaan. Als ze naar me opkijkt,

vraag ik haar of ze wat wil drinken en maak het gebaar voor drinken. Marylynn glimlacht

en zoekt de tafel weer af. Ik vraag het haar nog een keer en doe het gebaar duidelijk voor.

Ik vraag haar of zij dat ook kan met haar hand en doe het gebaar nog een keer. ‘Drinken,’

zeg ik, ‘wil je drinken?’ Marylynn kijkt gefascineerd naar mijn hand en tilt haar eigen hand

op tot vlakbij haar gezicht. Het gebaar is nog niet hetzelfde maar ik complimenteer haar

onmiddellijk: ‘Goed zo, je wilt drinken!’, terwijl ik het gebaar er ook weer bij maak. Ik bied

haar een beker aan en met mijn andere hand maak ik het gebaar voor ‘dankjewel’. Marylynn

is zo enthousiast geworden van mijn reactie dat ze haar linkerhand tegen haar kin aan zet

(bijna het gebaar voor ‘dankjewel’) en met haar rechterhand naar de beker reikt. Ik vind het

ontzettend knap en zeg dat tegen haar.



Taal- en spraakontwikkeling π π π π Klanken oefenen...Ze lacht en probeert het nog een keer. Als...

Documents

Transcript of Taal- en spraakontwikkeling π π π π Klanken oefenen...Ze lacht en probeert het nog een keer. Als...