Τα παραθετικά στην αρχαία ελληνική γλώσσα

Αρχαία ελληνική γλώσσα Νεοελληνική γλώσσα ξηρότερος/τατος

ξηρότερος– πιο ξηρός/ξηρότατος– πάρα πολύ ξηρός/ο πιο ξηρός

σοφώτερος/τατος

σοφότερος– πιο σοφός/ σοφότατος– πάρα πολύ σοφός/ο πιο σοφός

δυνατώτερος/τατος

δυνατότερος– πιο δυνατός/ πάρα πολύ δυνατός/ο πιο δυνατός

εὐσεβέστερος/τατος

ευσεβέστερος– πιο ευσεβής/ ευσεβέστατος– πάρα πολύ ευσεβής/ο πιο ευσεβής

σωφρονέστερος/τατος

σωφρονέστερος– πιο σώφρων/ πάρα πολύ σώφρων/ο πιο σώφρων

καλλίων/κάλλιστος

καλύτερος- πιο καλός/ κάλλιστος– πάρα πολύ καλός/ο πιο καλός

κάλλιον(επίρρημα)/κάλλιστα

καλύτερα– πιο καλά/ κάλλιστα– πάρα πολύ καλά

Ομαλά παραθετικά επιθέτων

1. Παραθετικά δευτερόκλιτων επιθέτων

Ο συγκριτικός βαθμός των δευτερόκλιτων επιθέτων σχηματίζεται με τις καταλήξεις: -ότερος , -οτέρα, ότερον και ώτερος, -ωτέρα , ώτερον και ο υπερθετικός βαθμός με τις καταλήξεις: -ότατος, -οτάτη, -ότατον και ώτατος, -ωτάτη, -ώτατον

Χρησιμοποιείται η κατάληξη -ότερος, -οτέρα, -ότερον και –ότατος, -οτάτη, -ότατον όταν :

Η παραλήγουσα του επιθέτου είναι μακρά(η,ω) π.χ: ξηρός, ξηρότερος, ξηρότατος και πτωχός, πτωχότερος, πτωχότατος

Η παραλήγουσα του επιθέτου είναι θέσει μακρά (όταν στην παραλήγουσα υπάρχει βραχύ φωνήεν που ακολουθείται από δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή διπλό σύμφωνο). π.χ :θερμός, θερμότερος, θερμότατος και ένδοξος, ενδοξότερος, ενδοξότατος

Χρησιμοποιείται η κατάληξη –ώτερος, -ωτέρα, ώτερον και –ώτατος, -ωτάτη, -ώτατον όταν:

Η παραλήγουσα είναι βραχεία(ε, ο) π.χ :νέος, νεώτερος, νεώτατος

Όταν η παραλήγουσα έχει φωνήεν δίχρονο(α,ι,υ) τότε η παραλήγουσα θεωρείται μακρά:

Στα επίθετα: ἀνιαρός, ἰσχυρός, λιτός, πρᾶος, φλύαρος, ψιλός π.χ: ἀνιαρότερος, ἰσχυρότερος, λιτότερος.........

Στα επίθετα με β συνθετικό τα ουσιαστικά: θυμός, κίνδυνος, κῦρος, λύπη, νίκη, τιμή, ψυχή π.χ: εὐθυμότερος, ἐγκυρότερος, ἐπικινδυνότερος..........

Όταν η παραλήγουσα έχει φωνήεν δίχρονο(α,ι,υ) τότε η παραλήγουσα θεωρείται βραχεία:

Στα επίθετα με καταλήξεις: - ιος , -ικος, -ιμος, -ινος, -ακος, -αλός, -αμος, -ανος, -ατος, -αρος, -υρος, -χος π.χ: τιμιώτερος, ἠθικώτερος, φρονιμώτερος, πρωινώτερος, μαλακώτερος, ἁπαλώτερος, πιθανώτερος, δυνατώτερος, χαλαρώτερος, ἁλμυρώτερος, ἡσυχώτερος..........

2. Παραθετικά τριτόκλιτων επιθέτων

Ο συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός των τριτόκλιτων επιθέτων σχηματίζεται με τις καταλήξεις:

-έστερος, -εστέρα, -έστερον και -έστατος, -εστάτη, -έστατον π.χ:

εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, ευδαιμονέστατος , ἀληθής, ἀληθέστερος, ἀληθέστατος ............

3. Προσοχή: Μερικά επίθετα δε σχηματίζουν παραθετικά γιατί φανερώνουν ιδιότητα, ποιότητα ή κατάσταση. Τέτοια επίθετα είναι όσα φανερώνουν ύλη, τοπική ή χρονική σχέση, μέτρο, καταγωγή , συγγένεια, μόνιμη κατάσταση, μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό ἀ και μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το πᾶς ή το ὑπέρ που από μόνα τους έχουν υπερθετική σημασία. (χερσαῖος, λίθινος, γήινος, θαλάσσιος, ἡμερἠσιος, μητρικός, ἀθάνατος, ἂψυχος, πάνσοφος, ὑπεμεγέθης.........)

Ανώμαλα παραθετικά επιθέτων

Παραθετικά επιρρημάτων

Οι πίνακες προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο Ελληνικός πολιτισμός: http://users.sch.gr/ipap/index.htm )

Ασκήσεις

1. Να βρείτε τα επίθετα συγκριτικού και υπερθετικού βαθμού των

παρακάτω φράσεων και να τα αναγνωρίσετε γραμματικά:

Ἐγώ μέν οὖν ἐκεῖνο δέδοικα μάλιστα, ὦ Ἀθηναῖοι, ὃτι τούς

κρείττους φίλους ἀφιέντες τούς ἣττους αἱρούμεθα.

Δεύτερον δέ καί πολύ τούτου μεῖζον ἀδίκημα ἠδίκησεν.

Ἐνταῦθα ἒμειναν ἡμέρας τρεῖς καί ἐπιτήδεια πλεῖστα εἶχον.

Τούς ἂρχοντας δώροις μεγίστοις καταπλουτίζει.

Οὗτοι γάρ ἃπαντες Λίβυες λέγονται πλουσιώτατοι και κάλλιστοι.

Καί ἡ χώρα αὓτη ἀρίστη καί παμφορωτάτη, καί βοσκήματα

παρ’αὐτοῖς ἐστί καί μέγιστα και πλεῖστα.

Δεινόν ἡγοῦμαι τούς χείρους τῶν βελτιόνων ἂρχειν καί τούς

ἀνοητοτέρους τοῖς φρονιμωτέροις προστάττειν.

Των πραγμάτων δι’ἀναρχίας φερομένων εἰς μείζονας ταραχάς,

ἀποδεικνύεται δικτάτωρ ὁ στρατηγός ὑπό τῆς βουλῆς.

2. Μερικές φράσεις της αρχαίας ελληνικής που σχηματίζονται με τύπους

των ανώμαλων παραθετικών των επιθέτων έχουν διατηρηθεί και στη

νέα ελληνική γλώσσα. Κάποιες από αυτές τις φράσεις είναι οι εξής:

το μη χείρον βέλτιστον

εύχομαι τα βέλτιστα

ως επί το πλείστον

πλείστοι όσοι

πλέον ή βέβαιον

πλέον του δέοντος

οι άριστοι των αρίστων

κάλλιστα

μείζον πρόβλημα

θέμα μείζονος σημασίας

μείζων αντιπολίτευση

μείζων κλίμακα

θέμα ελάσσονος σημασίας

ελάσσων αντιπολίτευση

ελάσσων κλίμακα

κατά το μάλλον ή ήττον

πόσο μάλλον

Με τη βοήθεια λεξικού να βρείτε τη σημασία τους και να σχηματίσετε

προτάσεις με πέντε από αυτές.