h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα216

εγγυώντο τον ολοκληρωτικό αφανισμό της επιτρεπτό βάσει του ιερού ισλαμικού νόμου laquo(hellip) όποιον κάστρον και χώρα δεν προσκυνήσει ώρισε (ο αυθέντης) να τα καταλύσω και να τα χαλάσω εκ θεμελίων ώσπερ εποίησα και την Θεσσαλονίκην Διά τούτο γράφω σας και λέγω ότι να προσκυνήσετε με το καλόν και μηδέν πλανηθήτε εις των Φρά-γκων τα λόγια ότι τίποτε δεν σάς θέλουν ωφελήσει πλην θέλουν σάς χαλάσει καθώς εχάλασαν και τους Θεσσαλονικαίους Eι δε και σταθήτε πεισματικοί και δεν προσκυνήσετε με το καλόν να ηξεύρητε ότι ώσπερ εδιαγουμίσαμεν την Θεσσαλονίκην και εχαλάσαμεν ταις εκκλησίαις

Η ΘΕΣΣ Α ΛΟΝΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος - 18ος αι)

Η κατάκτηση laquoπολέμωraquo της Θεσσαλονίκης από τα στρατεύματα του σουλτάνου των Οθωμανών Μουράτ Β προείκασμα της πτώσης της βασιλεύουσας επισυνέβη στις 29 Μαρτίου του έτους 1430 Τετάρτη πρωί Η κοπιαστική και πολύχρονη πολιορκία το μένος εναντίον των Ενετών κυριάρχων της στους οποίους την είχε εκχωρήσει το 1423 ο διοικητής της Ανδρόνικος Παλαιολόγος για τη σωτηρία της και για laquo20000 φλωρία βενέτικαraquo όπως εύγλωττα καταγράφεται σε βρα-χύ χρονικό αλλά και εναντίον των παλαιών της κατοίκων αφού είχαν αποτάξει την προηγούμενη οθωμανική επικυριαρχία (1387-14023)

Θεσσαλονίκη φρούριο του Λευκού Πύργου

h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα 217

του θρόνου του Διασφαλίζοντας το ασύδοτο των κατοίκων της αδι-άκριτα χριστιανών και μουσουλμάνων εποίκων από τα Γιαννιτσά από έκτακτους φόρους έναντι της φύλαξης των είκοσι τεσσάρων πύργων των παράλιων τειχών αποδεικνύεται πως μέλημά του ήταν η επαναδη-μιουργία μιας εμπορικής ισχυρής και πυκνοκατοικημένης πόλης Για το λόγο αυτό δεν ανήγειρε ίδιον τέμενος αλλά το και laquoνυν επί μέσης πόλεως ορώμενον και κοινόν βαλανείονraquo

Οι διάδοχοί του συνέχισαν την πολιτική αυτή για τη συντήρηση της οποίας ο ισχυρός κρατικός μηχανισμός επέβαλλε την ανταπόδο-ση του πλεονάσματος έως και το τέλος του 16ου αιώνα Δεν λείπουν από το τοπίο της εξάρσεις φανατισμού και επίδειξης δεσποτισμού όπως η μεταστροφή και του αρχαίου προσκυνήματος του πολιού-χου laquoεπήραν οι Aγαρηνοί τον Άγιον Δημήτριον μηνί οκτωβρίω του 1492raquo όπως απερίφραστα καταχωρείται σε ενθύμηση ίσως μάλιστα πολύ κοντά στον εορτασμό του H πόλη διατήρησε την επιβλητική της μορφή επαυξημένη με την ανίδρυση των οχυρών του Λευκού κατά προσηγορία πύργου του πύργου του Tριγωνίου και του φρουρίου του Bαρδαρίου για την αντιμετώπιση πειρατικών επιδρομών που απειλούσαν την ομαλή διεξαγωγή του εμπορίου ενισχυμένου δραστικά από την εγκατάσταση πολυπληθών εβραϊ-κών κοινοτήτων από τις χώρες της δυτικής Eυρώπης που έμελλε να ιδρύσουν πολύ γρήγορα και το πρώτο τυπογραφείο σε βαλκανικό έδαφος (1479-1512) H ανέγερση της μεγάλης κλειστής αγοράς έχει συντελεσθεί ήδη περί τα μέσα του 15ου αιώνα και προϋποθέτει τη διακίνηση ειδών πολυτελείας ενδεικτική βιοτικού αλλά και πολιτι-στικού επιπέδου Υποδεικνύεται όμως κάποτε από τυχαία γεγονό-τα οι μεγάλες ποσότητες εγχειριδίων μαργαριταριών και κοραλ-λιών ενδυμάτων καθρεπτών αλλά και χαρτιού από τη Bενετία δεν θα καταγράφονταν αν το φορτίο ενός καραβιού που επρόκειτο να ξεφορτώσει εδώ το 1593 δεν είχε απαχθεί

Οι αγορές το 1568 είναι είκοσι επτά και περιλαμβάνουν τον εκπλη-κτικό αριθμό των 15000 εν λειτουργία επιχειρήσεων Συνεπώς είναι λογική η επέκτασή τους από τον κατά παράδοση τόπο τους ndashνότια και νοτιοδυτικά της αρχαίας αγοράς έως το λιμάνιndash προς όλα τα πολυσύ-χναστα μέρη της πόλης προκαλώντας ενδεχομένως αλλαγές και στην οικιστική συγκρότηση των δύο κατά παράδοση ανοιχτών χώρων της πλατείας της αρχαίας αγοράς και της άνω πόλης τις οποίες θα οριστι-κοποιήσει η καταστρεπτική πυρκαγιά του 161920 Ο συνοικισμός τους με Εβραίους και μουσουλμάνους αντίστοιχα είναι γεγονός με ιδιαίτερη σημασία γιατί αίρει την μέχρι τότε σχεδόν αναμίξ κατοίκη-ση της πόλης διαιρεμένη σε συνοικίες που διατηρούσαν μέχρι τότε έστω και παρεφθαρμένα τα βυζαντινά τους ονόματα (Bodrom Ayo Pelagia Ahiropit Hrysi Asomada Ayo Dimitri Ofalo Katafi Ayo Mina) και εισάγει την υπεροχή των πιστών έναντι των ραγιάδων μια

και ερημώσαμεν και αφα-νίσαμεν τα πάντα ούτως θέλομεν χαλάσει και εσάς και τα πράγματά σας και το κρίμα να το γυρέψη ο θεός απrsquo εσάςraquo εξιστορεί ο μπεηλέρμπεης Σινάν Πασάς προειδοποιώντας κατόπιν τους κατοίκους των Ιωαννίνων

Οι ανήλεες σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο έδαφός της και ndashκατά τον απολογισμό του Ιω-άννη Αναγνώστη από την Διήγησιν του οποίου και τα παραθέματαndash μετρούν επτά χιλιάδες αιχμαλώτους laquoτους πεσόντας ουχ υπέρ αριθ-μόν όνταςhellip μηδέ ταφής ηξιωμένουςraquo οφείλουν να τερματίζονται με την αποτύπωση του θριάμβου του σουλτάνου στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Μεγάλης Παναγίας των Θεσσαλονικέων ndashαλλιώς laquoτον επί μέσης της πόλεως μέγαν νεών της Aχειροποιήτου παρθένου και θε-οτόκουraquo που μεταστράφηκε σε τέμενος laquoως σύμβολον νίκης και της γεγενημένης αλώσεωςraquondash που φαίνεται να αντανακλά γιατί αλλιώς δεν θα είχε λόγο η σημείωση την απόφασή του για την αναβίωσή της laquoIδών γαρ πόλιν τοσαύτην και ούτω κειμένην τη θαλάσση προσομι-λούσαν και πάντα δεξιάν ούσαν ώκτειρέ τε αυτήν και πάλιν οικήσαι βε-βούλητο Kαι δη πρώτον μεν ανθρώπους αριθμητούς των επισημοτέ-ρων καθrsquo αίμά τε και συγγένειαν της δουλείας απηλλάχθαι προσέταξε παρεσχηκώς αυτός τα λύτρα και τη πόλει τούτους εγκατοικήσαι έπειτα δε τα καταπεπτωκότα ταύτης εν πολέμω ταχέως ανορθούσθαι και ως πρότερον ήσαν εγκαταστήναιraquo

Στο πλαίσιο αυτό έγινε και η αναστήλωση του εσώτατου φρουρί-ου της ακροπόλεως το κατόπιν Γεντί Κουλέ ήτοι Επταπύργιον που εκτελέστηκε το 1431 αφού ως laquoταμιείονraquo είχε την οχυρή του πλευρά στραμμένη στην πόλη ή πιο εύλογα στο λιμάνι της Aν και ο Ιωάννης Αναγνώστης μαρτυρεί ότι τα μέτρα του σουλτάνου έχασαν τον φιλο-χριστιανικό τους χαρακτήρα γιατί οι μεταστροφές των χριστιανικών ιερών δεν περιορίστηκαν στην Αχειροποίητο laquoκαι την εις όνομα πάλαι τιμωμένην του τιμίου Προδρόμου μονήν ιεράνraquo ndashπου είχε γίνει τεκές και κατά την προηγούμενη Οθωμανική περίοδο της Θεσσαλονίκηςndash δεν είναι αλήθεια ότι άφησε στα χέρια των χριστιανών κατοίκων της μόνον τους τέσσερις καθολικούς επιλεγόμενους ναούς H ύπαρξη μο-νών ndashεπιβίωσαν τελικά η Bλατάδων και η της Aγίας Θεοδώρας και κυρίως μια σειρά αγιορείτικων μετοχίωνndash το απαραβίαστο των οποί-ων διασφαλίστηκε με φιρμάνι που εξέδωσε ο σουλτάνος δέκα ημέρες μετά την άλωση της πόλης αποδεικνύει την άσκηση από μέρους του καθαρά εξισορροπητικής πολιτικής μεταξύ υπηκόων και πολεμιστών

Θεσσαλονίκη Βασιλική της Αχειροποιήτου επιγραφή για την άλωση της πόλης

h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα218

1891 ακολούθησε η ανοικοδόμηση στο κέντρο δημοσίων κτηρίων από υγιή ανθεκτικά υλικά παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα της πρώτης πόλης της αυτοκρατορίας Ότι είχε απομείνει από τον πα-λαιό κόσμο καταστράφηκε με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 Το νέο πρόσωπο της πόλης έμελλε να είναι αυτή τη φορά το νεοελλη-νικό και τα μνημεία το σκηνικό μόνον των αναφορών του

ΛΙΛΑ ΣΑΜΠΑνΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βακαλόπουλος Α 1983 Βακαλόπουλος Α 1980 53-71 Bakirtzis 2003 Ćurčić 2000 11-48 Dennis 2003 255-264 Δημητριάδης 1983 Jacoby 2003 85-132 Hadzitryfonos 2004 171-195 Κολοβός 2000 Kugeacuteas 1914-1920 143-163 (το πα-ράθεμα από την 151 78) Lowry 1980-1981 254-293 Lowry 2008 107-138 Mazower 2006 Μέρτζιος 1947 Mπακιρτζής Χ 1984 5-18 Λάμπρος 1908 63-64 Ξανθυνάκης 2003 Θησαυ-ροί του Αγίου Όρους Σαμουηλίδου ndash Στεφανίδου 1983 53-65 Σβορώνος 1996 Schreiner 1975-1979 Ταμπάκη 1998 Τσανανά 2001 Τσάρας 1958 Vryonis 1986 281-321 Χασιώτης 1997

υπεροχή πλαστή αφού δεν είναι παρά το σύμπτωμα της παρακμής που προσβάλλει το οθωμανικό κράτος Οι κρατικοί αξιωματούχοι ή πιο σωστά οι εκμισθωτές των κρατικών εσόδων αλλά και των αξιωμάτων πλουτίζουν αλλά δεν εμπλουτίζουν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα το μνη-μειακό απόθεμα της πόλης και όταν αυτό συμβαίνει οι οικοδομές πολύ απέχουν από την ποιότητα των εξεταζομένων μνημείων

Τα εκφυλιστικά φαινόμενα ευνοούν την ανάπτυξη του ευρωπα-ϊκού εμπορίου που επιδρά καταλυτικά στις νοοτροπίες των συναλ-λασσόμενων κοινοτήτων με αποτέλεσμα τη δραστική αλλαγή του προσώπου της πόλης Η καθαίρεση των θαλασσίων τειχών κατά το 1864 και τμημάτων των χερσαίων με πανηγυρική τελετή από τον Σαμπρή Πασά πρόσωπο που έχει ταυτισθεί με το εγχείρημα αποσυναρμολογεί τη σχέση της πόλης με την ιστορικότητά της Αδιευκρίνιστος είναι ο αριθμός των κτισμάτων της δαιδαλώδους οργάνωσής της που θυσιάστηκαν για την ευθυγράμμιση των μεγά-λων οδών σημερινών Βενιζέλου Εγνατίας και Αγίου Δημητρίου Δεν επηρέαζαν εξάλλου τη χωρίς διαφορές αστική τάξη των τρι-ών εθνοτήτων που είχε απομακρυνθεί από τη βουή των παζαριών συνοικίζοντας τους Πύργους της Καλαμαρίας Την πυρκαγιά του

Θεσσαλονίκη πανόραμα της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1890

h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα 217

του θρόνου του Διασφαλίζοντας το ασύδοτο των κατοίκων της αδι-άκριτα χριστιανών και μουσουλμάνων εποίκων από τα Γιαννιτσά από έκτακτους φόρους έναντι της φύλαξης των είκοσι τεσσάρων πύργων των παράλιων τειχών αποδεικνύεται πως μέλημά του ήταν η επαναδη-μιουργία μιας εμπορικής ισχυρής και πυκνοκατοικημένης πόλης Για το λόγο αυτό δεν ανήγειρε ίδιον τέμενος αλλά το και laquoνυν επί μέσης πόλεως ορώμενον και κοινόν βαλανείονraquo

Οι διάδοχοί του συνέχισαν την πολιτική αυτή για τη συντήρηση της οποίας ο ισχυρός κρατικός μηχανισμός επέβαλλε την ανταπόδο-ση του πλεονάσματος έως και το τέλος του 16ου αιώνα Δεν λείπουν από το τοπίο της εξάρσεις φανατισμού και επίδειξης δεσποτισμού όπως η μεταστροφή και του αρχαίου προσκυνήματος του πολιού-χου laquoεπήραν οι Aγαρηνοί τον Άγιον Δημήτριον μηνί οκτωβρίω του 1492raquo όπως απερίφραστα καταχωρείται σε ενθύμηση ίσως μάλιστα πολύ κοντά στον εορτασμό του H πόλη διατήρησε την επιβλητική της μορφή επαυξημένη με την ανίδρυση των οχυρών του Λευκού κατά προσηγορία πύργου του πύργου του Tριγωνίου και του φρουρίου του Bαρδαρίου για την αντιμετώπιση πειρατικών επιδρομών που απειλούσαν την ομαλή διεξαγωγή του εμπορίου ενισχυμένου δραστικά από την εγκατάσταση πολυπληθών εβραϊ-κών κοινοτήτων από τις χώρες της δυτικής Eυρώπης που έμελλε να ιδρύσουν πολύ γρήγορα και το πρώτο τυπογραφείο σε βαλκανικό έδαφος (1479-1512) H ανέγερση της μεγάλης κλειστής αγοράς έχει συντελεσθεί ήδη περί τα μέσα του 15ου αιώνα και προϋποθέτει τη διακίνηση ειδών πολυτελείας ενδεικτική βιοτικού αλλά και πολιτι-στικού επιπέδου Υποδεικνύεται όμως κάποτε από τυχαία γεγονό-τα οι μεγάλες ποσότητες εγχειριδίων μαργαριταριών και κοραλ-λιών ενδυμάτων καθρεπτών αλλά και χαρτιού από τη Bενετία δεν θα καταγράφονταν αν το φορτίο ενός καραβιού που επρόκειτο να ξεφορτώσει εδώ το 1593 δεν είχε απαχθεί

Οι αγορές το 1568 είναι είκοσι επτά και περιλαμβάνουν τον εκπλη-κτικό αριθμό των 15000 εν λειτουργία επιχειρήσεων Συνεπώς είναι λογική η επέκτασή τους από τον κατά παράδοση τόπο τους ndashνότια και νοτιοδυτικά της αρχαίας αγοράς έως το λιμάνιndash προς όλα τα πολυσύ-χναστα μέρη της πόλης προκαλώντας ενδεχομένως αλλαγές και στην οικιστική συγκρότηση των δύο κατά παράδοση ανοιχτών χώρων της πλατείας της αρχαίας αγοράς και της άνω πόλης τις οποίες θα οριστι-κοποιήσει η καταστρεπτική πυρκαγιά του 161920 Ο συνοικισμός τους με Εβραίους και μουσουλμάνους αντίστοιχα είναι γεγονός με ιδιαίτερη σημασία γιατί αίρει την μέχρι τότε σχεδόν αναμίξ κατοίκη-ση της πόλης διαιρεμένη σε συνοικίες που διατηρούσαν μέχρι τότε έστω και παρεφθαρμένα τα βυζαντινά τους ονόματα (Bodrom Ayo Pelagia Ahiropit Hrysi Asomada Ayo Dimitri Ofalo Katafi Ayo Mina) και εισάγει την υπεροχή των πιστών έναντι των ραγιάδων μια

και ερημώσαμεν και αφα-νίσαμεν τα πάντα ούτως θέλομεν χαλάσει και εσάς και τα πράγματά σας και το κρίμα να το γυρέψη ο θεός απrsquo εσάςraquo εξιστορεί ο μπεηλέρμπεης Σινάν Πασάς προειδοποιώντας κατόπιν τους κατοίκους των Ιωαννίνων

Οι ανήλεες σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο έδαφός της και ndashκατά τον απολογισμό του Ιω-άννη Αναγνώστη από την Διήγησιν του οποίου και τα παραθέματαndash μετρούν επτά χιλιάδες αιχμαλώτους laquoτους πεσόντας ουχ υπέρ αριθ-μόν όνταςhellip μηδέ ταφής ηξιωμένουςraquo οφείλουν να τερματίζονται με την αποτύπωση του θριάμβου του σουλτάνου στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Μεγάλης Παναγίας των Θεσσαλονικέων ndashαλλιώς laquoτον επί μέσης της πόλεως μέγαν νεών της Aχειροποιήτου παρθένου και θε-οτόκουraquo που μεταστράφηκε σε τέμενος laquoως σύμβολον νίκης και της γεγενημένης αλώσεωςraquondash που φαίνεται να αντανακλά γιατί αλλιώς δεν θα είχε λόγο η σημείωση την απόφασή του για την αναβίωσή της laquoIδών γαρ πόλιν τοσαύτην και ούτω κειμένην τη θαλάσση προσομι-λούσαν και πάντα δεξιάν ούσαν ώκτειρέ τε αυτήν και πάλιν οικήσαι βε-βούλητο Kαι δη πρώτον μεν ανθρώπους αριθμητούς των επισημοτέ-ρων καθrsquo αίμά τε και συγγένειαν της δουλείας απηλλάχθαι προσέταξε παρεσχηκώς αυτός τα λύτρα και τη πόλει τούτους εγκατοικήσαι έπειτα δε τα καταπεπτωκότα ταύτης εν πολέμω ταχέως ανορθούσθαι και ως πρότερον ήσαν εγκαταστήναιraquo

Στο πλαίσιο αυτό έγινε και η αναστήλωση του εσώτατου φρουρί-ου της ακροπόλεως το κατόπιν Γεντί Κουλέ ήτοι Επταπύργιον που εκτελέστηκε το 1431 αφού ως laquoταμιείονraquo είχε την οχυρή του πλευρά στραμμένη στην πόλη ή πιο εύλογα στο λιμάνι της Aν και ο Ιωάννης Αναγνώστης μαρτυρεί ότι τα μέτρα του σουλτάνου έχασαν τον φιλο-χριστιανικό τους χαρακτήρα γιατί οι μεταστροφές των χριστιανικών ιερών δεν περιορίστηκαν στην Αχειροποίητο laquoκαι την εις όνομα πάλαι τιμωμένην του τιμίου Προδρόμου μονήν ιεράνraquo ndashπου είχε γίνει τεκές και κατά την προηγούμενη Οθωμανική περίοδο της Θεσσαλονίκηςndash δεν είναι αλήθεια ότι άφησε στα χέρια των χριστιανών κατοίκων της μόνον τους τέσσερις καθολικούς επιλεγόμενους ναούς H ύπαρξη μο-νών ndashεπιβίωσαν τελικά η Bλατάδων και η της Aγίας Θεοδώρας και κυρίως μια σειρά αγιορείτικων μετοχίωνndash το απαραβίαστο των οποί-ων διασφαλίστηκε με φιρμάνι που εξέδωσε ο σουλτάνος δέκα ημέρες μετά την άλωση της πόλης αποδεικνύει την άσκηση από μέρους του καθαρά εξισορροπητικής πολιτικής μεταξύ υπηκόων και πολεμιστών

Θεσσαλονίκη Βασιλική της Αχειροποιήτου επιγραφή για την άλωση της πόλης

h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα218

1891 ακολούθησε η ανοικοδόμηση στο κέντρο δημοσίων κτηρίων από υγιή ανθεκτικά υλικά παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα της πρώτης πόλης της αυτοκρατορίας Ότι είχε απομείνει από τον πα-λαιό κόσμο καταστράφηκε με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 Το νέο πρόσωπο της πόλης έμελλε να είναι αυτή τη φορά το νεοελλη-νικό και τα μνημεία το σκηνικό μόνον των αναφορών του

ΛΙΛΑ ΣΑΜΠΑνΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βακαλόπουλος Α 1983 Βακαλόπουλος Α 1980 53-71 Bakirtzis 2003 Ćurčić 2000 11-48 Dennis 2003 255-264 Δημητριάδης 1983 Jacoby 2003 85-132 Hadzitryfonos 2004 171-195 Κολοβός 2000 Kugeacuteas 1914-1920 143-163 (το πα-ράθεμα από την 151 78) Lowry 1980-1981 254-293 Lowry 2008 107-138 Mazower 2006 Μέρτζιος 1947 Mπακιρτζής Χ 1984 5-18 Λάμπρος 1908 63-64 Ξανθυνάκης 2003 Θησαυ-ροί του Αγίου Όρους Σαμουηλίδου ndash Στεφανίδου 1983 53-65 Σβορώνος 1996 Schreiner 1975-1979 Ταμπάκη 1998 Τσανανά 2001 Τσάρας 1958 Vryonis 1986 281-321 Χασιώτης 1997

υπεροχή πλαστή αφού δεν είναι παρά το σύμπτωμα της παρακμής που προσβάλλει το οθωμανικό κράτος Οι κρατικοί αξιωματούχοι ή πιο σωστά οι εκμισθωτές των κρατικών εσόδων αλλά και των αξιωμάτων πλουτίζουν αλλά δεν εμπλουτίζουν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα το μνη-μειακό απόθεμα της πόλης και όταν αυτό συμβαίνει οι οικοδομές πολύ απέχουν από την ποιότητα των εξεταζομένων μνημείων

Τα εκφυλιστικά φαινόμενα ευνοούν την ανάπτυξη του ευρωπα-ϊκού εμπορίου που επιδρά καταλυτικά στις νοοτροπίες των συναλ-λασσόμενων κοινοτήτων με αποτέλεσμα τη δραστική αλλαγή του προσώπου της πόλης Η καθαίρεση των θαλασσίων τειχών κατά το 1864 και τμημάτων των χερσαίων με πανηγυρική τελετή από τον Σαμπρή Πασά πρόσωπο που έχει ταυτισθεί με το εγχείρημα αποσυναρμολογεί τη σχέση της πόλης με την ιστορικότητά της Αδιευκρίνιστος είναι ο αριθμός των κτισμάτων της δαιδαλώδους οργάνωσής της που θυσιάστηκαν για την ευθυγράμμιση των μεγά-λων οδών σημερινών Βενιζέλου Εγνατίας και Αγίου Δημητρίου Δεν επηρέαζαν εξάλλου τη χωρίς διαφορές αστική τάξη των τρι-ών εθνοτήτων που είχε απομακρυνθεί από τη βουή των παζαριών συνοικίζοντας τους Πύργους της Καλαμαρίας Την πυρκαγιά του

Θεσσαλονίκη πανόραμα της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1890

h οθωμανικΗ αΡΧιΤΕκΤονικΗ σΤΗν Ελλαδα218

1891 ακολούθησε η ανοικοδόμηση στο κέντρο δημοσίων κτηρίων από υγιή ανθεκτικά υλικά παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα της πρώτης πόλης της αυτοκρατορίας Ότι είχε απομείνει από τον πα-λαιό κόσμο καταστράφηκε με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 Το νέο πρόσωπο της πόλης έμελλε να είναι αυτή τη φορά το νεοελλη-νικό και τα μνημεία το σκηνικό μόνον των αναφορών του

ΛΙΛΑ ΣΑΜΠΑνΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βακαλόπουλος Α 1983 Βακαλόπουλος Α 1980 53-71 Bakirtzis 2003 Ćurčić 2000 11-48 Dennis 2003 255-264 Δημητριάδης 1983 Jacoby 2003 85-132 Hadzitryfonos 2004 171-195 Κολοβός 2000 Kugeacuteas 1914-1920 143-163 (το πα-ράθεμα από την 151 78) Lowry 1980-1981 254-293 Lowry 2008 107-138 Mazower 2006 Μέρτζιος 1947 Mπακιρτζής Χ 1984 5-18 Λάμπρος 1908 63-64 Ξανθυνάκης 2003 Θησαυ-ροί του Αγίου Όρους Σαμουηλίδου ndash Στεφανίδου 1983 53-65 Σβορώνος 1996 Schreiner 1975-1979 Ταμπάκη 1998 Τσανανά 2001 Τσάρας 1958 Vryonis 1986 281-321 Χασιώτης 1997

υπεροχή πλαστή αφού δεν είναι παρά το σύμπτωμα της παρακμής που προσβάλλει το οθωμανικό κράτος Οι κρατικοί αξιωματούχοι ή πιο σωστά οι εκμισθωτές των κρατικών εσόδων αλλά και των αξιωμάτων πλουτίζουν αλλά δεν εμπλουτίζουν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα το μνη-μειακό απόθεμα της πόλης και όταν αυτό συμβαίνει οι οικοδομές πολύ απέχουν από την ποιότητα των εξεταζομένων μνημείων

Τα εκφυλιστικά φαινόμενα ευνοούν την ανάπτυξη του ευρωπα-ϊκού εμπορίου που επιδρά καταλυτικά στις νοοτροπίες των συναλ-λασσόμενων κοινοτήτων με αποτέλεσμα τη δραστική αλλαγή του προσώπου της πόλης Η καθαίρεση των θαλασσίων τειχών κατά το 1864 και τμημάτων των χερσαίων με πανηγυρική τελετή από τον Σαμπρή Πασά πρόσωπο που έχει ταυτισθεί με το εγχείρημα αποσυναρμολογεί τη σχέση της πόλης με την ιστορικότητά της Αδιευκρίνιστος είναι ο αριθμός των κτισμάτων της δαιδαλώδους οργάνωσής της που θυσιάστηκαν για την ευθυγράμμιση των μεγά-λων οδών σημερινών Βενιζέλου Εγνατίας και Αγίου Δημητρίου Δεν επηρέαζαν εξάλλου τη χωρίς διαφορές αστική τάξη των τρι-ών εθνοτήτων που είχε απομακρυνθεί από τη βουή των παζαριών συνοικίζοντας τους Πύργους της Καλαμαρίας Την πυρκαγιά του

Θεσσαλονίκη πανόραμα της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1890