Κεφάλαιο 9 Ο Βιργίλιος και η ποίηση στα χρόνια του Αυγούστου

1. Το πέρασμα στην αυτοκρατορία

Η ρωμαϊκή δημοκρατία εξασφάλιζε μια ελευθερία, που δεν θα επέστρεφε ξανά στη Ρώμη, καθώς η προσωπική ελευθερία ήταν δεδομένη, οι νόμοι δημιουργούνταν από τους πολίτες. Η προσφορά για υπηρεσία προς την πολιτεία ήταν πάντοτε περισσότερη της ζήτησης και κύριο εφόδιο γι’ αυτό ήταν η ρητορική.

Με την αυτοκρατορία όλα αυτά άλλαξαν. Ένας άνδρας ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας και ήταν στην διακριτική ευχέρειά του να γίνει απόλυτος μονάρχης ή να αναθέσει στην σύγκλητο ορισμένες από τις εξουσίες του. Πολλαπλασιάστηκαν όμως τα συμβουλευτικά σώματα κι έτσι μπορούσε κάποιος να ελπίζει σε κοινωνική ανέλιξη αν και θα πάντοτε θα παρέμενε ένας υπήκοος του αυτοκράτορα.

Ο ρήτορας τώρα μπορούσε να στραφεί στα δικαστήρια, στην σπουδή της ρητορικής ή στην λογοτεχνία και τον πεζό λόγο.

Οι Ρωμαίοι λογοτέχνες άρχισαν να ασχολούνται με τον έπαινο της νέας τάξης που θεωρούνταν ότι υλοποιούσε τα πεπρωμένα της Ρώμης. Ο Αύγουστος χρησιμοποίησε έξυπνα την προπαγάνδα όχι ως κολακεία αλλά προβάλλοντας τα επιτεύγματά του, ότι ήταν ο μόνος που απέμεινε από την τριανδρία, με έκτακτες δικαιοδοσίες.

Στην Ανατολή ο Αύγουστος λατρευόταν σαν θεός και γρήγορα θεοποιήθηκε και στην Δύση παρότι προσπάθησε να ελέγξει την λατρεία προς το πρόσωπό του. αυτό που ήθελε ήταν να τον βλέπουν είτε ως εντεταλμένο του θεού είτε ότι ήταν ένας άντρας προικισμένος με ικανότητες περισσότερες από την μέση ανθρώπινη φύση. Ο τρόπος που περνούσε αυτά τα μηνύματα ήταν η ποίηση κι όχι τα αυτοκρατορικά διαγγέλματα.

2. Ο Βιργίλιος (Publius Vergilius Maro) [70-19 π.Χ]

Καταγόταν από χωριό της Βόρειας Ιταλίας και η οικογένειά του ήταν διακεκριμένη στον τόπο της. Λόγω χαρακτήρα, ντροπαλός και αδέξιος, εγκατέλειψε την ιδέα να γίνει νομικός. Στράφηκε προς την φιλοσοφία και την ποίηση, εκτιμώντας βαθιά τον Λουκρήτιο. Είχε μελετήσει τους παλαιότερους ποιητές από τον Έννιο ως τον Κάτουλλο αλλά και τους μεγάλους της ελληνική ποίησης ως την αλεξανδρινή εποχή (Απολλώνιο Ρόδιο και Θεόκριτο).

Άρχισε να γράφει ποίηση πολύ νωρίς, μιας και όταν φτάνει στην ωριμότητά του, τα έργα του δείχνουν μακρά εξάσκηση και επιμέλεια.

Bucolica ή Eclogae – Βουκολικά ή Εκλογές: Είναι έργο, το οποίο μπορεί να διαβαστεί με διάφορους τρόπους. Οι μελετητές διαβάζουν στις Εκλογές ότι αναφέρεται σε προσωπικές του εμπειρίες από του εμφυλίους πολέμους, όμως είναι μια άποψη κάπως παρακινδυνευμένη, ενώ πολλά δε γνωρίζουμε για το πλαίσιο της εποχής, στις μικρές λεπτομέρειες που θα αποκωδικοποιούσαν το ποίημα. Ο Βιργίλιος φαίνεται να είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στο ποίημα και μάλλον ταυτίζεται με τον Μενάλκα. Χρησιμοποιεί, όπως συνηθίζεται στην βουκολική ποίηση ελληνικά ονόματα αλλά όχι διπλή αλληγορία για τον εαυτό του, να ταυτίζεται δηλαδή με περισσότερους του ενός χαρακτήρες. Με τις Εκλογές, τον πρόσεξε ο Μαικήνας και τον έθεσε υπό την προστασία του.

Οι Εκλογές αποτελούνται από 10 ποιήματα, με περιεχόμενο από τις προσωπικές εμπειρίες του (1ο και 9ο), με έξοχα λυρικά κομμάτια με επιρροές από τον Θεόκριτο (2ο, 3ο), με εικόνες ελληνικές και ανατολικές (4ο), την αποθέωση του Καίσαρα, που δεν κατονομάζεται (5ο), διαγωνισμούς τραγουδιού ανάμεσα σε βοσκούς πάλι κατ’ επίδραση του Θεοκρίτου (5ο, 8ο) και μια ουτοπική Αρκαδία (10ο). μόνο το 6ο δεν έχει ερμηνευθεί ικανοποιητικά.

Ο Εκλογές είναι γραμμένες σε εξάμετρους στίχους και χρονολογούνται από εσωτερικές ενδείξεις και από αναφορές σε ιστορικά γεγονότα ανάμεσα στο 42 και το 39 π.Χ.

Georgica – Γεωργικά: Οι Εκλογές ώθησαν τον Μαικήνα να ζητήσει από τον Βιργίλιο να γράψει τα Γεωργικά. Το ποίημα γράφτηκε με τον σκοπό της προπαγάνδας. Αυτό που η πολιτική ηγεσία ήθελε από χρόνια να επιτύχει ήταν η επιστροφή των γεωργών στη γη. Την ηθικοδιδακτική πλευρά αυτής της πολιτικής αντικατοπτρίζουν τα Γεωργικά. Αποτελούνται από 4 βιβλία, την ποιότητα των οποίων ξεπερνά μόνον ο Λουκρήτιος. Εγκωμιάζει τον Οκταβιανό αλλά περισσότερο πρόκειται για ένα ποίημα βγαλμένο από κάποιον που πραγματικά ήξερε αλλά και πονούσε την αγροτική ζωή. Το ποίημα μιλά με τη σειρά για τα προϊόντα της γης και τα σημάδια του καιρού, τα αμπέλια και τις ελιές, τα κοπάδια και τέλος για τα μελίσσια.

Το έργο το διακρίνει υψηλή τέχνη γιατί ο Βιργίλιος ξέρει να μεταχειριστεί τον λόγο ώστε να κάνει ενδιαφέρουσες και τις πιο απλές αγροτικές εργασίες και να χρησιμοποιήσει μια σειρά παρεκβάσεων, που ποτέ δεν πολυλογούν, αλλά χρωματίζουν το έργο με έντονες συγκινήσεις.

Επειδή στο πρώτο βιβλίο ο Βιργίλιος είναι σχεδόν απελπισμένος για την πολιτική κατάσταση ενώ στο 3ο ο Οκταβιανός παρουσιάζεται ως νικητής της Ανατολής, υποθέτουμε ότι το έργο άρχισε να γράφεται γύρω στο 36 π.Χ.

Aeneis – Αινειάδα: Ο Βιργίλιος φαίνεται ότι είχε ασχοληθεί και με την επική-ηρωική ποίηση αλλά δεν είχε μείνει

ικανοποιημένος και μάλλον είχε καταστρέψει τα γραπτά του. Όμως η αυγούστεια προπαγάνδα χρειαζόταν ένα έργο ηρωικό-επικό. Η αρχική ιδέα ήταν ένα έπος που θα έγραφε ποιητής υψηλής στάθμης για τα κατορθώματα του Αυγούστου. Ο Βιργίλιος ασχολήθηκε με μια τέτοια σύνθεση από το 30 ως το 19 π.Χ. Το έργο δεν ικανοποίησε τον Βιργίλιο, που δεν πρόλαβε να το επεξεργαστεί σε τελική μορφή.

Το ποίημα γράφτηκε αρχικά σε πεζό και μετά άρχισε να το επεξεργάζεται σε στίχους, χωρίς να τηρεί την σειρά των γεγονότων. Είχε όμως προηγηθεί ένα γενικό σχεδιάγραμμα του έργου. Το πολύχρονο γράψιμο και οι αργοί ρυθμοί δημιουργούν ορισμένες αντιφάσεις και ανακολουθίες μέσα στο έργο. Η οποία αναθεώρηση θα έκανε στο έργο θα ήταν μια καλύτερη τακτοποίηση των επεισοδίων και η απαλοιφή ίσως των ανακολουθιών.

Την ύλη του έργου αποτέλεσε η πορεία του Αινεία από την Τροία στην Ιταλία. Ο Αινείας, αν και Τρώας, είχε γίνει δεκτός, λόγω αρχαιότητας στη ρωμαϊκή παράδοση. Στο έργο είναι ο μόνος πρωταγωνιστής και τον βαραίνει όχι απλά η μοίρα ενός ανθρώπου αλλά το ότι αντικατοπτρίζει τη μοίρα της Ρώμης και συνεπώς του ίδιου του Αυγούστου.

Ο Αινείας είναι δυνατός, αλλά φέρεται πολλές φορές βάρβαρα και άξεστα, ώστε να μην δικαιολογεί τον θαυμασμό που του δείχνουν οι σύντροφοί του. Αμέσως μετά μετανοεί και γίνεται πολύ ευγενικός και γεμάτος τύψεις. Ακόμα και στην ερωτική ιστορία του με την Διδώ φέρεται βάρβαρα σε μια συμπαθητικά σχεδιασμένη γυναίκα. Αυτοί είναι οι λόγοι που ο Βιργίλιος ήθελε να πλάσει έναν Αινεία ευσεβή, ήταν αυτό που δεν πρόλαβε να αλλάξει.

Η σύγκριση με τον Όμηρο είναι άστοχη, επειδή α) ο Όμηρος έγραφε σε έναν κόσμο που δεν γνώριζε άλλη μορφή ποίησης από το έπος, ενώ ο Βιργίλιος γράφει σε μια εποχή που έχει αναπτυχθεί πολύπλευρα η ποιητική δημιουργία, β) τα ομηρικά έπη προορίζονταν για ακρόαση και όχι για ανάγνωση, γ) η ομηρική κοινωνία ήταν σχετικά απλοϊκή, ενώ η ρωμαϊκή είναι μια κοινωνία εξίσου σύνθετη με τη σύγχρονη. Η δημιουργία του Βιργιλίου, επειδή απευθυνόταν σε ένα κοινό

εξαιρετικά ευρύ, έπρεπε να αναπτυχθεί με πολλούς καλλιτεχνικούς τρόπους ώστε να είναι ταυτόχρονα κατανοητή από τους πολλούς και ενδιαφέρουσα για τους λόγιους και επιπλέον να παρουσιάζει έναν Αινεία ηρωικό κατά τα ρωμαϊκά ιδεώδη.

Στο 1ο βιβλίο, ο Αινείας ξεκινά από την Τροία και φτάνει στην Καρχηδόνα, όπου η Διδώ, η βασίλισσα, τον βάζει να εξιστορήσει τις περιπέτειές του και η Αφροδίτη κλέβει τον γιο του τον Ίουλο, και τον αντικαθιστά με τον Έρωτα, για να ερωτευτεί η Διδώ τον Αινεία.

Στο 2ο βιβλίο, ο Αινείας εξιστορεί την αναχώρησή του από την Τροία, το θάνατο της γυναίκας του της Κρέουσας και τον χρησμό ότι θα εγκατασταθεί στην Ιταλία.

Στο 3ο βιβλίο συνεχίζονται οι περιπέτειες του Αινεία στη Θράκη, τη Δήλο, την Κρήτη, την Ήπειρο, το νησί του Πολύφημου, όπου περιμαζεύουν έναν επιζώντα σύντροφο του Οδυσσέα. Ο Αγχίσης, πατέρας του Αινεία πεθαίνει.

Στο 4ο βιβλίο η Διδώ είναι ερωτευμένη με τον Αινεία, χωρίς να γνωρίζει ότι ο έρωτάς της είναι δολοπλοκία της Αφροδίτης, για να συμφιλιωθεί με την Ήρα. Ο Δίας του υπενθυμίζει με τον Ερμή ότι τόπος προορισμού του είναι η Ιταλία. Ο Αινείας φεύγει και η Διδώ αυτοκτονεί.

Στο 5ο βιβλίο, ο Αινείας αγναντεύει τη νεκρική πυρά της Διδούς και περνά από τη Σικελία, όπου τον φιλοξενεί ο Ακέστης. Οι Τρωαδίτισσες με παρότρυνση της Ήρας καίνε τέσσερα καράβια και ο Αινείας αφήνει εκεί του πιο αδύναμους και ιδρύουν την Ακέστα.

Στο 6ο βιβλίο η σκιά του νεκρού πατέρα του τον οδηγεί στη Σίβυλλά, που του δίνει χρησμό ότι θα πολεμήσει στην Ιταλία για μια νέα Ελένη και ότι πρέπει να κατέβει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί βρίσκει τις ψυχές των μελλοντικών Ρωμαίων που περιμένουν την μετενσάρκωσή τους, ανάμεσά τους και τον Αύγουστο. Εδώ είναι έντονες οι επιρροές από τον πυθαγορισμό και φανερή η εγκατάλειψη του επικουρισμού. Το 6ο βιβλίο είμαι μια λαμπρή διασκευή και επανεπεξεργασία της λ της Οδύσσειας (Νέκυια).

Στο 7ο βιβλίο ο Αινείας φτάνει στην Ιταλία. Ο Αινείας ζητά άδεια από τον βασιλιά Λατίνο, που θέλει να τον παντρέψει με την κόρη του, Λαβίνια, αλλά η βασίλισσα Αμάτα δεν τον συμπαθεί κι έτσι αναγκάζεται να πολεμήσει, εκπληρώνοντας τον χρησμό της Σίβυλλας.

Στο 8ο βιβλίο ο Αινείας φτάνει στη μελλοντική Ρώμη, όπου τελούνται γιορτές προς τιμή του Ηρακλή στην Ara Maxima. Η Αφροδίτη παρακαλεί τον Ήφαιστο να φτιάξει για τον Αινεία μια πανοπλία και του την δίνει η ίδια. Εδώ ο Βιργίλιος μεταπλάθει την Σ την Ιλιάδας, αλλά εκεί ο Αχιλλέας είχε χάσει την ασπίδα του. επιπλέον εδώ, λόγω της επιρροής της αλεξανδρινής ποίησης οι θεοί έχουν γίνει πολύ πιο ανθρώπινοι.

Στο 9ο βιβλίο εξιστορούνται οι περιπέτειες των συντρόφων του Αινεία, όσο εκείνος έλειπε στην Ara Maxima.

Στο 10ο βιβλίο η συνέλευση των θεών αποφασίζει ότι θα αφήσει στη μοίρα τον πόλεμο στην Ιταλία, ανάμεσα στους Λατίνους και τον Αινεία.

Στο 11ο βιβλίο γίνεται ανακωχή, θάβονται οι νεκροί και ξεκινά νέα μάχη με νίκη τελικά των Τρώων

Στο 12ο βιβλίο νέα ανακωχή καταλήγει σε συμφωνία αρχικά Τρώων και Λατίνων, αλλά οι Ρότουλοι, μια ιταλική φυλή, παραβιάζει τη συμφωνία. Ο Αινείας τραυματίζεται θανάσιμα,

αλλά την πληγή γιατρεύει ο Ιάπυξ, με τη βοήθεια της Αφροδίτης. Στην τελική μάχη ο Αινείας νικά τους εχθρούς του και σκοτώνει τον Τύρνο.

Η Αινειάδα είναι γραμμένη με πρότυπο όχι μόνο την ομηρική και αλεξανδρινή επική ποίηση αλλά αντλεί πρότυπα από όλη την αρχαιοελληνική γραμματεία. Παρ’ όλ’ αυτά είναι ευδιάκριτη και η αυτονομία του Βιργιλίου, που δείχνει έναν άνθρωπο που ξέρει να στοχάζεται πάνω στο υλικό του.

Το όνομα του Βιργιλίου συνδέθηκε με μια σειρά ποιημάτων, που θεωρούνται ελάσσονα έργα του, αν τελικά είναι δικά του.

Επιτύμβιο του Βαλλίστα Aetna – Αίτνα Culex – Σκνίπα: Πρόκειται για ένα μάθημα μυθολογίας, αλλά

δεν φαίνεται να ανήκει στον Βιργίλιο. Ciris: Αν και ο Βιργίλιος συχνά παραθέτει στίχους από άλλους

ποιητές, η Ciris έχει αυτό το χαρακτηριστικό σε πολύ μεγάλη ένταση και φαίνεται να είναι περισσότερο ποίημα του Γάλλου παρά του Βιργιλίου.

Η συλλογή Catalepton: Ορισμένα από τα ποιήματά της μπορούν να αποδοθούν στον Βιργίλιο, άλλα όμως όχι. Είναι μικρά ποιήματα σε διάφορα μέτρα και γραμμένα με την ευκαιρία διαφόρων πραγματικών ή φανταστικών περιστάσεων

Copa – Η ταβερνιάρισσα: Πρόκειται για πολύ χαριτωμένο ποίημα, της εποχής του Βιργίλιου αλλά υφολογικά μάλλον δεν του ανήκει.

3. Ο Οράτιος (Quintus Horatius Flaccus) [65-9 π.Χ]

Θαύμαζε τον Βιργίλιο αλλά διέφεραν σε πολλά. Ήταν κοινωνικός αλλά όχι φιλόδοξος, δεν είχε το ίδιο βάθος σκέψης και την μελαγχολία του Βιργιλίου, είχε σπουδάσει φιλοσοφία και γνώριζε καλά τις θρησκευτικές εξελίξεις της εποχής του, αλλά βασιζόταν περισσότερο στον δικό του νου. Είχε μια στενή αντίληψη του κλασικού και ήταν πολύ αυστηρός για τους ομότεχνούς του, πράγμα που τον οδήγησε σε μικρή μεν αλλά ανυπέρβλητη ποιητική παραγωγή.

Γεννήθηκε το 68 σε οικογένεια μέσης κοινωνικής τάξης. Ο πατέρας του ήθελε την κοινωνική ανέλιξη του γιου του και του παρείχε καλή μόρφωση, εκπαιδεύοντάς τον ο ίδιος στην Ρώμη. Τάχθηκε με τον Βρούτο αλλά συμφιλιώθηκε γρήγορα, μετά τη μάχη των Φαρσάλων (48 π.Χ.) με τους νικητές του αυτοκρατορικού ιδεώδους. Έγινε «δημόσιος υπάλληλος».

Iambi - Ίαμβοι: Αποτελείται από μικρά ποιήματα με μορφή επωδών και ιάμβων, έχουν σατιρικό περιεχόμενο, γράφτηκαν κατά παραγγελία του Μαικήνα και συγκεντρώθηκαν αργότερα σε συλλογή από τον ποιητή. Δε μπορούμε να τις χρονολογήσουμε με ακρίβεια, γιατί

φαίνεται να καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Ορισμένα από τα ποιήματα της συλλογής μοιάζουν με υφολογικές ασκήσεις και πιθανόν να αποτελούν επιλογές του ποιητή από τις πρώτες του προσπάθειες.

Sermones ή Saturae: Συνομιλίες ή Σύμμικτα: Πρόκειται για ένα σχετικά πρώιμο έργο του, δημοσιευμένο το 35 π.Χ. και είναι ένα έμμετρο έργο ελαφριάς και εύκολης ηθικολογίας από δέκα ποιήματα χωρίς κάποια εμφανή σειρά. Δεν πρόκειται για τα καλύτερα ποιήματα του Ορατίου, σύντομα έγιναν όμως πολύ δημοφιλή, ώστε να αποφασίσει να τα δημοσιεύσει. Ήταν οι καλύτερες σάτιρες της εποχής, ένα είδος που είχε να δώσει αξιόλογα δείγματα από τον Λουκίλλιο και τον Βάρρωνα.

Η επιτυχία της συλλογής τον ώθησε να δημοσιεύσει, γύρω στο 30 π.Χ, και μια δεύτερη, σε διαλογική μορφή, επηρεασμένος από τον Λουκίλλιο.

Carmina – Ωδές: Ο Οράτιος δοκίμασε κάτι που κανένας Λατίνος δεν είχε ως τότε επιχειρήσει με αξιώσεις. Το λυρικό μέτρο το είχαν χρησιμοποιήσει πολλοί προηγουμένως σε μικρά ποιήματα, που κάποια είχαν λογοτεχνική αξία. Ο Οράτιος επιχείρησε να εφαρμόσει το αιολικό μέτρο σε μια σειρά ποιημάτων για πρώτη φορά στα λατινικά γράμματα. Χρονολογούνται στο διάστημα 30-23 π.Χ.

Η αιολική ποίηση (Σαπφώ, Αλκαίος) ασχολήθηκε κυρίως με τη μονωδία και όχι με την χορική ποίηση, με ύφος απλό, μέτρο που επαναλαμβάνεται η γίνεται απομνημονεύσιμο χάρη στην συχνή διάσπασή του σε στροφές. Στα λατινικά, λόγω διαφορετικής φύσης του τονισμού, κάτι τέτοιο ήταν δύσκολο να επιτευχθεί, χωρίς να προκαλεί τεράστιες αδυναμίες στον στίχο. Ο Οράτιος συμβίβασε επιτυχημένα τους συλλαβικούς τονισμούς και το λατινικό μέτρο. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι αν οι Ωδές προορίζονταν για τραγούδι ή μόνο για απαγγελία.

Οι Ωδές αποτελούνται από τρία βιβλία. Όπου η κατανομή του υλικού είναι τυχαία, όχι χρονολογική, κατ’ επιλογή του Ορατίου, αλλά αντικατοπτρίζει μια εξέλιξη της μετρικής.

Το 1ο βιβλίο αρχίζει με 9 ωδές με διαφορετικά μέτρα, ενώ στις υπόλοιπες ωδές του 1ου βιβλίου τα μέτρα που χρησιμοποιεί είναι νέα για τα λατινικά και τα θέματα ποικίλλουν.

Το 2ο βιβλίο είναι το μικρότερο των τριών και είναι γραμμένο, με εξαιρέσεις, σε σαπφικές και αλκαιικές στροφές. Μόνο η τελευταία ωδή του ξεφεύγει από την καλαισθησία του Οράτιου και με έπαρση αναφέρει την αποθέωση του ποιητή με τη μεταμόρφωσή του σε κύκνο, αγαπημένο πουλί του Απόλλωνα.

Το 3ο βιβλίο κηρύσσει τις απόψεις του Αυγούστου ξεκάθαρα. Ο Οράτιος έχει γίνει πλέον αυλικός ποιητής

(poeta laureatus). Μέσα στο τρίτο βιβλίο βρίσκονται οι έξι Ρωμαϊκές Ωδές γραμμένες σε αλκαιικές στροφές με προοίμια, όπου ο Οράτιος παρουσιάζεται με τη μορφή δασκάλου προς τους μεταγενεστέρους, και προβάλλει τις παραδοσιακές αρετές της λατινικής φυλής.

Epistulae – Επιστολές: Εξελίσσουν το γραμματειακό είδος με το οποίο είχε ασχοληθεί ο Λουκίλλιος. Έγραψε είκοσι φιλικές επιστολές, άλλες είναι πραγματικές, ενώ σε άλλες χρησιμοποιεί τα πρόσωπα φίλων του για να συζητήσει διάφορα θέματα. Σε πολλές αναλύει φιλοσοφικά ζητήματα και φαίνεται γνώστης της φιλοσοφίας της εποχής του. Με το τέλος της συγγραφής των Επιστολών ο Οράτιος θεώρησε ότι είχε ολοκληρώσει το συνολικό του έργο.

Ludi Saeculares – Ο αγώνας της Εκατονταετηρίδας: Αν και ο Οράτιος είχε διαφορετική άποψη, το κοινό αρεσκόταν στο έργο του. Το 17 π.Χ. ο Αύγουστος παρήγγειλε και ο Οράτιος δέχτηκε, σχετικά απρόθυμα, να γράψει τον Ύμνο της Εκατονταετηρίδας, ένα έργο μακρό, επιβλητικό, με το οποίο εξέφραζε την αφοσίωσή του στον αυτοκράτορα και ζητούσε την εύνοια των θεών για μια σειρά από αντιποιητικά πράγματα που αναφέρει ονομαστικά και παράλληλα με εξαιρετική επιδεξιότητα ώστε να κρατήσει ένα καλό ποιητικό επίπεδο.

Ars poetica – Ποιητική τέχνη: Ουσιαστικά είναι ένα επιστολικό κείμενο, στο οποίο ο Οράτιος πραγματεύεται την κατάσταση της σύγχρονής του λογοτεχνίας. Διαμαρτύρεται εναντίον όσων στρέφονται κατά των νεωτεριστών ποιητών. Είναι πολύ αντικειμενικός σε ότι αφορά την αξία των παλαιότερων ποιητών και παραθέτει ένα σχεδιάγραμμα της ποιητικής παραγωγής των τελευταίων δύο αιώνων, όσο η Ελλάδα κατακτούσε τον κατακτητή της.

Ars Poetica ή Ad Pisones epistulae – Ποιητική τέχνη ή προς Πείσωνες επιστολές: Ήταν το σημαντικότερο έργο φιλολογικής κριτικής του Οράτιου και διατηρεί πολύ το σχεδιάγραμμα της ελληνιστικής πραγματείας του Νεοπτόλεμου. Ανάλογα προς ποια οικογένεια Πεισώνων το απηύθυνε, εξαρτάται η χρονολόγησή του. Αρχικά μιλά γενικώς για την ποίηση και εν συνεχεία για το κατάλληλο ύφος της ποίησης, τη μορφή, το μέτρο, τη γλώσσα του ποιήματος, επικεντρώνοντας στο δράμα, αν και κανένας Ρωμαίος δεν καταπιάστηκε σοβαρά με το συγκεκριμένο είδος. Οι ωραίες εικόνες και οι εύστοχες παρατηρήσεις το καθιστούν περισσότερο λογοτεχνικό έργο παρά εγχειρίδιο.

4. Η ρωμαϊκή ελεγεία

Το ελεγειακό δίστιχο ήταν ένας εξάμετρος στίχος ακολουθούμενος από το δις επαναλαμβανόμενο πρώτο μισό

του., δεν ήταν απαραίτητα πένθιμη ποίηση, αντιθέτως στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε για μια ευρεία ποικιλία συναισθημάτων.

Στην αλεξανδρινή εποχή, ο Καλλίμαχος έγραψε σε ελεγειακούς στίχους μια έμμετρη ερωτική ιστορία και μια σειρά επιγραμμάτων με προσωπικά αισθήματα προς διάφορα πρόσωπα. Μας λείπει η σιγουριά, αλλά η έλλειψη υλικού δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα, να συνδύασε κάποιος τα δυο είδη για την αφήγηση προσωπικής ερωτικής ιστορίας.

Στη Ρώμη αντίθετα κάποιοι ποιητές σύγχρονοι του Οράτιου χρησιμοποίησαν την ελεγεία για την έκφραση προσωπικής ερωτικής ιστορίας, μιας αγάπης που θα λέγαμε σήμερα παράνομη. Πρώτος που ασχολήθηκε με το θέμα ήτα ο Κάτουλλος.

Ο Gaius Cornelius Gallus έγραψε τέσσερα βιβλία με ελεγείες που απευθύνονταν σε μια mima, γυναίκα-μίμο, την Λυκωρίδα.

Ο Albius Tivullus καταγόταν από οικογένεια ιππέων και σώθηκαν δυο βιβλία με ελεγείες. Οι ερωτικές ελεγείες του στο πρώτο βιβλίο απευθύνονται προς την Δηλία, που ονομαζόταν στην πραγματικότητα Πλανία, αλλά συνυπάρχουν με ελεγείες με διαφορετική θεματική. Στο δεύτερο βιβλίο οι ερωτικές ελεγείες προς μια εταίρα Νέμεση συνυπάρχουν με ελεγείες με διαφορετικά θέματα. οΤίβουλλος δεν είναι κορυφαίος ποιητής, το έργο του όμως έχει μια γλυκύτητα , διαύγεια και μελωδικότητα, που αποφεύγει τις εντάσεις.

Ο Lygdamus είναι ο ποιητής μιας σειράς ελεγειών που απευθύνονται στον Μεσσάλα και κάνουν λόγο για τη Νεαίρα.

Στην ίδια συλλογή βρίσκουμε ποιήματα μιας γυναίκας, της Sulpicia, ανιψιάς του Μεσσάλα, που και τα έξι, με ασυνήθιστη ποιητική δύναμη και δυνατό πάθος, απευθύνονται σε έναν Κήρινθο.

Ο Sextus Propertius έγραψε την Cynthia, κάνοντας έτσι γνωστό το αίσθημά του γι’ αυτή τη γυναίκα. Είναι το μόνο του ενδιαφέρον στις ελεγείες του. Το έργο του είναι γραμμένο με δύναμη ασυνήθιστη στον Τίβουλλο αλλά του λείπει η γλυκύτητα του Τίβουλλου. Αν και συνδέθηκε χαλαρά με τον κύκλο του Μαικήνα, δε θέλησε ή δε μπορούσε να γράψει προπαγανδιστικά κείμενα. Μόνο στο τελευταίο κείμενο των ελεγειών του ασχολείται με την πρώιμη ρωμαϊκή ιστορία μέσα από την πορεία στο χρόνο δυο φίλων, του ίδιου και του αστρολόγου Ώρου, που τον ειδοποιεί ότι μόνος διαπρεπής τομέας γι αυτόν είναι η ερωτική ποίηση.