Paragogi Texnologias-Metafora Texnognosias

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

&

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ

Μ.Σ. Βαλαβανίδης

Αθήνα 2008

Παραγωγή Τεχνολογίας & Μεταφορά Τεχνογνωσίας

2

© 2008: Μάριος Βαλαβανίδης.

Ο συγγραφέας έχει όλα τα δικαιώµατα του παρόντος. Απαγορεύεται η µε οποιοδήποτε τρόπο αναπαραγωγή ή /και αποθήκευση οποιουδήποτε τµήµατος χωρίς τη γραπτή άδεια του συγγραφέα.


© M. Βαλαβανίδης 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

. Σελ.

0. Εισαγωγικό σηµείωµα 5

I. Γενικοί Ορισµοί & Έννοιες 7

II. Παραγωγή τεχνολογίας – Η διαδικασία E&A στη βιοµηχανία 19

III. Προϊόν, τεχνολογικές επιδόσεις και κύκλος ζωής του προϊόντος 29

IV. Κατοχύρωση εφευρέσεων – ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας 39

V. Μarketing – Ανάλυση αγοράς & προώθηση προϊόντος στην αγορά. 51

VI. Aξιολόγηση επενδύσεων. Καθαρή Παρούσα Αξία (NPV) 57

VII. Εκχώρηση τεχνολογίας – Licensing 73

VIII. Η παραγωγή & µεταφορά τεχνολογίας στην Ελλάδα 77

Βιβλιογραφία 80

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ


4



Εισαγωγικό σηµείωµα

Οι σηµειώσεις αυτές αποτελούν τη βασική διδακτική ύλη του προπτυχιακού µαθήµατος τριτοβάθµιας εκπαίδευσης «Παραγωγή Τεχνολογίας & Μεταφορά Τεχνογνωσίας».

Το υλικό των σηµειώσεων κατανέµεται σε διαφορες ενότητες ακολουθώντας την παρακάτω πορεία:

Παραγωγή τεχνολογίας – Κατοχύρωση πνευµατικών δικαιωµάτων τεχνολογικής καινοτοµίας – Εκµετάλλευση Τεχνολογίας και Μεταφορά Τεχνολογίας & Τεχνογνωσίας.

Στα πρώτα Κεφάλαια Ι – IΙΙ αναπτύσονται θέµατα που σχετίζονται µε βασικούς ορισµούς και εισαγωγικές έννοιες (Ι), αρχές και χαρακτηριστικά που διέπουν την ανάπτυξη µιας τεχνολογίας ή ενός τεχνολογικού προϊόντος από τη στιγµή της σύλληψης της ιδέας έως τη διαµόρφωση του τελικού τεχνολογικού προϊόντος (ΙΙ) και των διαφόρων φάσεων του κύκλου ζωής του (ΙΙΙ). Στο Κεφάλαιο IV περιγράφονται οι τρόποι και τα όργανα κατοχύρωσης των ιδιοκτησιακών (πνευµατικών) δικαιωµάτων του εφευρέτη ενός τεχνολογικού προϊόντος, ενώ στο Κεφάλαιο V αναπτύσσεται η διαδικασία εκτίµησης του δυναµικού της αγοράς στην οποία απευθύνεται το τεχνολογικό προϊόν. Στο τελευταίο µέρος (Κεφάλαια VI – IX) αναπτύσονται θέµατα αξιολόγησης επενδύσεων (η εκµετάλλευση ενός καινοτόµου τεχνολογικού προϊόντος αποτελεί µια επενδυτική δραστηριότητα υψηλού κινδύνου), και µεταφοράς και διάχυσης τεχνολογίας.

H διαµόρφωση του υλικού των σηµειώσεων που έχετε ανα χείρας ευρίσκεται σε δυναµική εξέλιξη. Εάν ως αναγνώστης έχετε να κάνετε σχόλια, παρατηρήσεις, επισηµάνσεις και προτάσεις βελτίωσης του κειµένου, εάν θέλετε να αναπτυχθούν εκτενέστερα κάποια θέµατα ή να ενταχθούν νέα, θα χαρώ να µου τα κοινοποιήσετε ηλεκτρονικά στη διεύθυνση [email protected].

Μάριος Βαλαβανίδης

Ιούνιος 2008


6



Ι. Γενικοί Ορισµοί & Έννοιες

Τεχνολογία

Ο όρος τεχνολογία αναφέρεται στο σύνολο των υλικών στοιχείων και των διαδικασιών για την επίλυση και πραγµατοποίηση µιας λειτουργίας που έχει θεωρηθεί χρήσιµη, καθώς επίσης και στα σχήµατα σκέψης και τις θεωρίες που γεννούν αυτά τα σύνολα [Αγραφιώτης, 2000]. Στη σύγχρονη εποχή, η τεχνολογία είναι ένα σύστηµα ενοποιηµένο και σύνθετο που αποτελείται από πολλαπλά και ετερογενή στοιχεία: µηχανές, όργανα, τεχνικές υπολογισµού και ελέγχου, µεθόδους σχεδιασµού και ορθολογισµούς.

Ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι παρακάτω προσδιοριστικές περιγραφές της τεχνολογίας [Gaynor, 1996]

1) Η Τεχνολογία είναι το µέσο για την ολοκλήρωση µιας εργασίας (task), και περιλαµβάνει ότι είναι απαραίτητο για τη µετατροπή πόρων σε προϊόντα και υπηρεσίες

2) Η Τεχνολογία περιέχει τη γνώση και τους πόρους που απαιτούνται για την επίτευξη ενός στόχου (objective)

3) Η Τεχνολογία είναι το σώµα της επιστηµονικής γνώσης και της γνώσης της εφαρµοσµένης µηχανικής (engineering), το οποίο µπορεί να εφαρµοσθεί στο σχεδιασµό προϊόντων ή/και διαδικασιών ή στην έρευνα νέας γνώσης.

Η τεχνολογία είναι ένα αντικείµενο ή µια ακολουθία λειτουργιών δηµιουργηµένα από τον άνθρωπο για την επίτευξη κάποιου στόχου [Web Dictionary of Cybernetics]. Μια τεχνολογία αποτελεί ένα σύνολο ανθρώπινης γνώσης το οποίο µπορεί να µεταφερθεί από ένα µέρος σε ένα άλλο και από µια γενιά στην επόµενη. Παραδείγµατα τεχνολογίας είναι: το τόξο και το βέλος, η βιοµηχανική παραγωγή µιας χηµικής ουσίας ή πρώτης ύλης, ένα αντιπυρετικό χάπι, ένας πυρηνικός αντιδραστήρας, ένα σύνολο κανονισµών (τυποποίησης, οργάνωσης, πιστοποίησης κλπ), ένα λογιστικό σύστηµα σχεδιασµού, προγραµµατισµού και κοστολόγησης, κλπ.

Τεχνολογία επίσης αποτελεί το σώµα της γνώσης και η συστηµατική µελέτη, µεθόδων, τεχνικών και υλικού τα οποία εφαρµόζονται στην προσαρµογή του φυσικού περιβάλλοντος στις ανθρώπινες ανάγκες και απαιτήσεις. Ακόµα, αποτελεί την εφαρµογή επιστηµονικής γνώσης για την κατασκευή ή τη βελτίωση των υποδοµών της γεωργίας, της βιοµηχανίας, της διοίκησης και της καθηµερινής ζωής. Ευνοεί τη χρήση τεχνικών συσκευών και διαδικασιών, ακόµα και για την επίλυση κοινωνικών προβληµάτων, π.χ. αύξηση της γεωργικής παραγωγής µε τη χρήση λιπασµάτων παρά µε µια διαφορετική µορφή οργάνωσης αγροτικής εργασίας, ή µε τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών για την εφαρµογή διαδικασιών λήψης αποφάσεων για εθνικό σχεδιασµό.

Η τεχνολογία δεν πρέπει να συγχέεται µε αυτές καθαυτές τις υποδοµές που δηµιουργεί – τεχνολογία είναι το σύνολο των διαδικασιών µεθόδων κλπ που αναπτύσσουν τις όποιες υποδοµές. Επίσης, η τεχνολογία δεν πρέπει να συγχέεται µε την τεχνική, η οποία εκφράζει την πρακτική δεξιότητα στη χρήση γνώσεων, µεθόδων, και διαδικασιών προκειµένου να επιλυθεί ένα ειδικό πρακτικό πρόβληµα.

Η τεχνολογία έχει αυτοκαταλυτικές ιδιότητες. Σε κάθε τεχνολογία γίνεται εφαρµογή προϋπάρχουσας γνώσης (προϋπάρχουσας τεχνολογίας) για τη δηµιουργία χρήσιµων εφαρµογών [Boer, 1999]. Η νέα τεχνολογία συνήθως βασίζεται σε προηγούµενη τεχνολογία στην οποία προστίθεται νέα επιστηµονική γνώση ή νέα τεχνολογικά δεδοµένα. Για παράδειγµα, η ηλεκτρική γραφοµηχανή δηµιουργήθηκε µε την προσθήκη ενός ηλεκτροµηχανικού συστήµατος στην υπάρχουσα τεχνολογία των συµβατικών µηχανικών γραφοµηχανών.

Επιστήµη και Τεχνολογία

Οι καθηµερινές µας δραστηριότητες διαµορφώνονται από διάφορες επινοήσεις όπως είναι τα τηλέφωνα, τα φαξ, οι Η/Υ, τα αυτοκίνητα, οι ρυθµιστές θερµοκρασίας και τα κλιµατιστικά


8

µηχανήµατα, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τα τρόφιµα, τα φάρµακα κλπ. Ελάχιστες έννοιες είναι τόσο παρεξηγηµένες όσο οι διαφορές µεταξύ επιστήµης και τεχνολογίας, πολύ δε περισσότερο η µεταξύ τους σχέση. Η σύγχυση αυτή οφείλεται εν µέρει στο γεγονός ότι οι ίδιοι άνθρωποι (επιστήµονες) εργάζονται και στις δύο περιοχές, και στο ότι και οι δύο περιοχές κατευθύνονται από την έρευνα. Όµως επιστήµη και τεχνολογία είναι δύο διαφορετικές έννοιες. Σηµεία στα οποία εντοπίζονται διαφορές είναι τα παρακάτω:

Η επιστήµη αποτελεί µια διαδικασία ανακάλυψης και έχει ένα µοναδικό χαρακτηριστικό: από τη στιγµή που πραγµατοποιείται µια επιστηµονική ανακάλυψη και παρουσιάζεται στην επιστηµονική κοινότητα, τότε αυτή παραµένει εν ενεργεία δια παντός, είτε αυτή καθαυτή είτε ως υπόβαθρο για άλλη επιστηµονική γνώση. ∆εν υπάρχει λόγος κάποιος να ανακαλύψει το ίδιο πράγµα ξανά (εκτός ίσως από το να το αναπαραγάγει για επιβεβαίωση της αρχικής ανακάλυψης).

Η τεχνολογία αποτελεί µια διαδικασία επινόησης ή εφεύρεσης. Όπως αναφέρθηκε, µια νέα τεχνολογία είναι το αποτέλεσµα σύνθεσης προϋπάρχουσας επιστηµονικής γνώσης και προϋπάρχουσας τεχνολογίας, όπως παρουσιάζεται στο σχήµα της Εικόνας 1.

Η ανάπτυξη µιας νέας τεχνολογίας µπορεί να εµπλέκει λίγη ή καθόλου νέα επιστηµονική γνώση. Για παράδειγµα ένα νέο χρηµατιστηριακό λογισµικό (software) αποτελεί τεχνολογία, όµως η δηµιουργία του δεν προϋποθέτει στην πραγµατικότητα καθόλου νέα επιστήµη πέραν αυτής που ήδη έχει ενσωµατωθεί στο λογισµικό των Η/Υ. Η ηλεκτρονική γραφοµηχανή είναι το αποτέλεσµα της σύνθεσης δύο παλαιότερων τεχνολογιών, του µηχανικού συστήµατος της χειροκίνητης γραφοµηχανής µε ένα νέο ηλεκτροµηχανικό σύστηµα υψηλής ταχύτητας – υψηλής ακρίβειας. Γενικά, µπορεί να έχει δηµιουργηθεί η εντύπωση ότι οποιαδήποτε νέα τεχνολογία είναι το αποτέλεσµα επιστηµονικής προόδου. Αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτή η λανθασµένη εντύπωση οφείλεται σε µερικά εντυπωσιακά παραδείγµατα ανάπτυξης νέων τεχνολογιών οι οποίες βασίστηκαν σε σηµαντικές επιστηµονικές ανακαλύψεις και είχαν µεγάλη απήχηση στο κοινό: η ανακάλυψη της πενικιλίνης έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των αντιβιοτικών, η θεωρία της σχετικότητας αποτέλεσε το θεωρητικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη της ατοµικής βόµβας και την παραγωγή ενέργειας από τη σχάση του ατόµου, και η ανακάλυψη της φύσης του DNA οδήγησε στην παραγωγή νέων φαρµάκων που βασίζονται στη µοντέρνα βιοτεχνολογία. Βέβαια, πολλές τεχνολογικές πρόοδοι ήταν και είναι το αποτέλεσµα διεργασιών ‘δοκιµής και σφάλµατος’ (‘trial & error’). Στο παρελθόν µάλιστα οι άνθρωποι που παρήγαγαν νέες τεχνολογίες δεν ήταν κατ’ ανάγκη επιστήµονες ή µηχανικοί. Για παράδειγµα θα αναφέρουµε τον Thomas Edison ο οποίος εφεύρε την ηλεκτρική λυχνία πυρακτώσεως. Ο Edison δεν ήταν ούτε επιστήµονας ούτε µηχανικός και η εφεύρεσή του δεν σχετίστηκε µε καµία νέα επιστηµονική ανακάλυψη. Η εφεύρεση του ηλεκτρικού λαµπτήρα πυρακτώσεως ήταν το αποτέλεσµα επίπονης και συνεχούς προσπάθειας να βρεθεί ένα νήµα το οποίο να ακτινοβολεί έντονα εντός ατµοσφαιρικού κενού και για µεγάλες περιόδους όταν από αυτό περνούσε ηλεκτρικό ρεύµα.

Νέα τεχνολογία µπορεί να δηµιουργηθεί µε το συνδυασµό δύο ή τριών τεχνολογιών χωρίς καµία πραγµατική επιστηµονική παρέµβαση. Το φορητό ραδιόφωνο το οποίο συνδύαζε τις τεχνολογίες της µετάδοσης πληροφορίας µε ραδιοφωνικά κύµατα, της µπαταρίας και του τρανζίστορ, δεν αποτέλεσε επιστηµονική πρωτοπορία. Όµως η υλοποίησή αυτής της συσκευής κατέστη δυνατή από την ανάπτυξη του τρανζίστορ µε χαµηλή κατανάλωση ισχύος, το οποίο ενσωµάτωνε προχωρηµένη θεωρία φυσικής στερεάς κατάστασης (solid-state physics) και αποτελούσε επιστηµονικό νεωτερισµό.

Το κριτήριο επιτυχίας µιας τεχνολογίας είναι η χρησιµότητά της, όπως αυτή προσδιορίζεται µε εµπορικούς, στρατιωτικούς, κοινωνικούς και ιατρικούς όρους. ∆ε είναι αναγκαία προϋπόθεση ο χρήστης µιας τεχνολογίας να καταλαβαίνει τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί. Για παράδειγµα ένας µουσικός αγοράζει έναν Η/Υ στον οποίο είναι φορτωµένα λογισµικά προγράµµατα σύνθεσης ήχων και µουσικής και χρησιµοποιεί τον Η/Υ και το σχετικό λογισµικό για να συνθέσει τις παρτιτούρες του αλλά δεν κατανοεί σε βάθος τη λειτουργία του µηχανήµατος. Παρόµοια, ένα Άραβας σεϊχης αγοράζει και εκµεταλλεύεται ένα διυλιστήριο χωρίς να έχει γνώσεις χηµικού µηχανικού. Αντίθετα, η επιστήµη δεν είναι και πολύ χρήσιµη σε ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν επιστηµονική παιδεία. Αυτό το κριτήριο είναι χρήσιµο οποτεδήποτε χρειασθεί να γίνει διάκριση µεταξύ επιστήµης και τεχνολογίας.

Κάθε τεχνολογία έχει ένα κύκλο ζωής, δηλαδή µε το πέρασµα του χρόνου ξεπερνιέται και αχρηστεύεται. Η λυχνία κενού ήταν πολύ χρήσιµη στην εποχή της (ραδιοφωνία, ηλεκτρονικές



εφαρµογές) αλλά πλέον έχει σχεδόν ολοκληρωτικά αντικατασταθεί από τη διάδοχη τεχνολογία του τρανζίστορ, το οποίο µε τη σειρά του δίνει τη θέση του στις τεχνολογίες των ολοκληρωµένων κυκλωµάτων και των µικροεπεξεργαστών. Αντίθετα, η επιστηµονική γνώση δεν καθίσταται ποτέ άχρηστη αλλά αποτελεί το υπόβαθρο για περαιτέρω γνώση και εξειδίκευση.

Εικόνα 1 Τα συστατικά στοιχεία µιας νέας τεχνολογίας

Πολλές επιστηµονικές πρόοδοι εξαρτώνται από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και αντίθετα. Οι αρχικές επιστηµονικές ανακαλύψεις στην αστρονοµία προωθήθηκαν σε µεγάλο βαθµό από τις τεχνολογίες κατασκευής φακών. Κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες αναπτύχθηκαν στην Αναγέννηση πολύ πριν διατυπωθεί η αυστηρή θεωρία της οπτικής. Σήµερα, οι επιστηµονικές θεωρίες περί της φύσεως και της δηµιουργίας του σύµπαντος επαναδιατυπώθηκαν µε βάση τα δεδοµένα που είχαν συλλεχθεί από το διαστηµικό τηλεσκόπιο Hubble, το οποίο έχει τοποθετηθεί σε τροχιά εκτός της ‘θολής’ γήινης ατµόσφαιρας µε τη βοήθεια διαφόρων αεροναυπηγικών τεχνολογιών. Νέα πειράµατα σωµατιδιακής φυσικής σχεδιάζονται στο CERN τα οποία είναι πλεόν εφικτά µόνο µε την εφαρµογή υψηλής τεχνολογίας (υλικών, αισθητήρων, υπολογιστών κλπ). Είναι σίγουρα ότι όσο περνά ο καιρός, µελλοντικοί αναγνώστες αυτών των σηµειώσεων θα θεωρούν τα προαναφερθέντα παραδείγµατα ξεπερασµένα.

Κατηγορίες και Ταξινόµηση τεχνολογιών

Οι τεχνολογίες µπορούν γενικά να καταταγούν στις επόµενες κατηγορίες (Gaynor, 1996):

Τεχνολογίες στάθµης της τεχνικής (State-of-the-art technologies): Πρόκειται για τις τεχνολογίες που είναι ισοδύναµες ή ξεπερνούν αυτές του ανταγωνισµού.

Τεχνολογίες µε ιδιοκτησιακά δικαιώµατα (Proprietary technologies): τεχνολογίες οι οποίες προστατεύονται από ∆ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας (∆.Ε. - πατέντες) ή/και συµφωνητικά εµπιστευτικότητας και παρέχουν ένα µετρήσιµο µέγεθος ανταγωνιστικότητας.

Γνωστές τεχνολογίες (Known technologies): τεχνολογίες οι οποίες µπορεί να είναι κοινές σε πολλούς οργανισµούς, αλλά να χρησιµοποιούνται µε ιδιαίτερο τρόπο από τον καθένα.

Τεχνολογίες πυρήνα (Core technologies): τεχνολογίες οι οποίες είναι ουσιώδεις στη διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος ή θέσης.

Τεχνολογίες µόχλευσης (Leveraging technologies): αυτές οι οποίες στηρίζουν- και εφαρµόζονται σε- διάφορα προϊόντα, σειρές ή κλάσεις προϊόντων.

Τεχνολογίες υποστήριξης (Supporting technologies): αυτές που στηρίζουν τις τεχνολογίες πυρήνα

Ρυθµιστικές τεχνολογίες (Pacing technologies): τεχνολογίες των οποίων ο ρυθµός ανάπτυξης ελέγχει το ρυθµό ανάπτυξης προϊόντων ή διαδικασιών.

Επιστηµονική

γνώση

Τεχνολογία ΙΙΙ

Τεχνολογία Ι

Τεχνολογία ΙΙ

Νέα Τεχνολογία


10

Αναδυόµενες τεχνολογίες (Emerging technologies): αυτές οι οποίες ευρίσκονται υπό εξέταση ή υπό θεώρηση για εφαρµογή σε µελλοντικά προϊόντα ή διαδικασίες.

Τεχνολογίες ανίχνευσης (Scouting technologies): τυπική ιχνηλάτηση και παρακολούθηση εν δυνάµει τεχνολογιών, προϊόντων ή διαδικασιών για µελλοντική µελέτη ή εφαρµογή.

Άγνωστες βασικές ιδεατές τεχνολογίες (Idealized unknown basic technologies): τεχνολογίες οι οποίες εάν ήταν διαθέσιµες θα µπορούσαν να παρέχουν ένα σηµαντικό πλεονέκτηµα σε ένα τοµέα (µια πτυχή) της καθηµερινής ζωής.

Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α)

Σύµφωνα µε το εγχειρίδιο Frascati [OECD, 1993], η έννοια Έρευνα & Πειραµατική Ανάπτυξη (Research and experimental development - R&D) περιλαµβάνει δηµιουργική εργασία η οποία πραγµατοποιείται σε συτηµατική βάση µε σκοπό την αύξηση των αποθεµάτων γνώσης, συµπεριλαµβανοµένων της γνώσης ανθρώπων, πολιτισµού και κοινωνίας και τη χρήση αυτής της γνώσης στην επινόηση νέων εφαρµογών. Ο όρος Ε&Α καλύπτει τρεις δράσεις: βασική έρευνα, εφαρµοσµένη έρευνα και πειραµατική ανάπτυξη.

Η οργανωµένη µεταφορά επιστήµης σε τεχνολογία, όπως συνοπτικώτερα ονοµάζεται η ‘Έρευνα & Ανάπτυξη’ - Ε&Α, αποτελεί µια εξαιρετικά σηµαντική και αποδοτική διαδικασία. Κυρίως καθοδηγείται και διεξάγεται από επιστήµονες και µηχανικούς. Με τεχνολογικούς όρους ‘έρευνα’ σηµαίνει κάτι αρκετά διαφορετικό από την ανακάλυψη νέας βασικής επιστηµονικής γνώσης. Εκφράζει την προσπάθεια να χρησιµοποιηθούν οι επιστηµονικές γνώσεις και δεξιότητες για τη δηµιουργία νέων και χρήσιµων προϊόντων και διεργασιών σε σύντοµο χρόνο και µε αξιόπιστο τρόπο. Ανάπτυξη σηµαίνει τις διαδικασίες βελτίωσης και διαµόρφωσης µιας τεχνολογίας ή ενός τεχνολογικού προϊόντος στην τελική τους µορφή.

Μεταφορά Τεχνολογίας

Γενικά, µε τον όρο ‘Μεταφορά Τεχνολογίας’ (ΜΤ, Technology Transfer – TT) εννοούµε τη συµµετοχική χρήση (µεταξύ συνεργαζόµενων φορέων-εταίρων) γνώσης και εγκαταστάσεων (εργαστήρια, εξοπλισµός) ή τη διαδικασία µέσω της οποίας τεχνολογία ή γνώση η οποία αναπτύχθηκε σε ένα µέρος εφαρµόζεται και εκµεταλλεύεται σε ένα άλλο µέρος ή για ένα άλλο σκοπό [FLC-TT]. Μεταφορά τεχνολογίας πραγµατοποιείται συνήθως µεταξύ:

• Κρατικών / Εθνικών εργαστηρίων

• Βιοµηχανίας

• Πανεπιστηµίων

• Εθνικών ή τοπικών κυβερνήσεων

• Άλλων τρίτων µερών, τεχνοµεσιτών κλπ.

Είναι ενδιαφέρον να παρατεθούν τρεις διαφορετικές αναφορές από ισάριθµες πηγές [Wang et al., 2003] για τη Μεταφορά Τεχνολογίας. ΄Ολες, µε λεπτές διαφοροποιήσεις, έχουν το ίδιο νόηµα:

Η διεργασία χρήσης τεχνολογίας, εµπειρογνωµοσύνης (expertise), τεχνογνωσίας (know-how) η εγκαταστάσεων για ένα σκοπό όχι αρχικά προκαθορισµένο από τον οργανισµό που την αναπτύσσει. Η µεταφορά τεχνολογίας µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα την εµπορική αξιοποίηση ή τη βελτίωση ενός προϊόντος ή µιας διεργασίας — National Technology Transfer Center (NTTC), ΗΠΑ.

Η διεργασία µέσω της οποίας υπάρχουσες τεχνολογίες, εγκαταστάσεις, ή ικανότητες, οι οποίες αναπτύχθηκαν µέσω κυβερνητικής χρηµατοδότησης, χρησιµοποιούνται για την ικανοποίηση δηµόσιων ή ιδιωτικών αναγκών. —Federal Laboratory Consortium (FLC), ΗΠΑ

Η επίσηµη /τυπική µεταφορά νέων ανακαλύψεων και καινοτοµιών ως αποτέλεσµα επιστηµονικής έρευνας που πραγµατοποιείται σε Πανεπιστήµια και µη κερδοσκοπικούς



ερευνητικούς οργανισµούς προς τον εµπορικό τοµέα και για το δηµόσιο συµφέρον. - Association of University Technology Managers (AUTM), ΗΠΑ.

Επισηµάνσεις

Η πρώτη αναφορά περιέχει τη φράση “όχι αρχικά προκαθορισµένο από τον οργανισµό που την αναπτύσσει”, υποδηλώνοντας ότι ο στόχος της µεταφοράς τεχνολογίας έχει έµµεσο όφελος.

Στο δεύτερο ορισµό δεν περιλαµβάνεται η προηγούµενη φράση από τον ορισµό του NTTC. Πραγµατικά, σε πολλές περιπτώσεις η έρευνα που πραγµατοποιείται σε κυβερνητικά ή ιδιωτικά ερευνητικά ιδρύµατα και οργανισµούς ΕΤΑ (Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης) έχει ως αντικείµενο και στόχο την υλοποίηση κάποιου συγκεκριµένου έργου Ε&Α, αποτελέσµατα του οποίου εν δυνάµει θα οδηγήσουν σε µεταφορά τεχνολογίας.

Ο τρίτος ορισµός επικεντρώνει στην εµπορική αξιοποίηση (commercialization) των ερευνητικών αποτελεσµάτων, δηλαδή την αξιοποίηση των αποτελεσµάτων ΕΤΑ και των πνευµατικών δικαιωµάτων και τεχνολογιών που προκύπτουν ως αποτέλεσµα αυτής της έρευνας, µέσω της δηµιουργίας και εκµετάλλευσης νέων προϊόντων.

Η διαδικασία µεταφοράς τεχνολογίας µπορεί να είναι πολύ απλή ή αρκετά σύνθετη. Βασικά έχει να κάνει µε µία πηγή παραγωγής τεχνολογίας (τεχνογνωσίας) η οποία ασχολείται µε Έρευνα & Ανάπτυξη (π.χ. ερευνητικό κέντρο, Πανεπιστήµιο, το τµήµα Ε&Α εταιρείας κλπ), τον αποδέκτη ή το χρήστη αυτής της τεχνολογίας (π.χ. µια µικροµεσαία επιχείρηση –ΜΜΕ, το τµήµα παραγωγής & πωλήσεων µιας εταιρείας κλπ.) και µια διεπιφάνεια (τεχνοµεσίτη, διαµεσολαβητή) που διευκολύνει τη µεταφορά τεχνολογίας /τεχνογνωσίας µεταξύ οργανισµών ή µεταξύ τµηµάτων της εταιρείας.

Η διαδικασία µεταφοράς τεχνολογίας περιλαµβάνει οποιαδήποτε από τις παρακάτω δραστηριότητες:

1) Ανεπίσηµες συζητήσεις ως προς ερευνητικά αποτελέσµατα και την αξιοποίηση τους µεταξύ ατόµων που αντιπροσωπεύουν τους εµπλεκόµενους στη διαδικασία φορείς.

2) Επίσηµη διασπορά /διάχυση ερευνητικών αποτελεσµάτων, για παράδειγµα σε συνέδρια.

3) Εκχώρηση (licensing) διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας (πατεντών) πανεπιστηµιακών και εθνικών εργαστηρίων προς τον ιδιωτικό τοµέα.

4) Συνεταιριστική ή συνεργατική Ε&Α µεταξύ ενός πανεπιστηµίου ή κρατικού εργαστηρίου και του ιδιωτικού τοµέα, είτε ανεπίσηµη είτε επίσηµη (οριοθετηµένη µε συµβάσεις)

5) Εκκίνηση µικρών εταιριών βασισµένων σε κρατικά χρηµατοδοτηµένη έρευνα (π.χ. τεχνοβλαστοί – spin-offs)

6) Τεχνική και τεχνολογική συνδροµή από παροχείς τεχνολογίας προς τον ιδιωτικό τοµέα για την επίλυση ενός τεχνολογικού προβλήµατος

7) Ανταλλαγή επιστηµονικού /ερευνητικού προσωπικού (µέσω αναθέσεων έργων ανταλλαγές: πανεπιστηµιακοί ερευνητές σε βιοµηχανίες ή/και τεχνοκράτες εταιρειών σε πανεπιστήµια)

8) Χρήση ερευνητικών εγκαταστάσεων κρατικής χρηµατοδότησης από τον ιδιωτικό τοµέα

9) Επίσηµη ανταλλαγή (π.χ. µέσω έγγραφης σύµβασης) µη κατοχυρώσιµης πνευµατικής ιδιοκτησίας, π.χ. τεχνικές, δεξιότητες, στάθµη τεχνικής, κώδικας λογισµικού κλπ.

Σε ένα εθνικό πρόγραµµα µεταφοράς τεχνολογίας σκοπός είναι η διευκόλυνση της πρόσβασης της ιδιωτικής βιοµηχανίας, της κυβέρνησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ. σε αποτελέσµατα επιστηµονικής έρευνας και εξέλιξης που έχουν παραχθεί απ’ευθείας σε- ή σε συνεργασία µε- κρατικά /εθνικά εργαστήρια, πανεπιστήµια και άλλους ερευνητικούς φορείς. Εν συνεχεία, οι χρήστες αυτών των αποτελεσµάτων ενθαρρύνονται να αναπτύξουν περαιτέρω τη συγκεκριµένη τεχνολογία σε προϊόντα, διαδικασίες, υλικά, ή υπηρεσίες τα οποία θα εντείνουν την εθνική βιοµηχανική ανταγωνιστικότητα ή θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής.

Μια σειρά από περιπτώσεις µεταφοράς τεχνολογίας µπορεί κάποιος να βρει στις ιστοσελίδες της NASA (Αµερικάνικη Υπηρεσία Αεροδιαστηµικής [NASA web] αλλά και της ESA (European Space Agency - της


12

Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας ∆ιαστήµατος [ESA web]), όπου περιγράφονται παραδείγµατα περιπτώσεων στις οποίες καινοτόµες εφευρέσεις που εφαρµόσθηκαν για πρώτη φορά στην αεροδιαστηµική µεταφέρονται σε άλλες (‘γήινες’) εφαρµογές σε τοµείς όπως τα προηγµένα υλικά, βιοµηχανία µεταφορών, ιατρική τεχνολογία, ασφάλεια, αυτοµατισµοί, καταναλωτικά προϊόντα κλπ. (όπως περιγράφεται στον πρώτο ορισµό µεταφοράς τεχνολογίας)

Η τεχνολογική διάχυση ή διάχυση τεχνολογίας (dissemination of technology) είναι το φαινόµενο ή η διαδικασία κατά τα οποία οι Καινοτόµες Τεχνολογίες εξαπλώνονται µετά την πρώτη εφαρµογή τους σε κάποιο βιοµηχανικό πεδίο ή γεωγραφική περιοχή, σε διαφορετικές χώρες και γεωγραφικές περιοχές, σε διαφορετικές βιοµηχανίες, αγορές και επιχειρήσεις [OECD, 1994] . Η διάχυση γίνεται µέσω καναλιών είτε της αγοράς είτε εκτός αγοράς. Χωρίς διάχυση, µια τεχνολογική καινοτοµία δε θα έχει καµία οικονοµική επίπτωση. Η τεχνολογική αλλαγή /διάχυση γενικά απέχει µακράν από το να θεωρείται οµαλή διεργασία. Το δυναµικό διάχυσης µιας νέας τεχνολογίας είναι τόσο υψηλότερο όσο πιο ανταγωνιστική είναι αυτή. Ο ρυθµός διάχυσης µιας νέας τεχνολογίας εξαρτάται από το πόσο ελκυστική είναι αυτή σε στους νέους χρήστες. Οι νέες τεχνολογίες ανταγωνίζονται µε τις περισσότερο καθιερωµένες, και σε πολλές περιπτώσεις τις αντικαθιστούν. Αυτές οι διαδικασίες της τεχνολογικής διάχυσης είναι συχνά µακρές και συνήθως εµπεριέχουν αυξητικές βελτιώσεις τόσο στις νέες όσο και στις καθιερωµένες τεχνολογίες (βλέπε σχετικό Κεφάλαιο ΙΙΙ). Το αποτέλεσµα της διάχυσης είναι οι νέες ή καινοτόµες ‘τεχνολογικά’ εταιρείες να αντικαθιστούν τεχνολογίες οι οποίες δεν µπρούν να προσαρµοστούν στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της σύγχρονης οικονοµίας.

Η τεχνολογική αλλαγή δηµιουργεί µια αναδιανοµή των πόρων, συµπεριλαµβανοµένου του εργατικού δυναµικού, µεταξύ των επιχειρήσεων αλλά και µεταξύ των βιοµηχανικών τοµέων. Επίσης µπορεί να εµπεριέχει αµοιβαία πλεονεκτήµατα, στήριξη κι ενίσχυση µεταξύ ανταγωνιστών ή προµηθευτών, παραγωγών και πελατών /χρηστών.

Tεχνολογική Αξιολόγηση (T.A.)

Με τον όρο Τεχνολογική Αξιολόγηση (T.A., Technology Assessment –T.A.) νοείται µια σειρά από ενέργειες και δραστηριότητες που πραγµατοποιούνται για την ανάλυση της εφαρµογής της τεχνολογίας και την αξιολόγηση της ως προς άµεσα και γενικότερα αντικειµενικά κριτήρια [VDI, 2000], σε όσο το δυνατό µεγαλύτερο εύρος /φάσµα του κύκλου ζωής της. Η Τ.Α. αποτελείται από 2 µέρη: Tο πρώτο µέρος αποτελεί µια αναλυτική, στοιχειοθετηµένη επιστηµονική ανάλυση της χρήσης και των αποτελεσµάτων της τεχνολογίας. Στην ανάλυση συµπεριλαµβάνονται και τα πιθανά µακροχρόνια και απροσδόκητα αποτελέσµατα και οι παράπλευρες συνέπειες από τη χρήση της. Tο δεύτερο µέρος αποτελεί την προτυποποιηµένη αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της προηγούµενης ανάλυσης, σύµφωνα µε συγκεκριµένα κριτήρια, στόχους, και αντικειµενικούς σκοπούς. Εδώ συµπεριλαµβάνεται και η σύγκριση της τεχνολογίας µε άλλες εναλλακτικές τεχνολογικά λύσεις. Σκοπός µιας Τ.Α. είναι να διαµορφώνονται και λαµβάνονται, από αρµόδιους οργανισµούς ή κέντρα λήψης αποφάσεων, εµπεριστατωµένες και καλά θεµελιωµένες αποφάσεις σχετικά µε την εξέλιξη ή εφαρµογή της συγκεκριµένης τεχνολογίας.

Η τεχνολογική αξιολόγηση δεν πρέπει να συγχέεται µε την Tεχνική Αξιολόγηση (technical assessment), η οποία αποτελεί αξιολόγηση (ανάλυση και προτυποποιηµένη αξιολόγηση) κάποιας συγκεκριµένης τεχνικής συσκευής, συστήµατος, ή διαδικασίας σχετικά µε ένα καθορισµένο σετ κριτηρίων, στόχων ή αντικειµενικών σκοπών [VDI, 2000].

Καινοτοµία

Καινοτοµικά προϊόντα και διαδικασίες

Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ∆ιαδικασιών - ΤΚΠ∆ (Technological Products & Processes Innovation – TPP).

Η Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ∆ιαδικασιών (ΤΚΠ∆) είναι έννοια τεχνολογικού χαρακτηρισµού που περιλαµβάνει [OECD, 1994] υλοποιηµένα, τεχνολογικώς νέα προϊόντα και διαδικασίες, καθώς και σηµαντικές τεχνολογικές βελτιώσεις υπαρχόντων προϊόντων και διαδικασιών. Μια ΤΚΠ∆ θεωρείται υλοποιηµένη εφόσον έχει γίνει εισαγωγή της στην αγορά (όταν πρόκειται για



καινοτοµία προϊόντος) ή εφόσον χρησιµοποιείται στο πλαίσιο µιας διαδικασίας παραγωγής (όταν πρόκειται για καινοτοµία διαδικασίας). Οι ΤΚΠ∆ εµπεριέχουν µια σειρά από επιστηµονικές, τεχνολογικές, οργανωτικές, οικονοµικές και εµπορικές δραστηριότητες.

Κύρια Συστατικά της Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ∆ιαδικασιών

Στα επόµενα, ο όρος «προϊόν» αναφέρεται τόσο στα αγαθά, όσο και στις υπηρεσίες

Η τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων εµφανίζεται µε δύο ευρείες µορφές:

• Τεχνολογικώς νέα προϊόντα (Α τύπου & Β τύπου)

• Τεχνολογικώς βελτιωµένα προϊόντα

Τεχνολογικώς νέο προϊόν (τύπου Α ή τύπου Β) θεωρείται αυτό του οποίου είτε τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά (τύπου Α) είτε η µέλλουσα ενδεικνυόµενη χρήση (τύπου Β) διαφέρουν σε σηµαντικό βαθµό από τα χαρακτηριστικά ή τη χρήση των µέχρι την εµφάνιση του παραγόµενων προϊόντων. Αυτό το είδος καινοτοµίας µπορεί να περιλαµβάνει χρήση ριζικά νέας τεχνολογίας ή συνδυασµό υπαρχουσών τεχνολογιών για νέες χρήσεις ή µπορεί να προέρχεται από την χρήση νέας γνώσης.

Παράδειγµα: Οι πρώτοι µικροεπεξεργαστές και οι εγγραφείς βιντεοταινιών πρώτης γενιάς αποτελούσαν παραδείγµατα τεχνολογικώς νέων προϊόντων (Α τύπου). Το πρώτο φορητό κασετόφωνο, το οποίο συνδύαζε τις υπάρχουσες τεχνολογίες µαγνητοταινίας και µίνι-ακουστικών ήταν ένα τεχνολογικώς νέο προϊόν (Β τύπου), συνδυάζοντας υπάρχουσες τεχνολογίες για µια νέα χρήση. Και στις δύο περιπτώσεις το προϊόν δεν υπήρχε πριν.

Τεχνολογικώς βελτιωµένο προϊόν, είναι ένα ήδη υπάρχον προϊόν, του οποίου η αποδοτικότητα έχει ενισχυθεί ή αναβαθµιστεί σε σηµαντικό βαθµό. ∆ιακρίνονται δύο περιπτώσεις: Η βελτίωση ενός απλού προϊόντος (καλύτερη αποδοτικότητα ή χαµηλότερο κόστος) µπορεί να επιτευχθεί µε τη χρήση υλικών ή συστατικών υψηλότερης απόδοσης. Η βελτίωση ενός σύνθετου προϊόντος (που έχει δηµιουργηθεί από ολοκλήρωση περισσοτέρων του ενός τεχνικών υποσυστηµάτων) µπορεί να επιτευχθεί µε επιµέρους αλλαγές σε κάποιο από τα υποσυστήµατα του.

Παράδειγµα: Η αντικατάσταση των µετάλλων από πλαστικές ύλες σε ‘λευκές’ συσκευές (ψυγεία, κουζίνες) ή σε έπιπλα είναι ένα παράδειγµα χρήσης στοιχείων υψηλών επιδόσεων. Η εισαγωγή του συστήµατος πέδησης ABS ή άλλων βελτιώσεων σε υπο-συστήµατα αυτοκινήτων είναι ένα παράδειγµα επιµέρους αλλαγών σε ένα από τα πολλά τεχνικά ολοκληρωµένα υποσυστήµατα.

Τεχνολογική καινοτοµία σε διαδικασία θεωρείται η υιοθέτηση νέων ή σηµαντικά βελτιωµένων µεθόδων παραγωγής ή και παράδοσης προϊόντων, που µπορεί να εµπεριέχουν αλλαγές στον εξοπλισµό ή στην οργάνωση της παραγωγής ή συνδυασµό των παραπάνω, ή και να προέρχονται από τη χρήση νέας γνώσης. Η υιοθέτηση τέτοιων µεθόδων, άλλοτε στοχεύει στην παραγωγή ή παράδοση νέων ή τεχνολογικώς βελτιωµένων προϊόντων που δεν µπορούν να παραχθούν µε τις παραδοσιακές µεθόδους και άλλοτε αποσκοπεί σε αποτελεσµατικότερη παραγωγή ή παράδοση των ήδη υπαρχόντων προϊόντων.

Μερικά παραδείγµατα τεχνολογικά καινοτοµικών διαδικασιών σε επιλεγµένους βιοµηχανικούς κλάδους παροχής υπηρεσιών είναι:

Εµπόριο µηχανηµάτων, εξοπλισµού, προµηθειών και ανεφοδιασµού: ∆ηµιουργία ιστοσελίδων στο Internet, όπου νέες υπηρεσίες όπως πληροφορίες γαι τα προϊόντα και διάφορες υποστηρικτικές λειτουργίες προσφέρονται δωρεάν στους πελάτες. Ηλεκτρονικό εµπόριο µε τη δυνατότητα παραγγελίας, αγοράς κλπ διαδικτυακά (e-commerce). ∆ηµοσίευση ενός καταλόγου µε τα προϊόντα σε οπτικό δίσκο (CD). Σύνδεση του καταλόγου µε σύστηµα διαχείρισης για ανανεούµενη πληροφόρηση ως προς τις προδιαγραφές και την τιµή πώλησης των προϊόντων. Νέα συστήµατα επεξεργασίας δεδοµένων.

Εταιρείες µεταφορών & logistics: Επαναδροµολόγηση οδηγών στη διάρκεια της ηµέρας. ∆υνατότητα στους πελάτες να χρησιµοποιούν περισσότερες και πιο ευέλικτες δροµολογήσεις. Χρήση γεωγραφικών συστηµάτων χαρτών και συνεχούς παρακολούθησης κυκλοφορίας για τον προσδιορισµό ταχύτερων διαδροµών.


14

Εταιρείες τηλεπικοινωνιών: Εισαγωγή ψηφιακών συστηµάτων, απλοποίηση τηλεπικοινωνιακών δικτύων, κινητή τηλεφωνία.

Τράπεζες: Η εισαγωγή πλαστικών ‘έξυπνων’ καρτών πολλαπλών χρήσεων, τραπεζικών καταστηµάτων χωρίς υπαλλήλους, υπηρεσιών τηλεφωνικής τραπεζικής (Telephone banking).

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η διάκριση µεταξύ τεχνολογικού νεωτερισµού και άλλων βελτιώσεων σε ένα προϊόν ή διεργασία έγκειται κυρίως στα ‘χαρακτηριστικά επιδόσεως’ τους (βλέπε Κεφάλαιο ΙΙΙ). Γενικά, η εφαρµογή αυτής της διάκρισης αναφέρεται στο βαθµό στον οποίο αυτά τα χαρακτηριστικά επιδόσεων και ο βαθµός νεωτερισµού αποτελούν ένα σηµαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις πωλήσεις της εκάστοτε εταιρείας ή του βιοµηχανικού κλάδου.

Τα κίνητρα για την ανάπτυξη καινοτοµίας και τεχνολογικής αλλαγής

Γιατί συµβαίνει τεχνολογική αλλαγή και γιατί οι εταιρείες καινοτοµούν; Οι εταιρείες αναζητούν έσοδα. Μια νέα τεχνολογία δίνει πολλά πλεονεκτήµατα σε αυτόν που εισάγει την καινοτοµία. Στην περίπτωση της καινοτοµίας που βελτιώνει µια παραγωγική διαδικασία, η εταιρεία κερδίζει ένα πλεονέκτηµα κόστους ως προς τον ανταγωνισµό, κάτι που της επιτρέπει να αποκτήσει µεγαλύτερο περιθώριο κέρδους ως προς τους ανταγωνιστές της, ή, ανάλογα µε την ελαστικότητα της ζήτησης του προϊόντος, να χρησιµοποιήσει ένα συνδυασµό χαµηλότερης τιµής και υψηλότερου περιθωρίου κέρδους έναντι του ανταγωνισµού που θα της αποφέρει πρόσθετα έσοδα. Στην περίπτωση καινοτοµικού προϊόντος, η εταιρεία αποκτά µια µονοπωλιακή θέση, είτε εξαιτίας ∆ιπλώµατος ευρεσιτεχνίας (πατέντας - νοµικά κατοχυρωµένου ‘µονοπωλίου’), είτε λόγω της καθυστέρησης που θα µεσολαβήσει έως ότου ο ανταγωνισµός την µιµηθεί αντιγράφοντας την καινοτοµία. Αυτή η µονοπωλιακή θέση επιτρέπει στην εταιρεία να ζητήσει υψηλότερη τιµή για το καινοτοµικό προϊόν της (σε σύγκριση µε τις τιµές των ανταγωνιστικών συµβατικών προϊόντων) κι έτσι να αποκτήσει περισσότερα έσοδα. Ένας άλλος λόγος είναι το πόσο σηµαντική είναι η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας µιας εταιρείας. Οι εταιρείες καινοτοµούν για να διατηρήσουν /υπερασπιστούν την ανταγωνιστικότητά τους αλλά και για να αναπτύξουν κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Μια εταιρεία µπορεί να καινοτοµήσει ως αντίδραση σε άλλον ανταγωνιστή που καινοτοµεί ώστε να εµποδίσει την απώλεια µεριδίου της αγοράς από αυτόν. Ή µπορεί να σχεδιάσει και προωθήσει την ανάπτυξη καινοτοµιών για να κερδίσει στρατηγική θέση στην αγορά σε σχέση µε τον ανταγωνισµό. [Για παράδειγµα να αναπτύξει και να προσπαθήσει να εφαρµόσει τεχνολογικώς υψηλότερα πρότυπα (standards) στα προϊόντα της.]

H καινοτοµική ανάπτυξη νέων προϊόντων ή διεργασιών αποτελεί θεµελιώδη επιχειρηµατική διαδικασία. Στόχος της είναι να δηµιουργήσει και να διατηρήσει την ανάπτυξη τόσο των εσόδων όσο και των κερδών της εταιρείας. Αυτή η διαδικασία ‘καινοτοµικότητας’, η οποία απεικονίζεται σχηµατικά στο διάγραµµα της Εικόνας 2 ως ‘µηχανή καινοτοµίας’ (innovation engine), συλλέγει, δηµιουργεί και µετατρέπει πληροφορία µε τέτοιο τρόπο ώστε το επιχειρησιακό τµήµα της εταιρείας να διαµορφώσει, να κατασκευάσει, να πωλήσει, και να υποστηρίξει νέα και επιτυχηµένα προϊόντα.

Η ’µηχανή καινοτοµίας’ συλλέγει πληροφορίες σε θέµατα όπως νέες τεχνολογίες, τάσεις της αγοράς, απαιτήσεις των πελατών, και νέες τεχνικές παραγωγής. Οι διεργασίες µέσα στη ‘µηχανή καινοτοµίας’ µετατρέπουν αυτήν την πληροφορία, προσθέτοντας αξία µε τρόπο που κατοχυρώνεται στην εταιρεία, µέχρι που δηµιουργείται ένα σετ πληροφοριών - γνωστό ως τεχνογνωσία (know-how)- τόσο πολύτιµο που να επιτρέπει στο επιχειρησιακό τµήµα της εταιρείας να εισάγει νέα προϊόντα τα οποία θα διεγείρουν την επιθυµητή ανάπτυξη και θα διαµορφώσουν το µέλλον της εταιρείας. Σε επιχειρήσεις οι οποίες διαθέτουν τήν προαναφερθείσα ανταγωνιστική ‘µηχανή καινοτοµίας’ διαµορφώνεται ένας αυτοσυντηρούµενος κύκλος ο οποίος δηµιουργεί εκθετική οικονοµική ανάπτυξη. Η τεχνογνωσία που παράγεται από τη µηχανή καινοτοµίας επιτρέπει τη διάθεση σειράς νέων προϊόντων στους πελάτες της εταιρείας. ∆ηµιουργείται µια πελατειακή βάση η οποία διευρύνεται και η οποία αγοράζει τα νέα προϊόντα και δηµιουργεί αυξανόµενα έσοδα στην εταιρεία. Αντίθετη σε αυτήν την ανάπτυξη είναι η µείωση των πωλήσεων των ώριµων προϊόντων τα οποία βαθµιαία αχρηστεύονται. Για να υπάρχει υγιής οικονοµική ανάπτυξη, θα πρέπει η αύξηση των εσόδων από τα νέα προϊόντα να ξεπερνά την επίδραση της µείωσης των πωλήσεων των παρωχηµένων προϊόντων. Ένα τµήµα των εσόδων χρησιµοποιείται για την κάλυψη του λειτουργικού κόστους της παραγωγής, της πώλησης και της υποστήριξης των



προϊόντων στην αγορά. Το υπόλοιπο είναι διαθέσιµο στην εταιρεία ως µικτό κέρδος και χρησιµοποιείται για άλλους σκοπούς. Οι διοικήσεις των εταιρειών γενικά επιλέγουν ένα τµήµα του µικτού κέρδους να το επενδύσουν στην ανάπτυξη νέων καινοτόµων προϊόντων και έτσι κλείνει ο κύκλος.

Εικόνα 2 Η καινοτοµία ως κινητήρια µηχανή της ανάπτυξης (πηγή [Patterson, 1996])

Τα κοινά χαρακτηριστικά των καινοτόµων επιχειρήσεων χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες δεξιοτήτων (skills) [OECD, 1997]:

Στρατηγικές δεξιότητες: Μακρoπρόθεσµη προοπτική (long-term view) για την πορεία της εταιρείας. Ικανότητα στο να αναγνωρίζονται –ακόµα και να αναµένονται- οι διάφορες τάσεις της αγοράς. Προθυµία και ικανότητα στη συλλογή, επεξεργασία, και γενικά αφοµοίωση της τεχνολογικής και οικονοµικής πληροφορίας (αποδοτική διαχείριση γνώσης – knowledge management)

Οργανωτικές δεξιότητες: Επιδεξιότητα στη διαχείριση κινδύνου (risk management). Εσωτερική συνεργασία µεταξύ των διαφόρων επιχειρησιακών τµηµάτων, και εξωτερική συνεργασία µε δηµόσια έρευνα, συµβούλους, πελάτες και προµηθευτές. Συµµετοχή και εµπλοκή όλης της εταιρείας στη διαδικασία της αλλαγής, και επένδυση στους ανθρώπινους πόρους.

Αντικειµενικοί στόχοι της καινοτοµίας

Οι λόγοι για την εµπλοκή µιας εταιρείας σε καινοτοµικές δραστηριότητες εντοπίζονται µέσω των οικονοµικών στόχων που θέτει µια εταιρεία -σχετικά µε τα προϊόντα και τις αγορές- οι οποίοι µπορούν να επιτευχθούν µε διεργασίες καινοτοµίας (καινοτοµείν) [OECD, 1997]:

Οι οικονοµικοί στόχοι της καινοτοµίας σχετίζονται µε την:

αντικατάσταση παροχηµένων και ξεπερασµένων προϊόντων

επέκταση γκάµας προϊόντων (εντός και εκτός του πεδίου ενός βασικού προϊόντος)

Έσοδα

Επιχειρη

σιακό

τµήµ

α

Ανάγκες πελατών & χρηστών

“Μηχανή” καινοτοµίας

R, ε

Κέρδη από τα νέα προϊόντα

Νέα πληροφορία: Τεχνολογία Τάσεις αγοράς Νέες τεχν. παραγωγής

Κέρδη από τη βασική δραστηριότητα

Επενδύσεις στην καινοτοµία Λειτουργικά

Κόστη

Αναλώσιµα

Προστιθέµενη αξία

Υπηρεσίες

Ώριµα προϊόντα

Νέα προϊόντα


16

ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων

διατήρηση ή/και ανάπτυξη του µεριδίου της αγοράς

άνοιγµα νέων αγορών στο εξωτερικό ή/και στο εσωτερικό σε νέες αγορές στόχους)

βελτίωση της ευελιξίας στην παραγωγή του προϊόντος

µειώσεις κόστους παραγωγής: (µειώσεις του µοναδιαίου εργατικού κόστους, της κατανάλωσης πρώτων υλών, της ενέργειας, του κόστους σχεδίασης του προϊόντος, και των χρόνων καθυστέρησης της παραγωγής)

βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος

βελτίωση των συνθηκών εργασίας

µείωση της περιβαλλοντικής όχλησης

Κατασταλτικοί παράγοντες σε δράσεις καινοτοµίας

Στη λίστα που ακολουθεί απαριθµίζονται διάφορα εµπόδια και φραγµοί ως προς την καινοτοµία (την εφαρµογή καινοτοµικών δράσεων), τα οποίοι εντοπίσθηκαν να είναι κοινά σε διάφορες µελέτες (surveys) [OECD, 1997]. Αποτελούν λόγο είτε για την µη-έναρξη δράσεων καινοτοµίας είτε για την µη αίσια κατάληξη δράσεων καινοτοµίας στα –προδιαγεγραµµένα- επιθυµητά αποτέλεσµατα. Προφανώς όταν µια εταιρεία αποφασίσει να καινοτοµήσει θα πρέπει να µειώσει την ένταση αυτών των κατασταλτικών παραγόντων. Επίσης όταν µια κυβέρνηση θέλει να εφαρµόσει αναπτυξιακή πολιτική µέσω της καινοτοµίας θα πρέπει να δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες στο οικονοµικό, επιχειρηµατικό, θεσµικό περιβάλλον οι οποίες να αποδυναµώνουν αυτούς τους παράγοντες.

Οικονοµικοί παράγοντες

κίνδυνοι αποτυχίας

υψηλό κόστος

ανυπαρξία κατάλληλης πηγής χρηµατοδότησης

πολύ µακρά ανταποδοτική περίοδος για την καινοτοµία

Eπιχειρησιακοί παράγοντες

ανεπαρκές δυναµικό καινοτοµίας (R&D, σχεδίαση κλπ)

έλλειψη καταρτισµένου και ικανού προσωπικού

έλλειψη τεχνολογικής πληροφόρησης

έλλειψη πληροφόρησης σχετικά µε τις αγορές

δυσκολία στον έλεγχο και τη διαχείριση εξόδων καινοτοµίας

αντίσταση στις ενδοεταιρικές αλλαγές

ανεπάρκειες στη διαθεσιµότητα εξωτερικών υπηρεσιών (υπεργολαβίες)

ανυπαρξία ευκαιριών για συνεργασία

Άλλοι λόγοι

ανυπαρξία τεχνολογικών ευκαιριών

ανυπαρξία υποδοµών

µη-ανάγκη καινοτοµίας λόγω προηγούµενων καινοτοµιών

αδυναµίες στην κατοχύρωση πνευµατικών διακιωµάτων

νοµικό καθεστώς, κανονιστικό περιβάλλον, standards, φορολογία

αδιαφορία πελατών για νέα προϊόντα και διαδικασίες



Κατοχύρωση τεχνολογιών και διπλώµατα ευρεσιτεχνίας

Η καινοτοµία δίνει τη δυνατότητα σε αυτόν που την εφαρµόζει για ανάπτυξη και κερδοφορία. Προϋποθέτει όµως σηµαντικές επενδύσεις σε πόρους µέχρι διαµορφωθεί, αναπτυχθεί και να αρχίσει να αποδίδει. Πρόσθετα όταν αρχίσει πλέον να εφαρµόζεται και να αποδίδει αποτελεί έναν εκµεταλλεύσιµο πόρο τον οποίο πολλοί θα προσπαθήσουν να χρησιµοποιήσουν (π.χ. µε αντιγραφή) χωρίς να έχουν καµµία συµµετοχή και επένδυση στη διαµόρφωση και ανάπτυξη του, κάτι το οποίο είναι άδικο για το δηµιουργό της καινοτοµίας. Έτσι, προκειµένου κάποιος οργανισµός να διασφαλίσει την αποκλειστική χρήση της καινοτοµίας που δηµιούργησε, µε σκοπό να αποσβέσει την αρχική επένδυση ανάπτυξης της τεχνολογίας αλλά και να δηµιουργήσει προστιθέµενη αξία, µπορεί να δράσει µε δύο τρόπους: είτε να κρατήσει ‘µυστικά’ τα θεµελιώδη χαρακτηριστικά της καινοτοµίας ώστε να µην ‘αντιγράφεται’ από ανταγωνιστές είτε να χρσιµοποιήσει ένα θεσµοθετηµένο νοµικό πλαίσιο που θα του κατοχυρώνει και διαφαλίζει τα πνευµατικά του δικαιώµατα µε κατάλληλους τίτλους ιδιοκτησίας. Οι τίτλοι πνευµατικής ιδιοκτησίας µιας τεχνολογίας ή καινοτοµίας ονοµάζοται διπλώµατα ευρεσιτεχνίας και αποτελουν το αντίστοιχο των τίτλων ιδιοκτησίας ακίνητης περιουσίας.

∆ίπλωµα ευρεσιτεχνίας (∆.Ε.) ή «πατέντα» (patent) είναι ένα νοµικό ιδιοκτησιακό δικαίωµα επί µιας εφεύρεσης, το οποίο χορηγείται από τα εθνικά γραφεία διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας. Το ∆.Ε. παρέχει στον κάτοχό του ένα µονοπώλιο (περιορισµένης χρονικής διάρκειας) προκειµένου να έχει τη δυνατότητα εκµετάλλευσης της κατοχυρωµένης εφεύρεσης, σε αντάλλαγµα της αποκάλυψης της (η οποία έχει ως σκοπό να επιτρέψει µια ευρύτερη χρήση της εφεύρεσης από την κοινωνία) [OECD, 1994].

Γενικά, στατιστικές µε περιεχόµενο τη χορήγηση ∆.Ε. χρησιµοποιούνται ως δείκτες παραγωγικότητας διαδικασιών εφεύρεσης. Ο αριθµός των ∆.Ε. που χορηγούνται σε κάποια εταιρεία ή χώρα αντανακλούν τον τεχνολογικό δυναµισµό της, ενώ προσεκτική εξέταση των τεχνολογιών οι οποίες κατοχυρώνονται µπορεί να δώσει κάποιες ενδείξεις επί των κατευθύνσεων τυχόν επικείµενης τεχνολογικής αλλαγής. Τα κυριώτερα µειονεκτήµατα ως προς τη χρήση των ∆.Ε. ως δεικτών τεχνολογικού δυναµισµού είναι γνωστά: Πολλές καινοτοµίες δεν αντιστοιχούν σε µια κατοχυρωµένη µε ∆.Ε. εφεύρεση. Πολλά ∆.Ε. αντιστοιχούν σε εφευρέσεις µε σχεδόν ανύπαρκτη τεχνολογική και οικονοµική αξία, ενώ πολύ µικρός αριθµός από αυτές έχουν εξαιρετικά υψηλά αξία. Πολλά ∆.Ε. δεν οδηγούν σε καινοτοµία.

Περισσότερα σχετικά µε την κατοχύρωση εφευρέσεων και µε τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας αναπτύσσονται στο Κεφάλαιο IV.


18



ΙΙ. Παραγωγή τεχνολογίας

Η διαδικασία E&A στη βιοµηχανία

Η παραγωγή νέας τεχνολογίας είναι το αποτέλεσµα µιας διαδικασίας που ονοµάζεται Έρευνα & Ανάπτυξη (Ε&Α – Research and Development, R&D). Η Ε&Α είναι µια γενική διαδικασία που σχετίζεται άµεσα µε τη δηµιουργία /διαµόρφωση ενός νέου προϊόντος η µίας νέας τεχνολογίας.

Η συνολική διαδικασία Ε&Α ενός προϊόντος ή µιας τεχνολογίας µπορεί να χωρισθεί σε διάφορα στάδια, περίπου 4 ή 5, στα οποία το αντικείµενο Ε&Α µετατρέπεται από αφηρηµένη ιδέα σε τελικό προϊόν [Boer, 1999]. Η διαχείριση της ανάπτυξης ενός τεχνολογικού προγράµµατος κατά στάδια είναι ευρέως αποδεκτή πρακτική στη βιοµηχανία. Γενικά, σε αυτά τα στάδια δίνονται διαφορετικά ονόµατα. Οι δράσεις σε κάθε στάδιο διαφέρουν σηµαντικά ανάλογα την εταιρεία, τον ερευνητικό οργανισµό, το βιοµηχανικό κλάδο κλπ.

Τα στάδια διαφέρουν σηµαντικά ως προς το επίπεδο κινδύνου (ρίσκου), το επίπεδο εξόδων και, σε µεγάλο βαθµό, ως προς τις δεξιότητες και ικανότητες του ανθρώπινου δυναµικού που συµµετέχει σε κάθε στάδιο. Συνήθως, το ίδιο ανθρώπινο δυναµικό (επιστήµονες, µηχανικοί, τεχνικοί, ειδικοί στο marketing, στελέχη πωλήσεων) δε συµµετέχει σε παραπάνω από ένα ή δύο διαδοχικά στάδια.

Ο χωρισµός σε στάδια βοηθά πολύ τη σωστή διαχείριση ενός συνολικού έργου Ε&Α. Κάθε ένα από αυτά έχει επιχειρηµατικές και χρηµατοοικονοµικές επιπτώσεις τις οποίες όλοι οι συµµετέχοντες πρέπει να καταλάβουν και να αξιολογήσουν. Στη βιοµηχανία, η διαχείριση ενός προγράµµατος Ε&Α κατά στάδια αποτελεί µια διαδεδοµένη και χρήσιµη πρακτική.

Tα διάφορα στάδια της διαδικασίας Ε&Α ενός προϊόντος /νέας τεχνολογίας απεικονίζονται στο σχηµατικό διάγραµµα της Εικόνας 3.

Εικόνα 3 Η αλληλουχία των διαφόρων σταδίων στην ανάπτυξη µιας νέας τεχνολογίας, και οι διαφορές που παρατηρούνται σχετικά µε τις ευκαιρίες εκµετάλλευσης, το ρίσκο, την ποικιλότητα και τα επενδυµένα κεφάλαια.

Αύξηση Βεβαιότητας ∆ηµιουργία Ευκαιριών (Μείωση Κινδύνου)

Κατευθύνσεις & ένταση ανάπτυξης

I Έρευνα πάνω στη γενική ιδέα ή την αρχική σύλληψη (concept)

II Μελέτη

εφικτότητας εφαρµογής

0 Aνάπτυξη &

αρχική αξιολόγηση

ιδεών

ΙV Αρχική εµπορική εκµετάλλευση

III Ανάπτυξη

τεχνoλογίας ή προϊόντος

Κόστος & Επενδύσεις Ποικιλότητα


20

Οι περισσότερες αρχικές ιδέες για προϊόντα και τεχνολογίες, οι οποίες µπαίνουν στη διαδικασία Ε&Α νέας τεχνολογίας / νέου προϊόντος, διακόπτονται καθόσον περνούν από τα διάφορα στάδια (“πύλες ελέγχου”) και µόνον ελάχιστες καταφέρνουν να ολοκληρώσουν όλη τη διαδικασία Ε&Α. Αυτή η διαδικασία µοιάζει µε χοάνη (“χοάνη Ε&Α”).

Τα διάφορα στάδια εξέλιξης αποτελούν ενότητες αξιολόγησης ενός έργου Ε&Α. Κάθε υποέργο που αξιολογείται θετικά σε ένα στάδιο µπορεί να προχωρήσει στο επόµενο στάδιο, στη συνέχεια να επαναξιολογηθεί µε νέα κριτήρια τα οποία είναι διαφορετικά σε κάθε στάδιο κοκ. Μετά την ολοκλήρωση κάθε σταδίου γίνεται προσεκτικός έλεγχος και αξιολόγηση ώστε να “κοπούν” έργα τα οποία δεν είναι κατάλληλα για περαιτέρω εξέλιξη.

Σε κάθε στάδιο γίνεται αξιολόγηση της κατάστασης και είτε το πρόγραµµα συνεχίζεται στο επόµενο στάδιο είτε διακόπτεται.

Περιγραφή των Σταδίων ενός έργου Ε&Α

Γενικά η ανάπτυξη µιας νέας τεχνολογίας ή ενός νέου προϊόντος ολοκληρώνεται σε 5 στάδια [Boer, 1999]. Αυτά θα περιγραφούν στη συνέχεια µε βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ως προς το σκοπό, τις ενέργειες που πραγµατοποιούνται, το ανθρώπινο δυναµικό που συµµετέχει και τη διαχείριση του ρίσκου κάθε σταδίου.

Εικόνα 4 Εκτενέστερη ανάλυση του σχηµατικού διαγράµµατος της Εικόνας 3. Οι συσχετισµοί της ανάπτυξης µιας νέας τεχνολογίας µε τις περιφερειακές συνοδευτικές δραστηριότητες της κατάστρωσης επιχειρηµατικού σχεδίου, της κατοχύρωσης πνευµατικών δικαιωµάτων, της χρηµατοδότησης και εύρεσης πόρων, των δράσεων marketing, της εισόδου στην αγορά και της εµπορικής εκµετάλλευσης του νέου τεχνολογικού προϊόντος.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ &

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ

ΕΜΠΟΡΙΚΗ

ΕΚΜΕΤΑΛ-

ΛΕΥΣΗ

ΕΠΙΧ/ΚΟΣ & MARKETING ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ

ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

ΜΕΡΙ∆ΑΣ

ΑΓΟΡΑΣ

Κεφάλαια ‘Σποράς’

ΧΡΗΜ/ΡΙΟ

ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ

Κονδύλια

µεταφοράς τεχν/γίας Κεφάλαια

‘σποράς

Ιδέα Τεχνολογικήεφικτότητα

Αρχική παραγωγή

Ανάπτυξη πρωτο-τύπου

Ανάπτυξη προϊόντος

Επιχειρηµα-τικό Σχέδιο ικτότητα

Ε&Α Αγοράς

Εφαρµογές Στρατηγική marketing

Επιχειρηµα-τικό Σχέδιο

7 έως 12 έτη

MARKETING

ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ

Κεφάλαια επέκτασης ΕΣΟ∆Α



Στάδιο 0 - Ανακάλυψη και φιλτράρισµα ιδεών.

Σκοπός

Ο στόχος του σταδίου αυτού είναι η δηµιουργία ενός συνόλου από ιδέες µε προοπτικές εµπορικής αξιοποίησης και η αναγνώριση εκείνων των ιδεών οι οποίες µπορούν να µετασχηµατισθούν σε βιώσιµα ερευνητικά προγράµµατα που τελικά θα οδηγήσουν στην εξέλιξη κάποιου νέου προϊόντος.

Ενέργειες

Οι ιδέες για ερευνητικά έργα µπορεί να προκύψουν από οπουδήποτε π.χ. από το τµήµα marketing ή διοίκησης της εταιρείας, ακόµα και από καθηµερινές δραστηριότητες των υπαλλήλων µιας εταιρείας, από τους πελάτες της, από πανεπιστήµια µε τα οποία συνεργάζεται, από συµβούλους κλπ.

Πολλές ερευνητικές δραστηριότητες υποκινούνται από εξωτερικά γεγονότα όπως είναι µια νέα επιστηµονική πρόοδος ή µια ξαφνική ανάγκη στην αγορά. Η ανακάλυψη της διπλής έλικας και του ρόλου του DNA έθεσε τα θεµέλια για τεράστιες ευκαιρίες στη σύγχρονη βιοτεχνολογία. Η πετρελαϊκή κρίση έδωσε ώθηση για έρευνα σε νέες µορφές ενέργειας. Η κρίση του AIDS δηµιούργησε ευκαιρίες ανάπτυξης νέων φαρµάκων. Η ανάπτυξη και εξέλιξη των µικροεπεξεργαστών άνοιξε εντελώς νέες αγορές για τους Η/Υ.

Οι πελάτες µιας εταιρείας είναι επίσης πολύ καλή πηγή ιδεών για νέα προϊόντα ή για βελτιώσεις προϊόντων. Μερικοί πελάτες – οι οποίοι λέγονται χρήστες καθοδηγητές (lead users) δίνουν ιδέες για παραλλαγές προϊόντων των οποίων οι κατασκευαστές δε θα σκεφτόντουσαν.

Πάντως όποια και να είναι η πηγή των νέων ιδεών αυτές πρέπει να φιλτράρονται και να αξιολογούνται εάν και κατά πόσο είναι συµβατές µε τη στρατηγική και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα της εταιρείας, εάν υπάρχει ευκαιρία για οικονοµικό όφελος, και εάν είναι µοναδικές και κατοχυρώνονται µε πατέντες (διπλώµατα ευρεσιτεχνίας).

Ανθρώπινο δυναµικό

Από άποψη ανθρώπινου δυναµικού, οι κυρίως εµπλεκόµενοι σε αυτό το στάδιο είναι επιστήµονες µε βιοµηχανική εµπειρία. Επειδή η εργασία είναι κυρίως πνευµατική, τεχνικοί εργαστηρίου δε συµµετέχουν άµεσα. Το αρχικό φιλτράρισµα πραγµατοποιείται άτυπα σε συζητήσεις µεταξύ ειδικών µέχρις ότου οι ερωτήσεις κλειδιά απαντηθούν και τεθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη περαιτέρω διερεύνησης.

∆ιαχείριση ρίσκου

Ο βαθµός επιτυχίας για τις πρωταρχικές ιδέες που ευρίσκονται στο στάδιο 0 είναι εξαιρετικά µικρός – περίπου 1 προς 1000. Τυπικά η διερεύνηση µιας αρχικής ιδέας διαρκεί από µερικές ηµέρες έως µερικές εβδοµάδες και κοστίζει από µερικές εκατοντάδες έως µερικές χιλιάδες Ευρώ, ανάλογα µε το µέγεθος του οργανισµού στον οποίο γίνεται η διερεύνηση.

Στάδιο Ι – ∆ιερεύνηση της ιδέας – Conceptual Research.

Σκοπός

Σε αυτό το στάδιο γίνεται προσπάθεια κατανόησης των δυνατοτήτων και των ορίων εφαρµογής της νέας ιδέας µέσω εργαστηριακής έρευνας. Πρέπει να διερευνηθούν κάτω από ποιες συνθήκες η νέα τεχνολογία θα αποδίδει ή όχι. Επίσης εδώ γίνεται προσπάθεια να εντοπισθούν τυχόν κρίσιµες ατέλειες στην ιδέα οι οποίες µπορεί να στοιχίσουν τη διακοπή ενός έργου Ε&Α – καλύτερα τώρα που η επένδυση είναι ακόµα σχετικά µικρή παρά αργότερα που θα έχουν επενδυθεί περισσότερα χρήµατα.

Ενέργειες

Το στάδιο αυτό αρχίζει όταν ο ερευνητής επισήµως ζητά έγκριση (από τη διεύθυνση της εταιρείας ή του τµήµατος Ε&Α) για να ξοδέψει χρόνο και χρήµατα σε ένα έργο Ε&Α. Οι περισσότερες εταιρείες που ασχολούνται µε Ε&Α έχουν τυποποιηµένες διαδικασίες για τέτοιου είδους εγκρίσεις. Γενικά τα θέµατα που πρέπει να διευθετηθούν σε ένα έργο Ε&Α νέας τεχνολογίας ή νέου προϊόντος, είναι τα παρακάτω:

• Ποια είναι η αρχική αγορά στόχος για την τεχνολογία ή το προϊόν;


22

• Ποιος θα τα αξιοποιήσει εµπορικά;

• Πως διαφοροποιείται η συγκεκριµένη πρόταση από άλλες ανταγωνιστικές προσεγγίσεις;

• Ποιο είναι το ανταγωνιστικό τεχνολογικό πλεονέκτηµα;

• Θα υπάρξει κατοχύρωση των πνευµατικών δικαιωµάτων και σε τι έκταση;

• Μπορεί η προτεινόµενη τεχνολογία /προϊόν να αποτελέσει πλατφόρµα για άλλες τεχνολογίες /προϊόντα;

Μεταξύ των ενεργειών που πρέπει να γίνουν είναι και η διαµόρφωση συνεργασιών µε τρίτους φορείς (όπως για παράδειγµα ερευνητικά κέντρα, προµηθευτές, ειδικούς και εµπειρογνώµονες) και η δηµιουργία στρατηγικών συµµαχιών µε αυτούς για την επιτάχυνση της προόδου του έργου. Στο στάδιο αυτό επιτελείται ο σχεδιασµός και η υλοποίηση ενός εργαστηριακού πρωτοτύπου. Απαραίτητο είναι να προηγηθεί καλός πειραµατικός σχεδιασµός, ο οποίος συµβάλει στην επιτάχυνση της παραγωγής αποτελεσµάτων και τη µείωση του εργαστηριακού κόστους. Όσον αφορά την κατοχύρωση των πνευµατικών δικαιωµάτων της εταιρείας είναι πολύ σηµαντικό να διερευνηθούν/ υλοποιηθούν πρακτικές εφαρµογές της γενικής ιδέας της εφεύρεσης, έτσι ώστε η εταιρεία να διευρύνει και να ισχυροποιήσει το χαρτοφυλάκιο των πνευµατικών της δικαιωµάτων. Η αξία ενός ερευνητικού έργου αλλάζει µετά από κάθε πείραµα. Αν η πορεία του έργου ακολουθεί τον αρχικό σχεδιασµό αυξάνεται η εµπιστοσύνη στις προοπτικές της τεχνολογίας. Αν ένα πείραµα δώσει αποτελέσµατα καλύτερα από τα αναµενόµενα, παρέχονται περισσότεροι πόροι για τη συνέχιση του ερευνητικού έργου. Επιπλέον, οι ερευνητές ανακαλύπτουν καινούργια προβλήµατα προς επίλυση και ευκαιρίες εκµετάλλευσης, στα οποία απαιτείται να αφιερωθεί χρόνος και προσπάθεια. Η επίλυση αυτών των προβληµάτων, αυξάνει την αξία της τεχνολογίας και δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στην εταιρεία. Τελικά, µε την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα πρόγραµµα δράσης και να ορισθούν σηµεία αναφοράς για το επόµενο, µεγαλύτερης κλίµακας, ερευνητικό και αναπτυξιακό έργο.


Σχετικά µε το ανθρώπινο δυναµικό, το προσωπικό το οποίο εµπλέκεται σ’ αυτό το στάδιο προέρχεται από διάφορα επιστηµονικά και τεχνικά αντικείµενα, και απαιτούνται ερευνητικές οµάδες πολλαπλών ικανοτήτων. Μια τέτοια οµάδα, για παράδειγµα, µπορεί να αποτελείται από πεπειραµένους τεχνικούς, επιστηµονικό προσωπικό, δικηγόρους (εξειδικευµένους σε θέµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας), συµβούλους marketing, κ.λ.π.


Σε αυτό το στάδιο της διερεύνησης της ιδέας θα πρέπει να διατηρείται µια ισορροπία µεταξύ της δηµιουργίας ευκαιριών (ως ευκαιρίες εµπορικής αξιοποίησης ελκυστικές για την εταιρία) και µείωσης του ρίσκου (ως αποφυγή άσκοπης σπατάλης χρήµατος). Παρ’ όλ’ αυτά, το βάρος θα πρέπει να δίνεται περισσότερο στη δηµιουργία ευκαιριών. Πολλές φορές εταιρείες αποτυγχάνουν να διαγνώσουν τα πραγµατικά µελλοντικά κέρδη των εφευρέσεών τους, γιατί προχώρησαν σε προφανέστερες και συνηθέστερες εφαρµογές. Οι αρχικές ερευνητικές ιδέες διερευνούνται και τα αποτελέσµατα συγκρίνονται µε εναλλακτικές λύσεις για το ίδιο πρόβληµα. Οι ερευνητές µελετούν τη βιβλιογραφία και συµβουλεύονται τεχνικούς και ειδικούς της βιοµηχανίας, προκειµένου να µην αφιερώσουν πολύτιµο χρόνο και πόρους στη διερεύνηση ήδη υπαρχουσών τεχνολογιών. Παράλληλα, αυτή η διερεύνηση αποσκοπεί στο να καλύψουν όλα τα σηµαντικά ζητήµατα που άπτονται του αντικειµένου της διερεύνησής τους.

Οι προϋπολογισµοί τέτοιων ερευνητικών έργων απαιτούν αρκετά ανθρωποέτη, µε συνολικό κόστος που ανέρχεται από € 50.000 ως € 200.000, ανά ανθρωποέτος, ανάλογα µε τον οργανισµό και το έργο.

Στάδιο ΙΙ – Μελέτη «εφαρµοσιµότητας» – Feasibility study.

Σκοπός

Σε αυτό το στάδιο επιλύονται τα προβλήµατα που προέκυψαν στο προηγούµενο στάδιο, και δηµιουργούνται τα δεδοµένα κόστους και επιδόσεων, σύµφωνα µε τα οποία οι µηχανικοί και οι ειδικοί του marketing θα υλοποιήσουν την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας σε προϊόν ή υπηρεσία.



Ενέργειες

Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να ορισθεί µια δοκιµαστική αγορά στόχος. Στις περισσότερες περιπτώσεις απαιτείται να γίνει επένδυση σε έρευνα αγοράς η οποία θα υλοποιηθεί είτε από προσωπικό της εταιρείας είτε από εξωτερικούς συµβούλους. Όταν µια τεχνολογία έχει πολλές εφαρµογές, επιλέγεται µία εφαρµογή (σαν κύριο προϊόν ‘οδηγός’ της µελέτης) ενώ οι άλλες προς στιγµή κρατούνται στην άκρη.

Η είσοδος µιας τεχνολογίας σε αυτό το στάδιο σηµαίνει ότι τόσο το τµήµα Ε&Α όσο και η διοίκηση της εταιρείας είναι πεπεισµένοι ότι το εν λόγω έργο πρέπει να προχωρήσει στο στάδιο της ανάπτυξης. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν υπάρχει ούτε θα προκύψει κάποιο ζήτηµα που πιθανά να µπλοκάρει την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας (π.χ. θέµατα περιβαλλοντικών ελέγχων και συµµόρφωσης µε τους κανονισµούς, ανταγωνιστικές πατέντες κλπ.). Πρέπει να καθοριστούν οι στόχοι και οι πόροι που θα απαιτηθούν για την υλοποίηση τους, και να σχεδιασθεί όλη η διαδροµή µέχρι την εµπορική αξιοποίηση της τεχνολογίας. Επίσης θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε ζητήµατα προκύψουν σχετικά µε κανονισµούς ή κατοχύρωση πνευµατικών δικαιωµάτων, αυτά θα διευθετηθούν πριν την είσοδο στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξης της νέας τεχνολογίας (/προϊόντος ή υπηρεσίας).

Στο στάδιο εφαρµοσιµότητας αναλύονται και διευθετούνται διάφορα γενικά τεχνικά ζητήµατα. Ανάλογα µε την απόδοση, το κόστος της τεχνολογίας και τις ανάγκες της αγοράς, διαµορφώνεται ένα σετ µε τεχνικές προδιαγραφές για το κύριο προϊόν. Εδώ καθορίζονται και οι πρώτες δοκιµές για τον έλεγχο των κρισιµότερων προδιαγραφών και επιδόσεων του προϊόντος. Επίσης ξεκινά ο σχεδιασµός της παραγωγικής διαδικασίας του προϊόντος. Η προτεινόµενη διαδικασία παραγωγής θα πρέπει να είναι αρκετά µελετηµένη και να µην απαιτεί ιδιαίτερα ακριβά υλικά (πρώτες ύλες) ή να δηµιουργεί µη επιτρεπτή περιβαλλοντική όχληση. Οι πειραµατικές διαδικασίες µπορεί να ανέβουν ένα επίπεδο και από εργαστηριακές δοκιµές να περάσουν σε κατασκευή προβιοµηχανικών πρωτοτύπων. Παράλληλα, γίνονται και οι πρώτες εκτιµήσεις (±30%) για τα κεφάλαια που θα απαιτήσει η αρχική παραγωγική διαδικασία.


Το προσωπικό που συµµετέχει σ’ αυτό το στάδιο είναι κυρίως µηχανικοί και σύµβουλοι οι οποίοι σχεδιάζουν και συναρµολογούν τα πρωτότυπα (προϊόντα ή εξοπλισµός ή εγκαταστάσεις). Οι γνώσεις και ικανότητες που απαιτούνται από τους συµµετέχοντες είναι αρκετά διευρυµένες. Οι συµµετέχοντες στο έργο συνεργάζονται στενά µε τους συµβούλους marketing προκειµένου αυτοί να επικοινωνήσουν µε εν δυνάµει πελάτες και συνεργάτες και να αξιολογήσουν τις αντιδράσεις τους σε διάφορα προτεινόµενα χαρακτηριστικά του προϊόντος.


Σε αυτό το στάδιο οι οικονοµικές δαπάνες αυξάνονται σηµαντικά. Η έµφαση τώρα περνάει από τη δηµιουργία ευκαιριών στη µείωση του ρίσκου. Η παρακολούθηση των δαπανών και της τεχνικής προόδου είναι πιο έντονη και συχνή. Επίσης, όσο προσδιορίζονται σαφέστερα τα χρονοδιαγράµµατα προόδου, οι σχετικές δαπάνες και οι απαιτήσεις σε πόρους, η αποτίµηση της τεχνολογίας γίνεται λιγότερο ασαφής. Στο στάδιο αυτό επίσης πρέπει να γίνει επένδυση σε µια εκτενή έρευνα αγοράς, αν δεν έχει γίνει στο προηγούµενο στάδιο, η οποία θα ξεκαθαρίσει τα πιθανά έσοδα που θα αποφέρει η εµπορική εκµετάλλευση του προϊόντος, συναρτήσει διαφορετικών σεναρίων πωλήσεων και τιµολόγησης. Εάν ένα έργο δείχνει να είναι πολύ επικίνδυνο η διακοπή του πρέπει να πραγµατοποιηθεί σ’ αυτό το στάδιο.

Στάδιο ΙΙΙ – Ανάπτυξη – Development.

Σκοπός – ενέργειες

Σ’ αυτό το στάδιο πρέπει να προσδιοριστούν οι προδιαγραφές και τα χαρακτηριστικά του προϊόντος και η παραγωγική διαδικασία. Εδώ, όπως θα δούµε και στο σχετικό κεφάλαιο, οι προδιαγραφές καθώς και τα χαρακτηριστικά του προϊόντος είναι πολύ ευρύτερα από τα επιστηµονικά και τεχνικά χαρακτηριστικά και τις επιδόσεις του, και σχετίζονται µε ζητήµατα marketing, διανοµής, συσκευασίας, νοµικών ζητηµάτων, περιβαλλοντικών ζητηµάτων κ.α.


24

Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά που δείχνουν ότι µία τεχνολογία ή ένα προϊόν έχει φτάσει στο στάδιο ανάπτυξης. Το πρώτο είναι η έκθεση της τεχνολογίας σε φορείς εκτός της εταιρείας, ιδίως στους πελάτες. Αυτό το βήµα συνήθως δε γίνεται, παρά µόνο όταν υπάρξει βεβαιότητα ότι το προϊόν και η σχετική τεχνολογία θα διαµορφώσουν καλή εικόνα για την εταιρεία. Υπάρχει εσωτερική δέσµευση της εταιρείας ότι θα παράγει το προϊόν αν λάβει θετική ανταπόκριση από τους πελάτες της. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η εµφάνιση εξαιρετικά µεγάλων εξόδων, συµπεριλαµβανοµένων της έγκρισης και κατασκευής µια πιλοτικής παραγωγικής µονάδας, την ανάθεση ακριβών προγραµµάτων δοκιµών σε εξωτερικούς οργανισµούς, κ.α. Πλέον, εκτός από τη φήµη της εταιρείας διακυβεύονται και µεγάλα κεφάλαια.


Η διαχείριση και παρακολούθηση έργων σ’ αυτό το στάδιο περνά από τα επιστηµονικά στελέχη στα στελέχη πωλήσεων και marketing, τα στελέχη παραγωγής, τους µηχανικούς και άλλους. Το στάδιο ανάπτυξης µπορεί να είναι απελπιστικά αργό, αφού η αξιολόγηση των πελατών και της ανταπόκρισής τους παίρνει αρκετό χρόνο, όπως επίσης και η προµήθεια εξειδικευµένου εξοπλισµού για την κατασκευή της πιλοτικής παραγωγικής µονάδας.


Σε αυτό το στάδιο τα έργα έχουν αναγνωρισµένη µελλοντική οικονοµική αξία. Τα έσοδα και οι προβλέψεις δαπανών είναι πιο συγκεκριµένα, οι προβλεπόµενες διακυµάνσεις είναι πιο στενές, και οι προβλέψεις βασίζονται σε λιγότερες παραδοχές. Η οικονοµική αξία δεν είναι αντιληπτή µόνο από τα στελέχη της εταιρείας αλλά µπορεί να κατανοηθεί και από πιθανούς πελάτες, ανταγωνιστές, επενδυτές, πιθανούς δικαιοδόχους (licensors) ή στρατηγικούς εταίρους. Σηµαντικοί πελάτες δεσµεύονται, υπό προϋποθέσεις, να υιοθετήσουν το αναπτυσσόµενο προϊόν ή την τεχνολογία. Επίσης, η διοίκηση της εταιρείας µπορεί να αξιολογήσει και να προσδιορίσει εναλλακτικές λύσεις ως προς την εµπορική αξιοποίηση της τεχνολογίας (εκχώρηση άδειας χρήσης, συνεταιρισµός, πώληση, δηµιουργία νέας θυγατρικής εταιρείας –spin-off κλπ.).

Στάδιο IV – Πρώιµη Εµπορική Αξιοποίηση– Early Commercialization.

Σκοπός

Με την είσοδο του έργου Ε&Α σε αυτό το στάδιο τίθεται δύο στόχοι:

Να διαµορφωθεί ένα προγεφύρωµα στην αγορά.

Να επιλυθούν τυχόν εκκρεµότητες που µπορεί να αφορούν προβλήµατα σχεδιασµού, ποιότητας ή παραγωγής.

Ενέργειες

Για τα βιοµηχανικά προϊόντα, σ’ αυτό το στάδιο, οι πελάτες αρχίζουν να δίνουν παραγγελίες και να κάνουν αγορές, ακόµα και αν υπάρχουν αβεβαιότητες ως προς τις τελικές προδιαγραφές, την ποιότητα και τους χρόνους παράδοσης. Για τα καταναλωτικά προϊόντα γίνονται οι πρώτες τοποθετήσεις στην αγορά, σε τοπικό η περιφερειακό επίπεδο, ώστε να αξιολογηθούν οι ανταπόκριση, οι απόψεις και η αποδοχή των πελατών. Σ’ αυτό το στάδιο γίνεται και η κατασκευή και θέση σε λειτουργία της παραγωγικής µονάδας σε πλήρη κλίµακα. Η ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας µπορεί να διαρκέσει από λίγους µήνες ως ένα ή δύο χρόνια, ανάλογα µε το εάν θα χρησιµοποιηθεί ο υπάρχων παραγωγικός εξοπλισµός της εταιρείας ή θα κατασκευαστούν νέες εγκαταστάσεις.

∆ιαχείριση ρίσκου & ανθρώπινο δυναµικό

Τα έργα στο στάδιο αυτό γίνονται πλέον µίνι επιχειρήσεις και διαθέτουν γενικό διαχειριστή, οµάδα πωλήσεων, παραγωγικές εγκαταστάσεις, και φυσικά, ανεξάρτητα λογιστικά αρχεία. Η κάθε µία απ’ αυτές µπορεί διαθέτει προσωπικό, το οποίο θα παρέχει βελτιώσεις και θα στηρίζει τις ανάγκες των πελατών.



Χρηµατικές ροές σε ένα έργο Ε&Α

Όπως αναφέρθηκε στα προηγούµενα, σε ένα έργο Ε&Α ενός καινοτόµου προϊόντος ή µιας τεχνολογίας πρέπει να γίνουν επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναµικό, εργαστήρια, εξοπλισµό και εγκαταστάσεις. Όλα αυτά έχουν κάποιο κόστος, το οποίο µεταφράζεται σε εκροή χρηµάτων (από την εταιρεία) η οποία είναι συνάρτηση του χρόνου. Η εταιρεία προβαίνει σε αυτήν την επένδυση µε σκοπό της εκµετάλλευση του νέου προϊόντος /τεχνολογίας για τη δηµιουργία εσόδων (εισροή χρηµάτων) τα οποία θα ισοφαρίσουν την αρχική επένδυση, θα υποστηρίξουν τις επιχειρησιακές δραστηριότητες της εταιρείας, και θα δηµιουργήσουν αξία, από την οποία ένα µέρος θα επενδυθεί σε άλλα έργα και ένα µέρος θα διανεµηθεί ως κέρδη (µερίσµατα) στους µετόχους.

Στο διάγραµµα της Εικόνας 5 παρουσιάζονται οι χρηµατικές ροές που παρατηρούνται στα διάφορα στάδια Ε&Α ενός καινοτοµικού προϊόντος / νέας τεχνολογίας (ως προς το χρόνο). Στον οριζόντιο άξονα αποτυπώνεται ο χρόνος ενώ στον κατακόρυφο άξονα η χρηµατική ροή σε κάθε χρονική στιγµή.

Στο διάγραµµα της Εικόνας 5, όταν η καµπύλη (τεθλασµένη) γραµµή των χρηµατικών ροών είναι κάτω από τον οριζόντιο άξονα έχουµε χρηµατικές εκροές, ενώ όταν είναι επάνω από τον οριζόντιο άξονα έχουµε χρηµατικές εισροές. Αρχικά, όσο αναπτύσσεται το τεχνολογικό προϊόν, τα έξοδα είναι µεγαλύτερα από τα έσοδα και οι καθαρές χρηµατικές ροές είναι αρνητικές. Με την ολοκλήρωση της Ε&Α και µε την είσοδο του προϊόντος στην αγορά τα έσοδα αυξάνονται σταδιακά και κάποια στιγµή γίνονται µεγαλύτερα από τα έξοδα. Εκείνο το έτος λέγεται έτος 1ης κερδοφορίας. Το εµβαδόν της επιφάνειας που περικλείεται µεταξύ της καµπύλης (τεθλασµένης) γραµµής των χρηµατικών ροών και του οριζόντιου άξονα εκφράζει χρηµατική αξία (αυτή αναφέρεται στο σύνολο των χρηµάτων που δαπανήθηκαν ή εισπράχθηκαν µεταξύ δύο χρονικών στιγµών). Όταν τα ‘θετικό’ -ελαφρά γκρι- εµβαδόν εξισωθεί µε το ‘αρνητικό’ -σκούρο γκρι- εµβαδόν, αυτό σηµαίνει ότι έχει γίνει ανάκτηση (απόσβεση) της αρχικής επένδυσης. Αυτό γίνεται τη χρονική στιγµή ‘ΒΕΤ’ (break-even time). Από εκείνη τη στιγµή και µετά οι χρηµατικές εισροές δηµιουργούν την λεγόµενη υπολειπόµενη προστιθέµενη αξία από την εκµετάλλευση του νέου τεχνολογικού προϊόντος.

Εικόνα 5 Η τυπική χρηµατική ροή στα διάφορα στάδια Ε&Α ενός καινοτόµου προϊόντος[7].

Ο χρονισµός των διαφόρων φάσεων ενός έργου Ε&Α ή των χρονικών στιγµών κατά τις οποίες ολοκληρώνεται ένα στάδιο και το έργο περνάει στο επόµενο στάδιο είναι πολύ σηµαντικός για την οικονοµική έκβαση του έργου και την προστιθέµενη αξία που µπορεί να δηµιουργήσει το προϊόν. Όσο πιο σύντοµα ολοκληρώνεται ένα έργο Ε&Α –χωρίς τη µείωση της ποιότητάς του- τόσο µεγαλύτερα

Ευκαιρία Αναγνώριση

& κατανόηση

της ευκαιρίας

Έρευνα

Είσοδος στην αγορά

Ικανοποίηση πελατών

Πάγωµα της σχεδίασης του προϊόντος

Χρηµατικές ροές

Χρόνος ανάκτησης αρχικής

επένδυσης (break-even)

Χρόνος

Εξάλειψη προϊόντος

Χρονικό διάστηµα ανάπτυξης της καινοτοµίας

Υπο

λειπόµ

ενα κέρ

δη

Προ

στιθέµ

ενη αξία


26

οικονοµικά οφέλη µπορεί να αποκοµίσει η εταιρεία από την εκµετάλλευση του προϊόντος. Η υπολειπόµενη προστιθέµενη αξία επηρεάζεται τόσο άµεσα όσο και έµµεσα.

Στην Εικόνα 6 απεικονίζεται µε διάφορα παραδείγµατα το αντίκτυπο που µπορεί να δηµιουργήσει η επέκταση του χρόνου Ε&Α π.χ. λόγω καθυστερήσεων ή ακόµα και επουσιωδών βελτιώσεων(!) στην αξιοποίηση και εµπορική εκµετάλλευση ενός προϊόντος.

(α) Αρχικά σχεδιασµένη χρηµατική ροή.

(β) Χρονική καθυστέρηση στη φάση ανάπτυξης έχει ως αποτέλεσµα αύξηση εξόδων και καθυστέρηση στη φάση εισόδου στην αγορά, χωρίς να επηρεάζεται το µέγεθος της αγοράς. Τυπικό παράδειγµα το διαστηµικό λεωφορείο (space shuttle η εκµετάλλευση του οποίου είναι ‘µονοπωλιακή’).

(γ) Χρονική καθυστέρηση στη φάση ανάπτυξης -συγκριτικά µε το (α)- έχει ως αποτέλεσµα καθυστέρηση εισόδου στην αγορά και άρα µη πλήρη εκµετάλλευση της ευκαιρίας που παρουσιάζεται στην αγορά µε ‘προθεσµία εκµετάλλευσης’, π.χ. επιστηµονικά όργανα.

(δ) Χρονική καθυστέρηση στη φάση ανάπτυξης ενός προϊόντος έχει ως αποτέλεσµα τη µη πλήρη εκµετάλλευση της ευκαιρίας που παρουσιάζεται στο µερίδιο της σχετικής αγοράς στην οποία επικρατεί προθεσµία εκµετάλλευσης και ανταγωνισµός, συγκριτικά µε το (α). Τυπικό παράδειγµα οι Η/Υ.

Εικόνα 6 Επίδραση τυχόν καθυστερήσεων µε αποτέλεσµα την παράταση του χρόνου Ε&Α (γραµµοσκιασµένο κοµµάτι) και οι συνέπειες τους στα έξοδα - έσοδα (χρηµατικές ροές – βλέπε διάγραµµα Εικόνας 5). (α) ∆ιάγραµµα αναφοράς, (β) Αύξηση εξόδων και χρονική καθυστέρηση της εισόδου στην αγορά, (γ) Αύξηση εξόδων και µείωση εσόδων λόγω µείωσης του χρόνου εκµετάλλευσης του προϊόντος, (δ) Αύξηση εξόδων και σηµαντική µείωση εσόδων εξ αιτίας τόσο της µείωσης του χρόνου εκµετάλλευσης (κατά πλάτος) όσο και της µείωσης του µεριδίου αγοράς (καθ’ ύψος) του προϊόντος συγκριτικά µε του (α). (πηγή [Patterson, 1996])

Περίληψη

Κάθε έργο Ε&Α νέας τεχνολογίας /προϊόντος δηµιουργεί µεγάλες ευκαιρίες οικονοµικής ανάπτυξης αλλά εγκυµονεί και υψηλούς κινδύνους. Η σωστή και αποδοτική διαχείριση βιοµηχανικής έρευνας αποσκοπεί στην εξισορρόπηση - σε επιχειρησιακό επίπεδο - µεταξύ της δηµιουργίας ευκαιριών και της µείωσης του κινδύνου.

Για τη διαχείριση ρίσκου κατά την ανάπτυξη ενός νέου προϊόντος ισχύουν γενικά πέντε ‘κανόνες’:



• Εάν η αβεβαιότητα είναι υψηλή κρατήστε την επένδυση σε χρήµα, χρόνο και πόρους χαµηλή.

• Καθώς η αβεβαιότητα µειώνεται η σχετική επένδυση µπορεί να αυξηθεί (κανόνας 2).

• Να παίρνονται αυξητικές αποφάσεις (στην επένδυση) συνολικά και να αποφεύγεται η διακινδύνευση όλων των διαθεσίµων πόρων σε ένα µόνο έργο.

• Αξίζει να πληρώνει κάποιος το τίµηµα για την απόκτηση πληροφορίας η οποία θα του µειώσει τον κίνδυνο (ρίσκο).

• ∆ηµιουργία διαδικασιών Ε&Α οι οποίες να έχουν πολλές διεξόδους και εναλλακτικές διόδους εξέλιξης.

Στα αρχικά στάδια της έρευνας, εστιάζουµε στη δηµιουργία ευκαιριών. Ο κίνδυνος (το ρίσκο) αποτυχίας διαχειρίζεται µε τις γνωστές αρχές του καταµερισµού των διαθεσίµων πόρων σε πολλά έργα, κρατώντας παράλληλα µικρές επενδύσεις σε κάθε έργο. Έτσι προκύπτουν πολλά έργα χαµηλού κόστους. Στόχος εδώ είναι να αποκαλυφθούν οι ευκαιρίες εφαρµογής µιας τεχνολογίας οι οποίες έχουν το δυναµικό να δώσουν µεγάλες αποδόσεις.

Στα ενδιάµεσα στάδια, ο οργανισµός ή η εταιρεία που αναπτύσσει την τεχνολογία θέλει να εξαλείψει τις κυριότερες αιτίες του ρίσκου για να µπορέσει µε ασφάλεια να αυξήσει την επένδυση. Οι αιτίες ρίσκου συµπεριλαµβάνουν ρίσκο που σχετίζεται µε ζητήµατα αγοράς (ανεπαρκή έρευνα αγοράς, αλλαγές στις αγορές, αντιδράσεις του ανταγωνισµού, κανονιστικές διατάξεις), ρίσκο που σχετίζεται µε επιχειρηµατικούς παράγοντες (παράγοντες δηµιουργίας αξίας όπως όγκος, κόστος, ένταση κεφαλαίου και κύκλοι παραγωγής), κινδύνους που σχετίζονται µε την διαθεσιµότητα πόρων (εµπειρία και επιτηδειότητα στο συγκεκριµένο τεχνολογικό πεδίο, οργανωτική δοµή, διαθεσιµότητα κεφαλαίων) και τεχνολογικούς κινδύνους (επίτευξη των προδιαγραφών του προϊόντος, αλλαγές στις προδιαγραφές, πατέντες κλπ). Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι η επένδυση για την ‘εξαγορά’ πληροφορίας, όπως, για παράδειγµα, µια καλή έρευνα αγοράς ή µελέτες που σχετίζονται µε τα πνευµατικά δικαιώµατα, είναι πολύ σηµαντική.

Στα τελευταία στάδια όλο και περισσότερα στοιχεία του έργου Ε&Α είναι καθορισµένα και σχεδόν αµετάβλητα. Τυχόν αλλαγές έχουν πολύ µεγάλο κόστος, ενώ η εταιρεία σε αυτή τη φάση εκτίθεται οικονοµικά. Εποµένως, είναι πολύ σηµαντικό να υπάρχει µεγάλη βεβαιότητα στις κινήσεις. Σε αυτά τα στάδια υπάρχουν πολύ λιγότερα έργα, από τα οποία όµως η εταιρεία έχει µεγάλες προσδοκίες.

Οι παραπάνω ‘κανόνες’ δεν είναι απλώς κοινή λογική. Ο καταµερισµός των επενδυµένων πόρων σε πολλά έργα ή σταδιακά αποτελεί αποδεδειγµένα σωστή µέθοδο για τη µείωση του συνολικού ρίσκου. Μια άλλη τεχνική για τη µείωση του ρίσκου είναι η σύµπραξη στρατηγικών ή οικονοµικών συµµαχιών µε άλλους συνεταίρους – η οποία αποτελεί κοινή πρακτική στη διαχείριση έργων Ε&Α. Συγχρόνως, δεν πρέπει να θεωρούµε ότι το ρίσκο είναι οπωσδήποτε κακό. Τα έργα στα οποία δεν περιέχεται καθόλου ρίσκο δεν αποδίδουν τίποτα παραπάνω από το κόστος των κεφαλαίων τους και δε δηµιουργούν σηµαντική αξία. Το ρίσκο πρέπει να διαχειρίζεται και όχι να αποφεύγεται. Το αντίτιµο για την αύξηση της σιγουριάς µπορεί να είναι οι κάποιες χαµένες ευκαιρίες.


28



ΙΙΙ. Προϊόν, τεχνολογικές επιδόσεις &

κύκλος ζωής του προϊόντος

Προϊόν

Τι είναι προϊόν; Υπάρχει σύγχυση γύρω από το τι θεωρεί προϊόν ο καθένας µας. Οι επαγγελµατίες marketing, που ασχολούνται µε τη διαµόρφωση προϊόντος και την προώθησή του στην αγορά (marketers), έχουν αντίληψη για την έννοια του “προϊόντος” πολύ ευρύτερη από αυτή που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι (που σχετίζεται κυρίως µε τα πιο προφανή χαρακτηριστικά του). Oι περισσότεροι από εµάς (ειδικά όσοι έχουν τεχνική ή επιστηµονική κατάρτιση) είναι ευάλωτοι στο να σκέφτονται για ένα προϊόν κυρίως αναφορικά µε τα φυσικά του χαρακτηριστικά και το τεχνολογικό του περιεχόµενο. Όµως στην πραγµατικότητα, πολλές φορές τα λιγότερο εµφανή χαρακτηριστικά ενός προϊόντος είναι αυτά που δηµιουργούν την αξία του.

Ας πάρουµε για παράδειγµα ένα κουτί επιτραπέζιο αλάτι το οποίο προµηθεύεται κάποιος στην αγορά. Αν το δούµε από καθαρά επιστηµονική πλευρά το αλάτι αποτελεί µια από τις πλέον γνωστές χηµικές ουσίες µε γνωστή σύσταση και υπερεπάρκεια στη φύση, το χλωριούχο νάτριο, µια από τις πιο απλές κρυσταλλικές µορφές και µε πολύ γνωστές φυσικές ιδιότητες.

Όµως σε ένα κουτί αλάτι που προµηθεύεται κάποιος στο εµπόριο, υπάρχουν πολύ περισσότερα στοιχεία και ιδιότητες που διαµορφώνουν τον ορισµό του ως προϊόν. Για παράδειγµα το περιεχόµενο πρέπει να έχει συγκεκριµένο και οµοιόµορφο µέγεθος κόκκων να έχει καλή ροή και χαρακτηριστικά µή-συσσωµάτωσης (να µη “σβολιάζει”), να είναι δηλαδή κατάλληλο για χρήση σε αλατιέρες. Το χρώµα του είναι πολύ σηµαντικό: θα πρέπει να είναι λευκό και οµοιόµορφο. Σηµαντικό είναι και το επίπεδο των προσµίξεων και των ιχνοστοιχείων (ιώδιο κλπ). Επίσης το αλάτι ως προϊόν δε θα πρέπει να περιέχει τοξικές ουσίες ή παθογόνους οργανισµούς. Εάν και φαινοµενικά απλή, η διατήρηση αυτών των χαρακτηριστικών (τεχνικών προδιαγραφών) µπορεί να απαιτεί µια πολύπλοκη παραγωγική διαδικασία.

Ένα άλλο κρίσιµο χαρακτηριστικό του προϊόντος είναι η συσκευασία του. Πρέπει να τραβά την προσοχή του αγοραστή στο ράφι, να είναι αρκετά ανθεκτικό ώστε να αντέχει σε όλον τον κύκλο διάθεσής του, να είναι χρηστικό στο νοικοκυριό (πολλές συσκευασίες έχουν απλούς µηχανισµούς) και, τέλος να είναι αβλαβές στο περιβάλλον ή ανακυκλώσιµο όταν πετιέται. Είναι σύνηθες φαινόµενο για τις µικρές συσκευασίες χύµα προϊόντων να κοστίζουν περισσότερο από το ίδιο το περιεχόµενο και να δηµιουργούν παράπονα για “υπερκοστολόγηση λόγω συσκευασίας”. Παρόλα αυτά, τα κόστη συσκευασίας δικαιολογούνται και καλύπτονται στην αγορά από τις απαιτήσεις των πελατών για ασφάλεια, ελκυστικότητα και ανθεκτικότητα – όλα ισχυρά επιχειρήµατα για την χρήση µιας καλής συσκευασίας.

Άλλα χαρακτηριστικά του προϊόντος είναι η ταυτότητα του όπως ορίζεται από τη διαφήµιση, την προώθηση, τα επίπεδα υποστήριξης των πελατών και την εφοδιαστική αλυσίδα που το φέρνει στον πελάτη. Ένα καλό προϊόν “κουβαλάει” µαζί του έµµεσα εγγυήσεις για την ποιότητα, την καθαρότητα, την ασφάλεια. Αυτές οι εγγυήσεις υποστηρίζονται από διαδικασίες ελέγχου ποιότητας, εργαστηριακών ελέγχων και ειδικών σε θέµατα κανονισµών. Είναι κατανοητό ότι, όταν τα τεχνολογικά φράγµατα είναι χαλαρά (συµβατική τεχνολογία παραγωγής µε συνηθισµένες πρώτες ύλες, υλικά και προϊόντα), τότε, µόνο η φήµη και η αποδοχή από το αγοραστικό κοινό συγκεκριµένων ετικετών δηµιουργούν ανθεκτικά εµπορικά φράγµατα έναντι της εισόδου στην αγορά άλλων ανταγωνιστικών προϊόντων.

Η τιµή πώλησης και η τιµολογιακή πολιτική της εταιρείας αποτελούν επίσης χαρακτηριστικά του προϊόντος. Υψηλότερη τιµή σχετικά µε άλλα ανταγωνιστικά προϊόντα µπορεί να συσχετισθεί µε ειδική συσκευασία ή ειδικά χαρακτηριστικά προέλευσης του περιεχοµένου (π.χ. θαλασσινό αλάτι, ειδική επεξεργασία κλπ). Οι όροι πώλησης µπορεί να είναι εξαιρετικά απλοί, όπως “τοις µετρητοίς” για το επιτραπέζιο αλάτι του παραδείγµατός µας ή πιο περίπλοκοι για ένα αυτοκίνητο, ένα πλοίο, ένα αεροπλάνο ή µια βιοµηχανική µονάδα.


30

Ένα σηµαντικό επίσης χαρακτηριστικό του προϊόντος είναι η διαδικασία παραγωγής του. Η διαδικασία µπορεί να δώσει τόσο οικονοµικά όσο και εµπορικά πλεονεκτήµατα. Μια διαδικασία χαµηλού κόστους δίνει στον ιδιοκτήτη τιµολογιακό πλεονέκτηµα έναντι του ανταγωνισµού. Εµπορικό πλεονέκτηµα µπορεί να δώσει επίσης µια διαδικασία η οποία είναι περισσότερο αξιόπιστη ή βασίζεται σε επάρκεια και διαθεσιµότητα πρώτων υλών, ώστε να είναι άµεση η κάλυψη της ζήτησης.

Περισσότερο σύνθετα και πολύπλοκα προϊόντα, όπως για παράδειγµα φάρµακα, πλοία, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, εργοστάσια ξεκινούν τον ορισµό τους από τη χηµική τους σύνθεση ή τα κατασκευαστικά τους σχέδια, θεωρούνται όµως πραγµατικά προϊόντα όταν έχουν αποδείξει την αποδοτικότητα τους µετά από τυποποιηµένες δοκιµές και ελέγχους. Για παράδειγµα τα φάρµακα ή τα ιατρικά µηχανήµατα απαιτούν κλινικές δοκιµές και έγκριση από τους κατάλληλους οργανισµούς και φορείς (π.χ. ΕΟΦ στην Ελλάδα, FDA στην Αµερική κλπ), για τα πλοία απαιτείται έγκριση από νηογνώµονες (π.χ. LLOYD’S), για τα βιοµηχανικά προϊόντα απαιτείται πιστοποίηση CE από διαπιστευµένους οργανισµούς (όπως το TUV) κλπ.

Τεχνολογικές επιδόσεις και Κύκλος Ζωής Προϊόντος

Τεχνολογικές επιδόσεις

Με το πέρασµα του χρόνου, η τεχνολογική απόδοση µιας καινοτοµίας /νέας τεχνολογίας συναρτήσει του χρόνου ακολουθεί µια καµπύλη σχήµατος S. Μια τυπική καµπύλη παρουσιάζεται στο διάγραµµα της Εικόνας 7, στην οποία παρουσιάζεται η φωτιστική απόδοση (σε Lumens ανά Watt καταναλισκοµένης ηλεκτρικής ισχύος) των λαµπτήρων πυράκτωσης και των λαµπτήρων φθορισµού µε το πέρασµα του χρόνου.

Με τον όρο απόδοση µιας τεχνολογίας εννοούµε την επίτευξη συγκεκριµένων τεχνολογικών επιδόσεων οι οποίες µπορούν να µετρηθούν και είναι χαρακτηριστικές της τεχνολογίας. Για παράδειγµα σε έναν αεροπορικό κινητήρα οι επιδόσεις του περιγράφονται από το λόγο ώσης προς βάρος, τον όγκο του κινητήρα, το βαθµό απόδοσης, το κόστος κατασκευής, τις ώρες ασφαλούς λειτουργίας κλπ. Σε έναν µικροεπεξεργαστή είναι η ταχύτητα επεξεργασίας, ο όγκος του, η κατανάλωση ρεύµατος, το κόστος κατασκευής κλπ. Σε µία ναυτική µηχανή οι επιδόσεις χαρακτηρίζονται από το βαθµό απόδοσης ή το λειτουργικό κόστος, το κόστος κατασκευής και συντήρησης κλπ. Η συνολική απόδοση µπορεί να εκφραστεί ως συνάρτηση των επιµέρους επιδόσεων, π.χ. άθροισµα των επί µέρους επιδόσεων πολλαπλασιασµένων µε κατάλληλους συντελεστές βαρύτητας (σταθµισµένος µέσος όρος). Στη συνέχεια, θα δούµε την εξέλιξη των επιδόσεων µιας τεχνολογίας µε το χρόνο.

Εικόνα 7 Ένα τυπικό παράδειγµα τεχνολογικής καµπύλης που αναφέρεται στην απόδοση σε φωτισµό ηλεκτρικών λαµπτήρων πυράκτωσης (incandescence lamps) και φθορισµού (fluorescence lamps) (πηγή [Betz, 1996]).

Όπως παρουσιάζεται στο γενικό διάγραµµα της Εικόνας 8, στην αρχή η απόδοση µιας νέας τεχνολογίας είναι χαµηλή και παρουσιάζει αργή ανάπτυξη επειδή η τεχνολογία δεν έχει κατανοηθεί ιδιαίτερα.



Επιπλέον, είναι σχετικά δύσκολη η χρηµατοδότηση για την περαιτέρω ανάπτυξη της. Αυτό το στάδιο ονοµάζεται στάδιο επώασης. Βαθµιαία επιτυγχάνεται πρόοδος, η εµπιστοσύνη των χρηστών αυξάνεται, δηµιουργούνται περισσότερα έσοδα από πωλήσεις και οι πρόοδοι στις τεχνολογικές επιδόσεις του προϊόντος ή της τεχνολογίας αρχίζουν να επιταχύνονται. Η καινοτοµία αρχίζει να έλκει χρηµατοδότηση. Οι ανταγωνιστές θέτουν στόχους που σχετίζονται µε αυξηµένες επιδόσεις (όπως παρατηρούµε σήµερα στην ταχύτητα ανάπτυξης µικροεπεξεργαστών). Αυτό έχει ως αποτέλεσµα ένα φαινόµενο χιονοστιβάδας όπου παρατηρείται εκθετική αύξηση των επιδόσεων της συγκεκριµένης τεχνολογίας.

Εικόνα 8 Πρότυπο διάγραµµα τεχνολογικής καµπύλης.

Κάποια στιγµή, η ανάπτυξη των επιδόσεων αρχίζει να σταθεροποιείται καθώς λειτουργεί ο νόµος των ελαττούµενων αποδόσεων, όπου τα έξοδα για την περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση είναι εξαιρετικά υψηλά και µε µικρό όφελος. Τελικά η τεχνολογία αρχίζει να προσεγγίζει κάποια τεχνολογικά όρια ως προς τις επιδόσεις της, τα οποία διέπονται από τους νόµους της φυσικής (ενδεικτικά αναφέρονται οι θερµοδυναµικοί κύκλοι Otto και Diesel, οι οποίοι έχουν χαµηλότερες αποδόσεις από την οριακή θεωρητική απόδοση του αντίστοιχου κύκλου Carnoti) ή από τεχνοοικονοµικούς παράγοντες, καθώς νέες τεχνολογικές ευκαιρίες εντοπίζονται όλο και πιο δύσκολα και η ανάπτυξη τους γίνεται όλο και πιο ακριβή (το ανταποδοτικό όφελος µειώνεται). Οι επενδύσεις σε Ε&Α για περαιτέρω τεχνολογική άνοδο σταδιακά µειώνονται.

Η τεχνολογική S-καµπύλη αποτελεί µια εµπειρική παρατήρηση (φαινοµενολογική) η οποία στηρίζεται σε πολυάριθµες περιπτώσεις. Το να γνωρίζει κάποιος τη γενική µορφή είναι χρήσιµο. Για να µπορεί όµως να αξιολογήσει την οικονοµική επίδραση θα πρέπει να κοιτάξει πέραν από τη γενική µορφή της τεχνολογικής S-καµπύλης στα ειδικά χαρακτηριστικά της. Συγκεκριµένα, πόσο διάστηµα µπορεί η συγκεκριµένη τεχνολογία να παραµείνει στο στάδιο επώασης, πόσο γρήγορα θα αναπτυχθεί µόλις εδραιωθεί και που και πότε θα φθάσουν τα όρια της.

Τεχνολογικές Ασυνέχειες

Οι τεχνολογίες οι οποίες φθάνουν στα όρια τους συχνά δηµιουργούν την ανάγκη για έρευνα που θα δώσει νέες τεχνολογίες οι οποίες θα ξεπεράσουν αυτά τα όρια. Έτσι, για παράδειγµα, όταν τα εµπορικά ελικο-προωθούµενα αεροπλάνα προόδευσαν σε πεδίο απόδοσης (ταχύτητα) πέραν του οποίου περισσότερες βελτιώσεις στην απόδοση (αύξηση ταχύτητας) δεν ήταν οικονοµικά συµφέρουσες, οι µηχανικοί αεροναυπηγοί µαζί µε επιστήµονες διεξήγαν έρευνα η οποία οδήγησε στους ελικο-στροβιλο-αντιδραστήρες (turboprops), οι οποίοι, µε τη σειρά τους, έδωσαν τη θέση τους στους στροβιλο-αντιδραστήρες (turbojets). Οι µεταβάσεις ανάµεσα σε αυτές τις τεχνολογίες (οι διαφορετικού τύπου

i Ως αντίστοιχος κύκλος νοείται το διάγραµµα P-V της αντίστοιχης ιδανικής µηχανής Carnot που λειτουργεί

µεταξύ δύο δεξαµενών θερµότητας που ευρίσκονται σε θερµοκρασίες ίδιες µε τις θερµοκρασίες λειτουργίας της

πραγµατικής µηχανής. H απόδοση αυτού του κύκλου είναι η θεωρητικά µέγιστη, και δεν µπορεί να ξεπερασθεί.

Επιδόσεις συναρτήσει Χρόνου

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1 5 9 13 17 21

Χρόνος (έτη)

Επ

ιδό

σεις


32

προωθητικές µηχανές του παραδείγµατος), που χρησιµοποιούνται ως λύσεις για την αντιµετώπιση του ίδιου γενικότερου πρακτικού προβλήµατος (των αεροµεταφορών στο συγκεκριµένο παράδειγµα), αντιπροσωπεύουν τεχνολογικές ασυνέχειες.

Παρατηρούµε ότι για κάθε επιµέρους τεχνολογία (π.χ. ελικοφόρες µηχανές Otto, ελικοστροβιλο-αντιδραστήρες, στροβιλοαντιδραστήρες του προηγούµενου παραδείγµατος, ή λαµπτήρες πυρακτώσεως, φθορισµού κλπ.), η βελτίωση των επιδόσεων είναι συνεχής. Όµως προκύπτουν ασυνέχειες ως προς την τεχνολογία που εφαρµόζεται κατά κόρον στην αντιµετώπιση του σχετικού πρακτικού προβλήµατος (π.χ. αεροµεταφορές και τεχνητός φωτισµός αντίστοιχα). Τέτοιου είδους τεχνολογικές ασυνέχειες παρατηρούνται σε πολλά πεδία εφαρµογών. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι:

Επεξεργασία κειµένου: Από τις µηχανικές χειροκίνητες γραφοµηχανές, στις ηλεκτρικές γραφοµηχανές και στους ηλεκτρονικούς επεξεργαστές κειµένου.

Απεικόνιση: Από τις δαγεροτυπίες στη φωτογραφία υάλινης πλάκας, στο φίλµ από celluloid και σήµερα στην ψηφιακή απεικόνιση.

Ψύξη: Από τη συλλογή χιονιού και φυσικού πάγου στην ηλεκτροµηχανική ψύξη

Ηλεκτρονικά: Από τις λυχνίες κενού στους µικροεπεξεργαστές.

Οι εταιρείες οι οποίες ‘παγιδεύονται’ σε παρωχηµένες τεχνολογίες αντιµετωπίζουν σοβαρό πρόβληµα. Ένας τρόπος να αποφύγει µια εταιρεία αυτήν τη δύσκολη θέση είναι να διατηρήσει ερευνητική δραστηριότητα σε τεχνολογίες οι οποίες έχουν την ευκαιρία να αλλάξουν τη βάση του ανταγωνισµού. Καθώς µια τεχνολογία αρχίζει να προσεγγίζει το στάδιο ωρίµανσης, τότε είναι η κατάλληλη ώρα για την εταιρεία να αναµιχθεί έγκαιρα σε µια καινούργια τεχνολογική S-καµπύλη. Αυτό, µεταφρασµένο σε όρους διαχείρισης έργων, εκφράζεται στη διατήρηση ενός ‘γενικού’ έργου το οποίο θα δίνει το ρυθµό (pacing project) ανάπτυξης νέων τεχνολογιών. Σε µια επιχείρηση µε ισχυρό χαρακτήρα καινοτοµικότητας (π.χ. BP, Dow, Kodak κλπ), υπάρχουν ειδικά τµήµατα που αναλύουν και σχεδιάζουν τη στρατηγική διαχείρισης τεχνολογικών ασυνεχειών.

Κύκλος Ζωής Προϊόντος

Ο κύκλος ζωής ενός προϊόντος συνδέεται στενά µε την τεχνολογική S-καµπύλη και γενικά ακολουθεί τη δικιά του S-καµπύλη. Οι δύο καµπύλες όµως είναι διαφορετικές (σύγκρινε τα διαγράµµατα των Εικόνων 8 & 9). Πρώτον, ο κύκλος ζωής προϊόντος εκφράζεται στο Υ-άξονα συναρτήσει του όγκου πωλήσεων ή των εσόδων από πωλήσεις και όχι συναρτήσει των επιδόσεων. ∆εύτερον, οι τεχνολογικές επιδόσεις δεν µειώνονται στο τελικό στάδιο, όπως συχνά συµβαίνει µε τις πωλήσεις. Τα τέσσερα τυπικά στάδια στο κύκλο ζωής του προϊόντος και τα χαρακτηριστικά τους είναι [Boer, 1999]:

Ι. Στάδιο επώασης

• Έρευνα για εδραίωση της εµπιστοσύνης στη νέα τεχνολογία και της αποδοχής της από τους χρήστες.

• Μη προβλέψιµη διάρκεια

• Τα χαρακτηριστικά του σταδίου επώασης σχετίζονται µε τον εκάστοτε βιοµηχανικό κλάδο

ΙΙ. Ταχεία ανάπτυξη

• Ανάπτυξη σε βάρος παλιότερων προϊόντων και τεχνολογιών.

• Η ανάπτυξη των επιδόσεων είναι ταχύτερη από την αύξηση των τελικών χρηστών.

• ∆ηµιουργούνται ευκαιρίες γεωγραφικής εξάπλωσης

• Αυξηµένες απαιτήσεις καθαρής επένδυσης



Αντικατάσταση

παλαιάς τεχνολογίας από νέα

0,0

3,0

6,0

9,0

12,0

15,0

18,0

1 6 11 16 21 26

Χρόνος (έτη)

Έσ

οδ

α

νέα παλαιά

I

II

III

IV

ΙΙΙ. Ώριµη ανάπτυξη

• Ανάπτυξη µε ρυθµό πολλαπλάσιο του ΑΕΠii

• ∆εν εφαρµόζεται σε προϊόντα µε βραχείς κύκλους ζωής

IV. Ωρίµανση

• Βαθµιαία εξασθένιση των πωλήσεων

• Ανάκτηση της αρχικής επένδυσης και του κόστους πάγιων και γενικών εξόδων (overheads) τα οποία χρησιµοποιήθηκαν για την υποστήριξη της Ε&Α.

Το στάδιο επώασης (Ι) εκτείνεται από το σηµείο στο οποίο γίνεται η σύλληψη του προϊόντος µέχρι το χρόνο πλήρους εισαγωγής στην αγορά. Αυτό το στάδιο µπορεί να είναι µακρύ σε µερικές βιοµηχανίες και βραχύ σε άλλες. Επίσης µπορεί να είναι σχετικά προβλέψιµο όπως για παράδειγµα στην αυτοκινητοβιοµηχανία ή µη προβλέψιµο όπως για παράδειγµα στη βιοµηχανία πληροφορικής (µικροϋπολογιστές).

Στο στάδιο ταχείας ανάπτυξης (ΙΙ) οι πωλήσεις του προϊόντος αυξάνονται εκθετικά, πολύ συχνά σε βάρος άλλων προϊόντων και τεχνολογιών. Η γεωγραφική επέκταση µπορεί να τροφοδοτήσει αυτήν την ανάπτυξη. Αυτό το στάδιο του κύκλου ζωής του προϊόντος συχνά απαιτεί εξαιρετικά µεγάλη υποστήριξη σε προσωπικό και νέες επενδύσεις για τη διατήρηση του. Χωρίς αυτή την υποστήριξη οι προσδοκώµενοι ρυθµοί ανάπτυξης δε θα επιτευχθούν, και τα µελλοντικά κέρδη θα είναι µειωµένα.

Στάδια

I: Επώαση

ΙΙ: Ταχεία ανάπτυξη

ΙΙΙ: Ώριµη ανάπτυξη

IV: Ωρίµανση

Εικόνα 9 Τυπικά στάδια ανάπτυξης στον κύκλο ζωής προϊόντος / τεχνολογίας.

Το στάδιο ώριµης ανάπτυξης (ΙΙΙ) µπορεί να είναι εξαιρετικά µακρύ. Εδώ, η ανάπτυξη των εσόδων διατηρείται αλλά µε µειούµενους ρυθµούς. Η ανάπτυξη συχνά περιγράφεται σχετικά µε την αύξηση της οικονοµίας στο σύνολο της, για παράδειγµα “ανάπτυξη 2 φορές µεγαλύτερη από το ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ”.

Καθώς το προϊόν εισέρχεται στο στάδιο ωρίµανσης (IV), τα έσοδα µπορεί να µειώνονται οµαλά ή απότοµα. Η εµφανής µείωση των εσόδων (καµπύλη στο διάγραµµα της Εικόνας 9) µπορεί να είναι το αποτέλεσµα ‘επίθεσης’ από ανταγωνιστές οι οποίοι εισάγουν µια νέα τεχνολογία (νέα τεχνολογική S-

ii ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν


34

καµπύλη στο διάγραµµα της Εικόνας 9). Ως παραδείγµατα αναφέρουµε την επίθεση που δέχθηκαν οι χειροκίνητες γραφοµηχανές από τις ηλεκτρονικές, ή τη δραστική µείωση των πωλήσεων των εκτυπωτών ακίδας όταν εισήχθησαν στην αγορά οι εκτυπωτές laser και οι εκτυπωτές ψεκασµού. Η µόνη ελπίδα για κερδοφορία από ένα προϊόν, το οποίο ευρίσκεται στο τελικό στάδιο ωρίµανσης, είναι η δραστική µείωση στα πρόσθετα κόστη (overheads), όπως είναι η ανάπτυξη της αγοράς και της στρατηγικής των πωλήσεων και η έρευνα για βελτίωση της απόδοσης της παραγωγικής διαδικασίας (engineering). Tα προηγούµενα προσέδιδαν αξία στα αρχικά στάδια, αλλά τώρα δεν είναι αναγκαία και απλώς βαρύνουν το στάδιο ωριµότητας µε µη ανταποδοτικά κόστη. Το κύριο µέληµα εδώ είναι η µείωση του κόστους.

Προβλέψεις και µοντελοποίηση

Οι S-καµπύλες για την αντικατάσταση ενός προϊόντος από ένα άλλο µπορούν µε µεγάλη ακρίβεια να προσεγγιστούν από τη συνάρτηση Fisher-Pry που έχει τη µορφή

( )[ ]( )0ttatanh12

1f −+=

όπου,

f είναι ο βαθµός αντικατάστασης µιας τεχνολογίας ή ενός προϊόντος από ένα άλλο,

t ο χρόνος,

( ) ( ) 2eexcosh,2eexsinh,xcosh

xsinhxtanh xxxx −− +=−==

οι γνωστές υπερβολικές συναρτήσεις υπερβολική εφαπτοµένη, υπερβολικό ηµίτονο και υπερβολικό συνηµίτονο αντίστοιχα, και

a είναι το µισό του αρχικού ετήσιου εκθετικού ρυθµού αντικατάστασης,

t0 είναι το έτος για το οποίο f=1/2.

Επισηµαίνουµε πάλι ότι ο βαθµός αντικατάστασης f στην παραπάνω έκφραση αναφέρεται σε µονάδες προϊόντων (πωλήσεις) και όχι σε τεχνολογική επίδοση. Από αυτές τις εκφράσεις σχεδιάζονται οι προβλέψεις και γίνονται οι εκτιµήσεις στα χρηµατοοικονοµικά µοντέλα µιας νέας τεχνολογικής & επιχειρηµατικής δραστηριότητας (βλέπε σχετικό Κεφάλαιο IV που διαπραγµατεύεται την έννοια της καθαρής παρούσας αξίας).

Παρακάτω αναφέρουµε ενδεικτικά τη διάρκεια ζωής διαφόρων προϊόντων και τεχνολογιών [Nat. Academy of Engineering, 1992]:

Λογισµικό 2-3 έτη

Αυτοκίνητα, Η/Υ 3-4 έτη

Χηµικά είδη & προϊόντα 6-7 έτη

Αεροπλάνα 6-7 έτη

Φαρµακευτικά & βιοτεχνολογικά προϊόντα 10 έτη

Συστήµατα τηλεπικοινωνιών 12 έτη

Προϊόντα ξύλου & µεταφορικά συστήµατα > 20 έτη

Μοντέλα και Οικογένειες Προϊόντων

∆ύο όροι που αναφέρονται στη βιοµηχανική παραγωγή προϊόντων είναι το µοντέλο και η οικογένεια προϊόντων. Ως µοντέλο ορίζεται [Uzumeri, 1996] το σχέδιο ενός προϊόντος το οποίο διαφέρει αρκετά



σχετικά µε άλλες σχεδιάσεις και ο κατασκευαστής του προσδίδει ένα συγκεκριµένο και διακριτό εµπορικό χαρακτηρισµό. Ως οικογένεια προϊόντων ορίζουµε µια οµάδα µοντέλων η οποία διαµορφώνεται από τον κατασκευαστή και απαρτίζεται από προϊόντα τα οποία σχετίζονται µεταξύ τους.

Υποδείγµατα κύκλων ζωής µοντέλων προϊόντων και οικογενειών τους

Εικόνα 10 Τυπικό διάγραµµα κύκλου ζωής οικογένειας προϊόντων[22]

Ποικιλότητα µοντέλων και ρυθµός αλλαγής τους

Η αλλαγή σε ένα µοντέλο ορίζεται [Uzumeri, 1996] ως η παρατηρηµένη διαφορά σε ένα προϊόν όταν αυτό εξετάζεται σε διαφορετικές χρονικές στιγµές. Η αλλαγή σε ένα µοντέλο µπορεί να είναι δύο τύπων:

(α) Προσθετική αλλαγή, στην οποία σε ένα υπάρχον µοντέλο προστίθενται και άλλα παράγωγα µε επακόλουθο την αύξηση της ποικιλότητας του µοντέλου, και

(β) αλλαγή αντικατάστασης, κατά την οποία διακόπτεται η παραγωγή ενός προϊόντος και αντικαθίσταται από το παράγωγό του και εποµένως δεν µεταβάλλεται η ποικιλότητα.

Η ποικιλότητα είναι το πλήθος των µοντέλλων που διατίθενται (ή πωλούνται) στην αγορά κάθε χρονική στιγµή. Αναφερόµενοι στο διάγραµµα της Εικόνας 10, κατά τη χρονική ‘στιγµή’ που σηµειώνεται µε την κατακόρυφη διακεκοµµένη, στην αγορά διατίθενται ~15 µοντέλα. Αυτή είναι και η ποικιλότητα του εν λόγω προϊόντος.

Τα διαγράµµατα που έχουν γενικά παρατηρηθεί για την εξέλιξη και τους κύκλους ζωής µοντέλων, κατηγοριοποιούνται στις διάφορες µορφές (patterns) της Εικόνας 11. Τα υποδείγµατα τακτοποιήθηκαν σύµφωνα µε την ποικιλότητα και τους ρυθµούς αλλαγής των µοντέλων. (Παρατήρηση: οι χρονικές κλίµακες στις οποίες αναφέρονται δεν είναι συγκρίσιµες.)

Ετήσιες Πωλήσεις

Χρόνος

Κύκλος ζωής µοντέλου προϊόντος

Κύκλος ζωής οικογένειας προϊόντων

Χρόνος ζωής µοντέλου προϊόντος


36

Εικόνα 11 ∆ιάφοροι τύποι διαγραµµάτων που απεικονίζουν σχηµατισµούς (patterns) στην εξέλιξη µοντέλων προϊόντων. Κάθε διάγραµµα απεικονίζει τη χρονική εξέλιξη και τους κύκλους ζωής των προϊόντων και της οικογένειας τους (πηγή [Uzumeri, 1996]).

Παραδείγµατα

Υπόδειγµα εξέλιξης µοντέλου για αγαθά & πρώτες ύλες [Εικόνα 11(α)]

Ηλεκτρισµός, λιγνίτης, άνθρακας, πετρέλαιο, άµυλο, σιτηρά, ζωικά προϊόντα, λαµαρίνες, σιδηροδοκοί, ελάσµατα, χηµικές και βιοµηχανικές πρώτες ύλες (χλώριο, πλαστικά) κλπ. Εδώ, τυχόν σχεδιαστικές αλλαγές είτε δεν είναι εφικτές, είτε δεν είναι αποδεκτές από την αγορά.

Υπόδειγµα εξέλιξης µοντέλου µε βάση την ποικιλία [Εικόνα 11(β)]

Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν τα εργαλεία χειρός, οικοδοµικά είδη, λαµπτήρες, καύσιµα αυτοκινήτων, βιοµηχανικά και τυποποιηµένα τρόφιµα (έλαια, αναψυκτικά, ποτά γαλακτοκοµικά προϊόντα κλπ).

Υπόδειγµα εξέλιξης µοντέλου µε βάση την αλλαγή [Εικόνα 11(γ)]

Κλασσικό παράδειγµα αποτελεί το λογισµικό π.χ. οι απανωτές εκδόσεις του DOS και των WINDOWS. Οι παραλλαγές σε ένα µοντέλο είναι σπάνιες γιατί οι εταιρείες βάζουν όλη τους την προσπάθεια στο να διατηρούν ένα ρυθµό ανταγωνιστικού επανασχεδιασµού. Χαρακτηριστικά, µόλις λανσαριστεί στην αγορά µια έκδοση, ετοιµάζεται η επόµενη και είναι σπάνιο να πωλούνται στην αγορά δύο εκδόσεις ταυτόχρονα.

Υπόδειγµα δυναµικής εξέλιξης µοντέλου [Εικόνα 11(δ)]

Εδώ έχουµε ένα περίπλοκο και άστατο µείγµα από προσθετικές αλλαγές και αλλαγές αντικατάστασης. Οι σχεδιαστικές αλλαγές µπορεί να αυξήσουν, να µειώσουν ή να διατηρήσουν αµετάβλητη την ποικιλότητα ενός προϊόντος. Ένα µεγάλος αριθµός από προϊόντα µε παγκόσµια ανταγωνιστικότητα – Η/Υ, εργαλειοµηχανές, αυτοκίνητα, εξειδικευµένοι ηµιαγωγοί, ιατρικά µηχανήµατα, παρουσιάζουν διαγράµµατα εξέλιξης αυτού του είδους. Κλασσικό παράδειγµα εδώ αποτελούν µικροκυκλώµατα µνήµης DRAM (Dynamic Random Access Memory) [Versluis, 2002]. Στην αρχή της εξέλιξης και ανάπτυξής τους οι µνήµες DRAM παρουσίαζαν ένα εξελικτικό σχήµα που απεικόνιζε την εξέλιξη και την καινοτοµία στη διαδικασία παραγωγής. Τα νέα µοντέλα παρουσιάζονταν περίπου κάθε 3 χρόνια. Για να διατηρηθεί αυτό ο ανταγωνιστικός ρυθµός, οι κατασκευαστές DRAM έπρεπε συνεχώς να εισάγουν νέα µοντέλα µε µικρή καθυστέρηση σχετικά µε τον κάθε φορά πρωτοπόρο. ’Όποιος δεν ακολουθούσε αυτούς τους ρυθµούς και έµενε πίσω έβγαινε εκτός συναγωνισµού. Το ίδιο δύσκολο ήταν κάποιος να ‘βγει’ µπροστά από τον ανταγωνισµό. Το γεγονός ότι στις γενεές των µνηµών DRAM δεν υπήρχε µεγάλη ποικιλία οφειλόταν στο ότι οι κατασκευαστές βελτίωναν την παραγωγή τους ‘µαθαίνοντας’ από αυτήν (‘learning curve’) και αποκτώντας εµπειρία. Εάν απασχολούσαν τα τµήµατα ανάπτυξης της παραγωγής τους για εξειδικευµένη εξέλιξη σε παραλλαγές DRAM µε µικρή αγορά θα καθυστερούσαν

ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ

ΡΥΘΜΟΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΜΟΝΤΕΛΩΝ

Πολλά µοντέλα

Ένα

Ταχύς Αργός

∆υναµική εξέλιξη


Συνήθη αγαθά Με βάση την αλλαγή

Με βάση την ποικιλία

Αγαθά & πρώτες ύλες

(α)

(β) (δ)

(γ)



και θα έµεναν εκτός αγοράς. Η ποικιλότητα των σχεδιάσεων DRAM αυξήθηκε δραµατικά το 1989. Οι λόγοι ήταν κυρίως τεχνολογικοί. Στο παρελθόν κάθε γενιά DRAM ήταν βελτιωµένη σχετικά µε τις προηγούµενες σε όλους τους τοµείς και τα χαρακτηριστικά επιδόσεων. Με την πρόοδο όµως της τεχνολογίας παραγωγής αυτό έγινε όλο και πιο δύσκολο, αφού η υλοποίηση πολύ πυκνότερων µικροκυκλωµάτων είχε σαν αποτέλεσµα να προκύπτουν αντικρουόµενα χαρακτηριστικά επιδόσεων, π.χ. η χωρητικότητα αυξανόταν σε βάρος της ταχύτητας πρόσβασης και της τάσης (άρα και της διακριτότητας στην αποθηκευµένη πληροφορία). Έτσι προέκυψε µεγάλη ποικιλία σχεδιάσεων και κάθε µια σχεδίαση καλύπτει συγκεκριµένες χρηστικές ανάγκες, µε παρουσίαση περίπου την ίδια χρονική στιγµή. Αντίστοιχα υποδείγµατα παρατηρεί κανείς στα αυτοκίνητα [Nakicenovic, 1986], στους Η/Υ κλπ.

Ποικιλότητα οικογένειας προϊόντων και ρυθµός αλλαγής τους

Αντίστοιχα διαγράµµατα µε τα προηγούµενα παρατηρούνται και για τις οικογένειες προϊόντων και του κύκλους ζωής των και παρουσιάζονται στην Εικόνα 12.

Για αγαθά και πρώτες ύλες οι κύκλοι ζωής των µοντέλων και των οικογενειών προϊόντων είναι παρόµοιοι [Εικόνα 12(α)].

Στην περίπτωση που είναι δυνατή η συνύπαρξη διαφορετικών οικογενειών προϊόντων παρουσιάζονται ποικιλόµορφα διαγράµµατα [Εικόνα 12(β)]. Για παράδειγµα αναφέρουµε εργαλεία χειρός, εργαλεία αέρος, ηλεκτρικά, φορητά, για υδραυλικούς, για µηχανουργεία και γενικά για εξειδικευµένες εφαρµογές. Το χαρακτηριστικό εδώ είναι ότι η αγορά ‘σηκώνει’ ταυτόχρονα όλες τις οικογένειες προϊόντων.

Εικόνα 12 ∆ιάφοροι τύποι διαγραµµάτων που απεικονίζουν σχηµατισµούς (patterns) της εξέλιξης των κύκλων ζωής οικογενειών τεχνολογικών προϊόντων (πηγή [Uzumeri, 1996]).

Οικογένειες προϊόντων οι οποίες αντικαθιστούν σειριακά η µία την άλλη, αποτελούν υποδείγµατα γενεαλογικής εξέλιξης (κατά γενεές). Τέτοιου είδους σχηµατισµοί [Εικόνα 12(γ)] παρατηρούνται όταν συντρέχουν οι παρακάτω συνθήκες: (1) υπάρχει έντονη κι επίµονη ζήτηση από την αγορά για συνεχή βελτίωση, (2) υπάρχουν περισσότερες από µία τεχνολογικές λύσεις για την ικανοποίηση της ίδιας ανάγκης της αγοράς, και (3) υπάρχει έντονη αντίσταση από την αγορά για την ταυτόχρονη ύπαρξη περισσοτέρων από µια οικογένεια προϊόντων. Παράδειγµα εδώ αποτελούν οι τεχνολογίες αποθήκευσης

ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΡΥΘΜΟΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Κατά γενεές Απλή

Ακανόνιστη (Τυρβώδης)


Ποικιλόµορφη

(α)

(β) (δ)

(γ)


38

και αναπαραγωγής της µουσικής - από δίσκους γραµµοφώνου (βινυλίου) σε αναλογικές µαγνητοταινίες, σε ψηφιακούς οπτικούς δίσκους (CD) σε ψηφιακές µαγνητοταινίες κλπ. Η εξέλιξη στην ψύξη προϊόντων γεφυρώνει πολύ µεγάλες χρονικές αποστάσεις (συλλογή φυσικού χιονιού ως µέσου ψύξης, βιοµηχανικά παραγόµενος πάγος και σήµερα τα ηλεκτρικά οικιακά ψυγεία). Οι τηλεπικοινωνίες αποτελούν ένα ακόµα παράδειγµα: από τα χειροκίνητα τηλεφωνικά κέντρα, στα κέντρα µε αυτόµατη επιλογή του αριθµού κλήσης, στα ψηφιακά τηλεφωνικά κέντρα και τις δορυφορικές υπερατλαντικές συνδέσεις, και σήµερα στην κινητή τηλεφωνία (µε τις αντίστοιχες γενεές κλπ).

Εάν δεν υφίσταται η συνθήκη (3) παραπάνω προκύπτουν σχηµατισµοί όπως στην Εικόνα 12(δ) (τυρβώδης εξέλιξη οικογενειών προϊόντων). Εδώ οι τεχνολογικές προβλέψεις και ο σχεδιασµός είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν. Παράδειγµα αποτελούν τα ηλεκτρονικά και η µηχανοργάνωση γραφείου.



IV. Κατοχύρωση εφευρέσεων

∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας

Μέχρι τώρα είδαµε τι είναι τεχνολογία, ποια είναι η τυπική διαδικασία ανάπτυξης µιας νέας τεχνολογίας, θέµατα σχετικά µε τον κύκλο ζωής µιας τεχνολογίας και τα χαρακτηριστικά των τεχνολογικών προϊόντων. Μια τεχνολογία, και ειδικότερα τα στοιχεία από τα οποία διαµορφώνεται, αποτελεί ένα σύνολο από άϋλα περιουσιακά στοιχεία. Το παρόν κεφάλαιο διαπραγµατεύεται ζητήµατα που σχετίζονται µε την εξασφάλιση της κυριότητας αυτών των άϋλων περιουσιακών στοιχείων, δηλαδή των πνευµατικών δικαιωµάτων και κυρίως µε τη βασική οντότητα, µε την οποία κατοχυρώνονται τα πνευµατικά δικαιώµατα στην περίπτωση τεχνολογιών που είναι το ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας ή πατέντα (patent).

Ορισµός

∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας (∆.Ε.) [ή πατέντα (patent)] για µια εφεύρεση είναι ένα τυποποιηµένο, νοµικά κατοχυρωµένο έγγραφο, το οποίο χορηγείται από αρµόδιους οργανισµούς σε έναν εφευρέτη, και δίνει, για ορισµένη χρονική περίοδο, το αποκλειστικό δικαίωµα στον εφευρέτη να εµποδίζει άλλους από το να εκµεταλλεύονται (κατασκευάζουν, χρησιµοποιούν ή πωλούν) την εφεύρεση χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Όπου χορηγείται ένα ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας, η εφεύρεση γίνεται ιδιοκτησία του εφευρέτη, η οποία –όπως οποιοδήποτε άλλο περιουσιακό ή επιχειρηµατικό στοιχείο- µπορεί να αγοραστεί, να πωληθεί ή να ενοικιασθεί. Για παράδειγµα, στον Ισολογισµό µιας εταιρείας ένα ∆.Ε. θεωρείται άϋλο περιουσιακό στοιχείο και καταχωρείται στο Πάγιο Ενεργητικό ως Ασώµατη Ακινητοποίηση (intangible asset) µε ιδιαίτερη αναφορά στο εδάφιο «Παραχωρήσεις και δικαιώµατα βιοµηχανικής ιδιοκτησίας».

Τα ∆ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας αποτελούν χωρικά δικαιώµατα, µε τη γεωπολιτική έννοια του όρου. Ένα Ελληνικό ∆.Ε. θα δώσει στον κάτοχο του δικαιώµατα εκµετάλλευσης της εφεύρεσης εντός της Ελληνικής επικράτειας αλλά και το δικαίωµα να εµποδίζει άλλους (αποκλειστικότητα) από το να εκµεταλλεύονται την εφεύρεση ή να παράγουν ή εισάγουν προϊόντα που βασίζονται στην ίδια εφεύρεση στην Ελλάδα. Ένα Γαλλικό ∆.Ε. στη Γαλλία, ενώ ένα Ευρωπαϊκό ∆.Ε. σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης.

Συνοπτικά, ένα ∆.Ε. είναι ένα νοµικά κατοχυρωµένο ιδιοκτησιακό δικαίωµα επί µιας εφεύρεσης, το οποίο χορηγείται από θεσµοθετηµένα εθνικά Γραφεία ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (Γ∆Ε) βάσει διεθνών συνθηκών κατοχύρωσης πνευµατικών δικαιωµάτων. Ένα ∆.Ε. παρέχει στον κάτοχο του ένα αποκλειστικό («µονοπωλιακό») δικαίωµα, για συγκεκριµένη χρονική διάρκειας και για συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή, όσον αφορά την εκµετάλλευση της εφεύρεσης. Το δικαίωµα αποκλειστικής εκµετάλλευσης χορηγείται στον κάτοχο του ∆.Ε., ως αντιστάθµιση των υποχρεώσεων του ως προς την κοινοποίηση /δηµοσίευση πλήρους περιγραφής της εφεύρεσης. Σκοπός του κανονιστικού πλαισίου είναι η δηµιουργία συνθηκών υγιούς ανταγωνισµού και άµιλλας ως προς την ανάπτυξη και εκµετάλλευση της καινοτοµίας και, µακροπρόθεσµα (µετά την άρση των περιορισµών αποκλειστικής εκµετάλλευσης), η ευρύτερη κοινωνική χρήση της εφεύρεσης /καινοτοµίας.

Ο αριθµός των ∆.Ε. οι οποίες έχουν χορηγηθεί σε µια εταιρεία ή µια χώρα µπορεί να αντικατοπτρίζουν το τεχνολογικό δυναµισµό της (βλέπε και Εικόνα 2) Προσοχή όµως! Πολλές καινοτοµίες µεγάλης αξίας δεν αντιστοιχούν σε κατοχυρωµένες (‘πατενταρισµένες’) εφευρέσεις. Επίσης, πολλά ∆.Ε. αντιστοιχούν σε εφευρέσεις µε σχεδόν µηδενική τεχνολογική και οικονοµική αξία, ενώ λίγες από αυτές έχουν πολύ υψηλή αξία. Τέλος, πολλές εφευρέσεις που προστατεύονται µε ∆.Ε. δεν οδηγούν απαραίτητα σε καινοτοµία [OECD, 1994].


40

Κάλυψη ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας

Γενικά τα ∆.Ε. καλύπτουν /προστατεύουν προϊόντα ή διαδικασίες οι οποίες εµπεριέχουν νέα λειτουργικά ή τεχνικά χαρακτηριστικά. Τα ∆.Ε. εποµένως σχετίζονται, µε το πως λειτουργούν τα αντικείµενα (λειτουργική δοµή), τι κάνουν (εφαρµοσιµότητα), από τι είναι φτιαγµένα ή πως είναι φτιαγµένα (υλοποίηση). Η συντριπτική πλειοψηφία των ∆.Ε. σχετίζονται µε βελτιώσεις (incremental improvements) σε γνωστή προϋπάρχουσα τεχνολογία (prior art). Ειδικότερα είναι δυνατό να προστατευτεί κάθε εφεύρεση (π.χ. προϊόν ή διαδικασία) στους ακόλουθους βασικούς τοµείς:

• Ανθρώπινες ανάγκες όπως οι αγροκαλλιέργειες, η υγεία, η παραγωγή τροφίµων, καπνού καθώς και η παραγωγή αντικειµένων για προσωπική ή οικιακή χρήση.

• ∆ιαδικασίες όπως ο διαχωρισµός, η ανάµιξη, η σχηµατοποίηση, η εκτύπωση, η µεταφορά και ο σχηµατισµός

• Τα διάφορα πεδία ενασχόλησης των µηχανικών, συµπεριλαµβανοµένων των µηχανολόγων, ηλεκτρολόγων, πολιτικών και δοµικών, χηµικών, µεταλλειολόγων κα.

• Επιστήµες όπως η φυσική, η χηµεία και η βιοτεχνολογία

Ειδικές συνθήκες που πρέπει να πληρεί µια εφεύρεση για να χορηγηθεί ∆.Ε.

Για να χορηγηθεί ∆.Ε. σε µια εφεύρεση, αυτή θα πρέπει να πληρεί τις παρακάτω βασικές προϋποθέσεις /κριτήρια:

• Να είναι νέα. Η εφεύρεση θα πρέπει να µην έχει ποτέ δηµοσιευθεί ή να µην έχει ποτέ γίνει γνωστή στο κοινό µε οποιοδήποτε τρόπο, οπουδήποτε στον κόσµο, πριν από την ηµέρα κατάθεσης της αίτησης για χορήγηση ∆.Ε.

• Να έχει τουλάχιστον ένα εφευρετικό βήµα. Μια εφεύρεση έχει εφευρετικό βήµα εάν, συγκρινόµενη µε οτιδήποτε είναι ήδη γνωστό, δε θα είναι προφανής σε κάποιον ο οποίος έχει καλή γνώση και εµπειρία του αντικειµένου.

• Να είναι δυνατή η βιοµηχανική εφαρµογή της. Μια εφεύρεση θα πρέπει να µπορεί να παραχθεί ή να χρησιµοποιηθεί στη βιοµηχανία. Αυτό σηµαίνει ότι η εφεύρεση πρέπει να παίρνει πρακτική µορφή ως συσκευή ή σύστηµα, προϊόν, για παράδειγµα κάποιο νέο υλικό ή ουσία ή βιοµηχανική διαδικασία ή λειτουργική µέθοδο. Ο όρος "βιοµηχανία" χρησιµοποιείται µε την ευρύτερη έννοια σαν, δηλαδή, οποιαδήποτε δραστηριότητα σε διάκριση από οποιαδήποτε καθαρά διανοητική ή αισθητική (καλλιτεχνική) δραστηριότητα. ∆ε σηµαίνει αναγκαστικά τη χρήση ενός µηχανήµατος ή την κατασκευή ενός αντικειµένου. Ο γεωργικός τοµέας συµπεριλαµβάνεται στη βιοµηχανική δραστηριότητα.

Αντικείµενα ή διεργασίες για τις οποίες υπάρχει ισχυρισµός ότι λειτουργούν µε τρόπο καθαρά αντίθετο µε εδραιωµένους φυσικούς νόµους (όπως, για παράδειγµα, αεικίνητα ή θερµικές µηχανές των οποίων ο πραγµατικός βαθµός απόδοσης είναι υψηλότερος του βαθµού απόδοσης του αντίστοιχου θεωρητικού ιδανικού κύκλου Carnot), θεωρούνται ότι δεν έχουν βιοµηχανική εφαρµογή γιατί απλούστατα δεν είναι δυνατή η υλοποίηση τους.

• Να µην ‘αποκλείεται’. Μια εφεύρεση δεν µπορεί να πάρει ∆.Ε. εάν είναι:

Μια ανακάλυψη ή ένα εύρηµα το οποίο είναι προϊόν µιας διαδικασίας στην οποία δε συµµετέχει το ανθρώπινο είδος

Μια επιστηµονική ή µαθηµατική µέθοδος και θεωρία

Μια αισθητική δηµιουργία όπως ένα δραµατουργικό ή καλλιτεχνικό έργο*

Ένα σχήµα ή µια µέθοδος για την πραγµατοποίηση νοητικής πράξης*, παιγνιδιού* ή επιχειρηµατικής δραστηριότητας (π,χ, επενδυτικά και ασφαλιστικά σχήµατα ή µέθοδοι πίστωσης και αποταµίευσης)

* αυτά καλύπτονται από Copyright (©)



Η παρουσίαση πληροφορίας* ή ένα υπολογιστικό πρόγραµµα*

Ένα νέο ζώο ή φυτό

Μέθοδος για τη διάγνωση ή τη θεραπεία (π.χ. χειρουργική) του σώµατος ανθρώπων και ζώων καθώς και η απλή παρουσίαση των σχετικών πληροφοριών.

Αντίθετη µε τη δηµόσια τάξη και ηθική, τη δηµόσια υγεία και ασφάλεια καθώς και τις βασικές αρχές και αξίες της ανθρωπότητας

Εάν, αντίθετα, µια εφεύρεση εµπλέκει στοιχεία που ξεπερνούν τις παραπάνω αφηρηµένες έννοιες, έτσι ώστε να έχει υλοποιηθεί και να έχει φυσικά χαρακτηριστικά (για παράδειγµα µια ειδική συσκευή για την επίλυση ενός προβλήµατος ή τη συµµετοχή σε ένα παιγνίδι ή ένα µηχάνηµα µε το οποίο υλοποιείται µια ιατρική διαγνωστική µέθοδος ή µια χειρουργική τεχνική), τότε αυτή η εφεύρεση µε τη µορφή συσκευής µπορεί να κατοχυρωθεί µε ∆.Ε.

Αρµόδιοι Οργανισµοί για τη χορήγηση ∆.Ε.

∆υστυχώς, ακόµα δεν έχει καθιερωθεί ένα απολύτως ενιαίο παγκόσµιο σύστηµα διαχείρισης και χορήγησης ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας.

Γενικά έχουν εδραιωθεί υπάρχουν τρία µεγάλα συστήµατα διαχείρισης ∆.Ε. Οι αντίστοιχοι οργανισµοί είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός ∆.Ε.iii (European Patent Organization – EPO), το Αµερικάνικο Γραφείο ∆.Ε. & Εµπορικών Σηµάτωνiv (US Patent and Trademark Office – USPTO) και ο Ιαπωνικός Οργανισµός ∆.Ε.v (Japan Patent Organisation - JPO). Επίσης έχει διαµορφωθεί µια διεθνής Συνθήκη Συνεργασίας σε θέµατα διαχείρισης ∆.Ε. (Patent Cooperation Treaty – PCT) µεταξύ όλων των µεγάλων οργανισµών διαχείρισης ∆.Ε. Tα διάφορα συστήµατα έχουν µικροδιαφορές στον τρόπο διαχείρισης των ∆.Ε., όπως για παράδειγµα, στα απαιτούµενα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει µια εφεύρεση για να της χορηγηθεί ∆.Ε.

O Ευρωπαϊκός Οργανισµός ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΟ∆Ε, European Patent Organisation - ΕΡΟ) ιδρύθηκε από τη Σύνοδο για τη Χορήγηση Ευρωπαϊκών ∆.Ε. στο Μόναχο το 1973 και είναι το αποτέλεσµα της συλλογικής πολιτικής απόφασης των Ευρωπαϊκών χωρών να θεσµοθετήσουν ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό σύστηµα διαχείρισης ∆.Ε. Ο ΕΟ∆Ε διαθέτει γραφεία στη Χάγη, το Μόναχο, το Βερολίνο, τη Βιέννη και τις Βρυξέλλες µε ένα σύνολο εργαζοµένων που ξεπερνά τα 6.000 άτοµα, και παράλληλα αποτελεί έναν οικονοµικά ανεξάρτητο και αυτόνοµο οργανισµό. Στα 30 χρόνια της υπαρξής του το Ευρωπαϊκό Γραφείο ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΓ∆Ε) έχει χορηγήσει πάνω απο 700.000 ∆.Ε, το µεγαλύτερο µέρος των οποίων βρίσκονται σε ισχύ. Για το έτος 2006 το ΕΓ∆Ε υπολογίζεται ότι θα λάβει πάνω από 200.000 αιτήσεις για ∆.Ε. και θα χορηγήσει τελικά περισσότερα από 50.000 ευρωπαϊκά ∆.Ε.

Μια αίτηση για Ευρωπαϊκό ∆.Ε. επιτρέπει την κατοχύρωση της εφεύρεσης σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη τα οποία είναι µέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισµού ∆.Ε. Οι αιτήσεις αυτές κατατίθενται είτε απευθείας στο ΕΓ∆Ε, ή στα αντίστοιχα τοπικά εθνικά γραφεία βιοµηχανικής ιδιοκτησίας κάθε Ευρωπαϊκής χώρας που λειτουργούν υπό την επιστασία του ΕΟ∆Ε. Στην Ελλάδα τη διαχείριση ζητηµάτων κατοχύρωσης πνευµατικής ιδιοκτησίας έχει αναλάβει Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ).

Η διαδικασία απονοµής του ∆.Ε. από το ΕΓ∆Ε βασίζεται σε µια µοναδική αίτηση, η οποία κατατίθεται σε µια από τις τρείς επίσηµες γλώσσες του οργανισµού, Αγγλικά, Γαλλικά ή Γερµανικά. Στη συνέχεια, ο οργανισµός χειρίζεται κάθε αίτηση στη γλώσσα που αυτή έχει κατατεθεί και αυτό αναβάλλει -µέχρι να εγκριθεί η χορήγηση του ∆Ε- το κόστος οποιασδήποτε επιπρόσθετης µετάφρασης. Σε κάθε αίτηση σηµειώνονται οι χώρες εκείνες για τις οποίες επιδιώκεται κατοχύρωση της εφεύρεσης. Μετά την εξέταση της αίτησης ή/και την έγκριση τής, ένα Ευρωπαϊκό ∆.Ε. έχει και χαρακτήρα εθνικού ∆.Ε. για κάθε µια από τις χώρες που επιλέχθηκαν.

iii

http://www.epo.org iv http://www.uspto.gov

v http://www.jpo.go.jp


42

Εικόνα 1 Τα κράτη – µέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισµού ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (European Patent Organisation, EPO)

Παρά τις προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια ακόµη δεν έχει επιτευχθεί σε σηµαντικό βαθµό, τόσο η εξάπλωση της κατοχύρωσης κάθε νέας εφεύρεσης σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, αλλά ούτε και η δηµιουργία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού ∆.Ε. µε καθολική ισχύ σε όλα τα κράτη της ηπείρου.

Η µεγαλύτερη τροχοπέδη για την κατοχύρωση των ∆.Ε. θεωρείται ότι είναι το κόστος. Σύµφωνα µε πρόσφατη µελέτη του Ινστιτούτου Roland Berger, ένα µέσο ευρωπαϊκό ∆.Ε. που θα τεθεί σε ισχύ σε έξι χώρες, αποτελεί κατά κανόνα αντικείµενο τεσσάρων µεταφράσεων, το κόστος των οποίων ξεπερνάει το ένα πέµπτο του συνολικού κόστους.

Εικόνα 2 Κατανοµή των αιτήσεων για ∆Ε µε βάση τον τόπο διαµονής των καταθετών (στοιχεία έτους 2004)

DE20%

FR6%

NL5%

GB4%CH

4%IT3%

Others (EPO)8%

US27%

JP16%

Others7%



Γενικά, ακόµη θεωρείται ότι υπάρχει έλλειψη ενιαίου πολιτισµικού πλαισίου διαχείρισης των διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας στην Ευρώπη, καθώς ο βαθµός συνειδητοποίησης της ανάγκης για προστασία των εφευρέσεων διαφέρει σηµαντικά από χώρα σε χώρα. Η χρήση ∆.Ε. στην Ευρώπη είναι ακόµα ελλιπής, αφού πολλές εφευρέσεις δεν απολαµβάνουν καµµίας προστασίας.

Παρόλα αυτά, η ΕΕ έχει το πιο δυναµικό περιφερειακό σύστηµα διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας, καθώς επιτρέπει στις εταιρίες /ιδιώτες εφευρέτες να καλύπτουν 31 χώρες και να απευθύνονται σε 500 εκατ. κατοίκους καταθέτοντας µόνο µια αίτηση για δίπλωµα ευρεσιτεχνίας στο ΕΓ∆Ε.

Τίτλοι προστασίας πνευµατικών δικαιωµάτων

1) ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας

∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας (∆Ε) είναι τίτλος προστασίας µε ισχύ 20 χρόνων που χορηγείται στο δικαιούχο για επινοήµατα νέα, µε εφευρετικό βήµα και τα οποία είναι επιδεκτικά βιοµηχανικής εφαρµογής.

Μία εφεύρεση κρίνεται νέα αν δεν ανήκει στην στάθµη της τεχνικής (state of the art). Θεωρείται ότι εµπεριέχει εφευρετικό βήµα αν κατά την κρίση ειδικού, δεν προκύπτει µε προφανή τρόπο από την υπάρχουσα στάθµη της τεχνικής. Επιδεκτική βιοµηχανικής εφαρµογής είναι εφόσον µπορεί να παραχθεί και να χρησιµοποιηθεί σε οποιοδήποτε τοµέα παραγωγικής δραστηριότητας.

Η διαδικασία χορήγησης ∆Ε περιλαµβάνει:

• Την κατάθεση της αίτησης

• Προθεσµία 4 µηνών για τον τυπικό έλεγχο της αίτησης, τυχόν διορθώσεις και συµπλήρωση ελλείψεων

• Τον έλεγχο για το "νέο" και το εφευρετικό βήµα και τη σύνταξη τυποποιηµένης έκθεσης έρευνας

• ∆ηµοσίευση της αίτησης και της έκθεσης έρευνας

• Προθεσµία 3 µηνών για παρατηρήσεις του καταθέτη στην έκθεση έρευνας

• Σύνταξη τελικής έκθεσης έρευνας

• Έκδοση και χορήγηση του ∆Ε ή απόρριψη της αίτησης

Μετά τη χορήγηση του ∆Ε υπάρχει ένα χρονικό διάστηµα 9 µηνών κατά το οποίο είναι δυνατή η εναντίωση (opposition) τρίτων µερών στη χορήγηση του ∆Ε. Η διαδικασία της εναντίωσης ενώπιον του (EPO) αποτελεί µια διοικητική διαδικασία µετά τη χορήγηση του ∆Ε µε σκοπό να επιτραπεί η κεντρική εναντίωση σε οποιοδήποτε Ευρωπαϊκό ∆Ε, εάν αυτό χορηγήθηκε ενδεχοµένως λανθασµένα. Η εναντίωση µπορεί να πραγµατοποιηθεί από οποιοδήποτε πρόσωπο. Συµβαίνει συνήθως όταν η προϋπάρχουσα τεχνική (prior art) δεν εντοπίσθηκε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας χορήγησης αλλά αυτή (η προϋπάρχουσα τεχνική) ήταν γνωστή µόνο σε τρίτα µέρη.

Η εναντίωση µπορεί να βασισθεί µόνο στους παρακάτω λόγους: είτε διότι το υποκείµενο υλικό του ∆Ε δεν είναι κατοχυρώσιµο, είτε διότι δεν έχει γίνει επαρκής περιγραφή της ώστε να είναι δυνατή η υλοποίηση της εφεύρεσης από κάποιον ειδικό στο σχετικό τοµέα, είτε διότι το περιεχόµενο του ∆Ε επεκτείνεται περισσότερο από το περιεχόµενο της αρχικής αίτησης.

Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας εναντίωσης το ∆Ε είτε διατηρείται ως χορηγήθηκε, είτε διατηρείται κατόπιν µετατροπών (δηµοσιεύεται ∆Ε µε νέες προδιαγραφές), είτε ανακαλείται. Από στατιστικής απόψεως, συνολικά, πραγµατοποιείται εναντίωση σε περίπου 5% των Ευρωπαϊκών ∆Ε. Από αυτά, περίπου 1/3 ανακαλούνται, 1/3 διατηρούνται µε µικρές τροποποιήσεις (συνήθως µειωµένου εύρους κάλυψης), και 1/3 διατηρούνται ως έχουν, δηλαδή η εναντίωση απορρίπτεται.

Σηµειώνεται ότι η νοµική κατάσταση (status) της εναντίωσης δε µεταβιβάζεται ελεύθερα. Αναφορικά µε τα νοµικά πρόσωπα (εταιρείες κλπ) η εναντίωση µπορεί να µεταβιβασθεί σε τρίτους µόνο µαζί µε εκείνα τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας που σχετίζονται µε τα συµφέροντα της εταιρείας για τα οποία έγινε η εναντίωση.


44

Στις ΗΠΑ και τις χώρες µε το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο διαχείρισης ∆Ε, η διαδικασία, που αντιστοιχεί στην εναντίωση, είναι η διαδικασία της επανεξέτασης (reexamination procedure).

Σε πρωτοβάθµιες αποφάσεις του ΕΓ∆Ε µπορεί να γίνει προσφυγή (appeal), δηλαδή να αµφισβητηθούν ενώπιον του αρµόδιου Συµβουλίου Προσφυγών του ΕΓ∆Ε, σε µια δικαστική -όχι διοικητική- διαδικασία. Τα Συµβούλια Προσφυγών παίρνουν τις τελικές αποφάσεις σχετικά µε τις διαδικασίες χορήγησης ∆.Ε. και εναντίωσης ενώπιον του ΕΓ∆Ε.

Αντίστοιχα µε το Ευρωπαϊκό σύστηµα, στο σύστηµα που εφαρµόζεται στις ΗΠΑ, δίνεται η δυνατότητα προσφυγής του αιτούντος εάν ο εξεταστής επιµένει στην απόρριψη κάποιων από τις αξιώσεις µιας αίτησης χορήγησης ∆Ε. Σε περίπτωση που η απόρριψη είναι τελική µπορεί κάποιος να προσφύγει στο Συµβούλιο Προσφυγών (Board of Patent Appeals) του Γραφείου ∆Ε & Εµπορικών Σηµάτων των ΗΠΑ (United States Patent and Trademark Office - USPTO).

Επιπρόσθετα του Συµβουλίου Προσφυγών, το ΕΓ∆Ε έχει θεσµοθετήσει το ∆ιευρυµένο Συµβούλιο Προσφυγών (Enlarged Board of Appeal). Αυτό το συµβούλιο δεν έχει κάποιον ανώτερο βαθµό δικαιοδοσίας σύµφωνα µε την κλασσική έννοια (π.χ. πρωτοβάθµιο ή δευτεροβάθµιο δικαστήριο). Η δικαιοδοσία του ∆ιευρυµένου Συµβουλίου έγκειται στο να λαµβάνει αποφάσεις µόνον όταν ο νόµος που αντιστοιχεί στην υπόθεση που εξετάζεται στο Συµβούλιο Προσφυγών γίνεται αντιφατικός ή όταν προκύπτει ένα σηµαντικό νοµικό ζήτηµα. Ο σκοπός του ∆ιευρυµένου Συµβουλίου Προσφυγών είναι είτε η διασφάλιση ενιαίας εφαρµογής του νόµου, είτε η αποσαφήνιση ή η ερµηνεία σηµαντικών νοµικών ζητηµάτων σχετικά µε την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ∆.Ε. Στην πρώτη περίπτωση, το ∆ιευρυµένο Συµβούλιο εκδίδει απόφαση, ενώ στη δεύτερη εκδίδει γνώµη.

2) Πιστοποιητικό Υποδείγµατος Χρησιµότητας (ΠΥΧ - Utility Models )

Πιστοποιητικό Υποδείγµατος Χρησιµότητας είναι τίτλος Προστασίας µε ισχύ 10 έτη, που χορηγείται στον δικαιούχο για τρισδιάστατα αντικείµενα, µε καθορισµένο σχήµα και µορφή, που δίνουν λύση σε τεχνικό πρόβληµα και διαθέτουν τα χαρακτηριστικά του "νέου" και βιοµηχανικά εφαρµόσιµου. Π.Υ.Χ. µπορεί να χορηγηθεί για εργαλείο, όργανα, συσκευή, σκεύος, εξάρτηµα κλπ.

Η διαδικασία χορήγησης του Π.Υ.Χ. περιλαµβάνει: (α) κατάθεση αίτησης, (β) προθεσµία 4 µηνών για τυχόν διορθώσεις ή συµπλήρωση ελλείψεων, (γ) έκδοση ΠΥΧ

Τα πιστοποιητικά αυτά είναι γνωστά και ώς «πατέντες µικρής διάρκειας» (short-term patents) ή «περιορισµένης έκτασης πατέντες» (petty patents). Σε αρκετές χώρες ορισµένες διαδοχικές εφευρέσεις ή µικρές τροποποιήσεις υπαρχόντων προϊόντων προστατεύονται µε αυτόν τον τρόπο.

Οι συνθήκες κατοχύρωσης µε Π.Υ.Χ. είναι συνήθως λιγότερο αυστηρές από των ∆.Ε., καθώς δεν απαιτείται κάποιο σηµαντικό εφευρετικό βήµα. Κατά συνέπεια και η διαδικασία για την κατοχύρωση είναι πιο σύντοµη λόγω της έλλειψης εκτενούς έρευνας πριν από αυτήν, αλλά και λόγω της ουσιαστικής απουσίας οποιασδήποτε σηµαντικής καινοτοµίας. Τα τέλη απόκτησης και διατήρησης είναι επίσης σηµαντικά χαµηλότερα από τα αντίστοιχα των ∆.Ε.

Σε ορισµένες χώρες τα ΠΥΧ είναι περιορισµένα σε συγκεκριµένους τοµείς της τεχνολογίας ενώ ενδέχεται να εφαρµόζονται µόνο για προϊόντα και όχι για διαδικασίες. Επίσης, είναι σύνηθες οι αιτήσεις για Π.Υ.Χ. να µετατρέπονται σε αιτήσεις για κανονικά ∆.Ε.

3) Βιοµηχανικά Σχέδια και Ολοκληρωµένα Κυκλώµατα

Ένα βιοµηχανικό σχέδιο είναι η διακοσµητική ή αισθητική άποψη ενός αντικειµένου. Το σχέδιο αυτό µπορεί να έχει τρισδιάστατα χαρακτηριστικά, όπως είναι το σχήµα ή η επιφάνεια του αντικειµένου, ή και διδιάστατα χαρακτηριστικά όπως είναι τα διάφορα µοτίβα οι γραµµές και το χρώµα. Τα βιοµηχανικά σχέδια εφαρµόζονται σε µια ευρεία ποικιλία προϊόντων στη βιοµηχανία και τη βιοτεχνία: από τεχνικά και ιατρικά εργαλεία µέχρι ρολόγια, κοσµήµατα και άλλα πολυτελή αντικείµενα. Τα βιοµηχανικά σχέδια περιγράφουν τη µορφή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα αντικείµενο γοητευτικό και επιθυµητό, οπότε συνεισφέρουν στην εµπορική αξία ενός προϊόντος και διευκολύνουν τη διείσδυσή του στην αγορά.



Πιστοποιητικό καταχώρησης σχεδίου ή υποδείγµατος είναι ο τίτλος προστασίας που χορηγείται στον δικαιούχο για ένα σχέδιο ή υπόδειγµα που είναι νέο και έχει ατοµικό χαρακτήρα.

Η διαδικασία χορήγησης του πιστοποιητικού, είναι απλή και σύντοµη: Μετά την πάροδο 4 µηνών από την ηµεροµηνία κατάθεσης της αίτησης και εφόσον είναι κανονική και πλήρης, εκδίδεται ο σχετικός τίτλος προστασίας. Η µέγιστη διάρκεια ισχύος του είναι 25 έτη (από την ηµεροµηνία κανονικής κατάθεσης της αίτησης), εφόσον ο δικαιούχος το επιθυµεί και τα τέλη ανανέωσης καταβάλλονται κανονικά.

Γενική Επισκόπηση των Επισήµων Εγγράφων Προστασίας Πνευµατικών ∆ικαιωµάτων

(πηγή IPR HelpDesk, European Commission DG Enterprise)

∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας

(Patent)

Πιστοποιητικό Υποδείγµατος Χρησιµότητας

(Utility Model)

Eµπορικό σήµα

(Trade mark)

Βιοµηχανικό σχέδιο

(Industrial Design)

Copyright

Εµπορικό µυστικό

(Trade secret)

Τεχνική εφεύρεση:

• Νέο

• Εφευρετικό βήµα

• Βιοµηχανική εφαρµογή

Τεχνική εφεύρεση:

• Νέο

• Εφευρετικό βήµα

• Βιοµηχανική εφαρµογή

Εµπορικά σήµατα για προϊόντα ή υπηρεσίες:

2D ή 3D εικόνες, λέξεις, ονόµατα χρώµατα ή/και ήχοι

Σχέδιο:

Αισθητική διαµόρφωση ενός αντικειµένου ή ενός ειδικού σχήµατος

Λογοτεχνικά, γραφικά ή µουσικά έργα, λογισµικό, βάσεις δεδοµένων,

Τεχνική πληροφορία

∆ιάρκεια προστασίας:

20 έτη 10 έτη 10 έτη, συνεχώς επεκτάσιµη

5 έτη, ανανεώσιµη έως 25 έτη

Ζωή του συγγραφέα + 70 έτη

Απροσδιόριστη έως ότου κοινοποιηθεί δηµόσια

Πιστοποιητικά:

• Εθνικά ∆.Ε.

• Ευρωπαϊκές αιτήσεις ∆.Ε.

• ∆ιεθνείς αιτήσεις (PCT)

Εθνικά πιστοποιητικά (δεν διτίθεται σε όλη την ΕΕ)

• Εθνικά Εµπορικά Σήµατα

• Κοινοτικά Εµπορικά Σήµατα

• ∆ιεθνής καταχώριση Εµπορικών Σηµάτων

• Εθνικά Βιοµηχανικά Σχέδια

• ∆ιεθνής κατάθεση Βιοµηχανικού Σχεδίου

• Κοινοτικό Βιοµηχανικό Σχέδιο

∆εν απαιτείται καταχώριση / εγγραφή και η προστασία ενεργοποιείται απλώς µε τη δηµιουργία του έργου

∆εν καταχωρείται

Αρµόδιοι φορείς

• Εθνικά γραφεία ∆.Ε.

• ΕΡΟ

• WIPO



• ΟΗΙΜ (Office for the Harmonisation in the Internal Market)

• WIPO

• γραφεία ∆.Ε.

• ΟΗΙΜ

• WIPO

- -


46

Όταν ένα βιοµηχανικό σχέδιο είναι προστατευµένο, ο ιδιοκτήτης του εξασφαλίζει το αποκλειστικό δικαίωµα έναντι µη εξουσιοδοτηµένης αντιγραφής ή αποµίµησης του σχεδιασµού του. Ένα αποτελεσµατικό σύστηµα προστασίας βοηθάει σε σηµαντικό βαθµό και τους καταναλωτές καθώς ενθαρρύνει τον ανταγωνισµό και τις υγειείς πρακτικές στο εµπόριο, ενθαρρύνοντας τη δηµιουργικότητα και οδηγώντας τελικά στην παραγωγή βελτιωµένων αισθητικά προϊόντων.

Η ανάπτυξη και προστασία των βιοµηχανικών σχεδίων είναι γενικά µια εύκολη διαδικασία χωρίς σηµαντικό κόστος. Είναι σχετικά εύκολα προσβάσιµη και υλοποιήσιµη από τις µικρές και µικρο-µεσαίες επιχειρήσεις καθώς επίσης και από µεµονωµένους καλλιτέχνες, τεχνίτες ή βιοτέχνες, τόσο στις βιοµηχανικές όσο και στις αναπτυσσόµενες χώρες.

Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας

Ο Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίαςvi (ΟΒΙ) είναι ο αποκλειστικά αρµόδιος φορέας στην Ελλάδα για την κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών και βιοµηχανικών σχεδίων, ενώ παράλληλα παρέχει τεχνική πληροφόρηση για τα ∆ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας που έχουν χορηγηθεί σε διεθνές επίπεδο.

Ο Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας συστάθηκε και λειτουργεί από το 1988. Είναι Ν.Π.Ι.∆. οικονοµικά ανεξάρτητο και διοικητικά αυτοτελές. Εποπτεύεται από το Υπουργείο Ανάπτυξης και παρέχει σηµαντικές υπηρεσίες στο χώρο της βιοµηχανικής ιδιοκτησίας:

• Για την κατοχύρωση των εφευρέσεων στην Ελλάδα, ο ΟΒΙ χορηγεί ∆ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας, Πιστοποιητικά Υποδείγµατος Χρησιµότητας και άλλους τίτλους προστασίας (βλέπε παρακάτω).

• Για την κατοχύρωση των (βιοµηχανικών) σχεδίων και υποδειγµάτων στην Ελλάδα χορηγεί σχετικό πιστοποιητικό προστασίας.

• Λειτουργεί σαν γραφείο παραλαβής αιτήσεων για την κατοχύρωση των ευρεσιτεχνιών και των (βιοµηχανικών) σχεδίων στο εξωτερικό, ενώ παρέχει τεχνική πληροφόρηση για τεχνικά, βιβλιογραφικά και άλλα στοιχεία από ∆.Ε. της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας.

• Καταχωρεί Συµβάσεις Μεταφοράς Τεχνολογίας.

• Παρέχει συµβουλές και γνωµοδοτήσεις στο κοινό του, συνεργάζεται µε οµοειδείς και άλλους Οργανισµούς διεθνώς, για θέµατα βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας, εκδίδει το Ειδικό ∆ελτίο Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας και άλλα ενηµερωτικά έντυπα.

Το έτος 2004 κατατέθηκαν συνολικά στον ΟΒΙ 514 αιτήσεις, ενώ υπάρχουν εκτιµήσεις ότι ο αριθµός αυτός θα µπορούσε να ήταν σηµαντικά µεγαλύτερος αν έφταναν στον ΟΒΙ αιτήσεις από το σύνολο των Ελληνικών πανεπιστηµίων και ερευνητικών κέντρων.

Εκτός από τα ∆.Ε. και τα Π.Υ.Χ. ο ΟΒΙ χορηγεί:

∆ιπλώµατα Τροποποίησης, για εφευρέσεις που αποτελούν τροποποίηση προηγούµενης εφεύρεσης που προστατεύεται ήδη µε ∆Ε

Πιστοποιητικά Κατάθεσης Μετάφρασης Ευρωπαϊκών ∆.Ε., για τις ξένες ευρεσιτεχνίες που έχουν δηλώσει ως χώρα προστασίας την Ελλάδα, στην αίτησή τους για ευρωπαϊκό ∆Ε

Συµπληρωµατικά πιστοποιητικά προστασίας για φάρµακα (για µεγαλύτερη χρονική προστασία ενός φαρµάκου υπό τις προϋποθέσεις της ισχύουσας νοµοθεσίας)

Συµπληρωµατικά πιστοποιητικά προστασίας για φυτοπροστατευτικά προϊόντα (για µεγαλύτερη χρονική προστασία ενός φυτοπροστατευτικού προϊόντος υπό τις προϋποθέσεις της ισχύουσας νοµοθεσίας)

-Πιστοποιητικά καταχώρισης για την τοπολογία προϊόντων ηµιαγωγών

Στo Παράρτηµα επισυνάπτονται

• Πληροφορίες σχετικά µε τους τίτλους προστασίας των εφευρέσεων που χορηγεί ο ΟΒΙ

vi http://www.obi.gr



• Ένα µηχανολογικό παράδειγµα αίτησης για χορήγηση διπλώµατος ευρεσιτεχνίας σχετικά µε ένα ‘Στροβιλοαντιδραστήρα ∆ιπλής Ροής’, όπου περιγράφεται κάθε στοιχείο της αίτησης

• Οι πρώτες σελίδες από χορηγηθέντα διεθνή διπλώµατα ευρεσιτεχνίας Ελληνικής εφεύρεσης (εφευρέτης Χρ. Βαλασόπουλος)..

∆ιάφορα ερωτήµατα σχετικά µε την κατοχύρωση εφευρέσεων

Ποια δικαιώµατα δίδονται ή κατοχυρώνονται µε ένα ∆.Ε.;

Ένα ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας παρέχει τη δυνατότητα στον κάτοχο (τον ‘ιδιοκτήτη’) µιας εφεύρεσης να λάβει νοµικά µέτρα εναντίον τρίτων, σε ενδεχόµενη µη εξουσιοδοτηµένη εκµετάλλευση (παραγωγή, χρήση, εισαγωγή, πώληση κλπ.) της κατοχυρωµένης εφεύρεσης. Εναλλακτικά, µπορεί ο κάτοχος του ∆.Ε. να επιτρέψει σε άλλους να εκµεταλλευθούν την εφεύρεση υπό συγκεκριµένους, προσυµφωνηµένους όρους. Αυτό το δικαίωµα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να δώσει στον κάτοχο του ∆.Ε. το περιθώριο και την άνεση να αναπτύξει επιχειρηµατική δραστηριότητα που θα βασίζεται στην εφεύρεση, χωρίς αθέµιτο ανταγωνισµό από αντιγραφείς της εφεύρεσής του. Εναλλακτικά, εάν ο ίδιος αδυνατεί να επιχειρήσει, µπορεί να εκχωρήσει το δικαίωµα αυτό σε άλλο πρόσωπο ή εταιρεία έναντι δικαιωµάτων εκµετάλλευσης της εφεύρεσης, στα πλαίσια συµφωνίας εκχώρησης (βλέπε παρακάτω το σχετικό Κεφάλαιο VII). Ένα ∆.Ε. δίνει το δικαίωµα στον κάτοχό του να λάβει νοµικά µέτρα έναντι τρίτων που θα παραβιάσουν την εφεύρεση και να απαιτήσει αποζηµίωση για τις βλάβες που υπέστη εξ αιτίας αυτής της παράβασης. Η ύπαρξη ενός ∆.Ε. µπορεί να αποτρέψει έναν επίδοξο παραβάτη από παράνοµη εκµετάλλευση της κατοχυρωµένης εφεύρεσης. Αρµόδια όργανα για την επίλυση διένεξης µεταξύ κατόχου και παραβατών είναι τα δικαστήρια. Το Γραφείο ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (Patent Office) δεν λαµβάνει το µέρος κανενός από τους αντιδίκους σε πιθανή αντιπαράθεση αλλά καλείται ως µάρτυρας. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η ιδέα της ίδρυσης ενός κεντρικού Ευρωπαϊκού δικαστηρίου που θα εκδικάζει υποθέσεις σχετικές µε διπλώµατα ευρεσιτεχνίας. Μέχρι σήµερα πάντως δεν έχει γίνει καµία υλοποίηση αυτής της ιδέας. Και οι Ευρωπαίοι κάτοχοι ∆.Ε. δεν έχουν τη δυνατότητα να καταθέτουν αγωγές σε περίπτωση παραβίασης των κατοχυρωµένων εφευρέσεων τους, µε ευθύ, άµεσο και ενιαίο τρόπο µέσω µιας «τυποποιηµένης» διαδικασίας σε όλη την Ευρωπαϊκή επικράτεια.

∆ικαιούχοι ∆.Ε.

Γενικά, τα δικαιώµατα µίας εφεύρεσης ανήκουν σε οποιονδήποτε ζήτησε την κατοχύρωσή της µε ∆.Ε. Εάν δύο, ή περισσότερα πρόσωπα δηµιούργησαν από κοινού µια εφεύρεση, χωρίς καµία προηγούµενη µεταξύ τους συµφωνία, τα δικαιώµατα του ∆.Ε. ανήκουν εξίσου σε όλους. Εάν όµως κάποιος (ή κάποιοι) από αυτούς δηµιούργησαν µια εφεύρεση ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους τότε τα δικαιώµατα του ∆.Ε. ανήκουν σε αυτόν (ή αυτούς) που πρώτος κατέθεσε την αντίστοιχη αίτηση.

Στην περίπτωση που ένας υπάλληλος (οργανισµού, εταιρείας, ιδρύµατος κλπ) πραγµατοποιήσει µια εφεύρεση αυτή ανήκει σε αυτόν εκτός αν πρόκειται για:

i) Υπηρεσιακή εφεύρεση (αποτέλεσµα δηλαδή µια συµβασιακής σχέσης µεταξύ εργαζόµενου – εργοδότη για την ανάπτυξη µιας εφευρετικής / ερευνητικής δραστηριότητας) οπότε σε αυτήν την περίπτωση αυτή ανήκει ολοκληρωτικά στον εργοδότη, ή

ii) Εξαρτηµένη εφεύρεση, δηλαδή εφεύρεση που δηµιουργήθηκε από τον εργαζόµενο µε τη χρήση υλικών, µέσων αλλά και πληροφόρησης του οργανισµού για τον οποίο εργάζεται. Σε αυτήν την περίπτωση, ένα ποσοστό ανήκει στον εργαζόµενο (π.χ. 60%), το το υπόλοιπο να ανήκει στον εργοδότη, και η σχετική αίτηση συντάσσεται από κοινού.

Ποιοι είναι οι λόγοι για την απόκτηση ενός ∆ιπλώµατος Ευρεσιτεχνίας;

Ισχυρά κίνητρα για την προστασία µιας εφεύρεσης µε ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας είναι τα ακόλουθα:

• Η πιο ισχυρή τοποθέτηση στην αγορά και το συγκριτικό πλεονέκτηµα έναντι των ανταγωνιστών


48

• ∆υνατότητα για υψηλότερα κέρδη ή επιστροφές της συνολικής αρχικής επένδυσης εξ αιτίας της αποκλειστικής εκµετάλλευσης της εφεύρεσης για ένα χρονικό διάστηµα (π.χ. τυπικά 20 έτη για εφευρέσεις κατοχυρωµένες µε ∆.Ε.)

• Επιπρόσθετα οικονοµικά ωφέλη από ενδεχόµενη εκχώρηση άδειας εκµετάλλευσης της εφεύρεσης.

• Περιορισµός της πιθανότητας µη εξουσιοδοτηµένης εκµετάλλευσης της.

• Αυξηµένη δυνατότητα εξασφάλισης οικονοµικών πόρων µε ευνοϊκούς όρους π.χ. χρηµατοδότηση από επενδυτές κεφαλαίων ρίσκου (venture capital), λόγω της ύπαρξης άϋλων περιουσιακών στοιχείων -όπως προαναφέρθηκε, ένα ∆.Ε. θεωρείται άϋλο περιουσιακό στοιχείο (intangible asset).

• Πρόσβαση σε άλλα κατοχυρωµένα τεχνολογικά πεδία µέσω της πρακτικής της αµοιβαίας και ανταποδοτικής εκχώρισης (cross-licensing)

• Μείωση του επιχειρηµατικού κινδύνου σε περίπτωση πρόσβασης σε νέες αγορές

• Απόσβεση των επενδύσεων σε Έρευνα & Ανάπτυξη µε παράλληλη κατοχύρωση των αποτελεσµάτων που προέκυψαν.

Ποιος ωφελείται από το σύστηµα κατοχύρωσης εφευρέσεων - εκτός από τον εφευρέτη;

Μπορούµε να δούµε το ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας σαν αµοιβαία ανταλλακτική διαπραγµάτευση µεταξύ της πολιτείας (κοινωνίας) και του εφευρέτη. Η πολιτεία προσφέρει στον εφευρέτη ένα σύντοµο σχετικά µονοπωλιακό δικαίωµα (µέχρι 20 έτη) ως αντάλλαγµα για την πλήρη περιγραφή της εφεύρεσης, η οποία δηµοσιεύεται από το Γραφείο ∆.Ε. (Patent Office). Αυτή η ανταλλαγή, δηλαδή του δικαιώµατος αποκλειστικής εκµετάλλευσης µιας εφεύρεσης έναντι της πλήρους περιγραφής της, ενισχύει το σύστηµα προστασίας πνευµατικών δικαιωµάτων και οδηγεί σε δηµοσιευµένα ∆.Ε. τα οποία αποτελούν την πλέον κατανοητή πηγή τεχνικής πληροφόρησης παγκοσµίως, για πρακτικά οποιοδήποτε τοµέα της τεχνολογίας. Τρία µέρη ωφελούνται: ο εφευρέτης, η πολιτεία (µέσω του Γραφείου ∆.Ε.) και η κοινωνία. Ο εφευρέτης εξασφαλίζει την αποκλειστικότητα στην εκµετάλλευση της ευρεσιτεχνίας του. Πληρώνει µεν τέλη κατοχύρωσης στο Γραφείο ∆.Ε. αλλά τα τέλη αυτά τα αποσβένει από τα έσοδα που προκύπτουν από τη αποκλειστική εκµετάλλευση της εφεύρεσης του για κάποιο διάστηµα (εάν βέβαια η «αγορά» έχει ανάγκη και «επιβραβεύει» τη συγκεκριµένη εφεύρεση). Το Γραφείο ∆.Ε. αποκτά έσοδα από τα τέλη σε αντάλλαγµα των υπηρεσιών που προσφέρει και του νοµικού πλαισίου κατοχύρωσης που εξασφαλίζει τους εφευρέτες. Η κοινωνία ωφελείται από την καταγραφή σηµαντικής τεχνολογικής πληροφορίας και την προαγωγή της γνώσης µε την επίσηµη δηµόσια καταγραφή και αρχειοθέτηση των καινοτόµων τεχνολογιών οι οποίες απελευθερώννται µόλις λήξει η διάρκεια ισχύος των ∆.Ε. Το νοµικό πλαίσιο θέτει τους κανόνες για ένα δίκαιο αγώνα τεχνολογικής άµιλλας, και η κοινωνία εν γένει ωφελείται από τα συνεχώς βελτιούµενα προϊόντα και τις καινοτόµες τεχνολογίες.

Μπορεί κάποιος να αποκαλύψει /παρουσιάσει δηµόσια µια εφεύρεση του;

Εάν υπάρχει σκέψη να κατατεθεί αίτηση για χορήγηση ∆.Ε. δε θα πρέπει να γίνει οποιαδήποτε δηµόσια αποκάλυψη /παρουσίαση της εφεύρεσης πριν από την ηµεροµηνία κατάθεσης της αίτησης. Σε αντίθετη περίπτωση, αυτή η αποκάλυψη θα θεωρηθεί ως δηµοσιοποιηµένη γνώση, προγενέστερη της εφεύρεσης. Οποιαδήποτε µορφή κοινοποίησης (είτε είναι προφορική σε συνέδριο, είτε είναι επίδειξη σε Έκθεση, είτε είναι άρθρο σε εφηµερίδα ή περιοδικό ή έντυπο γενικά), από τον καταθέτη ή αντιπρόσωπο του µπορεί να στερήσει από τον καταθέτη το δικαίωµα να ζητήσει από τον αρµόδιο Γραφείο να του χορηγηθεί ∆.Ε. Επίσης, δηµιουργείται λόγος ανάκλησης του ∆.Ε., ακόµα και εάν αυτό έχει ήδη χορηγηθεί, εάν αποδειχθεί δηµοσιοποίησή της εφεύρεσης προ της ηµεροµηνίας κατάθεσης της σχετικής αίτησης. Ένας εφευρέτης δεν υποχρεούται να κατοχυρώσει την εφεύρεση του προκειµένου να υλοποιήσει µια πρακτική εφαρµογή της, αλλά από τη στιγµή που η εφεύρεση γνωστοποιηθεί στο ευρύ κοινό δε θα υπάρξει καµία προστασία έναντι επίδοξων χρηστών ή αντιγραφέων της εφεύρεσής του.



Μπορεί κάποιος και υπο ποιές εξασφαλίσεις να παρουσιάσει /συζητήσει /διαπραγµατευτεί ιδιωτικά µια µη κατοχυρωµένη εφεύρεση του;

Εάν υπάρχει σκέψη να κατατεθεί αίτηση για χορήγηση ∆.Ε. συστήνεται να µη γίνει οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά µε την εφεύρεση µε τρίτα µέρη που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον. Βέβαια, η αξιολόγηση του δυναµικού εκµετάλλευσης µιας εφεύρεσης /καινοτοµίας απαιτεί και την εκτίµηση του ενδιαφέροντος αξιοποίησής της από ενδιαφερόµενους οργανισµούς (εταιρείες κλπ) και γενικά την αγορά. Έτσι, η εφεύρεση εξ ανάγκης εκτίθεται -έστω και σε στενό κύκλο- είτε για προκαταρκτική κρίση, είτε για αξιολόγηση του δυναµικού της. Θα πρέπει, τυχόν συζητήσεις του εφευρέτη είτε µε ενδιαφερόµενους αποδέκτες είτε µε εν δυνάµει χρήστες της εφεύρεσης, είτε µε εντολοδόχους του για τη διενέργεια προκαταρκτικής έρευνας ή για την παροχή υπηρεσιών τεχνοµεσιτείας (π.χ. αξιολόγηση δυναµικού εκµετάλλευσης, έρευνα αγοράς, εύρεση πιθανών αποδεκτών κλπ), να γίνουν µόνο αφού θα έχει εξασφαλίσει όλες τις προϋποθέσεις διατήρησης της τεχνογνωσίας του και των πνευµατικών του δικαιωµάτων. Αυτό επιτυγχάνεται, (α) είτε µε ειδικά δεσµευτικά συµφωνητικά αποκάλυψης καινοτοµικής γνώσης και τήρησης εµπιστευτικότητας (disclosure agreement, confidentiality and non disclosure agreement), που αποτελούν κάποια µορφή νοµικής εξασφάλισης, (β) είτε µε την επιλεκτική αποκάλυψη στοιχείων της εφεύρεσης π.χ. κυρίως µόνον όσων αφορούν σε εφαρµογές της, αποκρύπτωντας τις κρίσιµες πληροφορίες σχετικά µε την υλοποίηση της (λήψη προληπτικών µέτρων), (γ) είτε µε συνδυασµό των (α) και (β). Είναι πολύ σηµαντικό για τον εφευρέτη, όταν προβαίνει σε γνωστοποίηση /περιγραφή της εφεύρεσης του προς µέρη που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον γι’αυτήν, να το κάνει µόνον αφού έχει υπογράψει ειδικά συµφωνητικά εµπιστευτικότητας.

Πότε είναι η κατάλληλη στιγµή για να κατατεθεί αίτηση για χορήγηση ∆ιπλώµατος Ευρεσιτεχνίας;

∆εν υπάρχει κανόνας. Η κατάθεση αίτησης για χορήγηση ∆.Ε. νωρίς κατά τη διάρκεια της ερευνητικής φάσης µιας εφεύρεσης µπορεί να είναι ζωτικής σηµασίας γιατί εδραιώνει την ‘προτεραιότητα’ του αιτούντος έναντι οποιουδήποτε άλλου, ο οποίος ενδέχεται µεταγενέστερα να καταθέσει αίτηση για την ίδια εφεύρεση. [Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η άµεση εξάπλωση της επιστηµονικής και τεχνολογικής γνώσης, βιοµηχανική κατασκοπία ή αµέλεια του εφευρέτη να προφυλάξει την εφεύρεση µέχρι την κατοχύρωσή της, κάνουν πιθανό το προηγούµενο ενδεχόµενο(!).] Εάν κατατεθεί πρόωρα µια αίτηση και στη συνέχεια γίνουν αλλαγές στην εφεύρεση, θα πρέπει να κατατεθεί πάλι αίτηση µε τις τροποποιήσεις της εφεύρεσης. Επίσης ενδέχεται να καθυστερήσει η υποβολή της αίτησης (για να µην αποκαλυφθούν τα σχέδια της εταιρείας στον ανταγωνισµό) µέχρι του σηµείου που θα είναι απολύτως απαραίτητο να γίνει η κατάθεση, όταν δηλαδή το πρωτότυπο της εφεύρεσης θα έχει τελειοποιηθεί και θα µπορεί πλέον να εισαχθεί -έστω και σε πρώϊµο στάδιο- στην αγορά. Η τελευταία πρακτική βέβαια εγκυµονεί κινδύνους από ενδεχόµενη βιοµηχανική κατασκοπία.

Τι κατοχυρώνεται µε µεγαλύτερη ασφάλεια, ένα καινοτόµο προϊόν ή µια καινοτόµος διαδικασία?

Τόσο ένα προϊόν, όσο και µια διαδικασία µπορούν να κατοχυρωθούν µε ∆ίπλωµα Ευρεσιτεχνίας, άρα νοµικά αποκτούν την ίδια τυπική εξασφάλιση. Υπάρχουν όµως ουσιαστικές διαφορές στην εξασφάλιση τους. Ένα προϊόν κυκλοφορεί στην αγορά (σε ανοικτό περιβάλλον) άρα υπόκειται συνεχώς σε δηµόσια αποκάλυψη. Εποµένως, σε περίπτωση παράνοµης αντιγραφής κάποιου πατενταρισµένου προϊόντος, ο κάτοχος τής πατέντας µπορεί να λάβει γνώση της ύπαρξης του προϊόντος, να εντοπίσει τον παραβάτη και να διεκδικήσει τα δικαιώµατά του. Στην περίπτωση µη εξουσιοδοτηµένης εκµετάλλευσης καινοτόµας διαδικασίας ο παραβάτης εφαρµόζει τη διαδικασία στις εγκαταστάσεις του (σε κλειστό περιβάλλον). Εκεί, ενδεχοµένως λίγοι -έως ελάχιστοι- γνωρίζουν την παράνοµη χρήση της εφεύρεσης. Ο κάτοχος της πατενταρισµένης διαδικασίας θα πρέπει να έχει πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του παραβάτη για να είναι εις γνώση της µη εξουσιοδοτηµένης εκµετάλλευσης. Αντίστοιχα, η δηµόσια κυκλοφορία ενός καινοτόµου προϊόντος το κάνει ευάλωτο σε παράνοµες (µη εξουσιοδοτηµένες) αντιγραφές άρα είναι επιβεβληµένη η προστασία του µε ∆.Ε. Το αντίθετο συµβαίνει µε µια καινοτόµο διαδικασία, της οποίας η εφαρµογή να πραγµατοποιείται σε περιορισµένο περιβάλλον, οπότε είναι ευκολότερο να µην αποκαλυφθεί στον ανταγωνισµό.

Άρα γενικά, παρ’όλο που τυπικά η κατοχύρωση µε ∆.Ε. παρέχει τις ίδιες εξασφαλίσεις, στην ουσία, η κατοχύρωση καινοτόµου προϊόντος παρέχει µεγαλύτερες εξασφαλίσεις στον κάτοχο του ∆.Ε. συγκριτικά µε την κατοχύρωση καινοτόµου διαδικασίας.


50

Πόσο εύκολη είναι η πρόσβαση στην περιγραφή των ∆.Ε., Π.Υ.Χ. κλπ;

Εάν θέλει κάποιος να βρεί διεθνή ∆.Ε. και Π.Υ.Χ. µπορεί να επισκεφθεί την ιστοσελίδα του EPO (http://www.epo.org) και να περιηγηθεί στο χώρο του espacenet (“esp@cenet” - http:/www.espacenet.com), στον οποίο περιέχονται ~45 εκατοµµύρια τίτλοι. Xρησιµοποιώντας δε την on-line µηχανή αναζήτησης, µπορεί να εντοπίσει και να φορτώσει στον Η/Υ του δωρεάν τα ηλεκτρονικά καταχωρηµένα (σε µορφή PDF) ∆ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας (Ευρωπαϊκά, ∆ιεθνή κλπ)

∆ιάφορα άλλα ζητήµατα

∆εν είναι δυνατόν να εγγυηθεί κάποιος ότι ένα ∆.Ε., µόλις χορηγηθεί, θα είναι σε ισχύ. Οποιοσδήποτε µπορεί να καταθέσει αίτηµα στο Γραφείο ∆.Ε. για ανάκληση του ∆.Ε. για συγκεκριµένους λόγους που είναι αποδεκτοί σύµφωνα µε τους διεθνείς κανονισµούς (Patents Act 1977). Εάν το σχετικό αίτηµα γίνει αποδεκτό, το ∆.Ε. θα πρέπει να ανακληθεί εξ ολοκλήρου ή να συµπληρωθεί για να αφαιρεθούν οι λόγοι της ανάκλησης του (εάν αυτό είναι δυνατό). Πρόσθετα, στο Patents Act 1977, υπάρχει πρόβλεψη, σύµφωνα µε την οποία, οποιοσδήποτε µπορεί να σχολιάσει τη δυνατότητα κατοχύρωσης µε ∆.Ε. µιας εφεύρεσης, η οποία ευρίσκεται στην ενδιάµεση φάση µεταξύ δηµοσίευσης της εφεύρεσης και απονοµής του ∆.Ε.

Τα ∆.Ε. αποτελούν αποτρεπτικά δικαιώµατα, δηλαδή δικαιώµατα που εµποδίζουν οποιοδήποτε άλλον από το να κατασκευάζει, χρησιµοποιεί ή πωλεί µια κατοχυρωµένη εφεύρεση. Εποµένως, οποιοσδήποτε σκέπτεται να παράγει ένα προϊόν ή να θέσει σε λειτουργία µια παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει πρώτα να ελέγξει µήπως το προϊόν ή η διαδικασία βασίζονται για την υλοποίησή τους σε µια άλλη τεχνολογία η οποία είναι κατοχυρωµένη µε ∆.Ε. το οποίο είναι σε ισχύ (ιδίως όταν αναφερόµαστε στο Αµερικάνικο σύστηµα κατοχύρωσης). Στην περίπτωση που ο εφευρέτης χρησιµοποιεί για την υλοποίηση της δικής του εφεύρεσης µια άλλη προστατευµένη τεχνολογία /εφεύρεση της οποίας η κατοχύρωση είναι σε ισχύ θα πρέπει να πάρει τις σχετικές άδειες. Η δυνατότητα του κατόχου µιας κατοχυρωµένης εφεύρεσης να την υλοποιήσει ελεύθερα περιγράφεται µε τον όρο «ελευθερία επιχειρήσεως» (‘freedom-to-operate’).

Η χορήγηση ∆ιπλώµατος Ευρεσιτεχνίας δεν µπορεί να ληφθεί ως ισχυρή ένδειξη ότι µια εφεύρεση έχει οποιοδήποτε τεχνολογικό πλεονέκτηµα ή εµπορική αξία. Μόνο µια αξιόπιστη έρευνα αγοράς και η ανάλογη τεχνολογική αξιολόγηση (technology evaluation) µπορούν να εκτιµήσουν το τεχνολογικό και εµπορικό δυναµικό µιας εφεύρεσης.

Tα Γραφεία ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας δεν παρέχουν συµβουλές στον τρόπο εκµετάλλευσης εφευρέσεων ή ∆.Ε. ∆εν µπορεί να παρέχει οποιαδήποτε οικονοµική βράβευση. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, δεν µπορεί να λάβει το µέρος στην επίλυση διαφορών µεταξύ ενός κατόχου ∆.Ε. και ενός µη δικαιοδοτηµένου χρήστη της εφεύρεσης.



V. Marketing –

ανάλυση αγοράς

& προώθηση προϊόντος στην αγορά.

Αγορά

Μια σηµαντική παράµετρος η οποία διαµορφώνει τη στρατηγική ανάπτυξης νέου προϊόντος /τεχνολογίας είναι η αγορά στην οποία θα απευθύνεται /στοχεύει το νέο προϊόν.

Πως προσδιορίζεται µια αγορά; Από εκτιµήσεις για τον αριθµό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πιθανών χρηστών του προϊόντος ή της τεχνολογίας.

Εδώ χρειάζεται πολύ προσοχή για να µην υπερεκτιµήσουµε µια αγορά. Θα πρέπει να διακρίνουµε το όριο µεταξύ της εν δυνάµει αγοράς και της πραγµατικής αγοράς. Για παράδειγµα εάν κάποια βιοµηχανία θέλει να επενδύσει στην ανάπτυξη ενός νέου ηλεκτρικού συσσωρευτή για εφαρµογές κίνησης σε αυτοκινούµενα οχήµατα θα µπορούσε να εκτιµήσει ως αγορά το πλήθος όλων των αυτοκινήτων σε παγκόσµιο επίπεδο. Αυτή όµως η αγορά είναι η συνολική εν δυνάµει αγορά. Κανείς δεν µπορεί να τη θεωρήσει δεδοµένη και σίγουρη από τη στιγµή που για να εφαρµοσθεί η κίνηση µε ηλεκτρική ενέργεια σε αυτοκίνητα θα περάσουν πολλά χρόνια. Αντίθετα υπάρχει µία πραγµατική αγορά σήµερα, η οποία αποτελείται από όλα τα ηλεκτροκίνητα οχήµατα ειδικών χρήσεων π.χ. περονοφόροι φορτωτές (τύπου clark), οχήµατα για γήπεδα golf, αναπηρικά καροτσάκια, µη στατικά ροµπότ κλπ. Το πρώτο σύνολο (όλων των οχηµάτων) αποτελεί την εν δυνάµει αγορά, ενώ το δεύτερο σύνολο αποτελεί την πραγµατική αγορά. Παρατηρούµε ότι κάθε µεγάλο σύνολο µπορεί να διαχωριστεί σε µικρότερα υποσύνολα.

Μία ακόµα παράµετρος που πρέπει να προσδιορισθεί, όταν περιγράφουµε την εν δυνάµει αγορά, είναι και ο χρονικός ορίζοντας κατά τον οποίο εκτιµούµε ότι αυτή η αγορά θα υφίσταται ή ότι θα είναι ‘ανοικτή’ για ένα προϊόν («παράθυρο αγοράς» ή «παράθυρο ευκαιρίας»). Αναφερόµενοι στο παράδειγµά µας η εν δυνάµει αγορά µπορεί σε µερικές δεκαετίες να αποτελεί πραγµατική αγορά για ηλεκτρικούς συσσωρευτές. Αυτό που είναι πιθανότερο να γίνει είναι ένα µερίδιο της εν δυνάµει αγοράς να εφαρµόζει τεχνολογία κίνησης µε ηλεκτρικούς συσσωρευτές κι ένα µερίδιο να χρησιµοποιεί τεχνολογία κίνησης µε κυψέλες καυσίµου ή ακόµα και όλη η αγορά να χρησιµοποιεί τελικά υβριδική τεχνολογία ηλεκτρικών συσσωρευτών σε συνδυασµό µε κυψέλες καυσίµου.

∆ιαίρεση της αγοράς

Κάθε αγορά µπορεί να κατακερµατισθεί σε µικρότερες αγορές. Ένας τρόπος να προσδιορισθεί η αγορά στην οποία απευθύνεται ένα προϊόν είναι να διαµεριστεί ή κατακερµατισθεί η ευρύτερη µεγάλη και ετερογενής αγορά σε µικρότερα, περισσότερο οµογενή υποσύνολα ή τµήµατα. Ο κατακερµατισµός της αγοράς µπορεί να γίνει:

Α) Κατά τελική χρήση

Παράδειγµα 1. Έστω ότι ένας κατασκευαστής αναπτύσσει οικογένεια προϊόντων για ιδιοκτήτες σκαφών και µικρών πλοίων. Καλό θα ήταν να διαχωριστεί ο πληθυσµός των ιδιοκτητών σκαφών ως προς διάφορα χαρακτηριστικά. Για παράδειγµα µεγάλα και µικρά πλοία, ιστιοφόρα ή µηχανοκίνητα κλπ.

Παράδειγµα 2. Ας θεωρήσουµε τώρα ως παράδειγµα τις βαφές ή τις επιστρώσεις. Υπάρχουν αρκετά µεγάλες αγορές για βαφές: στις κατασκευές κτιρίων, την αυτοκινητοβιοµηχανία, την κατασκευαστική βιοµηχανία κλπ. Επιπλέον υπάρχουν πολλές εξειδικευµένες εφαρµογές όπως βαφές νυχιών, χρωστικές για αεροµοντελισµό, αδιαβροχοποίηση υφασµάτων κλπ. Κάθε µια από αυτές τις αγορές τελικής χρήσης έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Έχει υπολογισθεί ότι το 1998 η συνολική αγορά είχε την εξής κατανοµή


52

Εκατοµµύρια € ποσοστό (%)

Κατασκευές 3,010 30

Μεταφορές 1,750 18

Συσκευασία 1,550 16

Εύκαµπτες συγκολλήσεις 1,250 13

Άκαµπτες συγκολλήσεις 1,100 11

Ταινίες & ετικέτες 750 8

Καταναλωτές 490 5

Σύνολο 9,900 100

Πέρα από αυτή την κατανοµή, κάθε τοµέας της αγοράς µπορεί να χωριστεί σε µικρότερους και διακεκριµένους υποτοµείς. Για παράδειγµα, η εύκαµπτη συγκόλληση µπορεί να χωρισθεί περαιτέρω σε κόλλες για υφάσµατα, βιβλιοδεσία και υποδήµατα. Ακόµα η κατηγορία των υφασµάτων χωρίζεται σε τάπητες, στρωµατοποίηση υφασµάτων κλπ. Η διαδικασία κατακερµατισµού της αγοράς µπορεί να συνεχισθεί µέχρι να προσδιορισθούν µικρές οµάδες πιθανών τελικών χρηστών (πελατών) µε παρόµοιες ανάγκες. Η ονοµασία αυτών των οµάδων λέγεται περιθωριακή αγορά (niche market). Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα εταιρειών οι οποίες εξυπηρετούν συγκεκριµένες περιθωριακές αγορές (π.χ. Rolex για ακριβά ρολόγια, περιοδικά ειδικού τύπου όπως για ποδόσφαιρο, µαγειρική, αγώνες αυτοκινήτου κλπ). Η επικέντρωση µιας εταιρείας σε ένα τµήµα της αγοράς πρέπει να γίνει προσεκτικά, εξετάζοντας όχι µόνο το δυναµικό της αγοράς (συνολικοί τζίροι) αλλά και τους ρυθµούς ανάπτυξης της συγκεκριµένης αγοράς τα χαρακτηριστικά του ανταγωνισµού κ.α.

Β) Κατά Τεχνολογία

Ένας άλλος τρόπος κατακερµατισµού της αγοράς είναι σύµφωνα µε την τεχνολογία που χρησιµοποιείται, κάτι πολύ σηµαντικό για τη διαδικασία της στρατηγικής ανάπτυξης µιας εταιρείας.

Για παράδειγµα στον επόµενο πίνακα παρουσιάζεται µια λίστα 12 κοινών οικογενειών συγκολλητικών ουσιών.

Ακρυλικές Θερµοκολλητικές Ουρεθάνες

Ζωικές κόλλες Σιλικονούχες Βινυλικές

Καζεϊνες Αµυλούχες Εποξικές

Κυανοακρυλικές Στυρενίου-Βουταδιενίου Ελαστικές

Συνήθως οι κατηγορίες τελικών χρηστών χρησιµοποιούν πολλές αλλά όχι όλες αυτές τις οικογένειες. Κάθε οικογένεια περιλαµβάνει οµάδα ανταγωνιζόµενων προµηθευτών και µερικοί από αυτούς µπορεί να εφαρµόζουν µια η δύο από τις ανταγωνιστικές τεχνολογίες στα προσφερόµενα προϊόντα τους.

Γ) Γεωγραφικός καταµερισµός

Εκτός από τον κατακερµατισµό σύµφωνα µε την τελική χρήση και τη χρησιµοποιούµενη τεχνολογία υπάρχει και ο γεωγραφικός κατακερµατισµός ο οποίος µπορεί να είναι εξαιρετικά κρίσιµος επειδή οι ανταγωνιστές σε µια γεωγραφική περιοχή µπορεί να είναι εντελώς διαφορετικοί από τους ανταγωνιστές σε άλλη περιοχή. Το ίδιο µπορεί να ειπωθεί και για τη συµπεριφορά των καταναλωτών αλλά και για τη δυναµική της αγοράς. Κανονιστικοί παράγοντες µπορεί να διαφέρουν από µια γεωγραφική περιοχή σε µια άλλη π.χ. η έγκριση για την κυκλοφορία ενός φαρµάκου στη Β.Αµερική (ΗΠΑ, Καναδάς) απαιτεί πολύ πιο αυστηρές, δαπανηρές και χρονοβόρες διαδικασίες (έγκριση από το FDA) από τις αντίστοιχες διαδικασίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης, στις χώρες της Ασίας η αγορά είναι πιο κλειστή σε Ευρωπαϊκά προϊόντα από ότι σε Αµερικάνικα. Ακόµα και η νοοτροπία των αγοραστών είναι διαφορετική από περιοχή σε περιοχή. Ένα παράδειγµα διαφορετικής δοµής της αγοράς µεταξύ ΕΕ & ΗΠΑ αποτελεί το δίκτυο προµήθειας κρέατος και ειδικά του βοδινού. Στην ΕΕ το



δίκτυο διανοµής του κρέατος είναι σε µεγαλύτερο βαθµό κατακερµατισµένο σε ανεξάρτητα καταστήµατα και κρεοπωλεία, ενώ στις ΗΠΑ το δίκτυο είναι περισσότερο καθετοποιηµένο και ουσιαστικά ελέγχεται από 3-4 µεγάλες εταιρείες.

∆) Μερίδια της αγοράς & Στρατηγική

Ο προσδιορισµός µιας αγοράς στην οποία θα απευθύνεται ένα νέο προϊόν η µια νέα τεχνολογία εξαρτάται από τη στρατηγική που ακολουθεί η εταιρεία. Υπάρχουν σηµαντικές διαφορές στη στρατηγική που θα ακολουθήσει µια εταιρεία µεταξύ ευρείας και περιθωριακής αγοράς. Κάθε εταιρεία, επιλέγοντας µια στρατηγική, θα πρέπει να έχει θέσει τους µακροχρόνιους στόχους της και να κατανοήσει πως θα επιτύχει αυτούς τους στόχους. Μερικές εταιρείες θεωρούνται εξειδικευµένες και νοιώθουν πολύ άνετα µε καλές θέσεις σε περιθωριακές αγορές. Άλλες έχουν ανάγκη µεγάλες αγορές για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν, και πολλές φορές χρησιµοποιούν τις περιθωριακές αγορές (niche markets) για να διεισδύσουν σε µεγαλύτερες αγορές. Για παράδειγµα, οι Ιαπωνικές αυτοκινητοβιοµηχανίες εισχώρησαν στην τεράστια αγορά των ΗΠΑ µέσω της πώλησης µικρών αυτοκινήτων (στις ΗΠΑ τα µικρά αυτοκίνητα αποτελούν περιθωριακή αγορά). Με την πώληση όµως µικρών αυτοκινήτων, εάν και δεν είχαν µεγάλο περιθώριο κέρδους, οι Ιάπωνες κατασκευαστές κατόρθωσαν να διαµορφώσουν ένα δίκτυο προµηθευτών και υποστήριξης πελατών, να µάθουν την Αµερικάνικη αγορά και να δηµιουργήσουν εµπιστοσύνη και αποδοχή στα προϊόντα τους. Μόλις επέτυχαν τους αρχικούς τους στόχους επέκτειναν τις πωλήσεις τους και στο κοµµάτι των µεγάλων και πολυτελών αυτοκινήτων µε µεγαλύτερο περιθώριο κέρδους.

Είδη αγορών

Μέχρι τώρα παρουσιάστηκε η διαίρεση της αγοράς µιας τεχνολογίας /προϊόντος ανάλογα µε τη χρήση της /του, τη γεωγραφική περιοχή στην οποία προωθείται, κλπ., θα περιγράψουµε τα διάφορα είδη αγορών ανάλογα µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (τελικοί χρήστες, δοµή, τζίροι, Ε&Α, συµφωνίες, διανοµή κλπ). Χονδρικά, οι αγορές χωρίζονται σε τρία µεγάλα είδη: τις καταναλωτικές αγορές, τις βιοµηχανικές αγορές και τις κυβερνητικές αγορές)

Α) Καταναλωτικές αγορές

Είναι αγορές στις οποίες το προϊόν απευθύνεται άµεσα στον τελικό χρήστη - καταναλωτή. Τα προϊόντα µπορεί να είναι φθηνά ή ακριβά (είδη διατροφής, ηλεκτρονικές συσκευές, αυτοκίνητα, είδη ρουχισµού, ταξίδια, τηλεπικοινωνίες, είδη αναψυχής, άλλα καταναλωτικά αγαθά, δάνεια και τραπεζικά προϊόντα κλπ). Οι καταναλωτικές αγορές είναι αυτές οι οποίες έχουν µελετηθεί περισσότερο από όλες. Για αυτές υπάρχουν τα περισσότερα στοιχεία και αναλύσεις. Υπάρχουν εταιρείες, είτε πολυεθνικές είτε σε τοπικό επίπεδο, οι οποίες αναλαµβάνουν σε καθηµερινή βάση να πραγµατοποιήσουν έρευνες αγοράς για ένα νέο προϊόν ή τη βελτίωση κάποιου παλαιού προϊόντος. Συνήθως στις αγορές αυτές προωθούνται καινοτόµα προϊόντα (µε την ευρύτερη έννοια του όρου ‘καινοτοµία’), κυρίως όσον αφορά τη συσκευασία και την ποσότητα, τον τρόπο προµήθειας, διάθεσης, πληρωµής κλπ. Κλασικό παράδειγµα εδώ αποτελούν τα προϊόντα της εταιρείας DELL. Η DELL κατασκευάζει Η/Υ οι οποίοι δεν έχουν καµία ιδιαίτερη τεχνολογική καινοτοµία (από άποψη επιδόσεων κλπ.) και διεκδικεί µερίδιο σε µια εξαιρετικά ανταγωνιστική αγορά. Όµως η καινοτοµία που εισάγει η εταιρεία έγκειται στο ότι µπορεί κάποιος, από οποιοδήποτε µέρος του ανεπτυγµένου κόσµου, να παραγγείλει έναν επώνυµο και αξιόπιστο Η/Υ, ο οποίος θα συναρµολογηθεί σύµφωνα µε τις δικές του επιλογές από άποψη εξαρτηµάτων και επιδόσεων (ταχύτητα επεξεργαστή, χωρητικότητα µνήµης, σκληρό δίσκο, οπτικό δίσκο, κάρτες, οθόνη κλπ) και θα τον παραλάβει σε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα. Επίσης η εταιρεία υποστηρίζει τον πελάτη και µε το αντίστοιχο δίκτυο εξυπηρέτησης µετά την πώληση, συντήρησης κλπ. Παρόµοιο σύστηµα προµήθειας προϊόντος κατά παραγγελία (custom-build) παρέχουν τόσο στην Ελλάδα όσο και σε περιφερειακό επίπεδο (Βαλκάνια) διάφορες εταιρείες ηλεκτρονικών αγαθών και πληροφορικής. H εταιρεία που αναφέραµε ως παράδειγµα, παρέχει τα προϊόντα της στην παγκόσµια αγορά.

Β) Βιοµηχανικές αγορές

Στις βιοµηχανικές αγορές απευθύνονται έτοιµα προϊόντα ή πρώτες ύλες τα οποία ενσωµατώνονται στην παραγωγή άλλων προϊόντων τα οποία πωλούνται µε τη σειρά τους σε καταναλωτές ή άλλους βιοµηχανικούς παραγωγούς. Η βασική διαφορά ανάµεσα σε µια βιοµηχανική αγορά και σε µια καταναλωτική αγορά είναι ότι στη βιοµηχανική αγορά τα προϊόντα ή υλικά δεν απευθύνονται άµεσα


54

στην τελική κατανάλωση, αλλά σε ενδιάµεσα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας κάποιου άλλου προϊόντος. Τα προϊόντα που απευθύνονται σε αυτές τις αγορές είναι κατά κάποιο τρόπο ‘αόρατα’ στον τελικό χρήστη (ιδίως τα γενικής χρήσης προϊόντα), επειδή δε σχετίζονται άµεσα µε τα εµφανή χαρακτηριστικά ή τις επιδόσεις του προϊόντος. Tα είδη προϊόντων που διοχετεύονται στις βιοµηχανικές αγορές καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα. Κυριότερα είναι τα γενικής χρήσης προϊόντα (commodities), τα προϊόντα επιδόσεων (performance products) και τα εξειδικευµένα προϊόντα (ειδικού τύπου ή κατά παραγγελία - specialty products).

Τα γενικής χρήσης προϊόντα (commodities) είναι αυτά τα οποία είναι διαθέσιµα από πολλούς παραγωγούς και δε διαφέρουν σηµαντικά σε φυσικά χαρακτηριστικά ή χαρακτηριστικά επιδόσεων (π.χ. ηλεκτρισµός, υδρογονάνθρακες, χλωριούχο πολυβινύλιο, πολυεστερικές ίνες, µεταλλικά ελάσµατα κλπ.). Αυτά τα προϊόντα δεν έχουν καµία επίδραση στο προϊόν όσον αφορά την απόφαση του τελικού χρήστη (τον πελάτη του πελάτη). Συνήθως πωλούνται µε γνώµονα κυρίως την τιµή τους και δευτερευόντως µε βάση την ποιότητα, την αξιοπιστία στον εφοδιασµό, και τις µακρόχρονες σχέσεις µεταξύ προµηθευτή και αγοραστή. Συνήθως πωλούνται σε µεγάλες ποσότητες και µε µακρόχρονα συµβόλαια. Τα οικονοµικά µεγέθη αυτών των συµβολαίων είναι τόσο µεγάλα (~10 Μ€) που ο διευθυντής πωλήσεων µπορεί να είναι και γενικός διευθυντής ή πρόεδρος της εταιρείας.

Τα προϊόντα επιδόσεων (performance products) είναι σε κάποιο βαθµό µοναδικά και διαφοροποιούνται σε σχέση µε ανταγωνιστικά προϊόντα. Παραδείγµατα είναι οι βιοµηχανικοί καταλύτες, εργαλειοµηχανές, servers Η/Υ, αερόσακοι, αεροπορικές και ναυτικές µηχανές και ανταλλακτικά, χρώµατα κλπ. Οι βιοµηχανικοί πελάτες µπορούν να προσαρµόζουν την παραγωγική τους αλυσίδα ανάλογα µε αυτά τα προϊόντα σχετικά γρήγορα, σε αντίθεση µε τα προϊόντα γενικής χρήσης. Βέβαια, σε περίπτωση αλλαγών, θα χρειασθεί να αξιολογήσουν τις µεταβολές που θα επιφέρουν στην παραγωγική διαδικασία τα υποκατάστατα προϊόντα και να επιβεβαιώσουν ότι δε θα υπάρξουν δυσµενείς επιδράσεις στους δικούς τους πελάτες. Εν ολίγοις έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν προµηθευτές αλλά µε κάποιο κόστος. Τα προϊόντα αυτά συνοδεύονται από εκτενείς πληροφορίες µε τις τεχνικές προδιαγραφές, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και τις επιδόσεις τους. Το τµήµα Ε&Α του προµηθευτή ευρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία µε το αντίστοιχο τµήµα του πελάτη, ώστε να ενηµερώνεται συνεχώς για τις ανάγκες του πελάτη και να διαµορφώνει και βελτιώνει ανάλογα τα προϊόντα που τον προµηθεύει.

Τέλος, έχουµε τα εξειδικευµένα ή κατά παραγγελία προϊόντα (specialty products) τα οποία συνήθως παρέχονται σε συνδυασµό µε εξειδικευµένες τεχνικές υπηρεσίες. Παραδείγµατα εξειδικευµένων προϊόντων είναι τα βιοµηχανικά όργανα, τα βιοµηχανικά αρώµατα και οι γεύσεις, οι συγκολλητικές ουσίες, φαρµακευτικές ουσίες κλπ. Οι όγκοι πωλήσεων είναι συνήθως µικροί (~ 100k€) και η τιµή προµήθειάς τους είναι δευτερεύουσας σηµασίας.

Γ) Κυβερνητικές αγορές

Με τον όρο κυβερνητικές αγορές εννοούµε τις προµήθειες προϊόντων και υπηρεσιών προς κρατικούς, κυβερνητικούς και δηµόσιους φορείς (οργανισµοί, νοµαρχίες, περιφέρειες, δήµοι, τοπική αυτοδιοίκηση, υπουργεία, ιδρύµατα, στρατός, σώµατα ασφαλείας, πανεπιστήµια, νοσοκοµεία, Νοµικά Πρόσωπα ∆ηµοσίου ∆ικαίου, ∆ΕΚΟ κλπ.).

Στις τυπικές περιπτώσεις προµήθειας υπάρχει συγκεκριµένη διαδικασία επιλογής προµηθευτή µέσω διαγωνισµού. Προκηρύσσεται διαγωνισµός µε συγκεκριµένο περιεχόµενο το οποίο και δηµοσιεύεται στον τύπο (περιγράφεται το προϊόν ή η υπηρεσία τα οποία ενδιαφέρεται να προµηθευτεί ο οργανισµός µαζί µε τους όρους του διαγωνισµού – προδιαγραφές προϊόντος, ποσότητες, ηµεροµηνίες και όροι παράδοσης), υποβάλλονται προσφορές µέχρι κάποια καταληκτική ηµεροµηνία, και στη συνέχεια, µετά από συνεδρίαση και απόφαση επιτροπής επιλέγεται ο προµηθευτής σύµφωνα µε προκαθορισµένα κριτήρια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, υπάρχει το ενδεχόµενο να περιγραφεί µε τέτοιο τρόπο το αντικείµενο της προµήθειας, ώστε να αποκλείονται από το διαγωνισµό διάφοροι προµηθευτές προς το συµφέρον άλλων (ανταγωνιστών τους). Επίσης υπάρχει το ενδεχόµενο, σε διεθνείς αγορές και διεθνείς διαγωνισµούς, να αποκλείονται συµµετοχές από διάφορες χώρες λόγω πολιτικών παραγόντων.

Ειδικά σε στρατιωτικές αγορές είναι πιο δύσκολο να συµµετέχει κάποιος εξ αιτίας της µυστικότητας ή της ασάφειας που διέπει τέτοιους διαγωνισµούς. Εν γένει είναι δύσκολο να τοποθετηθεί κάποιος στην αγορά πολεµικού εξοπλισµού και αντιµετωπίζει υψηλό ρίσκο αποτυχίας, αλλά σε περίπτωση επιτυχούς σύµβασης τα κέρδη είναι µεγάλα, ενώ συγχρόνως αποκτά πρόσβαση σε µια κλειστή αγορά (µε περιορισµένο ή ανύπαρκτο ανταγωνισµό).



Έρευνα Αγοράς

Η έρευνα αγοράς, είναι ένα σύνολο ενεργειών για τη συλλογή πληροφορίας σχετικής µε τα χαρακτηριστικά της αγοράς στην οποία στοχεύει ένα νέο προϊόν. Αποτελεί πολύ σηµαντική δραστηριότητα τόσο στο σχεδιασµό της ανάπτυξης του νέου προϊόντος (στα πρώτα στάδια της διαδικασίας Ε&Α του), όσο και αργότερα στη συνεχή βελτίωση του. Με την έρευνα αγοράς, µετά την επεξεργασία και ανάλυση των πληροφοριών που συλλέγονται, βγαίνουν συµπεράσµατα για το µέγεθος και το δυναµικό της αγοράς στην οποία απευθύνεται το προϊόν, τις ανάγκες και προτιµήσεις των χρηστών, και διαµορφώνονται σηµαντικές παράµετροι στο σχεδιασµό του προϊόντος, όπως η εµφάνιση, η τιµή, η ποιότητα, οι επιδόσεις, ο τρόπος προµήθειας κλπ.

Υπάρχουν δύο είδη έρευνας αγοράς: η δευτερογενής και η πρωτογενής.

Η δευτερογενής έρευνα αγοράς πραγµατοποιείται µετά από επεξεργασία πληροφοριών οι οποίες είναι διαθέσιµες και προσιτές από όλους (στατιστικά στοιχεία, κυβερνητικές πηγές, δηµοσιεύσεις κλπ.). ∆ευτερογενείς έρευνες αγοράς µπορεί κάποιος να προµηθευθεί από εµπορικούς συλλόγους και συνδέσµους, συµβούλους επιχειρήσεων & marketing, ή να τις διεξάγει µόνος του. Είναι η έρευνα που χρονολογικά γίνεται πρώτα και ύστερα ακολουθείται από την πρωτογενή έρευνα αγοράς. Τα πλεονεκτήµατα της δευτερογενούς έρευνας αγοράς είναι ότι έχει σχετικά χαµηλό κόστος, είναι άµεσα διαθέσιµη και σχετικά απλή και µπορεί να επαληθευθεί µε διαφόρους τρόπους. Τα κυριότερα µειονεκτήµατα είναι ότι είναι ανοικτή σε όλους (άρα και τους ανταγωνιστές) και είναι γενική, δηλαδή δεν περιέχει πληροφορία εξειδικευµένη για την εφαρµογή.

Η πρωτογενής έρευνα αγοράς πραγµατοποιείται µετά από πολύ στενή συνεργασία της εταιρείας που διενεργεί την έρευνα µε την εταιρεία που της παραγγέλλει την έρευνα και θέλει να προωθήσει (ή να διαµορφώσει κατάλληλα) το προϊόν της. Τα αποτελέσµατα της πρωτογενούς έρευνας αναλύονται από ειδικούς αγοράς και έχουµε –ακολουθώντας διαφορετική µεθοδολογία- ποσοτική ανάλυση και ποιοτική ανάλυση τους. Η πρωτογενής αγορά είναι δαπανηρή διότι στην ουσία σχεδιάζεται και υλοποιείται για συγκεκριµένο προϊόν και συγκεκριµένο πελάτη (την εταιρεία η οποία θέλει να τοποθετήσει το προϊόν στην αγορά ), ο οποίος έχει το δικαίωµα αποκλειστικής χρήσης των αποτελεσµάτων της. Στην πρωτογενή έρευνα αγοράς η εταιρεία που την πραγµατοποιεί οργανώνει προσωπικές συνεντεύξεις µε εν δυνάµει χρήστες του προϊόντος, συντονίζει οµαδικές διαδραστικές (interactive) συνεντεύξεις ή focus groups, µοιράζει και συµπληρώνει ερωτηµατολόγια, συζητά µε αντιπροσωπευτικούς χρήστες ή µε επαγγελµατίες οι οποίοι διαµορφώνουν το ρεύµα σε νέες τεχνολογίες στον επαγγελµατικό τους τοµέα (opinion leaders), προβαίνει σε ανάλυση και στατιστική επεξεργασία των αποτελεσµάτων, απαντήσεων κλπ. και δίνει τα τελικά συµπεράσµατα.

Κοινό µειονέκτηµα και των δύο τύπων έρευνας αγοράς είναι ότι περιγράφουν την υπάρχουσα κατάσταση µιας αγοράς. Μια καλή έρευνα αγοράς δίνει, µε τη σωστή ανάλυση, συµπεράσµατα για τις τάσεις τις αγοράς και κάνει εκτίµηση και πρόβλεψη που θα κινηθεί η αγορά στο µέλλον (όπως ο καλός θηρευτής µαντεύει τις κινήσεις του θηράµατος και του στήνει ενέδρα). Όπως είδαµε στο αντίστοιχο κεφάλαιο, η έρευνα αγοράς αποτελεί σηµαντική δραστηριότητα στα αρχικά και µεσαία στάδια ανάπτυξης ενός νέου προϊόντος /τεχνολογίας. Οι περισσότερο επιτυχηµένες εταιρείες είναι αυτές που ευρίσκονται την κατάλληλη στιγµή στην κατάλληλη θέση και προλαµβάνουν να ικανοποιήσουν µια ανάγκη της αγοράς τη στιγµή που αυτή δηµιουργείται ή την καλύπτουν σε όσο το δυνατόν πρώιµο στάδιο, έχοντας ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι των εταιρειών που απλώς ακολουθούν το ρεύµα της αγοράς. Χαρακτηριστικότερο παράδειγµα αποτυχίας µιας καλοσχεδιασµένης έρευνας αγοράς να εκτιµήσει το πραγµατικό δυναµικό µιας αναδυόµενης τεχνολογίας, αποτελεί η περίπτωση της εταιρείας IBM. Η ΙΒΜ τις δεκαετίες ‘40-‘50-‘60 ήταν ο κυρίαρχος παίκτης στη µηχανοργάνωση επιχειρήσεων (ηλεκτρικές γραφοµηχανές, αριθµοµηχανές, αυτοµατισµοί αρχειοθέτησης κλπ). Στη δεκαετία του 1950 παράγγειλε µια µεγάλη έρευνα για την εκτίµηση του δυναµικού της αγοράς Η/Υ ώστε να πάρει απόφαση εάν θα δραστηριοποιούταν στη συγκεκριµένη αγορά. Τότε, πολύ λίγοι Η/Υ είχαν κατασκευασθεί, κυρίως για στρατιωτικούς σκοπούς και εξειδικευµένες εφαρµογές, είχαν πολύ υψηλό κόστος και µειωµένη αξιοπιστία. Η έρευνα αγοράς εκτίµησε ότι δε θα πωλούντο παραπάνω από 10-20 Η/Υ. Στην ΙΒΜ υπήρξε διαµάχη µεταξύ του Ιδρυτή και Γενικού ∆ιευθυντή της εταιρείας, T.J. Watson, Sr., και του υιού του, Τ.J. Watson, Jr. O πατέρας ήταν ενάντιος της επένδυσης για ανάπτυξη


56

επιχειρηµατικής δραστηριότητας στους Η/Υ, αλλά τελικά ο υιός του, που είχε διαφορετικές απόψεις, επικράτησε µε αποτέλεσµα η ΙΒΜ να εµπλακεί στους Η/Υ, µε τα γνωστά θετικά και εντυπωσιακά αποτελέσµατα για την κερδοφορία της εταιρείας.



VI. Aξιολόγηση επενδύσεων.

Καθαρή Παρούσα Αξία (NPV)

Εισαγωγή

Όπως είδαµε στο Κεφάλαιο ΙΙ, κάθε νέα τεχνολογία, η οποία θα καταφέρει να περάσει διαδοχικά τα αρχικά στάδια ανάπτυξης, αποτελεί τη βάση δηµιουργίας µιας επιχειρηµατικής δραστηριότητας, είτε ώς ανεξάρτητο τµήµα της εταιρείας-φορέα στην οποία αναπτύχθηκε, είτε ως αυτόνοµη επιχείρηση∗. Για τη δηµιουργία της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, απαιτείται κάποια επένδυση - τις περισσότερες φορές σηµαντική. Αντικείµενο της επιχειρηµατικής δραστηριότητας θα είναι η οικονοµική εκµετάλλευση της τεχνολογίας µε στόχους τη δηµιουργία εσόδων από τις πωλήσεις του τεχνολογικού προϊόντος και, φυσικά, κερδών.

Σε όλες τις επιχειρηµατικές δραστηριότητες, το βασικό σχήµα είναι η επένδυση ενός χρηµατικού ποσού σήµερα µε στόχο τη δηµιουργία εσόδων και την αποκόµιση κερδών στο µέλλον. Για την υλοποίηση της επένδυσης πρέπει να βρεθούν χρηµατικά ποσά, είτε από την ίδια µητρική εταιρεία –φορέα ανάπτυξης της τεχνολογίας- είτε από χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς (τράπεζες, χρηµατιστήριο) ή άλλους επενδυτές (θεσµικούς ή φυσικά πρόσωπα). Σε κάθε περίπτωση, τα απαιτούµενα κεφάλαια είτε θα είναι διαθέσιµα προς επένδυση είτε θα είναι τοποθετηµένα σε άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες ή σε άλλες επενδύσεις. Έτσι, κάθε πιθανός επενδυτής αξιολογεί την απόδοση της προτεινόµενης νέας επιχειρηµατικής δραστηριότητας, τη συγκρίνει µε την απόδοση άλλων εναλλακτικών επενδύσεων και ανάλογα µε το αποτέλεσµα της αξιολόγησης αποφασίζει εάν θα επενδύσει στη συγκεκριµένη επιχειρηµατική δραστηριότητα ή όχι.

Ένα στοιχείο αξιολόγησης µιας επένδυσης (ή σχεδιαζόµενης επιχειρηµατικής δραστηριότητας) είναι η Καθαρή Παρούσα Αξία (ΚΠΑ, Net Present Value – NPV) της επένδυσης. Η εκτίµηση της Καθαρής Παρούσας Αξίας στηρίζεται στη µεθοδολογία της προεξόφλησης χρηµατικών ροών (discounted cash flow - DCF). Η τελευταία είναι κεντρική στην αξιολόγηση και αποτίµηση οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου το οποίο πρόκειται να δηµιουργήσει έσοδα στο µέλλον – είτε πρόκειται για επένδυση (καταθέσεις, οµόλογα, µετοχές) είτε πρόκειται για επιχειρηµατική δραστηριότητα είτε για µια καινούργια τεχνολογία που πρόκειται να αξιοποιηθεί εµπορικά.

Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει και να εξηγήσει -έστω και σε εισαγωγικό επίπεδο⊗- βασικές έννοιες και αριθµητικά εργαλεία που σχετίζονται µε την αξιολόγηση µιας επένδυσης, όπως η προεξόφληση χρηµατικών ροών, η καθαρή παρούσα αξία, ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης, ο ρυθµός προεξόφλησης, το κόστος χρήµατος κλπ. Όλα τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά µεγέθη αναφέρονται σε µια οικονοµική δραστηριότητα που πρόκειται να ‘τρέξει’ στο µέλλον ως σηµερινή επένδυση. Για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω εννοιών θα δοθούν µερικά παραδείγµατα εφαρµογής στην αξιολόγηση απλών επενδύσεων.

Για την εκτίµηση της καθαρής παρούσας αξίας -ως µέτρο συγκριτικής αξιολόγησης µιας επένδυσης- είναι απαραίτητος ο ρυθµός προεξόφλησης (discount rate - M). Ο υπολογισµός του ρυθµού προεξόφλησης χρήµατος, Μ, είναι σύνθετος και θα τον δούµε παρακάτω, στο εδάφιο που αναλύεται και το κόστος χρήµατος. Ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης, ΙRR, είναι ένας ειδικός χαρακτηριστικός αριθµός, ενδεικτικός της απόδοσης της επένδυσης (ο λόγος της αξίας των χρηµάτων που αυτή η

∗ Υποτίθεται ότι από τη στιγµή που η νέα τεχνολογία έχει περάσει µε επιτυχία τα αρχικά στάδια ανάπτυξης,

έχουν αξιολογηθεί θετικά και το δυναµικό εµπορικής εκµετάλλευσής της (βλέπε Κεφάλαιο ΙΙ). ⊗ Ο ανήσυχος αναγνώστης µπορεί να αποτανθεί σε βιβλία χρηµατοοικονοµικής ανάλυσης. Μια ενδιαφέρουσα

διαδικτυακή πηγή είναι η http://pages.stern.nyu.edu/~adamodar/ µε αρκετό υλικό σεµιναρίων [Damodaran,

2005].


58

δραστηριότητα αποδίδει στη διάρκεια του κύκλου ζωής της προς την αξία των χρηµάτων που επενδύονται σε αυτήν).

Πριν προχωρήσουµε σε ορισµούς, και για να καταλάβουµε καλύτερα την έννοια της καθαρής παρούσας αξίας, πρέπει να εξηγηθεί πρώτα η έννοια της απαξίωσης του χρήµατος µε την πάροδο του χρόνου.

Όλοι γνωρίζουµε ότι άλλη αξία έχει ποσό 100€ σήµερα και άλλη αξία θα αντιπροσωπεύει το ίδιο ποσό των 100€ σε 5 χρόνια από σήµερα. Μια αιτία µείωσης της αγοραστικής δύναµης του χρήµατος αποτελεί ο πληθωρισµός. Ο πληθωρισµός αντιπροσωπεύει τη µέσοσταθµισµένη ετήσια ποσοστιαία αύξηση της τιµής πώλησης ορισµένων βασικών αγαθών (τρόφιµα, καύσιµα, στέγαση κλπ). Το αποτέλεσµα του πληθωρισµού είναι ότι µε το ίδιο ποσό χρηµάτων κάθε χρόνο µπορεί κάποιος να αγοράσει όλο και λιγότερα αγαθά•.

Αρχικά ας αναλύσουµε ένα παράδειγµα προεξόφλησης ενός χρηµατικού ποσού. Ας υποθέσουµε ότι κάποιος θέλει να εξασφαλίσει έσοδο 100 € σε ένα χρόνο. Έστω επίσης ότι αυτός έχει τη δυνατότητα µέσω επενδύσεων να κερδίζει 12% κατά µέσο όρο το χρόνο. Τι ποσό πρέπει να επενδύσει αυτός σήµερα για να ‘εξασφαλίσει’ έσοδο 100 € σε ένα χρόνο;. Με τις προηγούµενες συνθήκες, το ποσό που πρέπει να επενδύσει σήµερα είναι 89,29 €. Το ποσό αυτό σε ένα χρόνο θα αποδώσει 12% κέρδος, δηλαδή θα αυξηθεί η αρχική επένδυση κατά 12% ή 10,71 € και –σε ένα χρόνο από τώρα- θα έχει (89,29+10,71=) 100,00 €.

Με απλή αριθµητική, ο προηγούµενος συλλογισµός γράφεται ως:

( ) 00,10012,129,8912,0129,89 =×=+× €

η αν το δούµε αντίστροφα, η παρούσα αξία (present value – PV) των 100 €, που θα πάρουµε σε ένα έτος από σήµερα, σύµφωνα µε το παραπάνω σενάριο είναι

( ) 29,8912,1/00,10012,01/100PVA ==+= €

Ας θεωρήσουµε τώρα την περίπτωση που πρέπει να περιµένουµε 2 χρόνια για να πάρουµε 100 € µε τις ίδιες συνθήκες απόδοσης (Μ=12%). Τα χρήµατα που πρέπει να επενδύσουµε σήµερα είναι 79,72 €. Στο τέλος του πρώτου χρόνου τα 79,72 € µε απόδοση 12% θα δώσουν ‘κέρδος’ 9,57 € και θα έχουµε συνολικά 89,29 €. Αυτά (τα 89,29), τον επόµενο χρόνο θα αποδώσουν ακόµα 10,71 € ανεβάζοντας, µετά από 2 χρόνια, το αρχικό ποσό των 79,72 € στα 100,0 €.

Για τη συγκεκριµένη διετή επένδυση Β µε ετήσιο ρυθµό απόδοσης 12%, η παρούσα αξία των 100 € υπολογίζεται ως:

( ) 72,79)12,01/(00,10012,1/00,10012,1/12,1/00,100PV 22

B =+===

Αν θέλουµε τώρα να πάρουµε από 100,00 € κάθε χρόνο για τα επόµενα 2 χρόνια µε τις ίδιες συνθήκες απόδοσης Μ=12%, θα πρέπει να επενδύσουµε σήµερα ποσό ίσο µε το άθροισµα των παρόντων αξιών των περιπτώσεων Α & Β, δηλαδή 169,01 €, ως εξής

( )01,16972,7929,89

12,1

100

12,1

100

12,01

100

12,01

100PV

22BA =+=+=+

++

=+

Από τα 169,01 € τα 89,29 € θα µας εξασφαλίσουν τα πρώτα 100,00 € στο τέλος του πρώτου χρόνου και τα 79,72 € θα µας εξασφαλίσουν τα 100,00 € στο τέλος της δεύτερης χρονιάς.

Η προεξόφληση µελλοντικών χρηµατικών ροών είναι το αντίστροφο της προσδοκώµενης αύξησης ενός λογαριασµού καταθέσεων λόγω τοκισµού του κεφαλαίου. Για παράδειγµα εάν κάποιος τοποθετήσει σήµερα 250,00 € σε µία επένδυση, τότε, µε σταθερή µέση ετήσια απόδοση 12%, µετά από 3 χρόνια θα έχει διαθέσιµα 351,00 €:

• Για το λόγο αυτό, όταν κάποιος εξαργυρώνει σήµερα στην τράπεζα επιταγή η οποία έχει µελλοντική

ηµεροµηνία, τα χρήµατα τα οποία παίρνει είναι µειωµένα, από το ποσό που αναγράφεται στην επιταγή, κατά το

επιτόκιο προεξόφλησης



23,351)12,1(00,250 3 =×

Ορισµοί

Η παρούσα αξία, (present value, PV), µελλοντικών χρηµατικών ροών, Pn, για κάθε έτος n, από το έτος 1 µέχρι και το έτος Ν, και µε σταθερό ετήσιο ρυθµό προεξόφλησης Μ δίνεται από τον τύπο:

( )∑= +

=N

1ii

i

M1

PPV (6.1)

Αντίστοιχα, η µελλοντική αξία (future value – FV) σε n χρόνια µε σταθερή ετήσια απόδοση R, µιας παρούσας αξίας PV δίνεται από τον τύπο

n)R1(PVFV +×= (6.2)

Ως καθαρή παρούσα αξία (ΚΠΑ, net present value - NPV), ορίζεται η αξία που προκύπτει από τον προηγούµενο τύπο εάν συνυπολογίσουµε και την αρχική επένδυση, Ι0, που γίνεται σήµερα (έτος 0), για τη δηµιουργία του πόρου (επιχειρηµατική δραστηριότητα, σπουδές, κεφάλαιο κλπ) που θα παράγει στο µέλλον (έτος i) τις χρηµατικές ροές Ρi. Η µαθηµατική έκφραση που δίνει την ΚΠΑ (NPV) είναι

( )∑= +

+−=N

1ii

i0

M1

PINPV (6.3)

και αντιπροσωπεύει την καθαρή παρούσα αξία µελλοντικών (από σήµερα µέχρι το έτος Ν) χρηµατικών ροών, Ρi, µε ετήσιο ρυθµό προεξόφλησης Μ, µείον την αρχική (σηµερινή) επένδυση Ι0.

Παρατηρήσεις

• Σε πολλές περιπτώσεις επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων οι επενδύσεις (αρνητικές χρηµατικές ροές) συνεχίζονται και σε επόµενα χρόνια. Αυτές συµπεριλαµβάνονται στο άθροισµα, φυσικά µε αρνητικό πρόσηµο (αθροίζονται αλγεβρικά).

• Ο ρυθµός προεξόφλησης, Μ, είναι ένα µέγεθος του κόστους των κεφαλαίων (ή αλλιώς του κόστους του χρήµατος), και εκτιµάται µε συγκεκριµένη µεθοδολογία που παρουσιάζεται σε επόµενo εδάφιο του Κεφαλαίου.

• Επίσης, υπάρχει πάντα το ενδεχόµενο να αποτύχει η επένδυση, ιδίως σε περιπτώσεις νέων τεχνολογιών και νέων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Τότε το Μ είναι σύνθετο και αντικαθίσταται από τον ολικό ρυθµό προεξόφλησης (total discount rate – TDR) ο οποίος αποτελεί άθροισµα του κόστους κεφαλαίων και του ρίσκου αποτυχίας της επένδυσης. Συνήθως το ρίσκο αποτυχίας είναι αρκετά µεγάλο τα πρώτα χρόνια (~40-50%) και µειώνεται σταδιακά µε την είσοδο του νέου τεχνολογικού προϊόντος στην αγορά (οπότε µειώνεται στα 1-2%). Εποµένως,

• Ο ρυθµός προεξόφλησησς Μ µπορεί σε πολλές περιπτώσεις να µην είναι σταθερός και να παίρνει διαφορετικές τιµές, Mn, για κάθε έτος n (n=1,N). Σε αυτήν την περίπτωση ο τύπος (6.3) για την NPV γίνεται

( )∑= +

+−=N

1nn

n

n0

M1

PINPV (6.4)

• Όπως φαίνεται, ο ρυθµός προεξόφλησης, Μ, δεν εξαρτάται από την επιχειρηµατική δραστηριότητα αλλά από την οικονοµική κατάσταση του επενδυτή που πρόκειται να τοποθετήσει κεφάλαια στην επένδυση /επιχείρηση αλλά και την κατάσταση που επικρατεί στο οικονοµικό περιβάλλον στο οποίο εξελίσσεται η επένδυση (και συγκεκριµένα το κόστος απόκτησης, εύρεσης και διατήρησης χρηµάτων).

Ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης (Ιnternal Rate of Return – IRR), µιας επένδυσης (οικονοµικής δραστηριότητας) ορίζεται ως εκείνη η τιµή του Μ στον τύπο της καθαρής παρούσας αξίας για την


60

οποία το NPV=0. Λύνουµε δηλαδή την εξίσωση NPV(M) =0 ως προς M, και η λύση της εξίσωσης είναι ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης, IRR:

( )IRRx0

x1

PIMIRR

N

1ii

i00NPV

=⇒=+

+−⇔= ∑=

= (6.5)

Ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης, IRR, είναι συγκεκριµένος και µοναδικός για κάθε επενδυτικό σχήµα και είναι ανεξάρτητος του Μ. O υπολογισµός του IRR δεν είναι άµεσος, όπως είναι του NPV και σε όλες τις περιπτώσεις χρειάζεται επίλυση µιας αλγεβρικής εξίσωσης (6.5). Συνήθως είναι δυνατή µόνο η αριθµητική επίλυση της (µε το χέρι ή σε Η/Υ). Τα προγράµµατα επεξεργασίας λογιστικών φύλλων και πινάκων Excel™ και Lotus123™ έχουν ενσωµατωµένες ρουτίνες για τον υπολογισµό του IRR (και φυσικά του ΝPV).

Ο εσωτερικός βαθµός απόδοσης µιας επένδυσης αποτελεί ένα οριακό χαρακτηριστικό µέγεθος για την επένδυση: εάν π.χ. κάποιος δανειστεί το απαιτούµενο κεφάλαιο µε επιτόκιο µέχρι το IRR, τότε η επένδυση θα είναι κερδοφόρα. Όσο µεγαλύτερη η διαφορά (IRR-Μ), τόσο µεγαλύτερη η ΚΠΑ και τόσο µεγαλύτερο το κέρδος του επενδυτή σχετικά µε τις άλλες –τρέχουσες- επενδύσεις του. Εάν για κάποια επένδυση ο ρυθµός απαξίωσης Μ (το κόστος χρήµατος ή το επιτόκιο δανεισµού) είναι µεγαλύτερο από το IRR, τότε η επένδυση θα είναι ζηµιογόνα. Όσο µεγαλύτερη η διαφορά (Μ-IRR) τόσο µεγαλύτερη θα είναι η ζηµιά του επενδυτή εάν αυτός τοποθετήσει κεφάλαια στην προτεινόµενη επένδυση αντί να τα αξιοποιήσει στις άλλες επενδύσεις του.

Παραδείγµατα αξιολόγησης επενδύσεων

Ας θεωρήσουµε τη φαινοµενικά απλή ερώτηση: «Θα επενδύατε 250€ σήµερα µε την προοπτική να παίρνετε 100€ κάθε χρόνο για τα επόµενα 3 χρόνια?».

Αν και η προτεινόµενη επένδυση δίνει καθαρό ταµειακό κέρδος 50€, η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Η απόφασή µας (ναι-όχι) εξαρτάται από τη δυνατότητα µας (α) εάν µεν διαθέσουµε τα αρχικό κεφάλαιο των 250 €, να κάνουµε άλλη επένδυση που -µε το ίδιο αρχικό κεφάλαιο- θα µας εξασφαλίσει µεγαλύτερες χρηµατικές (εισ)ροές κάθε χρόνο ή/και (β) εάν δε διαθέτουµε το ποσό να το δανειστούµε -και µε τι κόστος.

Όσον αφορά τον προβληµατισµό (α) η απάντηση εξαρτάται από το εάν έχουµε πρόσβαση σε εναλλακτικές επενδύσεις µε διαφορετική απόδοση τις οποίες θα πρέπει να συγκρίνουµε µε την προτεινόµενη. Όσον αφορά τον προβληµατισµό (β) η απάντηση εξαρτάται από τον τόκο που θα πληρώναµε για να δανειστούµε το αρχικό κεφάλαιο και εάν αυτός ο τόκος θα αντιπροσωπεύει µικρότερη αξία από την αξία των κερδών της επένδυσης. Για να διατηρήσουµε τον προβληµατισµό σε χαµηλό σχετικά επίπεδο υποθέτουµε ότι η απόδοση της επένδυσης είναι –µε κάποιο τρόπο-εξασφαλισµένη, δηλαδή δεν υπάρχει κίνδυνος αποτυχίας (ρίσκο να µην ‘παίρνουµε’ τα χρήµατα κάθε χρόνο).

Ας υποθέσουµε τώρα ότι η επένδυση προτείνεται σε δύο επενδυτές, το Γιάννη και τον Κώστα. Και οι δύο, τόσο ο Γιάννης όσο και ο Κώστας, διαθέτουν τα απαιτούµενα κεφάλαια (€250) τα οποία όµως έχουν τη δυνατότητα να τα επενδύσουν και αλλού. Συγκεκριµένα, ο Γιάννης έχει επενδύσεις που κατά µέσο όρο του αποδίδουν 12% το χρόνο, ενώ οι επενδύσεις του Κώστα έχουν αποδόσεις κατά µέσο όρο 7%. Το ερώτηµα που τίθεται είναι ποιος από τους δύο θα επένδυε και ποιος όχι. Η απάντηση είναι σχετικά απλή.

Ας δούµε τον επόµενο πίνακα, ο οποίος αναφέρεται στο επενδυτικό σχήµα που µόλις περιγράψαµε. Κάθε σειρά του πίνακα αντιστοιχεί σε διαφορετική τιµή του ρυθµού προεξόφλησης, Μ, ενώ κάθε στήλη αντιστοιχεί στην παρούσα αξία της χρηµατικής ροής κάθε έτους υπολογισµένη για κάθε έτος (0,1,2,3) µε τον αντίστοιχο ρυθµό προεξόφλησης Μ. Ειδικότερα, η πρώτη σειρά του πίνακα αντιστοιχεί στην περιγραφή του επενδυτικού σχήµατος, δηλαδή της αρχικής επένδυσης σήµερα (έτος 0) και των προσδοκώµενων χρηµατικών ροών τα επόµενα έτη χωρίς προεξόφληση (Μ=0%). Το νούµερο 50 € µπορούµε να το υπολογίσουµε και από τον τύπο της καθαρής παρούσας αξίας µε Μ=0%. Οι υπόλοιπες γραµµές του πίνακα αναλύονται ως ακολούθως.



Παρούσες αξίες χρηµατικών ροών

(συναρτήσει του ρυθµού προεξόφλησης, Μ)

Έτους 0 Έτους 1 Έτους 2 Έτους 3

31/12/00 31/12/01 31/12/02 31/12/03

Καθαρή παρούσα αξία Επένδυση Α

Μ

(%)

Ιο + PV1 + PV2 + PV3 = NPV

Πραγµατική χρηµατική ροή

Επένδυσης Α

0 -250,00 + 100,00 + 100,00 + 100,00 = 50,00

Προεξόφληση Ι

(Γιάννης) 12,0 -250,00 + 89,29 + 79,72 + 71,18 = -9,82

Προεξόφληση ΙΙ

(Κώστας) 7,0 -250,00 + 93,46 + 87,34 + 81,63 = 12,43

ΙRR

(εσωτερικός βαθµός απόδοσης)

9,7 -250,00 + 91,16 + 83,10 + 75,75 = 0,00

Ο Γιάννης, θα µπορούσε να εξασφαλίσει τις χρηµατικές εισροές της προτεινόµενης Επένδυσης Α, δηλαδή €100 για κάθε έτος (1, 2 & 3), τοποθετώντας σήµερα ποσό €240,18 στις δικές του επενδύσεις. Πως προκύπτει αυτό το ποσό? Ως άθροισµα 240,18=89,29+79,72+71,18. Από αυτά, τα €89,29 θα αποδώσουν €100 σε 1 έτος, τα €79,72 θα αποδώσουν €100 σε 2 έτη και τα €71,18 θα αποδώσουν €100 σε 3 έτη, όλα µε 12% ετησίως. (Βλέπε τη γραµµή που αντιστοιχεί στο ρυθµό προεξόφλησης Μ=12% του πίνακα.) Άρα ο Γιάννης θα µπορούσε να εξασφαλίσει (από τις εναλλακτικές τοποθετήσεις των κεφαλαίων του) µε λιγότερα χρήµατα (€240,18 < €250,00) τα ίδια έσοδα µε τα έσοδα που προβλέπει η Επένδυση Α. Προφανώς, ο Γιάννης δεν πρόκειται να επενδύσει στην Α και θα προτιµήσει τις δικές του επενδύσεις.

Αντίθετα, ο Κώστας, για να εξασφαλίσει χρηµατικές εισροές ίσες µε αυτές της Επένδυσης Α (για τα έτη 1, 2 & 3), θα έπρεπε να τοποθετήσει σήµερα ποσό €262,43 στις δικές του επενδύσεις. Γιατί; ∆ιότι 262,43=93,46+87,34+81,63. Από αυτά, τα €93,46 θα αποδώσουν €100 σε 1 έτος, τα €87,34 θα αποδώσουν €100 σε 2 έτη και τα €81,63 θα αποδώσουν €100 σε 3 έτη, όλα µε 7% ετησίως. (Βλέπε τη γραµµή που αντιστοιχεί στο ρυθµό προεξόφλησης Μ=7% του πίνακα). Άρα ο Κώστας, για να εξασφαλίσει τα έσοδα που προβλέπει η Επένδυση Α, θα πρέπει να τοποθετήσει στις ‘δικές’ του επενδύσεις περισσότερα κεφάλαια (€262,43 > €250,00) από αυτά που απαιτεί η Επένδυση Α. Προφανώς, ο Κώστας θα προτιµήσει να επενδύσει στην Α παρά στις δικές του επενδύσεις.

Τα ίδια αποτελέσµατα προκύπτουν εάν εφαρµόσουµε τον τύπο (6.3) της καθαρής παρούσας αξίας, NPV. Εάν θεωρήσουµε ρυθµό προεξόφλησης ίσο µε 12,0% (2η σειρά - ενδεχόµενο Προεξόφλησης Ι), τότε η καθαρή παρούσα αξία της επένδυσης υπολογίζεται από το σχετικό τύπο µε Μ=12% και ισούται µε €-9,82. Με απλά λόγια, εάν ο επενδυτής του παραδείγµατος (Γιάννης), επέλεγε την επένδυση Α θα είχε ζηµιά 9,82 € σε σχέση µε τις άλλες επενδύσεις του. Εάν πάλι θεωρήσουµε ρυθµό προεξόφλησης 7% (3η σειρά - ενδεχόµενο Προεξόφλησης ΙΙ), τότε η καθαρή παρούσα αξία της επένδυσης είναι €12,43 και ο ‘επενδυτής’ του παραδείγµατός µας (Κώστας) βγαίνει κερδισµένος κατά €12,43 σε σχέση µε τις άλλες επενδύσεις του.

Στην 4η γραµµή του ίδιου πίνακα ο ρυθµός προεξόφλησης τίθεται ίσος µε τον εσωτερικό βαθµό απόδοσης (Μ=IRR) της προτεινόµενης επένδυσης ο οποίος υπολογίζεται ίσος µε 9,7%. Το IRR προκύπτει εάν υπολογίσουµε εκείνη την τιµή του Μ στον τύπο του NPV για την οποία το NPV=0. Λύνουµε δηλαδή την εξίσωση

( ) ( )0

x1

100

x1

100

x1

100250

32=

++

++

++− (6.6)


62

ως προς x=IRR και η λύση της εξίσωσης δίνει x=IRR=0,097=9,7%

Ας αναλύσουµε τώρα τον προβληµατισµό (β), δηλαδή εάν δεν διατίθεται το αρχικό κεφάλαιο των €250 και πρεπει να το δανειστούµε µε ετήσιο επιτόκιο είτε 12% είτε 7%.

Η ανάλυση για την περίπτωση δανεισµού µε επιτόκιο 7% γίνεται στον επόµενο πίνακα. Η σειρά 6 “Κλείσιµο Ταµείου” απεικονίζει το υπόλοιπο του Ταµείου του επενδυτή Β (Κώστα) στο τέλος κάθε έτους, όταν συµψηφίζονται το υπόλοιπο των χρηµάτων που έχει δανεισθεί -και χρωστά συµπεριλαµβανοµένου του τόκου- µε τις ταµειακές ροές της επένδυσης (χρήµατα που απαιτούνται για την επένδυση και ύστερα αποδίδει η επένδυση).

Έτος 0 Έτος 1 Έτος 2 Έτος 3

1. ∆ανεισµός (1/1) 250,00 167,50 79,23

2. Τόκος επί του δανείου (1/1-31/12) (1)x7% 17,50 11,73 5,55

3. Συνολικό χρέος (31/12) (1)+(2) 267,50 179,23 84,77

4. Ταµειακές ροές επένδυσης (31/12) -250,00 100,00 100,00 100,00

5. Κλείσιµο ταµείου (31/12) (4)-(3) -250,00 -167,50 -79,23 15,23

Η ανάλυση του παραπάνω πίνακα δίνει ως αποτέλεσµα ότι στο τέλος του 3ου έτους (µετά από 3 12-µηνα) ο επενδυτής θα έχει καθαρά ‘στο χέρι του’ 15,23€. Η παρούσα αξία των 15,23€ µε προεξόφληση 7% είναι

NPV(15,23€|7%) = 15,23€/(1+0,07)3 = 12,43€ (6.7)

Η πρακτική αξία των εννοιών της προεξόφλησης των µελλοντικών χρηµατικών ροών και της αξιολόγησης µιας επένδυσης µε την καθαρή παρούσα αξία της (µέθοδος NPV) αποκαλύπτεται στο επόµενο παράδειγµα, όταν, έχοντας τη δυνατότητα και άλλων επενδύσεων θα πρέπει να επιλεχθεί η ‘καλύτερη’. Ας υποθέσουµε ότι προτείνονται δύο εναλλακτικά στην Α επενδυτικά σχήµατα, η Επένδυση Β και η Επένδυση Γ (βλέπε επόµενο πίνακα) για τις οποίες έχουν υπολογισθεί οι εσωτερικοί βαθµοί απόδοσης, IRR. Υπενθυµίζεται ότι το IRR είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό της επένδυσης.

Xρηµατικές ροές επενδύσεων Β & Γ

Έτους 0 Έτους 1 Έτους 2 Έτους 3 Καθαρή αξία

Μ 31/12/00 31/12/01 31/12/02 31/12/03

Επένδυση Β


0% -250,00 + 60,00 + 100,00 + 140,00 = 50,00

ΙRR 8,5% -250,00 + 55,31 + 84,99 + 109,69 = 0,00

Επένδυση Γ


0% -250,00 + 30,00 + 100,00 + 180,00 = 60,00

ΙRR 9,12% -250,00 + 27,49 + 83,98 + 138,53 = 0,00

Σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα, το ταµειακό (µη προεξοφληµένο) κέρδος της Επένδυσης Γ είναι 60 € και ίσως κάποιος να παρασυρόταν από το φαινοµενικά υψηλότερο ταµειακό κέρδος της Γ σε σχέση µε τις επενδύσεις Α & Β. Όµως, συγκρίνοντας µε βάση τις καθαρές παρούσες αξίες, οι επενδύσεις κατατάσσονται διαφορετικά για τους υποψήφιους επενδυτές του προηγούµενου παραδείγµατος (το Γιάννη και τον Κώστα).



Ας δούµε αναλυτικά τις καθαρές παρούσες αξίες κάθε επένδυσης για τους δύο υποψήφιους επενδυτές (Γιάννης, Μ=12% και Κώστας, Μ=7%).

Η επένδυση Β, θεωρώντας προεξόφληση µε ρυθµό 12% (Γιάννης), αποβαίνει ζηµιογόνα κατά €17,06. Αντίθετα, θεωρώντας προεξόφληση µε ρυθµό 7% (Κώστας), η επένδυση Β αποβαίνει κερδοφόρα σε σηµερινές αξίες κατά €7,70.




31/12/00 31/12/01 31/12/02 31/12/03

Καθαρή παρούσα αξία Επένδυση Β

Μ

(%)



Επένδυσης Β

0 -250,00 + 60,00 + 100,00 + 140,00 = 50,00

Προεξόφληση Ι (Γιάννης)

12,0 -250,00 + 53,57 + 79,72 + 99,65 = -17,06

Προεξόφληση ΙΙ (Κώστας)

7,0 -250,00 + 56,07 + 87,34 + 114,28 = 7,70

ΙRR 8,5 -250,00 + 55,31 + 84,99 + 109,69 = 0,00

Αντίστοιχα, η επένδυση Γ, θεωρώντας προεξόφληση µε ρυθµό 12% (Γιάννης), αποβαίνει ζηµιογόνα κατά €15,37, ενώ, θεωρώντας προεξόφληση µε ρυθµό 7% (Κώστας) η επένδυση Γ αποβαίνει κερδοφόρα σε σηµερινές αξίες κατά €12,31.




31/12/00 31/12/01 31/12/02 31/12/03

Καθαρή παρούσα αξία Επένδυση Γ

Μ

(%)



Επένδυσης Β

0 -250,00 + 30,00 + 100,00 + 180,00 = 60,00

Προεξόφληση Ι (Γιάννης)

12,0 -250,00 + 26,79 + 79,72 + 128,12 = -15,37

Προεξόφληση ΙΙ (Κώστας)

7,0 -250,00 + 28,04 + 87,34 + 146,93 = 12,31

ΙRR 9,12 -250,00 + 27,49 + 83,98 + 138,53 = 0,00

Σύµφωνα µε τους προηγούµενους πίνακες, και συγκρίνοντας µε βάση τις καθαρές παρούσες αξίες τους, οι επενδύσεις κατατάσσονται µε πρώτη την επένδυση Α µετά την Γ και τέλος τη Β. Εάν µας ρωτούσε ο Κώστας (Μ=7%) θα του συστήναµε να επενδύσει µε την ακόλουθη σειρά προτίµησης:


64

Επένδυση Α - Επένδυση Γ - Επένδυση Β, αφού για Μ=7%, NPVA>NPVΓ>NPVB>0. Εάν πάλι µας ρωτούσε ο Γιάννης (Μ=12%), θα τον αποτρέπαµε από όλες τις επενδύσεις αφού για Μ=12% δίνουν αρνητικό NPV, και συγκεκριµένα NPVB<NPVΓ<NPVA < 0.

Φυσικά εννοείται ότι η κατάταξη ισχύει µόνο για ρυθµούς προεξόφλησης χαµηλότερους από τους εσωτερικούς βαθµούς απόδοσης (Μ<IRR - µόνο οι περιπτώσεις Προεξόφλησης ΙΙ για τις εν λόγω επενδύσεις).

Ανακεφαλαιώνοντας, από τα προηγούµενα παραδείγµατα προκύπτει ότι:

• Η επίδραση της προεξόφλησης µιας µελλοντικής χρηµατικής ροής σε παρούσα αξία, (α) αυξάνεται µε την αύξηση του ρυθµού προεξόφλησης, Μ, και (β) αυξάνεται όσο αποµακρύνεται ο χρόνος πραγµατοποίησης της χρηµατικής ροής σε σχέση µε το χρόνο αναφοράς (σήµερα).

• Για µια επένδυση κεφαλαίων που έχουν αποκτηθεί µέσω δανεισµού, ο ρυθµός προεξόφλησης Μ, θεωρείται ίσος προς το κόστος απόκτησης κεφαλαίων, π.χ. το επιτόκιο δανεισµού.

Προστιθέµενη αξία

Η προστιθέµενη αξία (Economic Value Added – EVA) ενός προϊόντος η µιας τεχνολογίας αντιπροσωπεύει την αξία που προστίθεται από µια επιχειρηµατική δραστηριότητα επάνω από το κόστος του χρήµατος. Όταν λέµε ότι ένα πρόγραµµα Ε&Α συνεισέφερε 10 Μ€ προστιθέµενης αξίας στην εταιρεία η οποία το ‘έτρεξε’, αυτό σηµαίνει ότι το πρόγραµµα πλήρωσε όλες τις δαπάνες που πραγµατοποιήθηκαν στην εταιρεία εξ αιτίας του, πλήρωσε το κόστος του χρήµατος για την εταιρεία όλων των σχετικών δαπανών και παρήγαγε µια πρόσθετη εισροή στην εταιρεία αξίας 10 Μ€ (βλέπε και το σχηµατικό διάγραµµα χρηµατικών ροών της Εικόνας 5).

Το Κόστος Κεφαλαίων (WACC) & ο Ρυθµός Προεξόφλησης (Μ)

Όπως διαπιστώθηκε από τα προηγούµενα παραδείγµατα, είναι πολύ σηµαντικό για την αξιολόγηση µιας επένδυσης να ξέρουµε ή να µπορούµε να εκτιµήσουµε το ρυθµό προεξόφλησης Μ.

Ο ρυθµός προεξόφλησης Μ αποτελεί στην ουσία ένα µέτρο σύγκρισης για την αξιολόγηση µιας προτεινόµενης επένδυσης σχετικά µε άλλες εναλλακτικές επενδύσεις.

Στις αγορές χρήµατος τα κεφάλαια κυκλοφορούν και τοποθετούνται σε διάφορες επενδύσεις ανάλογα µε τον όγκο, τις αποδόσεις, την ασφάλεια και τη ρευστότητα κάθε επένδυσης. Στις ελεύθερες οικονοµίες, και ιδίως στο παγκοσµιοποιηµένο οικονοµικό περιβάλλον της σύγχρονης εποχής, υπάρχουν πολλές επενδυτικές ευκαιρίες αλλά και πολλά κεφάλαια προς επένδυση. Οι επενδύσεις που ενδιαφέρονται να προσελκύσουν κεφάλαια συνεχώς συναγωνίζονται να γίνουν πιο ελκυστικές. Αντίστοιχα, οι διαχειριστές επενδυτικών κεφαλαίων αναζητούν συνεχώς νέες επενδύσεις που θα τους εξασφαλίσουν τις µεγαλύτερες αποδόσεις για δεδοµένο επίπεδο επενδυτικού κινδύνου. Μόλις τις εντοπίσουν µεταφέρουν κεφάλαια προς αυτές αποσύροντάς τα από άλλες. Χονδρικά, η απόφαση για µια επένδυση παίρνεται µετά από σύγκριση της απόδοσης ενός επενδυµένου κεφαλαίου µε την απόδοση της προτεινόµενης επένδυσης: ο επενδυτής συγκρίνει τα χρήµατα που θα τοποθετούσε στις

δικές του επενδύσεις (∑=

N

1i

iPV ) -προκειµένου να εξασφαλίσει χρηµατικές ροές ίδιες µε τις ροές της

προτεινόµενης επένδυσης (Pi, i=1,…,N)- ως προς τα χρήµατα που θα πρέπει να τοποθετήσει στην

προτεινόµενη επένδυση (I0). Η διαφορά των δύο, 0

N

1i

i IPV −∑=

, µπορεί να είναι θετική (οπότε η

προτεινόµενη επένδυση απαιτεί λιγότερα κεφάλαια σε σχέση µε τα κεφάλαια που θα τοποθετούσε ο επενδυτής στις δικές του επενδύσεις για να εξασφαλίσει τις ίδιες χρηµατικές ροές) ή αρνητική (οπότε η προτεινόµενη επένδυση απαιτεί περισσότερα κεφάλαια σε σχέση µε τα κεφάλαια που θα τοποθετούσε ο επενδυτής στις δικές του επενδύσεις για να εξασφαλίσει τις ίδιες χρηµατικές ροές) και ισούται –εξ

ορισµού- µε την καθαρή παρούσα αξία της προτεινόµενης επένδυσης. Για να υπολογισθεί το ∑=

N

1i

iPV ,

τα κεφάλαια δηλαδή που θα πρέπει να τοποθετήσει ο επενδυτής στις δικές του (τρέχουσες)



επενδύσεις, πρέπει να γνωρίζει την απόδοση αυτών των επενδύσεων του. Έτσι, σε αυτήν την περίπτωση, ο ρυθµός προεξόφλησης (Μ) που χρησιµοποιείται στην εκτίµηση της ΚΠΑ τίθεται ίσος µε την απόδοση των κεφαλαίων του υποψήφιου επενδυτή στις δικές του επενδύσεις.

Όµως, εκτός από τα κεφάλαια που ήδη διαθέτει ένας υποψήφιος επενδυτής, είτε ελεύθερα είτε τοποθετηµένα σε άλλες επενδύσεις, υπάρχουν και κεφάλαια τα οποία µπορεί να δανειστεί, π.χ. από τράπεζες, πιστωτικά ιδρύµατα κλπ.

Για παράδειγµα, ένας ιδιώτης µπορεί να βρει κεφάλαια συνήθως είτε µε δανεισµό από τράπεζες και πιστωτικά ιδρύµατα είτε από φίλους. Μια επιχείρηση µπορεί να βρει κεφάλαια είτε µε δανεισµό από τράπεζες και άλλα πιστωτικά ιδρύµατα, είτε µέσω άλλων επενδυτών ή µετόχων (τα λεγόµενα «ίδια κεφάλαια»). Ειδικά µια µεγάλη επιχείρηση η οποία είναι εισηγµένη στο χρηµατιστήριο, έχει τη δυνατότητα να αντλήσει κεφάλαια θέτοντας τµήµα των µετοχών της σε ελεύθερη διαπραγµάτευση στις χρηµατιστηριακές αγορές.

Έτσι, το µικτό κόστος χρήµατος που θα προκύψει από το κόστος ιδίων κεφαλαίων και το κόστος δανεισµού, θα πρέπει να συγκριθεί µε την προσδοκώµενη απόδοση της προτεινόµενης επένδυσης.

Ο ρυθµός προεξόφλησης Μ σχετίζεται λοιπόν άµεσα µε το µεσο-σταθµισµένο κόστος κεφαλαίων (weighted average cost of capital – WACC), το κόστος δηλαδή που συνεπάγεται η εξεύρεση ή άντληση κεφαλαίων από διάφορες πηγές.

Ο προσδιορισµός του µεσοσταθµισµένου κόστους κεφαλαίων, WACC, γίνεται ως εξής. Στη γενικώτερη περίπτωση, τα απαιτούµενα κεφάλαια προέρχονται κατά ένα µέρος από δανεισµό και τα υπόλοιπα από τα ίδια κεφάλαια του υποψήφιου επενδυτή. Έστω ότι τα αντίστοιχα ποσοστά είναι ε∆ και εΙΚ (=1-ε∆).

Το µεσοσταθµισµένο κόστος κεφαλαίων προσδιορίζεται από την έκφραση:

WACC = (ποσοστό κεφαλαίων από δανεισµό) Χ (καθαρό κόστος δανεισµού)

+ (ποσοστό ιδίων κεφαλαίων) Χ (κόστος ιδίων κεφαλαίων)

= ε∆CD + (1-ε∆)CE (6.8)

όπου

CD είναι το κόστος δανεισµού. Είναι στην ουσία το επιτόκιο δανεισµού, το οποίο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: διάρκεια, εξασφαλίσεις που µπορεί να δώσει ο δανειολήπτης στο δανειοδότη, φερεγγυότητα και οικονοµική επιφάνεια του δανειολήπτη, τρόπος αποπληρωµής, εάν ο δανειολήπτης έχει και άλλα δάνεια, η ταχύτητα εξεύρεσης κεφαλαίων του δανειολήπτη κλπ.

CE είναι το κόστος ιδίων κεφαλαίων. Αυτό ισούται µε την απόδοση των ιδίων κεφαλαίων του επενδυτή♦. Κάθε επενδυτής µπορεί να προσδιορίσει την απόδοση των κεφαλαίων του στο σύνολο του επενδυτικού του χαρτοφυλακίου♠. Για την προτεινόµενη επένδυση, ο πιθανός επενδυτής µπορεί να είναι εταιρεία (π.χ. µπορεί να είναι η εταιρεία από η οποία θα χρηµατοδοτήσει τη δηµιουργία µιας θυγατρικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας για την εκµετάλλευση του νέου τεχνολογικού προϊόντος).

Για την περίπτωση µιας εταιρείας Α, η εκτίµηση του κόστους των ιδίων κεφαλαίων της, CE, στην περίπτωση που αυτά προέρχονται από διάθεση µετοχών, γίνεται µε τη βοήθεια του τύπου

CE = e0 + eR,A (6.9)

όπου

♦ Ο όρος «κόστος» είναι ισοδύναµος µε τον όρο «απόδοση» επειδή εάν κεφάλαια αντληθούν είτε από µια

επένδυση είτε από µια εταιρεία Α π.χ. πουλώντας µετοχές της Α στο χρηµατιστήριο, για να επενδυθούν στην

προτεινόµενη επένδυση, αυτό συνεπάγεται ένα κόστος από την απώλεια των κερδών που θα δηµιουργούσαν

αυτά τα κεφάλαια, είτε ως κερδοφορία της επένδυσης είτε ως απόδοση της µετοχής της εταιρείας Α (από την

αυξοµείωση της αγοραίας αξίας (market value) της µετοχής. ♠

Ένα επενδυτικό χαρτοφυλάκιο µπορεί να περιλαµβάνει τραπεζικές καταθέσεις, καταθέσιες σε οµόλογα,

µετοχές, ακίνητη περιουσία, συµµετοχή σε άλλες επιχειρήσεις κλπ.


66

e0, είναι η απόδοση µηδενικού κινδύνου και εννοείται το επιτόκιο καταθέσεων στο ταµιευτήριο ή σε οµόλογα -το οποίο γενικά είναι µικρής αλλά εξασφαλισµένης απόδοσης, και

eR,A, είναι το πριµ κινδύνου για µια εταιρεία Α, το οποίο, µε τη σειρά του, προσδιορίζεται από την έκφραση

eR,A = βΑeR (6.10)

όπου

eR είναι το µέσο πριµ κινδύνου της αγοράς, το οποίο αντιπροσωπεύει την επίδραση στο κόστος κεφαλαίου της µεταβλητότητας και της απρόβλεπτης διακύµανσης των τιµών στις χρηµατιστηριακές αγορές (που σχετίζεται µε τη διακύµανση του γενικού χρηµατιστηριακού δείκτη), και

βΑ, είναι ένας όρος που εκφράζει τη σχέση µεταξύ της διακύµανσης της τιµής της µετοχής Α και της διακύµανσης της αγοράς στο σύνολο της (της διακύµανσης του γενικού χρηµατιστηριακού δείκτη). Με όρους στατιστικής το βΑ εναι ανάλογο της συνδιακύµανσης (covariance) της απόδοσης της µετοχής στο χρηµατιστήριο ως προς την απόδοση κάποιου χρηµατιστηριακού δείκτη (γενικού, ειδικού, κλαδικού κλπ) και ως προς τον οποίο αναφέρεται και το µέσο πριµ κινδύνου της αγοράς. Οι παραπάνω δείκτες είναι διαθέσιµοι σε πίνακες χρηµατιστηριακής ανάλυσης εταιριών, κλαδικών αναλύσεων κλπ.(♣). Όταν το βΑ=1, η αγορά (ο γενικός ή ο κλαδικός δείκτης) και η µετοχή της εταιρείας Α έχουν παρόµοια συµπεριφορά και διακυµάνσεις γύρω από τη µέση τιµή τους (σε κάποιο χρονικό διάστηµα). Όταν το βΑ>1, π.χ. 1,2, αυτό σηµαίνει ότι η τιµή της µετοχής έχει διακύµανση µεγαλύτερη, κατά 20%, από τη διακύµανση της αγοράς (ή τη διακύµανση του αντίστοιχου δείκτη). Αντίθετα, βΑ<1 υποδεικνύει µετοχή η οποία είναι σταθερότερη από τη χρηµατιστηριακή αγορά.

Κλείνουµε αυτό το εδάφιο επισηµαίνοντας ότι σε περισσότερο λεπτοµερείς εκτιµήσεις επιχειρηµατικών σχεδίων για καινοτόµα τεχνολογικά προϊόντα που πρωτοεισάγονται στην αγορά, όταν εκτιµάται η ΚΠΑ χρησιµοποιείται ο συνολικός ρυθµός προεξόφλησης, TDR, ο οποίος συµπεριλαµβάνει και το ρίσκο εµπορικής αποτυχίας του προϊόντος, η οποία είναι πιθανέστερο να συµβεί τα πρώτα χρόνια πωλήσεων του προϊόντος. Εάν η εκµετάλλευση του τεχνολογικού προϊόντος αναπτύσσεται κανονικά το ρίσκο αποτυχίας µειώνεται σταδιακά, οπότε σταδικά µειώνεται και ο συνολικός ρυθµός προεξόφλησης, TDR. Έτσι προκύπτει η ετήσια µεταβολή του Μ=TDR που χρησιµοποιείται στην εκτίµηση της ΚΠΑ.

Η έννοια της σταθερής ανάπτυξης στο διηνεκές

Σε µία επιχειρηµατική δραστηριότητα περιµένουµε ρυθµούς αύξησης των πωλήσεων, g, οι οποίοι τα πρώτα χρόνια είναι υψηλοί, ενώ µετά από κάποιο διάστηµα, οι ρυθµοί αύξησης των πωλήσεων -όχι οι πωλήσειςvii- µειώνονται και σταθεροποιούνται. Αντίστοιχα, όπως αναφέραµε στα προηγούµενα, ο συνολικός ρυθµός προεξόφλησης (TDR) µπορεί να µεταβάλλεται τα πρώτα χρόνια επειδή συµπεριλαµβάνει και τον κίνδυνο αποτυχίας (ρίσκο) αποτυχίας της επιχείρησης /τεχνολογικού προϊόντοςviii. Από κάποια χρονική στιγµή και µετά όµως σταθεροποιείται µε την ωρίµανση της επένδυσης. Σε αυτή την περίπτωση –σταθερά g & M- θέλουµε να υπολογίσουµε το NPV της επένδυσης από εκείνο το έτος που παρατηρείται σταθεροποίηση και µετά.

Έστω ότι έχουµε την περίπτωση κατά την οποία µετά από κάποιο έτος µια τεχνολογία / προϊόν επιτυγχάνει σταθερό ρυθµό αύξησης πωλήσεων ή εσόδων. Έστω επίσης ότι ο ρυθµός προεξόφλησης παραµένει σταθερός. Ας υποθέσουµε ότι ξεκινάµε µε µία αρχική χρηµατική ροή, P0, σήµερα. Μετά από

♣ Τέτοιους δείκτες µπορεί εύκολα κάποιος να βρει στην εβδοµαδιαία ανάλυση της κίνησης του χρηµατιστηρίου

σε εφηµερίδες (π.χ. στο οικονοµικό τµήµα των εβδοµαδιαίων εφηµερίδων Ο χρήστης αυτών των δεικτών θα

πρέπει να γνωρίζει τη µέθοδο µε την οποία έχουν υπολογισθεί οι τιµές τους. (Ο συντάκτης κάθε πίνακα είτε

δίνει στοιχεία είτε πρέπει να ερωτηθεί). Σπανιώτερα, το βΑ µπορεί να αναφέρεται και στη συνδιακύµανση της

απόδοσης της µετοχής Α ως προς την απόδοση του αντίστοιχου κλαδικού (αντί του γενικού) χρηµατιστιριακού

δείκτη. vii

Αντίστοιχα οι πωλήσεις ενός νέου προϊόντος αυξάνονται, µετά σταθεροποιούνται και στο τέλος, µόλις η

αγορά κορεσθεί ή λανσαριστεί ένα καινούργιο προϊόν, µειώνονται (βλέπε διάγραµµα του κύκλου ζωής

προϊόντος). viii



ένα χρόνο θα υπάρξει µια αύξηση της χρηµατικής ροής κατά g, ενώ ταυτόχρονα αυτή θα προεξοφλείται σήµερα κατά Μ. Σε αυτήν την περίπτωση η παρούσα αξία της χρηµατικής ροής που θα πραγµατοποιηθεί στο τέλος του πρώτου έτους από σήµερα είναι

( )M1

g1P

M1

g1P

M1

PPV 0

011 +

+=

+

+=

+=

Αντίστοιχα, η παρούσα αξία της χρηµατικής ροής του δεύτερου έτους, PV2, θα είναι

( )( )

( )( )[ ]( )( )

( )( )2

2

02

0

2

1

2

22

M1

g1P

M1

g1g1P

M1

g1P

M1

PPV

+

+=

+

++=

+

+=

+=

η παρούσα αξία της χρηµατικής οής του τρίτου έτους, PV3, θα είναι

( )( )3

3

03M1

g1PPV

+

+=

και γενικά, η παρούσα αξία της χρηµατικής ροής του n- έτους, PVn θα είναι

( )( )n

n

0nM1

g1PPV

+

+=

Έτσι η παρούσα αξία του αθροίσµατος των χρηµατικών ροών που θα προκύπτουν στο διηνεκές (θα συνεχίζουν για άπειρα χρόνια) θα δίνεται από την έκφραση

( )

M1

g1Xόπου,XP

...X...XXX1P

PPPPPV

N

1i

i0

n32

0

n210

++

==

++++++=

+++++=

∑=

KK

(6.10)

Σε περίπτωση που το g<M, τότε X<1, και από τα Μαθηµατικά γνωρίζουµε ότι το συγκεκριµένο άθροισµα απείρων όρων τείνει στην τιµή Χ/(1-Χ), δηλαδή

( )X1

X...X...XXX1 n32

−→++++++ (6.11)

Έτσι, στην περίπτωση που το g<Μ, το άθροισµα των µελλοντικών χρηµατικών ροών που θα προκύπτουν στο διηνεκές έχουν παρούσα αξία PV που δίνεται προσεγγιστικά από τη σχέση

X1

XPPV 0 −

≈ (6.12)

Παρατηρήσεις

• Όσο µικρότερη είναι η τιµή του g σχετικά µε την τιµή του Μ (άρα όσο µικρότερη είναι η τιµή του Χ), τόσο πιο γρήγορα -µε λιγότερους όρους από το άθροισµα (6.11)- προσεγγίζεται η τελική αξία.

• Εάν το g>M τότε η αύξηση των εσόδων θα ξεπερνούσε την προεξόφληση τους και η επιχείρηση θα γινόταν άπειρα πλούσια (αυτές οι συνθήκες στην πραγµατικότητα δε διατηρούνται παρά µόνο για λίγα χρόνια).

Θα χρησιµοποιήσουµε όλα τα προηγούµενα για να υπολογίσουµε σε ένα παράδειγµα την καθαρή παρούσα αξία µιας επένδυσης, η οποία έχει σχεδιασθεί να πραγµατοποιηθεί στο µέλλον βάσει επιχειρηµατικού σχεδίου (business plan). Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται µερικά από


68

τα προβλεπόµενα βασικά οικονοµικά µεγέθη και χρηµατικές ροές του επιχειρηµατικού σχεδίου της εταιρείας που πρόκειται να εκµεταλλευθεί το (φανταστικό) τεχνολογικό προϊόν του παραδείγµατος.

Θα θεωρήσουµε δύο σενάρια για αυτήν την επένδυση. Σύµφωνα µε το σενάριο Α η επένδυση δε διατρέχει κανένα κίνδυνο αποτυχίας, ενώ σύµφωνα µε το σενάριο Β, επειδή πρόκειται για καινοτόµα τεχνολογία η οποία ευρίσκεται στη φάση της ανάπτυξης, θα υπάρχει ένας κίνδυνος (ρίσκο) αποτυχίας της επένδυσης. Το ρίσκο θα είναι σηµαντικό τα πρώτα χρόνια ενώ µετά θα ελαχιστοποιείται.

Ο πίνακας που ακολουθεί αποτελεί τµήµα των λογιστικών φύλλων (spreadsheets) του επιχειρηµατικού σχεδίου µιας επένδυσης που πρόκειται να υλοποιηθεί στο µέλλον. Σε κάθε στήλη παρουσιάζεται:

Στήλη (1): ρυθµός αύξησης των πωλήσεων, βάσει του επιχειρηµατικού σχεδίου.

Στήλη (2): τα ετήσια έσοδα από πωλήσεις, βάσει του επιχειρηµατικού σχεδίου.

Στήλη (14): καθαρά έσοδα από πωλήσεις. Υπολογίζονται συναρτήσει των εσόδων από πωλήσεις και βάσει του επιχειρηµατικού σχεδίου (µεσολαβούν οι στήλες 3-13 οι οποίες δεν εµφανίζονται εδώ – ‘αόρατες στήλες’).

Στήλη (29): ετήσιες λειτουργικές χρηµατικές ροές της εταιρείας (καθαρά έσοδα – καθαρά έξοδα) το έτος i, Pi. Υπολογίζονται από τα προηγούµενα και το επιχειρηµατικό σχέδιο ή τη λειτουργική και χρηµατοοικονοµική δοµή της εταιρείας (‘αόρατες’ στήλες 15-28).

Στήλη (30): το αθροιστικό σύνολο των χρηµατικών ροών µέχρι το έτος i, CPi. Υπολογίζεται από τον

τύπο 1ii1i PCPCP ++ +=

Σενάριο Α

Στήλη (40): Ο σταθερός ρυθµός προεξόφλησης Μ. (Στο Σενάριο Α δεν έχουµε θεωρήσει ρίσκο αποτυχίας)

Στήλη (41): Ο συντελεστής προεξόφλησης της χρηµατικής ροής του έτους i, Dfi, υπολογίζεται από

τον τύπο )M1/(DfDf 1ii1i ++ += . Στο συγκεκριµένο σενάριο που ο συντελεστής

προεξόφλησης, Μ, είναι σταθερός, ( )ii M1/1Df += .

Στήλη (42): Η παρούσα αξία της χρηµατικής ροής του έτους i, PVi, υπολογίζεται από τον τύπο

iii DfPPV ⋅= . Στη συγκεκριµένη περίπτωση που ο συντελεστής προεξόφλησης, Μ,

είναι σταθερός, ( )iiiii M1/PDfPPV +=⋅=

Στήλη (43): Αθροιστική παρούσα αξία όλων των χρηµατικών ροών µέχρι το έτος i, CPVi,

υπολογίζεται από τον τύπο ∑+

=++ =+=

1i

0k

k1ii1i PVPVCmPVCmPV . Στη συγκεκριµένη

περίπτωση που ο ρυθµός προεξόφλησης είναι σταθερός,

∑∑==

+==i

0k

k

k

i

0k

ki )M1/(PPVCmPV

Σενάριο Β

Στήλη (44): Ο συντελεστής προεξόφλησης λόγω επιχειρηµατικού κινδύνου για κάθε έτος i, Ri. Υπολογίζεται µε προσεγγιστικές µεθόδους και θεωρία ανάλυσης επικινδυνότητας.

Στήλη (45): Ο σταθερός ρυθµός προεξόφλησης Μ (ή DR - Discount rate).

Στήλη (46): Ο συνολικός ρυθµός προεξόφλησης (Total Discount Rate) συµπεριλαµβανοµένου του

επιχειρηµατικού κινδύνου, ΤDRi, για το έτος i. Υπολογίζεται ως ii RMTDR += . Αντί

για σταθερό Μ και TDRi µπορούµε να χρησιµοποιούµε έναν ισοδύναµο µεταβλητό ρυθµό προεξόφλησης Mi.



Στήλη (47): Ο συντελεστής προεξόφλησης της χρηµατικής ροής του έτους i, Dfi, υπολογίζεται από

τον τύπο )M1/(Df)TDR1/(DfDf 1ii1ii1i +++ +=+= .

Στήλη (48): Η παρούσα αξία της χρηµατικής ροής του έτους i, PVi, υπολογίζεται, όπως και για το

σενάριο Α, από τον τύπο iii DfPPV ×= .

Στήλη (49): Αθροιστική παρούσα αξία όλων των χρηµατικών ροών µέχρι το έτος i, CmPVi, υπολογίζεται, όπως και για το σενάριο Α, από τον τύπο

∑+

=++ =+=

1i

0k

k1ii1i PVPVCmPVCmPV .

Επισηµάνσεις

Στο παράδειγµα που εξετάσαµε, το έτος 4 είναι το έτος ‘πρώτης κερδοφορίας’ το οποίο επιτυγχάνεται για πρώτη φορά τότε που οι χρηµατικές εισροές είναι µεγαλύτερες των εκροών. Είναι το πρώτο µη ζηµιογόνο έτος, όπου απλά τα έσοδα ισούται µε τα έξοδα και το κέρδος είναι µηδενικό. Αυτό δε σηµαίνει ότι η επένδυση ‘έβγαλε τα χρήµατα της’ (την αξία της αρχικής επένδυσης).

Αν θέλει να δει κάποιος σε ποιο έτος τα έσοδα από την επιχειρηµατική δραστηριότητα θα καλύψουν (ισοφαρίσουν) την επένδυση και η επιχειρηµατική δραστηριότητα θα δηµιουργεί προστιθέµενη αξία, θα πρέπει να εξετάσει την πορεία της σωρευτικής χρηµατικής ροής. Προσοχή όµως! Θα πρέπει να εξετάσει τη σωρευτική προεξοφληµένη χρηµατική ροή. Ονοµάζουµε έτος ανάκαµψης (ή έτος break-even), εκείνο το έτος για το οποίο το σωρευτικό άθροισµα της παρούσας αξίας των χρηµατικών ροών γίνεται για πρώτη φορά θετικό. Από εκείνο το έτος και µετά –σύµφωνα µε τις προβλέψεις- θα αρχίσει να δηµιουργείται προστιθέµενη αξία στην επένδυση. Επιστρέφοντας στο παράδειγµα, και συγκρίνοντας την πραγµατική αθροιστική χρηµατική ροή [στήλη (30), M=0] µε τις αθροιστικές προεξοφληµένες χρηµατικές ροές των σεναρίων Α & Β, [στήλη (43) όπου M=10% & στήλη (49) όπου M>11%], παρατηρεί κάποιος ότι όσο µεγαλύτερος είναι ο ρυθµός προεξόφλησης τόσο περισσότερο µετατίθεται στο µέλλον το έτος ανάκαµψης (break-even) όπου η ολοκληρώνεται η απόσβεση της αρχικής επένδυσης και δηµιουργείται προστιθέµενη αξία. Για το σενάριο Α η έναρξη δηµιουργίας προστιθέµενης αξίας (έτος break-even) γίνεται στο ένατο έτος ενώ για το σενάριο Β στο δωδέκατο έτος. Η καθυστέρηση αυτή οφείλεται στο ότι µετά το έτος πρώτης κερδοφορίας, οι χρηµατικές εισροές που ‘ξεπληρώνουν’ την αρχική επένδυση έχουν µικρότερη αξία σχετικά µε τις εκροές που έγιναν σε αρχικούς χρόνους.


70

Παράδειγµα επένδυσης (εκµετάλλευση τεχνολογίας ‘Πολυπροτανίου’ix)

Απόσπασµα Επιχειρηµατικού Σχεδίου εκµετάλλευσης τεχνολογίας 'Πολυπροτανίου'

Τιµές σε Μ€(1) (2) (14) (29) (30) (40) (41) (42) (43) (45) (44) (46) (47) (48) (49)

Ρυθµός Έσοδα Καθαρά Λειτουργικές Αθροιστικές Αθροιστική Ολικός Αθροιστική

Έτος Ανάπτυξης (πωλήσεις) έσοδα Χρηµατοροές Λειτουργικές Ρυθµός Συντελεστής Παρούσα Παρούσα Ρυθµός Ρυθµός Συντελεστής Παρούσα Παρούσα

Χρηµατοροές Αξία Αξία Risk Προεξόφλησης Αξία Αξία

Y g P CmP M Df PV CmPV R DR TDR (M) Df PV CmPV

0 40,0% 14,91 1,61 -10,89 -10,89 0,0% 1,000 -10,89 -10,89 0% 0,0% 0% 1,000 -10,89 -10,89

1 31,9% 20,87 2,25 -1,70 -12,59 10,0% 0,909 -1,55 -12,44 30% 10,0% 40% 0,714 -1,22 -12,10

2 25,4% 27,53 2,97 -1,15 -13,74 10,0% 0,826 -0,95 -13,38 15% 10,0% 25% 0,571 -0,65 -12,76

3 20,3% 34,52 3,73 -0,21 -13,94 10,0% 0,751 -0,16 -13,54 7% 10,0% 17% 0,488 -0,10 -12,86

4 16,2% 41,53 4,49 1,03 -12,92 10,0% 0,683 0,70 -12,84 3% 10,0% 13% 0,432 0,44 -12,42

5 12,9% 48,26 5,21 2,48 -10,44 10,0% 0,621 1,54 -11,30 2% 10,0% 12% 0,386 0,96 -11,46

6 10,3% 54,49 5,88 4,04 -6,39 10,0% 0,564 2,28 -9,02 2% 10,0% 12% 0,345 1,39 -10,07

7 8,2% 60,10 6,49 5,60 -0,79 10,0% 0,513 2,87 -6,14 2% 10,0% 12% 0,308 1,72 -8,34

8 7,0% 65,03 7,02 7,10 6,30 10,0% 0,467 3,31 -2,83 2% 10,0% 12% 0,275 1,95 -6,39

9 6,2% 69,58 7,51 8,25 14,55 10,0% 0,424 3,50 0,67 2% 10,0% 12% 0,245 2,02 -4,37

10 5,6% 73,89 8,61 8,82 23,37 10,0% 0,386 3,40 4,07 2% 10,0% 12% 0,219 1,93 -2,44

11 5,2% 78,03 9,30 9,55 32,92 10,0% 0,350 3,35 7,41 2% 10,0% 12% 0,196 1,87 -0,57

12 5,1% 82,09 10,02 10,15 43,07 10,0% 0,319 3,24 10,65 2% 10,0% 12% 0,175 1,77 1,20

13 5,0% 86,27 10,77 10,59 53,66 10,0% 0,290 3,07 13,72 1% 10,0% 11% 0,157 1,66 2,86

14 5,0% 90,59 11,53 11,04 64,70 10,0% 0,263 2,91 16,62 1% 10,0% 11% 0,142 1,56 4,43

15 5,0% 95,12 12,30 11,47 76,17 10,0% 0,239 2,74 19,37 1% 10,0% 11% 0,128 1,46 5,89

16 5,0% 99,87 13,07 11,93 88,10 10,0% 0,218 2,60 21,97 1% 10,0% 11% 0,115 1,37 7,26

17 5,0% 104,87 13,85 12,45 100,55 10,0% 0,198 2,46 24,43 1% 10,0% 11% 0,104 1,29 8,55

18 5,0% 110,11 14,62 13,02 113,56 10,0% 0,180 2,34 26,77 1% 10,0% 11% 0,093 1,21 9,77

19 5,0% 115,61 15,64 13,48 127,04 10,0% 0,164 2,20 28,97 1% 10,0% 11% 0,084 1,13 10,90

20 5,0% 121,39 16,69 13,97 141,01 10,0% 0,149 2,08 31,05 1% 10,0% 11% 0,076 1,06 11,96

21 5,0% 127,46 17,77 14,50 155,52 10,0% 0,135 1,96 33,01 1% 10,0% 11% 0,068 0,99 12,95

22 5,0% 133,84 18,90 15,07 170,59 10,0% 0,123 1,85 34,86 1% 10,0% 11% 0,061 0,93 13,88

23 5,0% 140,53 20,08 15,67 186,26 10,0% 0,112 1,75 36,61 1% 10,0% 11% 0,055 0,87 14,74

24 5,0% 147,56 21,31 16,30 202,55 10,0% 0,102 1,65 38,27 1% 10,0% 11% 0,050 0,81 15,56

25 5,0% 154,93 22,61 16,96 219,51 10,0% 0,092 1,57 39,83 1% 10,0% 11% 0,045 0,76 16,32

26 5,0% 162,68 23,97 17,65 237,16 10,0% 0,084 1,48 41,31 1% 10,0% 11% 0,040 0,71 17,03

27 5,0% 170,81 25,40 18,38 255,54 10,0% 0,076 1,40 42,71 1% 10,0% 11% 0,036 0,67 17,70

28 5,0% 179,36 26,90 19,15 274,69 10,0% 0,069 1,33 44,04 1% 10,0% 11% 0,033 0,63 18,33

29 5,0% 188,32 28,25 20,10 294,79 10,0% 0,063 1,27 45,31 1% 10,0% 11% 0,030 0,60 18,93

30 5,0% 197,74 29,66 21,11 315,90 10,0% 0,057 1,21 46,52 1% 10,0% 11% 0,027 0,56 19,49

31 5,0% 207,63 31,14 22,16 338,06 10,0% 0,052 1,15 47,67 1% 10,0% 11% 0,024 0,53 20,02

32 5,0% 218,01 32,70 23,27 361,33 10,0% 0,047 1,10 48,77 1% 10,0% 11% 0,022 0,50 20,53

33 5,0% 228,91 34,34 24,43 385,77 10,0% 0,043 1,05 49,83 1% 10,0% 11% 0,020 0,48 21,01

34 5,0% 240,35 36,05 25,66 411,43 10,0% 0,039 1,00 50,83 1% 10,0% 11% 0,018 0,45 21,46

35 5,0% 252,37 37,86 26,94 438,37 10,0% 0,036 0,96 51,79 1% 10,0% 11% 0,016 0,43 21,88

36 5,0% 264,99 39,75 28,29 466,65 10,0% 0,032 0,92 52,70 1% 10,0% 11% 0,014 0,40 22,29

37 5,0% 278,24 41,74 29,70 496,35 10,0% 0,029 0,87 53,58 1% 10,0% 11% 0,013 0,38 22,67

38 5,0% 292,15 43,82 31,19 527,54 10,0% 0,027 0,83 54,41 1% 10,0% 11% 0,012 0,36 23,03

39 5,0% 306,76 46,01 32,75 560,28 10,0% 0,024 0,80 55,21 1% 10,0% 11% 0,010 0,34 23,37

40 5,0% 322,10 48,31 34,38 594,67 10,0% 0,022 0,76 55,97 1% 10,0% 11% 0,009 0,32 23,69

X=(1+g)/(1+M)= 0,955 X=(1+g)/(1+M)= 0,946

PV χρηµ/κών ροών από το έτος 14 και µετά 61,60 € PV χρηµ/κών ροών από το έτος 14 και µετά 27,33 €

Τελική Αξία: 75,32 € Τελική Αξία: 30,19 €

Ρυθµός προεξόφλησης (M): 10,0%

Εσωτερικός βαθµός απόδοσης (IRR): 23,7%

Σενάριο A - Απουσία επιχ. Κινδύνου

Προεξόφλησης Προεξόφλησης

Σενάριο Β - Επιχειρηµατικός Κίνδυνος

ix

Φανταστική τεχνολογία παραγωγής ενός νέου πολυµερούς



Υπολογισµός της τελικής αξίας (terminal value) της επένδυσης

Σύµφωνα µε το σενάριο Α ισχύουν τα παρακάτω:

Μέχρι και το έτος 13 η αθροιστική παρούσα αξία των χρηµατικών ροών είναι ίση µε CmPV13=13,72 Μ€

Από το έτος 14 και µετά παρατηρείται σταθεροποίηση του ρυθµού αύξησης των πωλήσεων (g=5%) και το έτος αυτό θεωρείται έτος ωρίµανσης της τεχνολογίας του παραδείγµατος. Επίσης έχουµε σταθερό M=10%, άρα Χ=(1+g)/(1+M)=0,955. Η παρούσα αξία του αθροίσµατος των χρηµατικών ροών από το έτος 14 και µετά (στο διηνεκές), PV14-, υπολογίζεται µε δύο προσεγγίσεις

Είτε µέσω της στήλης (29) από την έκφραση

62,61263,0955,01

955,004,11Df

X1

XPPV 141414 =×

−

×=

−

=− M€,

είτε µε προσέγγιση από τη στήλη (42) και την ισοδύναµη έκφραση

76,61955,01

955,091,2

X1

XPVPV 1414 =

−×=

−=− M€

(Τα δύο αποτελέσµατα 61,62 & 61,76 θεωρούνται περίπου ίδια. Η διαφορά οφείλεται σε διαφορετικούς δρόµους που ακολουθήθηκαν ως προς τις αριθµητικές πράξεις.)

Η τελική καθαρή παρούσα αξία της τεχνολογίας του παραδείγµατος σύµφωνα µε το σενάριο Α, NPVA, δίνεται από το άθροισµα

3,756,617,13PVCmPVNPV 1413A =+=+= − M€

Αντίστοιχα, σύµφωνα µε το σενάριο Β ισχύει:

Μέχρι και το έτος 13 η αθροιστική παρούσα αξία των χρηµατικών ροών είναι ίση µε CmPV13=2,86Μ€

Από το έτος 14 και µετά παρατηρείται σταθεροποίηση του ρυθµού αύξησης των πωλήσεων (g=5%) και το έτος αυτό θεωρείται έτος ωρίµανσης της τεχνολογίας του παραδείγµατος. Eπίσης και εδώ έχουµε σταθερό M=11% από το έτος 13 και µετά, άρα Χ=(1+g)/(1+M)=0,946. Η παρούσα αξία του αθροίσµατος των χρηµατικών ροών από το έτος 14 και µετά (στο διηνεκές), PV14-, υπολογίζεται µέσω της στήλης (29) από την έκφραση

46,27142,0946,01

946,004,11Df

X1

XPPV 141414 =×

−

×=

−

=− M€,

ή αντίστοιχα από τη στήλη είτε µε προσέγγιση από τη στήλη (42) και την ισοδύναµη έκφραση

33,27946,01

946,056,1

X1

XPVPV 1414 =

−×=

−=− M€

(Και εδώ πάλι τα δύο αποτελέσµατα 27,46 & 27,33 θεωρούνται περίπου ίδια)

Η τελική καθαρή παρούσα αξία της τεχνολογίας του παραδείγµατος σύµφωνα µε το σενάριο Β, NPVΒ, δίνεται από το άθροισµα

3,304,279,2PVCmPVNPV 1413B =+=+= − M€


72



VΙI. Εκχώρηση τεχνολογίας

Licensing

Mία σηµαντική διαδικασία στη µεταφορά τεχνολογίας, η οποία περιέχει σηµαντικά οικονοµικά ανταλλάγµατα (έσοδα), είναι η εκχώρηση τεχνολογίας (licensing). Σε αυτήν τη διαδικασία εµπλέκονται δύο µέρη: αυτός που κατέχει την τεχνολογία και αυτός στον οποίο ο κάτοχος παρέχει τα δικαιώµατα χρήσης της τεχνολογίας του. Ο κάτοχος των τεχνολογίας [είτε αυτά είναι πνευµατικά δικαιώµατα ή/και διπλώµατα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) είτε είναι τεχνογνωσία (know-how)], εκχωρεί το δικαίωµα χρήσης της τεχνολογίας του & λέγεται δικαιοπάροχος (licensor). Ο αποδέκτης του δικαιώµατος χρήσης κι εκµετάλλευσης της συγκεκριµένης τεχνολογίας, έναντι συµφωνηµένου ανταλλάγµατος, λέγεται δικαιοδόχος (licensee). Συνήθως δικαιοπάροχος είναι κάποιος εφευρέτης ή κάποιο φυσικό ή νοµικό πρόσωπο (εταιρεία) που αναπτύσσει µια νέα τεχνολογία /προϊόν. Το αντικείµενο της εκχώρησης είναι πνευµατική ιδιοκτησία (πατέντες, τεχνογνωσία κλπ.). Τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, ως νοµικά έγγραφα – τίτλοι ιδιοκτησίας, περιγράφουν µε ακριβή και σαφή τρόπο µια τεχνολογία (µε άλλα λόγια µια πνευµατική ιδιοκτησία).

Μέσω του συµφωνητικού εκχώρησης τεχνολογίας / τεχνογνωσίας, ο δικαιοδόχος ‘ενοικιάζει’ τα δικαιώµατα χρήσης της τεχνολογίας για ορισµένο χρονικό διάστηµα από το δικαιοπάροχο, έναντι κάποιου προσυµφωνηµένου οικονοµικού ανταλλάγµατος, για συγκεκριµένες εφαρµογές της τεχνολογίας και για συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή. Το οικονοµικό αντάλλαγµα αποτελείται συνήθως από την εφ άπαξ πληρωµή ενός ποσού, πληρωµή ποσού για το δικαίωµα ελέγχου και αξιολόγησης της τεχνολογίας, την ετήσια πληρωµή ελάχιστου παγίου ποσού και, το πιο βασικό, το ποσοστό επί των πωλήσεων που θα προκύψουν, το οποίο ονοµάζεται δικαίωµα εκµετάλλευσης (royalty). Η εκχώρηση µπορεί να είναι αποκλειστική (exclusive), δηλαδή σε ένα µόνο δικαιοδόχο, ή µη αποκλειστική (non-exclusive) και να παρέχεται σε πολλούς. Στην περίπτωση αποκλειστικής εκχώρησης δηµιουργείται µονοπωλιακή κατάσταση και εποµένως το αντάλλαγµα αυξάνει.

Η εκχώρηση τεχνολογίας αποτελεί το τελικό κριτήριο ή την απόδειξη για το εάν µια τεχνολογία έχει πραγµατική αξία στην αγορά. Από τη στιγµή που µια εταιρεία είναι διατεθειµένη να πληρώσει το οικονοµικό αντάλλαγµα για να έχει πρόσβαση στη δυνατότητα εκµετάλλευσης µιας τεχνολογίας που ευρίσκεται στο αρχικό στάδιο, αυτό σηµαίνει ότι η τεχνολογία έχει κάποια πραγµατική αξία και µπορεί κάποιος, π.χ. µια άλλη εταιρεία (δικαιοδόχος), να φθάσει στο τελικό στάδιο εµπορικής εκµετάλλευσης του παραγώγου προϊόντος µε προσδοκίες για κέρδη.

Στη συµφωνία εκχώρησης τεχνολογίας συνήθως συµµετέχουν δύο µέρη, ο δικαιοπάροχος και ο δικαιοδόχος. Μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις που υπάρχουν περισσότεροι του ενός υποψήφιοι δικαιοδόχοι να προηγηθεί ένας άτυπος ’πλειοδοτικός διαγωνισµός’. Πάντως, σε οποιαδήποτε συµφωνία εκχώρησης, είναι κατανοητό και αµοιβαία αποδεκτό από τα δύο µέρη ότι υπάρχει κοινό συµφέρον ώστε η συνεργασία δικαιοπαρόχου και δικαιοδόχου να διατηρείται αρµονική και µετά την υπογραφή της συµφωνίας και την παροχή των δικαιωµάτων χρήσης. Ο δικαιοπάροχος οφείλει –και για το δικό του συµφέρον- να υποστηρίξει όσο το δυνατό περισσότερο το δικαιοδόχο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας που βρίσκεται σε πρώιµο στάδιο ώστε να καταλήξει σε εµπορεύσιµο προϊόν, από τις πωλήσεις του οποίου θα παίρνει ποσοστά (royalties). Παρόµοια ο δικαιοδόχος οφείλει να κάνει την εµπορική εκµετάλλευση του προϊόντος που θα προκύψει όσο το δυνατό αποδοτικότερη και να διατηρήσει πολύ καλή συνεργασία µε το δικαιοπάροχο. Πρόκειται για συνεργασία µε αµοιβαία οφέλη και κέρδη (‘win-win’).

Σε κάποιες περιπτώσεις προκύπτουν ‘εξαναγκαστικές συνεργασίες εκχώρησης’. Σε περιπτώσεις όπου κάποια εταιρεία εκµεταλλεύεται παρανόµως µια τεχνολογία στην οποία δεν έχει κανένα δικαίωµα, τότε η εταιρεία παραβαίνει το δίκαιο περί πνευµατικών δικαιωµάτων. Σε αυτήν την περίπτωση ο κάτοχος της τεχνολογίας µπορεί να καταγγείλει την εταιρεία-παραβάτη σε δικαστήριο το οποίο θα επιδικάσει υποχρεωτική αποζηµίωση και οικονοµική επανόρθωση του κατόχου.


74

Ας δούµε αναλυτικότερα από τι αποτελείται το οικονοµικό αντάλλαγµα σε µια εκχώρηση τεχνολογίας και ποιοι είναι οι βασικοί όροι διαπραγµάτευσης µεταξύ του δικαιοπαρόχου και του δικαιολήπτη.

Τέλη αξιολόγησης (evaluation fees)

Προκειµένου ένα πιθανός δικαιοδόχος να αξιολογήσει την τεχνολογία για την οποία ενδιαφέρεται, θα πρέπει να πληρώσει στον κάτοχο ένα ποσό. Το ποσό αυτό συνήθως του επιστρέφεται στο τέλος της περιόδου αξιολόγησης εάν τελικά προχωρήσει στη σύµβαση εκχώρησης ή συµψηφίζεται µε τη συνολική αµοιβή. Το ύψος αυτού του ποσού προσδιορίζεται κατ’ ελάχιστο από το κόστος του χρόνου που θα αφιερώσει ο κάτοχος της τεχνολογίας στο να εξηγήσει στον πιθανό δικαιοδόχο τα διάφορα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας. Επίσης, µε το να απαιτήσει ο κάτοχος αυτήν την ‘αµοιβή΄ (τέλη αξιολόγησης) αποθαρρύνει τους κακοπροαίρετους (π.χ. βιοµηχανικούς κατασκόπους που εµφανίζονται ως ενδιαφερόµενοι δικαιοδόχοι) από το να αντιγράψουν την τεχνολογία ή να την εκµεταλλευτούν χωρίς να πληρώσουν δικαιώµατα. Υπενθυµίζουµε ότι ειδικά για την τεχνογνωσία ή οποία δεν είναι κατοχυρωµένη µε διπλώµατα ευρεσιτεχνίας είναι πολύ δυσκολότερο να προσδιοριστούν τα πνευµατικά δικαιώµατα (ποιος είναι ο κάτοχος) και από τη στιγµή που κάποιος θα αποκαλύψει ‘µυστικά’ της τεχνολογίας δεν έχει τρόπο να εξασφαλίσει ή να κατοχυρώσει ή να απαιτήσει εκ των υστέρων οικονοµικά ανταλλάγµατα. Συνήθως, το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο αξιολογείται το δυναµικό µιας νέας τεχνολογίας, είναι προσυµφωνηµένο. Αρκετές δε φορές ο πιθανός δικαιοδόχος απαιτεί αποκλειστικότητα στην αξιολόγηση της τεχνολογίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις ‘απαγορεύεται’ –βάσει συµφωνίας- στον κάτοχο της τεχνολογίας να διαπραγµατεύεται για πιθανές εκχωρήσεις µε τρίτους ενδιαφερόµενους, οπότε εύλογο είναι να απαιτήσει ένα πρόσθετο οικονοµικό αντάλλαγµα για όσο διάστηµα η προσφερόµενη για πιθανή εκχώρηση τεχνολογία παραµένει ‘κλειστή’ για άλλους ενδιαφερόµενους (υποψήφιους δικαιοδόχους).

Ποσό εξαγοράς δικαιωµάτων (up-front fees)

Μια συµφωνία εκχώρησης τεχνολογίας γίνεται πάντα µε την προοπτική εµπορικής εκµετάλλευσης και µε τη δέσµευση του δικαιοδόχου ότι θα καταφέρει να δηµιουργήσει αξία από αυτήν, την οποία αξία θα καρπωθεί µαζί µε τον κάτοχο. Προκειµένου να αποδειχθεί η δέσµευση του δικαιοδόχου ότι θα προχωρήσει στην όσο το δυνατόν αποδοτικότερη εκµετάλλευση της τεχνολογίας που του εκχωρείται, δίνει στον κάτοχο ένα προσυµφωνηµένο οικονοµικό αντάλλαγµα µε την υπογραφή των συµβολαίων εκχώρησης της τεχνολογίας. Στην ουσία ο δικαιοδόχος πληρώνει στον κάτοχο αυτό το τίµηµα διότι αποκτά το δικαίωµα επιλογής αξιοποίησης της συγκεκριµένης τεχνολογίας. Σε περίπτωση επιτυχούς εκµετάλλευσης το µεγαλύτερο µέρος των εσόδων για τον κάτοχο θα προκύψει από τα δικαιώµατα που θα εισπράττει από τις πωλήσεις (royalties).

∆ικαιώµατα εκµετάλλευσης (royalties)

Αυτά συνήθως διαπραγµατεύονται ως ποσοστό επί των πωλήσεων που πραγµατοποιεί ο δικαιοδόχος, ο οποίος εκµεταλλεύεται εµπορικά την τεχνολογία. Το συµφωνηµένο ποσοστό επί των εσόδων από πωλήσεις παίρνει ο δικαιοπάροχος. Για καθαρά αντικειµενικούς λόγους, είναι πάντοτε προτιµότερο τα δικαιώµατα να υπολογίζονται επί τη βάσει ποσοστού επί των πωλήσεων και όχι ως ποσοστού επί των κερδών. Συνήθως, τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης συµφωνούνται µε βάση κάποιο σταθερό ποσοστό. Άλλες φορές τα δικαιώµατα κλιµακώνονται ανάλογα µε ύψος των πραγµατοποιηθέντων πωλήσεων. Τα ποσοστά υπολογίζονται έτσι ώστε, σύµφωνα µε τις εκατέρωθεν αποδεκτές προοπτικές πωλήσεων, να προκύπτει µια καθαρή τρέχουσα αξία (NPV, βλέπε σχετικό κεφάλαιο VI) στο δικαιοπάροχο (κάτοχο) που να αντιπροσωπεύει τη συνεισφορά του στη συνολική αξία του προϊόντος / τεχνολογίας. Μια πρακτική µέθοδος για τον υπολογισµό των ποσοστών περιγράφεται στα επόµενα.

Ελάχιστα δικαιώµατα εκµετάλλευσης (minimum royalties)

Σε πολλά συµβόλαια εκχώρησης τεχνολογίας προβλέπεται η πληρωµή ελάχιστων δικαιωµάτων εκµετάλλευσης ανεξάρτητα του όγκου των πωλήσεων. Ο λόγος για τον οποίο συµφωνούνται τα ελάχιστα δικαιώµατα είναι για να αποφευχθούν καταστάσεις όπου ένας ανταγωνιστής αγοράζει την τεχνολογία για να την θέσει εκτός αγοράς. Π.χ. εάν ήθελε κάποιος να θέσει εκτός αγοράς µια ανταγωνιστική τεχνολογία θα την ‘αγόραζε’ αντί υψηλού ποσοστού επί των πωλήσεων (µε µηδενικά όµως ελάχιστα δικαιώµατα εκµετάλλευσης). Μην πραγµατοποιώντας πωλήσεις δε θα οφείλει δικαιώµατα εκµετάλλευσης και έτσι θα µπορούσε -µε ελάχιστο κόστος- να θέσει εκτός έναν πιθανό µελλοντικό ανταγωνιστή.



Προσδιορισµός της αξίας εκχώρησης

Συνήθως όταν γίνονται διαπραγµατεύσεις στις συµφωνίες εκχώρησης ισχύει ο απλός ‘εµπειρικός κανόνας του 25%’. Σύµφωνα µε τον άτυπο αυτό ‘κανόνα’, η συνολική αξία ενός προϊόντος που διανέµεται στην αγορά οφείλεται κατά 25% στον εφευρέτη της τεχνολογίας ή της εφαρµογής, 25% σε αυτόν που υλοποίησε εφαρµογή της τεχνολογίας σε συγκεκριµένο προϊόν και περαιτέρω ανάπτυξη του, 25% στον κατασκευαστή / παραγωγό κλπ και το υπόλοιπο 25% σε αυτόν που αναλαµβάνει τη στρατηγική marketing, οργανώνει το δίκτυο πωλήσεων, κάνει τη διακίνηση, υποστήριξη πελατών, service, κλπ.

Έτσι, ανάλογα µε το στάδιο στο οποίο ευρίσκεται η τεχνολογία που εκχωρείται διαµορφώνεται αντίστοιχα και το συνολικό αντάλλαγµα προς το δικαιοπάροχο. Όπως είδαµε στο σχετικό Κεφάλαιο VI για την αξιολόγηση επενδύσεων, µπορεί να γίνει αποτίµηση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας που θα σχετίζεται άµεσα µε την εκµετάλλευση µιας τεχνολογίας. Με αποδεκτές µεθόδους αξιολόγησης, π.χ. των προεξοφληµένων ταµειακών ροών (DCF – discounted cash flow), γίνεται εκτίµηση της καθαρής παρούσας αξίας (NPV - net present value) της επιχειρηµατικής δραστηριότητας που σχετίζεται µε την εµπορική εκµετάλλευση του νέου προϊόντος. Ο δικαιοπάροχος -ο κάτοχος που εκχωρεί τα πνευµατικά δικαιώµατα- δικαιούται να λάβει το ποσοστό που του αντιστοιχεί από την καθαρή παρούσα αξία σύµφωνα µε τη συνεισφορά του στην ανάπτυξη του τελικού προϊόντος (απλά µε τον κανόνα του 25%). Αυτό το ποσοστό µπορεί να το λάβει µε συνδυασµό εφ άπαξ ποσού και µε εξαµηνιαίες ή ετήσιες (ανάλογα µε τη συµφωνία) πληρωµές ως ποσοστό επί των πωλήσεων που θα πραγµατοποιηθούν.

Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι το ποσοστό επί των πωλήσεων (royalties) είναι κατά πολύ µικρότερο από το ποσοστό που αναλογεί ως συνεισφορά ή συµµετοχή του κατόχου-εφευρέτη στη συνολική αξία του προϊόντος (εφεύρεση – ανάπτυξη – παραγωγή – πωλήσεις).

Παράδειγµα

Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι σε τυπικές περιπτώσεις συµβάσεων εκχώρησης πατεντών ή µιας τεχνολογίας σε πολύ αρχικό στάδιο ανάπτυξης (π.χ. στο στάδιο της εκχώρησης πατέντας χωρίς προβιοµηχανικό πρωτότυπο, που αντιπροσωπεύει ~25% της συνολικής αξίας εκµετάλλευσης της τεχνολογίας /του προϊόντος) τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης κυµαίνονται στην περιοχή 3-6% επί των πωλήσεων. Σχετικό είναι το παράδειγµα (πίνακας) που ακολουθεί:

Στην αριστερή στήλη παρουσιάζονται τα προσδοκώµενα έσοδα από πωλήσεις του προϊόντος (σε αυτό υποτίθεται ότι συµφωνούν και οι δύο πλευρές – ο δικαιοδόχος και ο δικαιοπάροχος). Στη δεξιά στήλη εµφανίζονται οι προσδοκώµενες ταµειακές ροές στην εταιρεία που οφείλονται αποκλειστικά στην εκµετάλλευση αυτού του προϊόντος (προκύπτουν από το σχετικό επιχειρηµατικό σχέδιο και τη χρηµατοοικονοµική δοµή της εταιρείας του δικαιοδόχου). Στις δύο µεσαίες στήλες παρουσιάζονται τα έσοδα από δικαιώµατα (royalties) που αναλογούν στις προσδοκώµενες πωλήσεις, τα οποία θα πάρει ο δικαιοπάροχος. Και οι δύο στήλες αντιστοιχούν σε 5% δικαιώµατα επί των πωλήσεων, αλλά η µία αναφέρεται σε 10ετή σύµβαση, ενώ η άλλη σε 20ετή σύµβαση. Στο κάτω µέρος του πίνακα εµφανίζονται οι καθαρές παρούσες αξίες των παραπάνω χρηµατικών ροών. Αυτές έχουν υπολογισθεί µε σταθερό ετήσιο ρυθµό προεξόφλησης Μ=12%. Εκτός από τις NPV των σεναρίων για συµβάσεις µε 5% για 10 και 20 έτη, έχουν υπολογισθεί και οι NPV άλλων σεναρίων, µε όλους τους συνδυασµούς µεταξύ ποσοστών επί των πωλήσεων 3% & 7% και συµβάσεων µε διάρκειες 10 & 20 έτη.

Εάν από αυτόν τον πίνακα υπολογίσουµε το ποσοστό της NPV της συνολικής αξίας του προϊόντος που ‘πάει’ στο δικαιοπάροχο µέσω των δικαιωµάτων από πωλήσεις,


76

Έτος Έσοδα στην εταιρεία Ταµειακές ροές

από πωλήσεις 5% για 10 έτη 5% για 20 έτη στην εταιρεία

1 14,9 0,7 0,7 -10,9

2 20,9 1,0 1,0 -1,7

3 28,3 1,4 1,4 -1,7

4 37,4 1,9 1,9 -1,6

5 48,0 2,4 2,4 -1,1

6 60,2 3,0 3,0 -0,4

7 73,9 3,7 3,7 0,7

8 88,8 4,4 4,4 2,2

9 104,9 5,2 5,2 4,1

10 121,9 6,1 6,1 6,3

11 139,4 7,0 8,4

12 157,4 7,9 11,1

13 175,5 8,8 14,0

14 193,5 9,7 17,0

15 211,2 10,6 20,1

16 228,5 11,4 23,3

17 245,2 12,3 26,4

18 261,2 13,1 29,5

19 276,5 13,8 32,4

20 290,8 14,5 35,3

21 305,4 558,7

Καθαρή παρούσα αξία - NPV (µε ετήσιο ρυθµό προεξόφλησης 12%)

(ι) των ∆ικαιωµάτων =

για 5% 13,9 32,3

για 3% 8,3 19,4

για 7% 19,5 45,2

(ιι) της επιχειρηµατικής δραστηριότητας 76,9

∆ικαιώµατα στο δικαιοπάροχο

∆ιαιρώντας για κάθε συνδυασµό (ποσοστού δικαιωµάτων – διάρκειας) την καθαρή παρούσα αξία (NPV) των χρηµατικών ροών που πάνε στο δικαιοπάροχο προς την NPV της εκµετάλλευσης του προϊόντος, θα προκύψει ο παρακάτω πίνακας. Σε αυτόν εµφανίζεται το ποσοστό της NPV της συνολικής αξίας εκµετάλλευσης του προϊόντος που ‘πάει’ στο δικαιοπάροχο µέσω των δικαιωµάτων από πωλήσεις.

∆ιάρκεια σύµβασης Ποσοστό της συνολικής αξίας που ‘πάει’ στον δικαιοπάροχο 10 έτη 20 έτη

3% 0,11 0,25

5% 0,18 0,42 ∆ικαιώµατα επί των

πωλήσεων

7% 0,25 0,59

Τα περισσότερο πιθανά σενάρια στα οποία θα καταλήξει η σύµβαση είναι το (7% - 10 έτη) και το (3% - 20 έτη).

Σε περίπτωση ασυµφωνίας ο επόµενος καλύτερος συµβιβασµός είναι ο (5% - 10 έτη). Γιατί?

Σε περίπτωση που η εκχωρούµενη τεχνολογία ευρισκόταν σε µέσο στάδιο ανάπτυξης, π.χ. σε στάδιο που έχει γίνει ανάπτυξη του προ-βιοµηχανικού πρωτοτύπου η και του βιοµηχανικού πρωτοτύπου και η εκχώρηση γινόταν για παραγωγή και στη συνέχεια εµπορική εκµετάλλευση, οπότε η αξία της εκχωρούµενης τεχνολογίας αντιπροσωπεύει το 50% της συνολικής αξίας της τεχνολογίας, τότε ένα πιθανό σενάριο της σύµβασης (στον εµπειρικό κανόνα του 25%) θα ήταν ο συνδυασµός (5% - 20 έτη), ο οποίος προσεγγίζει το 50%.



VII. H παραγωγή & µεταφορά τεχνολογίας

στην Ελλάδα

Υπηρεσίες ανάπτυξης & µεταφοράς τεχνολογίας

Παροχείς υπηρεσιών Έρευνας & Ανάπτυξης (βασική έρευνα, βιοµηχανική έρευνα)

• Πανεπιστήµια (εργαστήρια)

• ΤΕΙ (εργαστήρια)

• Ερευνητικά Ινστιτούτα

• Τεχνολογικοί φορείς - Εταιρείες Βιοµηχανικής Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΒΕΤΑ)

• Εταιρείες (τµήµατα Ε&Α)

Για λογαριασµό µικροµεσαίων Επιχειρήσεων (µΜΕ) κυρίως & άλλων βιοµηχανιών

Ερευνητικοί φορείς

Από το 1977 έως σήµερα, στην Ελλάδα λειτουργούν οι παρακάτω 15 Ερευνητικοί Φορείς:

• Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) - http://www.noa.gr/

• Ίδρυµα Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ) - http://www.forth.gr/

• Ελληνικό Ινστιτούτο PASTEUR - http://www.pasteur.gr/

• Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης (ΙΘΑΒΙΚ) - http://www.imbc.gr/

• Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΚΘΕ) - http://www.ncmr.gr/

• Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ) - -http://www.ilsp.gr/

• Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστηµών "∆ηµόκριτος" - http://www.demokritos.gr/

• Ινστιτούτο Βαθειάς Θάλασσας "ΝΕΣΤΩΡ" - http://www.nestor.gr/

• Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών (ΕΙΕ) - http://www.eie.gr/

• Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης (ΕΚΤ/ΕΙΕ) - http://www.ekt.gr/

• Ινστιτούτο Βιοµηχανικών Συστηµάτων (ΙΝΒΙΣ) - http://www.isi.gr/

• Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) - http://www.ekke.gr/

• Ινστιτούτο Πολιτιστικής & Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (ΙΠΕΤ) - http://www.ipet.gr/

• Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστηµών "Αλέξανδρος Φλέµινγκ" (ΕΚΕΒΕ "ΑΛ.ΦΛΕΜΙΓΚ")

• Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Ερευνών Ιωαννίνων (ΙΒΕΙ) – http://www.bmri.gr

• Εθνικό Κέντρο Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) - http://www.certh.gr/

Τεχνολογικοί Φορείς

Βασικός παράγοντας ανταγωνιστικότητας µιας χώρας, µιας περιφέρειας ή ενός βιοµηχανικού κλάδου είναι η προώθηση της καινοτοµίας στις επιχειρήσεις. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την ενίσχυση της καινοτοµίας είναι να δοθεί η δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αναπτύσσουν δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης, και να υπάρχουν η κατάλληλη υποδοµή για τη διάχυση και αξιοποίηση των


78

αποτελεσµάτων αυτών των ερευνητικών δραστηριοτήτων και για τη συστηµατική παροχή τεχνολογικής πληροφόρησης και σχετικών υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις.

Στις αρχές της περασµένης δεκαετίας, οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις (µΜΕ) που αποτελούσαν και αποτελούν σήµερα το κύριο σώµα του ελληνικού παραγωγικού φορέα, δεν είχαν τη δυνατότητα αλλά και την εξειδικευµένη πληροφόρηση για να παρακολουθούν την εξέλιξη της τεχνολογίας και να προβαίνουν στις απαραίτητες ενέργειες για την αφοµοίωσή της.

Έτσι δηµιουργήθηκαν σταδιακά οι ακόλουθοι Τεχνολογικοί Φορείς καθώς και οι Εταιρείες Βιοµηχανικής Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΒΕΤΑ) που παρέχουν υπηρεσίες για την επίλυση συγκεκριµένων προβληµάτων της παραγωγικής διαδικασίας. Οι ΕΒΕΤΑ είναι:

• Ιχθυοκαλλιεργητικό Κέντρο Αχελώου (ΙΧΘΥΚΑ Α.Ε.) - http://www.ichthica.com/

• Εταιρία Ανάπτυξης Ναυτικής Τεχνολογίας (ΕΑΝΤ Α.Ε.) - http://www.martedec.gr/ (βλέπε παρακάτω)

• Ελληνική Επιτροπή Ατοµικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) - http://gaec.nrcps.ariadne-t.gr/

• Ανώνυµη Εταιρία Τεχνολογικής Ανάπτυξης Κεραµικών & Πυρίµαχων (ΕΚΕΠΥ Α.Ε.) - http://www.cereco.gr/

• Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) - http://www.cres.gr/

• Εταιρία Κλωστοϋφαντουργίας Ένδυσης & Ινών (ΕΤΑΚΕΙ Α.Ε.) - http://www.etakei.gr/

• Οργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) - http://www.obi.gr/

• Εθνικό ∆ίκτυο Έρευνας & Τεχνολογίας (Ε∆ΕΤ Α.Ε.) - http://www.grnet.gr/

• Εταιρία Τεχνολογικής Ανάπτυξης Τροφίµων (ΕΤΑΤ Α.Ε.) - http://hirc.ekt.gr/nodes/etat.htm

• Εταιρία Βιοµηχανικής Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης Μετάλλων (ΕΒΕΤΑΜ Α.Ε.) - http://www.evetam.gr/

• Κέντρο Τεχνολογίας & Εφαρµογών Στερεών Καυσίµων (ΚΤΕΣΚ) - http://www.lignite.gr/

Όλοι οι παραπάνω φορείς ευρίσκονται υπό την εποπτεία της Γενικής Γραµµατείας Έρευνας & Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), η οποία υπάγεται στο Υπουργείο Ανάπτυξηςx. Η ΓΓΕΤ, ενισχύει µέσω ανταγωνιστικών Ε&Τ προγραµµάτων, τις ερευνητικές δραστηριότητες των ερευνητικών και παραγωγικών φορέων σε τοµείς σηµαντικούς για την ελληνική οικονοµία και τη βελτίωση της ζωής του πολίτη, στηρίζει τη µεταφορά και τη διάχυση προηγµένων τεχνολογιών προς τους παραγωγικούς φορείς της χώρας, επιτυγχάνοντας έτσι την άµεση αξιοποίηση των προϊόντων της έρευνας, και συµβάλλει στην ενίσχυση του ερευνητικού δυναµικού της χώρας. Εκπροσωπεί τη χώρα στα αρµόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εναρµονίζοντας τις ερευνητικές και τεχνολογικές δραστηριότητές της µε τις απαιτήσεις της διεθνούς κοινότητας. Τέλος, προωθεί τη συνεργασία σε θέµατα Έρευνας και Τεχνολογίας, µε άλλες χώρες και διεθνείς οργανισµούς, καθώς και τη διάδοση των Ε&Τ πληροφοριών, σε εθνική κλίµακα, µε τη βοήθεια τεχνολογικής πληροφόρησης.

x http://www.gsrt.gr


80

Βιβλιογραφία

1. Αγραφιώτης, ∆. “Επιστήµη τεχνολογία κοινωνία Σχήµατα ανάλυσης & Εφαρµογές”, Ελληνικά Γράµµατα, ISBN 960-393-285-X (2000)

2. Betz, F. “Strategic Technology Management”, Mc Graw-Hill Engineering & Technology Management Series, ISBN 0-07-005137-2 (1993)

3. Betz, F. “Forecasting and Planning Technology”, in Gaynor, G. H. “Handbook of technology management”, Mc Graw-Hill, ISBN 0-07-023619-4 (1996)

4. Boer, F. P. “The Valuation of Technology, Business & Financial Issues in R&D”, John Wiley & Sons, Inc., ISBN 0-471-31638-5 (1999)

5. Chiesa, V. and Gilardoni, E. “The valuation of technology in buy-cooperate-sell decisions”, European Journal of Innovation Management, Vol. 8 No. 1, pp. 5-30 (2005)

6. Cioffi, D. “ A tool for managing projects: an analytic parameterization of the S-curve” International Journal of Project Management, vol. 23, pp.215–222 (2005)

7. Damodaran, A. “Valuations approaches and metrics: A survey of the theory and evidence”, Foundations and Trends in Finance, Vol.1 No.8, pp.693-784, NowPublishers-World Scientific, ISBN 978-1-60198-014-4 (2005)

8. ESA - http://www.esa.int/SPECIALS/Technology_Transfer/index.html

9. FLC-TT - Federal Laboratory Consortium for Technology Transfer “Technology Transfer – Desk Reference”, Universal Technical Resource Services Inc., FLC Management Support Office, NJ 08034, http://www.federallabs.org

10. Gaynor, G. H. “Management of Technology: Description, Scope, and Implications”, in Gaynor, G. H. “Handbook of technology management”, Mc Graw-Hill, ISBN 0-07-023619-4, 1996

11. Hendry, I.C. “The three-parameter approach to long range forecasting” Long Range Planning, vol.5, pp.40-45 (1972)

12. Martino, J.P. “A review of selected recent advances in technological forecasting” Technological Forecasting & Social Change, vol.70, pp.719–733 (2003)

13. Nakicenovic, N. “The automobile road to technological change: diffusion of the automobile as a process of technological substitution”, Technol. Forecast. Soc. Change, vol. 29, pp. 309–340 (1986)

14. NASA - http://www.thespaceplace.com/nasa/spinoffs.html

15. National Academy of Engineering, Committee on Time Horizons and Technology Investments, Time Horizons and Technology Investment (Washington, DC: National Academy Press, 1992), 13

16. OECD - -Organization for Economic Co-operation & Development, Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development – Frascati Manual 5th edition (OECD, 1993).

17. OECD -Organization for Economic Co-operation & Development “The Measurement of Scientific and Technological Activities: Using Patent Data as Science and Technology Indicators – Patent Manual” OCDE/GD(94)114] (1994)

18. OECD - Organization for Economic Co-operation & Development, “The measurement of Scientific & Technological Activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data” OSLO MANUAL, European Commission, διατίθεται από τη διεύθυνση http://www.oecd.org/dataoecd/35/61/2367580.pdf, OECD/Eurostat (1997)



19. OECD - Organization for Economic Co-operation & Development, “Measuring Intangible Investment - Towards an Interim Statistical Framework: Selecting the Core Components of Intangible Investment”, by Alison Young, OECD Secretariat (1998)

20. Oργανισµός Βιοµηχανικής Ιδιοκτησίας, “Ενηµερωτικές εκδόσεις”, διατίθεται από τη διεύθυνση http://www.obi.gr

21. Patterson M. “Innovation: Managing the Process”, in Gaynor, G. H. “Handbook of technology management”, Mc Graw-Hill, ISBN 0-07-023619-4 (1996)

22. Uzumeri, V. & Walsh Sanderson S. “A Framework for Product Model and Family Competition”, in Gaynor, G. H. “Handbook of technology management”, Mc Graw-Hill, ISBN 0-07-023619-4, 1996

23. VDI Guideline 3780 (2000)

24. Versluis, C., DRAMs, fiber and energy compared with three models of market penetration Technological Forecasting & Social Change, vol. 69, pp. 263–286 (2002)

25. Wang M., Pfleeger S., Adamson D.M., Bloom G., Butz W., Fossum D., Gross M., Kelley C., Kelly T., Kofner A., Rippen H. “Technology Transfer of Federally Funded R&D. Perspectives from a Forum”, RAND Science and Technology Policy Institute, ISBN 0-8330-3359-X, (2003)

26. Web Dictionary of Cybernetics and Systems, http://pespmc1.vub.ac.be/ASC/indexASC.html

27. Young, P., Ord, J.K. “Model selection and estimation for technological growth curves” International Journal of Forecasting, vol. 5, pp.501-513 (1989)

28. Ιστοσελίδα Ευρωπαϊκού Οργανισµού ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας, http://www.epo.org


82

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι τίτλοι προστασίας των εφευρέσεων που χορηγεί ο Ο.Β.Ι.

∆ιαδικασία χορήγησης ∆.Ε., ∆.Τ., Π.Υ.Χ.

Παράδειγµα αίτησης για ∆.Ε.

Οι πρώτες σελίδες από 2 διεθνή ∆.Ε.

Paragogi Texnologias-Metafora Texnognosias

Documents

Transcript of Paragogi Texnologias-Metafora Texnognosias