1

Οι έννοιες και οι όροι στη δημιουργία και μεταφορά της

γνώσης

Κ ΒαλεοντήςΦυσικός-ηλεκτρονικός

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ (ΕΛΕΤΟ)

ΕΕΦΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ

ΕκδήλωσηΟι προσωκρατικοί Φυσικοί ΦιλόσοφοιΤετάρτη 3 Νοεμβρίου 2010Πολυχώρος laquoΤεχνόπολιςraquo

2

Αριστοτέλης

Ολόκληρο το οικοδόμημα της σημερινής επιστήμης της Ορολογίας

είναι θεμελιωμένο πάνω στο έργο του Αριστοτέλη του πατέρα της Λογικής και της Οντολογίας

laquoἚστι μὲν οὖν τὰ ἐν τῇ φωνῇ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ παθημὰτων σύμβολα καὶ τὰ γραφόμενα τῶν ἐν τῇ φωνῇraquo

(Όσα λέγονται με τη φωνή είναι σύμβολα των καταστάσεων της ψυχής(του νου)

ενώ όσα γράφονται είναι σύμβολα αυτών που λέγονται με τη φωνή)[Περί Ερμηνείας 16a 3-5]

3

Στόχος της ΟμιλίαςΝα παρουσιάσει (στο πλαίσιο του διατιθέμενου χρόνου)

- τα αντικείμενα ως ψηφίδες του εξωτερικού ή του εσωτερικού κόσμου

- τα χαρακτηριστικά ως αφαιρέσεις των ιδιοτήτων των αντικειμένων

- την έννοια ως συνδυασμό χαρακτηριστικών και βασική μονάδα γνώσης

- τον ορισμό και την κατασήμανση ως παραστάσεις της έννοιας

- τον όρο ως γλωσσικό μεταφορέα για την επικοινώνηση των εννοιών

4

Οι ορισμοί που χρησιμοποιούνται παρακάτω προέρχονται από το Διεθνές Πρότυπο (2000)

ISO 1087-1 Terminology work ndash Vocabulary ndashPart 1 Theory and application

και το ισοδύναμό του Ελληνικό Πρότυπο (2006)

ΕΛΟΤ 561-1 Ορολογική εργασία ndash Λεξιλόγιο ndashΜέρος 1 Θεωρία και εφαρμογή

που εκπόνησε στην ελληνική γλώσσα και για την ελληνική γλώσσα η Επιτροπή ΤΕ21 η οποία είναι

επιτροπή του ΕΛΟΤ και λειτουργεί υπό την ευθύνη του ΤΕΕ και στην οποία συμμετέχει ενεργά και η ΕΛΕΤΟ Η ΤΕ21 είναι ιδρυτικό συλλογικό μέλος της ΕΛΕΤΟ

5

αντικείμενο κάθε τι αντιληπτό μέσω των αισθήσεων ή συλληπτό μέσω του νου ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα αντικείμενα μπορούν να είναι υλικά (πχ μια μηχανή ένα φύλλο χαρτί έναδιαμάντι) άυλα (πχ ένα επιτόκιο ένα σχέδιο μελέτης) ή φανταστικά (πχ ένας κένταυρος)

χαρακτηριστικό αφαίρεση (νοητική) μιας ιδιότητας ενός αντικειμένου ή ενόςσυνόλου (ομάδας) αντικειμένωνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μερικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου μολυβιού είναι κυλινδρικό είναι έχει μήκος 15cm έχει ξύλινο περίβλημα με εξωτερικό χρώμα κόκκινο έχει πυρήνα από γραφίτη το ξύνουμε στο ένα άκρο για να γράφουμε

έννοια μονάδα γνώσης που δημιουργείται από έναν μοναδικόσυνδυασμό χαρακτηριστικώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι έννοιες laquoπλανήτηςraquo laquoΚρόνοςraquo laquoπύργοςraquo laquoΛευκός ΠύργοςraquoΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια έννοια διακρίνονται σε ουσιώδη(απαραίτητα για την κατανόηση της έννοιας) και επουσιώδη Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να διακρίνεται η έννοια από άλλες έννοιες λέγονται διακριτικά

Τα αντικείμενα και οι έννοιες

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

2

Αριστοτέλης

Ολόκληρο το οικοδόμημα της σημερινής επιστήμης της Ορολογίας

είναι θεμελιωμένο πάνω στο έργο του Αριστοτέλη του πατέρα της Λογικής και της Οντολογίας

laquoἚστι μὲν οὖν τὰ ἐν τῇ φωνῇ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ παθημὰτων σύμβολα καὶ τὰ γραφόμενα τῶν ἐν τῇ φωνῇraquo

(Όσα λέγονται με τη φωνή είναι σύμβολα των καταστάσεων της ψυχής(του νου)

ενώ όσα γράφονται είναι σύμβολα αυτών που λέγονται με τη φωνή)[Περί Ερμηνείας 16a 3-5]

3

Στόχος της ΟμιλίαςΝα παρουσιάσει (στο πλαίσιο του διατιθέμενου χρόνου)

- τα αντικείμενα ως ψηφίδες του εξωτερικού ή του εσωτερικού κόσμου

- τα χαρακτηριστικά ως αφαιρέσεις των ιδιοτήτων των αντικειμένων

- την έννοια ως συνδυασμό χαρακτηριστικών και βασική μονάδα γνώσης

- τον ορισμό και την κατασήμανση ως παραστάσεις της έννοιας

- τον όρο ως γλωσσικό μεταφορέα για την επικοινώνηση των εννοιών

4

Οι ορισμοί που χρησιμοποιούνται παρακάτω προέρχονται από το Διεθνές Πρότυπο (2000)

ISO 1087-1 Terminology work ndash Vocabulary ndashPart 1 Theory and application

και το ισοδύναμό του Ελληνικό Πρότυπο (2006)

ΕΛΟΤ 561-1 Ορολογική εργασία ndash Λεξιλόγιο ndashΜέρος 1 Θεωρία και εφαρμογή

που εκπόνησε στην ελληνική γλώσσα και για την ελληνική γλώσσα η Επιτροπή ΤΕ21 η οποία είναι

επιτροπή του ΕΛΟΤ και λειτουργεί υπό την ευθύνη του ΤΕΕ και στην οποία συμμετέχει ενεργά και η ΕΛΕΤΟ Η ΤΕ21 είναι ιδρυτικό συλλογικό μέλος της ΕΛΕΤΟ

5

αντικείμενο κάθε τι αντιληπτό μέσω των αισθήσεων ή συλληπτό μέσω του νου ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα αντικείμενα μπορούν να είναι υλικά (πχ μια μηχανή ένα φύλλο χαρτί έναδιαμάντι) άυλα (πχ ένα επιτόκιο ένα σχέδιο μελέτης) ή φανταστικά (πχ ένας κένταυρος)

χαρακτηριστικό αφαίρεση (νοητική) μιας ιδιότητας ενός αντικειμένου ή ενόςσυνόλου (ομάδας) αντικειμένωνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μερικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου μολυβιού είναι κυλινδρικό είναι έχει μήκος 15cm έχει ξύλινο περίβλημα με εξωτερικό χρώμα κόκκινο έχει πυρήνα από γραφίτη το ξύνουμε στο ένα άκρο για να γράφουμε

έννοια μονάδα γνώσης που δημιουργείται από έναν μοναδικόσυνδυασμό χαρακτηριστικώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι έννοιες laquoπλανήτηςraquo laquoΚρόνοςraquo laquoπύργοςraquo laquoΛευκός ΠύργοςraquoΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια έννοια διακρίνονται σε ουσιώδη(απαραίτητα για την κατανόηση της έννοιας) και επουσιώδη Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να διακρίνεται η έννοια από άλλες έννοιες λέγονται διακριτικά

Τα αντικείμενα και οι έννοιες

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

3

Στόχος της ΟμιλίαςΝα παρουσιάσει (στο πλαίσιο του διατιθέμενου χρόνου)

- τα αντικείμενα ως ψηφίδες του εξωτερικού ή του εσωτερικού κόσμου

- τα χαρακτηριστικά ως αφαιρέσεις των ιδιοτήτων των αντικειμένων

- την έννοια ως συνδυασμό χαρακτηριστικών και βασική μονάδα γνώσης

- τον ορισμό και την κατασήμανση ως παραστάσεις της έννοιας

- τον όρο ως γλωσσικό μεταφορέα για την επικοινώνηση των εννοιών

4

Οι ορισμοί που χρησιμοποιούνται παρακάτω προέρχονται από το Διεθνές Πρότυπο (2000)

ISO 1087-1 Terminology work ndash Vocabulary ndashPart 1 Theory and application

και το ισοδύναμό του Ελληνικό Πρότυπο (2006)

ΕΛΟΤ 561-1 Ορολογική εργασία ndash Λεξιλόγιο ndashΜέρος 1 Θεωρία και εφαρμογή

που εκπόνησε στην ελληνική γλώσσα και για την ελληνική γλώσσα η Επιτροπή ΤΕ21 η οποία είναι

επιτροπή του ΕΛΟΤ και λειτουργεί υπό την ευθύνη του ΤΕΕ και στην οποία συμμετέχει ενεργά και η ΕΛΕΤΟ Η ΤΕ21 είναι ιδρυτικό συλλογικό μέλος της ΕΛΕΤΟ

5

αντικείμενο κάθε τι αντιληπτό μέσω των αισθήσεων ή συλληπτό μέσω του νου ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα αντικείμενα μπορούν να είναι υλικά (πχ μια μηχανή ένα φύλλο χαρτί έναδιαμάντι) άυλα (πχ ένα επιτόκιο ένα σχέδιο μελέτης) ή φανταστικά (πχ ένας κένταυρος)

χαρακτηριστικό αφαίρεση (νοητική) μιας ιδιότητας ενός αντικειμένου ή ενόςσυνόλου (ομάδας) αντικειμένωνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μερικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου μολυβιού είναι κυλινδρικό είναι έχει μήκος 15cm έχει ξύλινο περίβλημα με εξωτερικό χρώμα κόκκινο έχει πυρήνα από γραφίτη το ξύνουμε στο ένα άκρο για να γράφουμε

έννοια μονάδα γνώσης που δημιουργείται από έναν μοναδικόσυνδυασμό χαρακτηριστικώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι έννοιες laquoπλανήτηςraquo laquoΚρόνοςraquo laquoπύργοςraquo laquoΛευκός ΠύργοςraquoΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια έννοια διακρίνονται σε ουσιώδη(απαραίτητα για την κατανόηση της έννοιας) και επουσιώδη Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να διακρίνεται η έννοια από άλλες έννοιες λέγονται διακριτικά

Τα αντικείμενα και οι έννοιες

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

4

Οι ορισμοί που χρησιμοποιούνται παρακάτω προέρχονται από το Διεθνές Πρότυπο (2000)

ISO 1087-1 Terminology work ndash Vocabulary ndashPart 1 Theory and application

και το ισοδύναμό του Ελληνικό Πρότυπο (2006)

ΕΛΟΤ 561-1 Ορολογική εργασία ndash Λεξιλόγιο ndashΜέρος 1 Θεωρία και εφαρμογή

που εκπόνησε στην ελληνική γλώσσα και για την ελληνική γλώσσα η Επιτροπή ΤΕ21 η οποία είναι

επιτροπή του ΕΛΟΤ και λειτουργεί υπό την ευθύνη του ΤΕΕ και στην οποία συμμετέχει ενεργά και η ΕΛΕΤΟ Η ΤΕ21 είναι ιδρυτικό συλλογικό μέλος της ΕΛΕΤΟ

5

αντικείμενο κάθε τι αντιληπτό μέσω των αισθήσεων ή συλληπτό μέσω του νου ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα αντικείμενα μπορούν να είναι υλικά (πχ μια μηχανή ένα φύλλο χαρτί έναδιαμάντι) άυλα (πχ ένα επιτόκιο ένα σχέδιο μελέτης) ή φανταστικά (πχ ένας κένταυρος)

χαρακτηριστικό αφαίρεση (νοητική) μιας ιδιότητας ενός αντικειμένου ή ενόςσυνόλου (ομάδας) αντικειμένωνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μερικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου μολυβιού είναι κυλινδρικό είναι έχει μήκος 15cm έχει ξύλινο περίβλημα με εξωτερικό χρώμα κόκκινο έχει πυρήνα από γραφίτη το ξύνουμε στο ένα άκρο για να γράφουμε

έννοια μονάδα γνώσης που δημιουργείται από έναν μοναδικόσυνδυασμό χαρακτηριστικώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι έννοιες laquoπλανήτηςraquo laquoΚρόνοςraquo laquoπύργοςraquo laquoΛευκός ΠύργοςraquoΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια έννοια διακρίνονται σε ουσιώδη(απαραίτητα για την κατανόηση της έννοιας) και επουσιώδη Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να διακρίνεται η έννοια από άλλες έννοιες λέγονται διακριτικά

Τα αντικείμενα και οι έννοιες

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

5

αντικείμενο κάθε τι αντιληπτό μέσω των αισθήσεων ή συλληπτό μέσω του νου ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα αντικείμενα μπορούν να είναι υλικά (πχ μια μηχανή ένα φύλλο χαρτί έναδιαμάντι) άυλα (πχ ένα επιτόκιο ένα σχέδιο μελέτης) ή φανταστικά (πχ ένας κένταυρος)

χαρακτηριστικό αφαίρεση (νοητική) μιας ιδιότητας ενός αντικειμένου ή ενόςσυνόλου (ομάδας) αντικειμένωνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μερικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου μολυβιού είναι κυλινδρικό είναι έχει μήκος 15cm έχει ξύλινο περίβλημα με εξωτερικό χρώμα κόκκινο έχει πυρήνα από γραφίτη το ξύνουμε στο ένα άκρο για να γράφουμε

έννοια μονάδα γνώσης που δημιουργείται από έναν μοναδικόσυνδυασμό χαρακτηριστικώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι έννοιες laquoπλανήτηςraquo laquoΚρόνοςraquo laquoπύργοςraquo laquoΛευκός ΠύργοςraquoΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια έννοια διακρίνονται σε ουσιώδη(απαραίτητα για την κατανόηση της έννοιας) και επουσιώδη Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να διακρίνεται η έννοια από άλλες έννοιες λέγονται διακριτικά

Τα αντικείμενα και οι έννοιες

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

6

Πλάτος της έννοιας ndash Τύποι εννοιών

πλάτος έκταση το σύνολο όλων των αντικειμένων στα οποία αντιστοιχεί μιαέννοιαΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Έννοια laquoΠρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2009 Πρωτοχρονιά του 2010 Πρωτοχρονιά του 2011 Έννοια laquoη τελευταία Πρωτοχρονιάraquo -gt Πλάτος Πρωτοχρονιά του 2010

ατομική έννοια έννοια που αντιστοιχεί σε ένα και μόνο αντικείμενοΠαραδείγματα laquoΚρόνοςraquo laquoΛευκός Πύργοςraquo

γενική έννοιαέννοια που αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείμενα ταοποία αποτελούν ομάδα λόγω κοινών ιδιοτήτωνΣΗΜΕΙΩΣΗ Παραδείγματα laquoπλανήτηςraquo laquoπύργοςraquo

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

7

Τύποι χαρακτηριστικού ndash Βάθος των εννοιών

κριτήριο υποδιαίρεσηςκριτήριο βάσει του οποίου χωρίζεται (υποδιαιρείται) μια έννοιασε έννοιες χαμηλότερης στάθμης1

Παράδειγμα Με κριτήριο υποδιαίρεσης το φύλο η έννοια laquoπαιδίraquo υποδιαιρείται στις έννοιεςlaquoαγόριraquo και laquoκορίτσιraquo

Ως στάθμη (ιεραρχική στάθμη) εδώ εννοούμε τη θέση σε μια κατακόρυφη κλίμακαδιαβάθμισης (ιεραρχίας) στην οποία υπάρχει η κατεύθυνση από το χαμηλό στουψηλό ή από κάτω προς τα άνω και η αντίθετή της

τύπος χαρακτηριστικού κατηγορία χαρακτηριστικού που εξυπηρετεί ως κριτήριουποδιαίρεσης των εννοιώνΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο τύπος χαρακτηριστικού χρώμαχρώμα συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά τονα είναι (ένα αντικείμενο) κόκκινο μπλε πράσινο κτλ Ο τύπος χαρακτηριστικού υλικόυλικό συμπεριλαμβάνει τα χαρακτηριστικά το να είναι (ένααντικείμενο) από ξύλο από μέταλλο κτλ

βάθος έντασησύνολο χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

8

Ώστε

κάθε στιγμή ο κόσμος γύρω μας και μέσα μας οτιδήποτε δηλαδή αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας και αντιλαμβανόμαστε και οτιδήποτε συλλαμβάνουμε με το νου μας και διανοούμαστε αποτελείται από αντικείμενα

Είμαστε δηλαδή εμείς και τα αντικείμενα

Εδώ αντικείμενο όχι μόνο υλικό σώμα αλλά και σωματικό ή διανοητικό συμβάν ή κατάσταση

Η κύρια ιδιότητα ενός αντικειμένου είναι η ατομικότητά τουτο κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

αντικείμενα

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

9

αντικείμενα

Παραδείγματα laquoαντικειμένωνraquo

το μολύβι μου (που κρατώ αυτή τη στιγμή)

το φεγγάρι (που βλέπω αυτή τη στιγμή)

ο σκύλος του Α (που χαϊδεύω αυτή τη στιγμή)

ο πονόδοντός μου (που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή)

ο μαγνητικός βορράς (που βλέπω στην πυξίδα αυτή τη στιγμή)

το τρικέφαλο τέρας (που φαντάζομαι αυτή τη στιγμή)

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

10

Όταν συζητώ για το μολύβι μου ή για το φεγγάρι χωρίς να ταέχω μπροστά μου και να ερεθίζουν τις αισθήσεις μου ή ότανσυζητώ σήμερα με τους φίλους μου για το όνειρο που είδαχθες βράδυ αναφέρομαι σrsquo αυτά και τα περιγράφω τασχολιάζω χρησιμοποιώντας τη γνώση μου γιrsquo αυτά

Για κάθε ένα από αυτά υπάρχει αποθηκευμένος στον νου μουένας μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών (ένα σύνολοαλληλοσυνδεόμενων χαρακτηριστικών ) που όλα μαζίαντιπροσωπεύουν στο νου μου το ιδιαίτερο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

11

Αυτός ο συνδυασμός έχει δημιουργήσει στο νου μου μιααντίστοιχη μονάδα γνώσης την ατομική έννοια laquoτο φεγγάριraquo την ατομική έννοια laquoτο μολύβι μουraquo την ατομική έννοια laquoτοόνειρο που είδα χθες βράδυraquo

Αντίστοιχοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών έχουν δημιουργήσειτις ατομικές έννοιες

laquoτο τραπέζι της κουζίνας μουraquolaquoο σκύλος του Αraquolaquoο πονόδοντός μου της Δευτέραςraquolaquoο μαγνητικός βορράςraquo κτλ

Η αναφορά στις ατομικές έννοιες γίνεται πάντοτε με οριστικόάρθρο

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

12

Το μολύβι μου το μολύβι σου του μολύβι του Γιώργου ndashπου τα έχω αντιληφθεί (τα έχω δει τα έχω αγγίξει έχω γράψειμε αυτά) ndash

αλλά και άλλα μολύβια που έχω δει στα καταστήματα χαρτικώνή άλλα που μπορεί να υπάρχουν οπουδήποτε στον κόσμο ήπου μπορώ να φανταστώ

παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ο ιδιαίτεροςσυνδυασμός των οποίων αντιπροσωπεύει στο νου μου όλααυτά τα αντικείμενα αυτο το σύνολο χαρακτηριστικών έχειδημιουργήσει στο νου μου μια αντίστοιχη μονάδα γνώσης τηγενική έννοια laquoμολύβιraquo

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

13

Άλλα παραδείγματα laquoγενικών εννοιώνraquo

laquoτραπέζιraquolaquoσκύλοςraquo laquoπονόδοντοςraquo laquoνομός της Ελλάδαςraquo laquoαλογόνοraquolaquoταχύτηταraquolaquoεπιτάχυνσηraquo

Η αναφορά σε γενικές έννοιες γίνεται με (αόριστο ή οριστικό) άρθρο ή και χωρίς καθόλου άρθρο ανάλογα με τηνπερίπτωση

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

14

Ώστεόταν αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο αντικείμενο χωρίς αυτό ναείναι παρόν και να υπόκειται εκείνη τη στιγμή στην αντίληψήμαςτότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας γιrsquo αυτό το ιδιαίτερο αντικείμενοαναφερόμαστε δηλαδή στην ατομική έννοια που έχουμε στομυαλό μας για το αντικείμενο αυτόενώόταν αναφερόμαστε σε κάποιο μη ιδιαίτερο αντικείμενο ωςμέλος μιας ομάδας αντικειμένων (που μπορεί δηλαδή να είναιοποιοδήποτε μέλος της ομάδας)τότε ουσιαστικά ανατρέχουμε στην αποθηκευμένη γνώση πουέχουμε στο μυαλό μας και είναι κοινή για όλα τα αντικείμενατης ομάδας αναφερόμαστε δηλαδή στη γενική έννοια πουέχουμε στο μυαλό μας για όλα μαζί τα αντικείμενα της ομάδας

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

15

Καιόταν επικοινωνούμε και ανακοινώνουμε στον άλλονοτιδήποτε ακολουθούμε την κατεύθυνση

αντικείμενα έννοιες επικοινωνία

Πριν δηλαδή από το στάδιο της όποιας ανακοίνωσής μας στονάλλο έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο εννοιοποίησης και ηεπικοινωνία γίνεται σε στάθμη εννοιών

Τα χαρακτηριστικά και η έννοια

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

16

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις είναι η ειδογονική σχέση ή σχέση γένους-είδους και η μεριστική σχέση ή σχέση όλου-μέρους

Έννοια της υψηλότερης στάθμης υπερτασσόμενη έννοιαΈννοια της χαμηλότερης στάθμης υποτασσόμενη έννοιαΥποτασσόμενες έννοιες της ίδιας στάθμης με το ίδιο κριτήριο υποδιαίρεσης παρατασσόμενες έννοιες

συσχετική σχέση πραγματολογική σχέσησχέση μεταξύ δύο εννοιών που έχουν θεματική σύνδεση μηιεραρχικήΣΗΜΕΙΩΣΗ Συσχετική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεκπαίδευσηraquo καιlaquoδιδασκαλίαraquo laquoψήσιμοraquo και laquoφούρνοςraquo

ιεραρχική σχέση σχέση μεταξύ δύο εννοιών λόγω της οποίας η μία ανήκει σευψηλότερη στάθμη και η άλλη σε χαμηλότερη στάθμη

Σχέσεις μεταξύ των εννοιών

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

17

ειδογονική σχέση σχέση γένους-είδουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία το βάθοςτης υποτασσόμενης έννοιας περιλαμβάνει εκείνο τηςυπερτασσόμενης έννοιας και τουλάχιστον ένα επιπλέονδιακριτικό χαρακτηριστικόΣΗΜΕΙΩΣΗ Ειδογονική σχέση υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoλέξηraquo καιlaquoαντωνυμίαraquo laquoόχημαraquo και laquoαυτοκίνητοraquo laquoάνθρωποςraquo και laquoπαιδίraquo

μεριστική σχέση σχέση όλου-μέρουςιεραρχική σχέση μεταξύ δύο εννοιών στην οποία ηυπερτασσόμενη έννοια αποτελεί το όλον ενώ ηυποτασσόμενη έννοια μέρος του όλουΣΗΜΕΙΩΣΗ Σχέση όλου-μέρους υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες laquoεβδομάδαraquo καιlaquoημέραraquo laquoμόριοraquo και laquoάτομοraquo

Οι δύο βασικές ιεραρχικές σχέσεις

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

18

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

Μονοδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε1 Ε2 Ε3

Γ

Ε1

Ε2

Ε3

ΓένοςΕίδη

Γένος

Είδη

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

19

Ειδογονική σχέση (σχέση γένους-είδους) δενδροδιάγραμμα

πολυδιάστατη υποδιαίρεση

Γ

Ε11 Ε12 Ε13

Κριτήριο1

Ε21 Ε22

Κριτήριο2

Γένος

Είδη Είδη

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

20

Μεριστική σχέση (σχέση όλου-μέρους) κτενοδιάγραμμα

ΌλονΜέρη

Όλον

Μέρη

Πολλα-πλόμέρος

Μονόμέρος

Μ1 Μ2 Μ3

Ο Μ1

ΟΜ2

Μ3

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

21

Συσχετική σχέση (πραγματολογική σχέση) βελοδιάγραμμα(αμφίαιχμο βέλος)

Δεν υπάρχει διαφορά ιεραρχικής στάθμης μεταξύ των εννοιών

Οι έννοιες Α και Β υπεισέρχονται στη σχέση ισοδύναμα

Α Β

Β

Α

Α

Β

Παράσταση των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

22

Α

Β

Δ

Πλάτος(έκταση)

Βάθος(ένταση)(αριθμός

διακριτικώνχαρακτηρι-

στικών)

γένια έννοια γένος

είδια έννοια είδος

Στην ειδογονική σχέση όσο το βάθος μεγαλώνει τόσο το πλάτος μικραίνει (όσο εμβαθύνουμε τόσο εστιάζουμε σε λιγότερα

αντικείμενα)

Ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ των εννοιών

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

23

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

Παραδείγματα ειδογονικής σχέσηςlaquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo

laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquo-laquoένταση ηλεκτρικού πεδίου

γένος laquoένταση πεδίου δυνάμεωνraquoκριτήριο υποδιαίρεσηςlaquoφύση-προέλευση του πεδίουraquo

είδη laquoένταση πεδίου βαρύτηταςraquo laquoένταση ηλεκτρικού πεδίουraquo

ένταση πεδίου δυνάμεων

ένταση πεδίου βαρύτητας

ένταση ηλεκτρικού πεδίου

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

24

laquoορατό φάσμαraquolaquoυπέρυθροraquolaquoυπεριώδεςraquo

Παράδειγμα μεριστικής σχέσηςlaquoηλεκτρομαγνητικό φάσμαraquo το όλον (η ολομερής έννοια)

μέρη(ουσιώδη - διακριτικά)

Παραδείγματα σχέσεων μεταξύ των εννοιών

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

25

Συστήματα εννοιών

σύστημα εννοιώνσύνολο εννοιών δομημένο σύμφωνα με τις μεταξύ τουςσχέσεις

εννοιοδιάγραμμαγραφική παράσταση συστήματος εννοιών

- ειδογονικά συστήματα εννοιών- μεριστικά συστήματα εννοιών- συσχετικά συστήματα εννοιών- μεικτά συστήματα εννοιών

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

26

Εννοιοδιάγραμμαχημική ουσία

Η2Ο

χημική ένωση

hellip

στερεό

Κριτήριο 1 Κριτήριο 2

χημικό στοιχείο

πάγος

αλκοόλη

υγρό αέριο

υδρατμόςνερό

Συστήματα εννοιών ndash Ειδογονικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

27

Εννοιοδιάγραμμα

ηλεκτρομαγνητικόφάσμα

ιώδες

υπεριώδες φάσμαορατό φάσμαυπέρυθρο φάσμα

κυανόπράσινοκίτρινοπορτοκαλίερυθρό

Συστήματα εννοιών ndash Μεριστικά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

28

αντικείμενο

διακριτικό χαρακτηριστικό

έννοια

αντικεί-μενα

ατομική έννοια γενική έννοιαάσχετη έννοια

υποτασσόμενη έννοια

hellip

ολομερής έννοια ndash όλον

βάθος

είδια έννοια ndash είδος επιμερής έννοια ndash μέρος μηπαρατασσόμενηέννοια

γένια έννοια ndash γένος

υπερτασσόμενη έννοια

ιεραρχικά σχετιζόμενη έννοια

hellip

παρατασσόμενηέννοια

πλάτος

χαρακτη-ριστικά

μη ιεραρχικάσχετιζόμενη ένν

τύποςχαρακτηριστικού

επουσιώδεςχαρακτηριστικό

χαρακτηριστικό

ουσιώδες χαρακτηριστικό

μη διακριτικό χαρακτηριστικό

Εννοιοδιάγραμμα

Συστήματα εννοιών ndash Μεικτά συστήματα εννοιών Παράδειγμα

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

29

Ορισμός παραστατική περιγραφή της έννοιας

ορισμόςπαράσταση μιας έννοιας μέσω μιας περιγραφικής δήλωσηςπου εξυπηρετεί τη διαφοροποίησή της από συναφείς(σχετιζόμενες) έννοιες

Με τον laquoορισμόraquo ορίζεται (= οριοθετείται περιορίζεται) μιαέννοια καθορίζονται δηλαδή τα όριά της τα σύνορά της απότις γειτονικές έννοιεςΑυτό γίνεται με τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών μετον οποίο δημιουργείται το βάθος (ένταση) της έννοιας και τομοναδικό πλάτος (έκταση) που προκύπτει ως αποτέλεσμα

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

30

Κατασήμανση παραστατικός αντιπρόσωπος της έννοιας

κατασήμανση παράσταση μιας έννοιας με ένα σημείο(σημάδι) που την υποδηλώνειΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Στην ορολογική εργασία διακρίνονται τρεις τύποι ονόματα και όροι και σύμβολα

όνομα κατονομασία λεκτική κατασήμανση μιας ατομικής έννοιας

όρος λεκτική κατασήμανση μιας γενικής έννοιας σε είδιο θεματικό πεδίοΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένας όρος μπορεί να περιέχει σύμβολα και μπορεί να εμφανίζει παραλλαγές πχ διαφορετικούς ορθογραφικούς τύπους

σύμβολο μη λεκτική κατασήμανση μιας έννοιας με μορφή γραφικήΣΗΜΕΙΩΣΗ ndash Ένα σύμβολο μπορεί να αποτελείται από έναν ή περισσότερους εκτυπώσιμους χαρακτήρες γράμματα ή αριθμούς ή να είναι ένα σχέδιο

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

31

Η κατασήμανση (ο όρος το όνομα ή το σύμβολο) και ο ορισμός αποτελούν αντίστοιχα το πρώτο και το δεύτερομέλος μιας λογικής ισότητας η οποία μας πληροφορεί παραστατικά για την έννοια

Στην κλασική Λογική το πρώτο μέλος αυτής της ισότηταςλέγεται laquoοριστέον μέλοςraquo και το δεύτερο laquoορίζον μέλοςraquo

Το laquoίσονraquo της ισότητας είναι το συνδετικό ρήμα είναι πουσυνήθως συμβολίζεται με κάποιο σύμβολο (σύμφωνα μεκάποια τυπογραφική σύμβαση) πχ ένα δίστιγμο () ή μιαπαύλα (ndash) ή εννοείται με αλλαγή γραμμής

Η λογική ισότητακατασήμανση laquoίσονraquo ορισμός

κατασήμανση ορισμόςή

κατασήμανση ndash ορισμός

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

32

Ο laquoορισμόςraquo παριστάνει την έννοια με περιγραφικό τρόπο(γραπτό προφορικό ή άλλον τρόπο επικοινωνίας) τηναντιπροσωπεύει πλήρως Μέσω αυτού δεν αφήνεται καμιά αμφιβολία για το ποια ακριβώςείναι η έννοια

Στην Ορολογία (σήμερα) αναγνωρίζονται μόνο οι δύο τύποιορισμού

ο εντατικός ορισμός (ορισμός μέσω του βάθους-έντασης) καιο εκτατικός ορισμός (ορισμός μέσω του πλάτους-έκτασης)

Ανάλογα με τον τύπο του συστήματος εννοιών στο οποίο βασίζεται οορισμός μπορεί να είναι

ειδογονικός ορισμόςμεριστικός ορισμόςμεικτός ορισμός

Φύση του ορισμού

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

33

εντατικός ορισμόςορισμός που περιγράφει το βάθος μιας έννοιας δηλώνοντας τηνυπερτασσόμενη έννοια και τα διακριτικά χαρακτηριστικά

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1Έννοια laquoλαμπτήρας πυρακτώσεωςraquoΟρισμός λαμπτήρας πυρακτώσεως είναι ηλεκτρικός λαμπτήρας στον οποίο υπάρχει ένανήμα που θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να εκπέμπει φως

Τύποι ορισμών

ηλεκτρικός λαμπτήρας

λαμπτήραςπυρακτώσεως

λαμπτήρας αίγλης

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

34

εντατικός ορισμός

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2Έννοια το φυσικό μέγεθος laquoωμέγαraquo

Ορισμός ωμέγαω (σύμβολο)το φυσικό μέγεθος που δίνεται από την ισότητα ω = f(αβγ )όπου

f είναι συγκεκριμένη μαθηματική συνάρτησηα είναι το (γνωστό) μέγεθος άλφα β είναι το (γνωστό) μέγεθος βήτα γ είναι το (γνωστό) μέγεθος γάμα

Τύποι ορισμών

φυσικό μέγεθος

βήταγάμαfωμέγα

άλφαf

f

f

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

35

εκτατικός ορισμόςορισμός μιας έννοιας με απαρίθμηση όλων των υποτασσόμενωνεννοιών που αντιστοιχούν σε ένα κριτήριο υποδιαίρεσης

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑΈννοια laquoη οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείωνraquoΟρισμός Η οικογένεια 18 του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων είναι το ήλιο το νέο το

αργό το κρυπτό το ξένο και το ραδόνιοΈννοια laquoευγενές αέριοraquoΟρισμός ευγενές αέριο είναι το ήλιο το νέο το αργό το κρυπτό το ξένο ή το ραδόνιο

Τύποι ορισμών

οικογένεια 18 του ΠεριοδικούΠίνακα των στοιχείων

νέο αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο νέο

ευγενές αέριο

αργό κρυπτό ξένο ραδόνιοήλιο

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

36

Σύνοψη των κανόνων του ορισμού της κλασικής Λογικής

1 Συντομία και σαφήνεια (λακωνικότητα)laquoΟ καλός ορισμός πρέπει να είναι σύντομος και σαφήςraquo

2 Όχι το άγνωστο με το άγνωστοlaquoο καλός ορισμός δεν ορίζει το άγνωστο με το άγνωστο ούτε στη θέση του ορίζοντος μέλους δίνει μιαν απλώςδιαφορετική διατύπωση του οριστέουraquo

3 Αποφυγή του laquoκύκλουraquolaquoΟ καλός ορισμός δεν είναι ποτέ κυκλικός δεν ορίζειδηλαδή την έννοια Α με την έννοια Β και πάλι τηνέννοια Β με την έννοια Αraquo

4 Τα δύο μέλη ισοπλατείς έννοιες laquoτα δύο μέλη του καλού ορισμού (το οριστέον και τοορίζον) ως έννοιες πρέπει να έχουν το ίδιο ακριβώςπλάτοςraquo

Οι τέσσερις κανόνες του καλού ορισμού της κλασικής Λογικής

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

37

Κατά τη γνώμη του ομιλούντοςη βασικότερη συμβολή του αείμνηστου Καίσαρα Αλεξόπουλουτου δασκάλου πολλών χιλιάδων Ελλήνων Φυσικών Χημικών Μαθηματικών κά αλλά και (με το πνεύμα του που αυτοί μεταλαμπάδευσαν) όλων των νεότερων Ελλήνων Φυσικών ήταν είναι και θα είναι

Η διευκρίνηση των εννοιών της Φυσικής με την αυστηρή και επίμονηαπαίτηση για ακριβείς και εμπεριστατωμένους ορισμούς που πληρούσαν

τις απαιτήσεις των κανόνων της κλασικής Λογικής επέκταση και συμπλήρωση των οποίων είναι οι σημερινοί κανόνες της Ορολογίας

Παρένθεση Καίσαρ Αλεξόπουλος δάσκαλος των εννοιών

μέγεθος της Κινηματικής

xρόνος(t)

ταχύτητα

διάστημα(s)

f

f

φυσικό μέγεθος

)(vv

Όχι Σου έλεγε Δεν είναι λογικά ορθός ο ορισμός

ταχύτητα είναι το διάστημα στη μονάδα του χρόνου ή με οποιονδήποτε προσδιορισμό και αν προσδιοριστεί η λέξη διάστημα)

διότι υπονοεί ότι το laquoδιάστημαraquo είναι γένος της laquoταχύτηταςraquo ή ότι η laquoταχύτηταraquo είναι είδοςlaquoδιαστήματοςraquo που φυσικά δεν είναι (Βλέπε διπλανό διάγραμμα όπου )dtsdtsf )( v=

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

38

Όπως ο ορισμός έτσι και η κατασήμανση αποτελείπαράσταση της έννοιας και στην πράξη είναι συμπύκνωσητου ορισμού Αλλάενώ ο ορισμός παριστάνει περιγραφικά την έννοια η κατασήμανση την παριστάνει συμβατικά

Στη σύμβαση αυτή της κατασήμανσης εμπλέκονται οιεμπειρογνώμονες του σχετικού θεματικού πεδίου

Σφυρηλάτημα τέτοιων συμβάσεων αποτελεί η οροδοτικήεργασία των οργάνων Ορολογίας

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

39

Στο ερώτημαΠόσο laquoαυθαίρετοraquo είναι αυτό το laquoσημάδιraquo της κατασήμανσηςη απάντηση είναιΓια την ελληνική γλώσσα η οποία είναι γλώσσα κλιτή με εξαιρετικά δυνατή παραγωγική και συνθετική ικανότητα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτής τηςlaquoαυθαιρεσίαςraquoΟι οικογένειες λέξεων της ελληνικής είναι τόσο πολυμελείς καιπλούσιες που αν κανένας χρησιμοποιήσει ως λεκτική κατασήμανσημιας νέας έννοιας μια απλή λέξη η οικογένεια που ήδη υπάρχει πίσω από αυτήν την απλή λέξη ή πουμπορεί να προκύψει από αυτήνείναι ολόκληρο πλέγμα λεκτικών κατασημάνσεων (δηλ όρων καιονομάτων) που απορρέουν αυτόματα και που είναι στη διάθεση τουοροθέτηονοματοθέτη να τις χρησιμοποιήσει όποτε τις χρειαστείΟι μεταξύ αυτών των συγγενών σχέσεις δεν πρέπει να παραβιάζονται

Φύση και τύποι των κατασημάνσεων

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

40

κατασήμανση ορισμός

εκτατικόςορισμός

(παράσταση έννοιας)(στην επικοινωνία)

έννοια

όρος

(λεκτικήκατασήμανση)

εντατικόςορισμός

(μη λεκτικήκατασήμανση)

όνομαhellip σύμβολο

Η έννοια και οι παραστάσεις της στην επικοινωνία

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

41

μη λεκτική κατασήμανση λεκτική κατασήμανση

κατασήμανση

ατομική έννοια

διαβάθμιση ορολογικής αποδεκτότητας

συντομομορφή συντομευμένη μορφή

όρος

γενική έννοια

σύμμειγμα

απαρχαιωμένοςόρος

νεοόρος

δάνειος όρος

αποδοκιμαζόμενοςόρος

αποδεκτός όροςπροτιμώμενος όρος

απλός όροςσύνθετος όρος

πλήρης μορφήανεπτυγμ μορφή

σύμπλοκος όρος

όνομα

Το εννοιοδιάγραμμα της κατασήμανσης

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

42

ΠροσοχήΟ όρος έχει πάντοτε laquoπίσω τουraquo μία και μόνο έννοια και δενπρέπει να συγχέεται με τη λέξη

Ο μονολεκτικός όρος (μονόλεκτο) συμπεριφέρεται ως λέξη

Ο πολυλεκτικός όρος (πολύλεκτο) διατηρεί συγκεκριμένη καισταθερή σχέση των συνθετικών του ώστε συνήθως ξεχωρίζειτόσο προφορικά όσο και γραπτά

Η γνώση μεταδίδεται με έννοιες και σχέσεις εννοιών πουεκφράζονται με αντίστοιχους όρους

Οι όροι και οι λέξεις

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

43

Γνώση(έννοιες)

Γλώσσα(όροι)

Γλώσσα(όροι)

Γνώση(έννοιες) Κανάλι

μετάδοσης

ΠΑ

Η γνώση μετατρέπεται από τον Αποστολέα σε γλώσσα με τηχρήση των κατασημάνσεων

μεταδίδεται ως γλωσσικό σήμα μέσω του εκάστοτεκαναλιού μετάδοσης και

στη λήψη μέσω της αντίστροφης μετατροπής ndash πάλι με τηχρήση των όρων ndash αποκτάται από τον Παραλήπτη ως γνώση

Απλό σχηματικό διάγραμμα συστήματος μετάδοσης γνώσης

Ο ρόλος των κατασημάνσεων στην επικοινώνηση της γνώσης

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

44

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

έννοια

κατασήμανση ορισμός

αντικείμενο-α χαρακτηριστικά

Το διάγραμμα τωνlaquoπρωταγωνιστώνraquoτης γνώσης

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

45

Συμβολισμοί των πρωταγωνιστών της γνώσης

αντικείμενα

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(όρος όνομα σύμβολο)

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια κατασήμανση ορισμόςΟι πρωταγωνιστές της γνώσης

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

46

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

αντικείμενα

συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

Δρόμος της γνώσης 1 Αντικείμενα έννοια κατασήμανση(ίσως και ορισμός)ndash Καταλαβαίνω τί κάνει αυτό (= διακρίνω τα χαρακτηριστικά του)Πώς το λένε (Πώς ορίζεται)

ndash Το λένε Χ (και ορίζεταιhellip)

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

47

Δρόμος της γνώσης 2 αντικείμενα ορισμός έννοιακατασήμανσηndash Τί είναι αυτό Τί κάνει Πώς το λένεndash Είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστήτην έννοια) Το λένε Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανση(Χ)

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

48

Δρόμος της γνώσης 3 κατασήμανση ορισμός έννοιαndash Τί θα πει Χ ή Τι σημαίνει Χ ndash Χ είναι hellip (ορισμός που μέσω των χαρακτηριστικών κάνει γνωστή την έννοια)

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

49

Δρόμος της γνώσης 4ndash Σύλληψη νέας γνώσης στον εγκέφαλο τουπρώτου οροθέτηονοματοθέτη σε μια Γλώσσα Πηγήςndash Εύρηκα Να μια νέα έννοια (που δημιουργείται από συγκεκριμένοσυνδυασμό χαρακτηριστικών)Πώς ορίζεται Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Είναι hellip (ο πρωτότυπος ορισμός) Θα την ονομάσω Χ

αντικείμενα συγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

κατασήμανσηΧ

γλωσσικόνοητικόεπίπεδο

Γλώσσα Πηγής

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

50

Δρόμος της γνώσης 5 ndash Μεταφορά της νέας γνώσης από τη Γλώσσα Πηγήςστη Γλώσσα Στόχου μέσω μιας νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής στον νου τουοροθέτη της Γλώσσας Στόχου

Αφετηρία αντικείμενα χαρακτηριστικά έννοια ορισμός κατασήμανσηόλα γνωστά στη Γλώσσα Πηγής

Διαδρομή μέσω της έννοιας και του ορισμού (διατυπωμένου ήδη στηΓλώσσα Στόχου

Τέρμα η κατασήμανση (όρος όνομα σύμβολο)

Ο δρόμος αυτός εκφράζεται με την ερώτηση και την απάντηση

ndash Γνωρίζω την νέα έννοια (τα αντικείμενα που καλύπτει τα χαρακτηριστικά που την αποτελούν τον ορισμό της και τηνκατασήμανσή της στη Γλώσσα Πηγήςέχω διατυπώσει ήδη και τον ορισμό της στη Γλώσσα Στόχου Πώς θα την κατασημάνω (ονομάσωσυμβολίσω)

ndash Θα την ονομάσω Υ

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

51

Δρόμος τηςγνώσης 5

Μεταφορά τηςνέας γνώσηςαπό τη ΓλώσσαΠηγής στηΓλώσσα Στόχουμέσω της νοητικής διαγλωσσικής διεπαφής τουοροθέτη τηςΓλώσσας Στόχου

χαρακτηριστικά

αντικείμενο-ασυγκείμενο(θεματικό πεδίο)

ορισμός

χαρακτηριστικά

έννοια

ορισμόςέννοια

κατασήμανση ΥΓλώσσα Στόχου

Γλώσσα Πηγήςκατασήμανση Χ

Νοητική διαγλωσσική διεπαφή του

ονοματοθέτη της Γλώσσας ΣτόχουΟ ορισμός διατυπώνεται στηΓλώσσα Στόχου με τηχρησιμοποίηση εννοιών καιόρων ήδη γνωστών

Αρχές και κανόνες

κατασήμανσης

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της γλώσσας στόχου γιατη γλώσσα πηγής

Τα χαρακτηρι-στικά και ηέννοια έχουνδιαγλωσσικόχαρακτήρα κσι δενχρειάζεταινα μεταφερ-θούν

Γλωσσικόνοητικό επίπεδο τουονοματοθέτη της ΓλώσσαςΣτόχου για τη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

52

Ώστε η γνώση μιας νέας έννοιας δεν αποκτάται πάντα με τονίδιο τρόποαλλά ακολουθεί διάφορους laquoδρόμουςraquo οι οποίοι είτε έχουν άλλη αφετηρία είτε άλλη διαδρομή είτεάλλο τέρμα

Η μεταφορά γνώσης από γλώσσα σε γλώσσα γίνεται στονεγκέφαλο του οροθέτηονοματοθέτη της Γλώσσας Στόχου οοποίος προφανώς έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία γιατους 5 πρωταγωνιστές μέσω της Γλώσσας Πηγής καιμεταφέρει αυτά που χρειάζεται να μεταφερθούν (ορισμό καικατασήμανση) στη Γλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

53

Η μεταφορά όμως του ορισμού δεν είναι της ίδιας φύσης με τημεταφορά της κατασήμανσης Ο ορισμός στη Γλώσσα Στόχου προκύπτει εύκολα από τηνμετάφραση του ορισμού της Γλώσσας Πηγής εφόσον όλες οιέννοιες που εμπλέκονται στον ορισμό είναι ήδη γνωστές καιστη Γλώσσα Στόχου και έχουν αποδοθεί με αντίστοιχεςκατασημάνσεις που και αυτές είναι γνωστές Η κατασήμανση μιας νέας έννοιας όμως δεν μεταφράζεται Εκείνο που γίνεται είναι επιλογήυιοθέτησηδημιουργία μιαςκατασήμανσης της νέας έννοιας στη Γλώσσα Στόχου πουθεωρείται ισοδύναμη με την κατασήμανση της ΓλώσσαςΠηγής Εδώ βρίσκεται ολόκληρη η δραστηριότητα της οροδοσίαςπου βασίζεται σε αρχές και κανόνες που έχουν εφαρμογή στηΓλώσσα Στόχου

laquoΔρόμοι της γνώσηςraquo

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

54

Η Τεχνική Επιτροπή ΕΛΟΤ-ΤΕΕ ΤΕ21 laquoΑρχές της Ορολογίαςraquo έχειεκπονήσει και το πρότυπο

ΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquoΤο πρότυπο αυτό αποτελεί μεταφορά του Διεθνούς Προτύπου

ISO 7042000 ldquoTerminology work ndash Principles and methodsrdquoκατάλληλα προσαρμοσμένη ώστε να εφαρμόζεται στην ελληνικήγλώσσα

Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του προτύπου ΕΛΟΤ 402 είναιοι Αρχές σχηματισμού όρων Οι αρχές αυτές (η σειρά αναγραφήςδεν έχει αξιολογική σημασία) είναι

ndash Διαφάνεια (transparency)ndash Συνέπεια (consistency)ndash (Γλωσσική) Καταλληλότητα (appropriateness)ndash (Γλωσσική) Οικονομία (linguistic economy)ndash Παραγωγικότητα (και συνθετικότητα) (derivability and

compoundability)ndash (Γλωσσική) Ορθότητα (linguistic correctness)ndash (Γλωσσική) Εντοπιότητα (preference for native language)

Αρχές σχηματισμού όρων

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

55

Παραδείγματα (όρος που συμφωνεί με την αρχή ndash όρος που δεν συμφωνεί)ndash Διαφάνεια

(θερμικός θόρυβος ndash θόρυβος Johnson)ndash Συνέπεια

(υπεροξείδιο του υδρογόνου ndash οξυζενέ)ndash Γλωσσική Καταλληλότητα

(σεισμογόνος περιοχή ndash σεισμογενής περιοχή )ndash Γλωσσική Οικονομία

(κινητή τηλεφωνία ndash τηλεφωνία με κινητά τηλέφωνα )ndash Παραγωγικότητα και συνθετικότητα

(πλινθίο ndash ολοκληρωμένο κύκλωμα )ndash Γλωσσική Ορθότητα

(αντικειμενοστρεφής ndash αντικειμενοστραφής)ndash Γλωσσική Εντοπιότητα

(μορφότυπο ndash φορμάτ format )

Αρχές σχηματισμού όρων

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

56

Στο ίδιο Ελληνικό ΠρότυποΕΛΟΤ 402 laquoΟρολογική εργασία ndash Αρχές και μέθοδοιraquo

Παράρτημα Απεριγράφονται αναλυτικά καιlaquoΠαραδείγματα μηχανισμών σχηματισμού ελληνικών

όρωνraquo

Σύνοψη των μηχανισμών αυτών δίνεται στο εννοιοδιάγραμμα που ακολουθεί

Μηχανισμοί σχηματισμού ελληνικών όρων

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

57

πρωτογενής σχηματισμός όρου

δευτερογενής σχηματισμός όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με δημιουργία νέας μορφής (νεοόρου)

σχηματισμός όρου

σύμμειξη (δημιουργία

συμμείγματος)

μηχανισμός σχηματισμού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελληνικού όρου

μηχανισμός σχηματισμού ελλ όρου με

διαγλωσσικό δανεισμό

μηχανισμός σχηματισμούελλ όρου με χρήση

υπαρχουσών μορφών

ιδιώνυμο

νεοόρος

δημιουργίαπολυλεκτικούσύμπλοκου

όρου

συνεκδοχή ndash συνεκδοχική επέκταση

δημιουργίαακρωνύμου

παρομοίωση

σύνθεση συντόμευσηπαραγωγή

δημιουργίασυντετμημένης

μορφής

δημιουργία συνοπτικής μορφής

δημιουργίασυντομογρα-

φίας

σημασιολογικήμεταφορά

διαθεματικόςδανεισμός

οροποίηση μετατροπή

δημιουργίααρκτικολέξου

μεταφραστικός δανεισμός

άμεσος δανεισμός

δημιουργίαμονολεκτικούσύμπλοκου

όρου

σύμπλεξη (δημιουργία σύμπλοκου

όρου)

όνομα

Αναλογικός Κανόνας

όρος

νεολογισμός

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

58

Συνοψίζοντας τα προηγούμεναΤα αντικείμενα (φυσικά και νοητά) ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και το νου μαςοι έννοιες σχηματίζονται στο νου μας και αντιπροσωπεύουν τα αντικείμεναδηλαδή οι έννοιες είναι οι φορείς της γνώσηςοι κατασημάνσεις (όροι ονόματα σύμβολα) παριστάνουν τις έννοιεςοι όροι (και τα ονόματα) αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις πουσχηματίζονται καταρχήν στο μυαλό μας αλλά για να μεταδοθούν πρέπει ναεξωτερικευτούν με απτά φυσικά μέσα και έτσι κωδικεύονται γλωσσικά είτεπροφορικά με φωνήματα είτε γραπτά με γράμματα είτε με άλλους τρόπους(όπως πχ με νοήματα στη νοηματική γλώσσα) και μεταδίδονται ως σήματα(ηχητικά ηλεκτρικά ηλεκτρομαγνητικά )κατά τη λήψη αυτών των σημάτων από τον παραλήπτη γίνεται η αντίστροφηδιεργασία η αποκωδίκευσηέτσι φτάνουν οι όροι στο νου του παραλήπτη όπου και αντιστοιχίζονται μεέννοιες παλιές ή νέες καθεμιά από τις έννοιες αυτές πρέπει να αντιστοιχεί σταίδια αντικείμενα στα οποία αντιστοιχεί η έννοια που σχηματίστηκε στο μυαλό τουαποστολέα πριν αυτός την αποστείλει με τη μορφή του όρουμόνο έτσι μπορούν αποστολέας και παραλήπτης να συζητούν για τα ίδιαπράγματα Δηλαδή οι όροι είναι οι άμεσοι μεταφορείς της γνώσης

Με λίγα λόγια όταν επικοινωνούμε γλωσσικά και ανταλλάσσουμε γνώση ndash που κατά βάση αποτελείται από έννοιες και σχέσεις εννοιών ndash όροι laquoπάνε κιέρχονταιraquo συνεχώς ανάμεσά μας

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

59

Η θαυμάσια γραμμή της επικοινωνίας (μέσω) των εννοιών Κώστας ΒαλεοντήςΕλληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

Η πραγμα-τικότητα Ο νους μου

Μέσο κωδίκευσης

Μέσο μετάδοσης

Μέσο από-κωδίκευσης Ο νους σου

Η πραγμα-τικότητα

Ιανουάριος 2009

αντικεί- μενα

έννοιες όροι ονόματα

λέξεις σύμβολα

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

σήματα (κώδικας)

λέξεις σύμβολα

όροι ονόματα

έννοιες αντικεί-μενα

Τα αντικείμενα είναι τα ατομικά στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου μουΤα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεών μου ή συλλαμβάνονται από το νου μου Τα αντικείμενα εννοιοποιούνται στο νου μου με αφαίρεση των ιδιοτήτων τους ως χαρακτηριστικών

Οι έννοιες σχηματίζονται στο νου μου ως μοναδικοί συνδυασμοί χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν σε αντικείμενα ή ομάδες αντικειμένωνΈννοιες ξεκινούν από τον νου μου οποτεδήποτε χρειάζεται να επικοινωνήσω μαζί σου (με το νου σου)Οι έννοιες κατασημαίνονται με κατασημάνσεις (όρους ονόματα ή σύμβολα)

Οι όροι και τα ονοματα αποτελούνται από μία ή περισσότερες λέξεις

Οι λέξεις κωδικεύονται με φωνήματα που αρθρώνονται στο στόμα μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ως σήματα ήΟι λέξεις κωδικεύονται με γράμματα που δακτυλογραφούνται από τα άκρα των δακτύλων μου πάνω σε ένα πληκτρολόγιο ως σήματα Τα σύμβολα κωδικεύονται με εικονογράμματα που γράφονται με μολύβι από το χέρι μου ή παρουσιάζονται με άλλο μέσο ως σήματα

Τα σήματα μεταδίδονται μέσω του αέρα (ηχητικά σήματα) ήΤα σήματα μεταδίδονται μέσω σύρματος (ηλεκτρικά σήματα) ή Τα σήματα μεταδίδονται μέσω ραδιοκυμάτων ή φωτεινών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητικά σήματα)

Τα σήματα λαμβάνονται από τα αυτιά σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από τα μάτια σου και φτάνουν στο νου σου ήΤα σήματα λαμβάνονται από άλλες αισθήσεις σου και φτάνουν στο νου σου

Τα σήματα αποκωδικεύονται (από την οικεία αίσθηση) ως λέξεις ή σύμβολα

Οι λέξεις ομαδοποιούνται (από τον νου σου) σε όρους και ονόματα

Οι όροι τα ονόματα και τα σύμβολα κατασημαίνουν έννοιες στο νου σου

Οι έννοιες στο νου σου αντιστοιχούν σε ορισμένα αντικείμενα

Τα αντικείμενα είναι στοιχεία της πραγματικότητας έξω από το νου σου

Αν οι έννοιες που δημιουργούνται στο νου σου αντιστοιχούν στα ίδια αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων με εκείνα που είχε αντιληφθεί ή συλλάβει ο δικός μου νους τότε η επικοινωνία μας είναι επιτυχής

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

60

Η γνώση δεν σταματά να αυξάνεται και να προάγεταισυνεχώςΚαι αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον άνθρωπο Είναι η κατrsquo εξοχήν ιδιότητα του ανθρώπου

Μιλώντας σήμερα για ανάπτυξη και προαγωγή της γνώσης έχουμε υπόψη μας την ανάπτυξη και προαγωγή τωνδιάφορων θεματικών πεδίων που συνεπάγεται- δημιουργίααπόκτηση νέας γνώσης σε καθένααπό αυτά

- οργάνωση και διάδοση αυτής της γνώσης και- συν τω χρόνω εφαρμογή της στην καθημερινήβιωτική και πολιτισμική μας δραστηριότητα

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

61

Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει- ελληνικές λέξεις και όρους - ελληνικά μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία- ελληνικά προφορικά και προσωδιακά στοιχεία

Είναι ευνόητο ότι η γλώσσα ndash η κάθε γλώσσα ndashγια να αναπτύσσεται και να παραμένει laquoζωντανήraquo θα πρέπεικάθε στιγμή να είναι σε θέση να περιγράφει ndash με δικά τηςστοιχεία ndash τη σύγχρονη γνώση τη σύγχρονηπραγματικότητα σε όλα τα θεματικά πεδία

Με το επίθετο laquoελληνικόςraquo εδώ εννοούμε αυτόν πουlaquoπροσιδιάζει στην ελληνική γλώσσαraquo αυτόν που ανήκει ήταιριάζει στο γλωσσικό σύστημά της και υπακούει στουςκανόνες της

Διαφορετικά για ποια ανάπτυξη και επιβίωση της γλώσσας μπορούμε να μιλάμε

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

62

Το laquoαστέριraquo της γλώσσας O κύκλος F0 της γενικής γλώσσας με τις laquoακτίνεςraquo των ειδικών γλωσσών

F1 F2 hellip FN των θεματικών πεδίων 1 2 hellip Ν

2F2

hellip

FN-1

FN-2

FN

hellipF3

F0

3

helliphellip

N-2

N-1

N

1F1

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

63

Ώστε ndash με την ανάπτυξη των θεματικών πεδίων ndash η περιγραφή της νέας γνώσης με νέα γλωσσικά στοιχεία συντελεί σε ορολογικό εμπλουτισμό των ειδικών γλωσσών ο οποίος στη συνέχεια ndash με τη χρήση και διάδοση των όρωνndash συνεπάγεται και τον ορολογικό εμπλουτισμό της γενικής γλώσσας

Εφόσον η ανάπτυξη της γνώσης είναι διαρκής

εφόσον η δημιουργία νέων εννοιών είναι ασταμάτητη είναι επόμενο ότιο διαρκής ορολογικός εμπλουτισμός μιας γλώσσας είναι ζωτικής σημασίας γιrsquo αυτήν

Γιατί χρειάζονται ελληνικοί όροι

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

64

Μεγάλη θα ήταν η συμβολή στην υγιή ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας αν οι Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν και συνεισφέρουνndash τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος ndashστην ερευνητική φάση της όλης ανθρώπινης προσπάθειας ενισχύονταν στο να μεταφέρουν την laquoυπό διαμόρφωσηraquo ακόμα γνώση (δηλαδή όλες τις επιστημονικές ανακοινώσεις τους) στα ελληνικά

Τότε δεν θα μας κατέκλυζαν οι ξενόγλωσσοι όροι με τους ρυθμούς που μας κατακλύζουν σήμερααφού η ελληνική γλώσσα θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την ανάπτυξη της γνώσης στα διάφορα θεματικά πεδία

Πώς μπορούν να συμβάλουν οι Έλληνες επιστήμονες

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

65

ΚλείνονταςΛίγα λόγια για την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)

ndash Η ΕΛΕΤΟ είναι διακλαδική επιστημονική ένωση που ιδρύθηκε το 1992 και καλύπτει στην Ελλάδα τον τομέα ltΟρολογίαgt

ndash Παρέχει δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο ορολογικέςγνώσεις και πληροφορίες (wwweletogr)

ndash Διαθέτει δωρεάν στο Ίντερνετ τη χρήση Βάσεων Όρων(httpwwweletogrgrtermbaseshtm) όπως είναι οι βάσεις TELETERM langτηλεπικοινωνίεςrang INFORTERMlangπληροφορικήrang και TERMTERM langΟρολογίαrang

ndash Κυκλοφορεί ανελλιπώς κάθε δύο μήνες (ταχυδρομικώς και ηλεκτρονικώς) το ενημερωτικό φύλλο Ορόγραμμα πουαριθμεί ήδη 103 φύλλα όλα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο (httpwwweletogrgrorogrammahtm)

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

66

ndash Κάθε δύο χρόνια διοργανώνει τα συνέδρια laquoΕλληνικήΓλώσσα και Ορολογίαraquo σε συνεργασία με πολλούςφορείς συνδιοργανωτές (το 7ο Συνέδριο έγινε το 2009)

ndash Συνεργάζεται με Πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακάπρογράμματα σπουδών

ndash Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς(ΕΛΟΤ ΙΕΛ ΤΕΕ Translatumgr κά) για τη διοργάνωσησυζητήσεων εκδηλώσεων ομιλιών καισεμιναρίων που αφορούν την επιστήμη της Ορολογίας αλλά με επίκεντρο τους ελληνικούς όρους την ελληνικήορολογία

ndash Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις ενός αγώνα του αγώναγια την περιγραφή με ελληνικούς όρους κάθε νέαςγνώσης που εισάγεται στην ελληνική γλώσσα

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση

67

laquoΚαλὸνraquo καὶ laquoοὐ σμικρόνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣldquoΠαλαιὰ παροιμία ὃτι χαλεπὰ τὰ καλὰ ἐστίν ὃπη ἒχει μαθεῖν καὶ δὴ καὶ τὸ περί τῶν ὀνομάτωνοὐ σμικρὸν τυγχάνει ὂν μάθημαrdquo

Πλάτωνος laquoΚρατύλοςraquo ή laquoΠερί ὀρθότητος ὀνομάτωνraquo

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Μια παλιά παροιμία λέειότι δύσκολα μαθαίνουμε πώς είναι τα ωραία πράγματακαι ιδίως η γνώση σχετικά με τα ονόματατυχαίνει να μην είναι αμελητέα γνώση