Pωμαϊκά Θέατρα.pdf

8/19/2019 Pωμαϊκά Θέατρα.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/p-pdf 1/31

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 1 AYΓOYΣTOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 1 AYΓOYΣTOY 1999

2-32 AΦIEPΩMA

Pωµαϊκά θέατρα.H θεαµατική εέλιη ενς µνα-δικύ πρτύπυ.Tυ Bασίλη Aγγελικπυλυ

Στα πρτυπα τυ ελληνικύθεάτρυ.«Aπ τ απέριττ ανικτ ελλη-νικ θέατρ στ αρύ, κλειστρωµαϊκ».Tυ Aναστασίυ Πρτελάνυ

H ακυστική στ ρωµαϊκ θέατρ.Kέρδισε σε ακυστική, έασε σεινέτσα...Tυ Eµµανυήλ Γ. Tεκάκη

Tύπι και ρήσεις ρωµαϊκώνθεάτρων.Mαί µε την Aγρά, έπρεπε ναρεθεί ώρς για θέατρ...Tυ Σάα Γώγυ

Aπ τη Mεσπταµία ώς τηBρετανία.Kαταγραή των ρωµαϊκών θεά-τρων και ωδείων πυ σώνται σήµερα.Tων Kωνσταντίνυ Mπλέτη

– Mιάλη Πιτένη

Tα θέατρα στα υαντινά ρνια.Πώς τα περικαλλή κτίρια αέθηκανστ µαρασµ και την εγκατάλειψη.Tυ Iωσή Bιιλάκη

Aναγέννηση και αραία θέατρα.Aραίες απηήσεις στν αναγεν-νησιακ θεατρικ ώρ και τησκηνγραία.Tυ Iρδάνη E. ∆ηµακπυλυ

Aναίωση έργων και ώρων.Iστρικές παραστάσεις αραίυδράµατς στα νετερα ρνιακαι η επαναρησιµπίηση τωναραίων αµιθεάτρων.Tυ Πλάτωνς Mαυρµύστακυ

Aραία πρτυπα και σύγρ-νς σεδιασµς.Eπιδράσεις τυ Aραίυ Θεά-τρυ στη σύγρνη θεατρική αρ-ιτεκτνική.Tυ Mιάλη Πιτένη

Eυρώπη και αραία θέατρα.Oι –περιρισµένες– ενέργειες τηςEυρωπαϊκής Eνωσης και τυΣυµυλίυ της Eυρώπης.Tυ Γεωργίυ Λιντυ

«Mια Σκηνή για τ ∆ινυσ».Mια ελληνική έκθεση πυ περι-δεύει ανά τν κσµ.Tυ Σπύρυ Mερκύρη

Eώυλλ: T θέατρ της Tαρµίνας (Tαυρµένι) στην Kάτω Iταλία (ωτ.:«Iτανς»).

Yπεύθυνη «Eπτά Hµερών»

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Xαρακτηριστικς τύπς ρωµαϊκύ θεάτρυ. Γραική αναπαράσταση απ τ τρίτµ έργ «Teatri Greci e Romani», edSeat, Roma 1994.

Pωµαϊκά ΘέατραH θεαµατική εέλιη ενς µναδικύ πρτύπυ

OI PΩMAIOI απρκατάληπτα θαύµα-σαν και πικιλτρπως µιµήθηκαν ταραί ελληνικ δράµα. Hταν υσικνα θαυµάσυν είσυ και τ ώρ -πυ παιταν –την απλή, σ και µε-γαλειώδη αριτεκτνική µρή τυελληνικύ θεάτρυ.

Eτσι, ι µν διατήρησαν, ανα-σκεύασαν και συµπλήρωσαν σα–πάµπλλα ήδη– θέατρα ρήκαν στιςελληνικύ πλιτισµύ ώρες πυ κα-τέλααν, αλλά κατασκεύααν και νέααπ άκρυ εις άκρν της απέραντης

αυτκρατρίας τυς – και ώς την τε-λική της πτώση.Oπως ήταν υσικ, ι Pωµαίι εέ-

λιαν τ ελληνικ αριτεκτνηµα, ε-πιέρντας µε τυς αιώνες σηµαντι-κές αλλαγές, ι πίες µως πτέδεν υπήραν τσ ριικές ώστε να α-νατρέψυν την αρική αριτεκτνι-κή µρή πυ ήρθαν να συνείσυν.

Tη συνέεια αυτή –και µάλιστα ώςτις µέρες µας– ιλδήσαµε να πα-ρυσιάσυµε, µε αδρές γραµµές,στ παρν αιέρωµα, αύ στπρηγύµεν, τ πρώτ τυ διπτύ-υ, παρυσιάσαµε τ αραί ελλη-νικ θέατρ.

Θεωρήσαµε σκπιµ, εκτς απ ταασικά για την αριτεκτνική τυ ρω-

µαϊκύ θεάτρυ, την ακυστική, τηνεάπλωση πυ γνώρισε κ.τ.λ., να α-ντιµετωπίσυµε εδώ και ερωτήµαταπυ ίσως µας γεννιύνται καµιά -ρά για να µείνυν, συνήθως, αναπά-ντητα, πως: Πσα αραία θέατρασώνται σήµερα και πύ ρίσκνται;

Tι έγιναν τα γκώδη αυτά ικδµή-

µατα µετά την επικράτηση τυ ρι-στιανισµύ; Πώς και πτε αναδύθηκεστυς νεώτερυς αιώνες η αριτε-κτνική µρή τυ αµιθεάτρυ;Πώς συνέη να γνωρίει στις µέρεςµας µια, παγκσµια πλέν, ακµή;

Πιστεύυµε τι και τ αιέρωµααυτ στ ρωµαϊκ θέατρ, πως τπρηγύµεν στ ελληνικ, διατηρείτην αυττέλειά τυ, ενώ ταυτρ-να αλληλσυµπληρώννται. Tα κεί-µενα –απλής γραής και υψηλής ε-γκυρτητας– πρέρνται απ εκλε-κτύς επιστήµνες, ι πίι, απ α-γάπη στ θέµα, ρήκαν τ ρν καισυνέαλαν στη δηµιυργία τυ αιε-ρώµατς.

Aτυώς, δεν θα πύµε τ ίδι και

για την ηγεσία τυ υπυργείυ Πλι-τισµύ (αλίµν) και συγκεκριµέναγια τη γεν. γραµµατέα τυ YΠΠO Λί-να Mενδώνη (αραιλγ –δις αλίµ-ν), απ τν πία επί τετράµην πε-ριµέναµε και, παρά την υπυργικήδιαεαίωση, υδέπτε λάαµε(Mενδώνη: «Σε 10 λεπτά τ στέλνω»)τ κείµεν πυ θα µας πληρρύ-σε πώς αντιµετωπίει τ YΠΠO τ ή-τηµα των αραίων θεάτρων. (Ή µή-πως γι’ αυτ;).

Eυαριστύµε ιδιαίτερα τυς αρι-

τέκτνες Kωνσταντίν Mπλέτη καιMιάλη Πιτένη, ι πίι πικιλτρ-πως ήθησαν.

H εικνγράηση τυ δίδυµυ α-ιερώµατς πρέρεται απ πικί-λες πηγές, αλλά κυρίως απ τις εής: «APXAIA ΘEATPA –...θέατρα θέ-

ας άια...», Φωτγραίες JudithLange – Maρία Στέωση, εκδσειςIτανς (συντµγραικά: «Iτανς»)και Aπ τν κατάλγ της έκθεσης

«Mια σκηνή για τν ∆ινυσ – Θεα-τρικς ώρς και αραί δράµα»(Eκδσεις Kαπν) την πία έστησε Σπύρς Mερκύρης και ι συνερ-γάτες τυ και πυ τώρα περιδεύει,θριαµεύντας, ανά τν κσµ.

Eπιµέλεια αιερώµατς:

BAΣIΛHΣ AΓΓEΛIKOΠOYΛOΣ



KYPIAKH 1 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

Στα πρτυπα τυ ελληνικύ θεάτρυ«Aπ τ απέριττ ανιτ ελληνικ θέατρ στ αρύ, κλειστ ρωµαϊκ»

T µεγαλύτερ θέατρ της Mικράς Aσίας και ένα απ τα µεγαλύτερα τυ κσµυ, τ θέατρ της Eέσυ ωρύσε περισστερυς απ 24.000 θεατές. H πρώ-τη µρή τυ ήταν ελληνιστική (ικδµήθηκε γύρω στ 2 π.X. αι.). T τρίτ διάωµα, πυ διπλασίασε τη ωρητικτητά τυ, πρστέθηκε κάπυ ανάµεσα στν 1 και 2 µ.X. αιώνα (ωτ.: «Iτανς»).

Tυ Aναστασίυ Πρτελάνυ

Aριτέκτνς και Tπγράυ Mηανικύ

∆ιδάκτρς Tµήµατς Iστρίας και Aραιλγίας τυ Πανεπιστηµίυ Kρήτης

TO PΩMAΪKO θέατρ απτελεί εέ-λιη των αραίων ελληνικών θεά-τρων. Eίναι αρακτηριστικ τι τπρώτ λίθιν θέατρ στη Pώµη απτν Πµπήι, τ 55 π.X., ήταν αντί-γρα τυ θεάτρυ της Mυτιλήνης.Eαπλώθηκε σε λκληρη την επι-κράτεια της ρωµαϊκής αυτκρατ-ρίας.

Tα σωµενα ερείπια στα περισσ-τερα ελληνικά θέατρα πρέρνταικατά µεγαλύτερ µέρς απ την τε-λευταία περίδ της ωής τυς, τηρωµαϊκή. Συνήθως στην Eλλάδα τένα θέατρ διαδέεται τ άλλ στην

ίδια θέση, µε διεύρυνση τυ κίλυείτε µε πρσθήκη κερκίδων, είτε µε

πρσθήκη διαωµάτων και εδωλίωνή µε ριικτερη τρππίηση, πωςσε θέατρα της Kύπρυ (Σαλαµίνας,Kυρίυ, Σλων). Mικρς αριθµςθεάτρων και σετικά µεγαλύτερςωδείων έει κατασκευαστεί στηνEλλάδα τυς ρωµαϊκύς ρνυς,Kρήτη (Γρτυς, Iεράπετρα, Λεύκη,Xερσνησς, Λιττς, αυτκρατρι-κών ρνων), Πελπννησς (Eπί-δαυρς, ωδεί µέσων 2υ µ.X., Γύ-θει, αυτκρατρικών ρνων, Πά-τρα, 1υ µισύ 2υ µ.X.), Aθήνα(Hρώδει, 160-174 µ.X., Ωδεί Aγρίπ-πα, 150 µ.X.), ∆ί (ωδεί, τέλς 2υµ.X.), Θεσσαλνίκη αρών 3υ µ.X.

T απέριττ ανικτ ελληνικ θέ-ατρ διαδέεται τ αρύ, κλειστ

ρωµαϊκ. Oι διαστάσεις τυ µεγάλω-ναν απ την κλασική στην ελληνιστι-

κή και τη ρωµαϊκή περίδ.Tα ρωµαϊκά θέατρα κατασκευά-νται συνήθως σε επίπεδα εδάη. Tαµέρη της τριµερύς διάρθρωσης(κίλ, ρήστρα, σκηνή) ανήκυνσε ενιαί κτίρι. Oταν τ θέατρ κα-τασκευάεται σε πλαγιές η κατα-σκευή κτιστύ κίλυ συνά περι-ρίεται στ ψηλτερ τµήµα τυ(Lyon, Γαλλίας, κ.ά.).

Aριτεκτνικά στιείατυ ρωµαϊκύ θεάτρυ

KίλT κίλ (cavea), πυ ιλενύσε

τυς θεατές, στη ρωµαϊκή περίδ

διατηρεί τν ασικ λειτυργικ τυαρακτήρα, παρά τις κατασκευαστι-

κές και αισθητικές διαρπιήσειςτυ.Tα περισστερα ρωµαϊκά θέατρα

είναι κτιστά ε λκλήρυ. Yπάρειπρσαση σε διάρα σηµεία τυκίλυ. Πρτιµώνται ήπιες πλαγιές(Cassino, Tεργέστης Iταλίας, OrangeΓαλλίας, επής Aυγύστυ) ή πεδι-νές περιές (Iταλία: Benevento, τυ98-117 π.X., Mαρκέλλυ Pώµης 13/11π.X., Gubbio επής Kαίσαρς) Oρι-σµένες ρές τ κάτω θέατρ εδρά-εται στ έδας, και τα επιθέατραγίννται κτιστά· περίπτωση πυ συνα-ντάµε και σε επεκτάσεις ελληνικώνθεάτρων την περίδ αυτή. H κατα-σκευή τυ κίλυ γίνεται µε λιθπλίν-

Συνέεια στην 4η σελίδα




θυς, πτπλίνθυς (Benevento), λι-θδέµατα ή µικτή κατασκευή (GubbioIταλίας).

H υπδµή τυ κίλυ απτελείταιαπ ακτινικά διατεταγµένυς τί-υς (sostruzioni), πυ αήνυν µε-ταύ τυς περάσµατα, καλυπτµεναµε θλυς (fornici), συνδυασµένυςµε µκεντρικύς τίυς, πυ δη-µιυργύν διαδρµυς (ambulacri).Aκτινικί διάδρµι συνά καταλή-

γυν εωτερικά σε τωτά ανίγµα-τα (Γαλλίας Arles επής Aυγύ-στυ, Aubigné-Racan αυτκρατρι-κών ρνων, Drevant 2υ µ.X., Autun1υ µ.X., Iταλίας Mάρκελλυ Pώµης).Oρισµένι απ τυς ακτινικύς δια-δρµυς δίνυν έδ στα διαώµα-τα (Orange Γαλλίας, Amman Iρδα-νίας), ενώ ρισµένες ρές και σεκεντρικές θέσεις των κερκίδων(Vienne Γαλλίας, Merida Iσπανίας).Oι περιµετρικί τίι τυ κίλυδιαµρώννται και αυτί συνήθωςσε τρεις στάθµες, µε τωτά ανίγ-µατα στις κάτω και στην ψηλτερητί (θέατρ Pώµης). H κλίση πε-ριρίει τις στάθµες των ανιγµάτων(Arles Γαλλίας µία µν σειρά θλω-

τών ανιγµάτων).H διάρθρωση τυ ρωµαϊκύ κίλυ

διατηρεί αυτήν τυ ελληνικύ. Tκίλ διαιρείται µε ριντιυς ανι-κτύς διαδρµυς, τα διαώµατα(praecinzioni), αντίστια µε τ ελ-ληνικ (θέατρ, επιθέατρα), συνή-θως σε 3 τµήµατα maeniana (ima,media, summa cavea). Στα διαώµα-τα πρς τ υπερκείµεν τµήµα υ-πάρει ψηλς τίς (parapet) (Πέρ-γη, Σίδη), πυ ρισµένες ρές έειθαλάµυς µε πές εµπρς και πιθα-νά εσωτερικά ηεία, (Aιανών), η πα-ρυσία των πίων αναέρεται καιαπ τν Bιτρύι.

H επικινωνία καθ’ ύψς γίνεταιµε κλίµακες (Scalaria) ακτινωτά δια-

τεταγµένες, πυ διαιρύν τ κίλσε κερκίδες (cumei).

Oι πάρδι τυ ελληνικύ θεά-τρυ στα ρωµαϊκά, αντίστιης π-ρείας, καλύπτνται µε θλυς. Yπε-ράνω αυτών πυ δηγύν στην ρ-ήστρα υπάρυν κερκίδες επισή-µων, τα Tribounalia (Πέτρα Iρδα-νίας, Πέργη M. Aσίας). Aλλες πρ-σάσεις στ κίλ απ θλσκεπείς

διαδρµυς της υπδµής δηγύναπ τ εσωτερικ στην ψηλή πλευράτων διαωµάτων (parapet) ή σε κε-ντρικές θέσεις των κερκίδων, πυσυνδυάνται µε κλίµακες (Merida,Saunto Iσπανίας, Benevento Iταλίας).Oι θλωτές πρσάσεις, εκτς απτην περιή εδυ τυς, δεν ααι-ρύν τµήµατα κερκίδων, πως συµ-αίνει µε τα αραία ελληνικά θέα-

τρα, πυ ι ανικτές πρσάσεις,πυ έρυν στα διαώµατα ααι-ρύν τµήµατα των κερκίδων (Mεγα-λπλη).

Στυς ρωµαϊκύς ρνυς, η απ-δυνάµωση τυ ρλυ τυ ρύ ε-πέαλε µικρτερης επικέντρυ γω-νίας κίλα, περίπυ 180°, και πλησία-σµα ηθπιών-θεατών. O ής ενι-σύεται µε αύηση τυ ύψυς και

της κλίσης, υπερύψωση της σκηνήςµέρι τη στέψη τυ κίλυ, στέγα-στρ πάνω απ τ πρσκήνι, καικλείσιµ των παρδων.

T κίλ και τα εδώλια αράσσ-νται συνήθως µε µκεντρυς κύ-κλυς.

Oι αρές αράεων των αραίωνκαι ρωµαϊκών θεάτρων, πυ διατύ-πωσε Bιτρύις, αν και γενικάπρσεγγίυν τ θέµα, δεν έυν ε-παληθευτεί απ τα σωµενα θέα-τρα.

T κίλ έρει στη στέψη τυ πε-ριµετρική στά (porticus in summacavea) και πάνω απ αυτή στηρίεταιτέντα (velum). T κίλ και η ρή-στρα καλύπτνται µε τέντα (velum),

πυ στηρίεται σε κατάλληλα στη-ρίγµατα στην κρυή της στάς(Sostegni del velum).

Tα εδώλια κατασκευάνται και τηρωµαϊκή περίδ αντίστια µε αυτάτων ελληνικών θεάτρων. Eυµε καιτυς ρνυς αυτύς λαευµένα(Πέτρα Iρδανίας) ή δµηµένα απλίθυς ή µάρµαρ (Γυθείυ, Hρώ-δει, Ωδεί Kω), αλλά και µε ρήσηπτπλινθων (Nικπλη, Ωδεί Πα-τρών).

Θέσεις επισήµων υπάρυν στηνπρώτη σειρά, πυ νµάεται πρε-δρία (proedria), πάνω απ τις θλ-σκεπείς παρδυς (tribunalia), κα-θώς και ειδικά ασιλικά θεωρεία,πυ τα συναντάµε σε τρππιηµέ-

Συνέεια απ την 3η σελίδα

Eτσι ήταν κάπτε η σκηνή των ρωµαϊκών θεάτρων. Στην ρή της υπήρε συνήθως ένα πλάγια τπθετηµέν στέ-γαστρ, ανακλαστήρας τυ ήυ. (Γραική αναπαράσταση της σκηνής τυ θεάτρυ της Aσπένδυ απ τν D.S.Robertson, «Greec and Roman Architecfure», 1969, Fig. 117).

To ρωµαϊκ θέατρ της Oράγγης (Orange) στη Γαλλία, µε τη σκηνή τυ σε αρκετά καλή κατάσταση. (Aπ τν κατάλ-γ «Mια σκηνή για τ ∆ινυσ»).




να ελληνιστικά θέατρα της M. Aσίας(Σαλαµίνας, Aκρπλης Περγάµυ,Mιλήτυ) και ρωµαϊκά, συνήθως στιςπρώτες θέσεις στ κέντρ ή και ψη-λτερα (Περγάµυ B’, Iεράπλης µε-τά τ 60 µ.X., Kαισάρειας ΣτρατώνηςIσραήλ ρνων Aυγύστυ, Πτλε-µαϊδας Λιύης ρνων αυτκρατ-ρίας, Aµµάν Iρδανίας).

Συνά ωστσ τη ρωµαϊκή περί-δ η πρώτη σειρά των εδωλίων τυκίλυ είναι υπερυψωµένη σε σέση

µε την ρήστρα, παρυσιάνταςκτιστ µέτωπ. (Φιλιππύπλης, Mή-λυ, Kαισαρείας Aλγερίας).

H ρήστραAντί της κυκλικής ελληνικής η ρω-

µαϊκή ρήστρα (orchestra) είναι η-µικυκλική και η σκηνή πλησιάει. Tηµικύκλι άλλτε εκινάει µετά τηνπάρδ (Aσπένδυ) και άλλτε τηνπεριλαµάνει (Kαρθαγένης Tυνη-σίας, Merida Iσπανίας). Eνίτε υπ-λείπεται τυ ηµικυκλίυ, τµήµα τυπίυ κατέει η σκηνή, συνήθηςπερίπτωση σε ωδεία (ωδεί Aπλλω-νίας B. Hπείρυ).

Σε ρισµένα θέατρα αµηλές πλα-τιές αθµίδες έυν πρστεθεί στηνπεριή της ρήστρας, περιρί-ντας τ ώρ της (Merida,Segorbiza, Iσπανίας, Dougga Tυνη-σίας, Lyon Γαλλίας, Nocera CasinoIταλίας).

H σκηνή

Tα ρωµαϊκά ρνια η σκηνή(scena) είναι ρθγωνικ κτίρι, ιδί-υ ύψυς µε τ κίλ, πυ ενώνεταιµ’ αυτ (Orange, Γαλλίας).

H σκηνή (scaenae frons) απκτάύψς. O τίς της στ πίσω µέρςυψώνεται 2 ή συντερα 3 πατώµα-τα, πως στ ελληνικ θέατρ µετην παρυσία και θελγείυ σετρίτν ρ. Φέρει έντν αριτε-

κτνικ ή πλαστικ διάκσµ, µεπρτες, κγες, κίνες, θριγκύςκαι αγάλµατα. Στ εµπρς µέρςπρς την ρήστρα διαµρώνεταιαµηλ πρσκήνι (puplitum), α-µηλτερ σηµαντικά απ τ ελληνι-κ πρσκήνι, τ πί στην τελικήµρή τυ είε ύψς ενς ρυ,επάνω στ πί (στ λγείν)δρύσαν ι ηθπιί. Φέρει συνάυπσκήνιν (hyposcaenium) (Eέ-συ, Φιλιππύπλης) και τάρ αυ-λαίας (aulaium). ∆ίπλα υπήραν ταπαρασκήνια (parascaenia ή aulae),πυ δηµιυργύσαν ψηλ µέτωππρς τ µέρς τυ πρσκηνίυ, τπί περιριταν σε ένα ρθγώ-νι, ανικτ πρς την ρήστρα. Πί-

σω απ τη σκηνή υπήραν ώρι(postscaenium) για τυς ηθπιύςκαι πίσω τυ συνά στά (postscaenam) για θεατές, σε διαλείµµα-τα ή ρή.

Oι πρτες στν πρώτ ρ στησκηνή είναι τρεις, η κεντρική ValvaRegia, για ασιλείς ή τν πρωταγωνι-στή και ι πλάγιες Valvae Hospitales.Φέρυν διακσµηση, συνήθως σε η-µικυκλικές εσές (Kαρθαγένης Tυ-νησίας, Vicenza Iταλίας µέσων 2υµ.X., Sabratha και Leptis Magna 1-2µ.X. Λιύης, Bostra, 106 µ.X. Συρίας,Hamman Daradji, Tυνησίας, 161-8µ.X., Lyon Γαλλίας, επής Aυγύ-στυ, Cades Iσπανίας, 43 π.X.), ενί-τε ι πλάγιες ε αυτών είναι ρθγω-

νικές (Villa Pontenza Iταλίας, 2υµ.X., G. Merida, Iσπανίας, 16-15 π.X.,Dougga 169 µ.X. Tυνησίας, GemilaAλγερίας, Petra Iρδανίας, 106 µ.X.,Iεράπετρα ρνων αυτκρατρίας,Vienne Γαλλίας τέλς 3υ µ.X.), ενώ

λίγες ρές είναι στ σύνλ τυςρθγωνικές (Santiponce, Iσπανίας).T πρς την ρήστρα µέτωπ

τυ πρσκήνιυ (frons pulpiti) έρειδιακσµηµένες εσές. Συνήθωςτρεις ηµικυκλικές κγες εισέυ-σες στ πρσκήνι (Sagunto,Murviedro Iσπανίας) ή εέυσες α-π αυτ, πτε δηµιυργύνται εν-διάµεσες ρθγωνικές εσές(Merida Iσπανίας, Dougga Tυνησίας)ή εναλλασσµενες εισέυσες(Sabratha Λιύης, Santiponce, Iσπα-νίας). Σε λίγες περιπτώσεις συνα-ντάµε µεγαλύτερ αριθµ µν ρ-θγωνικών κγών (Leptis MagnaΛιύης, µε ρισµένα αγάλµατα στιςκαµαρσκεπείς κγες) ή εναλλασ-

σµενων µε ηµικυκλικών (PalmiraΣυρίας). Eνίτε είναι ευθύγραµµ(Aσπένδυ). Oι κλίµακες ανδυ σεαυτ πρς τ µέρς της ρήστρας,πλάγιες ή κάθετες. Στέγαστρ επά-νω απ τ πρσκήνι ανακλά τν ή-

πρς τ κίλ.H επιρρή της ελληνικής σκηνήςείναι σαής. Oµως στιεία πως ηκινστιία τυ πρσκηνίυ και ταθυρώµατα της σκηνής, πυ στην ελ-ληνική ιλενύν κινητύς πίνα-κες, στ ρωµαϊκ θέατρ έυν αντι-κατασταθεί µε µνιµτερ αριτε-κτνικ και γλυπτικ διάκσµ. Hρωµαϊκή ψη της σκηνής (scaenaefrons) έρει πλύσι αριτεκτνικκαι γλυπτικ διάκσµ. Oι εσέςστ µέτωπ τυ πρσκηνίυ (fronspulpiti) διακσµύνται µε αγάλµατα.∆ιαµρώσεις πυ δεν επιτρέπυνσηµαντική πρσαρµγή σε σκην-γραία. H εέλιη τυ ελληνικύπρσκηνίυ στ ρωµαϊκ είναι εµα-

νής στ θέατρ ΦιλιππύπληςBυλγαρίας, πυ απτελεί τρπ-πίηση τυ αρικύ, κτισµένυ πιθα-νώς κατά την ίδρυση της πλης απτν Φίλιππ τ B΄, πυ έυµε πεσ-σστιία µε κτιστά τα µεταύ των

πεσσών διαστήµατα, πυ στ ελληνι-κ θέατρ ιλενύσαν πίνακες καιτρία ανίγµατα πρς τ υπσκήνι,πως στ ελληνικ πρσκήνι.

O Bιτρύις (5.6.9) αναέρει τι:«Yπάρυν τρεις τύπι σκηνών, ηπρώτη απ αυτές νµάεται τραγι-κή, η δεύτερη κωµική και η τρίτη σα-τυρική. H διακσµηση είναι πλύ δια-ρετική. Oι τραγικές σκηνές είναικατασκευασµένες απ κίνες, αετώ-µατα, αγάλµατα και άλλα πράγµατα,πυ ανήκυν στ ασιλικ παλάτι. Oικωµικές σκηνές έυν µία άπψη ι-διωτικών σπιτιών, κκκινωπά παρά-θυρα και πρεέντα δωµάτια µεπαράθυρα, πως τα καννικά σπίτια.

T θέατρ της Πµπηίας. (Kάρτα αρών τυ αιώνα, συλλγή A. Kαµπυράκη).

T ρωµαϊκ θέατρ στ Timgad της Aλγερίας. (Kάρτα των αρών τυ αιώνα, συλλγή A. Kαµπυράκη).





T θέατρ της Aσπένδυ, στη Mικρά Aσία, ικδµήθηκε στα ρνια τυ αυτκράτρα Mάρκυ Aυρηλίυ, 161–180 µ.X. (ωτ.: «Iτανς»).

Oι σατυρικές σκηνές, µως, είναιδιακσµηµένες µε δένδρα, σπηλιέςκαι άλλα αγρτικά θέµατα, µε αρα-κτήρα ενς τπίυ».

Mεταατικί τύπι

Mεταατικί τύπι µεταύ των ελ-ληνικών και τυ ρωµαϊκύ θεάτρυ

είαν δηµιυργηθεί, πως τα ρωµαϊ-κύ τύπυ της Mικράς Aσίας, πυδιατηρείται τ ελληνικ κίλ µε ευ-θεία ρωµαϊκή σκηνή (Σαλαγασσύ,Πέργης, Mύρων) και τα ελληνρω-µαϊκά, κτισµένα στη N. Iταλία, στν2-1 αι. (Alba Fusense τέλυς 2υπ.X., Castesecco 2υ π.X., Confinioτυ 1υ π.X., Calvi Risorta τέλυς2υ π.X., Gioiosa Ionica τέλυς 2υπ.X., Nocera 2 µισ 2υ π.X.,Pietrabbondante 2υ π.X., Pompei2υ π.X.).

Πλλά απ τα θέατρα τυ πρώτυτύπυ απτελύν µετατρπές ελλη-νικών θεάτρων (Mιλήτυ, Kαύνυ,Aρδισίας, Σιύρων, Tερµεσσύ,Oινάνδας, Aλίνδας, Iασσύ, Eέ-

συ, Kνίδυ). Σε ρισµένα θέατρα ηεπίκεντρς γωνία, την πία παρυ-σιάει τ κίλ είναι µεγάλη (1υπ.X.: Tελµησσύ 234°, 1υ µ.X.: Iερα-πλεως 225°, Nύσας 224°, Aιανών240°, 2υ µ.X.: Πέργης 225°, Σίδης227°, Σέλγης 241°, Mύρων 242°, Σα-λαγασσύ 251°, Λιµυράς 270°), λγωεπηρεασµύ των νέων θεάτρων απτην αριτεκτνική των παλιών. Σε -

ρισµένα απ τα θέατρα τυ τύπυαυτύ (Σαλαγασσς, Πέργη), παράτ τι ανεγέρθηκαν τη ρωµαϊκή πε-ρίδ, η ρήστρα διατηρεί την κυ-κλική της µρή και εάπτεται τυπρσκηνίυ, σε άλλα τ τέµνει και ε-άπτεται της σκηνής (Σέλγη, Σίδη) ήαπέει απ αυτήν (Iεράπλη). Aντι-θέτως σε θέατρα πυ απτελύν µε-τατρπές ελληνικών, η ρήστραπεριρίεται σηµαντικά απ τ πρ-σκήνι (Iασσύ, Kαύνυ, Eέσυ), ε-νίτε πλησιάει τ ηµικύκλι (Eέ-συ), σε πλλά ωστσ διατηρείπλήρη κύκλ (Πάταρα, Mπαλµπύρα,Tελµεσσς, Oινανδα). H σκηνή πλ-λές ρές, παρά τη ρωµαϊκών ρ-νων κατασκευή της, διατηρεί περί-

πυ τ µέγεθς της ελληνικής, αή-νντας αρκετά ανικτ πρς τηνπλευρά της τ θέατρ. Tα θέατρα σεΠριήνη (~300) και Πίναρα (2υ) δια-τηρύν την ελληνική σκηνή. Παρα-τηρύµε τι τύπς αυτς είναι µε-ταατικς απ τ ελληνικ στ ρω-µαϊκ θέατρ, µε ανάµειη ασικώνστιείων τυς.

Aντίστια αρακτηριστικά παρυ-

σιάυν και ρισµένα ελληνρωµαϊ-κά θέατρα (Πµπηίας, Pietrabbon-dante), στα πία πλήρης κύκλςτης ρήστρας εάπτεται τυ πρ-σκηνίυ, ενώ σε άλλα (Nocera,Castelsecco) η συµπλήρωση τυ κύ-κλυ της ρήστρας εάπτεται τηςσκηνής. Στιεί ελληνικών θεά-τρων, αύ στν κλασικ ρωµαϊκτύπ κύκλς τέµνει την σκηνή.

Aλλς τύπς ρωµαϊκύ θεάτρυ εί-ναι γαλλρωµαϊκς. Συναντάται σεΓαλλία, Λυεµύργ (Dahlheim),Eλετία (Augst, Lenzburg). Συνά τκίλ υπεραίνει τ ηµικύκλι(Drevant, Genainville, Valognes BasCatelet, Vendeuil-Caply, Vallι -Saint -Denis, Vernins la Chiffloterie). Aπλύ-

στερς τυ ρωµαϊκύ, µε µεγαλύτε-ρ κίλ και ρήστρα, αµηλτερηκαι µακρύτερη σκηνή, µικρ πρσκή-νι ( palcoscenico). Συνδυάει θεα-τρικές παραστάσεις µε αµιθεατρι-κύς αγώνες.

Παραλλαγή τυ τύπυ απτελύντα ηµιαµιθέατρα µε κυκλικ, ελλει-πτικ, ηµικυκλικ, ηµιελλειπτικ σή-µα (πως σε Γαλλία κυρίως τν 1-3

αι. Grand, Metz, Parigi), µε ηµικυκλι-κ, ηµιελλειπτικ σήµα, καθώς καιτα αµιθέατρα (σε Γαλλία Le Mans,Senlis, Treves, Aγγλία St. Albans, καιτα µεγάλα της Iταλίας Πµπηία, Σ.Mαρία, Pώµη), µε κυκλικ, ελλειπτικσήµα, µε τελική µεταλή ρήσηςκαι απυσία σκηνής.

Eιδική κατηγρία είναι τα ωδεία,πυ εκτελύνταν κυρίως µυσικάέργα. Mικρτερα απ τα θέατρα, α-ντίστιης κατασκευής. Xαρακτηρι-στικά στιεία τυς είναι, τι τ ηµι-κυκλικ κίλ, πυ διαµρώνεταιπαραπλήσια µε τα θέατρα, εγγρά-εται σε ρθγωνικ περίγραµµα.Kαλύπτνται συνήθως απ ύλινηστέγη.





Mία απ τις περίηµες ωγραικές αναπαραστάσεις τυ E. Bιλέ λε Nτικ (1836). Eδώ, τ θέατρ της Tαρµίνας (αραί ελληνικ Tαυρµένι, στην Kάτω Iτα- λία). Aπ τ «Caisse Nationale des Monuments Historiqnes et des Sites», Paris.

H ακυστική στ ρωµαϊκ θέατρKέρδισε σε ακυστική, έασε σε ινέτσα...

Tυ Eµµανυήλ Γ. Tεκάκη

Kαθηγητή τυ AρισττελείυΠανεπιστηµίυ Θεσσαλνίκης

ME ΠPOTYΠO τ αραί ελληνικθέατρ πως εελίτηκε στυς ελλη-νιστικύς ρνυς, τ ρωµαϊκ θέα-τρ είε κάθε ευκαιρία να πρωρή-σει και να αναπτύει τ πρτυπ αυ-τ. H ανάπτυη αυτή είε σηµαντικέςεπιπτώσεις στη µρή αλλά και κυ-ρίως στην ακυστική τυ, µε απτέ-λεσµα να έυµε στ ρωµαϊκ θέα-τρ λα τα στιεία πυ επέτρεψαναργτερα πλλά ρνια µετά την ε-έλιη τυ κλειστύ θεάτρυ.

H σύγκριση ανάµεσα στα δύ θέα-τρα είναι µεινεκτική, ως πρς τηνακυστική, για τ ελληνικ θέατρ.

Kι µως τ ρωµαϊκ θέατρ δεν µπ-ρεσε να απκτήσει τη ήµη τυ.

Mρή και ακυστικήτυ ρωµαϊκύ θεάτρυ

Στ ρωµαϊκ θέατρ τ στιείπυ εελίσσεται κυρίως είναι η σκη-νή. Aπκτά µέγεθς καθώς και πλατ-ρµα για τν ηθπι, τ λγεί.Περιρίεται ως πρς τ κίλν στις180°, µε απτέλεσµα να πλησιάσει ησκηνή τυς ακρατές. Aυτ έει συ-νέπεια να µετατραπεί η ρήστρα σεηµικύκλι.

Oι µεταλές αυτές, απτέλεσµαρθλγικής επέκτασης της σκέψης

των ελλήνων σεδιαστών, είαν σαναπτέλεσµα να άσει τ ρωµαϊκ θέ-ατρ κάτι απ τις γραµµές και τηνινέτσα τυ ελληνικύ. Aντ’ αυτύκέρδισε σε τενική και κυρίως σε α-κυστική.

H υπερύψωση των ηθπιών ελ-τίωσε τσ τν άµεσ ή, σ και

την ανάκλαση απ την ρήστρα,ωρίς να καταργήσει ύτε την πίσωανάκλαση, ύτε την διπλή ανάκλαση.Tα πλενεκτήµατα αυτά διατηρύ-νται σε λ τ εύρς των 180°.

T κίλ απκτά µεγαλύτερη κλί-ση µε σαή πτικά και ακυστικάπλενεκτήµατα.

Nεώτερα παραδείγµατα ρωµαϊκώνθεάτρων µας παρυσιάυν µία σα-έστατη αύηση της επιανείας τηςπλάτης της σκηνής πυ σε συνδυα-σµ µε τις στεγασµένες παρδυςκλείνει, λ τ άνιγµα τυ κίλυ.Aυτ έει συνέπεια να απκτά τ θέ-ατρ αρακτήρα ι υπαίθριυ αλλάηµιυπαίθριυ ώρυ (πλατεία). Aκ-µη περισστερ, στην κατασκευή

αυτή πρστίθεται και ένα στέγαστρµε κατάλληλη κλίση πυ απτελείτν πργν των σύγρνων ανα-κλαστήρων.

Oι εελίεις αυτές είναι πλύ ση-µαντικές για την ακυστική τυ ρω-µαϊκύ θεάτρυ. Xωρίς να άσει κα-νένα απ τα πλενεκτήµατα τυ ελ-ληνικύ, απέκτησε συστηµατικάπρσθετα θετικά στιεία πυ ελ-τιώνυν ένα-ένα και λα µαί την α-κυστική τυ πιτητα.

Πρσθετασυµπεράσµατα

T ρωµαϊκ θέατρ απτελεί κα-λύτερ υπδειγµα για τν σεδιαστήτυ σύγρνυ θεάτρυ. Ως εέλιητυ ελληνικύ διατηρεί λα τα κύριααρακτηριστικά τυ και δηγεί πίσωαπ τ ώρ της θεατρικής δράσηςκαι µάλιστα µε κλίσεις στ επάνωτµήµα τυ. Aκµη δηγεί στην επι-λγή µεγάλων ανακλαστικών επια-νειών στην ιδέα τυ κλειστύ κίλυ

µε την πρσθήκη µιας µεγάλης κατα-σκευής πίσω απ τη σκηνή, πυ επι-τρέπει ακµη µεγαλύτερη συγκέ-ντρωση της ηητικής ενέργειας.

Παράλληλα η µρή αυτή πρστα-τεύει τ εσωτερικ τυ θεάτρυ απεωτερικύς θρύυς. Oλα αυτά α-πτελύν στιεία απ τα πία πλ-

λά µπρεί να αντλήσει κανείς για τνσεδιασµ σύγρνων θεάτρων.

Eπίλγς

Kι µως κάτι άνεται. H άρη τηςκυκλικής ρήστρας. H συγκέντρω-ση πυ δηµιυργεί τ πάνω απ 180°κίλ. H µικρτερη σκηνή πυ αή-νει τ µάτι να γει έω απ τ θέα-τρ, η απαλτερη κλίση τυ κίλυ.H αίσθηση της ακυστικής τελειτη-τας παρά την πρανή έλλειψη κάθευπστήριης. Kάτι άνεται και παράτ γεγνς τι τ ρωµαϊκ θέατρείναι σαώς τενικά αρτιτερ, δενκερδίει τη µάη των εντυπώσεων α-πέναντι στ πρτυπ τυ.

T ρωµαϊκ θέατρ ανέασε τν ηθπι υψηλτερα, στ λγεί. Aυτ ελτίωσε τσ τν άµεσ ή, σ και την α-νάκλασή τυ απ την ρήστρα, ωρίς να καταργήσει ύτε την πίσω ύτε τη διπλή ανάκλαση. Aριστερά, ής απτν ηθπι στη σκηνή τυ ελληνικύ θεάτρυ, δειά απ τν ηθπι στ λγεί τυ ρωµαϊκύ. (Σκίτσα E. Tεκάκη)




Tύπι και ρήσεις

ρωµαϊκών θεάτρων Mαί µε την Aγρά, έπρεπε να ρεθεί ώρς για θέατρ...

Tυ Σάα Γώγυ

Aναπληρωτή καθηγητή Tµήµατς Θεατρικών Σπυδών τυ Πανεπιστηµίυ

Aθηνών, υηγητή κλασικής Aραιλγίας Πανεπιστηµίυ Bιέννης

TO αµιθέατρ, τ στάδι και τθέατρ απτελύν τυς τρεις πα-ραδσιακύς τπυς παραστάσε-ων στη ρωµαϊκή επή. Oπως ι«αρµατδρµίες» στ στάδι (ludicircenses), έτσι και ι θεατρικέςπαραστάσεις (ludi scenici) απτε-λύσαν µέρς δηµσιων εκδηλώ-

σεων πρς τιµήν των θεών, ενώ ι«µνµαίες» στην αρένα(munera) διργανώννταν αρικάαπ ιδιώτες στ πλαίσι αγώνωνπρς τιµήν των νεκρών. Aν και ιµνµαίες ήταν πλύ δηµιλείς,εν τύτις εντάθηκαν στ επίση-µ πργραµµα των ερτών της π-λης µλις στην αρή της αυτκρα-τρικής επής (30 π.X.-284 µ.X.).

Aπ τα κείµενα των Pωµαίωνδραµατικών πιητών έυν σωθείελάιστα σπαράγµατα, µε εαίρε-ση τις κωµωδίες τυ Πλαύτυ καιτυ Tερέντιυ, καθώς επίσης καιτ corpus των τραγωδιών τυ Σε-νέκα. Mια αρκετά καλή, αν και κά-πως υπκειµενική, εικνα της θεα-

τρικής πρακτικής, απ την αυτ-κρατρική ώς την υστερρωµαϊκήεπή, µας δίνυν ι Λατίνι Πατέ-ρες της Eκκλησίας, ενώ ι άλλεςιλλγικές πηγές αναέρνταιµν περιθωριακά στ ρωµαϊκθέατρ. Eτσι, λιπν, τη σηµαντι-κτερη πηγή γνώσης τυ ρωµαϊ-κύ θεάτρυ και τις αριτεκτνι-κής µρής τυ απτελύν, πα-ράλληλα µε τις σπυδαίες πληρ-ρίες τυ Pωµαίυ αριτέκτναBιτρύιυ απ τν 1 αι. π.., ταεν µέρει εντυπωσιακά υπλείµµα-τα ρωµαϊκών θεατρικών ικδµη-µάτων, κυρίως στις επαρίες τηςPωµαϊκής Aυτκρατρίας.

O αυθεντικά ρωµαϊκς αριτε-

κτνικς τύπς εµανίεται σε-δν απκλειστικά στις δυτικές ε-παρίες της Aυτκρατρίας (Γερ-µανία, Bρετανία, Γαλατία, Iσπανία)και στη Bρεια Aρική, ενώ στηνKάτω Iταλία, Σικελία, καθώς καιστις ελληνωνες ανατλικές ε-παρίες, διαπιστώνυµε µν πα-ρεµάσεις στα ήδη υιστάµεναθέατρα, κυρίως στ σκηνικ ικ-δµηµα, µε σκπ την αριτεκτ-νική και λειτυργική µετατρπήτυς σε ρωµαϊκά θέατρα.

Συνψίντας τις σηµαντικτε-ρες διαρές ανάµεσα στ ελληνι-κ και ρωµαϊκ θέατρ θα σηµειώ-συµε τι, ενώ ώρς των θεα-τών τυ αραίυ ελληνικύ θεά-

τρυ (κίλν) µε την εγκατάστασήτυ σε κατωερείς επιάνειεςσυνδέεται ργανικά µε τ υσικπεριάλλν, τ αντίστι τµήµατυ ρωµαϊκύ θεάτρυ ήταν συνή-θως κτισµέν σε επίπεδ έδας,πάνω σε ένα σύστηµα τωτών καικαµαρωτών υπκατασκευών (subs-tructiones). Aπτέλεσµα αυτής τηςκατασκευής ήταν συνά η δηµι-υργία µιας αριτεκτνικά διαµρ-ωµένης πλυώρης εωτερικήςπλευράς µε µνηµειακή µρή της

πίας τα –συνήθως τωτά– α-νίγµατα επέτρεψαν παράλληλακαι τν ωτισµ των κλιµακστα-σίων και των θλωτών διαδρµωνστ εσωτερικ τυ κτίσµατς πυδηγύσαν στ ώρ των θεατών.Aναµισήτητ είναι τι η αρική«ιδέα» της ικδµησης θεατρικύκτίσµατς σε επίπεδ έδαςπραγµατπιήθηκε ήδη τν 4 αι.π.X. στ ελληνικ θέατρ τυ Mε-ταπντίυ της Kάτω Iταλίας, πυσε λη την έκταση τυ κίλυ δη-µιυργήθηκε κατωερής επιά-νεια µε τενικά µέσα, δηλαδή µε ε-πιωµατώσεις και τίυς αντιστη-ρίεως (αναλήµµατα).

Ωδεία και θέατρα– ναί

Eκτς απ τν «καννικ τύπ»θεάτρυ, άλλς θεατρικς τύπςρωµαϊκής τεντρπίας είναι τ«Ωδεί», τ πί σε αντίθεση µετν «καννικ» έει µια µνιµη λί-θινη ή ύλινη στέγη. Eνώ λατινι-κς ρς «teatrum tectum» υπδη-λώνει αυτή την αριτεκτνική ιδι-αιτερτητα (teatrum: η στέγη), τελληνικ Ωδεί (ωδή: λυρικ άσµα)αρακτηρίει τη λειτυργία τυ ωςτπ µυσικών εκδηλώσεων. Θα υ-πγραµµίσυµε τι τ Ωδεί λει-τυργύσε και ως τπς διαλέε-ων, καθώς και άλλων σκηνικών και

µυσικών εκδηλώσεων ελάσσνςσηµασίας. O θεατρικς τύπς τυΩδείυ, κυρίως λγω τυ σιτ-δεµένυ αριτεκτνικύ γκυτυ, έει συνήθως µικρτερες δια-στάσεις και ως εκ τύτυ µπρύ-σε να υπδετεί λιγτερυς θεα-τές απ τ «καννικ» ρωµαϊκθέατρ. H ωρητικτητα λ.. τυΩδείυ της Πµπηίας ήταν περί-πυ 1.300, τυ Ωδείυ της Λυώνπερίπυ 3.000 θεατές. Στις δύ αυ-τές πλεις θέατρ και ωδεί απ-τελύσαν έναν ενιαί αριτεκτνι-κ ώρ, µως αυτή η ικδµικήσυγκρτηση δεν απτελεί καννα.

Eναν άλλ «θεατρικ τύπ» ρω-µαϊκής τεντρπίας απτελύν

ρισµένα θεατρικά κτίσµατα, τα -πία η σετική επιστηµνική έρευ-να αρακτηρίει «θέατρα–ναύς»(Hanson) ή «λατρευτικά θέατρα»(Kulttheater). Στα θέατρα αυτά τεκ-µηριώνεται µια στενή ικδµικήσέση µε ένα ιερ. O ρς «λα-τρευτικ θέατρ» δεν είναι µωςαπλυτα δηλωτικς, εσν στηναραιτητα δεν υπάρει ένας σα-ής διαωρισµς ανάµεσα στ θέ-ατρ και στη λατρεία τυ πρστά-τη–θεύ. T αρακτηριστικτερ

παράδειγµα αυτύ τυ θεατρικύτύπυ θεωρείται τ πρώτ λίθινθέατρ, πυ έκτισε Πµπήις τ55 π.X. στη Pώµη. Στ ανώταττµήµα της cavea τυ (porticus) υ-πήρε ένας νας της Aρδίτης(Venus Vitrix). Eνας παρµις ι-κδµικς συνδυασµς θεάτρυκαι ναύ διαπιστώνεται και στις ε-παρίες της ρωµαϊκής αυτκρατ-ρίας, π.. στη Leptis Magna της B-ρειας Aρικής και στη Vienna, τησηµερινή Vienne της Γαλλίας. Iδι-αίτερα έντνη είναι η επίδρασητης λατρείας στ Augst (AugustaRaurica) της Γερµανίας, πυ θέα-τρ και νας δεν συµπίπτυν µνανικά, αλλά τ κεντρικ τµήµατης σκηνής είναι σε µήκς 15 µ. α-νικτ, ώστε ι θεατές να µπρύννα παρακλυθύν απ τις θέσειςτυς στ θέατρ τις λατρευτικέςεκδηλώσεις µπρστά στ να. Σεάλλες περιπτώσεις, πως στAltbachtal κντά στην Trier, τ µι-κρ ύψς τυ πρσκηνίυ (περ. 1µ.) και η έλλειψη σκηνικύ τίυκαθιστύσαν επίσης δυνατή τηνπαρακλύθηση των θρησκευτι-κών τελετυργιών µπρστά στνα απ τις θέσεις των θεατών τυθεάτρυ.

Mετά την αγρά,

θέατρ

«Mετά την εγκατάσταση τυForum (αγρά) πρέπει να ρεθείγια την παρακλύθηση των θεα-τρικών εκδηλώσεων στ πλαίσιτων δηµσιων ερτών πρς τιµήντων αθάνατων θεών και ένας κα-τάλληλς ώρς για τ θέατρ»µας πληρρεί Pωµαίς αριτέ-κτνας Bιτρύις, σύγρνςτυ Iυλίυ Kαίσαρα και τυ αυτ-κράτρα Aυγύστυ, στην ανα-ρά τυ σετικά µε την πλεδµία(De Archit. 5,3,1).

H πληρρία αυτή τεκµηριώνειτη σηµαντικτητα τυ θεάτρυ, ηικδµηση, τυ πίυ απτε-λύσε, µετά τ Forum υσικά, τνπυρήνα δηλαδή της ρωµαϊκής π-




Aπ τη Mεσπταµία ώς τη BρετανίαKαταγραή των ρωµαϊκών θεάτρων και ωδείων πυ σώνται σήµερα

Tων: Kωνσταντίνυ Mπλέτη – Mιάλη Πιτένη

Aριτεκτνων

ΓIA την κατανηση των απαρών τυPωµαϊκύ Θεάτρυ θα πρέπει να κα-ταύγυµε σε υπθέσεις δεδµένυτι τα πλυάριθµα σωµενα κτίρια,κατά καννα υστερτερα σε ρν-λγηση, δεν µπρύν να απτελέ-συν αιπιστυς δηγύς. Aπ τηνεµάνιση τυ θεατρικύ δράµατςστη Pώµη και περισστερ απ ένααιώνα µετά τ θάνατ τυ Πλαύτυι παραστάσεις δίδνταν σε ελα-ριές κατασκευές, πυ διαλύντανµετά τη ρησιµπίησή τυς. Eµµε-σα και απ αναρές έργων τηςπρώιµης Pωµαϊκής κωµωδίας υπθέ-τυµε τι δεν διέεραν ιδιαίτερα α-

π τις ύλινες σκηνές των λυάκωνή τις µικρές πλατρµες τυ ατελ-

λανύ δράµατς. Σε αυτά τα πρώιµασκηνικά κατασκευάσµατα, πυ υσι-κά δεν διασώθηκαν στις µέρες µας,ενδεµένως να είαν παρισρύσεικάπια στιεία πυ να υπδήλωναντην εελικτική πρεία απ τ ελληνι-κ στ ρωµαϊκ θεατρικ ώρ.

Σε µία µεγάλη και καθριστικήρνική περίδ θεατρικής δραστη-ριτητας των πρώιµων ρωµαϊκώνρνων η µη καταγραή κάπιυ κτι-στύ θεατρικύ ώρυ είναι ενδει-κτική τυ αρακτήρα των κυρίαρωνκινωνικπλιτικών τάσεων. H καθυ-στέρηση αυτή απτέλεσε την περί-δ µιας δηµιυργικής επώασης τωνεπιδράσεων απ τα θέατρα της Mε-γάλης Eλλάδας και της Σικελίας σε

γειτνικές πρς τη Pώµη επαρίεςκαι συνέτεινε στη σταδιακή διαµρ-

ωση επιλγών για µία ριστική αρι-τεκτνική διάρθρωση πυ αντανα-κλύσε απλυτα τη µέρι ττε θεα-τρική εµπειρία και την «Pωµαϊκή» α-ντίληψη για τ θεατρικ ώρ. O τε-λικά παγιωθείς τύπς τυ ελεύθεραιστάµενυ κτιρίυ, µε τη αρύταταδιακσµηµένη πρσψη τυ σκηνι-κύ ικδµήµατς, είναι σαέσταταδιαρετικς απ τα πργενέστεραEλληνιστικά αρέτυπα. Mε δηγ τασωµενα µνηµεία µπρύµε σήµερανα ερµηνεύσυµε πλλές απ τις µε-ταύ τυς διαρές στν επιστηµ-νικ ώρ της Iστρίας της Aριτε-κτνικής και κυρίως στις δύ διακε-κριµένες αντιλήψεις για τη θεατρικήπαραγωγή και παρυσίαση.

Tην πρηγύµενη Kυριακή στ α-ντίστι αιέρωµα των θεάτρωντης ελληνικής περιδυ παρυσιά-στηκε τ πρώτ τµήµα της καταγρα-ής των 730 αραίων θεατρικών κα-τασκευών, τεκµήρια κινής ιστρι-κής και πλιτιστικής πρείας των πε-ριών πυ περιάλλυν τη Mεσ-γει θάλασσα. Σήµερα παρυσιά-νται εδώ ι κατάλγι των Θεάτρωνκαι των Ωδείων, των πίων ρ-νς πρώτης άσης κατασκευής καιλειτυργίας τυς τπθετείται στηρωµαϊκή περίδ, µε λα τα διακε-κριµένα ιδιώµατα των επιµέρυς πε-ριών.

∆εν περιλαµάννται θέατρα πυαπτελύν µετεέλιη ή τρππίη-ση πρηγύµενων θεατρικών εγκα-

T αραί θέατρ στη Mπσρα της Συρίας. Oικδµήθηκε στα πρώτα ρνια της ρωµαϊκής κατάκτησης και διατηρήθηκε σε εαιρετική κατάσταση, γιατί είεενσωµατωθεί σε ένα αραικ ρύρι κατά τυς µεσαιωνικύς ρνυς (ωτ.: Λία Eερτ, «Συρία», εκδσεις «Aδάµ»).





T θέατρ της Bερνας, στην Iταλία. T κίλ τυ είε καλυθεί κατά µεγάλ µέρς απ διάρα κτίρια. Mετά την απκάλυψή τυ, διατηρείται σε µέρς τυκίλυ ένας νας. (Aπ τν κατάλγ της έκθεσης «Mια σκηνή για τ ∆ινυσ»).




Στην ακρπλη της Aρδισιάδς ρίσκεται τ θέατρ της µικρασιατικής αυτής πλης. Oικδµήθηκε στα µέσα τυ 1υ π.X. αιώνα, αλλά στη θέση τυ υπήρεάλλ αραιτερ (ωτ.: «Iτανς»).




Tα θέατρα στα υαντινά ρνιαΠώς τα περικαλλή κτίρια αέθηκαν στ µαρασµ και την εγκατάλειψη

Tυ Iωσή Bιιλάκη

Λέκτρα τυ Tµήµατς Θεατρικών ΣπυδώνΠανεπιστηµίυ Aθηνών

OTAN M. Kωνσταντίνς απάσισετη µεταρά της πρωτεύυσας τυρωµαϊκύ κράτυς στ Bυάντι, ταδιάσπαρτα σε λη τη Mεσγει θέα-τρα, κυρίως ελληνιστικά και ρωµαϊ-κά, είαν πλέν λκληρώσει τις δυ-ναττητες αιπίησής τυς. Aν καιι πληρρίες για τη ρήση των θε-άτρων στ Bυάντι είναι συνά α-σαείς, ωστσ µπρύµε να ση-µατίσυµε µια εικνα για τη θεατρι-κή κίνηση στην αυτκρατρία, ιδίωςµέρι τν ΣT΄ και Z΄ αιώνα. Aργτερατα θέατρα πέτυν στη λήθη και ωςάψυα κελύη θα αναλάει η ύσητην πρστασία τυς, µέρι να επι-στρατευθύν ι σύγρνες αραι-

λγικές σκαπάνες. Oµως, τι είδυςθέατρ µπρύσε να απλαύσει τκιν στην επή των πρωτυα-ντινών ρνων;

H θεατρική κληρνµιάτυ Bυαντίυ

T αραί δράµα πως τ γνωρί-υµε απ τη δηµκρατική επήπυ λειτυργύσε η πλις – κράτςείε πρ πλλύ διαρπιηθεί µετη σταδιακή απώλεια τυ τελετυρ-γικύ αρακτήρα τυ και την αυα-νµενη ανάγκη για ατµική ψυαγω-γία των κατίκων µιας λκληρης ι-κυµένης. Aπ τα ελληνιστικά ρ-νια πρωταγωνιστής τυ θεάτρυ

δεν ήταν πλέν δραµατικς πιη-τής αλλά δραµατικς υπκριτής.Για την ακρίεια αυτ πυ έει διαπι-στωθεί είναι η διάσπαση των επί µέ-ρυς τενών πυ συναπτελύσαντη θεατρική τένη. Στ εής µεµ-νωµένι θεατρικί καλλιτένες θαπεριδεύυν στις πλεις: επαγγελ-µατίες τραγωδί, κωµωδί, ρευ-τές, µυσικί µαί µε θαυµατπι-ύς, ακράτες και γελωτπιύς.Oι παραστάσεις των αραίων δραµά-των αρίυν να περιρίνται σε ε-κτελέσεις ρισµένων απσπασµά-των και απ τη ρωµαϊκή επή τπράδισµα στις πρτιµήσεις τυκινύ, αλλά και της ευσίας, θα τέυν περισστερ δύ νέες θεατρι-

κές µρές: µίµς και ρηστήςπαντµιµς.T µιµθέατρ ήταν µια αυτσε-

διαστική κωµική παράσταση µε έντ-να ρεαλιστικά στιεία και θεµατικήαπ τη µυθλγία, την καθηµερινήωή και τη ριστιανική λατρεία. O πα-ντµιµς στηριταν απκλειστικάστ σώµα τυ: µνς πάνω στη σκη-νή και µε τη ήθεια πρσωπείωνπαρυσίαε µυθλγικές διηγήσειςπαρµένες συνήθως απ τη δραµατι-κή πίηση. Πρκειται για θεατρικάείδη πυ µπρύσαν να λειτυργή-συν τσ στην παραδσιακή σκηνήενς θεάτρυ, σ και σε µια σκηνήαυτσέδια στη µέση µιας πλατείας,σε ένα πανηγύρι ή και στην ευρύω-

ρη αυλή µιας αρντικής κατικίας.Παράλληλα η τάση για τ θέαµα

και τις µαικές συγκεντρώσεις, κα-τάλληλα πρπαγανδισµένα απ τυςPωµαίυς αυτκράτρες, θα δηγή-σει στην ίδρυση εκπληκτικών, ωςπρς την τενική κατασκευή, κτι-ρίων: σεδν κάθε πλη θα απκτή-σει έναν ιππδρµ και ένα αµιθέα-τρ. Oπυ δεν υπάρυν αµιθέα-τρα τα ήδη υπάρντα θέατρα µετα-τρέπνται σε αρένες τυ αίµατς ήσε πισίνες για τη διεαγωγή εικνι-κών ναυµαιών και τλµηρών µιµι-κών θεαµάτων. Aυτή η τελική αρι-τεκτνική άση γινταν συνήθως µετη διεύρυνση της ρήστρας, αύααιρύσαν κάπιες σειρές καθι-σµάτων. Eπµένως και µε άση τιςιλλγικές πηγές, πυ είναι συνάαριστες και δεν καθρίυν επακρι-ώς τ ώρ, µπρύµε να αντα-σθύµε τις σκηνικές επιδσεις τωνηθπιών της επής. Για παράδειγ-µα, ταν άγις Iωάννης Xρυσ-στµς στ «Yπµνηµα εις τν άγινMατθαίν» (MPG 57, 79) αναέρεταισε µιµάδες, πρανώς γυµνές, πυκλυµπύσαν σε νερ («και συ ταύ-την –ενν. τη άτνη τυ Xριστύ– α-είς τρέεις εις τ θέατρν ιδείν νη-µένας γυναίκας») µπρύµε να

αντασθύµε τη ρήση της σκηνήςενς κτίσµατς πυ είε τη δυνατ-τητα να µετατραπεί σε δεαµενή.Kάπως έτσι λιπν διαµρώνεται θεατρικς άρτης των πρωτυα-ντινών ρνων: παραστάσεις άκρωςσκανδαλιστικές µίµων και ρηστώνσε συνδυασµ µε τα θεάµατα τυ ιπ-πδρµυ συν τις, έως θανάτυ, θη-ριµαίες και µνµαίες, ωρίς ω-στσ να απκλείεται και κάπια πα-ράσταση τυ ιλτάτυ Mενάνδρυ.Για πιυς λγυς µως τερµατίστη-κε η λειτυργία των θεάτρων;

O µαρασµςτων θεάτρων

Oρισµένι θεατρικί ώρι εγκα-ταλείθηκαν λγω υσικών κατα-στρών, πως τ θέατρ των Tρα-ώνων Aττικής πυ ερηµώθηκε ενά-µιση αιώνα απ την αρική τυ κατα-σκευή (πρώτ µισ ∆΄ αι. π.X.), αύπληµµύρισε απ είµαρρ πυ περ-νύσε στ σηµεί πυ κτίστηκε. Λ-γω σεισµών εγκαταλείθηκε τ σικε-λικ θέατρ στην Iαιτία τν A΄ αιώναµ.X. και τυς επµενυς αιώνες ταθέατρα Kυρίυ και Σαλαµίνας στηνKύπρ. T θέατρ της Φιλιππύπ-λης καταστράηκε απ πυρκαγιά

τν ∆΄ αιώνα µ.X., ενώ τ θέατρ τηςKρίνθυ ερηµώθηκε τ 396 απ τιςεπιδρµές τυ Aλάριυ. Σε εισλή

αλλύλων ή θερµαιµων «ριστια-νών» πρέπει να είλεται η κατα-στρή στ ντιτερ θέατρ τηςEυρώπης, στ Kυνήσι της Kρή-της. Aλλες ρές η παρή έτιµυικδµικύ υλικύ απγυµνώνει ταπρανώς ήδη «άρηστα» θέατρα:απ τ θεατρικ κτίσµα της Aίγιναςτν Γ΄ µ.X. αιώνα αντλήθηκαν υλικάγια τ κτίσιµ τυ νέυ τείυς τηςπλης, ενώ τ θέατρ της Iσθµίαςρησιµπιήθηκε για την ανέγερσητυ γειτνικύ µεσαιωνικύ ρυρί-υ. Πάντως η αραιλγική µελέτητων υπλειµµάτων πυ σώθηκαν καιαπκαλύθηκαν ιδίως τν 19 και20 αιώνα ενδιαέρθηκε ιδιαιτέρωςγια την απκατάσταση των θεάτρων

στην αρική πρώτη τυς περίδ,γεγνς πυ δυσκλεύει την εαγω-γή ασαλών συµπερασµάτων για τιςµετέπειτα ρήσεις.

H στρή πρςτν ιππδρµ

Eντυπωσιακ είναι τ γεγνς τιστην καταγραή τυ I.E. Στεανήγια τυς τενίτες τυ ∆ινύσυ, µέ-σα απ αραιλγικές και ιλλγι-κές πηγές, στ διάστηµα µεταύ 500π.X. – 500 µ.X., ι πληρρίες για ε-πώνυµυς καλλιτένες απ τν ∆΄ αι-ώνα µ.X. και µετά είναι σπανιτατες.Aυτ µπρεί να ερµηνευθεί ως µια ε-πίσηµη απδκιµασία της σκηνικής

τένης πυ είε πλέν περιρισθείσε τελείως λαϊκά θεάµατα διασκεδα-στικύ αρακτήρα και είε άσει τηνπαλαιά αίγλη της. T γεγνς τι -ρισµένι άντρες και γυναίκες παντ-µιµι µπρύσαν να ήταν λαϊκά εί-δωλα ιδιαίτερα ταν πλαισίωναντυς δήµυς τυ ιππδρµυ, πυσυγκέντρωνε πλέν τ κιν ενδια-έρν, δεν αναιρεί την αρνητικήγνώµη πυ υπήρε πρς τυς καλλι-τένες, ιδιαιτέρως σε ητήµατα ηθι-κής (µιµάς=πρνη). Πάντως η στρ-ή πρς τ συναρπαστικτατ θέα-µα των καλγυµνασµένων αµιλλητη-ρίων ίππων και τη λατρεία των ηνι-ων, µε κρυαί τν Πρύρι, µετα στιήµατα και τις έντνες συγκι-

νήσεις πυ πρσέερε, αλλά και ηευελιία τυ µιµθεάτρυ να παρα-σταθεί στα διαλείµµατα των ιππ-δρµιών καθώς και σε ώρυς τηςκαθηµερινής ωής σίγυρα θα συνέ-αλαν απασιστικά στ άδειασµατων θεατρικών κτιρίων.

H θεατρική πλιτική

Aπ την άπψη της θεατρικής π-λιτικής γνωρίυµε τι τ 498 αυ-τκράτρας Aναστάσις απαγρεύειτις θηριµαίες και τ 502 τν πα-ντµιµ. Aπ τις υπλιπες πληρ-ρίες πυ αναέρνται στην υπ-στήριη των θεάτρων απ τυς αυ-


Γυναίκα παντµιµς πυ κρατάει τριπλ πρσωπεί των ηρώων πυ υπδύεται.(Aνάγλυ απ ελεαντστύν, 4ς αι. µ.X., Aραιλγικ Mυσεί Bερλίνυ).




τκράτρες ι πι ενδιαέρυσεςπρέρνται απ τη ασιλεία τυIυστινιανύ και δείνυν ντως µιαθεατρική δραστηριτητα. O αυτ-κράτρας, πυ τλµησε να παντρευ-θεί µια ηθπι, στλισε την Aντι-εια µε θεατρικά ικδµήµατα καιεπισκεύασε τ θέατρ στις Συκές, α-πέναντι απ την Kωνσταντινύπλη,πυ ίσως δίννταν κάπιες παρα-στάσεις. O Iυστινιανς παρέει επί-

σης τ δικαίωµα σε σκηνικές, αύπρώτα θα εγκατέλειπαν τ θέατρ,να παντρεύνται κρατικύς υπαλλή-λυς και ταυτρνα υπερασπίεταιτις πρώην θυµελικές απ κάθε λγήςαντρική «πρστασία.. Ωστσ κάπιαάλλα µέτρα ικνµικής λιττηταςπυ επέαλε ως πρς την ενίσυσητων θεαµάτων καθώς και η κατάργη-ση τυ θεσµύ των υπάτων πυ επι-ρηγύσαν την ργάνωση θεατρι-κών εκδηλώσεων θα πρέπει να συνέ-δραµαν στ θεατρικ µαρασµ. Mε-τά τν ΣT΄ αιώνα ι ειδήσεις για τηλειτυργία των θεάτρων στην Kων-σταντινύπλη είναι σπάνιες.

Mελετώντας άλλες σετικές δια-τάεις για τις ηµέρες λειτυργίας

των θεατρικών ώρων παρατηρείταιµια κρατική εναρµνιση µε τν εκ-κλησιαστικ σεδιασµ της λατρεί-ας: Λέων A΄ απαγρεύει τις θεατρι-κές εκδηλώσεις την Kυριακή, ηµέρατης θείας Eυαριστίας. Tα µέτρα αυ-τά επιεαιώνυν την ισυρή θέσηπυ απκτύσε η Eκκλησία και συν-δένται µε την αντιπαγανιστική π-λιτική, απ τν Θεδσι τν A΄ µέ-ρι τν Iυστινιαν, πτε τα θεατρι-κά κτίσµατα πυ ήσαν συνδεδεµένααπκλειστικά µε τη λατρεία κάπιαςθετητας δέτηκαν ένα σαρπλήγµα.

Στα παραπάνω ας πρστεθεί κι έ-νας άλλς λγς για τη θεατρική α-πδυνάµωση πυ σετίεται µε τις α-

νακατατάεις και την εγκατάλειψητων πλεων στ τέλς της πρωτυ-αντινής περιδυ: σεισµί, επιδη-µίες, λιµί, επιδρµές και εισλείςσυσσώρευσαν ωτικτερα πρλή-µατα στυς κατίκυς της Pωµανίαςαπ την ικανπίηση της θεατρικήςτυς επιθυµίας.

H «θεατρµάς»Eκκλησία

H σέση της Eκκλησίας µε τα θεά-µατα σ’ ένα πρώτ επίπεδ µιάειανταγωνιστική ταν καταγγέλλνταιι πιστί πυ διηµερεύυν και δια-νυκτερεύυν στ «δηµσιν ακλα-

σίας γυµνάσιν» αντί να ρίσκνταιστ να. Ωστσ, σήµερα, ι σετι-κές αντιδράσεις κατανύνται στπλαίσι της πιµαντικής ρντίδαςπυ σκπευε στην ακεραιτητα τυανθρωπίνυ πρσώπυ. Παράλληλαη Eκκλησία των πρώτων αιώνων δεναρνήθηκε την τένη αλλά αναητύ-σε µια νέα γλώσσα ώστε να γίνειπρσιτή η «δυναττητα της αντανά-κλασης της θείας δης», πως θαεπισηµάνει Oυσπένσκι, πτε ηκριτική θέση της ως πρς τα θεάµα-τα δεν µπρύσε να ήταν θετική,διτι δεν υπήρε κάπι θεατρικείδς πυ να υπεραίνει τα αιν-µενα και να ερµηνεύει τη σέση Θε-ύ–ανθρώπυ. Πρς αυτή την κα-

τεύθυνση πλύ διδακτική, και για τθέατρ, είναι η θελγία της εικ-νας, πως διαµρώθηκε µετά τηνεικνµαική κρίση και γενικτερα ρλς της τένης και τυ καλλιτέ-νη πυ παύυν να εργάνται αυ-τνµηµένα αλλά εντάσσνται στηνεκκλησιαστική διακνία. Oι Πατέ-

ρες, τελικά, αντιµετώπισαν τη θεα-τρική πρακτική τυ καιρύ τυς (µί-µς – ρηστές) ως τµήµατα ενςεπερασµένυ κσµυ (συνδεδεµέ-νυ µε την πλυθεΐα) και ενς τρ-πυ ωής τελείως αππρσανατλι-στικύ και διαλυτικύ για την ισρ-ρπία τυ ανθρώπυ. Ως πρς τα αι-

µατηρά θεάµατα, είναι αυτνητ,τι αδυνατύσαν να ανεθύν τυςεπί σκηνής νυς. H ωνή των Πα-τέρων και ιδίως τυ Xρυσστµυθα συνέτεινε στην αρνητική εικνα(πυ υπήρε και παλαιτερα απ άλ-λυς διανύµενυς) για τ θέατρ

και σίγυρα θα απµάκρυνε θεατές,µως τώρα τ κιν στ πλαίσι τηςνέας λατρευτικής πράης, πυ ήτανυπ διαµρωση, µπρύσε να ρειαλλύ διέδ και παραµυθία.

H περίπτωση τυ∆ινυσιακύ θεάτρυ

T θέατρ της Aθήνας στ πίπρωτπαρυσιάστηκαν ι µεγαλύ-τερες δραµατικές συνθέσεις λωντων επών είναι µια αρακτηριστι-κή περίπτωση άλλης ρήσης καινηµατδτησης τυ ώρυ, ασι-σµένης στις αντικειµενικά νέεςπνευµατικές συνθήκες πυ είανδηµιυργηθεί.


Aρµατδρµία στν ιππδρµ της Kωνσταντινύπλης. Στ κέντρ της κ-νίστρας κυριαρεί ελίσκς τυ αυτκράτρα Θεδσίυ, ενώ στ επάνωτµήµα στ «κάθισµα» τ επίσηµ θεωρεί, παρακλυθύσε τις εκδηλώσεις αυτκράτρας και η συνδεία τυ. (Aνάγλυ σε ελεαντστύν, 5ς αιώ-νας µ.X. Xριστιανικ Mυσεί, Mπρέσκια)




Tν 5 αιώνα, στην ανατλικήπάρδ τυ ∆ινυσιακύ θεάτρυκτίεται µια µνκλιτη ασιλική.Aπ τ θεατρικ ικδµηµα ρη-σιµπιείται η σκηνή και η ρή-στρα ως αίθρι δηλαδή αυλή τυναύ. O ανατλικς τίς τυ θε-

άτρυ ρησιµπιήθηκε για τηνρεια πλευρά της ασιλικής, ενώστ πλακστρωτ ρωµαϊκ δάπεδτης ρήστρας έει απτυπωθεί τεπταγωνικ άραγµα της ιάλης(κρήνη). H επιλγή τυ ώρυ κατάτν Iωάννη Tραυλ, πυ µελέτησετα ευρήµατα, πρέπει να είλεταιστην απδση τιµής σε κάπιυςριστιανύς µάρτυρες πυ θανα-τώθηκαν στη θεατρική αρένα καιθάτηκαν στ παρακείµεν πλαι-ριστιανικ νεκρταεί. T δεκίλ τυ θεάτρυ άνετα θα µπ-ρύσε να ρησιµπιηθεί σε κά-πια υπαίθρια λατρευτική σύναηκαι µάλιστα σε σέση µε τη ιάλητης ρήστρας.

Παρµια παραδείγµατα ανεγέρ-σεως ναών σε αραία θέατρα έυ-µε στην Πριήνη, στν Πειραιά καιστ θέατρ των Στων στη Mακε-δνία. Kάτι αντίστι διαπιστώνε-ται στ θέατρ της Σίδης µε τα δύπαρεκκλήσια πυ ικδµύνται

στις παρδυς τν 5 µε 6 αιώνακαθώς και στ θέατρ της Aρδι-σιάδς. Σε λες αυτές τις περιπτώ-σεις παρατηρείται µια µάλλν µα-λή µετάαση της ρήσεως τυ κτι-ρίυ, ταν έαια δεν ευπηρετείτν αρικ τυ πρρισµ. Oτανπλέν τ θεατρικ κτίσµα ρίσκεταισε απµακρυσµένη περιή πέραντων ρίων κάπιας πλεως ερηµώ-νεται, αύ δεν υπάρει ενδιαέ-ρν για την αιπίησή τυ, δενµπρεί δηλαδή να εντατεί εντςτων λειτυργικών αναγκών µιας τ-πικής κιντητας, πως έγινε στθέατρυ τυ Aµιάρειυ στνΩρωπ πυ έπεσε στη λήθη µε τηνεάπλωση της νέας πίστης. H απ-

µακρυσµένη µως θέση των θεά-τρων είε σαν απτέλεσµα, αρκε-τές ρές, τη διάσωση πλύτιµωναριτεκτνικών τµηµάτων πως εί-ναι τα µέλη των ρωµαϊκών πρσκη-νίων.

Στ τέλς της αραίας επής

και σύµωνα µε τα δεδµένα πυυπάρυν µπρύµε να εικάσυµετι NA΄ καννας της εν TρύλλωΣυνδυ, στ τέλς τυ Z΄ αιώνα,πυ απαγρεύει τυς «µίµυς καιτα τύτων θέατρα και τας επί σκη-νής ρήσεις», µπρεί να θεωρηθείως η επίσηµη επικύρωση της αρ-γίας κάθε θεατρικής εκδήλωσηςτσ σε ελληνρωµαϊκά θεατρικάκτίρια, σ και σε τπυς πυ µπ-ρύσαν να αιπιηθύν µε αυτ-σεδιαστικές παραστάσεις.

Tα ικδµήµατα πυ ιλένη-σαν τ θίασ τυ ∆ινύσυ έκλει-σαν γιατί είαν εαντλήσει λ τδυνατ ρεπερτρι τυς, αλλά καιγιατί ι τπικές ριστιανικές κιν-

τητες ανταπκρίθηκαν στ κάλε-σµα να εγκαταλείψυν τα θέατρατυ κσµυ µε σκπ να συµµετά-συν µε λες τυς τις αισθήσεις,στ δράµα τυ πάσντς Θεύ, σεένα άλλ θέατρν (η λέη «θέα-τρν» στα πατερικά κείµενα σηµαί-νει και τ εκκλησιαστικ σώµα) σεένα υράνι θέαµα πυ σαρκώνεταιεντς της ιστρίας, διά µέσυ τηςΛειτυργίας, πυ αναµισήτητα

T επιλητικ θέατρ στα Mύρατης Λυκίας (Mικρά Aσία) µε τυς

λαευτύς τάυς λγυρα στκίλ τυ, ικδµήθηκε τ 141

µ.X., στη θέση παλαιτέρυ, και ηρήστρα τυ µετατράπηκε αργ-τερα σε αρένα, πρώτα, και σε πισί-να για υδάτινυς αγώνες αργτερα

(ωτ.: «Iτανς»).




Λενάρντ ντα Bίντσι: πρπτικ και κατατµή (κάτω αριστερά) εδωλίων γιαένα «αµιθέατρ» (απ τν Codex Atlanticus, υλ. 13, b).

H διώρη στά πυ περιάλλει την αυλή (cortile) τυ Palazzo dellaCancelleria, στη Pώµη, µέσα στην πία δθηκε τ 1496 θεατρική παράσταση.

να άσκησαν ι ιδέες τυ Alberti σεµια επή πυ τ κύρς τυ ήταν ε-δραιωµέν µεταύ των συντελεστώντης πρώιµης Aναγέννησης.

O καρδινάλις Riario δεν έκτισεµεν ένα µνιµ θέατρ τ 1486 αλλάάρισε, τν ίδι ρν, να κτίει γιατν εαυτ τυ τ γνωστ ως palazzodella Cancelleria, απ τα πρωιµτεραµέγαρα της αναγεννησιακής Pώµης.T γιγαντιαί αυτ κτίρι διαθέτει,πως και τ παλάτι τυ Oυρµπίν,έργ συνεργάτη τυ Alberti, µια µε-γάλη εσωτερική αυλή, τ cortile, πυτην περιάλλει απ παντύ διρηστά µε κινστήρικτες τστι-ίες. Mέσα στην αυλή αυτή, πυ τε-λείωσε τ 1496, δθηκε µια θεατρικήπαράσταση και τα ίδια ίσως έγιναννωρίτερα και στ παλάτι τυ Oυρµπί-ν, στ πί ανέκαθεν ανήκε κι έναιδιτυπ ωγραικ έργ, µια αρι-τεκτνική veduta, η πρπτική παρά-σταση «αραίας» πλης, µε µήκςκντά στα 4 µ. Eει ερµηνευθεί είτεσαν άσκηση κεντρικής πρπτικήςείτε µως ως εικνγραηµένη σκη-νή για την παράσταση κωµωδίας, µιαscena comica.

H πρτασητυ ντα Bίντσι

Eκτς µως απ τ cortile ενς µε-

γάρυ ή παλατιύ της Aναγέννησης,πυ συνήθως περιρίεται τ θεά-τρ στις πρώτες τυ δεκαετίες, πά-ντα συνδεδεµέν µε τυς κύκλυςτων υµανιστών της αυλής τυ τπι-κύ ηγεµνα, µια άλλη εναλλακτικήλύση ήταν µια ευρύωρη κλειστή αί-θυσα, λύση πυ ίσως εαρµσθηκεστ Castello τυ Mιλάνυ. Πύ µωςκάθνταν ι θεατές;

Eνα ανεπαρκώς σλιασµένσέδι τυ Leonardo da Vinci, πυπρέπει να ανήκει είτε στην πρώτη(1482–1499) είτε τη δεύτερη παρα-µνή τυ στ Mιλάν (1506–1511),ταν απδειγµένα τυ αναθέτυντην επιµέλεια θεατρικών παραστά-σεων, δείνει να µην είναι τίπτε

περισστερ απ τν ήδη καθιερω-µέν τρπ εασάλισης θέσεωνγια τυς θεατές. Eίναι στν τύπτων εδωλίων ενς auditorium, µιααθµιδωτή κατασκευή. Oµως, ι α-νααθµί της ανήκυν σε δύ δια-ρετικά µεγέθη πυ εναλλάσσ-νται. Σε κατατµή, Leornardo δί-νει µνάα τις αναλγικές σέσειςτων διαστάσεών τυς πυ είναι τακλάσµατα, 1/3, 2/3 και 4/3, ως εάν ητιµή της µνάδας τυ είναι αυτ-νητη ή αδιάρη. Aλλά, τα τρίακλάσµατα µε τν κιν παρνµα-στή (3) συγκρτύν γεωµετρικήπρδ µε λγ τ 2 και, επιπλέν,

αντιστιύν σε συγκεκριµένα µυ-σικά διαστήµατα, πως και η κλίση2:1 τυ συνλυ, µια κτάα. Eίναι,πιστεύω, εµανής η παρυσία τηςπυθαγρειας–πλατωνικής καταγω-γής θεωρίας των αριθµών πυ υι-θετεί η πρώιµη Aναγέννηση καιπρώτς εισάγει στη θεωρία της αρ-ιτεκτνικής Alberti, µε την µώ-νυµη µυσική αναλγία, πυ και ε-κείνς τη ρησιµπιεί για τνπρσδιρισµ τυ πλάτυς, µήκυςκαι ύψυς των ώρων µέσω απλώναναλγικών σέσεων. O πρσδιρι-σµς της µνάδας, εδώ, εαρτάταιαπ γνώσεις ανθρωπµετρίας, κάτιπυ κανείς δεν αµισητεί στν daVinci µε την πρωτπριακή τυ

γνώση τυ ανθρωπίνυ σώµατς.Oι µικρί ανααθµί (2/3x1/3) πρ-ρίνται απ τν Leonardo για υπ-πδια των καθηµένων, τ µπρστι-ν τµήµα των µεγάλων (2/3x2/3) γιανα καθίσει κανείς, ενώ τ υπλιπτυ πλάτυς (2/3) ανήκει σε διάδρ-µ ανεµπδιστης, µετωπικής κίνη-σης των πρσερµένων και απ-ωρύντων. «Για τη διέλευση πι-υ θέλει να απωρήσει απ αυττ αµιθέατρ», σηµειώνει daVinci, για την ιδιυή τυ πρτασηπυ είναι λειτυργικτερη εκείνηςτων αραίων και εισάγει µια «εσω-τερική κλίµακα» στ κίλ (innererMasstab), αλλά είναι δαπανηρτε-

Kάτψη και ε-γκάρσια τµήτµήµατς των εδωλίων τυ«αµιθεά-τρυ» τυLeonardo daVinci (σέδιτυ Iρ. ∆ηµα-κπυλυ). Ως

µνάδα µή-

κυς ρησιµ-πιήθηκε τbraccio τυMιλάνυ (59,4εκ.), πτε τακλάσµατα 1/3,2/3 και 4/3 τυLeonardo εί-ναι, αντίστι-

α, 19,8 εκ.,39,6 εκ. και79,2 εκ., ενώ διάδρµς µε-τωπικής κίνη-σης µεταύ ε-κατέρωθεν καθηµένων έ-

ει πλάτς39,6 εκ. Συνέεια στην 20ή σελίδα




ρη. Tώρα, ρς «anfiteatro» τυda Vinci, αν δεν σηµαίνει απλώς θέ-ατρ, ττε πρέπει να υπδηλώνειτι έει κατά νυ µια µια κατα-σκευή στην αντίπερα πλευρά τηςεικνιµένης, αλλά µε αντίθετηρά, και ένα κεν αναµεσά τυςπυ κινύνται ι ερµηνευτές. Σ’αυτή την περίπτωση, πυ δεν µπ-ρεί να απκλειστεί, έει απλώς σε-διάσει τ µισ της πλήρυς ίδέας

τυ.Mια υλκατασκευή µε ενιαί τύ-

π εδωλίων και µεγαλύτερη γωνίακλίσης παρέµενε, αντίθετα, τ κα-θιερωµέν κίλ των συνήθως ευ-καιριακών αυτών θεάτρων της Iτα-λίας µέρι τν ύστερ 16 αι. Tηνεικνα ενς απ αυτά είλυµεστν αριτέκτνα SebastianoSerlio, γνωστ και σε µας απ τηδιάδση και απήηση πυ είαν καιστην Eλλάδα (Kρήτη και Zάκυνθ)τα αριτεκτνικά τυ ιλία.

H σκηνγραία

Στ Περί Πρπτικής (1545), δη-µσιεύει Serlio σέδι τµής τυ

ύλινυ θεάτρυ πυ έστησε µέσαστ cortile µεγάρυ της Bιτσέ-ντσας, µε την ευκαιρία τυ καρνα-αλιύ τυ 1539. Aπέναντι στ αθ-µιδρ ικρίωµα για τυς θεατές,υπάρει ύλιν palco, µια εέδραγια τυς ηθπιύς, στη θέση πυστην αραιτητα υπήρε τ πρ-σκήνι. Eκεί µως πυ υψωνταν τίς της σκηνής (scaenaefrons), Serlio έει στηρίει, πάνωσε ανασηκωµέν τµήµα τυ σανι-δώµατς, τεντωµένες θνες πυήσαν ωγραισµένες, µια σκην-γραία στην κυριλεία.

Πηγή των θεµάτων της είναι Bι-τρύις, ι µως απλυτα. Eτσι,αντί για την αριτεκτνική ενς α-

νακτρυ, η τραγική σκηνή δείνειτ κέντρ µιας πλης alla antica, µεθριαµικά τα, πυραµίδες, ελί-σκυς κλπ, στ άθς, και κτίρια α-ναγεννησιακής µρής εµπρς, ε-νώ η κωµική σκηνή, αντί για σπίτιαιδιωτών, παρυσιάει τ εσωτερικµιάς πλης alla moderna, πως ή-σαν ακµη ι πλεις µε κτίρια µε-σαιωνικά, γτθικά ανίγµατα κλπ. Hαλλαγή είλεται στη διάδση πυείε η θεωρία τυ Alberti περί ιδανι-κής πλης και η απ πλευράςdecorum διάκριση των ιδιωτικώνκατικιών σε ’κείνες των πρε-ντων πλιτών και λες τις άλλες.Eτσι, πρπτικές παραστάσεις µιαςπλης ή της εής απτελύν τη

σκηνγραία των πρώτων δεκαε-τιών τυ αναγεννησιακύ θεάτρυ,µε αιλγτερ δηµιυργ τναριτέκτνα Bald. Peruzzi, δάσκαλτυ Serlio στην αριτεκτνική.

Eίναι, ίσως, µαθητής πυ σύ-ντµα θα πρωρήσει στ επµενήµα, τα «apparati» ή «casamenti»,την πρπτική απδση τυ γκυτων κτιρίων πάνω σε δύ διαρε-τικά επίπεδα, µετωπικ και πλάγι.Yπ τν τύπ αυτ, καθιερώνει Serlio τρία είδη σκηνής, την τραγι-κή, κωµική και σατυρική, τα πίαπιστεύω πως ακλυθεί και τ Kρη-τικ θεάτρ τυ 16υ–17υ αι. Mιαπρταση τυ Serlio για ένα πι «αρ-αιπρεπές» θέατρ µέσα σε αί-

θυσα, µε πρεδρίες και κυκλτε-ρείς κερκίδες, δείνει σε κάτψητην τρισδιάστατη αυτή σκηνγρα-ία πυ τείνει πλέν να γίνει ένασκηνικ, υπ την πλύ πι νετερηέννια.

Kλειστ αµιθέατρMε ρέα έναν µιλ ευγενών

και αστών της Bιτσέντσας πυ, µεήρωά τυς τν µυθικ Hρακλή, εν-διαέρνται κυρίως για την επιστη-µνική γνώση αλλά και ργανώ-νυν θεατρικές παραστάσεις ή καιαρµατδρµίες, την AccademiaOlimpica (1555), και απκλειστικσυντελεστή ένα µέλς της, τν αρ-ιτέκτνα Andrea Palladio (1508–1580), ύστατ των µεγάλων δηµι-υργών της Aναγέννησης, θεα-τρικς ώρς µεταµρώνεταιστην αριτεκτνηµένη αίθυσα ε-νς κλειστύ θεάτρυ των νετέ-ρων ρνων.

Σαν να πρετιµάεται απ καιρ, Palladio θα κατασκευάσει δύπρσωρινά θέατρα, θα πρσεγγίσειτα αραία µε ακρίεια άγνωστηπριν και θα συνεργασθεί µε τνBarbaro, τυ πίυ η µετάρασητυ Bιτρυίυ (1567) περιέει δικάτυ σέδια. Έτσι, ταν ι συνάδελ-ί τυ στην Aκαδηµία, λίγ πρινπεθάνει, τυ αναθέτυν να τυςκατασκευάσει ένα µνιµ θέατρ,τ Teatro Olimpico (1580–1584),σύµωνα µε τα ρωµαϊκά πρτυπα,εκείνς είναι πρετιµασµένς.∆ιάδς τυ γίνεται άλλωστε έναςηθς τυ, Scamozzi, η πρωτ-τυπία τυ πίυ παραµένει αµί-λη.


Σκηνγραία για παράσταση κωµω-δίας, πυ αναπαριστά κέντρ «αρ-

αίας» πλης (διαστάσεις1,09x3,82, Oυρµπίν, GalleriaNazionalle delle Marche. Eδώ, απτν κατάλγ της έκθεσης «Mιασκηνή για τ ∆ινυσ»).




Kατά τα αραία πρτυπα, ένα απ ταπρώτα θέατρα της Aναγέννησης: τπερίηµ Tεάτρ Oλύµπικ της Bι-τσέντσας, έργ (1580–1585) τυ

Aντρέα Παλάντι. Eικνίεται τ κί- λ και η περιµετρική κινστιία (α- ριστερά) και (κάτω) η σκηνή µε την ρήστρα (απ τν κατάλγ της έκ-θεσης «Mια σκηνή για τ ∆ινυσ»).

H σπυδαιτερη καιντµία τυPalladio είναι µνηµειακύ αρα-κτήρα τίς της σκηνής. Eει σή-µα Π µε τα άκρα τυ να κάµπτνταιπρς τ κίλ, πως αναέρει Bι-τρύις για τα ρωµαϊκά θέατρα. OPalladio µρώνει τ Π τυ τίυµε τρεις επάλληλες ώνες, µια πρ-έυσα κινστιία επί άθρων,κάτω, µια µισυθισµένη στν τί-, πι πάνω, και, τέλς, µιά ρηήσειρά ψευδπαραστάδων. T ύψς

τυς αίνει µειύµεν πρς τα άνωσ µειώνεται και η πρεή τυςαπ τν τί. Aνάµεσά τυς, αή-ννται πέντε θύρες στ ισγει,αθιές κγες στν µεσαί ρκαι ακµη ρητερες εσές στ α-νώτατ τµήµα.

T κίλ, πάνω σε podium, είναι,εαιτίας τυ σήµατς τυ ικπέ-δυ, ηµιελλειπτικ αλλά και απλ,τ αντίθετ τυ τίυ της σκηνής,πυ µέσα απ τα πέντε ισγεια α-νίγµατα τ µάτι δηγείται σε δια-ρετικής κατεύθυνσης «δρµυςπλης» πυ λι συγκλίνυν πρςτη σκηνή, µια τρισδιάστατη σκην-γραία σκαλισµένη σε ύλ, πωςείναι λα άλλωστε, πλην των αθρ-ων γλυπτών. Mιά ηµιελλειπτική κι-νστιία περιάλλει την τελευταίασειρά των εδωλίων, συνδέντας ταπάντα σ’ ένα σύνλ απ απλές αλ-λά και σύνθετες µρές, συνται-ριασµένες σε µια εντητα, τελικά έ-να ώρ ανείπωτης γητείας µε τκέντρ άρυς επάνω στην υπέρ-η σκηνή και ,τι συντελείται εκεί.




Aναίωση έργων και ώρων Iστρικές παραστάσεις αραίυ δράµατς στα νετερα ρνια και η επαναρησιµπίηση των αραίων αµιθεάτρων

Tυ Πλάτωνς Mαυρµύστακυ

Eπίκυρυ Kαθηγητή TµήµατςΘεατρικών Σπυδών Πανεπιστηµίυ Aθηνών

OI OPOI παράστασης τυ αραίυελληνικύ δράµατς στη νετερηEλλάδα σετίνται άµεσα µε τυςρυς δηµιυργίας και ανάπτυηςτυ ελληνικύ κράτυς. Xαρακτηρι-στικ ίσως παράδειγµα για τη στάσητων Eλλήνων θεατών και δηµιυρ-γών τυ 19υ αιώνα µας δίνει η πρώ-τη εντπισµένη, συστηµατικά µελε-τηµένη απ τν ∆. Σπάθη, παράστα-ση αραίυ ελληνικύ δράµατς στηνετερη επή. H παράσταση τυ Φι-λκτήτη στη διασκευή τυ NικλάυΠίκκλυ µε µαθητές τ 1818 στηνOδησσ τπθετεί τα πράγµατα σεµια συγκεκριµένη κατεύθυνση: «Tθέατρ θερµαίνει των µγενών ταστήθη δια την ανάστασιν της πατρί-δς». H ρήση τυ αραίυ δράµα-τς για ιδελγικύς σκπύς καθ-ρισε την πρσέγγισή τυ σε λη τηδιάρκεια τυ 19υ αιώνα, και άησεεµανή ίνη τσ σε ένα σηµαντικαριθµ παραστάσεων σ και στώρ της νεελληνικής παιδείας.

H ειδική αυτή διάσταση, συνέαλεστη δηµιυργία µιας σηµαντικής πα-ράδσης. H πλύρνη και συνεήςπαρυσία τυ αραίυ δράµατςστις νεελληνικές σκηνές, είναι κα-θώς αίνεται, µναδική στν κσµ.Σύµωνα µε τις πι πρσατες, εα-ντλητικές καταγραές, εντπίνταιπερισστερες απ εακσιες πενή-

ντα παραγωγές αραίυ δράµατςστν ελλαδικ ώρ, απ επαγγελ-

µατικύς θιάσυς απ τ 1818 ώς τιςµέρες µας. H µελέτη της σκηνικήςπαρυσίασης αραίυ δράµατςστην Eλλάδα απτελεί ένα απ τασηµαντικά ητύµενα της θεατρλ-γίας, αύ ι παραστάσεις αυτές συ-νιστύν ένα απ τα πι σηµαντικάκεάλαια της ιστρίας τυ νεελλη-νικύ θεάτρυ. H µναδικτητα πλ-

λών απ τις πρσεγγίσεις, η συνάµε µρή εµµνής αντιµετώπιση

των αραίων κειµένων και η πλυ-µρία των παραστάσεων δηµιύρ-γησαν ένα corpus πυ επιτρέπει ναεντπίσυµε ιδιµρίες της ελλη-νικής θεατρικής ιστρίας. Tαυτρ-να µε αρµή ρισµένες απ τις πα-ραστάσεις να διαπιστώσυµε καιν-τµίες και πρωττυπες λύσεις σεπρλήµατα πυ εγείρει τ ανέα-

σµα των έργων της αραίας δραµα-τυργίας. Aνάµεσα τυς αναµισή-

τητα εωριστή θέση κατέει τπρληµα τυ σκηνικύ ώρυ*.

Στν 20 αιώνα

H είσδς στν εικστ αιώνα ση-µατδτησε την αρή µιας νέας ε-πής για τη θεατρική δραστηρι-τητα στην Eλλάδα· η νέα αντίληψη

ταυτίστηκε µε την πρλή µιας άλ-λης πτικής και τη δηµιυργία άλ-λων ρων για τη σκηνική πράη. Oιπρώτες ρωγµές στη µνδιάστατη–ιδελγικά και πλιτικά ρτισµέ-νη– αντιµετώπιση τυ 19υ αιώνα,εµανίνται απ τ γύρισµα τυαιώνα και µε την εµάνιση τυ σκη-νθέτη στην ελληνική θεατρικήπρακτική και ιδιαίτερα µε τν Kων-σταντίν Xρηστµάν. O Xρηστµά-νς µε τις «αισθητικές πρσπάθει-ες» τυ, πως τις αρακτηρίει Bάλτερ Πύνερ, άνιε τ δρµγια µια νέα πρσέγγιση τυ αραίυδράµατς, σύµωνα µε την πία σκηνθέτης ανάγεται σε κυρίαρπαράγντα της σκηνικής πράης. Hπαράσταση της Aλκηστης τ Nέµ-ρι τυ 1901, πυ εγκαινίασε τηλειτυργία τυ θιάσυ τυ, απτέ-λεσε την πρώτη έκραση αυτής τηςνέας τάσης, σύµωνα µε την πίαλα τα στιεία της παράστασης,µέρι την τελευταία λεπτµέρεια,πρέπει να εκπρεύνται απ τηύληση τυ σκηνθέτη. H δικαίω-ση αυτής της τάσης, η πία δήγη-σε τελικά στην εναρµνιση της ελ-ληνικής θεατρικής πρακτικής µε τιςεελίεις της ευρωπαϊκής, άργησενα κατακτήσει την απλυτη κυριαρ-ία της ελληνικής σκηνής.

H πληρέστερη έκρασή της συνα-ντάται στις διαδικές πρσεγγίσειςτυ Φώτυ Πλίτη: Oιδίπυς Tύραν-

«Oιδίπυς Tύραννς» τυ Σκλή, σε σκηνθεσία Φώτυ Πλίτη, 1933 (απ τ λεύκωµα «60 ρνια Eθνικ Θέατρ»,Kέδρς 1992).

Σκηνή απ την «Aλκηστη» τυ Eυριπίδη, πως την ανέασε Kωνσταντίνς Xρηστµάνς τ 1901 στη Nέα Σκηνή τυ(Γ. Σιδέρη: «Iστρία τυ Nέυ Eλληνικύ Θεάτρυ» A΄ τµ., Kαστανιώτης, 1990).




Oι «Iκέτιδες» τυ Aισύλυ στις ∆ελικές Γιρτές τυ εύγυς Σικελιανύ, τ 1930 (Aρεί Mυσείυ Mπενάκη).

νς (1919 και 1933), Eκάη (1927), Aγαµέµνων (1932), Πέρσες και Kύ-

κλωπας (1934). Στηρίντας την αρ-ική τυ θεώρηση σε λύσεις πυ ήδηαναγνωρίνται στις παραστάσειςτυ Mα Pάιναρτ, Φώτς Πλίτηςθα αναδηµιυργήσει τ σηµαντικπρτυπ πυ καθιέρωσε Pάιναρτεµπλυτίντάς τ κατά τρπ τέ-τι πυ να απτελέσει τη «δηµιυρ-γική ανταπκριση τυ ελληνικύ θε-άτρυ» σε πρλήµατα και αιτήµαταπυ πρώτς διατύπωσε µε τις παρα-στάσεις τυ Aυστριακς σκηνθέ-της. H ραύια παρυσία τυ Φώ-τυ Πλίτη στ νεϊδρυµεν (1932)Eθνικ Θέατρ έθεσε παράλληλα καιτυς ρυς λειτυργίας της κρατι-κής σκηνής. O ∆ηµήτρης Pντήρηςπυ θα αναλάει στη συνέεια την

καλλιτενική διεύθυνση τυ EθνικύΘεάτρυ θα συνείσει την πρείαπυ άνιε µε την πρακτική τυ Πλίτης.

T ήτηµα τυ ώρυ

Aνάµεσα στα αρακτηριστικά τηςαντίληψης τυ Pάιναρτ θα πρέπεινα συµπεριλάυµε την πεπίθησηπως τ θεατρικ ύς περικλείει καιτη υσική διευθέτηση τυ θεατρι-κύ ώρυ, καθώς και τη σέση κι-νύ και ηθπιών. Oείλυµε να α-ναγνωρίσυµε τι αετηρία της τά-σης αυτής στάθηκαν ι σκηνθετι-κές λύσεις πυ είαν δκιµαστείστις θεατρικές σκηνές ήδη απ τν

19 αιώνα στη Γερµανία. H διάσηµηπαράσταση της Aντιγνης τυ Σ-

κλή σε σκηνθεσία Λύντι Tικτ 1841, µε τη µεγάλη της επιτυίαεισήγαγε απ πλύ νωρίς νέα αιτή-µατα για τη θεατρική πρακτική, ανα-ωπυρώνντας ταυτρνα τ εν-διαέρν για τ αραί ελληνικδράµα.

Tα γεγντα γύρω απ τη διάσηµηαυτή παράσταση είναι λίγ ώς πλύγνωστά. O Γυλιέλµς IV της Πρω-σίας απάσισε να παραωρήσειστν Tικ, πυ για αρκετά ρνια πα-ρέµενε στ περιθώρι της γερµανι-κής θεατρικής ωής, τ αυλικ τυθέατρ στ Πτσνταµ για πειραµατι-κές παραστάσεις. H παρυσίαση της Aντιγνης τυ Σκλή, ήταν έναγεγνς πυ απτέλεσε καιντµία,

αύ ι επαγγελµατικές παραστά-σεις αραίων τραγωδιών ήταν στηνυσία άγνωστες ώς εκείνη την επ-ή. Στν Tικ παραωρήθηκε απλυ-τη δικαιδσία σε λκληρη την πα-ραγωγή, και εκείνς διεύρυνε τησκηνή µε ένα ηµικύκλι πυ κάλυ-πτε την τάρ της ρήστρας δηµι-υργώντας ένα σκηνικ ώρ αντί-στι τυ ελληνικύ αµιθεάτρυκαι της αραίας σκηνής τ πί καιαπτέλεσε και τ µναδικ νττης δράσης. H λύση στα πρλήµα-τα τυ σκηνικύ ώρυ πυ επέλεε Πλίτης στην παράσταση τυ Oιδί-πδα τυ 1919 απτελεί σαή ανα-λγία της λύσης πυ πρτάθηκε απτν Tικ.

Oπως Πλίτης έτσι και Pάιν-αρτ έει πρανώς υπψη τυ τ

πείραµα τυ Tικ ταν παρυσιάειτν Oιδίπδα Tύρανν τυ Σκλήτ 1910 στ Mνα µέσα στη σκηνήενς τσίρκυ, και θα πρέπει να υπ-θέσυµε τι η άπψή τυ για τ ανέ-ασµα της τραγωδίας πηγάει απτην κριτική αντιµετώπιση της εµπει-ρίας της παράστασης της Aντιγνης.Για την παράσταση τυ Oιδίπδς

Tυράννυ τ 1910 Mα Pάιναρτ α-ναέρει:

«Σηµαντικ για µένα ήταν να ανα-ωντανέψω την τραγωδία τυ Σ-κλή στ πνεύµα των καιρών µας, νατην πρσαρµσω στις συνθήκες καιστις καταστάσεις της σηµερινής επ-ής. ∆εν πέρασε πτέ απ τ νυµυ να αναστήσω την αραία σκη-νή, για την πία ι πρϋπθέσειςείναι τ ύπαιθρ και η πρσωπίδα.T υσιαστικ στ συσετισµ τηςσηµερινής σκηνής µε την αραία τείδα στ αν πέτυα να αναδηµιυρ-γήσω τις διαστάσεις απ τις πίεςεαρτιταν τα απτελέσµατα τυ αρ-αίυ θεάτρυ».

Aλλωστε απ αυτή την παράστασητυ Pάιναρτ (και ιδιαίτερα απ τιςλύσεις για την αντιµετώπιση τυ -

ρύ) αίνεται πως επηρεάστηκε Φώτς Πλίτης για τ δεύτερ ανέ-ασµα τυ Oιδίπδς Tυράννυ πυανέασε στην κλειστή σκηνή τυEθνικύ Θεάτρυ τ 1933.

Σε ανιτύς ώρυς

Ως τ 1927 ι παραστάσεις αραί-υ ελληνικύ δράµατς µάλλν πε-ριστασιακά παρυσιάνται σε ανι-τύς ώρυς, σε αραία ή ρωµαϊκάθέατρα, ωρίς δηλαδή ιδιαίτερπρληµατισµ σετικά µε τις ιδι-µρίες τυς. Στην ελληνική θεατρι-κή ωή η πρώτη λκληρωµένη πρ-σπάθεια ρήσης αραίυ θεάτρυ


H αίσα για τν «Aγαµέµννα» τυ Aισύλυ στ αραί Eλληνικ Θέα-τρ των Συρακυσών, τ 1914 (απτν κατάλγ της έκθεσης «Mιασκηνή για τ ∆ινυσ»).




O «Oιδίπυς Tύραννς» τυ Σκλή µε τν Mυνέ–Συλί, τ 1881 (Γ. Σιδέρη: «T αραί θέατρ στη νέα ελληνική σκηνή», Iκαρς, 1976).

εµανίεται στα 1927 µε τις ∆ελι-κές Eρτές. H ρνιά είναι σηµαδια-κή για τη νεελληνική πρσέγγισητυ αραίυ δράµατς: υσιαστικά

καθιερώνει τις παραµέτρυς πυ κα-θρίυν τις παραστάσεις µέρι τιςµέρες µας. H παράσταση τυ Πρµη-θέα ∆εσµώτη είναι η πρώτη παρά-σταση αραίυ δράµατς στη νετε-

ρη επή πυ θέτει, επί της υσίας,τ µεγάλ ήτηµα της εκ νέυ ρή-σης των αραίων ελληνικών αµιθε-άτρων. Tαυτρνα η παράστασητυ αραίυ δράµατς µεταέρεται

στ πρσκήνι της πνευµατικής ανα-ήτησης και διεκδικεί µια εωριστήθέση στην ελληνική θεατρική πρα-κτική. Tη σηµαντικτερη µως θέσηανάµεσα στα µεγάλα πρλήµαταπρς διερεύνηση κατέει τ ήτηµατυ θεατρικύ ώρυ. Oι ∆ελικέςEρτές πρκαλύν µια πνευµατική

διαµάη πυ θα καταλήει στην επι-εαίωση της ρθτητας µιας θέσηςπυ θεωρεί αναγκαία την παράστασητυ αραίυ δράµατς σε ανιτώρ, και µάλιστα στα σωµενα αρ-αία θέατρα.

H ρήση των αραίων αµιθεά-τρων για την παρυσίαση τραγωδίαςέει πράλει ως αναγκαιτητα στηνευρωπαϊκή πρακτική απ τ τέλςτυ 19υ αιώνα. H καθιέρωσή τυςεκινά απ τις παραστάσεις πυ έ-δωσε Mυνέ – Συλύ τ 1888 στθέατρ της Oράγγης µε τν Oιδίπ-δα Tύρανν τυ Σκλή. Oι ∆ελι-κές Eρτές θα ανακινήσυν υσια-στικά τ ήτηµα και στην Eλλάδα, καιήδη τ 1930 θα διατυπωθεί απ τν

κριτικ Gabriel Boissy (πυ είε πα-ρακλυθήσει τσ τις παραστάσειςµε τν Mυνέ – Συλύ, σ και τις∆εύτερες ∆ελικές Eρτές τυ1930) τ αίτηµα ρήσης τυ θεάτρυτης Eπιδαύρυ.

T αίτηµα θα υλπιήσει λίγα ρ-νια µετά Pντήρης µε τ EθνικΘέατρ. Oι απψεις τυ Pντήρηγια την ερµηνεία τυ τραγικύ ύ-υς επικεντρώθηκαν στην ανα-γνώριση της «τελετυργικής ύ-σης», σε «περιπαθείς και γκώδειςκινήσεις τυ ρύ» µε σκπ τηδιατήρηση ενς «πανηγυρικύ α-ρακτήρα» πυ θα µπρύσε να δώ-σει «έκραση στ θρησκευτικ καιαθιά ανθρώπιν πνεύµα της τρα-

Σκηνή απ την πρώτη παράσταση στ Θέατρ της Eπιδαύρυ: 1938, η «Hλέκτρα» τυ Σκλή, σε σκηνθεσία ∆ηµή-τρη Pντήρη, µε την Kατίνα Παινύ. (Λεύκωµα Mινωτή – Παινύ, MIET 1997)





γωδίας». Kαθριστική ήταν επίσης ηπεπίθηση τυ Pντήρη πως η τρα-γωδία θα πρέπει να απδεσµευτεί,πως καίρια επισηµαίνει KώσταςΓεωργυσπυλς, απ µια αντίλη-ψη ρεπερτρίυ. Στ σηµεί αυτ Pντήρης διαρπιείται και απτν Φώτ Πλίτη, πίς, πως καιτ σύνλ σεδν των Eυρωπαίωνσκηνθετών ενέτασσε υσιαστικάτην τραγωδία στη λγική ενς θεά-τρυ ρεπερτρίυ.

H σκηνική υλπίηση µιας τέτιαςάπψης δήγησε στην αναγκαιτητατης ρήσης τυ ελληνικύ αµιθεά-τρυ – υσιαστικά στην αναγκαιτη-τα επιστρής τυ λγυ στν τπγια τν πί γράτηκε.

Στην Eπίδαυρ

O Pντήρης ήδη απ τ 1936 πυσκηνθετεί την Hλέκτρα τυ Σ-κλή ρησιµπιεί για την πρώτη πα-ράσταση τ Ωδεί Hρώδυ Aττικύ.H παράσταση αυτή τ 1938 παίτηκεστ αραί θεάτρ της Eπιδαύρυστις 10 Σεπτεµρίυ µε ργανωµένηµετάαση των θεατών απ την Πε-ριηγητική Λέση. Πρκειται για την

πρώτη επαγγελµατική παράστασηαραίυ δράµατς στ θέατρ τηςEπιδαύρυ κατά τη νετερη επή,και καθώς αρακτηρίστηκε απ ση-µαντική επιτυία ανακίνησε τ ήτη-µα της σύγρνης ρήσης τυ θεά-τρυ της Eπιδαύρυ. Eτσι απασί-στηκε η αναστήλωση της δειάς κερ-κίδας πυ είε καταρρεύσει, ενώ εί-ναι πια ρατή η απαση συστηµατι-κής αιπίησης τυ θεάτρυ γιαπαραστάσεις αραίυ δράµατς.

H Eπίδαυρς απτέλεσε για τνPντήρη τν ιδανικ τπ πυ θαµπρύσε να υλπιήσει τ ραµάτυ για την τραγωδία. Oραµα πυ ίδις διατυπώνει µε τα ακλυθαλγια:

«Σωστς τρπς, κατά τη γνώµηµυ, για να µεταδθή στ σύγρνθεατή τ τραγικ ρίγς, τ ιερ δέ-ς, η πραγµατική αισθητική συγκίνη-ση πυ ένιωθαν ι αραίι θεατέςαπ’ τα ανεπανάληπτα κλασικά αρι-στυργήµατα είναι: να παραιτηθύ-µε –κι αν ακµα είαµε αρκετά ιστ-ρικά δεδµένα– απ κάθε πρσπά-θεια µυσειακής αναπαράστασηςκαι να επιδιώµε την άµεση συγκί-νηση τυ θεατή, ερµηνεύντας σω-στά, τνίντας τις αθάνατες, αιώ-νιες, ανθρώπινες αλήθειες, τ αθύ-τερ ανθρώπιν στιεί, πυ κλεί-νει µέσα της η αραία δραµατικήπίηση και να δώσµε µια σύµωνηµε την υσία τυ λύση στ λυρικ

στιεί τυ αραίυ δράµατς,παίρνντας στιεία απ τη σύγρ-νη ελληνική πραγµατικτητα, πυ ναδείνυν την εντητα της ελληνικήςπαράδσης απ’ την αραιτητα µέ-ρι σήµερα».

H επµενη παράσταση πυ παρυ-σίασε ∆ηµήτρης Pντήρης στηνEπίδαυρ ήταν η παράσταση τυIππλυτυ τυ Eυριπίδη πυ παίτη-κε τν Aύγυστ τυ 1954. H παρά-σταση αυτή εγκανιάει τ ΦεστιάλEπιδαύρυ. Aπ την επµενη ρνιά,κάθε ρν στην Eπίδαυρ θα πα-ρυσιάνται παραστάσεις τυ αρ-αίυ δράµατς πυ εµπλύτισανυσιαστικά τη σύγρνη ελληνικήθεατρική πρακτική.

H ρήση µως τυ θεάτρυ τηςEπιδαύρυ θα δηµιυργήσει γιατυς σκηνθέτες της µεταπλεµικήςπεριδυ νέα αιτήµατα. T ήτηµα

τυ ανιτύ ώρυ θα παραµείνειστ επίκεντρ τυ πρληµατισµύτυς και θα καθρίσει ι µν τ ύ-

ς, αλλά και την τενική των παρα-στάσεων. Eίναι αρακτηριστικές γιατ πρληµα ι απψεις τυ Kαρ-λυ Kυν:

«T ανιτ θέατρ πυ αρακτη-ρίει την εέλιη της θεατρικής µαςωής τα τελευταία ρνια, έει πλ-

λά πλενεκτήµατα, αλλά και ένα µε-γάλ µεινέκτηµα: απαιτεί ένα δικτυ εωριστ δραµατλγι!

[...] T ανιτ θέατρ, ας τ πύ-µε έτσι, απαιτεί την δηµιυργία α-τµσαιρας. Oι έαια της ατµ-σαιρας τυ κλειστύ θεάτρυ πυλι έρυµε, αλλά της δικής τυ,των µεγάλων διαστάσεων µε τν ε-ρταστικ αρακτήρα τυ πανηγυ-ριύ. H µεγάλη και στενή επαή θε-ατών και ηθπιών καθώς και η πει-στικτητα τυ υσικύ και αληθι-νύ περιάλλντς, δηµιυργύν τις απαραίτητες πρϋπθέσεις γιατην ωντανή θεατρική λειτυργία. Aλλά αν δεν γίνει αντιληπτή η δια-ρά αυτή, µεταύ τυ κλειστύ καιτυ ανιτύ θεάτρυ, διαρά υ-σίας, ττε θ’ ακλυθήσει η ρυτι-νιέρικη µεταρά τυ δραµατλγί-υ της κλειστής σκηνής στ ύπαι-θρ, πυ πλύ γρήγρα θα άσειτην πλύσια πελατεία τυ και θα α-θεί έτσι µια πλύτιµη ανανεωτικήευκαιρία. Xρειάεται λιπν µεγάληπρσή στ δραµατλγι και ιπρειρτητες και ευκλίες...»

Tα αιτήµατα της θεατρικής πρα-κτικής πυ διατυπώννται απ ταµέσα τυ εικστύ αιώνα διαµρ-ώνυν έναν κιν, σύγρν σκη-νικ πρληµατισµ στην Eλλάδακαι τελικά δηγύν την ελληνικήθεατρική πρακτική στ σύνλ τηςνα συµάλει στην ανανέωση της πα-γκσµιας σκηνικής εµπειρίας µε έ-ναν πλύτ παραστάσεων αραίυδράµατς πυ παρά τν άνισ α-ρακτήρα τυ συνιστά µια µναδικήκατάκτηση. Tα τελευταία λγια -µως τυ Kαρλυ Kυν παραµέ-νυν επίκαιρα.

Σηµειώσεις:* T άρθρ απτελεί µέρς ευρύτερης εργασίας

εν εελίει µε αντικείµεν τις παραστάσεις αραίυελληνικύ δράµατς στην νεελληνική σκηνή µε α-ρµή τη συστηµατική καταγραή των παραστά-

σεων πυ λκληρώθηκε τ 1992 και ενσωµατώθη-κε µε ωτγραικ παράρτηµα στη σειρά «Aραίελληνικ θέατρ» των εκδσεων «Eπικαιρτητα».

Aπ την «Oρέστεια» τυ Aισύλυ πως την ανέασε Kάρλς Kυν µε τ Θέατρ Tένης τ 1982 στην Eπίδαυρ(ωτ.: Nτίµης Aργυρπυλς).

1954, η πρώτη παράσταση αραίυ δράµατς στ Φεστιάλ της Eπιδαύρυ:«Iππλυτς» τυ Eυριπίδη, σε σκηνθεσία ∆ηµήτρη Pντήρη.




Tυ Mιάλη Πιτένη

Aριτέκτνς

XAPAKTHPIΣTIKA στιεία πυ συν-θέτυν την αναγεννησιακή θεατρικήαριτεκτνική είναι µεταύ άλλων ηυπµνηση και αναγωγή στ αραίαµιθεατρικ κίλ της αίθυσαςτυ Teatro Olimpico της Vicenza(1585) των Andrea Palladio καιVincenzo Scamozzi και η εισαγωγή

των καννων της σκηνγραικήςπρπτικής στ ίδι θέατρ, καθώςκαι στ ιλί τυ Sebastiano Serlio(∆εύτερ Bιλί της πρπτικής,1545).

Στυς επµενυς αιώνες ανα-πτύσσεται και κυριαρεί τ µντέλτων σκηνγραικών καννων της ι-ταλικής σκηνής, πως αυτή παρυ-σιάεται στ Teatro Farnese της Πάρ-µας απ τν Gian Battista Aleotti(1628) και πως περιγράεται απτν Niccola Sabbattini στ ιλί τυ«Πρακτική για την κατασκευή θεα-τρικών σκηνών και µηανών» (1637).H ιταλική σκηνή, ένας κσµς κλει-στς και µία πηγή ψευδαισθήσεων,ανίγει µέσω τυ κάδρυ και πρ-σέρει την πιτητα και την πστη-τα των εικνων της στυς θεατές, α-νάλγα µε την κινωνική και ικν-µική τάη πυ ανήκυν.

Tα θέατρα αυτύ τυ τύπυ σηµα-τδτύν έως τ 19 αιώνα τις ευ-ρωπαϊκές πλεις και απτελύν τηµναδική µρή αριτεκτνικής δια-µρωσης τυ θεατρικύ ώρυ. Oιελάιστες εαιρέσεις ανεκτέλεστωνκυρίως αριτεκτνικών πρτάσεωνκατά τ 18 και στις αρές τυ 19υαιώνα παραµένυν απσπασµατικέςκαι αρακτηρίυν πρσωπικές ανα-ητήσεις και κριτικές στις ιταλικέςαίθυσες. O Claude Nicolas Ledouxστ Θέατρ της Besancon τ 1778καταργεί τα ιταλικά θεωρεία και η α-νατρπή της ιεράρησης των θέσε-ων εµπεριέει µία έστω και έµµεσηεπίδραση τυ αραίυ αµιθεάτρυκαι πραναγγέλλει τις επερµενεςκινωνικές ανατρπές της ΓαλλικήςEπανάστασης.

T ανεκτέλεστ σέδι τυFriedrich Gilly για τ Eθνικ Θέατρτυ Bερλίνυ (1798) διερευνά, αρ-κετές δεκαετίες πριν απ τFestspielhaus τυ Bayreuth, τη σέ-ση ανάµεσα στην αµιθεατρική αί-θυσα, τ ώρ ρήστρας και τησκηνή. O Louis Catel, ένας αριτέ-κτνας έντνα επηρεασµένς στακείµενα και τα σέδιά τυ απ τνBιτρύι, σεδιάει τ 1802 µίαπρταση θεάτρυ, πυ συνδυάειτη ρωµαϊκύ τύπυ αµιθεατρική

κάτψη µε την ιταλική σκηνή µε πρ-σκήνι. O Karl Friedrich Schinkel, ε-κτς απ τα µνηµειακά νεκλασικάαριστυργήµατά τυ πυ απετέλε-σαν σταθµύς στην αριτεκτνικήτυ 19υ αιώνα, µε τα ανεκτέλεστασκίτσα τυ συνείει τις αναητήσειςτυ ίλυ τυ F. Gilly σετικά µε τηντπθέτηση µιας αµιθεατρικά δ-µηµένης αίθυσας απέναντι σε µιακλασική σκηνή.

T αµιθέατρτυ P. Bάγκνερ

T γεγνς µως πυ σηµάδεψετην πρεία της θεατρικής αριτεκτ-

νικής και δηµιύργησε νέα δεδµέ-να στ σεδιασµ των αιθυσών τυ19υ και κυρίως τυ 20ύ αιώνα, ή-ταν η ανάθεση απ τν ασιλιά τηςBαυαρίας Λυδίκ B΄ στ Γερµαναριτέκτνα Gottfried Semper ενςπρσωρινύ αρικά και µνιµυ αρ-γτερα θεάτρυ στ Mνα, πρ-κειµένυ να στεγαστύν ι παραστά-σεις τυ Richard Wagner. T θέατρτυ Mνάυ µπρεί να µην κτίστη-κε πτέ αλλά λειτύργησε ως πρτυ-π για την υλπίηση της αγκνερι-κής αισθητικής στ Festspielhaus

τυ Bayreuth. Mε άνα την αραίαελληνική τραγωδία, Wagner εισά-γει την Gesamtkunstwerk, τ λ-κληρωτικ έργ τένης, µία σύνθεσητης µυσικής, της πίησης, τυ -ρύ, της σκηνικής πλαστικής, τηςαριτεκτνικής κλπ. και γράει τ∆ατυλίδι των Nιµπελύνγκεν καθ-δηγύµενς απ τη ρµα της τρι-λγίας τυ Πρµηθέα τυ Aισύλυ.

Aναητώντας τν κατάλληλ ώργια να στεγάσει τις δηµιυργίες τυκαι µετά την αδυναµία κατασκευήςτυ Θεάτρυ τυ Mνάυ τυ G.Semper, o R. Wagner συνεργάεταιµε τν αριτέκτνα Otto Bruckwaldστην κατασκευή τυ Festspielhausστ Bayreuth (1876). Στ θέατρ αυ-

τ αντικαθιστά τυς εώστες και ταθεωρεία, τυς «κατικηµένυς τί-υς» της ιταλικής αίθυσας, µε ταµιθέατρ αναητώντας τν αρα-κτήρα της αρµνίας και την αίσθησητης κιντητας και της ιστητας τυαραίυ κίλυ, πρσέρντας ισ-τιµες συνθήκες ραττητας σε -λυς τυς θεατές. Για να επιτείνειτην απρσκπτη συγκέντρωση τωνθεατών στη σκηνική δράση, σήνειγια πρώτη ρά τα ώτα της αίθυ-σας κατά τη διάρκεια της παράστα-σης και υθίει την ρήστρα στ

ώρ τυ πρσκηνίυ ώστε ι µυσι-κί, η εέλιη πως πιστεύει Wagner τυ ρύ της αραίας τρα-γωδίας, να µην απτελύν εµπδιστυς θεατές. O θαυµασµς τυ R.Wagner για τ αραί δράµα και τνµετασηµατισµ τυ κινύ τυ αρ-αίυ θεάτρυ σε µία αδιάσπαστη ε-ντητα, σηµατδτησε τις αναητή-σεις στ σεδιασµ των θεατρικώνώρων τυ 20ύ αιώνα.

H πρώτη σηµαντική επίδραση τυαγκνερικύ αµιθεατρικύ σεδια-σµύ σηµειώνεται κατά την πρώτηδεκαετία τυ 20ύ αιώνα στ έργτυ επίσης γερµανύ αριτέκτναMax Littmann, τυ πίυ τPrinzregentheater τυ Mνάυ

(1901), τ Schillertheater τυ Bερλί-νυ (1906), τ Hoftheater της Bαϊµά-ρης (1907), απτελύν υλπίησητων αριτεκτνικών τυ αναητήσε-ων για τη σύνδεση της θεατρικήςρµας της αραιτητας µε τις ιδέ-ες τυ Schinkel, τυ Semper και τυWagner. Tην ίδια επή θεωρητι-κς και σκηνθέτης Georg Fuchs πε-ριγράει στ ιλί τυ «H Σκηνήτυ Mέλλντς» ένα νέ θέατρ, τπί θα απτελείται απ ένα αµι-θέατρ, ιδανικ ώρ συλλγικτη-τας των θεατών, και µία σκηνή-ανά-

γλυ. T απτέλεσµα της συνεργα-σίας και της σύγκλισης των κινώναπψεων τυ M. Littmann και τυ G.Fuchs είναι τ Kunstlertheater τυMνάυ (1908), ένα θέατρ µε συ-νεείς, αµιθεατρικά τπθετηµέ-νες, σειρές θέσεων και µία σκηνή α-πτελύµενη απ τρία τµήµατα, η -πία αναδεικνύει τν τρισδιάστατηθπι και ι την ψευδαισθητικήπρπτική.

T θέατρτυ µεσπλέµυ

Στην ανήσυη και γεµάτη αναη-τήσεις περίδ τυ µεσπλέµυ, σκηνθέτης Erwin Piscator πρτεινε

Στ «Φεστπιλάυς» τυ Mπαϊριτ (1876), Pίαρντ Bάγκνερ σε συνεργασία µε τν αριτέκτνα O τ Mπρίκαλντ α-ντικαθιστά τυς εώστες και τα θεωρεία τυ θεάτρυ της επής µε τ κίλν ενς αραίυ θεάτρυ (σεδιαστική α-πεικνιση της εναρκτήριας παράστασης Theatre/Public, No 27/1979).

Aραία πρτυπα και

σύγρνς σεδιασµςEπιδράσεις τυ αραίυ θεάτρυ στη σύγρνη θεατρική αριτεκτνική




«Θέατρ στ νερ», Xκάιντ Iαπωνίας, έργ τυ Tαντά Aντ, 1988 (ωτγραία µακέτας απ τ Aρεί τυ T. Ando).

Tαντά Aντ, «Θέατρ και εκκλησία στ νερ», Xκάιντ Iαπωνία, 1988 (ωτγραία µακέτας απ τ Aρεί T. Ando).

νητές λίµνες. T σήµα τυ «Θεά-τρυ στ Nερ», η γειτνίαση καισύνδεσή τυ µε τ ιερ, η ελεύθε-ρη κινστιία πυ «διασίει» τθέατρ ως υπµνηση τυ αραίυπρσκηνίυ απτελύν ιδιυείςαναρές στις πηγές τυ δυτικύθεατρικύ ώρυ. Παράλληλα η υ-θισµένη στ νερ ρήστρα και ηδιαγώνια πασαρέλα-παραπµπήστ «δρµ των λυλυδιών» τυπαραδσιακύ γιαπωνέικυ θεά-

τρυ Kabuki διασταυρώνυν κυ-ρίαρα στιεία της ανατλικής πα-ράδσης µε αυτά της αραίας ελλη-νικής δηµιυργώντας µια συγκλνι-στική πλιτισµική σύνθεση ενςσύγρνυ θεατρικύ ώρυ.

Tα ενδεικτικά αυτά παραδείγµα-τα απ διάρες ώρες της Eυρώ-πης, της Aµερικής, της Aσίας, µε έ-ντνες διαρπιήσεις στις πλι-τισµικές παραδσεις τυς, απδει-κνύυν την κινή θεατρική καταγω-γή και τη διαρκή αναήτηση επι-στρής, µέσα απ σύγρνεςµρές θεατρικής έκρασης καιαριτεκτνικύ σεδιασµύ, στηνπαγκσµιτητα των στιείων τυαραίυ θεάτρυ.




Eυρώπη και αραία θέατραOι –περιρισµένες– ενέργειες της Eυρωπαϊκής Eνωσης και τυ Συµυλίυ της Eυρώπης

Tυ Γεωργίυ Λιντυ

Πρϊσταµένυ της ∆ιεύθυνσης ΣέσεωνEλλάδας–Eυρωπαϊκής Eνωσης στ YΠΠO

H ΠOΛITIΣTIKH πλιτική στην Eυρώ-πη δεν διακρίνεται για τη ωηρτητάτης, ακµη λιγτερ για τις ρηµατ-δτικές της δυναττητες. Mέσα -µως απ τη δραστηριπίηση για τηνπρστασία και την ανάδειη της πλι-τιστικής κληρνµιάς, δίννται ρι-σµένες ευκαιρίες και για την ανάδει-η των αραίων θεάτρων και ωδείων.

Στ πλαίσι της Eυρωπαϊκής Eνω-σης, η ∆έκατη Γενική ∆ιεύθυνση κί-νησε στη δεκαετία τυ ’90 τ Πρ-γραµµα Raphael, µε αντικείµεν τηνπρστασία της πλιτιστικής κληρ-νµιάς. Oι δυναττητες µως τυRaphael υπήραν µικρές σε σέση µε

τ κστς αναστήλωσης µνηµείωνπως τα αραία θέατρα: 250.00 ευρώαπτελύν την ρή για κάθε πρ-γραµµα–σέδι, δηλαδή περίπυ750.000.000 δρ. Στ πργραµµα έειενταθεί τ θέατρ των Φιλίππων.

Aπ τ 2000 διαδέεται τα µέρισήµερα κιντικά πργράµµαταστν πλιτιστικ τµέα τ Πργραµ-µα «Πλιτισµς 2000», τ πί γιαµια πενταετία πρλέπεται να έεισυνλικά πρϋπλγισµ µεταύ140 και 167 εκατ. ευρώ. Oµως, η πρ-τεραιτητα και η έµαση µετακινύ-νται αθµιαία πρς τα µεγάλα πλιτι-στικά «γεγντα», εκδηλώσεις καιδιευρωπαϊκά δίκτυα πτικακυστι-κά, σύνδεση τυ πλιτισµύ µε τη

σλική διαδικασία (Connert), σε συ-νεργασία µε τη 10η Γενική ∆ιεύθυν-ση και την 22α Γενική ∆ιεύθυνση, καιπρώθηση τυ ιλίυ (µετάραση).

Eτσι, ι ευκαιρίες για ανάδειη τωνµνηµείων της πλιτιστικής κληρν-µιάς περιρίνται. ∆υναττητες πα-ρέµασης, πλύ µεγαλύτερης κλίµα-κας, παρέυν τα διαδικά Kιντι-κά Πλαίσια Στήριης. Hδη τ 1996 εί-αν επιλεγεί 25 αραία θέατρα καιρωµαϊκά ωδεία (απ τα 120 και πλένπυ ρίσκνται ανά την Eλλάδα), πυεντάθηκαν απ τ YΠΠO σε ένα ι-λδ 10ετές πργραµµα συντήρη-σης, απκατάστασης και ανάδειηςτσ των ίδιων των µνηµείων σ καιτυ περιάλλντς ώρυ. Aνακι-

νώθηκε η ένταη στ πργραµµα τωνπαρακάτω 25 αραίων θεάτρων καιρωµαϊκών ωδείων:

A. Tα αραία θέατρα των OινιαδώνAιτωλακαρνανίας, Στράτυ Aιτωλ-ακαρνανίας, Eπιδαύρυ, Φιλίππωνκαι ∆ηµητριάδς, καθώς και τα ω-δεία Πατρών, Aσκληπίυ Iθώµης καιKω πυ είαν ενταθεί στ Περιε-ρειακ σκέλς τυ B΄ KΠΣ, µε πρϋ-πλγισµ 550 εκατ. δρ.

B. Tα αραία θέατρα Θάσυ, Mε-γαλπλης, ∆ωδώνης, Θρικύ καιEρέτριας πυ είαν ενταθεί στ ε-θνικ σκέλς τυ B΄ KΠΣ, µε πρϋπ-λγισµ 2,5 δισ. δρ.

Tελικά (µε στιεία 8.4.1999) στ ε-θνικ σκέλς B΄ KΠΣ εντάθηκαν τα

θέατρα Θάσυ (424.000.000 δρ.),Mεγαλπλης (820.000.000 δρ.), ∆η-µητριάδς (270.000.000 δρ.) καιAργυς (200.000.000 δρ.), καθώς και αραιλγικς ώρς Φιλίππων.

Γ. Tα αραία θέατρα ∆ινύσυ,Σπάρτης, Aιγείρας, Aργυς, Mυτιλή-νης, Φθιωτίδων, Θηών, OρµενύBιωτίας, ∆ήλυ και Mαρώνειας, τµικρ θέατρ της Eπιδαύρυ, καθώςκαι τα ωδεία Nικπλης και Γρτυ-νας πυ πρλεπταν να ρηµατ-δτηθύν απ εθνικύς πρυς.

Eλπίδα έαια για τη συνέιση τωνεργασιών στα αραία θέατρα είναι τΓ΄ KΠΣ τσ στ εθνικ σ και στπεριερειακ τυ σκέλς.

T Συµύλι

της Eυρώπης

T Συµύλι της Eυρώπης, ρ-γανισµς µεγαλπνων πρθέσεωναλλά εαρής περιρισµένων πρα-κτικών δυναττήτων, δεν απτελείπηγή ρηµατδτησης µε υπλγί-σιµη συνεισρά στ ώρ τυ π-λιτισµύ.

Eκείν πυ πρωθεί τ Συµύλιτης Eυρώπης είναι ι πρωτυλίες

για πλιτιστικές δραστηριτητες,πυ κρίνεται τι έυν συµλικ ήκαι υσιαστικ αρακτήρα· θέτει δη-λαδή υπ την αιγίδα τυ πργράµµα-τα ή εκδηλώσεις.

Aυτή η «σραγίδα» είναι γενικά υ-πλγίσιµη και ηθά, µε τη σειράτης, στην ανεύρεση πρων απ τηνEυρωπαϊκή Eνωση, απ συντνι-µενυς εθνικύς και περιερεια-κύς πρυς, απ ρηγίες, δωρεέςκαι συµµετές τυ ιδιωτικύ τµέα(απλγιστικά στιεία 1997: 51%δηµσιι πρι, 47% ιδιωτικί, 2%τρίτς τµέας).

Yπ την αιγίδα της AραιλγικήςEπιτρπής τυ Συµυλίυ της Eυ-ρώπης παρυσιάστηκε, στ πλαίσιτυ Eυρωπαϊκύ ∆ικτύυ AραίωνXώρων Θεατρικής και Kαλλιτενικής∆ηµιυργίας (περιλαµάννται εδώθέατρα, αµιθέατρα, ωδεία κ.λπ.)πυ εκίνησε τ 1998 µε πρωτυ-λία τυ Συµυλίυ της Eυρώπης, ηέκθεση «Mια σκηνή για τν ∆ινυ-σ». H έκθεση, πυ περιελάµανε υ-λικ απ την Eυρώπη, τις HΠA, τηνIαπωνία και τη Pωσία, ργανώθηκεαπ την πλη της Θεσσαλνίκης, τIδρυµα Mελίνα Mερκύρη, τ EΛIA,

τ δήµ τυ Πλντι της Bυλγα-ρίας, τ Πανεπιστήµι τυ Παλέρµ,τ δήµ Συρακυσών και τ Θεατρι-κ Mυσεί τυ Λνδίνυ.

Eνταγµένη στ πλαίσι των εκδη-λώσεων «Θεσσαλνίκη – ΠλιτιστικήΠρωτεύυσα της Eυρώπης 1997», ηέκθεση παρυσιάστηκε επίσης στιςΣυρακύσες, στ Λνδίν και τΠλντι (µε πρπτική να παρυ-σιαστεί ακµη στ Bερλίν, τ Λί-ερπυλ και τ Mπίγκαµ, HΠA) ανα-δεικνύντας τη σηµασία τυ αραίυελληνικύ δράµατς στν ευρωπαϊ-κ πλιτισµ και την επίδρασή τυστις σηµερινές πλιτιστικές και καλ-λιτενικές τάσεις. H έκθεση ρηµα-τδτήθηκε απ τα Kιντικά Πρ-γράµµµατα «Kαλειδσκπι» καιRaphael.

T Συµύλι της Eυρώπης, σεθέµατα πλιτιστικής κληρνµιάςθεάτρυ, τ υπστηρίει η FondationEuropéenne pour les Meciers duPartimoine FEMP, µε ενθάρρυνσητης πίας διργανώθηκε ∆ιεθνέςΣυµπσι στη Bερνα για τη ρήσητων Aραίων Θεατρικών Tπων. TΣυµπσι δήγησε στη ∆ιακήρυητυ Παλέρµ πυ καθρίει τυς -

T Θέατρ τυ Mεγαλπλης έει ενταθεί στ εθνικ σκέλς τυ B΄ KΠΣ (µε 820 εκατ. δρ.), για ένα δεκαετές πρ-γραµµα συντήρησης και απκατάστασης (ωτ.: «Iτανς»).




ρυς της ρησιµπίησης των αρ-αίων θεάτρων. H FEMP πρωθεί ε-πίσης σειρά άλλων δραστηριτήτων,πργραµµα–πιλτ για την πλαισίω-ση των τενικών των εργταίων,πργραµµα επαγγελµατικής διαεί-ρισης αραιλγικών ώρων/AGESA,πργραµµα ρήσης αραίυ θεά-τρυ/MINOTEC, πργραµµα ανάδει-ης αραιλγικών ώρων πυ απ-καλύπτνται απ δηµσιαέργα/HERCULES, αρεία συντήρη-

σης και αναστήλωσης κτιρίων/ARCH,πργράµµατα ευαισθητπίησηςτων νέων στις τενικές της τήρησηςτης πλιτιστικής κληρνµιάς/CA-

RAVELA. Στα πργράµµατα AGESAκαι MINOTEC απ ελληνικής πλευ-ράς συµµετέυν τ ΠανεπιστήµιKρήτης, τ Iνστιτύτ ΠλιτιστικώνΣπυδών Eυρώπης και Mεσγείυκαι ι υπεύθυνι για την ανάδειητυ αραιλγικύ ώρυ της Mεσ-σήνης.

Tέλς, εντς τυ 1999, τ ρηµατ-δτύµεν απ την 10η Γενική ∆ιεύ-θυνση Πργραµµα Συνεργασίας τηςEυρωπαϊκής Eνωσης και τυ Συµυ-

λίυ της Eυρώπης θα επιτρέψει πιυσιαστική πρώθηση πρωτυλιώνµε τις εής πέντε δραστηριτητες.

— ∆ιργάνωση διαγωνισµύ ω-

τγραίας, πυ έει στ την πτι-κπίηση λων των µρών πλιτι-στικής κληρνµιάς, εκινώντας απτην αριτεκτνική κληρνµιά, δη-λαδή τα µνηµεία αλλά ενταγµέναστν περιάλλντα ώρ τυς, καιθάνντας έως τα µυσεία και τιςσυλλγές ή τυς θησαυρύς των ι-λιθηκών και των πανεπιστηµίων(πρϋπλγισµς 50.000 ευρώ).

— Συστηµατική διργάνωση των«Eυρωπαϊκών Hµερών Πλιτιστικής

Kληρνµιάς» κάθε Σεπτέµρι γιατην εικείωση των Eυρωπαίων π-λιτών µε την πλιτιστική κληρνµιά(πρϋπλγισµς 170.000 ευρώ).

— ∆ηµιυργία ∆ικτύυ των µεγά-λων εργαστηρίων/εργστασίων τωνδιακσµητικών τενών στην Eυρώπη– υαντυργίας, πρσελάνης, γυαλι-ύ/κρυστάλλυ, επίπλων, κ.λπ. (πρ-ϋπλγισµς 115.000 ευρώ).

— Πανραµα της ευρωπαϊκής µυ-σικής κληρνµιάς, µε συλλγή πλη-ρριών σε γραπτή, ωτγραικήκαι ωνητική µρή (πρϋπλγι-σµς 150.000 ευρώ).

— Περιδιάαση των παλαιών πανε-

πιστηµίων, δηµιυργία δικτύυ και ε-πίσκεψη της κληρνµιάς τυ πανε-πιστηµιακύ κσµυ (πρϋπλγι-σµς 116.000 ευρώ).

«Mια σκηνή για τν ∆ινυσ»Mια ελληνική έκθεση πυ περιδεύει ανά τν κσµ

Tυ Σπύρυ Mερκύρη

Γενικύ συντνιστή της έκθεσης

TO ΣYMBOYΛIO της Eυρώπης ργά-νωσε τ Σεπτέµρι τυ 1995, στΠαλέρµ, ένα Συµπσι µε θέµα τη«Συντήρηση και Xρήση των Eλλην-ρωµαϊκών Θεάτρων».

Eπειδή πρωταρική αία έει η ευ-αισθητπίηση των λαών της Eυρώ-πης αλλά και τυ ευρύτερυ µεσ-γειακύ ώρυ, για την κινή πλιτι-στική κληρνµιά, τέθηκε για πρώτηρά σε τέτια κλίµακα µια συλλγι-κή ύληση για την πρστασία τωναραίων θεάτρων.

Σε λα τα ενδιαερµενα κράτη,στάλθηκε ττε µια διακήρυη πυ -νµάστηκε «∆ιακήρυη της Eγέ-στας» για τν τρπ πυ θα έπρεπενα συντηρύνται και να ρησιµπι-

ύνται τα θέατρα.H πρωτυλία τυ Συµυλίυτης Eυρώπης µας έδωσε τ ερέθι-σµα και µας έκανε σαν Eλληνες, νααισθανθύµε την υπρέωση να ρ-γανώσυµε και να παρυσιάσυµεµια έκθεση µε τίτλ «Mια Σκηνή γιατ ∆ινυσ – Θεατρικς Xώρς καιAραί ∆ράµα».

H έκθεση εελίσσεται σε δύ κα-τευθύνσεις. H µία αρά στην αρι-τεκτνική των αραίων θεάτρων καιη άλλη τ αραί δράµα.

Στην έκθεση έυν πρσδιριστείι εής ασικί άνες: H συστηµατική καταγραή των

αραίων θεάτρων και ωδείων τυ ευ-ρύτερυ µεσγειακύ ώρυ.

O αρακτήρας και η εάπλωσητων αραίων θεάτρων. Oι ιστρικί µετασηµατισµί

τυ αραίυ θεατρικύ ώρυ. Παρυσίαση θεατρικών µηανι-

σµών και σκηνικών στιείων. T αραί δράµα ως διαρνική

µρή θεάτρυ και πλιτισµική αία. H αραιλγική απκατάσταση

και αναίωση των αραίων θεατρι-κών ώρων. «H παρυσία» της αραιτητας

στην Aναγέννηση. Tα κλασικά αρέτυπα και σύγ-

ρνς σεδιασµς. Oι ιστρικές και σύγρνες πα-

ραστάσεις τυ αραίυ δράµατς.Για πρώτη ρά στ διεθνή ώρ,

δηµιυργήθηκε και παρυσιάεται έ-νας άρτης διαστάσεων 6 µ. X 3.25µ., πυ καταγράει λα τα αραίαθέατρα και ωδεία πυ υπήραν στναραί κσµ και επισηµαίνει τ

ρν κατασκευής και λειτυργίαςτυς, ελληνικής, ρωµαϊκής καθώςκαι τη σηµερινή ρήση τυς. O άρ-της αυτς δείνει εντυπωσιακά τηνεάπλωση τυ ελληνικύ πνεύµατςκαι τυ ελληνρωµαϊκύ πλιτισµύ.

Παράλληλα, παρυσιάεται η π-ρεία και η εέλιη τυ αραίυ δρά-µατς, πυ τνίεται η διαρνικ-τητα και η επικαιρτητά τυ. Στις τε-λευταίες δεκαετίες, µεγάλ ρλπαίυν ι σκηνθέτες, Eλληνες καιένι, πυ εωρίυν ρισµένεςπλευρές των τραγωδιών και τις ανα-δεικνύυν σκηνικά, θέλντας ναπράλυν ύτατα πρλήµατα, ε-θνλγικά, κινωνικά, πλιτικά, ε-µινιστικά, ψυικά. Παρυσιάυν τα

πάθη των ηρώων της τραγωδίας καιτα συσετίυν µε τα αδιέδα καιτα πρλήµατα της επής µας. Aυ-τή η επικαιρτητα τυ αραίυ δρά-µατς, δηµιυργεί τ παγκσµι εν-

διαέρν.H παρυσίαση γίνεται µε αντίγρα-α αγγείων πυ απεικνίυν παρα-στάσεις τυ αραίυ δράµατς στηναραιτητα. Mε µακέτες αραίωνθεάτρων, µε γιγαντωτγραίες,µε επεηγηµατικά κείµενα και θεα-τρικά κστύµια κρυαίων Eλλή-νων και ένων σκηνγράων και εν-δυµατλγων απ παραστάσεις αρ-αίυ δράµατς πυ έυν πραγµα-τπιηθεί στην Eλλάδα, Iταλία,Aγγλία, Iσπανία, Συηδία, Bυλγα-ρία, κ.ά.

Σε πρλές ίντε παρυσιά-νται απσπάσµατα απ παραστάσειςαραίυ δράµατς στην Eλλάδα καιστ εωτερικ.

H εελικτική πρεία της έκθεσηςκαθώς και εκπαιδευτικς της α-ρακτήρας τνίνται απ πτικα-κυστική κάλυψη.

Στ πλαίσι της έκθεσης έει εκ-

δθεί απ τις Eκδσεις Kαπν, έναεαιρετικ ιλί – κατάλγς µεωτγραικ υλικ και κείµενα ειδι-κών απ την Eλλάδα και τ εωτερι-κ πυ περιγράει και αναλύει την ε-έλιη τυ αραίυ δράµατς και τηςαριτεκτνικής των αραίων θεά-τρων. Eνα τµήµα της έκθεσης πρω-τπαρυσιάστηκε απ τ EυρωπαϊκΠλιτιστικ Kέντρ ∆ελών σε συ-µπσι τυ αραίυ δράµατς στυς∆ελύς.

Στα τέλη Nεµρίυ 1997 παρυ-σιάστηκε στη Θεσσαλνίκη στ πλαί-σι της Πλιτιστικής Πρωτεύυσαςτης Eυρώπης.

Tην άνιη τυ 1998, η έκθεση πα-

Tµήµα τυ µεγάλυ (6x3,20) άρτη των αραίων θεάτρων, πίς περιλαµάνεται στην έκθεση «Mια σκηνή για τν ∆ινυσ – Θεατρικς ώρς και αραί δράµα» πυ περιδεύει ανά τν κσµ. (Oλκληρς άρτης δηµσιεύθηκεστ πρηγύµεν αιέρωµα των «Eπτά Hµερών», τα Aραία Eλληνικά Θέατρα)




Στην Eγέστα της Kάτω Iταλίας (στη ωτγραία τ αραί θέατρ της πλης) ψηίστηκε τ 1995 η γνωστή «∆ιακήρυη της Eγέστας» απ τ Συµύλι τηςEυρώπης, η πία αναέρεται στν τρπ µε τν πί πρέπει να συντηρύνται και να ρησιµπιύνται τα αραία θέατρα (ωτ.: Iτανς»).

ρυσιάστηκε στις Συρακύσες κατάτη διάρκεια τυ Φεστιάλ Aραίυ∆ράµατς, ενώ γιγαντιαίς άρτηςτπθετήθηκε στην είσδ τυ αρ-αίυ θεάτρυ των Συρακυσών -πυ είαν την ευκαιρία να τν δυν

περισστερι απ 200.000 θεατέςπυ παρακλύθησαν τις 44 παρα-στάσεις τυ αραίυ δράµατς.

Aπ τ Nέµρι τυ 1998 έως τνMάι τυ 1999, η έκθεση παρυσιά-στηκε στ Θεατρικ Mυσεί τυΛνδίνυ. Πλλά σλεία επισκέ-θηκαν την έκθεση για να παρακ-λυθήσυν ειδικά εκπαιδευτικά πρ-γράµµατα για τ αραί δράµα.

Tν Iύνι τυ 1999, η έκθεση πα-ρυσιάστηκε στη Φιλιππύπλη τηςBυλγαρίας, στ πλαίσι των εκδη-λώσεων Πλιτιστικς Mήνας της Eυ-ρώπης και απτέλεσε τ πι σηµα-ντικ καλλιτενικ γεγνς.

έ ί ά ή

στην Eλλάδα και τ εωτερικ, έκα-νε ευνϊκτατα σλια. Oι Times τυΛνδίνυ, αιέρωσαν 3 σελίδες καιτα περιδικά πληρρησης τυκινύ για τις καλλιτενικές εκδη-λώσεις στην πλη τυ Λνδίνυ, κα-ταώρησαν την έκθεση σε ειδικ

πλαίσι.Θέλω να τνίσω τι αυτή η έκθεσηαπτελεί µια συλλγική πρσπάθεια.Σε κάθε ώρα, σε κάθε καινύργιώρ πυ παρυσιάεται είναι σανµια καινύργια έκθεση. Oι συντελε-στές της έκθεσης: η Mαίρη Kυµα-νταρπύλυ πυ έει τν σεδια-σµ και την καλλιτενική επιµέλεια, Mιάλης Πιτένης και Kωνσταντί-νς Mπλέτης πυ έυν κάνει τηνεπιστηµνική έρευνα, AλέανδρςΦασης και η Kατερίνα Aλεπύλυπυ έυν κάνει τις τενλγικέςπρσαρµγές, η Tίνα Παραλή πυ ε-πιµελείται τις θεατρικές µάσκες,

ώ ά έ

Mάνς Λιγνς πυ µε τα συνεργείατυς κάνυν τις κατασκευές και τιςτπθετήσεις της έκθεσης, εργά-στηκαν µε λες τυς τις δυνάµεις µεεαιρετικ απτέλεσµα.

Για πρώτη ρά, µυσεία τυ κύ-ρυς τυ Θεατρικύ Mυσείυ τυ

Λνδίνυ και τυ Victoria & AlbertMuseum, ι µν, µας επέτρεψαννα ρησιµπιήσυµε δικά µας συ-νεργεία, αλλά µας τ ήτησαν.

O ∆ινύσης Φωτπυλς, µε τιςγνώσεις, συµυλές και υπδείειςτυ συνέαλε ιδιαίτερα, στην επιτυ-ία της έκθεσης. Eνώ τ κστύµιπυ έτιαε για τη Mελίνα Mερκύ-ρη, η ενδυµατλγς Nτένη Bαλιώ-τη, στην παράσταση της Mήδειας,δωρήθηκε στ Θεατρικ Mυσείτυ Λνδίνυ, πυ ετιµάεται νακάνει µια µνιµη παρυσίαση για ταραί δράµα.

H έκθεση πργραµµατίεται να πα-ί έ ί

Binghamton της Πλιτείας της NέαςYρκης, στ πλαίσι εκδηλώσεων ε-ρτασµύ µε τίτλ «Tιµή πρς τηνEλλάδα» πυ ργανώνυν λα τακρατικά πανεπιστήµια της Πλιτείαςτης Nέας Yρκης πυ απτελύνταιαπ 64 κλέγια και πυ ιτύν

400.000 ιτητές.Tν Iανυάρι τυ 2000, έει πρ-γραµµατιστεί η παρυσίαση της έκ-θεσης στ Mυσεί τυ Λίερπυλ(National Museums & Galleries onMerseyside).

Tν Iύνι τυ 2000, η έκθεση θαπαρυσιαστεί, στη Λειψία της Γερµα-νίας κατά τη διάρκεια της Παγκ-σµιας Eκθεσης.

H έκθεση είναι υπ την αιγίδα τυΣυµυλίυ της Eυρώπης και τυ υ-πυργείυ Πλιτισµύ της Eλλάδαςκαι πργραµµατίεται να παρυσια-στεί στην Aθήνα, τ θινπωρ τυ2000, εµπλυτισµένη µε αυθεντικά

ί ύ


Pωμαϊκά Θέατρα.pdf

Documents

Transcript of Pωμαϊκά Θέατρα.pdf