Σχεδιασμός και ανάπτυξη πρωτοποριακών συσκευασιών ελληνικού καφέ.

Στ. Πιτσούνη (1), Ε. Μιχαήλ (2), Ν. Ευκολίδης(3), Π. Κυράτσης(4) ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού

Κοίλα Κοζάνης, 50100

(1) stela_pitsouni@hotmail.gr, (2) emm.michail@gmail.com, (3)nikefk@hotmail.gr, (4) pkyratsis@teikoz.gr

Περίληψη Ο σημαντικός ρόλος που καλείται να καλύψει η συσκευασία ενός προϊόντος, ώστε να συμβάλει στην δυναμική αποδοχή του από το αγοραστικό κοινό, αποτελεί σήμερα, περισσότερο από ποτέ, μια πραγματικότητα. Ο ελληνικός καφές είναι ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο προϊόν στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Τον βρίσκει κανείς σε μια πλειάδα συσκευασιών στην αγορά, με κοινό γνώρισμα όμως, ότι είναι πολύ απλές π.χ. σακουλάκια, με μεγάλη έμφαση στην χρήση εντυπωσιακών ετικετών. Έτσι μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι υπάρχει ανάγκη, για μια σειρά από προτάσεις βασισμένες στις αρχές του βιομηχανικού σχεδιασμού, ώστε η συσκευασία του να αποτελέσει σημείο αναφοράς του προϊόντος. Στην παρούσα εργασία προτείνονται μια σειρά από σχεδιαστικές προτάσεις για την συσκευασία του ελληνικού καφέ, που βασίζονται στην γεωμετρία συσκευών και αντικειμένων που η ύπαρξη τους έχει παραδοσιακά συνδεθεί με αυτόν. Μερικές από αυτές συνδέονται με το φλιτζάνι του καφέ, το παραδοσιακό μπρίκι, τη χόβολη και τον μύλο αλέσματος που χρησιμοποιούνται για την παρασκευής του. Επιπλέον προτείνονται διαφημιστικές συσκευές, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση του ελληνικού καφέ στα ράφια των καταστημάτων και μπορούν να δημιουργήσουν έντονη αίσθηση στους υποψήφιους αγοραστές. Τέλος έχουν σχεδιαστεί ως πρωτότυπης σύλληψης προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την φύλαξή του, αφού πρώτα ανοιχτεί η αρχική συσκευασία. Το σύνολο των προτάσεων είναι εντυπωσιακές, με έμφαση στη συνένωση του παραδοσιακού με το μοντέρνο και αποτελούν ρεαλιστικές προτάσεις ικανές να πραγματοποιηθούν άμεσα. Λέξεις κλειδιά: Σχεδιαστικές προτάσεις, συσκευασίες ελληνικού καφέ. 1. Εισαγωγή Ο καφές είναι ένα παγκόσμια διαδεδομένο ρόφημα, το οποίο κατασκευάζεται από τα καβουρδισμένα και αλεσμένα σπέρματα της καφέας ή καφεόδεντρου. Έχει αναζωογονητική δράση, η οποία οφείλεται στο βασικό συστατικό του που είναι η καφεΐνη. Η ιστορία του ξεκίνησε στην Αιθιοπία, όπου η Coffea Arabica μεγάλωνε ελεύθερα σαν θάμνος, ενώ το όνομά του προέρχεται από την αραβική λέξη qahwat al-bknn, κρασί του κόκκου, που αναφέρεται στο γεγονός ότι ο καφές χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του κρασιού, καθώς το Κοράνι απαγορεύει το αλκοόλ. Όταν ο καφές πρωτοήρθε στην Ευρώπη ήταν γνωστός ως "Αραβικό κρασί". [1, 2] Το όνομα του ελληνικού καφέ ποικίλει ανάλογα με την περιοχή, καθώς είναι γνωστός και ως κυπριακός, τούρκικος κλπ. Καταναλώνεται κυρίως από περιοχές της ανατολής, όπου σε κάθε μια από αυτές διαφέρει, κάπως, ο τρόπος ψησίματός του. Τα στάδια παραγωγής του είναι σχεδόν ίδια με τα υπόλοιπα είδη καφέ, ωστόσο διαφέρουν στο καβούρδισμα και το άλεσμά του. Ο ελληνικός καφές, συγκεκριμένα, αλέθεται τόσο πολύ, έτσι ώστε να πάρει την μορφή πούδρας. Γενικά, η κατανάλωση του καφέ στην Ελλάδα παρουσιάζει σταθερή αύξηση με τον χρόνο. Παρόλα αυτά υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός με τα άλλα είδη καφέ, στα οποία στρέφονται κυρίως οι νέοι. Έτσι δημιουργείται η ανάγκη δημιουργίας καινούριων τρόπων προώθησης,

όσον αφορά την συσκευασία και την διαφήμιση του. Σημαντικό σημείο που ενισχύει την αναγκαιότητα νέων συσκευασιών, αποτελεί το γεγονός ότι μεγάλες ποσότητες του ελληνικού καφέ που διακινούνται σε χύμα μορφή και όχι σε συσκευασίες. [4, 6] 2. Η συσκευασία Η συσκευασία τροφίμων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της προώθησης προϊόντων. Πέρα από το να περιέχει και να προστατεύει από φυσικές και χημικές φθορές, βοηθά τους καταναλωτές να προσλαμβάνουν πολύτιμες πληροφορίες για το προϊόν, το διατροφικό περιεχόμενο και τα συστατικά του. Ο τρόπος συσκευασίας του καφέ ποικίλει ανάλογα με το είδος του. Η συσκευασία του καφέ φίλτρου είναι κυρίως χάρτινη, του ελληνικού σε σακουλάκια, ενώ του στιγμιαίου και του espresso σε μεταλλικές συσκευασίες. Οι περισσότερες από αυτές είναι σε κενό αέρος. Αυτό συμβαίνει για να μην οξειδώνεται το προϊόν έτσι ώστε να διατηρείται περισσότερο και για να εμποδίσει την αύξηση βακτηρίων, τα οποία συνδέονται άμεσα με τροφογενείς λοιμώξεις. [3, 5] Σήμερα υπάρχουν δύο βασικές στρατηγικές στις συσκευασίες του ελληνικού καφέ. Η πρώτη, που είναι και η πιο απλή, περιλαμβάνει την πώληση χύμα καφέ από τα καφεκοπτεία (που από μόνα τους αποτελούν σημείο αναφοράς του παραδοσιακού καφέ), ενώ η δεύτερη στηρίζεται στην πώληση σε σακουλάκια που περιέχουν διαφορετικές ποσότητες καφέ. Στην μεν πρώτη περίπτωση η συσκευασία είναι υποτυπώδης, με απλή αναφορά της φίρμας του καφεκοπτείου, ενώ στη δεύτερη χρησιμοποιούνται αεροστεγώς κλειστές συσκευασίες με έμφαση στον σχεδιασμό εντυπωσιακών ετικετών. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό να παρουσιάσει συγκεκριμένες σχεδιαστικές προτάσεις για συσκευασίες ελληνικού καφέ, οι οποίες εξαιτίας των συγκεκριμένων μορφολογικών χαρακτηριστικών τους, θα παραπέμπουν τους πελάτες όχι μόνο να ταυτίζουν τη συσκευασία με το προϊόν στο μυαλό τους, αλλά την ίδια στιγμή να τους δημιουργείται η αίσθηση της ταύτισης της επωνυμίας της επιχείρησης που τη χρησιμοποιεί, ως συνώνυμο του παραδοσιακού ελληνικού καφέ. 3. Ιδέες Συσκευασίας Ελληνικού Καφέ Οι σχεδιαστικές προτάσεις που προτείνονται για τη συσκευασία ελληνικού καφέ βασίζονται σε συσκευές που παραδοσιακά έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή και χρήση του. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά για τη φύλαξη καφέ που αγοράζεται σε κλασσικές συσκευασίες. 3.1. Συσκευασία βασισμένη στη μορφολογία του φλιτζανιού Βασικό αντικείμενο του σερβιρίσματος του ελληνικού καφέ είναι το φλιτζάνι, κυρίως το παραδοσιακό, γι’ αυτό η πρώτη ιδέα έχει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του (εικόνα 1). Σε αυτή την κατηγορία προτείνεται ένα σχέδιο φλιτζανιού, με ή χωρίς πιατάκι από πλαστική συσκευασία πολυπροπυλενίου κατάλληλη για τρόφιμα.

Ο χρωματισμός του εξωτερικά είναι στην απόχρωση της πορσελάνης και διαθέτει επίπεδη βάση για να στηρίζεται εύκολα. Επίσης, έχει πιατάκι, χρώματος και υλικού ίδιου με το φλιτζάνι και πλαστικό καπάκι από πολυαιθυλένιο (PE). Τέλος χρησιμοποιείται φύλλο αλουμινίου για να διατηρείται το περιεχόμενο φρέσκο και μακριά από μικροοργανισμούς για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στο πάνω μέρος του καπακιού απεικονίζεται το καϊμάκι του ελληνικού καφέ σε φάση σερβιρίσματος. Σκοπός είναι να δοθεί έμφαση στο ψήσιμο του καφέ, που σε συνδυασμό με τη γεωμετρία της συσκευασίας, να γίνεται πλήρως κατανοητό ότι πρόκειται για συσκευασία ελληνικού καφέ.

Εικόνα 1. Συσκευασία ελληνικού καφέ βασισμένη στη μορφολογία του φλιτζανιού

3.2. Συσκευασία βασισμένη στη μορφολογία του μπρικιού Βασικό εργαλείο της παρασκευής του ελληνικού καφέ είναι το μπρίκι, μέσα στο οποίο πρέπει να βράσει το μίγμα του νερού, με τον καφέ και την ζάχαρη. Γι’ αυτό η δεύτερη ιδέα έχει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά παραδοσιακού μπρικιού (εικόνα 2). Σε αυτή την κατηγορία προτείνονται δυο διαφορετικά σχέδια με διαφορετική γεωμετρία, από μεταλλική συσκευασία κατάλληλη για τρόφιμα.

Έχουν κατάλληλο σχήμα με καμπύλες, εξωτερική επιφάνεια σε απόχρωση του χρυσού και του χαλκού αντίστοιχα και περιλαμβάνουν επίπεδες βάσεις για να στηρίζονται εύκολα. Επίσης, έχουν αποσπώμενο χερούλι, χρώματος καφέ, για να μην πιάνει χώρο στο πακετάρισμα κατά την μεταφορά του και πλαστικό καπάκι από πολυαιθυλένιο (PE), με αντίστοιχη μεταλλική απόχρωση χρυσού ή του χαλκού. Προτείνεται η χρήση φύλλου αλουμινίου για να διατηρείται το περιεχόμενο φρέσκο και μακριά από μικροοργανισμούς για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ενώ τέλος περιλαμβάνεται πάλι η απεικόνιση του ελληνικού καφέ σε φάση βρασμού πάνω στο καπάκι.

Εικόνα 2. Συσκευασίες ελληνικού καφέ βασισμένες στη μορφολογία του μπρικιού

3.3. Συσκευασία βασισμένη στη μορφολογία του μύλου αλέσματος Το άλεσμα είναι το σημαντικότερο βήμα προς την γεύση. Για το λόγο αυτό προτείνονται δυο σχέδια παραδοσιακού μύλου για ελληνικό καφέ, διαφορετικής γεωμετρίας από μεταλλική και πλαστική (πολυπροπυλένιο) συσκευασία αντίστοιχα (εικόνα 3).

Η πρώτη συσκευασία έχει ιδιαίτερο κυλινδρικό σχήμα, που αναφέρεται σε παλαιού τύπου παραδοσιακού μύλο αλέσματος, κυρίως ελληνικού καφέ, σε απόχρωση του χρυσού. Επίσης, έχει μεταλλικό καπάκι ίδιου υλικού με το υπόλοιπο και χερούλι από πολυπροπυλένιο στην ίδια απόχρωση χρυσού που είναι ο υπόλοιπος μύλος. Η δεύτερη συσκευασία έχει ιδιαίτερο τετράγωνο σχήμα, παραδοσιακού μύλου αλέσματος του καφέ, σε απόχρωση του ξύλου. Στην πρόσοψη του σχεδίου υπάρχει εικονικό μικρό συρτάρι, όπου από εκεί «αδειάζει» ο μύλος από τον φρεσκοκομμένο καφέ. Επίσης, έχει πλαστικό καπάκι ίδιου υλικού με το υπόλοιπο, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται πλαστική θήκη, από την οποία στην πραγματικότητα μπαίνει ο καφές για να αλεστεί. Πάνω στην θήκη υπάρχει πλαστικό χερούλι από πολυπροπυλένιο στις ίδιες αποχρώσεις του μύλου.

Εικόνα 3. Συσκευασίες ελληνικού καφέ βασισμένες στη μορφολογία του μύλου αλέσματος

3.4. Συσκευασία βασισμένη στη μορφολογία της χόβολης Η χόβολη είναι ο καλύτερος τρόπος να ψηθεί ο καφές και θεωρείται εξίσου σημαντική, όσον αφορά την αίσθηση του παραδοσιακού. Σε αυτή την κατηγορία προτείνονται δυο σχέδια παραδοσιακής χόβολης για τον ελληνικό καφέ, διαφορετικής γεωμετρίας, από πλαστική συσκευασία πολυπροπυλενίου κατάλληλη για τρόφιμα (εικόνα 4).

Οι συσκευασίες προτείνεται να έχουν απόχρωση του χαλκού και χρυσού εξωτερικά. Στην πρόσοψή τους υπάρχει εικονικός ρυθμιστής της θερμοκρασίας μαύρου χρώματος και ίδιου υλικού. Το καπάκι είναι από πολυαιθυλένιο για να είναι πιο ελαστικό, ίδιας απόχρωσης με τη χόβολη. Στο πάνω μέρος του καπακιού απεικονίζεται η άμμος, στην οποία τοποθετείται πάνω το μπρίκι για το ψήσιμο του καφέ. Σκοπός είναι να δοθεί έμφαση και στον τρόπο ψησίματος του καφέ, που σε συνδυασμό με τη γεωμετρία της συσκευασίας, να γίνεται πλήρως κατανοητό ότι πρόκειται για συσκευασία ελληνικού καφέ.

Εικόνα 4. Συσκευασίες ελληνικού καφέ βασισμένες στη μορφολογία της χόβολης

3.5. Συσκευασία βασισμένη στη μορφολογία του καμινέτου Σε αυτή την κατηγορία προτείνεται ένα σχέδιο καμινέτου από πλαστική συσκευασία κατάλληλη για τρόφιμα. Έχει ιδιαίτερο κυλινδρικό σχήμα τύπου καμινέτου, σε απόχρωση του μπλε, που αναμφίβολα παραπέμπει στο γκαζάκι με τη βοήθεια του οποίου παρασκευάζεται (εικόνα 5). Το καπάκι είναι ίδιου υλικού με το υπόλοιπο, πάνω στο οποίο βρίσκονται οι στηρίξεις της απομίμησης καμινέτου. Κλείνει και σφραγίζει με μηχανισμό μεταλλικού κλιπ, το οποίο είναι τυποποιημένο. Ο καφές μπορεί να πωληθεί μέσα σε σακουλάκι που θα περιέχεται στη συσκευασία και στη συνέχεια η ίδια η συσκευασία να ανατροφοδοτείται με την αγορά καφέ χύμα ή και σε σακουλάκια. Έτσι μπορεί να αποτελέσει αναπόσπαστο οικιακό σκεύος προσωρινής φύλαξης του καφέ.

Εικόνα 5. Συσκευασία ελληνικού καφέ βασισμένη στη μορφολογία καμινέτου

4. Προβολή των συσκευασιών Η σχεδιαστικές προτάσεις που αναφέρθηκαν, αναμφισβήτητα μπορούν να δημιουργήσουν εντυπωσιακές εμφανίσεις πάνω σε διαφημιστικά πλαίσια ενός καταστήματος και από μόνες τους να προωθήσουν το προϊόν (εικόνα 6).

Εικόνα 6. Διαφημιστικά πλαίσια (stand) στα σημεία πώλησης

Πέρα όμως από αυτό, η ιδέα της χόβολης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για την προώθηση κυρίως αυτών των συσκευασιών που μοιάζουν με μπρίκι. Έτσι μπορεί να δημιουργηθεί μια ζεστή παραδοσιακή γωνιά ελληνικού καφέ σε κάθε κατάστημα και να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των πωλήσεων του προϊόντος αυτού. 

5. Συμπεράσματα Ο σχεδιασμός συσκευασιών αποτελεί αναμφίβολα ένα τομέα του βιομηχανικού σχεδιασμού, που μπορεί να προσφέρει μεγάλη προστιθέμενη αξία στα προϊόντα και να ωθήσει τις πωλήσεις τους πολύ ψηλά. Πρόκειται ταυτόχρονα για ένα κλάδο ελληνικών επιχειρήσεων, που εμφανίζει μεγάλη ανάπτυξη και επενδύει κάθε χρόνο μεγάλα ποσά στην εξέλιξή του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι προτεινόμενες συσκευασίες ελληνικού καφέ, αποτελούν μια σημαντική ευκαιρία για αύξηση των πωλήσεων, μέσα από την αύξηση των χρηστών του και κυρίως των νέων. Οι συσκευασίες αυτές καταφέρνουν να συνδυάσουν την παράδοση, με τις νέες σχεδιαστικές τάσεις και μπορούν να ωθήσουν στην δημιουργία ενός νέου κύματος κατανάλωσης ελληνικού καφέ. Μπορούν να ξαναφέρουν το ελληνικό καφέ κοντά στη νέα γενιά, κάνοντάς τον μόδα.

Βιβλιογραφία [1] Davids, K. (2001), “Coffee: A guide to buying, brewing and enjoying”, St. Martin’s Griffin, ISBN: 031224665X. [2] Dicum, G., Luttinger, N. (2006), “The coffee book”, New Press, ISBN: 1595580603. [3] DuPuis, S., Silva, J. (2008), “Package Design Workbook”, Rockport Publisher. [4] European Coffee Federation (2008), “European Coffee Report 2008”. [5] Herriot, L. (2007), “Designer’s Packaging Bible”, RotoVision. [6] Pendergrast, M. (2003), “Uncommon Grounds: the history of Coffee and how it transformed our worlds”, Diane Pub. Co., ISBN: 0756753929.