ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Του Γεωργίου-Ερρίκου Χλαπάνη

ΘΕΜΑ: «Δημιουργία Κοινοτήτων Μάθησης με αξιοποίηση των Τεχνολογιών των Επικοινωνιών: Μελέτη Περίπτωσης Υλοποίησης Επιμορφωτικού Προγράμματος Εκπαιδευτικών για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην

Εκπαίδευση»

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Αγγελική Δημητρακοπούλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Επιβλέπουσα

Φραγκίσκος Καλαβάσης Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής

Γεώργιος Βούρος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής

Μαρία Καΐλα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Αριστοτέλης Ράπτης Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αθήνας

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Μαρία Γρηγοριάδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθήνας

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Κωνσταντίνος Τσολακίδης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

Ρόδος, 2006

2

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ χρέος μου να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε αυτούς που με οποιονδήποτε τρόπο με

βοήθησαν κατά τη διαδικασία συλλογής, επεξεργασίας και συγγραφής της μελέτης αυτής. Ιδιαιτέρως

όμως θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους εξής:

Στην Aναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Δημητρακοπούλου Αγγελική, η οποία

παρακολούθησε με αμέριστο ενδιαφέρον και καθοδήγησε συστηματικά με πολύτιμες παρατηρήσεις

και υποδείξεις όλα τα στάδια της ερευνητικής και συγγραφικής μου εργασίας. Επίσης γιατί

συμμετείχε ενεργά ως συντονίστρια και ως εισηγήτρια στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση του

Προγράμματος Επιμόρφωσης από Απόσταση, αφιερώνοντας μεγάλο μέρος από τον προσωπικό της

χρόνο προκειμένου να πραγματοποιηθεί με επιτυχία το πρόγραμμα και η ερευνητική εργασία.

Στον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Καλαβάση Φραγκίσκο, ο οποίος με βοήθησε και μου

συμπαραστάθηκε σε όλα τα στάδια της ερευνητικής προσπάθειας και με τις παρατηρήσεις και τις

υποδείξεις του συνέβαλε στην όσο το δυνατόν καλύτερη παρουσίαση της μελέτης αυτής. Θεωρώ ότι η

κ.Δημητρακοπούλου, ο κ.Καλαβάσης και το περιβάλλον που δημιούργησαν στο Εργαστήριο

Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου με γαλούχησαν

επιστημονικά.

Στον Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Βούρο Γεώργιο για τη θετική του στάση

και συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια της ερευνητικής και συγγραφικής μου εργασίας, καθώς και για

τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις του στα τελευταία πολύ σημαντικά στάδια της συγγραφής της

διατριβής.

Στον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθήνας κ.Ράπτη Αριστοτέλη και στην Αναπληρώτρια

Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθήνας κ.Γρηγοριάδου Μαρία, για τη συμμετοχή τους στην

επταμελή επιτροπή της διδακτορικής αυτής διατριβής, αλλά και κυρίως για τη γενικότερη συμβολή

τους στο χώρο της έρευνας για την εκπαιδευτική αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και

της Επικοινωνίας.

Στην Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Καΐλα Μαρία και στον Επίκουρο Καθηγητή του

Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Τσολακίδη Κωνσταντίνο για τις πολύτιμες παρατηρήσεις και υποδείξεις

τους, καθώς και για τη συμμετοχή τους στην επταμελή επιτροπή.

Σε όλους τους συμμετέχοντες εισηγητές του προγράμματος επιμόρφωσης που απεδέχθησαν την

πρόσκληση που τους απευθύναμε μαζί με την κ.Δημητρακοπούλου και τον κ.Καλαβάση για

συμμετοχή στα δρώμενα του Προγράμματος Επιμόρφωσης. Ειδικότερα εκφράζω τις ευχαριστίες μου

στην Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθήνας κ.Γρηγοριάδου Μαρία, στη

Διδάσκουσα του Πανεπιστημίου Πατρών και Σχολική Σύμβουλο Μαθηματικών κ.Κορδάκη Μαρία,

στο μέλος ΔΕΠ του ΕΑΠ κ.Κάκαρη Ντιάνα, στην Επίκουρο Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου

Θεσσαλίας κ.Χρονάκη Άννα, στη Λέκτορα του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.Σκουμπουρδή Χρυσάνθη,

4

στον Επιμορφωτή και εκπαιδευτικό κ.Κάππα Κωνσταντίνο, στον υπεύθυνο ΕΚΦΕ Αιτωλοακαρνανίας

κ.Τσοβόλα Σπύρο, στο Διδάκτορα της Διδακτικής της Φυσικής και στέλεχος της εκπαίδευσης

κ.Δαπόντε Νίκο, στο Λέκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ.Πολίτη Παναγιώτη, στη Διδάκτορα

και εκπαιδευτικό κ.Ιλιοπούλου Ιωάννα, στο Λέκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ.Κόλλια

Βασίλη, στο στέλεχος της εκπαίδευσης και συνεργάτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ.Μπάρμπα

Αλέξανδρο, στον Επίκουρο Καθηγητή Πανεπιστημίου Πελλοπονήσου κ.Τζιμογιάννη Θανάση και

στον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πάτρας κ.Κόμη Βασίλη για την άψογη συνεργασία και

τη βοήθειά τους κατά την υλοποίηση του Προγράμματος της Επιμόρφωσης. Επιπρόσθετα ευχαριστώ

την κ.Κορδάκη Μαρία για τη συμμετοχή της στην ερευνητική διαδικασία και τη βοήθειά της.

Σε όλα τα μέλη του Εργαστηρίου Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του

Πανεπιστημίου Αιγαίου που με βοήθησαν και ειδικότερα τον κ.Μπράτιτση Θαρρενό για την περίοδο

της συνεργασίας μας στην προέρευνα και το πρόγραμμα της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης και τον

κ.Φεσάκη Γεώργιο για τις συμβουλές και τη βοήθειά του κατά την περίοδο της έρευνας και της

συγγραφής της μελέτης. Στα μέλη της ομάδας Δικτυακής Υποστήριξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου

στη Ρόδο και ειδικά στον κ.Τσιγάρο Θεολόγο για τη βοήθειά του κατά την περίοδο της έρευνας. Στην

επιστήμονα πληροφορικής κ.Χλαπάνη Αγγελική για τη βοήθειά της. Στην υποψήφια διδάκτορα και

εκπαιδευτικό κ.Μηναΐδη Αθηνά για τη βοήθεια και την υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια της μελέτης.

Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στα δρώμενα του

Προγράμματος Επιμόρφωσης και στην ερευνητική διαδικασία και ειδικότερα τους κ.Χατζηνικολάου

Αλκιβιάδη, κ.Παπαδάκη Ιωάννη, κ.Ιερομνήμων Κλειώ, κ.Μπέττα Μαρίνα, κ.Γιακαλή Νίκο και

κ.Γεωργακόπουλο Ηλία.

Τέλος θα ήθελα να αφιερώσω τη διδακτορική αυτή διατριβή στη γυναίκα μου Αθηνά και τα δύο μου

παιδιά Σπύρο-Οδυσσέα και Μαριάνθη-Αφροδίτη και να τους ευχαριστήσω για την υπομονή που

έδειξαν το μεγάλο χρονικό διάστημα της ενασχόλησής μου με την έρευνα και τη συγγραφή της

μελέτης.

Γιώργος Ερρίκος Χλαπάνης, Ρόδος Δεκέμβριος 2005

5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σημερινό τεχνολογικό περιβάλλον διαμορφώνει νέες συνθήκες και νέα πρότυπα μάθησης.

Συστήματα που εκμεταλλεύονται κυρίως τις νέες δυνατότητες που προσφέρονται από τις υπηρεσίες

του διαδικτύου αποτελούν οι Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης (ΗΚΜ), που χρησιμοποιούνται πλέον

συχνά για την υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Η ερευνητική προσέγγιση

που αφορά σε ΗΚΜ είναι συνήθως μονοδιάστατη, αν υπάρχει, και εστιάζει σε συγκεκριμένες

μεθόδους ή εργαλεία. Στη συγκεκριμένη μελέτη επιχειρείται η ανάλυση όλων των παραγόντων και

συνθηκών που θα μπορούσαν να επιδράσουν με οποιονδήποτε τρόπο στη λειτουργία μιας

Ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης που χρησιμοποιείται για την επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Πριν

από το σχεδιασμό της Κοινότητας, πραγματοποιήθηκε προέρευνα προκειμένου να εντοπιστούν οι

ανάγκες των υποκειμένων που θα συμμετείχαν (εκπαιδευτικοί από το Νομό Δωδεκανήσου) και να

καθοριστεί το περιεχόμενο της επιμόρφωσης. Διαπιστώθηκαν αυξημένες ανάγκες σε θέματα της

χρήσης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στη διδασκαλία, και

αποφασίστηκε το περιεχόμενο της να σχετίζεται με αυτές. Στην κυρίως έρευνα αναλύθηκαν τα

γεγονότα που συνθέτουν τον κύκλο ζωής της ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης που λειτούργησε με

στόχο την επιμόρφωση 59 εν ενεργεία εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης του Νομού Δωδεκανήσου, σε θέματα χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, και

υλοποιήθηκε με την υποστήριξη 23 Εισηγητών-Εκπαιδευτών. Η ΗΚΜ αυτή υλοποιήθηκε στο

Πανεπιστήμιο Αιγαίου και ονομάστηκε Κοινότητα Μάθησης Εκπαιδευτικών (ΚΜΕ).

Στην ΚΜΕ σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε ένα πρότυπο ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος. Το

πρότυπο περιλάμβανε μεθόδους διεξαγωγής και οργάνωσης του μαθήματος, οδηγίες για την

εφαρμογή των τεχνουργημάτων, συγκεκριμένη πολιτική συντονισμού και κανόνες. Στόχος ήταν η

επιμόρφωση να υλοποιείται μεν στο περιβάλλον μιας ΗΚΜ, αλλά να υπάρχουν σαφώς διατυπωμένοι

στόχοι και περιεχόμενο, σαφή κίνητρα και προσανατολισμοί για τους εκπαιδευόμενους. Ακόμη

στόχος ήταν να υπάρχει ανάμειξη ακαδημαϊκών δασκάλων που θα συμμετέχουν στην Κοινότητα και

θα συντονίζουν τα μαθήματα που υλοποιούνται με βάση το πρότυπο αυτό. Ο σχεδιασμός και η

υλοποίηση της ΚΜΕ βασίστηκε: (α) στη Θεωρία Δραστηριότητας, (β) σε ορισμένες παιδαγωγικές

αρχές που απορρέουν από θεωρίες μάθησης που υποστηρίζουν τις ΗΚΜ και (γ) σε αρχές της

εκπαίδευσης ενηλίκων λόγω της φύσης των υποκειμένων.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης της ΚΜΕ πραγματοποιήθηκε έρευνα περίπτωσης. Για την ανάλυση του

πολύπλοκου συστήματος της ΚΜΕ εφαρμόστηκε η θεωρία Δραστηριότητας. Χρησιμοποιήθηκαν

ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι ανάλυσης, Ανάλυση Πολλαπλών Αντιστοιχιών καθώς και παράμετροι

Ανάλυσης Κοινωνικού Δικτύου που υπολογίζονταν μέσα από την εφαρμογή ειδικών εργαλείων

αναστοχασμού. Ενδιαφέρον για την έρευνα είχε η μελέτη του κατά πόσον η εφαρμογή του προτύπου

διεξαγωγής ηλεκτρονικά υποστηριζόμενων μαθημάτων επέφερε θετικά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο

αυτής της μελέτης εξετάστηκαν θέματα αξιολόγησης των ηλεκτρονικά υποστηριζόμενων μαθημάτων.

6

Τα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαίωσαν την υπόθεση της διατριβής ότι η εφαρμογή του προτύπου

επιφέρει θετικά αποτελέσματα. Επιπλέον εξετάστηκαν θέματα που σχετίζονταν με τη δημιουργία και

την εξέλιξη της Κοινότητας της Μάθησης και την επίδραση που είχαν στη συμπεριφορά των

συμμετεχόντων ειδικά εργαλεία αναστοχασμού που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το σκοπό. Εξήχθησαν

χρήσιμα συμπεράσματα που αφορούν στα γεγονότα που συνθέτουν τον κύκλο ζωής μιας ηλεκτρονικής

Κοινότητας Μάθησης, όπως η ΚΜΕ, δηλαδή εντοπίστηκαν παράγοντες που επιδρούν στο σχηματισμό

της, τα στάδια εξέλιξης της, ο ρόλος της επικοινωνίας, της συνεργασίας και της αλληλεπίδρασης, ο

τρόπος συντονισμού της, κλπ.

Τέλος, στη διατριβή προτείνονται τρόποι αξιοποίησης των αποτελεσμάτων για την περαιτέρω

διερεύνηση ανοιχτών πεδίων της εκπαιδευτικής έρευνας αλλά και για την πρακτική αξιοποίηση των

ηλεκτρονικών Κοινοτήτων Μάθησης και του προτεινόμενου προτύπου διεξαγωγής ηλεκτρονικά

υποστηριζόμενων μαθημάτων στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

Λέξεις Κλειδιά: Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης, Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών, Τεχνολογίες της

Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 7 από 653

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ............................................................................................................................ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ................................................................................................................................ 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ....................................................................................................................... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................................. 17 ΜΕΡΟΣ Ι: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ .................................................... 25 Κεφάλαιο Ι.1 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης ............................................................ 27 Ι.1.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 27 Ι.1.2 Κοινότητα και ηλεκτρονική Κοινότητα Μάθησης .............................................................. 27 Ι.1.2.1 Η έννοια της Κοινότητας ........................................................................................................... 27 Ι.1.2.2 Κοινότητα και μάθηση: Κοινότητες Μάθησης ........................................................................... 27 Ι.1.2.3 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης .......................................................................................... 29 Ι.1.2.4 Κοινωνικά Δίκτυα ..................................................................................................................... 31

Ι.1.3 Περιβάλλοντα λογισμικών και Πλατφόρμες Υλοποίησης ΗΚΜ - Υπηρεσίες ....................... 32 Ι.1.4 Παραδείγματα εφαρμογής Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών μέσω ΗΚΜ ................................ 36 Ι.1.4.1 Ανάλυση χαρακτηριστικών των ΗΚΜ ....................................................................................... 37

Ι.1.5 Αποτελέσματα της μελέτης της Υπάρχουσας Κατάστασης γύρω από τις ΗΚΜ ................. 43 Ι.1.6 Κατηγοριοποίηση ΗΚΜ ....................................................................................................... 44 Ι.1.6.1 1η Διάσταση ΗΚΜ: Βαθμός συνοχής ....................................................................................... 44 Ι.1.6.2 2η Διάσταση ΗΚΜ: Βαθμός αυτοδιοίκησης - Τύπος συντονισμού της Κοινότητας .................... 45 Ι.1.6.3 3η Διάσταση ΗΚΜ: Βαθμός χρήσης ηλεκτρονικών μέσων ........................................................ 46 Ι.1.6.4 4η Διάσταση ΗΚΜ: Είδος απασχόλησης των συμμετεχόντων ................................................... 46 Ι.1.6.5 Τύποι ΗΚΜ .............................................................................................................................. 47

Ι.1.7 Συμπεράσματα ..................................................................................................................... 51 Κεφάλαιο Ι.2 Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας και Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών 55 Ι.2.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 55 Ι.2.2 Οι έννοιες των ΤΠΕ και της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ) ........................................ 55 Ι.2.3 Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση .................................................................................................... 56 Ι.2.3.1 Θέματα ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία ................................................ 58 Ι.2.3.2 Η σημερινή κατάσταση στο διεθνή χώρο ................................................................................... 60 Ι.2.3.3 Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα ......................................................................................... 62

Ι.2.4 Η ανάγκη της Επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ ................................................. 65 Ι.2.4.1 Μορφές Επιμόρφωσης .............................................................................................................. 67 Ι.2.4.2 Προγράμματα Επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην Ελλάδα ........................................................ 70 Ι.2.4.3 Προβλήματα και ανεπάρκεια της υπάρχουσας Επιμόρφωσης στην Ελλάδα ............................... 72

Ι.2.5 Προ-Έρευνα: 1ο Στάδιο που αφορά στην Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ ........ 74 Ι.2.5.1 Σκοπός του πρώτου σταδίου της προ-έρευνας ........................................................................... 74 Ι.2.5.2 Χαρακτηριστικά του δείγματος του πρώτου σταδίου της προ-έρευνας ....................................... 75 Ι.2.5.3 Αρχικές γνώσεις και δυνατότητες των εκπαιδευτικών όσον αφορά στις ΤΠΕ ............................ 75 Ι.2.5.4 Στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στις ΤΠΕ ........................................................................... 76 Ι.2.5.5 Μορφές επιθυμητής διαρκούς επιμόρφωσης .............................................................................. 77 Ι.2.5.6 Συμπεράσματα που απορρέουν από το πρώτο στάδιο της προ-έρευνας ..................................... 77

Ι.2.6 Προ-Έρευνα: 2ο Στάδιο Σχεδιασμός και υλοποίηση της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης .. 79 Ι.2.6.1 Στόχοι του δεύτερου σταδίου της προ-έρευνας .......................................................................... 79 Ι.2.6.2 Χαρακτηριστικά του δείγματος του δεύτερου σταδίου της προ-έρευνας ..................................... 81 Ι.2.6.3 Η λειτουργία της Πιλοτικής Κοινότητας Μάθησης .................................................................... 81 Ι.2.6.4 Ανάλυση της χρήσης διαφόρων μορφών επικοινωνίας .............................................................. 84

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 8 από 653

Ι.2.6.5 Προβλήματα που προέκυψαν κατά τη λειτουργία της ΠΚΜ ....................................................... 87 2.6.5.1 Προβλήματα τεχνικής φύσης ..................................................................................................... 87 2.6.5.2 Προβλήματα οφειλόμενα σε συμπεριφορά ................................................................................. 87 2.6.5.3 Προβλήματα οφειλόμενα στη διαχείριση της ΠΚΜ ................................................................... 88 Ι.2.6.6 Θετικά αποτελέσματα της λειτουργίας της ΠΚΜ ....................................................................... 89 Ι.2.6.7 Συμπεράσματα που απορρέουν από την εφαρμογή της ΠΚΜ ..................................................... 90

Ι.2.7 Συμπεράσματα ..................................................................................................................... 91 Κεφάλαιο Ι.3 Υπάρχουσα έρευνα σχετικά με τις ΗΚΜ και την εκπαιδευτική χρήση των ΤΠΕ 95 Ι.3.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 95 Ι.3.2 Ιστορικό υπάρχουσας έρευνας – πεδία της έρευνας ........................................................... 95 Ι.3.2.1 Η εμφάνιση του τομέα της έρευνας για τη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση ............................. 95 Ι.3.2.2 Η εξέλιξη του τομέα της έρευνας ............................................................................................... 96 Ι.3.2.3 Η διεπιστημονικότητα του τομέα ............................................................................................... 98 Ι.3.2.4 Η εφαρμογή των ΗΚΜ και επιμέρους πεδία της έρευνας .......................................................... 99

Ι.3.3 Περιπτώσεις έρευνας σχετικές με τις ΗΚΜ ....................................................................... 102 Ι.3.3.1 Ερευνητικά ερωτήματα ............................................................................................................ 112 Ι.3.3.2 Ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της έρευνας .............................................................................. 116

Ι.3.4 Συμπεράσματα ................................................................................................................... 116 ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ και ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ............................................ 119 Κεφάλαιο ΙΙ.1 Προβληματική ............................................................................................ 121 ΙΙ.1.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 121 ΙΙ.1.2 Λόγοι πραγματοποίησης της έρευνας ................................................................................ 121 ΙΙ.1.3 Στοιχεία υπεροχής της χρήσης των ΗΚΜ για επιμόρφωση εκπαιδευτικών έναντι συμβατικών μεθόδων επιμόρφωσης ............................................................................................... 123 ΙΙ.1.3.1 Ελευθερία στην επιλογή του χρόνου και ανεξαρτησία του τόπου ............................................. 123 ΙΙ.1.3.2 Δυνατότητα διάρκειας στην υποστήριξη .................................................................................. 124 ΙΙ.1.3.3 Χρήση γραπτού λόγου .............................................................................................................. 124 ΙΙ.1.3.4 Θέματα κοινωνικοποίησης ...................................................................................................... 125 ΙΙ.1.3.5 Χρήση των ΤΠΕ και απόκτηση ΤΠΕ δεξιοτήτων ..................................................................... 125

ΙΙ.1.4 Στοιχεία πιθανής υπεροχής των ΗΚΜ έναντι των συμβατικών μεθόδων .......................... 126 ΙΙ.1.4.1 Ποιότητα ................................................................................................................................. 127 ΙΙ.1.4.2 Πλαίσιο για εφαρμογή σύγχρονων θεωριών μάθησης ............................................................. 129 ΙΙ.1.4.3 Αντιμετώπιση ειδικών συνθηκών, κόστος ................................................................................ 130

ΙΙ.1.5 Προβλήματα που απαντώνται σε ΗΚΜ ............................................................................. 131 ΙΙ.1.5.1 Η ανάγκη βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων .......................................................................... 131 ΙΙ.1.5.2 Ο φόβος και οι αντιδράσεις της ευρύτερης κοινότητας ............................................................ 131 ΙΙ.1.5.3 Δυσκολίες στην υλοποίηση - κόστος για εκπαιδευόμενους ....................................................... 131 ΙΙ.1.5.4 Χρόνος προετοιμασίας – Ισοζύγιο χρόνου και οφέλους ........................................................... 132 ΙΙ.1.5.5 Δυσκολίες λόγω έλλειψης της προσωπικής επαφής ................................................................. 133

ΙΙ.1.6 Συμπεράσματα ................................................................................................................... 135 Κεφάλαιο ΙΙ.2 Θεωρίες Μάθησης που σχετίζονται με ΗΚΜ ............................................. 137 ΙΙ.2.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 137 ΙΙ.2.2 Η αναγκαιότητα της θεωρητικής τεκμηρίωσης της ΗΚΜ της διατριβής ........................... 137 ΙΙ.2.3 Παραδοσιακές Θεωρίες Μάθησης και Θεωρίες Μάθησης οι οποίες υποστηρίζουν συστήματα όπως οι ΗΚΜ ............................................................................................................... 139 ΙΙ.2.4 Η επιλογή της Θεωρίας Δραστηριότητας για την θεωρητική τεκμηρίωση της ΗΚΜ της διατριβής ......................................................................................................................................... 142 ΙΙ.2.5 Η Θεωρία Δραστηριότητας (Activity Theory) ..................................................................... 144 ΙΙ.2.5.1 Ορισμός της Δραστηριότητας .................................................................................................. 145 ΙΙ.2.5.2 Η δομή της Δραστηριότητας .................................................................................................... 145

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 9 από 653

ΙΙ.2.5.3 Επίπεδα Δραστηριοτήτων ........................................................................................................ 149 ΙΙ.2.5.4 Μετασχηματισμός Δραστηριοτήτων ......................................................................................... 151 ΙΙ.2.5.5 Συγκρούσεις εντός μιας Δραστηριότητας και μεταξύ Δραστηριοτήτων .................................... 153 ΙΙ.2.5.6 Η μάθηση ως Δραστηριότητα που πηγάζει από άλλες Δραστηριότητες και παράγει άλλες ....... 156 ΙΙ.2.5.7 Η σχέση της ΗΚΜ της διατριβής με τη Θεωρία Δραστηριότητας ............................................. 158

ΙΙ.2.6 Στοιχεία της Θεωρίας του Κατανεμημένου Γιγνώσκειν (Distributed Cognition Theory) ... 164 ΙΙ.2.7 Στοιχεία της Θεωρίας της Εγκαθιδρυμένης Μάθησης (Situated Learning) ........................ 166 ΙΙ.2.8 Γενικές παιδαγωγικές αρχές που απορρέουν από τις Θεωρίες Μάθησης που υποστηρίζουν τις ΗΚΜ .......................................................................................................................................... 169 ΙΙ.2.9 Συμπεράσματα: Στοιχεία θεωρητικού πλαισίου ................................................................ 171

Κεφάλαιο ΙΙ.3 Θέματα Εκπαίδευσης Ενηλίκων ................................................................. 175 ΙΙ.3.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 175 ΙΙ.3.2 Τι είναι η εκπαίδευση ενηλίκων .......................................................................................... 175 ΙΙ.3.3 Ειδικά χαρακτηριστικά των ενηλίκων ................................................................................ 178

3.3.1 Η αυτονομία του ενήλικα ............................................................................................................. 178 3.3.2 Η εμπειρία του ενήλικα ................................................................................................................ 178 3.3.3 Ο κοινωνικός ρόλος του ενήλικα και η ανάγκη εφαρμογής της γνώσης ....................................... 180

ΙΙ.3.4 Αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων ....................................................................................... 181 ΙΙ.3.5 Θέματα εκπαίδευσης ενηλίκων που λαμβάνονται υπόψη για το σχεδιασμό της ΗΚΜ της διατριβής ......................................................................................................................................... 182 ΙΙ.3.5.1 Η αυτονομία και οι προϋπάρχουσες εμπειρίες των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στην ΗΚΜ της διατριβής .............................................................................................................................................. 183 ΙΙ.3.5.2 Η ανάγκη εφαρμογής της γνώσης ............................................................................................ 183 ΙΙ.3.5.3 Άλλα θέματα εκπαίδευσης ενηλίκων που αφορούν το σχεδιασμό της ΗΚΜ ............................. 184

ΙΙ.3.6 Συμπεράσματα ................................................................................................................... 186 ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ και ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ επιμορφωτικού προγράμματος με αξιοποίηση του διαδικτύου .................................................................................................... 189 Κεφάλαιο ΙΙΙ.1 Ο σχεδιασμός της ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης ........................ 191 ΙΙΙ.1.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 191 ΙΙΙ.1.2 Οι Δραστηριότητες του συστήματος της ΗΚΜ .............................................................. 191 ΙΙΙ.1.3 Τα υποκείμενα και η διαμοίραση εργασίας .................................................................... 193 ΙΙΙ.1.4 Αντικείμενο, αποτέλεσμα και κίνητρα για τη συμμετοχή στην ΗΚΜ .............................. 194 ΙΙΙ.1.5 Ο ελαστικός χαρακτήρας της ΗΚΜ ............................................................................... 196 ΙΙΙ.1.6 Ο συντονισμός της ΗΚΜ ............................................................................................... 197 ΙΙΙ.1.7 Κανόνες της ΗΚΜ ......................................................................................................... 199 ΙΙΙ.1.8 Τα τεχνουργήματα της ΗΚΜ ......................................................................................... 201 ΙΙΙ.1.8.1 Η πλατφόρμα υλοποίησης ....................................................................................................... 203 ΙΙΙ.1.8.2 Θέματα ασφάλειας στην ΗΚΜ................................................................................................. 205 ΙΙΙ.1.8.3 Οι προσφερόμενες υπηρεσίες στην ΗΚΜ ................................................................................ 206 ΙΙΙ.1.8.4 Προδιαγραφές μηχανημάτων ................................................................................................... 208 ΙΙΙ.1.8.5 Εργαλεία αναστοχασμού.......................................................................................................... 210

ΙΙΙ.1.9 Το πρότυπο διεξαγωγής του ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος ...................... 212 ΙΙΙ.1.9.1 ‘Τρόπος διεξαγωγής’ και ‘οργάνωση’ του ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος ............ 213 ΙΙΙ.1.9.2 ‘Τεχνουργήματα’ που αφορούν στην υλοποίηση μαθημάτων στην ΚΜΕ ................................. 215 ΙΙΙ.1.9.3 ‘Εφαρμογή Κανόνων’ στο ηλεκτρονικά υποστηριζόμενο μάθημα ........................................... 216 ΙΙΙ.1.9.4 Ο ‘Συντονισμός’ του μαθήματος ............................................................................................. 218

ΙΙΙ.1.10 Συμπεράσματα ............................................................................................................... 219 Κεφάλαιο ΙΙΙ.2 Η υλοποίηση του προγράμματος της ΚΜΕ ............................................ 221 ΙΙΙ.2.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 221 ΙΙΙ.2.2 Το πρόγραμμα της ΚΜΕ ................................................................................................ 221 ΙΙΙ.2.3 Οι διαδικασίες καθορισμού των υποκειμένων και των αντικειμένων της ΚΜΕ ............ 222

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 10 από 653

ΙΙΙ.2.3.1 Διαδικασία επιλογής των εισηγητών (εκπαιδευτών) ................................................................ 222 ΙΙΙ.2.3.2 Διαδικασία καθορισμού των μαθημάτων της ΚΜΕ ................................................................. 223 ΙΙΙ.2.3.3 Διαδικασία επιλογής των απλών μελών της ΚΜΕ ................................................................... 224 ΙΙΙ.2.3.4 Το είδος και ο αριθμός των μαθημάτων που υλοποιήθηκαν .................................................... 227

ΙΙΙ.2.4 Η υλοποίηση των βασικών τεχνουργημάτων της ΚΜΕ ................................................. 228 ΙΙΙ.2.5 Η υλοποίηση του προτύπου του ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος στην ΚΜΕ 230 ΙΙΙ.2.6 Το Ημερολόγιο υλοποίησης της ΚΜΕ ............................................................................ 233 ΙΙΙ.2.6.1 Αρχική Περίοδος Οργάνωσης της Κοινότητας (1/8/2003 – 30/11/2003, συνολικά 123 μέρες) 234 ΙΙΙ.2.6.2 Περίοδος Πραγματοποίησης Μαθημάτων (1/12/2003 – 30/4/2004, συνολικά 151 μέρες) ...... 235 ΙΙΙ.2.6.3 Η Δραστηριότητα δημιουργίας της «Κοινότητας Μάθησης» .................................................... 236

ΙΙΙ.2.7 Συμπεράσματα ............................................................................................................... 237 ΜΕΡΟΣ ΙV: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ................................................................. 239 Κεφάλαιο ΙV.1 Ερευνητικά ερωτήματα .......................................................................... 241 ΙV.1.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 241 ΙV.1.2 Η κεντρική Δραστηριότητα Υλοποίησης της ΚΜΕ και το βασικό ερευνητικό ερώτημα 241 ΙV.1.3 Επιμέρους Δραστηριότητες και ερευνητικά ερωτήματα ................................................ 242 ΙV.1.3.1 Η Δραστηριότητα Σχεδιασμού και Οργάνωσης της ΚΜΕ ........................................................ 243 ΙV.1.3.2 Η Δραστηριότητα Υλοποίησης Μαθημάτων στο πλαίσιο της ΚΜΕ .......................................... 243 ΙV.1.3.3 Δραστηριότητα Δημιουργίας και Διατήρησης της Κοινότητας της Μάθησης ............................ 245

Κεφάλαιο ΙV.2 Περιγραφή του πλαισίου της έρευνας .................................................... 249 ΙV.2.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 249 ΙV.2.2 Μελέτη περίπτωσης – Μέθοδοι παρατήρησης – Μεθοδολογία ..................................... 249 ΙV.2.3 Είδος και μεθοδολογία της έρευνας της διατριβής ........................................................ 251 ΙV.2.3.1 Είδος και στόχοι της έρευνας .................................................................................................. 251 ΙV.2.3.2 Πλαίσιο της έρευνας ................................................................................................................ 251 ΙV.2.3.3 Μέθοδοι παρατήρησης ............................................................................................................ 252 ΙV.2.3.4 Μεθοδολογία της έρευνας ....................................................................................................... 252

ΙV.2.4 Πηγές άντλησης δεδομένων .......................................................................................... 254 ΙV.2.4.1 Ερωτηματολόγια ..................................................................................................................... 255 ΙV.2.4.2 Συνεντεύξεις ............................................................................................................................ 257 ΙV.2.4.3 Δεδομένα καταγραφής δράσεων των εκπαιδευομένων ............................................................ 258 ΙV.2.4.4 Μετα-δεδομένα: Μετρήσεις παραμέτρων Ανάλυσης Κοινωνικού Δικτύου ............................... 260

ΙV.2.5 Συμπεράσματα ............................................................................................................... 261 Κεφάλαιο ΙV.3 Περιγραφή του δείγματος ....................................................................... 263 ΙV.3.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 263 ΙV.3.2 Ποιοι αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας ...................................................................... 263 ΙV.3.3 Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος της έρευνας ........................................... 264 ΙV.3.3.1 Εκπαιδευόμενοι ....................................................................................................................... 264 ΙV.3.3.2 Εισηγητές ................................................................................................................................ 265

ΙV.3.4 Ειδικότητες – στοιχεία των επαγγελμάτων του δείγματος ............................................ 266 ΙV.3.4.1 Εκπαιδευόμενοι ....................................................................................................................... 266 ΙV.3.4.2 Εισηγητές ................................................................................................................................ 267

ΙV.3.5 Γενικές γνώσεις – τυπικά προσόντα .............................................................................. 267 ΙV.3.5.1 Εκπαιδευόμενοι ....................................................................................................................... 267

ΙV.3.6 Γνώσεις του δείγματος σε σχέση με τις ΤΠΕ ................................................................ 268 ΙV.3.6.1 Εκπαιδευόμενοι ....................................................................................................................... 268 ΙV.3.6.2 Εισηγητές ................................................................................................................................ 271

ΙV.3.7 Εμπειρία σε προγράμματα εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης ............................................. 271 ΙV.3.7.1 Εκπαιδευόμενοι ....................................................................................................................... 271 ΙV.3.7.2 Εισηγητές ................................................................................................................................ 271

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 11 από 653

ΙV.3.8 Τεχνουργήματα που χρησιμοποιούσαν οι εκπαιδευόμενοι ............................................. 272 ΙV.3.9 Πρόθεση χρόνου απασχόλησης των εκπαιδευομένων ................................................... 273 ΙV.3.10 Συμπεράσματα ............................................................................................................... 273

Κεφάλαιο ΙV.4 Ανάλυση της Δραστηριότητας «Οργάνωσης» της ΚΜΕ ......................... 275 ΙV.4.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 275 ΙV.4.2 Η Δραστηριότητα «Οργάνωσης της Κοινότητας» ........................................................... 275 ΙV.4.2.1 Οι επιμέρους Ενέργειες των συντονιστών ................................................................................ 277 ΙV.4.2.2 Οι επιμέρους Ενέργειες των εισηγητών ................................................................................... 277 ΙV.4.2.3 Οι επιμέρους Ενέργειες των απλών μελών .............................................................................. 278

ΙV.4.3 Δεδομένα έρευνας που χρησιμοποιούνται στην ανάλυση της Δραστηριότητας ............ 278 ΙV.4.4 Ανεξάρτητες μεταβλητές ............................................................................................... 280 ΙV.4.5 Εξαρτημένες μεταβλητές ............................................................................................... 281 ΙV.4.6 Αποτελέσματα της ανάλυσης ........................................................................................ 284 ΙV.4.6.1 Διερεύνηση της σχέσης της προσωπικής επιτυχίας των μελών με τη συμμετοχή τους στην αρχική φάση δοκιμαστικής λειτουργίας της ΚΜΕ ................................................................................................... 284 ΙV.4.6.2 Διερεύνηση της στάσης-γνώμης των απλών μελών και της σχέσης της με τη αρχική συμμετοχή στην πρόσωπο με πρόσωπο εκπαίδευση ..................................................................................................... 286

ΙV.4.7 Συμπεράσματα από την ανάλυση της Δραστηριότητας Οργάνωσης της ΚΜΕ ............... 290 Κεφάλαιο ΙV.5 Ανάλυση της Δραστηριότητας «Υλοποίησης Μαθημάτων» .................... 293 ΙV.5.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 293 ΙV.5.2 Η Δραστηριότητα «Υλοποίησης Μαθημάτων» στην ΚΜΕ .............................................. 293 ΙV.5.2.1 Επιμέρους Ενέργειες των εισηγητών ....................................................................................... 295 ΙV.5.2.2 Επιμέρους Ενέργειες των εκπαιδευομένων .............................................................................. 296 ΙV.5.2.3 Επιμέρους Ενέργειες των συντονιστών .................................................................................... 297

ΙV.5.3 Ορισμός της επιτυχίας ενός μαθήματος – Ερευνητικά ερωτήματα που εξετάζονται στην ανάλυση 299 ΙV.5.3.1 Ορισμός της «επιτυχούς διεξαγωγής» ενός μαθήματος της ΚΜΕ ............................................ 299 ΙV.5.3.2 Το πρότυπο του ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος της ΚΜΕ ..................................... 301 ΙV.5.3.3 Ερευνητικά ερωτήματα που εξετάζονται στην ανάλυση ........................................................... 302

ΙV.5.4 Σχεδιασμός – περίγραμμα της ανάλυσης της Δραστηριότητας ...................................... 303 ΙV.5.5 Δεδομένα έρευνας που χρησιμοποιούνται στην ανάλυση της Δραστηριότητας ............ 307 ΙV.5.6 Ανεξάρτητες μεταβλητές που απορρέουν από την περιγραφή της «ταυτότητας» των μαθημάτων της ΚΜΕ ....................................................................................................................... 308 ΙV.5.6.1 Ανεξάρτητες μεταβλητές που απορρέουν από καταγεγραμμένα δεδομένα ................................ 309 ΙV.5.6.2 Ανεξάρτητες μεταβλητές που απορρέουν από Ενέργειες των εισηγητών .................................. 312 ΙV.5.6.3 Ανεξάρτητες μεταβλητές που απορρέουν από Ενέργειες των εκπαιδευομένων ........................ 317

ΙV.5.7 Καθορισμός εξαρτημένων μεταβλητών που σχετίζονται με την «επιτυχία» ενός μαθήματος ....................................................................................................................................... 320 ΙV.5.7.1 Εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με καταγεγραμμένα αποτελέσματα της παρακολούθησης των μαθημάτων. ............................................................................................................. 321 ΙV.5.7.2 Εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με την αξιολόγηση των μαθημάτων ........................ 322 ΙV.5.7.3 Εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με το βαθμό επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης ...... 323 ΙV.5.7.4 Εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με τη γνώση που αποκτήθηκε .................................. 324

ΙV.5.8 Αξιολόγηση των μαθημάτων με βάση τις απαντήσεις των εκπαιδευομένων ................ 327 ΙV.5.9 Αξιολόγηση των μαθημάτων με βάση τις απαντήσεις των εισηγητών .......................... 332 ΙV.5.10 Στατιστικά αποτελέσματα που επιβεβαιώνουν την εγκυρότητα των δεδομένων .......... 335 ΙV.5.10.1 Παρουσίαση ορισμένων βασικών συσχετίσεων .................................................................. 335 ΙV.5.10.2 Συσχετίσεις που αφορούν στην αξιολόγηση των μαθημάτων .............................................. 336

ΙV.5.11 Συσχετίσεις που αφορούν στις επιλογές των εισηγητών ................................................ 338 ΙV.5.11.1 Συσχετίσεις των εισηγητών που αφορούν στην επικοινωνία ............................................... 338 ΙV.5.11.2 Συσχετίσεις που αφορούν στην εφαρμογή του προτύπου του ηλεκτρονικά υποστηριζόμενου μαθήματος της ΚΜΕ .................................................................................................................................. 339

ΙV.5.12 Συσχετίσεις που αφορούν στις επιλογές των εκπαιδευομένων ...................................... 341 ΙV.5.12.1 Επιλογές των εκπαιδευομένων που αφορούν στην επικοινωνία .......................................... 341

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 12 από 653

ΙV.5.12.2 Συσχετίσεις που αφορούν στη συμμετοχή των εκπαιδευομένων σε μαθήματα που εφαρμόστηκε σε μεγάλο βαθμό το προτεινόμενο πρότυπο ................................................................................................ 343

ΙV.5.13 Μελέτη της μεταβολής της στάσης και των γνώσεων των εκπαιδευομένων ................. 345 ΙV.5.13.1 Μεταβολή της στάσης των εκπαιδευομένων σχετικά με τη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία 345 ΙV.5.13.2 Μεταβολή της στάσης των εκπαιδευομένων σχετικά με τις προτιμήσεις τους για τον τύπο επιμόρφωσης 348 ΙV.5.13.3 Γνώσεις που αποκτήθηκαν από τους εκπαιδευόμενους ....................................................... 350

ΙV.5.14 Ανάλυση πολλαπλών αντιστοιχιών ............................................................................... 352 ΙV.5.14.1 Οι μεταβλητές που χρησιμοποιούνται στην Ανάλυση Πολλαπλών Αντιστοιχιών ................. 352 ΙV.5.14.2 Ο πρώτος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ......................................................................... 354 ΙV.5.14.3 Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ....................................................................... 354 ΙV.5.14.4 Ο τρίτος παραγοντικός άξονας ανάλυσης ........................................................................... 355 ΙV.5.14.5 Κατηγοριοποίηση των μαθημάτων της ΚΜΕ με βάση το προβολικό επίπεδο 1Χ2 .............. 356 ΙV.5.14.6 Κατηγοριοποίηση των μαθημάτων της ΚΜΕ με βάση το προβολικό επίπεδο 1Χ3 .............. 358 ΙV.5.14.7 Κατηγοριοποίηση των μαθημάτων της ΚΜΕ με βάση την τρισδιάστατη απεικόνιση του προβολικού «χώρου» 1Χ2Χ3 ..................................................................................................................... 360

ΙV.5.15 Συμπεράσματα που απορρέουν από την ανάλυση της Δραστηριότητας «Υλοποίησης των μαθημάτων» πίνακας ....................................................................................................................... 362

Κεφάλαιο ΙV.6 Ανάλυση της Δραστηριότητας «Δημιουργίας και Διατήρησης της Κοινότητας Μάθησης» ............................................................................................................ 367 ΙV.6.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 367 ΙV.6.2 Η Δραστηριότητα «Δημιουργίας και Διατήρησης της Κοινότητας Μάθησης» ................. 367 ΙV.6.3 Επιμέρους Ενέργειες της Δημιουργίας της Κοινότητας Μάθησης .................................. 370 ΙV.6.3.1 Επιμέρους Ενέργειες των συντονιστών .................................................................................... 370 ΙV.6.3.2 Επιμέρους Ενέργειες των Εισηγητών ...................................................................................... 371 ΙV.6.3.3 Επιμέρους Ενέργειες των Εκπαιδευομένων ............................................................................. 371

ΙV.6.4 Ερευνητικά ερωτήματα και σχεδιασμός της ανάλυσης της Δραστηριότητας ................ 372 ΙV.6.4.1 Ερευνητικά ερωτήματα ............................................................................................................ 372 ΙV.6.4.2 Μεθοδολογία ........................................................................................................................... 374 ΙV.6.4.3 Σχεδιασμός της ανάλυσης της Δραστηριότητας ....................................................................... 375

ΙV.6.5 Ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές της ανάλυσης ............................................. 377 ΙV.6.6 Αποτελέσματα της ανάλυσης που αφορούν γενικά στη Δημιουργία της Κοινότητας Μάθησης 379 ΙV.6.6.1 Η σχέση του βαθμού της επικοινωνίας με τη δημιουργία της Κοινότητας ................................ 379 ΙV.6.6.2 Η σχέση της εφαρμογής του προτύπου με τη δημιουργία της Κοινότητας ............................... 381 ΙV.6.6.3 Η σχέση της επιτυχίας των μαθημάτων με τη δημιουργία της Κοινότητας ............................... 383 ΙV.6.6.4 Άλλες σχέσεις που αφορούν στη δημιουργία της Κοινότητας ................................................... 384

ΙV.6.7 Ανάλυση της δημιουργίας και της εξέλιξης της Κοινότητας της Μάθησης μέσω της μελέτης της επικοινωνίας ................................................................................................................ 385 ΙV.6.8 Ανάλυση της email επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης ......................................... 386 ΙV.6.8.1 Η υπηρεσία email και το χρονικό διάστημα που πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις ..................... 386 ΙV.6.8.2 Μετρήσεις ανάλυσης κοινωνικών δικτύων που σχετίζονταν με το email ................................. 387 ΙV.6.8.3 Ποσοτικά στοιχεία της email επικοινωνίας ............................................................................. 389 ΙV.6.8.4 Ανάλυση της Δραστηριότητας μέσω των γράφων επικοινωνίας ............................................. 391

ΙV.6.9 Συντονισμός μέσω email μηνυμάτων ............................................................................ 399 ΙV.6.9.1 Χαμηλού και υψηλού επιπέδου συντονισμός ............................................................................ 399 ΙV.6.9.2 Η πολιτική συντονισμού που εφαρμόστηκε .............................................................................. 399

ΙV.6.10 Ανάλυση της επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης που πραγματοποιήθηκε μέσω του Κεντρικού Forum της ΚΜΕ ............................................................................................................. 403 ΙV.6.11 Ανάλυση της επικοινωνίας της Κοινότητας Μάθησης μέσω της υπηρεσίας της σύγχρονης επικοινωνίας (chat) της ΚΜΕ ......................................................................................................... 407 ΙV.6.12 Σύνθεση της εικόνας της δημιουργίας και εξέλιξης της ευρύτερης Κοινότητας της ΚΜΕ 410 ΙV.6.12.1 Παρουσίαση της επίδρασης του συντονισμού στη συνολική επικοινωνία της ΚΜΕ............. 410 ΙV.6.12.2 Περίοδοι δημιουργίας και εξέλιξης της Κοινότητας της ΚΜΕ ............................................ 417 ΙV.6.12.3 Αναλυτική παρουσίαση της συνολικής επικοινωνίας της ΚΜΕ ........................................... 419

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 13 από 653

ΙV.6.13 Συμπεράσματα από την ανάλυση της Δραστηριότητας Δημιουργίας της Κοινότητας της Μάθησης 422 ΙV.6.13.1 Συμπεράσματα που αφορούν γενικά στη δημιουργία και τη διατήρηση της Κοινότητας Μάθησης της ΚΜΕ ..................................................................................................................................... 423 ΙV.6.13.2 Συμπεράσματα που απορρέουν από την ανάλυση της επικοινωνίας που πραγματοποιήθηκε στην ΚΜΕ 425

Κεφάλαιο ΙV.7 Ανάλυση της δημιουργίας και εξέλιξης της επιμέρους Κοινότητας Μάθησης ενός μαθήματος ....................................................................................................... 429 ΙV.7.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 429 ΙV.7.2 Η ανάγκη της ανάλυσης της επιμέρους Κοινότητας του μαθήματος ΜΑΘ1 .................. 429 ΙV.7.3 Ο τύπος της επιμέρους Κοινότητας του μαθήματος ΜΑΘ1 .......................................... 430 ΙV.7.4 Στοιχεία περιγραφής του μαθήματος ΜΑΘ1 ................................................................ 431 ΙV.7.5 Ανάλυση της επικοινωνίας που πραγματοποιήθηκε μέσω του Forum του ΜΑΘ1 ........ 433 ΙV.7.6 Ανάλυση της email επικοινωνίας του ΜΑΘ1 ............................................................... 437 ΙV.7.7 Ανάλυση της επικοινωνίας του ΜΑΘ1 μέσω της υπηρεσίας του chat .......................... 443 ΙV.7.8 Ποιοτική ανάλυση των chat του ΜΑΘ1 ........................................................................ 447 ΙV.7.9 Τρόπος διεξαγωγής του μαθήματος και πολιτική συντονισμού που εφαρμόστηκε ...... 450 ΙV.7.10 Ανάλυση της συνέντευξης του εισηγητή του ΜΑΘ1 .................................................... 454 ΙV.7.11 Σύνθεση της εικόνας της δημιουργίας και της εξέλιξης της Κοινότητας Μάθησης του ΜΑΘ1 460 ΙV.7.12 Συμπεράσματα που απορρέουν από την ανάλυση της δημιουργίας και εξέλιξης της Κοινότητας Μάθησης του ΜΑΘ1 ..................................................................................................... 465

Κεφάλαιο ΙV.8 Μελέτη της επίδρασης των Εργαλείων Αναστοχασμού .......................... 469 ΙV.8.1 Εισαγωγή ....................................................................................................................... 469 ΙV.8.2 Το ερευνητικό ερώτημα που σχετίζεται με την επίδραση των εργαλείων αναστοχασμού 469 ΙV.8.3 Ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές της ανάλυσης ............................................. 470 ΙV.8.3.1 Δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν ............................................................................................ 470 ΙV.8.3.2 Ανεξάρτητες μεταβλητές .......................................................................................................... 471 ΙV.8.3.3 Εξαρτημένες μεταβλητές ......................................................................................................... 472

ΙV.8.4 Αποτελέσματα της ανάλυσης ........................................................................................ 474 ΙV.8.4.1 Η παρακολούθηση των εργαλείων αναστοχασμού από τα υποκείμενα .................................... 474 ΙV.8.4.2 Αποτελέσματα από τις απαντήσεις των εκπαιδευομένων ......................................................... 476 ΙV.8.4.3 Αποτελέσματα από τις απαντήσεις των εισηγητών ................................................................... 479 ΙV.8.4.4 Άλλες συσχετίσεις .................................................................................................................... 481

ΙV.8.5 Συμπεράσματα ............................................................................................................... 482 ΜΕΡΟΣ V: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ, ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ .. 485 Κεφάλαιο V.1 Συμπεράσματα της διατριβής ..................................................................... 487

V.1.1 Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης και Επιμόρφωση .................................................... 487 V.1.2 Κατηγοριοποίηση των ΗΚΜ ......................................................................................... 489 V.1.3 Η έρευνα σχετικά με τις ΗΚΜ και την εκπαιδευτική χρήση των ΤΠΕ ......................... 489 V.1.4 Οι λόγοι της υλοποίησης της ΚΜΕ ................................................................................ 493 V.1.5 Η επιλογή της θεωρίας Δραστηριότητας για το σχεδιασμό και τη θεωρητική στήριξη της ΚΜΕ 494 V.1.6 Ο σχεδιασμός της ΚΜΕ ................................................................................................. 497 V.1.7 Η έρευνα στο πλαίσιο της ΚΜΕ .................................................................................... 500 V.1.8 Η Δραστηριότητα Οργάνωσης και Σχεδιασμού της ΚΜΕ ............................................... 501 V.1.9 Η Δραστηριότητα υλοποίησης των μαθημάτων της ΚΜΕ ............................................... 504

1.9.1 Ερευνητικά Ερωτήματα................................................................................................................ 504 1.9.2 Ο ορισμός της επιτυχίας των μαθημάτων της ΚΜΕ ..................................................................... 506

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 14 από 653

1.9.3 Αποτελέσματα της ανάλυσης ........................................................................................................ 508 V.1.10 Η Δραστηριότητα δημιουργίας και διατήρησης της Κοινότητας της Μάθησης στην ΚΜΕ 512

1.10.1 Ερευνητικά Ερωτήματα ........................................................................................................... 512 1.10.2 Αποτελέσματα της ανάλυσης .................................................................................................... 513

V.1.11 Η ανάλυση ενός συγκεκριμένου μαθήματος της ΚΜΕ .................................................. 516 V.1.12 Θέματα αυτορύθμισης της συμπεριφοράς των εκπαιδευόμενων στην ΚΜΕ .................. 519

Κεφάλαιο V.2 Συμβολή και προεκτάσεις της διατριβής.................................................... 523

V.2.1 Η συμβολή της διατριβής .............................................................................................. 523 V.2.1.1 Στον τομέα της εκπαιδευτικής έρευνας .................................................................................... 523 V.2.1.2 Στην εκπαίδευση ..................................................................................................................... 527

V.2.2 Προεκτάσεις της έρευνας .............................................................................................. 528 V.2.2.1 Η μελέτη της επίδρασης μιας συνεχούς υποστηρικτικής δομής ................................................ 528 V.2.2.2 Η περαιτέρω ανάπτυξη τεχνουργημάτων ................................................................................. 528 V.2.2.3 Η αλλαγή της συμπεριφοράς των συμμετεχόντων μετά το πέρας της ΚΜΕ .............................. 528 V.2.2.4 Η ανάλυση των μαθημάτων και των αποτελεσμάτων τους ...................................................... 529 V.2.2.5 Η επίδραση των εργαλείων αναστοχασμού. ............................................................................. 529

V.2.3 Προτάσεις που σχετίζονται με την υποστήριξη και την επιμόρφωση εκπαιδευτικών .. 529 V.2.3.1 Η συνεχής υποστήριξη εκπαιδευτικών μέσω ΗΚΜ .................................................................. 529 V.2.3.2 Η εφαρμογή του προτύπου για επιμόρφωση εκπαιδευτικών ..................................................... 530

ΜΕΡΟΣ VI ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ και ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ................................................................ 531 Κεφάλαιο VΙ.1 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................................................................................... 533

VΙ.1.1 Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία ....................................................................................... 533 VΙ.1.2 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία ........................................................................................... 538 VΙ.1.3 Σχετικές Ιστοσελίδες ..................................................................................................... 550

Κεφάλαιο VΙ.2 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ .......................................................................................... 551

VΙ.2.1 Ευρετήριο Σχημάτων και Εικόνων ................................................................................ 551 VΙ.2.2 Ευρετήριο Πινάκων ....................................................................................................... 552 VΙ.2.3 Ευρετήριο Συντομογραφιών .......................................................................................... 555 VΙ.2.4 Συντομογραφίες Μαθημάτων που υλοποιήθηκαν στην ΚΜΕ ....................................... 556

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 15 από 653

ΜΕΡΟΣ VIΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ .......................................................................................... 557 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΜΕ ................................................ 559 Α.1. Πρόσκληση συμμετοχής εισηγητών .................................................................................. 559 Α.2. Πρόσκληση συμμετοχής εκπαιδευομένων ......................................................................... 561 Α.3. Αίτηση συμμετοχής εκπαιδευομένων ................................................................................ 563 Α.4. Γενικές οδηγίες για εισηγητές ............................................................................................ 563 Α.5. Το προτεινόμενο μοντέλο υλοποίησης των μαθημάτων .................................................... 578

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ......................................................................... 583 Β.1. Αρχικό ερωτηματολόγιο γνώσεων και συνθηκών ............................................................. 583 Β.2. Ερωτηματολόγιο στάσεων των εκπαιδευομένων ............................................................... 586 Β.3. Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης των μαθημάτων από τους εκπαιδευόμενους .................... 591 Β.4. Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της ΚΜΕ από τους εκπαιδευόμενους ............................... 595 Β.5. Ερωτηματολόγιο συνολικής αξιολόγησης από τους εισηγητές ......................................... 598 Β.6. Δομή συνέντευξης εκπαιδευόμενων .................................................................................. 604 Β.7. Δομή συνέντευξης εισηγητών ............................................................................................ 606

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ................................ 609 Γ.1. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης της Δραστηριότητας Υλοποίησης των μαθημάτων ......... 609 a. Μεταβολές που σχετίζονται με τα καταγεγραμμένα χαρακτηριστικά των υποκειμένων ....... 609 Γ.2. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης της Δραστηριότητας Δημιουργίας της Κοινότητας ......... 610 a. Το σύνολο των μηνυμάτων συντονισμού ............................................................................... 610 b. Ποιοτική ανάλυση ορισμένων χαρακτηριστικών μηνυμάτων συντονισμού .......................... 612 c. Παράδειγμα ενός spam μηνύματος που σχετιζόταν με την ΚΜΕ .......................................... 615 d. Οι σύγχρονες συζητήσεις της ΚΜΕ ....................................................................................... 615 e. Απόσπασμα σύγχρονης συζήτησης που οργανώθηκε από τον συντονιστή ........................... 616 Γ.3. Επιπρόσθετα στοιχεία ανάλυσης του ΜΑΘ1 ..................................................................... 619 a. Απόσπασμα σύγχρονης συζήτησης του ΜΑΘ1 ..................................................................... 619 b. Ανάλυση της συνέντευξης του εισηγητή του ΜΑΘ1 ............................................................. 622

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ: ΜΕΘΟΔΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ................................................................................................... 627 Δ.1. Τεχνουργήματα Αναστοχασμού: Περιγραφή διαδικασίας υπολογισμού των παραμέτρων Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων για το email .................................................................................. 627 a. Διαδικασία Συλλογής και Επεξεργασίας των Δεδομένων που αφορούσαν στην email επικοινωνία ..................................................................................................................................... 627 b. Κατασκευή των παραμέτρων Ανάλυσης Κοινωνικού Δικτύου και των Γράφων Επικοινωνίας 628 c. Κώδικας σε C για την κατασκευή του πίνακα μηνυμάτων .................................................... 630 d. Κώδικας σε C για το πρόγραμμα κατασκευής παραμέτρων και dot προγραμμάτων για τους γράφους ........................................................................................................................................... 633 Δ.2. Εύρεση παραμέτρων Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων και δημιουργία γράφων επικοινωνίας για το forum .................................................................................................................................... 641 a. Η διαδικασία........................................................................................................................... 641 b. Ο κώδικας σε Visual Basic ..................................................................................................... 643 c. Παράδειγμα Αρχείου αποτελεσμάτων με παραμέτρους SNA: .............................................. 647 d. Παράδειγμα dot Αρχείου και γράφου επικοινωνίας σε gif αρχείο: ........................................ 647 Δ.3. Δείγμα αναφοράς των Εργαλείων Αναστοχασμού .............................................................. 648

Εισαγωγή σελ. 16 από 653

Εισαγωγή σελ. 17 από 653

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν σημειωθεί σε διάφορους

τομείς και εφαρμόζονται στην καθημερινή μας ζωή, μεταβάλλουν και επηρεάζουν τον τρόπο

επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Ειδικά οι επιδράσεις των Τεχνολογιών της Πληροφορίας

και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) είναι τόσο σημαντικές σε κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και

πολιτιστικά ζητήματα που θεωρείται ότι έχει δημιουργηθεί ένα νέο περιβάλλον, μια νέα κοινωνία, η

Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ). Στη νέα αυτή Κοινωνία προσφέρονται νέες δυνατότητες για

μάθηση και διαμορφώνονται συνθήκες για τη δημιουργία και την εφαρμογή νέων συστημάτων και

προτύπων που σχετίζονται με τη μάθηση.

Το νέο τεχνολογικό περιβάλλον και οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί δημιουργούν την ανάγκη

προσαρμογής στα νέα δεδομένα για τους εξής τομείς της εκπαίδευσης:

a. Στην εφαρμογή νέων μεθόδων εκπαίδευσης και επιμόρφωσης για την αξιοποίηση των

δυνατοτήτων της επικοινωνίας που προσφέρουν τεχνουργήματα όπως το διαδίκτυο. Σύμφωνα

με τον ΟΟΣΑ (OECD 2003), υπάρχει ανάγκη μετάβασης από το υπάρχον «ερ