Ενότητα «Θέατρο»Λογοτεχνία Α΄ ΓΕΛ

Γιούλη Χρονοπούλου

Νοέμβριος 2016

Οφειλή στην Κική Δεμερτζή, επίτιμη σχολική σύμβουλο και διδάσκουσα σε δραματικές σχολές

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

• Διδάσκουμε το θέατρο ως φιλόλογοι

• Διδάσκουμε το τρίτο λογοτεχνικό είδος / γένος

• (αφηγηματικός πεζός λόγος – ποίηση)

• Διδάσκουμε τις συμβάσεις του είδους

Στόχοι της διδασκαλίας

1. Να γνωρίσουν τα χαρακτηριστικά του θεατρικού λόγου και τη βασική δομή ενός θεατρικού έργου

2. Να κατανοήσουν τη σημασία των δραματουργικών του στοιχείων (χαρακτήρες, συγκρούσεις, χώρος, χρόνος) και των θεατρικών συμβάσεων

3. Να έρθουν σε επαφή με τα δύο βασικά θεατρικά είδη, την κωμωδία και το δράμα και την εξέλιξή τους στον χρόνο

4. Να γνωρίσουν σημαντικούς Έλληνες και ξένους θεατρικούς συγγραφείς

5. Να προβληματιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεάτρου

6. Να συγκρίνουν (ομοιότητες – διαφορές) τον αφηγηματικό με τον δραματικό λόγο (αφήγηση – μίμηση)

7. Να αντιληφθούν την ιστορικότητα των θεατρικών έργων, τη σχέση τους με το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο παράγονται

8. Να συνειδητοποιήσουν ότι η θεατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συμβάλλουν πολλές τέχνες

9. Να κατανοήσουν ότι η παράσταση (ως αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης σκηνοθεσίας) είναι ερμηνεία του θεατρικού έργου

Ονορέ Ντωμιέ: «Θεατρική παράσταση»

Προσδοκώμενες δεξιότητες

• Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται μια θεατρική παράσταση

• Να εντοπίζουν την κεντρική σύγκρουση – το διακύβευμα - σε ένα θεατρικό έργο.

• Να αναγνωρίζουν τη λειτουργία των σκηνών στο πλαίσιο της συνολικής δραματουργίας

Έργο της Πολωνής σουρεαλίστριας ζωγράφου Marcin Kolpanowicz

• Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης.

• Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραματικής έκφρασης (δραματικές τεχνικές)

• Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο µε ένα λογοτεχνικό αφηγηματικό κείμενο και να μετατρέψουν το ένα στο άλλο

Από παράσταση του έργου «Το σπίτι της ΜπετνάνταΆλμπα» του Λόρκα στο Ισραήλ (2014)

Δραστηριότητες

• Ομαδική ανάγνωση θεατρικού έργου µε διανομή ρόλων

• Συλλογική παρακολούθηση θεατρικής παράστασης (μετά από ανάγνωση του έργου) ή ακρόαση ραδιοφωνικής παράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ

• Ανάγνωση και σχολιασμός θεατρικής κριτικής

• Συγγραφή κριτικής για θεατρική παράσταση

Από παράσταση του έργου «Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα» του Λόρκα στη Μαδρίτη (2003)

• Δημιουργική γραφή:

• Ταύτιση µε έναν θεατρικό χαρακτήρα και συγγραφή προσωπικών κειμένων (ημερολόγιο, επιστολή) από την οπτική του γωνία

• Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο

• Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρακτήρων από θεατρικό έργο

• Μετατροπή αφηγηματικού κειμένου σε θεατρικό και θεατρικού σε αφηγηματικό

Από παράσταση του έργου «Ο Τζαίημς και το γιγαντοροδάκινο»

• Παράσταση (επιλογή, διανομή ρόλων, σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο

• Συνεξέταση δύο ή περισσοτέρων έργων συγγενικών ως προς το θέμα ή το είδος (π.χ. «Ερωφίλη»/ «Στέλλα Βιολάντη»/ «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Αρχοντοχωριάτης»/ «Μαντάµ Σουσού», κλπ.)

«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» σκην. Δημ. Λιγνάδης, 2016 «Ρωμαίος και Ιουλιέτα για δύο» σκην Κ. Γάκης 2015»

• Σύγκριση λογοτεχνικού έργου µε τη θεατρική διασκευή του (π.χ. «Παραμύθι χωρίς όνομα»)

• Σύγκριση του θεατρικού κειμένου µε την κινηματογραφική ή τηλεοπτική μεταφορά του (π.χ. «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Μαντάμ Σουσού»)

«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» από το Βασιλικό Θέατρο της Κοπεγχάγης, 2014.

• Αναζήτηση παραστάσεων ενός έργου και παρουσίασή τους

• Έρευνα για την εποχή, τον χρόνο, τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο

• Διαφήμιση θεατρικού έργου µε αφίσα ή βίντεο/τρέιλερ

• Συγγραφή θεατρικού προγράμματος για ένα έργο

• Συγγραφή θεατρικού μονόπρακτου

«Όνειρο θερινής νύχτας» από το Pioneer Theatre Company. Σκηνικά: Peter Harrison.

Αξιολόγηση

• Να εντοπίσουν το κεντρικό διακύβευμα

• Να σχολιάσουν μια παράσταση με αναφορές στα επιμέρους στοιχεία της

• Να γράφουν ή να μετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτοντας σκηνικές οδηγίες

Σαίξπηρ: «Μάκβεθ», 1988Σκηνικό του Αυστριακού Gottfried Helnwein

• Να αναλύουν, προφορικά, γραπτά ή µε δραματοποίηση τους κεντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρικού έργου

• Να συγκρίνουν θεατρικά μεταξύ τους ή με αφηγηματικό έργο ή με κινηματογραφική μεταφορά

• Να αναζητούν στοιχεία για ένα θεατρικό έργο: τον συγγραφέα του, την εποχή του, τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

«Μάκβεθ» Μέσα στο δάσος

Θέατρο - Λογοτεχνία

• Κάθε δραματικό κείμενο πριν τη σκηνική του πραγμάτωση διαβάζεται ως ένα λογοτεχνικό κείμενο

• Η βασική διαφοροποίηση από τα άλλα λογοτεχνικά είδη: η παραστασιμότητάτου είναι εγγεγραμμένη στο κείμενο

• Η «δραματολογική ανάλυση» επιχειρεί να αποκαλύψει τις περισσότερες δυνατές όψεις ή ερμηνείες του θεατρικού έργου

• Δεν προετοιμάζει μια σκηνοθεσία. Η παράσταση είναι (μόνο) μία ερμηνεία του θεατρικού έργου

«Εγώ η Μάρθα Φρόυντ», δραματοποιημένο μυθιστόρημα της Φωτεινής Τσαλίκογλου

Η διπλή φύση του θεάτρου

ΚείμενοΛογοτεχνία

Παράσταση

Θέατρο

Συγγραφέας Αναγνώστης

ΣκηνοθέτηςΗθοποιός

Θεατής

Δραματικός λόγος

• Ομοιότητες με αφηγηματικό λόγο:

• Και τα δυο αφηγούνται μια ιστορία (αφηγηματικός ιστός)

• γεγονότα/ιστορία/ μύθος/ υπόθεση (χρονική σχέση)

• πλοκή (αιτιακή σχέση)

• Ήρωες - χαρακτήρες

«Ο μαγικός αυλός» του Μότσαρτ

Ο φορέας της αφήγησης

• Ποιος αφηγείται την ιστορία;

• Στη δραματουργία δεν εμφανίζεται μέσα στο έργο μια αφηγηματική συνείδηση ανάλογη με εκείνη που αντιλαμβανόμαστε στην πεζογραφία

• Ο συγγραφέας «δείχνει» τους χαρακτήρες, δεν μας μιλά γι’ αυτούς μέσω του αφηγητή ή των άλλων προσώπων

• Στο θεατρικό έργο καθένα από τα πρόσωπα λέει έμμεσα – αποσπασματικά την ιστορία του (αποκτά ένα είδος ατομικής αφηγηματικής συνείδησης)

Γνωρίσματα δραματικού λόγου

• ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ

• Διάλογος (ο λόγος που περνά από πρόσωπο σε πρόσωπο και δημιουργεί τον μύθο, τα γεγονότα και τις συγκρούσεις –κινημένος λόγος)

• Σκηνικές οδηγίες (ο συγγραφέας προτείνει τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα αναπτυχθεί η δράση)

• Σκηνές – πράξεις (η δράση χωρίζεται σε μικρές ενότητες μέσα στις οποίες εξελίσσεται ένα γεγονός και προετοιμάζεται ένα άλλο)

• ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ - ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ• Συγκρούσεις [στη δράση όλα είναι προϊόν

συγκρούσεων, εξωτερικών (π.χ. ανάμεσα στους ήρωες, που διεκδικούν τον ίδιο στόχο) και εσωτερικών (π.χ. κρίση συνείδησης του ήρωα ή ιδεολογική αντιπαράθεση)]

• Παραστασιμότητα (κάθε λέξη στο θεατρικό κείμενο στοχεύει στην πρόκληση δράσης και στην παραγωγή σκηνικού αισθήματος & ερμηνείας)

• Χαρακτήρες (ζητούμενο: τα πρόσωπα να αποκτήσουν «σάρκα και οστά», να γίνουν αληθοφανή πρόσωπα)

Ο διάλογος

Αποτελεί την ειδοποιό διαφορά του δράματος από τα άλλα λογοτεχνικά είδη

Ολοκληρωτική χρήση του λόγου στη μορφή του διαλόγου

Μέσω αυτού χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα

Μέσω αυτού συντελούνται οι δραματικές καταστάσεις και οι συγκρούσεις

Οι σκηνικές οδηγίες

• Συμπληρώνουν το λεκτικό μέρος του έργου (υποδείξεις για την ηθοποιία)

• Φανερώνουν το όραμα του συγγραφέα για την παράσταση (υποδείξεις για τον χώρο, τα σκηνικά, την εξωτερική εμφάνιση των ηθοποιών, κλπ.)

;O

«Όνειρο θερινής νύχτας» Σαίξπηρ, 1999 στο Hever Castle

Για τη διερεύνηση του διαλόγου• Οι μαθητές μελετούν τη

γλώσσα/ύφος που μιλά το δραματικό πρόσωπο και αξιολογούν κατά πόσον ταιριάζει:

• με την κοινωνική του θέση, το ήθος του, κλπ.

• με τη δράση ή τα συναισθήματά του στη δεδομένη δραματική κατάσταση

• προσπαθούν να ερμηνεύσουν πιθανές παύσεις και σιωπές

• αξιολογούν κατά πόσον αποκαλύπτει ή συγκαλύπτει τις προθέσεις και τα κίνητρά του

Για τη διερεύνηση των σκηνικών οδηγιών • Εντοπίζουν υποδείξεις που

αφορούν παραγλωσσικάστοιχεία (επιτονισμός, παύσεις, ένταση φωνής) και εξωγλωσσικά (χειρονομίες, έκφραση προσώπου, βλέμμα, κίνηση)

• Σημειώνουν τις υποδείξεις για τον σκηνικό χώρο, τα φωτιστικά και ηχητικά εφέ, την εμφάνιση των προσώπων, κλπ.

Ιδιαιτερότητες δραματικού λόγου

• Δεν λέγονται όλα (μερικές φορές έχει μεγαλύτερη βαρύτητα το τι δεν λένε τα πρόσωπα από το τι λένε)

• Τα πρόσωπα δεν λένε αυτό που σκέφτονται (ο λόγος συγκαλύπτει τις προθέσεις, αντί να τις αποκαλύπτει)

• Τα πρόσωπα σιωπούν (προέλευση, διάρκεια, αποτελέσματα σιωπής)

• Συνεπώς, από πού προκύπτουν τα συμπεράσματα;

Διαφορές από αφηγηματικό λόγο

• Αφηγηματικός

• Η πλοκή δίνεται από τον συγγραφέα

• Το μυθιστόρημα μπορεί να προσφέρει ένα πανόραμα ζωής, με άφθονα γεγονότα, που δεν προσφέρουν υποχρεωτικά στη δράση, αλλά λειτουργούν ως δείκτες (χαρακτήρων, περιβάλλοντος, κλπ.)

• Το αφηγηματικό κείμενο γράφεται για να διαβαστεί

• Το αφηγηματικό κείμενο είναι ολοκληρωμένο

• Δραματικός

• Φορείς της πλοκής είναι οι ήρωες

• Το δράμα επικεντρώνεται σε κρίσιμα στοιχεία δράσης, «σε πυρηνικά γεγονότα, που, σε μια αιτιακή αλυσίδα, πυροδοτούν το ένα το άλλο διαδοχικά» (R. Barthes)

• Το δραματικό κείμενο γράφεται για να παρασταθεί

• Το δραματικό κείμενο είναι κείμενο εν αναμονή, περιμένει την ολοκλήρωσή του, την πραγμάτωσή του – είναι ένα κείμενο που «κοιμάται» στις σελίδες του βιβλίου και περιμένει να το ξυπνήσεις…

Δομή της πλοκής

• Η διάταξη των γεγονότων

• Το παραδοσιακό (αριστοτελικό) σχήμα:

• αρχή (τα δεδομένα)

• μέση (σύγκρουση, κλιμάκωση, κορύφωση)

• τέλος (έκβαση) • Ή

• έκθεση (προϊδεασμός, αβεβαιότητα)

• δέση (σύγκρουση κλιμάκωση, κορύφωση)

• λύση (η καθοδική κίνηση μέχρι την έκβαση)

Πιο αναλυτικά

Έκθεση

Δίνονται στοιχεία για τον χώρο, τα πρόσωπα, τις σχέσεις τους, τα προβλήματά τους, κι ακόμα για τις αντιλήψεις τους, το παρελθόν τους, κλπ.)

Δέση

Παρουσιάζεται η αλληλοδιαδοχή των συγκρούσεων, η ένταση σταδιακά κλιμακώνεται (περιπέτεια) μέχρι την κορύφωση

Λύση

Η δράση οδηγείται στο τέλος, τα προβλήματα λύνονται είτε με τραγικό είτε με κωμικό τρόπο

Οι σκηνές

• Διαδοχή σκηνών που η μία προετοιμάζει ή αιτιολογεί την άλλη (αριστοτελικό δράμα)

• Κεντρική σκηνή: η βασική σύγκρουση

• Παραπλήσιες σκηνές: βοηθούν την πλοκή, προετοιμάζουν τη βασική σύγκρουση

• Επεισοδιακές σκηνές: δίνουν πληροφορίες για τους ήρωες (τις μεταξύ τους σχέσεις, τα ενδιαφέροντά τους) και το πλαίσιο όπου δρουν

Αφήγηση δραματικού μύθου

• Στόχος: Η κατανόηση της διαφοράς του μύθου από την πλοκή

• Δραστηριότητα: Να αφηγηθούν τα παιδιά την υπόθεση του θεατρικού έργου

• Στάδια: • Να εντοπίσουν τα κεντρικά νήματα της πλοκής (ή

των πλοκών, αν υπάρχει και δευτερεύουσα πλοκή) και τον χώρο ή τους χώρους στους οποίους διαδραματίζονται τα κύρια γεγονότα

• Να παραθέσουν τα γεγονότα στην ευθύγραμμη χρονολογική σειρά, ανεξάρτητα από τη σειρά με την οποίαν παρουσιάζονται στο έργο

«Τρωάδες» Ευριπίδη, σκην. Σωτ. Χατζάκη, 2015

Εντοπισμός δομής θεατρικού λόγου

• Να διακρίνουν τις 3 φάσεις ανάπτυξης της πλοκής

• Να αναζητήσουν στην έκθεση πιθανούς προϊδεασμούς για γεγονότα που θα ακολουθήσουν

• Να εντοπίσουν στην έκθεση στοιχεία αστάθειας που σταδιακά θα οργανωθούν σε σχήματα σύγκρουσης

• Να προσδιορίσουν τις συγκρούσεις (οικογενειακή, κοινωνική, ιδεολογική) μεταξύ προσώπων, του ήρωα με τον εαυτό του, με την μοίρα, κλπ.

• Να εντοπίσουν πιθανή δευτερεύουσα πλοκή και να αξιολογήσουν τη λειτουργία της

• Να αναγνωρίσουν τη σκηνή της κορύφωσης

Ο χρόνος και ο χώρος στο θέατρο

Πραγματικός και Δραματικός χρόνος

• Πραγματικός χρόνος:

Ο χρόνος της ιστορίας, μέσα στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν τον μύθο

• Δραματικός χρόνος:

Ο χρόνος του εξελισσόμενου μύθου, επινόηση του συγγραφέα. Ο χρόνος αυτός συνήθως δεν συμπίπτει με τον χρόνο της ιστορίας, κινείται με άλματα γιατί πρέπει να καλύψει τη δράση πολλών ωρών, ημερών ή ετών σε δυο ώρες

(αναδρομικές – πρόδρομες αφηγήσεις)(συμπύκνωση, διαστολή, ταύτιση)

Πραγματικός και Δραματικός χώρος

• Πραγματικός χώρος:

Το θέατρο

• Δραματικός χώρος:

Αναπαρίσταται στη σκηνή, στηρίζει τα γεγονότα:

α) παριστώμενος χώρος (αδιαμεσολάβητοςχώρος που παρουσιάζεται επί σκηνής για τους θεατές)

β) διηγητικός χώρος (διαμεσολαβείται κυρίως από τα λεκτικά σημεία, δηλαδή δεν «υλοποιείται», αλλά περιγράφεται από το λόγο και τις κινήσεις)

Οι θεατρικές συμβάσεις• Μεταμφιέσεις, μονόλογοι, λειτουργία σκηνικών αντικειμένων, φωτισμοί, κλπ.

• Π.χ. μια ομπρέλα στη σκηνή μπορεί να σημαίνει και σπαθί και μπαστούνι και μωρό και άλογο και σκούπα και ερωμένη και οτιδήποτε άλλο

• Και δεν μας φαίνεται παράξενο, γιατί:

«Βλέπω θέατρο» σημαίνει: παίρνω μέρος στη «συνωμοσία», συμμετέχω στη θεατρική σύμβαση σα να είναι όλα αληθινά

Οι δραματικοί χαρακτήρες

• Ομοιότητες ως προς την τυπολογία αφηγηματικών και δραματικών προσώπων

• Διάκριση χαρακτήρων ως προς:

• τη λειτουργία τους

• τον τρόπο παρουσίασής τους

• την εξέλιξή τους

Αναστασάκη Καίτη

Ως προς τη λειτουργία

ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΕΣ

• Πρωταγωνιστής

• Ανταγωνιστής

• Καταλύτης

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΕΣ

• Σημείο αναφοράς

• Σχολιαστικός

• Ακροατής

• Πληροφοριακός

• Διακοσμητικός

Έργο του Michael Cheval

Ως προς τον τρόπο παρουσίασης

• Επίπεδος ή δισδιάστατος

• Σφαιρικός ή πολυδιάστατος

«Αρμαντέιλ» του Wilkie Collins στο Σύγχρονο Θέατροσε σκηνοθεσία Κων/νου Ασπιώτη

Ως προς την εξέλιξή τους

• Στατικοί

• Εξελισσόμενοι

«Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετμε τη Ράνια Οικονομίδου, Απλό Θέατρο

Το δραματικό πρόσωπο

• Οι μαθητές καλούνται να ερευνήσουν τη σχέση του προσώπου με τη συνολική δράση:

• Είναι ο κύριος μοχλός της δράσης; • Διαμορφώνει τη δράση ή η δράση

μεταμορφώνει την ταυτότητά του; • Είναι πρόσωπο στατικό ή εξελίσσεται; • Ποια στοιχεία συμβάλλουν στην εξέλιξή

του; • Είναι όλα τα πρόσωπα απαραίτητα στη

δράση; • Αν έλειπε κάποιο πρόσωπο σε τι θα

άλλαζε η ισορροπία του έργου;• …..

Charlotte Salomon: «Ζωή ή Θέατρο;»

• Επίσης καλούνται:

• να αντλήσουν πληροφορίες για τα γνωρίσματα, εσωτερικά και εξωτερικά, του βασικού ήρωα

• να διερευνήσουν αν τα γνωρίσματα αυτά σχετίζονται με σταθερά επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή αποτελούν αντιδράσεις της στιγμής

Σχέδιο για το «Όνειρο θερινής νύχτας»Πίτερ Μπρουκ, 1970

• Κι ακόμη καλούνται:

• Να εξετάσουν τη σχέση του προσώπου με την πραγματικότητα, π.χ.

• Σε ποιο βαθμό καθορίζεται από το επάγγελμά του, το περιβάλλον του, τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες έργου;

• Είναι σύμβολο μιας κατάστασης, μιας εποχής, ενός ελαττώματος;

• Να εξετάσουν τη σχέση του προσώπου με τον συγγραφέα, π.χ.

• Προτείνεται ως πρότυπο; Γελοιοποιείται; Είναι φερέφωνο του συγγραφέα, κλπ.

Ένας θεατρικός χαρακτήρας δεν μας λέει τα πάντα

• Κάποιες σκέψεις του ή κίνητρά του μένουν για μας άγνωστα

• είτε γιατί δεν θέλει ο ίδιος να τα αποκαλύψει

• είτε γιατί δεν τα έχει συνειδητοποιήσει

• είτε γιατί ο συγγραφέας επιλέγει να αφήσει το έργο «ανοικτό»

• Ο αναγνώστης (σκηνοθέτης – ηθοποιός) καλείται να συμπληρώσει με τη φαντασία του τα κενά και να «ερμηνεύει» τα κίνητρα και τη δράση του

• Εξ ου και η θεατρική παράσταση ως «ερμηνευτική πρόταση» του δραματικού κειμένου

Προτάσεις

1. Ανάγνωση ολόκληρων έργων2. Αξιοποίηση δραματικών τεχνικών

3. Σύνδεση της ενότητας με τη Γλώσσα (Βιβλιοπαρουσίαση, Κριτική, Διαφήμιση, Μετατροπή σε αφηγηματικό λόγο)

Γιγάντια σκηνικά στην υγρή σκηνή του φεστιβάλ της λίμνης Constance στο Bregenz της Αυστρίας, διάσημο για τα αντισυμβατικά σκηνικά του.

Πάνω: Από την όπερα του Πουτσίνι «Μποέμ»Κάτω: από την όπερα του Μότσαρτ «Μαγικός αυλός»

Ανάγνωση ολόκληρων έργων

• Ολοκληρωμένη αναγνωστική εμπειρία.

• Οι μαθητές αποκτούν πλήρη εικόνα για τη δομή ενός έργου, την αλληλουχία των γεγονότων, την πορεία της αφήγησης, την εξέλιξη ενός χαρακτήρα, κλπ.

• Είτε ομαδοσυνεργατικά

• Είτε ολομέλεια

• Είτε διαφορετικά έργα

• Είτε το ίδιο έργο όλη η τάξη

Γαλλικό θέατρο Art Nouveau 1905

Χρήση θεατρικών τεχνικών

• Καυτή καρέκλα

• Ρόλος στον τοίχο

• Παγωμένες εικόνες

• Ανίχνευση σκέψης

• Διάδρομος συνείδησης

• Παιχνίδια ρόλων

• Αγώνες λόγων

• Χρήση αντικειμένων

• Θέατρο αγοράς

• ….

Κείμενα που υπάρχουν στα εγχειρίδιαΑ΄ Λυκείου

• ∆ράµατα: Γεώργιος Χορτάτσης: «Ερωφίλη», Βιτσέντζος Κορνάρος: «Η θυσία του Αβραάµ», Ιωάννης Ανδρέας Τρώιλος: «Βασιλεύς Ροδολίνος», Ουίλλιαµ Σαίξπηρ: «Βασιλιάς Ληρ»

• Κωµωδίες: Γεώργιος Χορτάτσης: «Κατζούρµπος», Μολιέρος: «Ο Αρχοντοχωριάτης»

Ονορέ Ντωμιέ: «Θεωρείο»

Β΄ Λυκείου

• Γρηγόριος Ξενόπουλος: «Στέλλα Βιολάντη» (ως νουβέλα, που είχε τον τίτλο «Έρως Εσταυρωμένος»), «Το µυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας»

Emily Felty: «Το φάντασμα της όπερας»

Γ΄ Λυκείου

• Ιάκωβος Καµπανέλλης: «Το παραµύθι χωρίς όνοµα»

• Μπέρτολτ Μπρεχτ: «Ο σπιούνος» (ένα από τα 24 μονόπρακτα από το έργο Τρόµος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ)

«Το παραµύθι χωρίς όνοµα»

Σχεδιασμός ενότητας

• Α΄ φάση • Εισαγωγικές δραστηριότητες

• Β΄ φάση• Ανάγνωση ολόκληρου θεατρικού

έργου• Με αφετηρία το έργο συνεξέταση

δύο ή περισσότερων θεατρικών κειμένων συγγενικών ως προς το θέμα ή το είδος

• Γ΄ Φάση • Τελικές δραστηριότητες

προσωπικής έκφρασης

Προαναγνωστικό στάδιο (2-4 ώρες)

• Παρακολούθηση θεατρικής παράστασης

• Ή συζήτηση για το θέατρο (αν βλέπουν, αν τους αρέσει, τι είδος τους αρέσει, αν έχουν λάβει μέρος σε παράσταση, αν θυμούνται κάποιες ατάκες, τι τους έχει μείνει, κλπ.)

• Ή να φέρουν κάτι σχετικό, ένα πρόγραμμα, ένα βιβλίο, μια φωτογραφία, παρουσίαση από εφημερίδα, κλπ.

• Συζήτηση για το τι είναι θέατρο

Μια εναρκτήρια πρόταση*

• Χωρίζουμε σε ομάδες, δίνουμε σε κάθε ομάδα διάφορους ορισμούς τους θεάτρου να τους συζητήσουν

• * Από την Κική Δεμερτζή

«Τρία σανίδια, δύο πρόσωπα, ένα πάθος» Λόπε ντε Βέγκα

«Το θέατρο είναι το παιχνίδι που δημιουργεί μέσα στο χώρο τη ζωή, χρησιμοποιώντας ως μέσο το ανθρώπινο ον»Ζαν Λουί Μπαρρώ

«Το θέατρο είναι ένα μεγαλοφυές ψεύδος που μας ανεβάζει ψηλά για να συναντήσουμε τον καλύτερο εαυτό μας» Ιάκωβος Καμπανέλλης

«Η αφετηρία και η βάση του θεάτρου, όπως και κάθε μορφής τέχνης, είναι η ποίηση και η μαγεία. Αν λείψουν αυτά, δεν υπάρχει θέατρο»Κάρολος Κουν

«Μπορώ να πάρω οποιονδήποτε άδειο χώρο και να τον ονομάσω γυμνή σκηνή. Ένας άνθρωπος διασχίζει αυτό το κενό διάστημα, ενώ κάποιος άλλος τον παρακολουθεί. Αυτά είναι όλα κι όλα που χρειάζονται για να μπει σε λειτουργία μια θεατρική πράξη»Πήτερ Μπρουκ

Φύλλο εργασίας για τον ορισμό

ΠΩΣ (κάνουμε θέατρο)

………………………………………………………………..……….

ΠΟΥ (κάνουμε θέατρο)

……………………………………………..………………………….

ΠΟΤΕ (κάνουμε θέατρο)

…………………………………………………………………………

ΠΟΙΟΙ (είναι οι απολύτως απαραίτητοι)

……………………………………………………………..…………..

ΤΙ (είναι θέατρο)

Ο ελάχιστος ορισμός του θεάτρου

«Όταν ο Α υποδύεται τον Β μπροστά στον Γ σε ορισμένο τόπο και χρόνο»

Άλλες προτάσεις

• Συζήτηση για:

• τους συντελεστές μιας παράστασης

• τη σχέση πλατείας – κοινού

• τα είδη του θεάτρου

• Τα είδη της (δυτικής) σκηνής

Το Θέατρο του Ήλιου

Συντελεστές παράστασηςΟι συμπληρωματικές δομές

• Συγγραφέας (δραματικό κείμενο – το πρόπλασμα της παράστασης)

• Σκηνοθέτης (Το όραμα της παράστασης - συνολική εικόνα -διδασκαλία – εποπτεία)

• Ηθοποιός (Η ερμηνεία: σ’ αυτόν διασταυρώνονται όλα τα ευρήματα των προηγούμενων)

• Σκηνογράφος (Αρχιτεκτονική του χώρου)

• Ενδυματολόγος (Το σώμα του ηθοποιού - κοστούμια)

• Μουσικός (Το ακουστικό χρώμα, οι ήχοι, η αρμονία, το κλίμα της παράστασης)

• Χορογράφος (Βηματολόγιο, Κίνηση συνόλων)

Είδη θεάτρουΈντεχνο (επώνυμος δημιουργός)

• Τραγωδία• Κωμωδία (από αρχαιότητα)

• Δράμα (αστικό, ψυχολογικό, κοινωνικό, ηθογραφικό), από 19ο αι.

• Ρεαλισμός • Ρομαντισμός• Νατουραλισμός, από μέσα 19ου • Εξπρεσιονισμός• Υπερρεαλισμός

• Θέατρο του Παραλόγου, από μέσα 20ού• Επικό Θέατρο

Λαϊκό θέατρο(ανώνυμος δημιουργόςπροφορική διάσωση)

• Δρώμενα καρναβαλιού • Commedia dell’ arte

(Ιταλία)• Ζακυνθινές Ομιλίες

(Ελλάδα)• Θέατρο Σκιών

(Καραγκιόζης)• Θέατρο δρόμου

(ως αυτοσχέδιο δρώμενο)

• Χάπενινγκ(στην αυτοσχέδια ανοιχτή δομή του)

Σχέση πλατείας - σκηνήςΑμφιθέατρο:

Το κοίλον αγκαλιάζει σχεδόν την ορχήστρα

Ιταλική σκηνή:Τοποθετεί τους ηθοποιούς κατά μέτωπο στους θεατές

Ελισαβετιανή σκηνή: Η σκηνή προεκτείνεται μέσα

στην πλατεία

Κυκλική σκηνή: Η σκηνή βρίσκεται ανάμεσα στα καθίσματα της πλατείας και οι θεατές περιστοιχίζουν

τους ηθοποιούς

Πολυμετωπική – πολυμορφική (περιστρεφόμενη) σκηνή:

Η σχέση πλατείας – σκηνής μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της παράστασης

Θεωρίες θεάτρου• Μίμησης ή ψευδαίσθησης

(μίμηση πραγματικότητας –συνωμοσία ψαυδαίσθησης)

• Νατουραλιστική («φέτα ζωής»: μεταφορά, όχι μίμηση, πραγματικότητας)

• Αντανάκλασης (καθρέφτης πραγματικότητας, θέαση εαυτού)

• Αποστασιοποίησης (κριτική απόσταση ηθοποιού, θεατή)

• Σημείωσης (καταγραφή πραγματικότητας με βάση σημεία/σύμβολα)

Κονσταντίν ΣτανισλάβσκιΜπέρτολτ Μπρεχτ

• Η μέθοδος - Θέατρο ψευδαίσθησης/ταύτισης (ο ηθοποιός ταυτίζεται με τον ρόλο, ο θεατής ταυτίζεται με τον ήρωα)

• Θέατρο αποστασιοποίησης/επικό/διαλεκτικό (ο ηθοποιός κρατά κριτική απόσταση από τον ρόλο, ο θεατής κρατά κριτική απόσταση από τον ήρωα)

Παραδοσιακό Θέατρο - Θέατρο επικής απόστασης

• Ανάπτυξη

• Αρχή – κορύφωση – λύση

• Μήνυμα

• Κλειστή δομή

• Έκφραση αλήθειας

• Κάθαρση

• Μοντάζ

• Σειρά θεματικών παράλληλων –εγκυμονούσες στιγμές

• Απουσία κορύφωσης ή τελικής σύγκρουσης

• Απουσία οριστικής λύσης

• Δεν δίνεται καμιά αλήθεια

• Ανοιχτή δομή, εκκρεμότητες

• Ο θεατής έχει τον τελευταίο λόγο

• Επίγνωση

Το παραξένισμα(κατάργηση θεατρικής ψευδαίσθησης)

• Τεχνικές αποστασιοποίησης• Διακοπή αφήγησης

• Άμεση απεύθυνση του ηθοποιού στους θεατές (ρήξη του «τέταρτου τοίχου»)

• Εναλλαγή γλωσσικών κωδίκων (πρόζα, ποίηση, μαρτυρία, επιστολή…)

• Προβολή εικόνων, φιλμ…

• Προαναγγελία δράσης, προβολή τίτλων, επιγραφών…

• Διαχωρισμός στοιχείων θεάτρου

• Αντιστικτική μουσική, φυσική παρουσία μουσικών

• Σχηματική σκηνογραφία

• Φανερός φωτισμός

• Έντονη γλώσσα σώματος, παντομίμα…

Μπέρτολτ Μπρεχτ:«O φωτισμός» (1950)

Περισσότερο φως , ηλεκτρολόγε στη σκηνή !

Πώς θες, δραματουργοί κι ηθοποιοί , να δείξουμε τ' αντικαθρέφτισματου κόσμου, μέσα στο μισοσκόταδο;

Τούτο το σύθαμποκαλεί σε ύπνο .

Ενώ εμείς θέλουμε ξύπνιουςθεατές - κι ακόμα πιο πολύ: ξύπνούς !

Καν' τουςνα ονειρευτούν στο πλέριο φως!

Μτφρ. Μάριος Πλωρίτης

Ταινίες εκπαιδευτικής τηλεόρασης«Τσέχωφ» (η μέθοδος

Στανισλάβσκι)

«Σίλερ» (η σκηνική εξέλιξη)

«Σαίξπηρ» (η σύγχρονη εκδοχή)

Επιμέλεια: Γιούλη Χρονοπούλου

Φάση κυρίως ανάγνωσης

• Ολόκληρο έργο

• Είτε ομαδική ανάγνωση στην τάξη είτε ατομική στο σπίτι (με αναγνωστικές οδηγίες), αλλά και στη δεύτερη περίπτωση να διαβάσουμε στην τάξη κάποιες σκηνές

• Προτείνεται στο ξεκίνημα η ανάγνωση του ίδιου έργου από όλη την τάξη με ανάθεση διαφορετικών δραστηριοτήτων στις ομάδες

Βασικά σημεία

• Η επιλογή του έργου

• Ομαδική ανάγνωση

• Αναγνωστικές οδηγίες -Φύλλα εργασίας

Αναγνωστικές οδηγίες

• Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στις σκηνοθετικές υποδείξεις. Έχετε συνεχώς στο νου σας το σκηνικό, την ατμόσφαιρα κάθε σκηνής

• Υπογραμμίστε όλα τα οπτικά και ακουστικά στοιχεία που συναντάτε

• Σημειώνετε τις αλλαγές του χώρου και του χρόνου

• Μην προσπερνάτε βιαστικά τις «παύσεις», τις μισοτελειωμένες φράσεις, τα αποσιωπητικά. Είναι μηνύματα του συγγραφέα προς εμάς που πρέπει να τα αποκρυπτογραφήσουμε

• Καθώς θα διαβάζετε σημειώστε τα σκηνικά αντικείμενα που, κατά τη γνώμη σας, παίζουν «ρόλο» στο έργο

Για την ομαδική ανάγνωση

• Κατανομή ρόλων σε μαθητές που το επιθυμούν

• Μπορούμε να μοιράσουμε έναν ρόλο σε 2 – 3 μαθητές

• Ρόλος και για τις σκηνικές οδηγίες

• Ανάγνωση:

• Σωστή εκφορά του λόγου, αργά, καθαρά. Σωστή στίξη και τονισμός. Απόδοση νοήματος.

• Προσοχή στις «παύσεις». Τις εντοπίζουμε καθώς διαβάζουμε

• Προσοχή στους ήχους του έργου

Για την επιλογή του έργου

• Μικρό έργο

• Έργο με παραδοσιακή δομή (αν έχουμε χρόνο περνάμε και σε πιο σύγχρονα: επικό, παραλόγου)

• Ίσως κριτήριο το να μπορούμε να το δούμε παιγμένο (π.χ. αρχείο ΕΡΤ)

• Έργο που μας αρέσει και πιθανολογούμε ότι θα αρέσει και στους μαθητές

Από τα Ανθολόγια

• Ερωφίλη (Γ.Χορτάτσης)• Η θυσία του Αβραάμ (Β. Κορνάρος)• Βασιλιάς Ληρ (Σαίξπηρ)• Κατζούρμπος (Γ. Χορτάτσης)• Αρχοντοχωριάτης (Μολιέρος)

• Στέλλα Βιολάντη (Γρ. Ξενόπουλος)• Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας (Γρ.

Ξενόπουλος)

• Το παραμύθι χωρίς όνομα (Ι. Καμπανέλλης) • Ο σπιούνος (Μπ. Μπρεχτ)

Άλλες προτάσεις

• Η αυλή των θαυμάτων, Ιάκωβου Καμπανέλλη

• Καληνύχτα Μαργαρίτα, Γεράσιμου Σταύρου

• Ρωμαίος και Ιουλιέττα, ΟυίλλιαμΣαίξπηρ

• Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας,Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

• Ο Ταρτούφος, Μολιέρου

• Ο Υπηρέτης δυο Αφεντάδων, Κάρλο Γκολντόνι

• Ματωμένος γάμος, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

• Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

• Η μικρή μας πόλη, ΘόρτονΟυάιλντερ

• Το κουκλόσπιτο, Ερρίκου Ίψεν

• Ο γυάλινος κόσμος, ΤένεσηΟυίλλιαμς

• Ήταν όλοι τους παιδιά μου, Άρθουρ Μίλλερ

• Ο κύκλος με την κιμωλία, ΜπέρτολτΜπρεχτ

• Γλάρος, Άντον Τσέχωφ

• Πρόταση γάμου, Άντον Τσέχωφ

• Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού, Άντον Τσέχωφ

Δραστηριότητες

• Κοινή για όλες τις ομάδες αλλά για διαφορετικό ήρωα:

• Η εργασία της κάθε ομάδας:

• Παρακολουθεί την εξέλιξη ενός προσώπου στο έργο (μέσα από τα λόγια του, τις πράξεις του, τις υποδείξεις του συγγραφέα, τα λόγια των άλλων προσώπων γι’ αυτό)

• Η παρουσίαση:

• Οι ομάδες παρουσιάζουν τον ήρωα που έχουν μελετήσει και συζητούν μεταξύ τους για τις σχέσεις και τις συγκρούσεις ανάμεσα στα βασικά πρόσωπα

Ληρ και Κορδέλια

Βασικό σχήμα διερεύνησης

Τι λέει ο ήρωας; Τι κάνει ο ήρωας;

Ποια τα κίνητρά τους;

Τι λένε για τον ήρωα;

Οι κόρες του, Γονερίλη, Ρεγάνη, Κορδέλια

Ο βασιλιάς Ληρ

Εφαρμογή στη «Στέλλα Βιολάντη»*

• Για όλες τις ομάδες:

• Να γράψουν:

• στα τόξα προς τον εσωτερικό κύκλο πώς καθένα από τα πρόσωπα του έργου αντιδρά σε ό,τι λέει και κάνει η Στέλλα

• στα τόξα προς τους εξωτερικούς κύκλους τη δική της αντίδραση προς αυτά

Στέλλα

ΠατέραςΜητέρα

Θεία

Νιόνια

Χρηστάκης

*Πρόταση Κική Δεμερτζή

• Διαφορετική για κάθε ομάδα:

• Να εντοπίσουν τα σκηνικά αντικείμενα, να επιλέξουν τα σημαντικότερα (όσα «παίζουν» ρόλο στο έργο και δεν θα μπορούσαν να παραλειφθούν και σε αφαιρετική σκηνοθεσία)

• Να σκηνογραφήσουν το έργο, να καταγράψουν δηλαδή τους χώρους που συνθέτουν τον συνολικό σκηνικό χώρο, και τη λειτουργία τους

Λιγοστά σκηνικά αντικείμενα καλύπτουν όλες τις επιμέρους ανάγκες – π.χ. δυο βάζα με λουλούδια επαρκούν για τη σκηνή του θανάτου της Οφηλίας. Καθώς οι καθρέφτες μετακινούνται, το παιχνίδι των πολλαπλών ειδώλων υποβάλλει το κοινό σε μια εφιαλτική σκηνική συνθήκη.

O «Άμλετ» του Κορσουνόβας στο Φεστιβάλ Αθηνών 2016

• Να παρατηρήσουν τις εισόδους και εξόδους των προσώπων και να διερευνήσουν τη δικαιολόγησή τους

• Να ερμηνεύσουν κάποιες από τις παύσεις, να συμπληρώσουν κενά, μισοτελειωμένες φράσεις του ήρωα κλπ.

• Να παρακολουθήσουν τον ρυθμό του δραματικού χρόνου

«Ωραία μου κυρία»σκηνοθεσία Robert Carsen

• Παρουσιάσεις των ομάδων και σύνθεση

• Διαγραφή της εσωτερικής δομής του έργου (έκθεση – δέση – λύση).

• Εντοπισμός των επιμέρους και της κεντρικής σύγκρουσης

• Αναγνώριση της λειτουργικότητας ορισμένων σκηνών (κεντρική – παραπλήσιες – επεισοδιακές)

«Διδώ και Αινείας»σκηνοθεσία Sasha Waltz.

Επίσης (στη φάση της κυρίως ανάγνωσης)

• Συνεξέταση δύο ή περισσότερων θεατρικών κειμένων συγγενικών ως προς το θέμα ή ως προς το είδος

Ρωμαίος και ΙουλιέταΕρωφίλη

«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» Σαίξπηρ (Πράξη Β, σκηνή 2)«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» Μποστ (σκηνή

μπαλκονιού)«Ερωφίλη» Χορτάτση (Πράξη Γ, σκηνή 2)

Δραστηριότητες:• Μεταφορά της σκηνής στο παρόν (σκηνοθεσία,

παρουσίαση)• Εκτίμηση διαφορετικών σκηνοθετικών

προσεγγίσεων (ομάδες)• Σύγκριση κειμένου με παράσταση (Royal

Shakespeare Company) – σκηνή μπαλκονιού• Σύγκριση με κινηματογραφική μεταφορά (Φράνκο

Τζεφιρέλι)• Επίδραση σε άλλες τέχνες• Μικρή έρευνα για τις συνθήκες του

ελισαβετιανού θεάτρου (Globe Theatre Λονδίνου) - ταινία «Ο ερωτευμένος Σαίξπηρ» (John Madden)

J. W. Waterhouse: «Ιουλιέτα»

Globe theatreΕλισαβετιανό θέατρο Σαίξπηρ

Άσκηση σκηνοθεσίας

• «Βασιλιάς Ληρ» (Πράξη Γ σκηνή 2)

• 4 - 5 ομάδες - θίασοι

• Στο περιθώριο του κειμένου σημειώσεις για διακυμάνσεις συναισθημάτων, αλλαγές στη συμπεριφορά, κινήσεις επί σκηνής, κλπ.

• Όχι τι σκέφτεται, αλλά πώς αντιδρά ο ήρωας

• (Δεν υπάρχει μία μόνο εκδοχή για το πώς πρέπει να ερμηνευτεί η σκηνή)

• Στη συνέχεια βλέπουμε πώς είναι μια επαγγελματική παράσταση ή μια κινηματογραφική μεταφορά.

«Ο βασιλιάς Ληρ και ο τρελός στην καταιγίδα», έργο του William Dyce

Στίχοι (51-60) Σημειώσεις

ΛηρΣε σένα και στους κληρονόμους σου για πάνταν’ ανήκει τούτο το πλούσιο τρίτο μερτικό από τ’ ωραίο βασίλειό μου.

Παραμένει καθισμένος, με τον χάρτη μπροστά του. Με μια κίνηση του χεριού δείχνει στον χάρτη τις περιοχές που κληροδοτεί στη Ρεγάνη. Μιλά αργά, μεγαλόπρεπα. Ύφος ικανοποίησης

Δεν ξεπέφτει σ’ έχταση, αξία κι ομορφιά απ’ αυτό που εδόθηστη Γονερίλη.

Μικρή παύση. Καθώς μιλά, απλώνει το χέρι και χαϊδεύει τα μαλλιά της Ρεγάνης.

- Τώρα, εσύ χαρά μου Ο τόνος της φωνής του γίνεται πιο οικείος. Σηκώνεται. Κοιτά προς το μέρος της Κορδέλια. Αλλάζει ύφος. Βλέμμα γεμάτο τρυφερότητα

στερνή μου, μα όχι στερημένη, που αγωνίζονταιγια την προτίμηση της τρυφερής σου αγάπης τα κρασιά της Φραγκιάς, το γάλα της Βουργουνδίας,

Κατευθύνεται αυτός προς εκείνη. Την κοιτάζει με λαχτάρα. Μιλά γλυκά, όχι ως βασιλιάς αλλά ως πατέρας

τι θα μπορέσεις να μας πεις, για να κερδίσειςμερίδα πιο παχιά απ’ τις αδερφάδες σου;

Την αγκαλιάζει. Της μιλά όπως σε χαϊδεμένο παιδί που του τάζουν παιχνίδι

Μίλησε. Την κοιτάζει σίγουρος γι αυτό που θ’ ακούσει

Πρόταση από την Κική Δεμερτζή

Θεατρικό αναλόγιο

• Ανάγνωση έργου από ομάδα σε ακροατήριο

• Επιλογή έργου• Διανομή ρόλων• Δραματουργική επεξεργασία• Μικρή διάρκεια – τα ουσιώδη μέρη• Σκηνική οργάνωση:

• Στενόμακρο τραπέζι • Πολλά μικρά τραπέζια• Αναλόγιο παραδοσιακό• Ομοιόμορφο ντύσιμο ή συμβολικό• Αντικείμενα λίγα και συμβολικά ή

κεριά

Κωμωδία

• Άντον Τσέχωφ:

• «Η Αρκούδα»

• «Πρόταση γάμου»

• «Ο γάμος»

• «Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού»

• Τα βασικά γνωρίσματα του κωμικού λόγου

• Κάθε ομάδα διαβάζει από ένα μονόπρακτο και αναζητά τα «μυστικά της κωμωδίας»

Είδη κωμωδίας

• Διακωμώδηση κοινωνικής πραγματικότητας, επίκαιρων γεγονότων, θεσμών, κλπ. (κωμωδία ηθών)

• Διακωμώδηση προσώπου ή ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του ανθρώπινου είδους (κωμωδία χαρακτήρων)

• Διακωμώδηση της τέχνης από την τέχνη (παρωδία)

Τεχνικές κωμωδίας καταστάσεων

• Τεχνική παρεξήγησης (σύμπτωση, εξαπάτηση, παρανόηση κλπ.)

• Τεχνική αντιστροφής ρόλων (ο θύτης γίνεται θύμα)

• Τεχνική επανάληψης (σε επίπεδο ατάκας, προσώπου, κατάστασης, πλοκής)

Μετά την Ανάγνωση (2 ώρες)

Παρουσίαση στην τάξη των ομαδικών εργασιών, όπως:

• Χαρτόνια εργασίας (ταυτότητες ηρώων, σχέσεις ηρώων, τοπογραφία έργου, κλπ.)

• Συγγραφή θεατρικού προγράμματος / Διαφήμιση / Αφίσα / Κολάζ για το θεατρικό έργο που μελέτησαν

• Έρευνα:• για τις θεατρικές συνθήκες μιας εποχής • για τον χρόνο και τόπο του έργου• για τις παραστάσεις του έργου • για τις κριτικές του έργου• για την πορεία στον χρόνο ενός ήρωα του έργου

και την επίδρασή του στις άλλες τέχνες

• Παράσταση σκηνών

• Μακέτα σκηνικού / Κοστούμια

• Συγγραφή θεατρικού μονόπρακτου

• Δραματοποίηση αφηγηματικού κειμένου

Μακέτες σκηνικών από Τέτση (πάνω) και Τσαρούχη (κάτω)

Αφηγηματικό – Δραματικό κείμενοΜετατροπή

Κριτήριο επιλογής κειμένου

Αφηγηματικό Κείμενο

Ένα απόσπασμα έργου, με δραματικό χαρακτήρα, στο οποίο ολοκληρώνεται μια σύγκρουση.

Δραματικό κείμενο

Μία ή περισσότερες σκηνές στις οποίες ολοκληρώνεται μια σύγκρουση. Προσέχουμε τις σκηνικές οδηγίες: να δίνονται στοιχεία του χώρου και του χρόνου

Σε οποιαδήποτε από τις δυο μεταγραφές

• Ζητούμε:

• Να καταγράψουν όλα τα πρόσωπα του έργου

• Να κρατήσουν σημειώσεις για την ταυτότητά τους

• Να παρατηρήσουν τις σχέσεις που τα συνδέουν

• Να εντοπίσουν τα κίνητρα και τα εμπόδια (εξωτερικά / εσωτερικά) που πυροδοτούν τη δράση τους

• Ήρωας – Σύμμαχοι – Αντίμαχοι - Στόχος

Μετατροπή από αφηγηματικό σε δραματικό

Ζητούμε:

1. Να εντοπίσουν τα «δραματικά» τμήματα της αφήγησης (συμβάντα, δράσεις)

2. Να επιλέξουν τα πυρηνικά γεγονότα, αυτά που προετοιμάζουν / αιτιολογούν την κεντρική σύγκρουση

3. Να τοποθετήσουν τα συμβάντα στον χώρο τους

«Μήδεια» στο Deutsches Theatre, Βερολίνο 2006Σκηνοθεσία Barbara Frey, Μήδεια η Nina Hoss

4. Να χωρίσουν το κείμενο σε σκηνές ανάλογα με τον συσχετισμό των προσώπων επί σκηνής

5. Να εντοπίσουν περιγραφές (π.χ. χώρων, προσώπων) και σχόλια χρήσιμα για τη σκηνική συμπεριφορά των ηρώων (π.χ. χαρακτηρισμούς, πληροφορίες για το παρελθόν τους), που θα αποτελέσουν τις σκηνικές οδηγίες ή θα ενσωματωθούν στα λόγια των ηρώων.

6. Να «κρύψουν» τον αφηγητή και να μετατρέψουν τον λόγο της αφήγησης σε διάλογο

Η Nina Hoss ως Μήδεια, Βερολίνο 2006

Παρατήρηση

• Το πρόσωπο μιλάει - δεν γράφει

• Μιλάει τον δικό του λόγο

• Μιλάει στον συνομιλητή του

ΕΦΑΡΜΟΓΗ «Θέλω γράμματα»

(από το μυθιστόρημα «Αργώ» του Γ. Θεοτοκά)*

1. Αφού διαβάσετε το κείμενο καταγράψτε όλα τα δρώντα πρόσωπα και κρατήστε σημειώσεις για την ταυτότητά τους

• *Πρόταση Κική Δεμερτζή

• 2. Στη συνέχεια, έχοντας υπόψη σας ότι ο δραματικός μύθος στηρίζεται στη δράση του κεντρικού ήρωα που ενεργοποιεί και τη δράση των άλλων προσώπων, συμπληρώστε τα παρακάτω:

• 1. Ο κεντρικός ήρωας

• 2. Ο στόχος του

• 3. Τα κίνητρα της στάσης του

• 4. Ποιος θα ωφεληθεί από την πράξη του

• 5. Οι Σύμμαχοί του

• 6. Οι Αντίπαλοί του

• 3. Χωρίστε το κείμενο σε σκηνές (καταστάσεις, περιστατικά) και δώστε έναν τίτλο σε κάθε μία. Λάβετε υπόψη σας ότι κάθε σκηνή για να έχει ενδιαφέρον θα πρέπει να έχει κινητικότητα, δράση, σύγκρουση.

• 4. Εξετάστε τώρα αν οι σκηνές που επιλέξατε καλύπτουν εξ ολοκλήρου την πλοκή του κειμένου. Ποια αφηγηματικά μέρη, που δεν έχουν παραστατικότητα αλλά είναι απαραίτητα για τη συνοχή του έργου, θα πρέπει να καλυφθούν από αφηγητές και να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις διαλογικές σκηνές.

• 5. Σημειώστε σημεία του κειμένου που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τις σκηνικές οδηγίες (πληροφορίες σχετικά με τον χώρο, τον χρόνο, τις κινήσεις, τις εξόδους, εισόδους των προσώπων, κ.α.)

• 6. Με βάση τις σκηνές σας, μοιράστε ρόλους στην ομάδα σας. Φανταστείτε τους ήρωες να μιλούν, να συμφωνούν, να διαφωνούν. Αυτοσχεδιάστε, προφέρετε τα λόγια των ηρώων, καταγράψτε τα ή μαγνητοφωνήστε τα και αξιολογήστε τα. Μιλούν ανάλογα με τον χαρακτήρα, τη θέση, την ηλικία τους; Κάνετε τις απαραίτητες διορθώσεις.

• 7. Είστε έτοιμοι τώρα να γράψετε το έργο σας. Μην ξεχνάτε:

• (α) ο θεατής δεν διαβάζει τις σκηνοθετικές οδηγίες. Πρέπει μέσα από τον λόγο των προσώπων να μεταδίδονται οι βασικές πληροφορίες (β) οι είσοδοι και έξοδοι των προσώπων στην σκηνή πρέπει να είναι απόλυτα δικαιολογημένες

Μετατροπή από δραματικό σε αφηγηματικό

Ζητούμε:

1. Να εντοπίσουν την κεντρική σύγκρουση και τα γεγονότα που οδήγησαν σ’ αυτήν

2. Να τοποθετήσουν τα γεγονότα στον χώρο και τον χρόνο τους

3. Να σημειώσουν τις μετακινήσεις των προσώπων επί σκηνής (πότε μπαίνουν, πότε βγαίνουν και σε ποιο σημείο της δράσης)

4. Να διαβάσουν με προσοχή τις σκηνικές οδηγίες και να εντοπίσουν

• περιγραφές (π.χ. χώρων, προσώπων)

• οδηγίες σχετικά με τις συμπεριφορές των προσώπων επί σκηνής (π.χ. παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία που συμπληρώνουν τον λόγο τους)

5. Να εντοπίσουν διάσπαρτα σχόλια στα λόγια των ηρώων, που μας δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για την ταυτότητα τους, το παρελθόν τους κλπ. 6. Να αφηγηθούν την ιστορία αποφασίζοντας ποιους διαλόγους θα διατηρήσουν και ποιους θα μετατρέψουν σε λόγο αφήγησης

Παρατήρηση

• Ο αφηγητής, μετατρέπει τον λόγο σε γεγονός

• Ερμηνεύει τα λόγια και τις πράξεις των ηρώων

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

«Στέλλα Βιολάντη» (Απόσπασμα από το θεατρικό έργο του Γ. Ξενόπουλου)

(Πράξη 3η)

ΜΑΡΙΑ: (…) Έλα τώρα, να σε χαρώ. Και ο πατέρας σου ο ίδιος είναι πολύ λυπημένος γι’ αυτά, κ’ ένα λόγο σου περιμένει για να σε συχωρέσειμε την καρδιά του. Πες τονε, Στέλλα, μέρα που ξημερώνει μεθαύριο! Και ούτε τον Μένουλα επιμένει πια να σου δώσει με το στανιό, - να, μα το Θεό, μού το είπε ο ίδιος (…) Το Χρηστάκη μοναχά να βγάλεις από το νου σου, να ησυχάσεις, και … τώρα τώρα που θα γυρίσει από το Καζίνο ο πατέρας σου και θα τον δεις να μπει μέσα, (να πας να πέσεις στα πόδια του, να του ζητήσεις συχώρεση και να του υποσχεθείς πως από δω και πέρα δεν θα κάνεις του κεφαλιού σου). Κι εκείνος τότες θα σε φιλήσει, και θα γίνουν όλα μέλι γάλα.

ΣΤΕΛΛΑ (σηκώνει διαμιάς το κεφάλι και κοιτάζει κατάματα τη μητέρα της): Όχι!

«Στέλλα Βιολάντη» (Το αντίστοιχο απόσπασμα από το διήγημα)

Με λίγα λόγια η Βιολάνταινα διατύπωσε την πρότασή της. Να πέσει στα πόδια του πατέρα της και να του γυρέψει συχώρεση· να του πει πως μετανόησε για το κίνημά της·να του υποσχεθεί πως στο εξής δε θα έκανε τίποτα χωρίς το θέλημά του· να τον βεβαιώσει πως έπαυσε πια να συλλογίζεται το Χρηστάκη, κι εκείνος ήταν πρόθυμος να τη συγχωρέσει (…).

Η Στέλλα την άκουσε χωρίς να τη διακόψει. Έπειτα κοίταξε τη μητέρα της κατάματα, και με όλη την ηρεμία, με όλη τη γαλήνη της σταθερότητας, επρόφερε:

-’Όχι

Εφαρμογή

• Προσδιορίζουμε τις λειτουργίες του αφηγητή και της εστίασης

• Π.χ. Στέλλα Βιολάντη• Υπόθεσε πως είσαι:

• η Στέλλα Βιολάντη και γράφεις στη φίλη σου, αμέσως μετά τη σκηνή, για όλα όσα συνέβησαν στο σαλόνι του σπιτιού σου

• ο Παναγής Βιολάντης και γράφεις στο γιο σου, αμέσως μετά τη σκηνή, για όλα όσα συνέβησαν στο σαλόνι του σπιτιού σου

• ο Χρηστάκης και γράφεις στον Εγγλέζο φίλο σου, αμέσως μετά τη σκηνή, για όλα όσα συνέβησαν στο σαλόνι του σπιτιού σου

(εσωτερική εστίαση)

Ή «Το μυστικό της κοντέσας

Βαλέραινας»

• Επιλέγετε μόνο κάποιες σκηνές, που θα τις συνδέσετε μεταξύ τους με αφήγηση.

Δραματοποίηση

Μετατροπή ή «μεταγραφή» ενός αφηγηματικού κειμένου σε δραματικό

• Ζωντανεύει από τα παιδιά στην τάξη με αυτενέργεια και αυτοσχεδιασμό. Δεν καταλήγει απαραίτητα σε θεατρική παράσταση

• Μεταγραφή του πρωτογενούς κειμένου σε δραματικό (οριζόντια φάση) και, στη συνέχεια, άνοδός του στην αυτοσχέδια σκηνή της τάξης (κάθετη φάση)

• Ο διάλογος προκύπτει αυθόρμητα μέσα από τον αυτοσχεδιασμό των παιδιών και, στη συνέχεια, αποκρυσταλλώνεται σε γραπτό λόγο

• Και στις δυο περιπτώσεις προηγείται η κατανόηση της δραματικής δομής του κειμένου

Εκπαιδευτικό δράμα –διερευνητική δραματοποίηση

• Εργαλείο για τη διερεύνηση ποικίλων κοινωνικών θεμάτων μέσα από διάφορες δραστηριότητες και τεχνικές.

• Μέσο για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων του Προγράμματος Σπουδών

Άντληση υλικού

• Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου (οπτικοακουστικό υλικό)

• Αρχείο Παραστάσεων του ΚΘΒΕ (ψηφιακή βιβλιοθήκη):

• Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου

• Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

• Θεατρική Βιβλιοθήκη Ραδιοφώνου της ΕΡΤ:

• Ψηφιοποιημένες συλλογές Ε.Λ.Ι.Α (Προγράμματα, Αφίσες, Παρτιτούρες)

• Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση

• Εκπαιδευτική Τηλεόραση

Walter Richard Sickert“The New Bedford”, 1914-15

Ας ανοίξουμε την αυλαία!

Καλή επιτυχία!