ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ σελ.2

ΔΙΜΕΡΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ σελ.10

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ σελ.12

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ ΚΟΡΥΦΗΣ (SUMMIT DIPLOMACY) σελ.15

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ σελ.22

ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Έννοια της πολυμερούς διπλωματίας σελ.23

Διπλωματικά προσόντα στα πλαίσια της πολυμερούς διπλωματίας σελ.26

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ σελ.28

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ (Public Diplomacy) σελ.31

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ((Media Diplomacy) σελ.33

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ.39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.41

2

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ

Η διπλωματία ως τμήμα μιας πολιτικά οργανωμένης κοινωνίας

διαμορφώνεται διαφορετικά σε κάθε περίοδο της ιστορίας και μεταβάλλεται

ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που την περιβάλλει.Παρ’όλες τις

μεταβαλλόμενες συνθήκες του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου ορισμένα κεντρικά

χαρακτηριστικά της διπλωματικής δραστηριότητας παραμένουν αναλλοίωτα και

μπορεί να εξελίσσονται ,να αναβαθμίζονται ή υποβαθμίζονται ώστε να μπορούν

να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της κοινωνίας .Οπωσδήποτε όμως διατηρούν τις

βασικές τους μορφές,απλά προσαρμόζονται πιο εύκολα στο μεταβαλλόμενο

περιβάλλον.Το περιβάλλον αυτό καθορίζεται από την εσωτερική διάρθρωση κάθε

κρατικής μονάδας που ασκεί διπλωματία ,τους πολιτικούς θεσμούς και την

κοινωνική της διάρθρωση και τον εξωτερικό της περίγυρο στον οποίο κάθε

κράτος καλείται να ασκήσει διπλωματία,το φιλικό ή εχθρικό περιβάλλον,την

ισορροπία των δυνάμεων που το περιτριγυρίζουν και τους στόχους που κάθε

φορά θέτει ως προς τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη.Οι ανάγκες αυτές είναι η

εξασφάλιση της επικοινωνίας ανάμεσα στους φορείς κρατικών εξουσιών με

ειρηνικό και εν γένει με τον πιο πρόσφορο τρόπο που θα αποφέρει το μέγιστο

δυνατό όφελος με το μικρότερο δυνατό κόστος.1

Η διπλωματία είναι μια από τις πιο πρώιμες λειτουργίες κάθε κοινωνίας

που έρχεται σε επαφή με άλλες οργανωμένες ομάδες.Στις πρωτόγονες κοινωνίες

υπήρχε η ανάγκη συνεννόησης με τις γειτονικές φυλές για ζητήματα μοιρασμού

των βοσκοτόπων ή για να σταματήσουν μία σύρραξη.Κάποιος μαντατοφόρος ή

διαπραγματευτής χρησίμευε για την επικοινωνία αυτή και είχε για τον σκοπό αυτό

κάποιου είδους ασυλία

1 Βύρων Θεοδωρόπουλος. «Εξωτερική πολιτική .Διπλωματία- Διπλωμάτες» Εκδόσεις Φυτράκη/Τύπος

Α.Ε. 1990 σελ.59

3

Οι πρώτες γραπτές πηγές που έχουμε για τις διπλωματικές επαφές

ανάγονται στον 14ο π.Χ.αιώνα και είναι το πλούσιο διπλωματικό αρχείο των

Φαραώ του Νέου Βασιλείου σε πήλινες πλάκες γραμμάνες στην σφηνοειδή

ακκαδιανή-αραμαϊκή γραφή.Στο μεγαλύτερο μέρος του το αρχείο περιλαμβάνει

την αλληλογραφία μεταξύ Αιγυπτίων και Χιττιτών δηλαδή των υπερδυνάμεων της

εποχής.Η αίγυπτος επικοινωνούσε επίσης και με τους Ασσύριους

,Βαβυλώνιους,Μιττάνι, καθώς και με την Κύπρο,την Κρήτη και τα νησιά του

Αιγαίου.Η πολύ καλή οργάνωση του Αιγυπτιακού κράτους μέσω του

Αιγυπτιακού Ιερατείου επέτρεψε την δημιουργία ειδικής κεντρικής υπηρεσίας για

την παρακολούθηση των εξωτερικών υποθέσεων, συνέλεγε πληροφορίες

,συνέτασσε την διπλωματική αλληλογραφία και έδινε οδηγίες στους

απεσταλμένους των Φαραώ.Παρ’όλο που η ιερογλυφική γραφή είχε φτάσει σε

πολύ εξελιγμένη μορφή,η διπλωματική γλώσσα της εποχής εκείνης

εξακολουθούσε να είναι η σφηνοειδή ακκαδιανή-αραμαική γραφή.

Στον Ελληνικό χώρο σε αντίθεση με την ισχυρή κρατική εξουσία των

Αιγυπτίων και των άλλων ισχυρών κρατών ,έχουμε πλήθος ανεξάρτητων

,κυρίαρχων πόλεων στην μεγάλη τους πλειοψηφία δημοκρατικά οργανωμένων

που είχαν μεταξύ τους διαρκή επικοινωνία είτε ειρηνική,είτε πολεμική πράγμα

που τους οδήγησε στην ανάπυξη έντονης διπλωματικής δραστηριότητας.Την

διπλωματική επικοινωνία ανέθεταν σε κύρηκες ή «άγγελους» που κύρια

αποστολή τους ήταν να μεταφέρουν κάποιο μήνυμα ,είτε σε διακεκριμάνους

πολίτες άνω των 50 ετών τους «πρέσβεις» ή «πρεσβευτές».Αυτοί είχαν την

διαπραγματευτική εξουσία ή οποία τους έδινε το κυρίαρχο συλλογικό σώμα της

πόλης.Μετά την επάνοδο από την αποστολή τους είχαν την υποχρέωση να

εκθέσουν στους εντολείς τους το αποτέλεσμα των ενεργειών τους.Στην Σπάρτη η

επιλογή και η ονομασία των αντιπροσώπων ήταν ευθύνη των Βασιλέων

,αργότερα και των εφόρων και των εκπροσώπων της κρατικής εξουσίας.Στην

Αθήνα κατά κανόνα η ευθύνη αυτή ανήκε στιυς στρατηγούς.Οι πρέσβεις

έπαιρναν μαζί τους και γραπτή εξουσιοδότηση ως διαπίστευση της

πληρεξουσιότητάς τους.Ο Θουκυδίδης μας δίνει σε πολλά σημεία της ιστορίας

του ,περιγραφή των επιχειρημάτων που αντάλλασσαν και οι δύο πλευρές .Τα

4

πειστικά επιχειρήματα και η ρητορική δεινότητα του πρέσβη έπαιζαν τον

σημαντικότερο ρόλο.Διπλωματική επικοινωνία υπήρχε και με τον εξωελληνικό

χώροΑποστολές στα Σούσα και στις Σάρδεις.2

Η σύμπτηξη αργότερα των ελληνικών πόλεων υπό μορφή μονιμότερων

συνασπισμών έδωσαν αφορμή στην περαιτέρω ανάπτυξη κάποιου είδους

πολυμερούς διπλωματίας,αφού ήταν ανάγκη να γίνονται διαβουλεύσεις και να

λαμβάνονται κοινές αποφάσεις.Η ανάπτυξη του θεσμού των προξένων που

κύριο μέλημά τους ήταν η κατατόπιση και εξυπηρέτιση των εμπόρων και των

άλλων επισκεπτών της πόλης ,ήταν ντόπιος πολίτης ,δεν ήταν αντιπρόσωπος

της πόλης που του ανέθετε τα καθήκοντα αυτά αλλά μπορούσε κατά περίσταση

να χρησιμοποιηθεί ως διαμεσολαβητής.

Οι Ρωμαίοι είχαν οργανώσει την παρακολούθηση των εξωτερικών

υποθέσεων αρχικά από το ιερατείο των Fetiales και αργότερα από την Σύγκλητο

.Οι δύο μεγάλες ανταολικές αυτοκρατορίες υπήρχαν περιπτώσεις πολυμερούς

διπλωματίας (μεταξύ των κρατιδίων της Ινδίας ) και οι απεσταλμένοι ανήκαν στην

κάστα των Βραχμάνων ή στο πλαίσιο της αυλικής ιεραρχίας (Κίνα) .

Τα κοινά ανά τους αιώνες γνωρίσματα που συναντάμε σε διάφορους

πολιτισμούς είναι η ύπαρξη κεντρικής υπηρεσίας που παρακολουθεί τις

εξωτερικές υποθέσεις και που στελεχώνεται με πρόσωπα κύρους, η ύπαρξη

αντιπροσωπευτικής ιδιότητας και πληρεξουσιότητας των απεσταλμένων, η

κατάριση οδηγιών πρός τους απεσταλμένους και η σύνταξη εκθέσεων από

αυτούς προς τους πρέσβεις και η ασυλία του προσώπου που βρίσκεται ως

απεσταλμένος στο έδαφος της χώρας αποστολής.

Το Βυζάντιο στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του αμύνεται εναντίον

διαφορετικών κάθε φορά κινδύνων.Ετσι η κεντρική υπηρεσία υπήρξε το μοντέλο

οργάνωσης της διπλωματικής του υπηρεσίας ενώ αναπτύχθηκε σε μεγάλο βθμό

η μελέτη των ξένων λαών με τους οποίους το κράτος είχε δοσοληψίες.Το

καθήκον αυτό το είχαν ανλάβει οι «ερμηνευταί» που γνώριζαν τη γλώσσα και τον

τρόπο σκέψης των αλλοφύλων.Την εποπτεία των εξωτερικών υποθέσεων είχε

2 Βύρων Θεοδωρόπουλος. «Εξωτερική πολιτική .Διπλωματία- Διπλωμάτες» Εκδόσεις Φυτράκη/Τύπος

Α.Ε. 1990

5

αρχικά ο μάγιστρος των οφικίων και αργότερα ο Λογοθέτης του Δρόμου δηλαδή

ο ουσιαστικός πρωθυπουργός του κράτους.τις διπλωματικές αποστολές τις

αναλάμβαναν διακεκριμένοι αυλικοί ή και ιερωμένοι διότο ο θρησκευτικός

προσηλυτισμός των αλλοθρήσκων είχε και την πολιτική του σκοπιμότητα.Οι

απεσταλμένοι πρέσβεις έπαιρναν λεπτομερείς οδηγίες και λογοδοτούσαν στην

Σύγκλητο πρίν και μετά το πέρας της αποστολής τους, η υποδοχή των ξένων

πρέσβεων γινόταν με μεγαλοπρέπεια και αυστηρή εθιμοτυπική τάξη,προς

εντυπωσιασμό των απεσταλμένων μέσω της επίδειξης, χλιδής και δύναμης.

Στην Δύση τα κύρια κέντρα διπλωματίας κατά το Μεσαίωνα ήταν η παπική

αυλή και η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Εθνους.Και τα δύο

κέντρα προσπάθησαν να ακολουθήσουν την παράδοση της αρχαίας Ρώμης της

οποίας θεωρούσαν πως ήσαν διάδοχοι.Η Παπική Curia ήταν πάντοτε

οργανωμένη ώς κεντρική υπηρεσία.Οι απεσταλμένοι της είχαν είτε

διαπραγματευτική είτε εθιμοτυπική αποστολή έφεραν διαφορετικούς τίτλους ,στην

ουσία όμως συνώνυμους(ampaxiatores nuntii renuntii ,internuntii,legati, solemnis

,specialis) .Οι αποστολές ήταν και μεγαλύτερης διάρκειας όπως στην περίπτωση

του αποκρισάριου του παπα στην Κωνσταντινούπολη που επιτελούσε καθήκοντα

πρέσβεως στην Βυζαντινή Αυλή.Η Γερμανική Αυτοκρατορία είχε Κεντρική

υπηρεσία στο πλαίσιο της Καγκελαρίας του Ραιχ με εξειδικευμένο

προσωπικόχωρίς όμως μόνιμα εγκατεστημένους πρέσβεις

Από τον 12ο αιώνα είχαμε μια αναβίωση της προξενικής λειτουργίας που

είχαν αναπτύξει οι ελληνικές πόλεις .Οι κοινής καταγωγής έμποροι διάλεγαν

μεταξύ τους ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής ως διαιτητή στις διαφορές τους και

ως εκπρόσωπό τους στις εντόπιες αρχές.

Η Ρωσία ακολούθησε τη σχολή του Βυζαντίου και εφάρμοσε τις

αποστολές των βογιάρων πρός τη δύση.Οι Αραβες μετά τον εξισλαμισμό τους η

πρώτη διπλωματική αποστολή φέρεται ότι οργανώθηκε από τον ίδιο τον Μωάμεθ

που έστειλε πρέσβεις του στον Ηράκλειο και Χοσρόη για να τούς μυήσει στην νέα

του θρησκεία ενώ αργότερα πιο συστηματική υπήρξε η οργάνωση της

διπλωματίας των Αββασιδών της Βαγδάτης.

6

Ετσι ιστορικά μορφοποιήθηκαν τα δύο κύρια στοιχεία της διπλωματικής

ζωής που επρόκειτο να αποτελέσουν τις βάσεις της διπλωματικής δουλειάς :η

οργάνωση της κεντρικής υπηρεσίας με καθήκον την συνεχή παρακολούθηση των

εξωτερικών υποθέσεων και τον καθορισμό των διπλωματικών χειρισμών ανά

περίπτωση και η στελέχωσή της με πρόσωπα που διαθέτουν ανάλογες γνώσεις

και πείρα,και η πύκνωση και παράταση της διάρκειας των διπλωματικών

αποστολών με την τάση να διαμορφωθούν σε μόνιμες πρεσβείες.

Στους νεώτερους χρόνους η εξέλιξη και ανάπτυξη της διπλωματίας ως

οργανωμένης λειτουργίας του κράτους εστιάζεαι στη δύση.Εκεί συντελούνται

ανάμεσα στον 13ο και 15ο αιώνα οι νέες μορφές οικονομίας νέες τεχνολογίες

,νέες εδαφικές επεκτάσεις και νέα αντίληψη της κρατικής εξουσίας.οι εξελίξεις

αυτές έρχονται να προσδώσουν νέα διάσταση στις διεθνείς σχέσεις.Οι Ιταλικές

πόλεις αρχίζουν για λόγους εμπορικού ανταγωνισμού να διατηρούν μόνιμους

πράκτορες των συμφερόντων τους σε ξένες επικράτειες που αργότερα

μετεξελίχθησαν σε μόνιμες πρεσβείες.Η ενίσχυση της βασιλικής εξουσίας στα

Εθνικά κράτη της δύσης συνετέλεσε στη δημιουργία μόνιμης επαγγελματικής

διπλωματικής υπηρεσίαςμε υποδειγματική περίπτωση τη Γαλλία όπου από τις

αρχές του 16ου αιώνα ο Φραγκίσκος ο Α΄ οργανώνει μυστικοσυμβούλιο με

καθήκον την μόνιμη παρακολούθηση των εξωτερικών υποθέσεων και αργότερα

ο Richelieu ρίχνει το κύριο βάρος της Γαλλικής πολιτικής στη διπλωματία παρά

στην πολεμική δράση και τελειοποιεί την οργάνωση και λειτουργία της κεντρικής

υπηρεσίας , αναθέτοντας της καθήκοντα που αφορούν και την ενημέρωση για τα

τεκταινόμενα στο εξωτερικό και την διαπραγμάτευση.

Αρχίζει έτσι να εμφανίζεται η ανάγκη θέσπισης κάποιων κανόνων πράγμα

που οδήγησε σε μια πιο συστηματοποιημένη έννοια του διεθνούς δικαίου .Ο

Grotius διατύπωσε την άποψη ότι οι ξένοι απεσταλμένοι αποτελούν μια

ξεχωριστή τάξη που εξυπηρετεί το σύνολο της διεθνούς κοινωνίας και για αυτό το

λόγο η προσωπική ασυλία των απεσταλμένων αποτελεί ένα κοινό αγαθό για την

κοινωνία αυτή.Η ειρήνη της Βεστφαλίας που οδήγησε στον κατακερματισμό της

Γερμανίας και καθιέρωσε τη Γαλλική ηγεμονία στην Ευρώπη ήταν η πρώτη

μεγάλη πολυμερής διαπραγμάτευση .

7

Ο 18ος αιώνας μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο κατέξοχήν αιώνας της

Διπλωματίας .Εδώ κυριαρχεί η λογική στάθμιση των συμφερόντων και της

σχέσης κόστους ωφέλειας των πολεμκών αναμετρήσεων πράγμα που οδήγησε

τη διπλωματία σε ωρίμανση.υπήρξαν βέβαια πόλεμοι όμως είχαν περιορισμένο

εύρος ,με συγκεκριμένους στόχους και χωρίς το φανατισμό που διέκρινε

παλαιότερα τους θρησκευτικούς πολέμους.Οι ναπολεόντιοι πόλεμοι ενίσχυσαν

τον ρόλο της διπλωματίας.Από το 1792 εως το 1815 έχουμε το αποκορύφωμα

μιας διπλωματικής δραστηριότητας για την σύναψη συμμαχιών καθώς

χρησιμοποιήθηκαν θεμιτά και αθέμιτα μέσα για προσέλκυνση δυνάμεων .

Ο σημαντικότερος σταθμός της νεώτερης εποχής της διπλωματίας και

απαρχή αυτού που ονομάζουμε Διπλωματική Ιστορία θεωρείται το Συνέδριο της

Βιέννης το 1815. Εκεί κωδικοποιήθηκαν οι θεσμοί της διπλωματίας και τέθηκαν οι

βάσεις της σύγχρονης διπλωματικής πρακτικής.Η διπλωματία καθίσταται πλέον

διμερής και θεσμοποιημένη.Διμερής υπό την έννοια ότι πρόκειται για μία

επικοινωνιακή διαδικασία μεταξύ δύο κρατών με σκοπό την αμοιβαία κατανόηση

εκάστου τρόπου σκέψης και την έγκαιρη επίλυση των διαφορών για την αποφυγή

των συγκρούσεων. Θεσμοποιημένη υπό την έννοια της δημιουργίας μόνιμων

θεσμών στα πλαίσια του κράτους ,την ονομασία υπαλλήλων ως μόνιμων

απεσταλμένων οι οποίοι ασκούν τα διπλωματικά τους καθήκοντα σε μόνιμα

εγκατεστημένες στο κράτος υποδοχής πρεσβείες. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως

παρεπόμενο της θεσμοποίησης είναι η χρήση του όρου πρεσβεία ως περιγραφή

του τόπου και χώρου των διπλωματικών καθηκόντων, ενώ προηγούμενα

εξέφραζε την πολυπληθή συνήθως ακολουθία του πρέσβη σε αποστολές στο

εξωτερικό ,την κουστωδία του.Το ανά τον κόσμο δίκτυο πρεσβειών συντονίζεται

πλέον από ένα ειδικευμένο υπουργείο ,αυτό των Εξωτερικών που απαρτίζεται

από μόνιμα επαγγελματικά στελέχη,τα οποία έχουν εισαχθεί με σοβαρές

διαδικασίες σε αυτό και σαφώς καθωρισμένη ιεραρχία .Θεσπίστηκαν επίσης

κανόνες που δημιουργούν το πλαίσιο συμπεριφοράς των διπλωματικών

υπαλλήλων ,το Διπλωματικό Πρωτόκολλο. Αναγνωρίστηκε δηλαδή αυτό που δύο

αιώνες νωρίτερα είχε εκφράσει ο Grotius ότι δηλαδή οι διπλωμάτες εκτελούν μια

8

αποστολή που είναι το κοινό αγαθό της διεθνούς κοινωνίας. Τα διπλωματικά

καθήκοντα συνοψίζονται σε έξι κατηγορίες: την αντιπροσώπευση (η οποία

συνίσταται σε ουσιαστική και εθιμοτυπική) , στην επεξήγηση και υπεράσπιση της

Εθνικής πολιτικής στο κράτος διαπίστευσης,στην διαπραγμάτευση και στην

ερμηνεία –κωδικοποίηση της πολιτικής του κράτους υποδοχής.Οι ίδιοι πάντως οι

διπλωμάτες καλλιεργούσαν την ιδέα του αγγελιοφόρου της ειρήνης ,του

μεσολαβητή που θα αποτρέψει την σύρραξη έστω και την τελευταία στιγμή.

Το συνέδριο των Παρισίων το 1856 μετά τη λήξη του Κριμαϊκού πολέμου

εισήγαγε την ιδέα της συλλογικής ευθύνης των μεγάλων Δυνάμεων για την

διατήρηση της ειρήνης.Το επόμενο μεγάλο συνέδριο αυτό του Βερολίνου το 1878

βρίσκεται στην ίδια γραμμή με τα δύο προηγούμενα.Η διπλωματία των τριών

συνεδρίων του 19ου αιώνα απέτρεψε τις μεγάλες συγκρούσεις και ενίσχυσε το

πλαίσιο των πολυμερών διπλωματικών επαφών ως υποκατάστατο της χρήσης

βίας

Στις αρχές του 20 αιώνα με τις δύο διασκέψεις της Χάγης το το

1899 και το 1907 γίνεται η πρώτη απόπειρα να να θεσπιστούν γενικοί κανόνες

δικαίου για τον πόλεμο και να υπάρξει μια αρχή αφοπλισμού.Η δημιουργία ενός

κοινά αποδεκτού πλαισίου διεθνούς συμπεριφοράς και γενικού αφοπλισμού,

βρίσκουν μια πιο ολοκληρωμένη έκφραση στη Συνθήκη των Βερσαλλιών της

οποίας αναπόσπαστο μέρος αποτελεί το σύμφωνο της κοινωνίας των Εθνών.Για

πρώτη φορά ιδρύεται ένας διεθνής οργανισμός ανοιχτός σε όλα τα κράτη με

μηχανισμούς για τη διατήρηση της ειρήνης και με βάση τη συλλογική ασφάλεια.Η

αποτυχία όμως της απόπειρας αυτής οφείλετο εις το ότι η διπλωματική

νοοτροπία παρέμεινε προσκολλημένη στα πρότυπα ξεπερασμένων εποχών και

είχε ως επίκεντρο τις εδαφικές διεκδικήσεις και τις πολιτικές εγγυήσεις και

παράλληλα αγνοήθηκε η τεράστια σημασία που είχε πάρει η οικονομική

διάσταση στην αλληλεξάρτηση των Εθνών.

Μετά το 1945 έχουμε την δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών που

στηρίχθηκε και αυτή στην ιδέα της συλλογικής ασφάλειας. Ενώ όμως άρχισε να

εκδηλώνεται η αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων δεν έχουμε κατάρρευση

των Ηνωμένων Εθνών όπως στην περίπτωση της Κοινωνίας των Εθνών διότι

9

ταυτόχρονα έχουμε την ανάπτυξη οργανισμών παγκοσμίου συμμετοχής με

οικονομικό και τεχνικό περιεχόμενο, η έμφαση στην ανάπτυξη ενός πολύ

σημαντικού τμήματος της διεθνούς κοινωνίας (σχέδιο Μάρσαλ, Κοινοπραξία

άνθρακα και Χάλυβα) που απέτρεψαν φαινόμενα σαν αυτά που ακολούθησαν

την κρίση του ‘29 ,και την δημιουργία του ΝΑΤΟ ως αμυντική κοινοπραξία που

εξασφάλισε την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Ανατολής –Δύσης .Επίσης τα

ανεξάρτητα κράτη πολλαπλασιάστηκαν λόγω της αποαποικιοποίησης και

ολόκληρος ο κόσμος μορφοποιήθηκε σε ένα ενιαίο διπλωματικό σύστημα.

Με την έναρξη της λειτουργίας των διεθνών οργανισμών, τα κράτη δεν

είναι οι μοναδικοί παράγοντες που την ασκούν την διπλωματία.Το είδος αυτό της

Διπλωματίας ονομάζεται Νέα Διπλωματία. Υπάρχουν πλέον ομάδες κρατών που

διαπραγματεύονται πολυμερώς στα πλαίσια διακυβερνητικών οργανισμών και

μοιράζονται την διπλωματική σκηνή και με άλλους δρώντες όπως μη

κυβερνητικούς οργανισμούς (με ομάδες ιδιωτών ως μέλη) και διακυβερνητικούς

οργανισμούς (με κυβερνήσεις ως μέλη).3 Η ατζέντα περιλαμβάνει αφενός την

προτεραιότητα της στρατιωτικής ασφάλειας και της διατήρησης της ειρήνης ως

πριεχόμενο της «υψηλής πολιτικής» ενω αφ’εταίρου έναν αριθμό νέων θεμάτων

(οικονομικών –κοινωνικών –πολιτιστικών) που αντανακλούν το ευρύτερο πεδίο

ενδιαφερόντων των κυβερνήσεων και είναι το περιεχόμενο της «χαμηλής

πολιτικής» .Η διπλωματία ειδικεύεται ακόμη περισσότερο και αποκτά τους

ανάλογους προσδιορισμούς( crisis diplomacy, cold war diplomacy , nuclear

diplomacy , summit diplomacy)

Με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης καταρρέει ο διπολισμός και

εισερχόμαστε στην μεταψυχροπολεμική περίοδο.Οι Ηνωμένες Πολιτείες σαν

μόνη πλέον υπερδύναμη εγκαινιάζει το δόγμα της Νέας Τάξης Πραγμάτων.Την

αισιοδοξία των διπλωματών για την οριστική επίλυση των διεθνών προβλημάτων

,σκιάζει η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ,ο πόλεμος του κόλπου κι η αναβίωση

των Εθνικισμών των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών που συνιστούν μια νέα

3 Brian White : Diplomacy. The Globalization of World politics .An introduction to International Relations

.Edited By John Baylis and Steve Smith

10

δέσμη διεθνών προβλημάτων.Παλιά δόγματα οπως αυτό της Εθνικής κυριαρχίας

τίθενται σε αμφισβήτηση.

Το ερώτημα είναι αν μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις ,η

παραδοσιακή διπλωματία με τη παλιά δομή και εργαλεία μπορεί να

ανταποκριθει.

ΔΙΜΕΡΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ και ΝΕΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Η απλούστερη και παλαιότερη μορφή της διπλωματίας είναι η διμερής

διπλωματία μέσω της οποίας επικοινωνούν διαπραγματεύονται και συμβάλλονται

μόνο δύο χώρες.Η φύση όμως των διπλωματικών υποθέσεων οδηγούν στην

ανάγκη να συμμετέχουν περισσότερες των δύο χωρών ή και διεθνείς οργανισμοί

και έτσι η διμερής επικοινωνία καθίσταται πολυμερής.Η διμερής διπλωματία

αναφέρεται και ως παραδοσιακή διπλωματία,παλαιά διπλωματία ή διπλωματία

Γαλλικού τύπου ή Ιταλικού τύπου.

Η παραδοσιακή διπλωματία συνιστά μια επικοινωνιακή διαδικασία μεταξύ

αναγνωρισμένων κρατών μόνο και όχι άλλων δρώντων, η οποία γίνεται σε

σταθερή βάση.Ενώ αρχικά η επικοινωνία αυτή γινόταν διά των απεσταλμένων

των ηγετών ,η αναγκαιότητα και η συχνότητα της επικοινωνίας αυτής οδήγησε

στην θεσμοποίηση της διπλωματίας .Με τον όρο αυτό εννοούμε ότι διακριτοί

πλέον θεσμοί έκαναν την εμφάνισή τους που είχαν ως κύριό τους μέλημα την

διπλωματία.Ετσι η διπλωματία σταμάτησε να αποτελεί μια ακανόνιστη διαδικασία

που εκτελείτο από διαφόρους ad hoc αντιπροσώπους .Οι Ιταλικές Πόλεις –κράτη

ήταν οι οποίες εγκατέστησαν μόνιμες πρεσβείες στο Εξωτερικό και

επωφελήθησαν του πρακτικού αποτελέσματος που προέκυπτε από την

αδιάλειπτη παρουσία των διπλωματικών αποστολών στο Εξωτερικό.Ετσι

ανεπτύχθησαν και σε άλλα κράτη μόνιμες πρεσβείες και απετέλεσαν ένα δίκτυο

το οποίο είχε την ανάγκη συντονισμού.Τον συντονισμό αυτό ανέλαβαν

ειδικευμένα Υπουργεία που είχαν και αυτά ως αποκλειστική τους ενασχόληση

την διπλωματία.Η θεσμοποίηση αυτή άνοιξε τον δρόμο στην επαγγελματοποίηση

11

της όπου έχουμε ιεραρχία, διακριτούς βαθμούς, τακτικό μισθό , είσοδο με

εξετάσεις κλπ

Η παραδοσιακή διπλωματία οργανωμένη σε διμερή βάση διεξαγόταν κατά

κανόνα υπό καθεστώς μυστικότητας και χαρακτηριζόταν από διακριτούς κανόνες

και διαδικασίες. Δύο κράτη ανέπτυσαν διπλωματικές σχέσεις ιδρύοντας αμοιβαία

πρεσβείες ,διεξήγαγαν όλες τις απαραίτητες μεταξύ των δοσοληψίες δια μέσου

των μόνιμων αντιπροσώπων και επεδίωκαν αμοιβαίες συμφωνίες ως το πιο

πρόσφορο μέσο διευθέτησης προβλημάτων χωρίς να παραμελείται το γεγονός

ότι ο παράγων ισχύς οδηγούσε στην επιβολή των θέσεων του ισχυροτέρου

μέρους στο ασθενέστερο.Οι συμφωνίες αυτές ακριβώς επειδή ήταν προιόν

διαπραγματεύσεων μεταξύ δύο μόνο μερών ήταν πολύ εύκολο και σύνηθες να

κρατώνται μυστικές από τρίτους για ποικίλους λόγους.Το διπλωματικό

πρωτόκολλο ήταν μια σύνοψη κανόνων και διαδικασιών που περιελάμβανε από

τους τρόπους υποδοχής των πρέσβεων έως τις διαδικασίες που συνόδευαν την

υπογραφή μιάς συμφωνίας.

Στα πλαίσια της διμερούς διπλωματίας ,το λειτούργημα του πρέσβη

έχρηζε ιδιαίτερης προστασίας.Ο πρέσβης έπρεπε να αισθάνεται ασφαλής και

επειδή ταυτοχρόνως αντιπροσώπευε τον ηγεμόνα στη χώρα διαπίστευσης

,θεσπίστηκαν μια σειρά από προνόμια και ασυλίες .Η αρχή της εξωεδαφικότητας

θεωρεί την πρεσβεία ως μέρος του εδάφους της χώρας αποστολής και υπόκειται

στους νόμου της χώρας αποστολής.4

Αυτό όμως οδηγούσε πολλές φορές σε παρεξηγήσεις γιατί πολλοί

διπλωμάτες θεωρούσαν πως για πράξεις τους ακόμη και εκτός πρεσβείας

έπρεπε να δικάζονται από το κράτος αποστολής.

Το θεματολόγιο που απασχολούσε την παραδοσιακά διπλωματία ή η

διπλωματική agenda ήταν κατά πολύ περιορισμένο από το σημερινό.Αυτό που

την χαρακτήριζε ήταν αφένός ότι η διμερής βάση της διπλωματίας εντόπιζε τα

προβλήματα προς διευθέτηση σε σχέση μόνο με το άλλο κράτος χωρίς να έχει

ευρύτερο πεδίο θεώρησης, (έτσι τα θέματα προς διευθέτηση ήταν ζητήματα

4 Brian White: Diplomacy ( The globalization of world politics .An Introduction to International Relations:

Edited by John Baylis and Steven Smith.)

12

πολέμου ή ειρήνης ,εδαφικές διευθετήσεις κλπ) αφ’έταίρου οι διπλωμάτες

εφάρμοζαν τις επιθυμίες του ηγεμόνα ,κατά συνέπεια τα διπλωματικά θέματα

είναι αυτά που απασχολούν τον ηγεμόνα και μόνον.

Νέα Διπλωματία

Η παραδοσιακή διπλωματία πρόσφερε ειρήνη σταθερότητα και τάξη στην

Ευρώπη του 19ου αιώνα.Ωστόσο δεν κατόρθωσε να αποτρέψει τον Πρώτο

Παγκόσμιο Πόλεμο.Ετσι έγινε φανερό ότι το είδος αυτό της διπλωματίας έπρεπε

να αλλάξει πρός μία καινούργια μορφή διπλωματίας.Σύμφωνα με τον Hamilton

και τον Langhorne (1995:137)η νέα αυτή διπλωματία έπρεπε να είναι ανοιχτή

στον δημόσιο έλεγχο .Αυτό δεν σήμαινε παρέμβαση στη διπλωματική διαδικασία

αλλά ενημέρωση και εν γένει διαφάνεια για τις συμφωνίες που είχαν

συναφθεί.Και οφειλόταν το αίτημα αυτό στην μεγάλη μυστικοπάθεια που

διακατείχε την παραδοσιακή διπλωματία και εις το ότι οι διπλωμάτες

αποτελούσαν μέρος μιας αριστοκρατικής ελίτ.Επίσης η νέα διπλωματία

συνδεόταν με την ίδρυση ενός νέου διεθνούς οργανισμού ,της Κοινωνίας των

Εθνών,ο οποίος θα αποτελούσε πλέον βήμα για την επίλυση διφορών,αλλά και

παράγοντα αποτροπής ενός νέου παγκοσμίου πολέμου λόγω της απειλής

ανάληψης δράσης ενάντια στον επιτιθέμενο.

Η δομή της νέας διπλωματίας παρέμεινε παρόμοια πρός αυτήν της

παραδοσιακής διπλωματίας σε ότι αφορά τα κράτη και τις κυβερνήσεις ως τους

κύριους παίκτες στη διπλωματική σκακιέρα και οι οποίοι αντιπροσωπεύονταν

από μόνινμα εγκατεστημένες πρεσβείες.Δευτερευόντως όμως οι διεθνείς

οργανισμοί άρχισαν να εισέρχονται στο παιχνίδι .Αυτοί οι οργανισμοί ήταν δύο

ειδών : οι διακυβερνητικοί ,που είχαν κυβερνήσεις ως μέλη,και μη κυβερνητικοί

,με ιδιώτες ή ομάδες ιδιωτών ως μέλη.5Η δε θεματολογία διέφερε στο βαθμό που

τα ενδιαφέροντα των κυβερνήσεων μετατέθηκαν στην οικονομική και κοινωνική

βελτίωση του επιπέδου ζωής των πολιτών τους και αναλόγως διαπραγματεύοντο

παρόμοια θέματα τα οποία απετέλεσαν τη δέσμη θεμάτων της λεγόμενης

«χαμηλής πολιτικής» τα οποία συνέπιπταν να βρίσκονται και στο πεδίο

5 5 Brian White: Diplomacy ( The globalization of world politics .An Introduction to International

Relations: Edited by John Baylis and Steven Smith p 254

13

ενδιαφερόντων των μη κυβερνητικών οργανισμών σε σχέση με τα θέματα

«υψηλής πολιτικής» όπως ο πόλεμος και η ειρήνη.Ιδιαίτερη έμφαση βέβαια

δόθηκε στην στρατιωτική ασφάλεια για την αποφυγή ενός νέου πολέμου

δεδομένης της εμπειρίας του πρώτου παγκοσμίου πολέμου .

Ενα άλλο διακριτό χαρακτηριστικό ήταν ότι το θεματολόγιο της νέας

διπλωματίας αποτελείτο πλέον από περισσότερο εξειδικευμένα θέματα και

ποικίλα ζητήματα για τα οποία οι διπλωμάτες δεν είχαν την απαιτούμενη

εκπαίδευση.Ετσι μαζί με τις συζητήσεις για την επανακατάρτισή των έχουμε και

την παρέμβαση των ηγετών στο διπλωματικό τους έργο .Κατά αυτόν τον τρόπο

οι διπλωμάτες παύουν να είναι οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού και απολαμβάνουν

βέβαια λιγότερης αυτονομίας σε σχέση με τους “παραδοσιακούς” ομολόγους

τους6.

Διπλωματία του ψυχρού πολέμου

Πολλά από τα χαρακτηριστικά της νέας διπλωματίας εξακολούθησαν να

υπάρχουν κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου αμέσως μετά τον δεύτερο

παγκόσμιο πόλεμο.Αρχίζει να αυξάνεται ο αριθμός των εξειδικευμένων θεμάτων

αλλά και η πολυμέρεια καθώς κατά την διάρκεια της αποαποικιοποίησης μια

πληθώρα νέων κρατών τα οποία δεν ήταν συνηθισμένα με την τότε διπλωματική

πρακτική ήρθε να προστεθεί στην ομάδα των κρατών και μη κρατικών

παραγόντων που διαδραμάτιζαν διπλωματικό ρόλο,

Ο όρος διπλωματία του ψυχρού πολέμου πηγάζει από το γεγονός ότι από

το 1940 έως το 1989 η παγκόσμια πολιτική σκηνή ήταν διαμοιρασμένη σε δύο

ιδεολογικά στρατόπεδα και η κάθε υπερδύναμη υποστήριζε τους συμμάχους της

έναντι της άλλης και προσπαθούσε να υπονομεύσει τους πόλους επιρροής της

άλλης υπερδύναμης με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο ,όχι πάντως μέσω

πραγματικού ή «θερμού» πολέμου» .Η διπλωματική δραστηριότητα κατά τη

6 Brian White: Diplomacy ( The globalization of world politics .An Introduction to International Relations:

Edited by John Baylis and Steven Smith.) .254

14

διάρκεια του ψυχρού πολέμου είχε ως δόγμα την αποφυγή της ολοκληρωτικής

πυρηνικής αντιπαράθεσης που θα κατέστρεφε το διεθνές σύστημα.Στα πλαίσια

αυτά κινήθηκε και η λεγόμενη «πυρηνική» διπλωματία η οποία ασχολήθηκε με

τις εν γένει διαδράσεις των δυνάμεων που διέθεταν πυρηνικά όπλακαι τα

χρησιμοποιούσαν ως απειλή είτε για να αποτρέψουν τον αντίπαλο να προβεί σε

δράσεις που έθιγαν τα συμφέροντά τους ,είτε να υποχωρήσουν σε περίπτωση

που είχαν αναλάβει μια τέτοια δράση .Το είδος αυτό της διπλωματίας είναι

γνωστό και ως διπλωματία της αποτροπής.Η ιδιαιτερότητά της έγκειται εις το

ότι η απειλή χρήσης του πυρηνικού οπλοστασίου εγκυμονούσε τεράστιους

κινδύνους με απρόβλεπτες συνέπειες για την ανθρωπότητα σε περίπτωση

κρίσης . Ως κρίση ορίζεται μία μικρή χρονικά περίοδο κατά τη διάρκεια της

οποίας η πιθανότητα έναρξης πολεμικών επιχειρήσεων αυξάνεται δραματικά ,

όταν δε στην κρίση εμπλέκονται δυνάμεις που διαθέτουν πυρηνικά όπλα τότε η

κρίση καθίσταται πολύ σοβαρή για το διεθνές σύστημα.Ως συνηθέστερο

παράδειγμα τέτοιας διεθνούς κρίσης έχουμε την περίπτωση της κρίσης των

πυραύλων τον Οκτώβριο του 1962 όπου οι Σοβιετικοί είχαν αποστείλει μυστικά

πυραύλους στην Κούβα και για 13 ημέρες όλη η ανθρωπότητα είχε φτάσει στο

χείλος της πυρηνικής καταστροφής προτού επιτευχθεί συμφωνία απομάκρυνσης.

Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου το σκηνικό στην παγκόσμια σκακιέρα

αλλάζει εκ βάθρων.Το πέρας της ιδεολογικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ανατολής –

Δύσης και η κατάρευση της Σοβιετικής Ενωσης δημιούργησαν τεράστιες

προκλήσεις για τη διεθνή διπλωματία πρός την κατεύθυνση δημιουργίας μιας

νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.

15

\

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩN ΚΟΡΥΦΗΣ

(SUMMIT DIPLOMACY)

Η διπλωματία των συναντήσεων κορυφής περιγράφει την διαδικασία κατά

την οποία οι ηγέτες των κρατών επικοινωνούν άμεσα μεταξύ τους.Κατά τη

διάρκεια του ψυχρού πολέμου η διπλωματία των συναντήσεων κορυφής είχε βρεί

εκτεταμένη εφαρμογή αφ’ενός γιατί η τεχνολογία δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένη και

δεν επέτρεπε για παράδειγμα τις τηλεδιασκέψεις,αφ΄εταίρου επειδή όλος ο

κόσμος ήταν χωρισμένος σε δύο ιδεολογικώς αντίθετα στρατόπεδα ,οι ηγέτες

ήθελαν πάντοτε να δείχνουν πως ενδιαφέρονται για την διατήρηση της ειρήνης.

Σήμερα διπλωματία ασκούν και οι πολιτικοί ηγέτες αυτοπροσώπως. Οι

πρωθυπουργοί ή οι υπουργοί των Εξωτερικών ή και άλλα μέλη του υπουργικού

συμβουλίου που πραγματοποιούν ή δέχονται επίσημες επισκέψεις ξένων

ομολόγων τους ή συμμετέχουν σε διεθνείς διασκέψεις ασκούν διπλωματία,

εφαρμόζουν δηλαδή την εξωτερική πολιτική που έχουν οι ίδιοι αποφασίσει. Οι

θέσεις που θα λάβουν κατά τις σχετικές συζητήσεις, οι λόγοι που θα

εκφωνήσουν, οι δηλώσεις που θα κάνουν, το κοινό ανακοινωθέν που θα

υπογράψουν αποτελούν όλα άσκηση διπλωματίας. Αλλοτε οι απ’ευθείας επαφές

στο επίπεδο πολιτικής ηγεσίας ήταν σπάνιες ,ακόμη και για λόγους

πρακτικούς.Σήμερα που η μετακίνηση από τόπο σε τόπο έχει γίνει τόσο εύκολη

αλλά και που οι τηλεπικοινωνίες επιτρέπουν την άμεση επαφή μεταξύ ηγετών ,η

άσκηση διπλωματίας από την πολιτική ηγεσία απ’ευθείας έχει γίνει ένα πολύ

συνηθισμένο φαινόμενο.7

7 Βύρων Θεοδωρόπουλος. «Εξωτερική πολιτική .Διπλωματία- Διπλωμάτες» Εκδόσεις Φυτράκη/Τύπος

Α.Ε. 1990 σελ.56

16

Η διπλωματία των συναντήσεων κορυφής είναι ένα ιδιαίτερο είδος

διμερούς ή πολυμερούς διπλωματίας .Διμερούς όταν συμβαίνει να συναντώνται

οι ηγέτες δύο κρατών για να συζητήσουν θέματα που αφορούν τις χώρες τους και

πολυμερούς όταν παραπάνω από δύο ηγέτες συναντώνται στα πλαίσια ενός

διεθνούς οργανισμού για να συζητήσουν τα κοινά τους προβλήματα. Ιστορικά η

διπλωματία των διασκέψεων άνθησε σε εποχές που τα κράτη ήταν έντονα

συγκεντρωτικά και που οι ηγέτες τους αισθανόντουσαν πως μπορούσαν μόνοι

τους να χαράξουν εξωτερική πολιτική η εφαρμογή της οποίας πολλές φορές

εξαρτόταν από το εάν θα είχαν ή όχι καλές προσωπικές σχέσεις με τον ή τους

ηγέτες των άλλων κρατών . Ωστόσο με την άνοδο του σύγχρονου κράτους και

την εισαγωγή μόνιμων αντιπροσωπιών, πρέσβεων ,και εν γένει διπλωματών η

διπλωματία των διασκέψεων κορυφής άνθησε στο πρώτο μισό του 20 αιώνα8.

Κατά τη διάρκεια και μετά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο επικρατούσε η άποψη

ότι οι σημαντικές αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής μπορούσαν να ληφθούν πιο

εύκολα από τους ηγέτες οι οποίοι εκ της θέσεώς τους ήσαν πιο κοντά στο λαό,

δεν ήταν δεσμευμένοι από κάποιου είδους αυστηρό πρωτόκολλο και κατείχαν την

εξουσία άρα μπορούσαν να νομιμοποιήσουν εύκολα τις αποφάσεις τους9.

Ομως η παγίωση της τακτικής των διασκέψεων κορυφής για την

διαμόρφωση και εφαρμογή αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής προκάλεσε και

προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις στους κόλπους της αρμόδιας υπηρεσίας που είναι

θεσμικά επιφορτισμένη να ασκεί αυτά τα καθήκοντα. Από τους κύκλους των

διπλωματικών υπηρεσιών πάντοτε εθεωρείτο ως υποβιβασμός,αμφισβήτηση των

ικανοτήτων τους και απειλή για την καριέρα τους, η συνεχής παράκαμψη τους

από τους ηγέτες κατά την άσκηση διπλωματίας διασκέψεων κορυφής και σε κάθε

περίπτωση οι αντιδράσεις τους κυμαίνοντο από πικρόχολα σχόλια ως ανοιχτή

κριτική.Τα επιχειρήματα που επιστρατεύονται για αυτή τη θέση τους είναι :

Α) Οι αρχηγοί κρατών όταν έχουν παρακάμψει την διπλωματική υπηρεσία

που αποτελείται από εξειδικευμένους υπαλλήλους και βαθείς γνώστες των

θεμάτων που άπτονται της εξωτερικής πολιτικής, μπορεί να συνάψουν

8 Οπως κατά τη διάρκεια του συνεδρίου για την ειρήνη στο Παρίσι το 1919

17

συμφωνίες που περιέχουν αντιφατικά στοιχεία ,ή στοιχεία ασύμβατα προς τα

Εθνικά συμφέροντα εξαιτίας της άγνοιας των λεπτομερειών των περίπλοκων

ζητημάτων. Είναι γεγονός ότι ο οποιοσδήποτε ηγέτης ανεξαρτήτως

διαμετρήματος επιχειρήσει να αγνοήσει τις λεπτομέρειες που εμφανίζονται στα

επίσημα κείμενα θα δεσμεύσει την κυβέρνησή του και εν γένει τη χώρα του σε

τέτοιες υποχρεώσεις στις οποίες δεν θα ήθελε να δεσμευτεί αν προηγουμένως

είχε το χρόνο και την ειδίκευση που απαιτείται για να μελετήσει σε βάθος τα

ζητήματα που διαπραγματεύεται.

Β) Οι ηγέτες μπορεί να εκλάβουν με διαφορετικό τρόπο τις αποχρώσεις

του λόγου ή του κειμένου της άλλης πλευράς ιδιαίτερα όταν υπάρχει διαφορετικό

πολιτιστικό υπόβαθρο το οποίο θα είχε ληφθεί υπ’όψη από τις αντιπροσωπείες

που συνήθως γνωρίζονται καλά εκ των προτέρων ,έχουν ήδη ανιχνεύσει τον

τρόπο σκέψης της άλλης πλευράς και γνωρίζουν καλά τι κρύβει ο αποχρών

λόγος και πως πρέπει να ξεδιαλύνονται οι αμφίσημες τοποθετήσεις.10

Γ) Η ανεπάρκεια του χρόνου είναι σημαντικότατος παράγοντας καθώς οι

διασκέψεις κορυφής κρατούν πολύ λιγότερο χρόνο (συνήθως μία έως τρείς

μέρες) και έτσι άν αυτό συνδιαστεί με την θέληση των ηγετών να ληφθεί

οπωσδήποτε απόφαση για λόγους γοήτρου ,μπορεί να φθάσουμε σε επιζήμιες

συμφωνίες ή έστω σε λιγότερο ολοκληρωμένες συμφωνίες σε σχέση με αυτές

που θα είχαν επιτευχθεί αν οι διαδικασίες ακολουθούσαν το δρόμο των

αντιπροσωπειών ( χωρίς την πίεση του χρόνου να αποτελεί αρνητικό παράγοντα

για την σύναψη συμφωνιών).

Δ) Διπλωματική αποτυχία μπορεί να λάβει χώρα πολλές φορές εξ’αιτίας

του γεγονότος ότι οι Αρχηγοί Κρατών αναπτύσσουν προσωπικές συμπάθειες ή

αντιπάθειες με τους ομολόγους τους και επηρρεάζονται από το κλίμα της

φιλοξενίας που τους προσφέρεται έτσι ώστε να τους είναι δυσκολότερο από όσο

9 Η άποψη αυτή βρήκε πεδίο εφαρμογής κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου στή

συνάντηση των Στάλιν,Ρούσβελτ,Τσώρτσιλ 10

G.R.Berridge ( Professor of International Politics and Director of the center for the Study of Diplomacy

at the University of Leicester.):Diplomacy, Theory and practice . Prentice Hall .Ηarvester Wheat sheaf

.p.80

18

θα ήταν για τις αντιπροσωπείες να διακόψουν τις διαπραγματεύσεις χωρίς να

έχουν πετύχει κάτι ουσιαστικό.

Ε) Σε συνδιασμό με το προηγούμενο και λαμβάνοντας υπ’όψη ότι οι

διασκέψεις κορυφής διεξάγονται υπό το φώς των προβολέων της δημοσιότητας,

(πράγμα που φορτίζει περισσότερο την ατμόσφαιρα καθώς στό πρόσωπο του

ηγέτη αντανακλάται το γόητρο της χώρας που εκπροσωπεί) ,οι αρχηγοί κρατών

είναι περισσότερο πιθανό να προβούν σε επιπόλαιες παραχωρήσεις ή

αντιθέτως να προβούν σε αναίτιες επιθέσεις και να διακόψουν ανευ ουσιαστικής

αιτίας και πρόωρα τις διαπραγματεύσεις , προκειμένου να επιδείξουν κάτι

ουσιαστικό, κάτι που σίγουρα θα είχε αποφευχθεί στην περίπτωση των

αντιπροσωπειών.

Τα παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων που παραθέτουν με πικρία οι

διπλωμάτες είναι πολλά.Το παράδειγμα του Τρούμαν είναι χαρακτηριστικό.Ο

Τρούμαν μετέβαλε άθελά του την πολιτική της Αμερικής σε ένα ευαίσθητο τομέα

όταν πληροφόρησε τον Βρεττανό ομόλογό του Clement Attlee πως οι Ηνωμένες

Πολιτείες δεν θα χρησιμοποιούσαν ποτέ το πυρηνικό τους οπλοστάσιο χωρίς

προηγουμένως να έχουν ενημερώσει και ζητήσει την άποψη των

Βρεττανών.(Acheson,1969,p.484).Ως επίσης δείγμα του πόσο επηρρεάζει τους

ηγέτες κατά τη διάρκεια των διασκέψεων κορυφής η συμπάθεια ή η αντιπάθεια

που εκδηλώνει ο ένας για τον άλλον,ο George Ball παραθέτει τα παραδείγματα

της συνάντησης κορυφής μεταξύ του Hitler και Chamberlain όπου ο τελευταίος

δήλωσε πως είχε εδραιωμένη την πεποίθηση εξασφάλισης της ειρήνης,την

επιδείνωση των Αγγλοαμερικανικών σχέσεων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του

‘60 λόγω της αμοιβαίας αντιπάθειας του προέδρου Johnson και του ομόλογου

του Wilson,το γεγονός οτι στη διάσκεψη κορυφής το 1962 ο Kennedy έδωσε

πυραύλους Polaris στον Macmillan επειδή του είχε αδυναμία, παρά την

Αμερικανική πολιτική για την μη διάδοση των πυρηνικών όπλων κλπ.(

Ball,1976,ch.3)

Η διπλωματία διασκέψεων κορυφής μπορεί να θεωρείται από πολλούς

ασύμβατη και πολλές φορές επιζήμια για τη διπλωματία υπάρχουν όμως και τα

πλεονεκτήματα που συνηγορούν υπέρ αυτής.Το βασικότερο είναι ότι η

19

διπλωματία αυτή χρησιμεύει πολύ στη διαμόρφωση κλίματος για λόγους

προπαγάνδας .Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το ότι κατά τη διάρκεια

του ψυχρού πολέμου οι αλεπάλληλες συναντήσεις κορυφής ανατολής-δύσης

χρησίμευαν στο να προσδώσουν την εντύπωση στη κοινή γνώμη των χωρών

τους ότι η κάθε πλευρά ενδιαφέρεται για τη διατήρηση της ειρήνης ενώ

ταυτοχρόνως οι συναντήσεις κορυφής μεταξύ των συμμάχων προωθούσαν την

πεποίθηση ότι οι σύμμαχοι παραμένουν ενωμένοι.Το τέλος του ψυχρού πολέμου

επίσης διαφημίστηκε από μία διάσκεψη κορυφής στο Παρίσι το Νοέμβριο του

1990.

Υπάρχουν τρία είδη συναντήσεων κορυφής .Το πρώτο είδος είναι

οι κατά σειρά δασκέψεις κορυφής όπου η κάθε συνάντηση κορυφής είναι μέρος

αυτής τη σειράς και αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης.Το δεύτερο είδος είναι

οι ad hoc συναντήσεις κορυφής που συνήθως εστιάζεται σε ένα συγκεκριμένο

θέμα και καλύπτεται ευρέως από τα φώτα της δημοσιότητας.Το τρίτο είδος

συναντήσεων κορυφής μπορεί να περιγραφεί ως «ανταλλαγή απόψεων σε

ανώτατο επίπεδο» και μπορεί να είναι είτε ad hoc είτε να αποτελεί μέρος μιας

σειράς συναντήσεων κορυφής.

Από τα τρία είδη συναντήσεων κορυφής η κατά σειρά συνάντηση κορυφής

θεωρείται η καταλληλότερη για την επίτευξη διαπραγματεύσεων λόγω της

επαναληψιμότητάς της και της συχνότητάς της.Οι μεγάλες σε διάρκεια και

επαναλαμβανόμενες συναντήσεις κορυφής είναι οι καταλληλότερες για ουσιώδεις

διαπραγματεύσεις, διότι επιτρέπουν την εις βάθος ανάπτυξη των θεμάτων και

βρίσκονται εκτός του επικέντρου της δημοσιότητας .Οι πιθανότητες επιτυχίας

τέτοιων συναντήσεων είναι μεγάλες διότι :

Α) επιτρέπουν στους ηγέτες να έχουν μια εκ του σύνεγγυς εικόνα των

διαπραγματεύσεων και έτσι αποκτούν δεξιότητες για αυτές τις διαδικασίες. Λόγω

του επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα των διασκέψεων αναγκάζονται να

προετοιμαστούν εκ των προτέρων για να μην έρθουν σε αμηχανία κατά την

συνάντηση κορυφής αν δεν έχουν μελετήσει καλά το θέμα. Ετσι αποκτούν

20

βαθύτερη γνώση των θεμάτων που διαπραγματεύονται και μπορούν να βγαίνουν

από τα αδιέξοδα βρίσκοντας εναλλακτικές λύσεις.

Β) Επειδή για τους Αρχηγούς Κρατών είναι άκομψο να δηλώνουν

αποτυχίες σε διασκέψεις κορυφής οι σύμβουλοι τους πιέζονται γενικά να βρούν

ένα κοινό παρανομαστή στα θέματα που συζητώνται και να επιτύχουν έστω και

μέρος του πακέτου συμφωνιών που σκόπευαν να επιτύχουν.

Γ) Γενικά τα θέματα και τα στάδια συζήτησής των διέπονται από

προθεσμίες που στην περίπτωση των αντιπροσωπειών γίνονται πάντα

σεβαστές.Οι Αρχηγοί κρατών όμως επειδή διαθέτουν την ανώτατη αυτή

εξουσία,όταν αισθάνονται πως υπάρχει σοβαρός λόγος, παραβλέπουν τις

προθεσμίες και έτσι μπορούν να επιτευχθούν συμφωνίες που διαφορετικά δεν

θα είχαν επιτευχθεί λόγω της λήξης των προθεσμιών.

Οι κατά σειρά συναντήσεις κορυφής είναι επίσης κατάλληλες για

συγκέντρωση πληροφοριών και για βολιδοσκόπηση της προσωπικότητας του

άλλου ηγέτη αλλά και για τη διασαφήνιση των προθέσεών του και εν γένει για την

δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης.

Σημαντικά παραδείγματα κατά σειράν διασκέψεων κορυφής είναι το

Ευρωπαικό Συμβούλιο όπου οι συναντήσεις λαμβάνουν χώρα τρείς φορές το

χρόνο καθώς και η Γαλλογερμανική συνάντηση κορυφής που πραγματοποιείται

τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο .Ειδικά ο ρόλος του Ευρωπαικού Συμβουλίου

συνίσταται εις το να πραγματοποιείται ευρεία ανταλλαγή απόψεων και επιτρέπει

στους αρχηγούς κτατών να διαπραγματεύονται συμφωνίες υψηλής πολιτικής ,

θέματα πολιτικής συνεργασίας ,και θέματα για τα οποία το Συμβούλιο των

Υπουργών έχει φθάσει σε αδιέξοδο .ΟΙ συναντήσεις αυτές ακόμη και σε άτυπη

μορφή έχουν προωθήσει πολλά σημαντικά θέματα όπως την προώθηση και την

εγκαθύδριση του Ευρωπαικού Νομισματικού συστήματος11 .

Οι ad hoc συναντήσεις κορυφής χαρακτηρίζονται από την εντυπωσιακή

τελετουργική ατμοσφαιρα και τη δημοσιότητα.Είναι κατάλληλες για την

προώθηση και δημιουργία φιλικών σχέσεων και το ευχάριστο αυτό κλίμα παράγει

ειλικρινείς συζητήσεις .Αυτό δεν αποκλείει και τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων

11

Bulmer and Wessels 1987 p.84

21

και μάλιστα ουσιωδών καθώς οι συναντήσεις αυτές επανακκινούν διπλωματικές

προσπάθειες που έχουν τελματώσει.Η διάρκειά τους συνήθως είναι 3 έως 4

ημέρες.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ad hoc συνάντησης κορυφής του Camp

David για παράδειγμα που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 1978 διήρκησε 13

μέρες.Στη διάρκεια αυτών των ημερών έγιναν πολύ σκληρές διαπραγματεύσεις

μεταξύ Αμερικανών ,Ισραηλινών,και Αιγύπτιων ηγετών όπου κατέληξαν στις

συμφωνίες του Camp David .

Μία ειδική περίπτωση ad hoc συνάντησης αποτελεί το γεγονός της

κηδείας αρχηγού κράτους όπου εκτάκτως συγκεντρώνονται στην τελετή ηγέτες

απο τα γειτονικά κράτη,καμμιά φορά και από όλο τον κόσμο.Στις κηδείες

πολιτικών οι ηγέτες μπορούν να βρούν μία πολύ καλή ευκαιρία να συζητήσουν

ακόμα και για επείγοντα θέματα χωρίς αυτό να εγείρει προσδοκίες από την κοινή

γνώμη.Ταυτόχρονα μπορούν να συνεχίσουν την ανάπτυξη των σχέσεών τους

με την ηγεσία που διαδέχεται τον αποθανόντα ή να την ξεκινήσουν αν

προηγούμενα οι σχέσεις τους δεν ήσαν καλές.Οι ηγέτες για παράδειγμα του

Συμφώνου της Βαρσοβίας πάντοτε παρακολουθούσαν τις κηδείες των

Σοβιετικών ηγετών για τον λόγο που περιγράψαμε.

Η περίπτωση της ανταλλαγής απόψεων σε ανώτατο επίπεδο είναι

πολύ συχνή.Το είδος αυτό των συναντήσεων κορυφής είναι το πιο κατάλληλο για

την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων και για την συζήτηση εμπορικών θεμάτων.Στην

περίπτωση αυτή οι ηγέτες μπορεί να συνοδεύονται και με αντιπροσωπείες

επιχειρηματιών και άλλων ενδιαφερομένων. Συνήθως τέτοιου είδους συναντήσεις

γίνονται όταν ένας ηγέτης αποφασίζει να επισκευθεί αρκετές χώρες κάνοντας

ουσιαστικά περιοδία για τον σκοπό αυτό. Λόγω όμως του περιορισμένου χρονικά

χαρακτήρα τους οι συναντήσεις αυτές δεν ενδείκνυνται για τη διασαφήνιση των

προθέσεων ή την άντληση πληροφοριών όπως συμβαίνει στις κατά σειρά

συναντήσεις.

22

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Στο κατώφλι της νέας χιλιετίας δεσπόζουν ταυτόχρονα η επανάσταση

στους τομείς της πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών ,η Νέα Οικονομία ,η

παραγωγή ασύλληπτου πλούτου ενώ ταυτόχρονα διευρύνεται η ψαλίδα Βορρά –

Νότου , δημιουργούνται κοινωνικά αποκλεισμένες περιοχές και στις πλούσιες

χώρες ,ενώ εντείνονται τα μεταναστευτικά ρεύματα από τις χώρες του Τρίτου

κόσμου προς την Ευρώπη.Ταυτόχρονα με το άνοιγμα των αγορών στα πλαίσια

μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας έχουμε φαινόμενα αναβίωσης των

Εθνικισμών ,οξύνσεις του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, προβλήματα

υπερπληθυσμού και καταστροφής του περιβάλλοντος. Οσο και αν αυτό το

σκηνικό φαντάζει απειλητικό ,αποτελεί την ύψιστη πρόκληση για τη διεθνή

διπλωματία .Θα μπορέσει όμως η τελευταία να προσαρμοστεί στα νέα δυναμικά

και μεταβαλλόμενα δεδομένα ,να αναδιαρθρωθεί ώστε να συνιστά πλέον ένα

σύγχρονο και ευέλικτο εργαλείο των Διεθνών Σχέσεων ως οφείλει να είναι ή θα

παραμείνει προσκολλημένη στην παλιά αριστοκρατική της παράδοση με ότι

αυτό συνεπάγεται στην αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητά της ;

Η τεχνολογική επανάσταση του τελευταίου αιώνα έχει επιφέρει

κατακλυσμιαίες αλλαγές σε όλα τα επαγγελματικά πεδία ,καθιστώντας έτσι

αναγκαία την εκ βάθρων αναδιάρθρωση του τρόπου εργασίας σε όλους τους

τομείς Η διπλωματία ως επαγγελματικός χώρος δεν θα μπορούσε να μένει

ανεπηρρέαστη.Η δυνατότητα ενός Υπουργού ή του Πρωθυπουργού να

πραγματοποιεί ταξίδι επαφών σε δύο ή τρείς χώρες σε μία μέρα ,η δυνατότητα

χρήσης ηλεκτρονικού ταχυδρομίου μέσω ασφαλών κρυπτογραφικών

συστημάτων, έχει μειώσει σε τεράστιο βαθμό τις αποκλειστικές αρμοδιότητες του

πρέσβη στο κράτος υποδοχής .Η δυνατότητα συλλογής πληροφοριών μέσω του

διαδικτύου,η ανάγνωση των κυριότερων εφημερίδων και η δυνατότητα άμεσης

απάντησης ενός υπουργού την ίδια μέρα σε τυχόν προσβλητικό δημοσίευμα για

23

τη χώρα ,ακυρώνει μια δεύτερη βασική λειτουργία του πρέσβη ,εκείνη της

συλλογής,αξιολόγησης και δημιουργίας πληροφοριών στο κράτος υποδοχής.

Η ίδια τεχνολογία επιτρέπει την άμεση επικοινωνία ομολόγων υπουργείων

μεταξύ των κρατών «προάγοντας» ετσι τα επιτελικά στελέχη του υπουργείου σε

διπλωμάτες που προετοιμάζουν για παράδειγμα την υπογραφή διακρατικής

συμφωνίας με τους ομολόγους τους.Ετσι η διπλωματική εξουσία έχει

αποδυναμωθεί και στο διαπραγματευτικό πεδίο.

ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Εννοια της πολυμερούς διπλωματιας

Ειναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονος οτι η πολυμερής διπλωματία έχει

αντικαταστήσει σχεδόν τελείως την παραδοσιακή διπλωματία που διεξαγόταν

μεταξύ δύο μερών τα οποία ήταν πάντοτε αντιπροσωπείες κυρίαρχων

κρατών.Για πολλούς «παραδοσιακούς» οι πολυπληθείς διασκέψεις δεν

αποτελούν διπλωματικό γεγονός αλλά σπατάλη χρόνου και χρημάτων. Για

άλλους πρόκειται για την σύγχρονη εκδοχή της διπλωματίας αφού τα σύγχρονα

θέματα είναι αδύνατον πλέον να εκτεθούν να συζητηθούν και να παρθούν

αποφάσεις χωρίς την παρουσία πολλών ειδικευμένων προσώπων .

Ως διπλωματία ορίζεται η διαχείρηση των διεθνών σχέσεων δια μέσου

διαπραγματεύσεων.Ως διαπραγματεύσεις ορίζεται το σύνολο των συζητήσεων

και εν γένει των επαφών που σκοπό έχουν την διευθέτηση συγκρούσεων ή την

επίτευξη κοινών στόχων. Οι σχέσεις αυτές ρυθμίζονται και διαχειρίζονται δια

μέσου πρεσβευτών και απεσταλμένων.

Ως πολυμερής διπλωματία ορίζεται η διευθέτηση των διεθνών σχέσεων

μεταξύ Κυβερνήσεων αλλά και μεταξύ Κυβερνήσεων και Διακυβερνητικών

Οργανισμών και διεξάγεται στα πλαίσια διεθνών διασκέψεων.Το δεύτερο είδος

24

σχέσεων ,αυτό που αφορά δηλαδή τις κυβερνήσεις και τους διακυβερνητικούς

οργανισμούς που οι Κυβερνήσεις είναι μέλη είναι το νέο στοιχείο που

διαφοροποιεί την διπλωματία διασκέψεων από την παραδοσιακή διπλωματία.

Στην σημερινή εποχή η θεσμοποιημένη πλέον πολυμέρεια της

αντιπροσώπευσης έχει ως σκοπό την εγκαθύδριση μιας σταθερότερης

παγκόσμιας τάξης ,είτε προωθώντας με αυτόν τον τρόπο τη συνεργασία μεταξύ

των κρατών ή ακόμη και υπερβαίνοντάς την.Ετσι ακόμη και οι διπλωμάτες

μπορούν να περιγραφούν περισσότερο από τη θέση που κατέχουν παρά από το

τι αντιπροσωπεύουν.Και αυτό διότι όλα δείχνουν ότι απομακρυνόμαστε από το

μοντέλο του κυρίαρχου κράτους από το οποίο αντλούσε τη νομιμοποίησή του ο

διπλωμάτης,και έτσι αρχίζει να αναπτύσσεται μια νέα έννοια της ιδιότητάς του

που σχετίζεται με θέματα όπως για παράδειγμα επίλυση συγκρούσεων .12

Ιστορικά μπορεί να ειπωθεί ότι το συνέδριο της Βιέννης υπήρξε η πρώτη

εφαρμογή της πολυμερούς διπλωματίας.Χρονικά το είδος αυτό της διπλωματίας

μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους.Στην περίοδο πρίν τον πρώτο Παγκόσμιο

Πόλεμο όπου τις διασκέψεις συνήθως τις συγκαλούσαν μια ή περισσότερες από

τις Μεγάλες Δυνάμεις όπου το κυριότερο θέμα συζήτησης αποτελούσε η

επίλυση συγκρούσεων και γενικότερα ζητήματα πολέμου –ειρήνης,και στην

περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όπου η ατζέντα των θεμάτων

διευρύνθηκε σημαντικά .Τα θέματα που συμπλήρωσαν την ατζέντα αφορούσαν

οικονομικά, κοινωνικά ,και πολιτιστικά ζητήματα .Ετσι ως αντικειμενικοί πλέον

σκοποί των συνδιασκέψεων μπορεί να είναι :

Α) Η συνδιάσκεψη να εξυπηρετεί ως βήμα για να εκφραστούν απόψεις

ευρύτερων αλλά και ειδικότερων θεμάτων.

Β) Η συνδιάσκεψη να προβαίνει σε συστάσεις οι οποίες δεν είναι

δεσμευτικές για τις Κυβερνήσεις ή τους Διεθνείς Οργανισμούς.

Γ) Η συνδιάσκεψη να προβαίνει σε δεσμευτικές για τις Κυβερνήσεις

αποφάσεις ,εκδίδοντας και οδηγίες για τη τήρησή των

12

Paul Sharp: Who needs diplomats? Article at Foreign Affairs sept/octob/97

25

Δ) Η συνδιάσκεψη να διαπραγματεύεται και να συνάπτει συνθήκες

(συνδιασκέψεις για το Δίκαιο της Θάλασσας,συνδιάσκεψη Bretton woods κλπ)13

Τα θέματα που απασχολούν πλέον τις συνδιασκέψεις και που τις κάνουν

να ξεχωρίζουν από τις θεματικές που απασχολούσαν την παραδοσιακή διμερή

διπλωματία είναι πολιτικές συγκρούσεις όπου η Γενική Συνέλευση των

Ηνωμένων Εθνών και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών είναι τα

όργανα εκείνα στα πλαίσια των οποίων συζητούνται και επιλύονται οι πολιτικές

συγκρούσεις .Τα ζητήματα αυτά έχουν την μορφή απειλής της ειρήνης ,ή είναι

επιθετικές ενέργειες ενός κράτους εναντίον άλλου και έτσι κάποιες φορές

χρειάζεται και η προσφυγή στα όπλα για την επίλυσή των.

Επίσης οι οικονομικές συγκρούσεις που πηγάζουν από τις διευρυνόμενες

ανισότητες μεταξύ βορρά-νότου και αφορούν ζητήματα εμπορίου

,χρηματοδοτήσεων και οικονομικής πολιτικής που επιβάλλεται στις χώρες

αυτές,περιβαλλοντικά προβλήματα , ζητήματα διεθνούς τρομοκρατίας κλπ

Ομάδες που συμμετέχουν στις συνδιασκέψεις στα πλαίσια της

πολυμερούς διπλωματίας:

Οι ομάδες που υπάρχουν και λειτουργούν στα πλαίσια της πολυμερούς

διπλωματίας σχηματίζονται με βάση ένα κοινό τους χαρακτηριστικό.Το κοινό

αυτό χαρακτηριστικό είναι είτε γεωγραφικό είτε πολιτικό είτε οικονομικό.Ετσι οι

ομάδες που συμμετέχουν στα πλαίσια της πολυμερούς διπλωματίας μπορούν να

χωριστούν σε:

Α) Περιφερειακές ομάδες

Β) Πολιτικές ομάδες

Γ) Ομάδες που έχουν προκύψει από διεθνείς οικονομικές συνθήκες

Δ) Ομάδες που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το ίδιο επίπεδο ανάπτυξης ή

κάποιο άλλο κοινό συμφέρον.14

Σε ότι αφορά τις περιφερειακές ομάδες που κοινό τους χαρακτηριστικό

είναι το γεωγραφικό, τα θέματα που τις απασχολούν είναι είτε οι ανταλλαγές

πληροφοριών , ιδιαίτερα σε οικονομικά θέματα, είτε οι συμφωνίες για τους

13

Johan Kaufmann: Conference diplomacy .An introductory analysis.Martinus Nijhof Publishers p.7 14

Johan Kaufmann: Conference diplomacy .An introductory analysis.Martinus Nijhof Publishers

26

υποψηφίους σε εκλογές εκεί που το γεωγραφικό κριτήριο είναι

σημαντικό.Παραδείγματα περιφερειακών ομάδων είναι : Η ομάδα της Αφρικής

(African group), της Ασίας (Asian group) , της Λατινικής Αμερικής (Latin America

group),Των Σκανδιναυικών κρατών (Nordic Countries, Δανία , Φινλανδία,

Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία) ,των Ανατολικοευρωπαικών κρατών κλπ

Σε ότι αφορά τις ομάδες που κοινό τους χαρακτηριστικό είναι το πολιτικό

στοιχείο έχουμε ως παραδείγματα τον αραβικό σύνδεσμο (Arab League) τις

χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) το ΝΑΤΟ ,την Ευρωπαική Κοινότητα

τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών ,Non –aligned Nations, Commonwealth

κλπ.Οι ομάδες αυτές δρούν στα πλαίσια της πολυμερούς διπλωματίας για την

επίτευξη κοινών πολιτικών στόχων.

Οι ομάδες που έχουν προκύψει από διεθνείς οικονομικές συμφωνίες είναι

: οι ACP(χώρες Αφρικής-Ασίας -Ειρηνικού που είναι συνδεδεμένες με την

Ευρωπαική Κοινότητα),BENELUX (Belgium Netherlands ,Luxembourg ) EFTA

(European Free Trade Association),οι OECD χώρες (Organization for Economic

Cooperation and Development) που περιλαμβάνει όλες τις Δυτικοευρωπαικές

χώρες και την Αυστραλία τον Καναδα,την Ιαπωνία την Νέα Ζηλανδία και τις

Ηνωμένες Πολιτείες και οι οποίες στα πλαίσια των διασκέψεων της UNCTAD (

United Nations Conference on Trade and Development ) είναι γνωστές και ως

Group B.

Διπλωματικά προσόντα στα πλαίσια της πολυμερούς διπλωματίας

Παρακάτω θα συζητηθούν τα κυριότερα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να

διακρίνουν τον διπλωμάτη και τα προσόντα που θα πρέπει να έχει στα πλαίσια

της πολυμερούς διπλωματίας.

Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή,ο ιδεώδης διπλωμάτης τον 16ο

αιώνα θα πρέπει να είναι Θεολόγος, να έχει μελετήσει Αριστοτέλη και Πλάτωνα,

να ξέρει μαθηματικά, αρχιτεκτονική, μουσική, και δίκαιο.Επρεπε να μιλά και να

γράφει Λατινικά πολύ καλά και να ξέρει Ελληνικά,Ισπανικά ,Γαλλικά ,Γερμανικά

27

και Τούρκικα.Φυσικά να ξέρει και από στρατιωτική τέχνη αλλά και από ποίηση

όπως επίσης και η καταγωγή του θα έπρεπε να είναι από πλούσια αστική

οικογένεια.

Τον 17ο αιώνα τα προσόντα αυτά έγιναν πιο συγκεκριμένα και

περιελάμβαναν κυρίως τις σπουδές και την πείρα.Δεν δινόταν σημασία στην

καταγωγή αλλά στην έμφυτη εξυπνάδα και εν γένει αναπτύσετο η συνείδηση πως

οι γόνοι ευγενών οικογενειών περισσότερο ταίριαζαν στις δεξιώσεις των

πρεσβειών παρά στις διαπραγματεύσεις.

Τον 18ο αιώνα ένας καλός διπλωμάτης ήταν αυτός που είχε σοφία ,ήταν

μετριοπαθής ,οξυδερκής ,ήξερε καλά την ιστορία του τόπου του και του τόπου

διαπίστευσής του και ήταν εχέμυθος.

Γενικώς ένας διπλωμάτης που δρα στα πλαίσια της πολυμερούς

διπλωματίας θα πρέπει να είναι πάντοτε αξιόπιστος να μήν διαπράττει λάθη

που πιθανόν να τον εκθέσουν αργότερα ,ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει

υπόψη του ότι η αλήθεια δεν είναι ένα ενιαίο σύνολο αλλά έχει πολλές πλευρές

που μπορούν να παρουσιαστούν υποκειμενικά.

Ο διπλωμάτης της πολυμερούς διπλωματίας θα πρέπει να έχει καλή

νομική παιδεία ώστε να μπορεί να αντλεί συμπεράσματα από πηγές που

περιέχουν συνθήκες , συμφωνίες ,ψηφίσματα,.Επίσης θα πρέπει να μπορεί να

διακρίνει τις λεπτές αποχρώσεις από κείμενο σε κείμενο που μπορεί να κατανοεί

το νόημά του με σχετική ταχύτητα.

Ο διπλωμάτης θα πρέπει να είναι ακριβής στις έννοιες που χρησιμοποιεί

και να έχει σαφήνεια τόσο στη μητρική του γλώσσα όσο και τουλάχιστον σε μία

άλλη γλώσσα εργασίας.Οι αμφισημίες είναι πολύ πιθανές τόσο στο προφορικό

όσο και στον γραπτό λόγο.Πολλές φορές στην πορεία προς έναν συμβιβασμό

προκύπτουν ασάφειες στα επίσημα κείμενα που χρήζπυν περισσότερες της μιας

ερμηνειών.Πράγμα που αν δεν γίνεται εσκεμμένα ,πρέπει να αποφεύγεται.

Η διατήρηση της ψυχραιμίας είναι ένα μεγάλο προσόν καθώς στο

περιβάλλον της διάσκεψης λόγω των έντονων πολεμικών,και των συνεχών

παρεμβάσεων κυριαρχούν έντονες συναισθηματικές εναλλαγές.Η υπομονή είναι

και αυτή απαραίτητη περισσότερο στη πολυμερή διπλωματία καθως οι

28

πρωτοβουλίες που κατόπιν συννενόησής του με την Κυβέρνησή του αναπτύσσει

ο διπλωμάτης ,δεν καρποφορούν άμεσα.Το ίδιο αναπτυγμένη πρέπει να είναι και

η προσαρμοστικότητα του διπλωμάτη σε συνδιασμό με τη φυσική και διανοητική

του αντοχή και διαύγεια αφού πολλές φορές οι συνεδριάσεις κρατούν ώρες .

Στη πολυμερή διπλωματία εκτός από νομικούς έχουμε και διπλωμάτες

διαφορετικών εξειδικεύσεων και προσόντων. Ο οικονομολόγος που έχει πείρα σε

επίλυση προβλημάτων είναι για παράδειγμα σε θέση να βγάλει συμπεράσματα

από στατιστικά δεδομένα χωρίς η πληθώρα των αριθμών και των στοιχείων να

του προκαλεί σύγχιση.Στατιστικά δεδομένα που έχουν συλλεχθεί μάλιστα με

διαφορετικές μεθόδους καθώς και προυπολογισμοί Οργανισμών είναι ένα

σύνηθες πειβάλλον για τον οικονομολόγο .Πιθανότατα όμως να θέλει κάποια

εξειδίκευση ώστε να είναι συμβατός και με νομικά και πολιτικά κείμενα .Μπορεί

να έχει την τάση να υπερτονίζει την οικονομική φύση των πραγμάτων με τον ίδιο

τρόπο που ο νομικός υπερτονίζει την νομική συνιστώσα ενός θέματος.Ο

πολιτικός επιστήμονας είναι μια νέα σχετικά ειδικότητα που παρουσιάζεται στα

πλαίσια της πολυμερούς διπλωματίας.Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν τη γνώση

ποικίλων πολιτικών συστημάτων,καθώς και στοιχεία Δικαίου και Οικονομίας.Ο

καθε ένας όμως πρέπει να φροντίζει να καλύπτει τα κενά που έχει στούς

υπόλοιπους τομείς .Ο ιστορικός έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζει το παρελθόν

πολλών σημερινών προβλημάτων και την ικανότητα να θέτει τα προβλήματα στο

κατάλληλο ερμηνευτικό πλαίσιο.15

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Λόγω της εκρηκτικής αύξησης των συστημάτων πληροφορικής ,της

εξάπλωσης του διαδικτύου, της δορυφορικής τηλεόρασης ,της διεθνοποίησης

των μέσων μαζικής ενημέρωσης ,η παραδοσιακή διπλωματία παίζει μεν

σημαντικό ρόλο ,καθίσταται όμως ένας από τους παίκτες του παιχνιδιού και

σίγουρα όχι ο μόνος .Ποιοί είναι όμως οι υπόλοιποι παίκτες που αναδεικνύονται

15

Johan Kaufmann: Conference diplomacy .An introductory analysis.Martinus Nijhof Publishers p.143

29

σε αυτό το νέο τεχνολογικό περιβάλλον και πως μπορεί να σταθμιστεί ο ρόλος

τους έναντι του ρόλου και των δομών της παραδοσιακής διπλωματίας;

Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της προοδευτικής μείωσης του

ρόλου του Εθνους –Κράτους η διπλωματία μετασχηματίζεται.Δεν είναι πλέον

υπόθεση του κλειστού κλάμπ των κυβερνητικών ελίτ της κάθε χώρας.Είναι μια

πολύπλοκη διαδικασία μεταξύ των κοινωνιών στα πλαίσια των οποίων οι

κυβερνήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο ,βρίσκονται όμως μεταξύ και άλλων

δρώντων. Δεν σημαίνει αυτό βέβαια ότι οι κυβερνήσεις δεν εκπονούν

πολιτικές,ότι οι ηγέτες δεν συναντώνται μεταξύ τους ,δεν χρησιμοποιούν το

στρατό και δεν διαπραγματεύονται διεθνείς συνθήκες.Απλά στα νέα αυτά πλαίσια

οι παραδοσιακές αυτές λειτουργίες πρέπει να εκπονούνται και να διεξάγονται

λαμβάνοντας υπόψη την διεθνή κοινή γνώμη και τη διευρυμένη ατζέντα των

προβλημάτων που την απασχολούν και των θεμάτων που την ενδιαφέρουν .Οι

πολιτικές αυτές πρέπει να παρουσιάζονται με εκλαικευτικό τρόπο μέσω των

μέσων μαζικής ενημέρωσης με τη χρήση όλων των τεχνικών που καθιστούν τη

παρουσίαση ενδιαφέρουσα και ελκυστική.Η παράβλεψη αυτής της λειτουργίας

μειώνει αισθητά όπως θα δούμε παρακάτω την αποτελεσματικότητα της

παραδοσιακής διπλωματίας ,αλλά και της στρατιωτικής ισχύος.

Το παράδειγμα της επικοινωνιακής επίθεσης του Σουδάν όταν οι

Ηνωμένες Πολιτείες επέφεραν στρατιωτικά πλήγματα σε εγκαταστάσεις του

υποστηρίζοντας ότι αυτές παράγουν χημικά όπλα είναι χαρακτηριστικό.Το

Σουδάν κινητοποίησε άμεσα τις πρεσβείες του σε όλο τον κόσμο ,καταδίκασε τα

στρατιωτικά πλήγματα και προκάλεσε τις Ηνωμένες πολιτείες να αποδείξουν του

λόγου το αληθές,ότι δηλαδή πράγματι οι εγκαταστάσεις αυτές παρήγαγαν χημικά

όπλα.Ταυτόχρονα απευθύνθηκε στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ,οργάνωσε

συνεντεύξεις τύπου στις πρεσβείες του παρουσιάζοντας στοιχεία για το τι

παρήγαγαν τα εργοστάσια και συνόδευσε αντιπροσωπεία δημοσιογράφων σε

αυτά.Ετσι ενώ το Σουδάν κέρδιζε τις εντυπώσεις για το άδικο της επίθεσης οι

Ηνωμένες Πολιτείες μη έχοντας κάνει καμμία προπαρασκευή της κοινής γνώμης

για την αναγκαιότητα αυτών των χτυπημάτων βρέθηκαν υποχρεωμένες να

εξηγήσουν τους λόγους φέρνοντας στη δημοσιότητα δείγμα εδάφους απο την

30

περιοχή που αποδείκνυε τη ύπαρξη χημικών όπλων.Το μάθημα που πήραν οι

Ηνωμένες Πολιτείες απο την υπόθεση αυτή είναι ότι τα στρατιωτικά πλήγματα

παράγουν μηνύματα τόσο σε ουσιαστικό αλλά και σε συμβολικό επίπεδο.Εαν σε

ότι αφορά το συμβολικό σκέλος δεν έχει γίνει η κατάλληλη προεργασία ,οι

ποικίλες ομάδες και οι εν γένει δρώντες θα πάρουν διαφορετικά μηνύματα και

έτσι η στρατιωτική δράση θα είναι λιγότερο αποτελεσματική.

Η αντιπαράθεση στο πεδίο της πληροφόρησης της κοινής γνώμης , γίνεται

απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε.Τα άλλοτε αδύναμα μέρη που απλώς λόγω της

υπέρτερης ισχύος του αντιπάλου υποχρεώνονταν να υποκύπτουν ,έχοντας

καταλάβει τις δυνατότητες που τους δίνονται στα πλαίσια του νέου

περιβάλλοντος που περιγράψαμε ,χρησιμοποιούν με όλο και μεγαλύτερη

αποτελεσματικότητα το όπλο της κοινής γνώμης .Τα δε ισχυρά μέρη

αντιλαμβάνονται ότι η άσκηση ισχύος με τα παραδοσιακά μέσα πίεσης δεν είναι

πλέον το ίδιο αποτελεσματική αν δεν έχει εκ των προτέρων διαμορφωθεί το

κατάλληλο κλίμα και να έχει εξασφαλιστεί μια κατά το δυνατόν ευρεία συναίνεση.

Το νέο αυτό περιβάλλον αναδεικνύει και άλλους παίκτες στα διπλωματικά

δρώμενα. Ειδικά το διαδίκτυο με την εύκολη του πρόσβαση και το χαμηλό του

κόστος επιτρέπει στις μη Κυβερνητικές οργανώσεις να διαδραματίζουν ένα

ολοένα αυξανόμενο παρεμβατικό ρόλο αφού είναι πολύ πιο εύκολο να

επηρρεάσουν ομάδες πολιτών και να προσελκύσουν τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης.Τα θέματα που απαρτίζουν την ατζέντα είναι πλέον πολύ πιο

ποικίλα .Θέματα περιβάλλοντος ,οικονομικών κρίσεων, τρομοκρατίας

,ανισοτήτων απασχολούν σοβαρά αυτούς τους νέους παίκτες και διαμορφώνουν

κριτήρια γνώμης που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αυτό της διεθνούς επιτροπής για την απαγόρευση ναρκών κατά

προσωπικού,μιας μη Κυβερνητικής οργάνωσης που χρησιμοποίησε με επιτυχία

τα νέα αυτά μέσα κατάφερε να επηρρεάσει την κοινή γνώμη ,και έτσι

οδηγηθήκαμε στην συνθήκη της Οττάβας για την απαγόρευση των ναρκών

αυτών και στην κατάκτηση του Νομπελ Ειρήνης απο την οργάνωση αυτή.Μια

αποτελεσματική εξωτερική πολιτική πρέπει να λαμβάνει υπόψη της όλους αυτούς

τους παράγοντες.Η χρήση της μαλακής ισχύος ,το να επιδιώκεται δηλαδή η

31

επιθυμητή κατάληξη επειδή έχουμε πείσει και άλλους να θέλουν αυτό που

θέλουμε εμείς ,οδηγεί σε μία στρατηγική αναζήτησης κοινών ενδιαφερόντων και

ιδεών.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ (PUBLIC DIPLOMACY)

Η διαπίστωση ότι οι αποκεντρωμένες πηγές πληροφόρησης

διαμορφώνουν μια κοινή γνώμη η θέληση της οποίας θα παίξει δυνητικά μεγάλο

ρόλο έναντι των καθεστώτων που την εκπροσωπούν και θα ληφθεί σημαντικά

υπόψη από τα τελευταία, κάνουν τα κράτη εκείνα που φιλοδοξούν να παίξουν

σημαντικό ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι να αναζητούν εργαλεία τέτοια ώστε να

επηρρεάζουν την κοινή γνώμη των ξένων κρατών με την ίδια επιμέλεια που

προσπαθούν να επηρρεάσουν τους διπλωμάτες των κρατών αυτών. Η

προεργασία της κοινής γνώμης για την διαμόρφωση κατάλληλου κλίματος προς

επιδίωξη των απώτερων στόχων είναι μια χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί

κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και διπλωματικές αποστολές με τέτοιες δομές

ωστε να υπάρχει η δυνατότητα να απευθυνθεί κανείς στην κοινή γνώμη του

κράτους διαπίστευσης αλλά και να αντλήσει απο αυτή πληροφορίες για

νοοτροπίες και στάσεις , ώστε να τις έχει πάντοτε υπόψη του όταν ασκεί

επικοινωνιακή πολιτική.Το παράδειγμα του state department που αποτελείται

από γραφεία προσανατολισμένα ανά χώρα με αποστολή την ανάπτυξη διμερών

σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων πολιτειών και της κάθε χώρας δείχνει την

κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί.

Αυτό το είδος της διπλωματίας που ως στόχο έχει να προωθήσει το

ενδιαφέρον του ξένου κοινού για τη χώρα που την ασκεί είναι γνωστή και ως

δημόσια διπλωματία.Η διπλωματία αυτή αντανακλά της προσπάθειες της

κυβέρνησης ενός κράτους να διευκολύνει και να ενημερώνει την κοινή γνώμη των

ξένων χωρών για τη πολιτιστική και πνευματική ζωή, και εν γένει για την

ιδαιτερότητα της χώρας που εκπροσωπεί.Ο σκοπός είναι η κοινή γνώμη των

ξένων χωρών να έχει δημιουργήσει θετικά στερεότυπα για τη χώρα ούτως ώστε

να διευκολυνθεί η επικοινωνιακή στρατηγική σε περίπτωση που η εικόνα της

χώρας υποστεί πλήγμα.Τα κυριότερα μέσα που χρησιμοποιούνται για τον σκοπό

32

αυτό είναι οι ανταλλαγές ομάδων πολιτισμού οι προωθήσεις δημοσιεύσεων και

εκδόσεων, η ενημέρωση των δημοσιογράφων ώστε να αποκομιστούν θετικά

σχόλια και οι εν γένει παροχές κάθε πληροφορίας που θα αναζητηθεί από τους

ενδιαφερόμενους.16 Η USIA (United States Information Agency ) είναι

χαρακτηριστικό παράδειγμα υπηρεσίας που έχει ως κύριο έργο της την public

diplomacy.Μέσα απο αυτήν γίνονται οι επεξηγήσεις των πολιτικών των

Ηνωμένων Πολιτειών προς την κοινωνία της χώρας υποδοχής,και ταυτόχρονα

αφουγκράζεται απόψεις και στάσεις του πληθυσμού μέσω τακτικών

δημοσκοπήσεων ωστε να τις διοχετεύει στους διαμορφωτές πολιτικής .Οι νέες

πολιτικές παρουσιάζονται μέσω σύγχρονων μεθόδων marketing ώστε να έλθουν

τα επιθυμητά αποτελέσματα.H USIA προσαρμόστηκε πολύ γρήγορα στις νέες

προκλήσεις ,και κατάλαβε πως το νέο διεθνές περιβάλλον είναι πλέον

διαδραστικό,λόγω της παρουσίας των νέων τεχνολογιών και συνεπώς σε ένα

κόσμο που η πρόσβαση στην πληροφόρηση γίνεται όλο και πιο άμεση ,και

ξεπερνά τα σύνορα,οι κυβερνήσεις πλέον δεν είναι σε θέση να χειραγωγήσουν

την κοινή γνώμη.Η ποικίλη πληροφόρηση σε ποικίλους αποδέκτες σε θέματα

διεθνών σχέσεων άνοιξε το πεδίο αυτό και σε μη κρατικούς δρώντες,όπως οι μη

κυβερνητικές οργανώσεις.Η συνεργασία της USIA με τις μη κυβερνητικές

οργανώσεις που εμπλέκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην εξωτερική

πολιτική και που ο αριθμός τους στην Αμερική ξεπερνα τι 15000 υπήρξε

υποδειγματική.Το δε περιβάλλον εργασίας για αυτό τον σκοπό είναι

περισσότερο δημιουργικό ,με προσανατολισμένες ομάδες εργασίας ,όπως

ειδικών της επικοινωνίας που να μπορούν να προσεγγίσουν τις μη Κυβερνητικές

οργανώσεις ,τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ,να μπορούν να απαντήσουν σε

δύσκολες ερωτήσεις του κοινού ,κοινωνιολόγους, ειδικούς των δημοσκοπήσεων

που θα αναλαμβάνουν τις διάφορες καμπάνιες κλπ.

16

http://www.publicdiplomacy.org

33

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ (MEDIA DIPLOMACY)

Η διπλωματία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι διαφορετική από

την δημόσια διπλωματία.Η δημόσια διπλωματία εκτός από την συγκέντρωση

πληροφοριών και τις πολιτιστικές δραστηριότητες,όπου εμπλέκονται τα ΜΜΕ

,περιλαμβάνει και όλες τις δημόσιες πλευρές της εξωτερικής πολιτικής,όπως

λόγους,ταξίδια του πρωθυπουργού,διαμόρφωση της ξένης κοινής γνώμης

κλπ.Από τη άλλη μεριά η διπλωματία των ΜΜΕ περιλαμβάνει όλες τις πλευρές

της δημόσιας διπλωματίας που εμπλέκονται τα ΜΜΕ αλλά και άλλοες που

αφορούν στη χρήση των ΜΜΕ για προβολή της κυβερνητικής

άποψης,συγκέντρωση πληροφοριών κλπ17

Ο ρόλος των ΜΜΕ : Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποτελούν πηγή

πληροφοριών και ιδεών σε διάφορα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού και

εφαρμογής εξωτερικής πολιτικής και χρησιμοποιούνται τόσο από τους

διπλωμάτες στο εξωτερικό όσο και από τους συναδέλφους τους στην κεντρική

υπηρεσία .Η διαδικασία σχεδιασμού της εξωτερικής πολιτικής ξεκινά με τη

συλλογή πληροφοριών όπου τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παίζουν

σημαντικότατο ρόλο αφού σε αυτό το σημαντικό στάδιο για το σχεδιασμό

πολιτικής αφού ο διαμορφωτής πολιτικής πρέπει να έχει μία ακριβή εικόνα του

κόσμου γιατί διαφορετικά μια διαστρεβλωμένη εικόνα θα οδηγήσει στην

αποτυχία της πολιτικής αυτής.Σε μερικές περιπτώσεις όπως σε περιόδους

κρίσεων τα ΜΜΕ είναι η μόνη πηγή πληροφόρησης.

Αποτελούν επίσης το πεδίο εκείνο που θα συζητηθεί η εφαρμογή της

εξωτερικής πολιτικής ούτως ώστε να ενημερωθεί και το ευρύτερο κοινό.Η

επιρροή που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην διαμόρφωση εξωτερικής

πολιτικής ξεκινά από την θεματική επιλογή των ζητημάτων που θα έλθουν στην

δημοσιότητα δημιουργώντας έτσι το πλαίσιο συζήτησης.Ετσι επηρρεάζουν την

κοινή γνώμη για το περί τίνος θα συζητήσει κι άρα περί τίνος θα ασκήσει πίεση

στούς διαμορφωτές της εξωτερικής πολιτικής.Τα ΜΜΕ αποτελούν το πεδίο

34

συζητήσεων μεταξύ ενδιαφερομένων ομάδων για θέματα εξωτερικής πολιτικής

,βουλευτών ,ειδικευμένων επιστημόνων κλπ.Ετσι με την ανταλλαγή απόψεων και

επιχειρημάτων αποκρυσταλλώνονται οι απόψεις του κοινού για τα θέματα

εξωτερικής πολιτικής και δημιουργείται ένα κλίμα που στενεύει το πλαίσιο

αποφάσεων των διαμορφωτών πολιτικής.

Η τεχνολογική έκρηξη της εποχής μας έχει προσδώσει στα ΜΜΕ

πολλαπλασιαστική ισχύ και έχει αναβαθμίσει το ρόλο τους σε ότι αφορά την

επιρροή τους στη διεθνή σκηνή.Η τρομακτική αύξηση της ροής πληροφόρησης

λόγω των νέων τεχνολογιών προξενεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον του κοινού για τα

διεθνή θέματα και άρα μεγαλύτερες πιέσεις της κοινής γνώμης πρός τους

διαμορφωτές πολιτικής..Οι δορυφόροι επιτρέπουν την άμεση μετάδοση της

πληροφορίας από μία περιοχή που έχει ξεσπάσει κρίση ενώ ταυτόχρονα

μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις κυβερνήσεις για την μετάδοση

προγραμμάτων, την προβολή της χώρας τους στο εξωτερικό ,και τη διαμόρφωση

της διεθνούς κοινής γνώμης για θέματα της εξωτερικής τους πολιτικής. Η

αυξανόμενη δυνατότητα των υπολογιστών να αποθηκεύουν πληροφορίες και να

τις ανακτούν με ευκολία ,και η δημιουργία βάσεων δεδομένων έχουν προκαλέσει

επανάσταση στην μετάδοση και αποθήκευση της πληροφορίας και έχουν

μεταβάλλει τον ρόλο των εφημερίδων του ραδιοφώνου και των ραδιοτηλεοπτικών

προγραμμάτων.

Χρήση των ΜΜΕ από τους διαμορφωτές πολιτικής-διπλωματες

Οι διαμορφωτές πολιτικής και οι διπλωμάτες χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ

κατ’αρχή ως πηγή πληροφοριών.Αν το σκεφτεί κανείς η δουλειά του διπλωμάτη

προσομοιάζει εκείνης του δημοσιογράφου εις το ότι μαζεύουν πληροφορίες

σχετικά με τα διεθνή ζητήματα και διαμορφώνουν την κοινή γνώμη σχετικά με

αυτά .Και οι δύο δουλειές διεξάγονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλον όπου ο

μέν δημοσιογράφος παράγει πληροφόρηση, ο δέ διπλωμάτης φροντίζει στο να

ανταποκρίνεται στις μεταβολές που προκαλεί αυτή η πληροφόρηση. Οι

διαφοροποιήσεις τους έγκειται εις το ότι ο μέν διπλωμάτης έχει πρόσβαση σε

διαβαθμισμένες κυβερνητικές πηγές πληροφοριών που ο δημοσιογράφος δεν

17

Yoel Cohen :Media Diplomacy.The Foreign office in the mass communications age p.7

35

έχει.Ο δημοσιογράφος μπορεί ελεύθερα να ασκεί κριτική στις κυβερνητικές

επιλογές ενώ ο διπλωμάτης όχι .Παρόμοιες ομοιότητες και διαφορές

παρουσιάζονται μεταξύ διπλωματίας και ΜΜΕ.Πολλά θέματα όπως τα νάε που

αφορούν το εσωτερικό (σπόρ,ψυχαγωγία,κλπ) δέν αφορούν την

διπλωματία.Παρομοίως πολλά διπλωματικά θέματα όπως διεθνείς οικονομικές

σχέσεις,διμερείς σχέσεις και πολιτιστικοί δεσμοί δέν βρίσκονται στο πλαίσιο των

ειδήσεων που καθoρίζουν τα ΜΜΕ.Θέματα όμως όπως ο πόλεμος και η ειρήνη

και οι καταστάσεις κρίσης βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα από κοινού, τόσο

από τη διπλωματία όσο και από τα ΜΜΕ.Ετσι αναπτύσσονται διαδράσεις μεταξύ

των δύο.

Μία άλλη μορφή χρήσης των ΜΜΕ αποτελεί η σημαντική δουλειά του

διπλωμάτη της προβολής της εικόνας της χώρας του στη κοινή γνώμη της

χώρας διαπίστευσης.Στα πλαίσια αυτού του καθήκοντος ο διπλωμάτης θα

πρέπει να έχει διαμορφώσει το έδαφος ,καλλιεργώντας καλές και μακροχρόνιες

σχέσεις με τους δημοσιογράφους ούτως ώστε να μπορεί να συνεργαστεί μαζί

τους με εμπιστοσύνη και να επωφεληθεί των διασυνδέσεων αυτών δια της

χρήσης των ξένων μέσων ενημέρωσης.Στα πλαίσια αυτά των καθηκόντων του ο

διπλωμάτης θα πρέπει να έχει φροντίσει να γνωρίσει τους διευθυντές των μέσων

και τους εκδότες ώστε να μπορεί να τους προσεγγίσει όταν χρειαστεί.Να έχει

μεταφράσει υλικό που αφορά ποικίλα θέματα πολιτικής (όχι μόνο εξωτερικής

πολιτικής ) της χώρας του.Να εξηγεί αυτές τις πολιτικές και να παρέχει τις

αιτούμενες πρόσθετες πληροφορίες για τους δημοσιογράφους που θα

ενδιαφερθούν περισσότερο,μοιράζοντας τους τηλεοπτικό και άλλο πρόσθετο

υλικό, που αφορά πιο εξιδεικευμένη πληροφόρηση σε τομείς όπως ο

οικονομικός, βιομηχανικός τουριστικός κλπ.Για να γίνει αυτό , ο διπλωμάτης θα

πρέπει να έχει αποκτήσει μια πλήρη , τόσο σε έκταση όσο και σε Βάθος άποψη

της χώρας διαπίστευσης .Η εκτενή πολιτική ανάλυση αποτελεί ένα μεγάλο μέρος

της δουλειάς του.Ο διπλωμάτης Πρέπει να διαβλέπει που βρίσκεται η πηγή

εξουσίας της χώρας ,ποιοί είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που

36

διαμορφώνουν πολιτική ,ποιοί άλλοι έχουν δυνατότητα παρέμβασης στην

πολιτική (οικονομικοί παράγοντες,ιδιοκτήτες ΜΜΕ κλπ)18

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Κατά την εποχή του ψυχρού πολέμου η διπλωματία εστιαζόταν σε θέματα

ασφάλειας και διατήρησης της περιφερειακής σταθερότητας.Τα οικονομικά

θέματα ερχόντουσαν σε δεύτερη μοίρα στον κατάλογο των θεμάτων της

εξωτερικής πολιτικής.Στην δεκαετία όμως του 1990 καθώς οι πολιτικές που

αφορούν το εμπόριο και εν γένει την αγορά έγιναν πιό φιλελεύθερες και τα πεδία

δράσης των επιχειρήσεων διευρύνθηκαν σε μια παγκόσμια αγορά, η οικονομία

άρχισε να γίνεται σημαντικός παράγοντας και απέκτησε καλή ιεράρχηση στην

agenda των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής.Ταυτόχρονα με την κατάρρευση της

Σοβιετικής Ενωσης και το τέλος του διπολισμού,έχουμε στροφή της

ανταγωνιστικότητας μεταξύ των εθνών στον οικονομικό τομέα,

αναπροσαρμόζοντας έτσι τους στόχους και τα μέσα της παραδοσιακής

διπλωματίας.

Ως οικονομική διπλωματία συνήθως ορίζεται ως η οιαδήποτε πολιτική

πράξη που σκοπεύει στην επίτευξη της προσαρμογής της συμπεριφοράς μίας

ομάδας-στόχου στα επιθυμητά πλαίσια.19Ομως αυτός ο ορισμός αποτυγχάνει να

ερμηνεύσει τις αλλαγές στη συμπεριφορά των κρατών τα οποία όλο και

περισσότερο χρησιμοποιούν πολιτικά και διπλωματικά μέσα για την επίτευξη

καθαρά οικονομικών στόχων.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής

είναι το ότι κάποτε ο Γάλλος πρόεδρος Ντε Γκώλ αρνήθηκε να συναντήσει τον

Ιάπωνα πρωθυπουργό χαρακτηρίζοντάς τον με υποτιμητικό τρόπο ,πωλητή

τρανζίστορ.Στις μέρες μας Ο Γάλλος πρωθυπουργός επισκέπτεται το Τόκιο για

να προωθήσει τις πωλήσεις των Γαλλικών εταιριών20 . Στις Ηνωμένες Πολιτείες η

ανταγωνιστικότητα και η επίτευξη επιτυχιών από τους αμερικανούς εξαγωγείς και

επενδυτές ανήκει στην πρώτη προτεραιότητα των στοχοθετήσεων του State

18

Yoel Cohen :Media Diplomacy.The Foreign office in the mass communications age p.22,84 19

D.A.BALDWIN,Economic Statecraft,Princeton: Princeton University Press ,1985,p 13-14 20

THE ECONOMIST 1 February 1997 p.23 :Thoroughly modern mercantilists

37

Department21. Ενας όλο και αυξανόμενος αριθμός κρατών έχουν προσανατολίσει

τις μυστικές τους υπηρεσίες όχι πλέον μόνον στην υφαρπαγή στρατιωτικών

μυστικών ,αλλά στην συλλογή πληροφοριών από ξένες ισχυρές εταιρίες για να

τις διανείμουν στους ντόπιους παραγωγούς.Και τέλος και οι διπλωμάτες

ξοδεύουν όλο και περισσότερο από τον χρόνο τους για να συλλέξουν

πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση και τις προοπτικές των τοπικών αγορών

και να ανιχνεύσουν τις ευκαιρίες για κερδοφόρες επενδύσεις των ομοεθνών τους

επιχειρηματιών.

Το ότι είμαστε σε μια εποχή όπου η εξωτερική πολιτική και η Εθνική

ασφάλεια εν γένει είναι πλέον άρρηκτα συνδεδεμένες με τα οικονομικά

συμφέροντα, και όπου η οικονομική διπλωματία θα παίζει έναν ολοένα

αυξανόμενο ρόλο φαίνεται και από τους προσανατολισμούς του State

Department σε ότι αφορά τις προτεραιότητες της οικονομικής διάστασης της

εξωτερικής του πολιτικής.Οι προτεραιότητές του αυτές είναι οι περεταίρω

συνδέσεις των Αμερικανικών συμφερόντων με τις 10 αναδύόμενες παγκόσμια

αγορές: Κίνα (συμπεριλαμβανομένης της Ταϊβάν και του Χόνγκ Κόνγκ ) Ινδία,

Ινδονησία , Βραζιλία, Μεξικό, Τουρκία, Νότια κορέα, Νότια Αφρική, Πολωνία και

Αργεντινή.Τοσύνολο αυτών των χωρών αποτελούν σχεδόν το μισό του

παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες ,και στο

μέλλον,η περαιτέρω ανάπτυξή τους θα έχει τεράστιο αντίκτυπο στα περιφερειακά

οικονομικά περιβάλλοντα σε σημείο που να χαρακτηρίζονται περιφερειακές

οικονομικές ατμομηχανές,22

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο έχει ληφθεί πλέον υπ’όψη η

οικονομική διπλωματία στη χώρα μας αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα της

ομιλίας του πρώην ΥΠ.ΕΞ. Θεόδωρου Πάγκαλου :

«Οταν μιλάμε για την οικονομική διπλωματία μιλάμε

για μια διαφορετική αντίληψη των διεθνών σχέσεων.

Βέβαια δεν ήταν εντελώς αθώα τέτοιων ενασχολήσεων ποτέ

21

Foreign Policy, 97,Winter 1994-1995 p 18-35 :Clinton’s dollar diplomacy 22

John Stremlau : Clinton;s dollar diplomacy. Foreign policy, No 97 Winter 94-95

38

η διπλωματία. Η καθαρή διπλωματία, αυτή που ασχολείτο

μονάχα με τον πόλεμο και την ειρήνη και τις διεθνείς

πολιτικές σχέσεις σε επίπεδο φιλοδοξιών ηγετών ή

εθνικών συνόλων δεν υπήρξε ποτέ. Αυτό είναι μια άποψη

που είναι ευρύτατα διαδεδομένη μαζί με την άποψη ότι

οι διπλωμάτες κυρίως συζητούν για γεγονότα που

διευθετούν σύνορα, είτε με συνεννοήσεις πολιτικές,

είτε με την προετοιμασία ή τη ρύθμιση των συνεπειών

πολεμικών επεισοδίων και εν πάση περιπτώσει, το κάνουν

με μακρές και ατελείωτες συζητήσεις τις οποίες

διακόπτουν μόνο πολυτελή γεύματα και δεξιώσεις.Και

βεβαίως έχουν συμβάλει και μερικοί ταπεινότεροι ίσως

εκπρόσωποι παρ' ημίν οι οποίοι έδιναν πράγματι την

εντύπωση ότι οι οικονομικές σχέσεις, το εμπόριο, οι

ανταλλαγές, τα παγκόσμια οικονομικά φαινόμενα είναι

κατά κάποιο τρόπο κατώτερα της υψηλής αυτής

ενασχόλησης με τα κρατικά συμφέροντα. Πράγματι υπήρχε

αυτή η αντίληψη. Μια νέα συναίνεση που υπάρχει ανάμεσα

στην πολιτική ηγεσία και πιστεύω τους ίδιους τους

διπλωματικούς υπαλλήλους και τα λοιπά στελέχη του

υπουργείου είναι να ανατραπεί αυτή η αντίληψη και να

εγκαταλειφθούν αυτές οι συνήθειες. Εχει γίνει

συνείδηση ότι η προώθηση των οικονομικών στόχων της

χώρας είναι όχι απλώς ένα από τα αντικείμενα της

διπλωματικής δραστηριότητος, αλλά θα έλεγα το κύριο

αντικείμενό της. Και αυτό γιατί θεωρούμε και θέλουμε

να θεωρήσουμε μεταβατική την κατάσταση που επικρατεί

αυτή τη στιγμή, που καθιστά την Ελλάδα υποχείρια μιας

ή δυο αντιθέσεων, μοναδικών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο,

που πραγματικά συνεχίζουν να συγκροτούν προβλήματα

πολέμου ή ειρήνης. Είναι κάτι που δεν το θεωρούμε

δεδομένο, είναι κάτι το οποίο δεν επιθυμούμε, κάτι το

39

οποίο εργαζόμαστε για να ξεπεράσουμε. Δεν μπορούμε να

το ξεπεράσουμε ίσως γιατί δεν έχουμε τη συνεργασία και

των άλλων παραγόντων της περιοχής, αλλά πιστεύω ότι θα

μπορέσουμε να ξεπεράσουμε στο ορατό μέλλον.

Δεν είναι λοιπόν το μέλλον της χώρας μας η ενασχόληση

με τα σύνορα, τις απειλές, τους πολιτικούς εκβιασμούς,

που είναι σήμερα η ελληνική μοναδικότητα σε

πανευρωπαϊκό επίπεδο. Σε ό,τι αφορά παραπέρα την

οργάνωση του Yπουργείου Eσωτερικών, έχουμε εντάξει την

οικονομική δραστηριότητα που αφορά κάθε χώρα στο

πολιτικό τμήμα του Yπουργείου, που ασχολείται με τη

χώρα αυτή ή με την περιοχή αυτή. Ετσι, δεν υπάρχουν

πια Πολιτικές Διευθύνσεις και Oικονομικές Διευθύνσεις.

Οι οικονομικοί στόχοι είναι περιεχόμενο της Eνιαίας

Διεύθυνσης.» 23

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εχοντας παρακολουθήσει όλη τη διαδρομή της διπλωματίας από

αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα παρατηρήσαμε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις

και οι εξελίξεις στον οικονομικό τομέα έχουν μετασχηματίσει την παραδοσιακή

διπλωματία δίνοντάς της καινούργιους τομείς δράσεις και καινούργιες

προοπτικές. η δυνατότητα του πρωθυπουργού και των υπουργών μιας

κυβέρνησης να πραγματοποιεί σύντομα ταξίδια ,να κάνουν τηλεδιασκέψεις με τη

βοήθεια της τεχνολογίας έχουν αποδυναμώσει την δυνατότητα των πρέσβεων

23

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ: "H ελληνική οικονομική διπλωματία στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης των

αγορών* "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ Τόμος 3 ,τεύχος 3 Χειμώνας 1998

40

να αντιπροσωπεύουν εν τω συνόλω την κυβέρνηση τους .Ταυτόχρονα λόγω της

παγκοσμιοποίησης της οικονομίας έχει προσλάβει μεγάλες διαστάσεις η

οικονομική διπλωματία ως μέσο για την επίτευξη και πολιτικών στόχων.Η

ανάπτυξη των δικτύων επιτρέπει και σε άλλους δρώντες ,όπως οι μη

κυβερνητικές οργανώσεις να ασκούν διπλωματία.Η εξάπλωση των ΜΜΕ έχει

κάνει δύσκολη πλέον τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης ,για αυτό χρειάζεται

πλέον η εκ των προτέρων θετική διαμόρφωσή της ούτως ώστε να

προκαταλαμβάνεται θετικά για τη χώρα που μας ενδιαφέρει .

Ετσι ένας νέος τύπος διπλωμάτη αρχίζει να αναπτύσεται.Είναι αυτός της

υψηλής μεν εξειδίκευσης σε ένα τομέα ,ενώ ταυτόχρονα είναι διαθέσιμος να

ακολουθήσει δυναμικά το ρευστό περιβάλλον της νέας εποχής .Αυτό σημαίνει ότι

πρέπει να ενημερώνεται συνεχώς ώστε να αλλάζει τα μέσα δράσης ,τους

στόχους που βάζει και τις πηγές πληροφοριών από τις οποίες αντλεί τις

πληροφορίες του. Επίσης θα πρέπει να είναι ικανός να ανιχνεύει τις πηγές

εξουσίας μιας χώρας και να είναι οξυδερκής ώστε να μπορεί να επηρρεάζει αυτές

χωρίς να προκαλεί.Η ευελειξία δηλαδή και η επικοινωνιακή ικανότητα είναι τα νέα

σημεία κλειδιά που θα πρέπει οι διπλωμάτες να αναπτύσουν ως δεξιότητες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) G.R. BERRIDGE : Diplomacy, Theory and practice .Prentice Hall

Harvester Wheat sheaf

41

2) JOHAN KAUFMANN : Conference Diplomacy, An introductory

analysis. Martinus Nijhoff Publishers

3) YOEL COHEN : Media diplomacy .The foreign office in the mass

communications age. Frank Cass Publishers

4) STROBE TALBOT : Globalization and diplomacy :A practitioner’s

perspective. Article to Foreign Policy No 108

5) EYTAN GILBOA : Media diplomacy: Conceptual Divergence and

applications. Paper at Holon Institute .Israel.

6) JOHN STREMLAU: Clinton’s dollar diplomacy :article at Foreign

Policy no 97 winter 94-95

7) CRISTOPH BERTRAM: Multilateral diplomacy and conflict resolution.

Article at Survival Volume 37/No 4 winter 1995 –1996

8) BRIAN WHITE: Diplomacy. The Globalisation of World politics .An

introduction to International Relations .Edited By John Baylis and Steve

Smith

9) VALERIE HUDSON and CHRISTOPHER VORE : Foreign Policy

analysis yesterday, today and tomorrow .Mershon International studies

review 39 (1995) p.209-238

10) GEORGE KENNAN :Diplomacy without diplomats? International

Journal No 4 automn 1997

11) PAUL SHARP : Who needs diplomats? Article at Foreign Affirs

sept/octb/1997 75th

anniversary 1922-1997

12) LINDA FREY and MARSHA FREY : International officials and the

standard of diplomatic Privilege .Article at Diplomacy and Statecraft

.Vol.9,No 3 (November 1998)pp1-17

13) DER DERIAN : On diplomacy 0 Blackwell

14) D.A.BALDWIN, Economic statecraft: : Princeton University press pp13-

14

15) Thoroughly modern mercantilists The economist,1 february 1997 p.23

16) ΒΥΡΩΝ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ : Εξωτερική πολιτική, διπλωματία ,

διπλωμάτες. Εκδόσεις Φυτράκης /Ο τύπος.Α.Ε.

42

17) ΘΕΜΟΣ ΣΤΟΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΑΚΡΥΔΗΜΗΤΡΗΣ : Το

σύστημα της εξωτερικής πολιτικής .Η θεσμική διάσταση.

Κείμεναέρευνας και τεκμηρίωσης αρ.38. Ελληνικό Κέντρο ευρωπαϊκών

μελετών.

18)ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ: "H ελληνική οικονομική διπλωματία στα

πλαίσια της παγκοσμιοποίησης των αγορών* "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ

Τόμος 3 ,τεύχος 3 Χειμώνας 1998

43

44