ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΟDONTOSTOMATOLOGIC NEWS · 2017-06-06 · Σήμερα,...

―65

ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑΝΕΑΤετραμηνιαία περιοδική έκδοσητης Στοματολογικής Εταιρείας Θεσσαλίας

ΕΚΔΟΤΕΣ

AΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΣΟΛΑΚΗΣ

MIXAΛHΣ ΚΑΤΣΟΥΡΑΚΗΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΡΟΔΟΠΗ ΚΟΥΡΣΟΥΜΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΝΙΤΣΑΣ

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΠΕΓΙΟΣ

ΝΑΣΟΣ ΝΑΣΙΚΑΣ

ΝΙΚΟΣ ΦΑΚΑΣ

ΕΛΕΝΗ ΣΙΟΡΜΠΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΗΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΚΤΟΡΑΣ ΑΤΖΑΚΑΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Απόστολος ΤσολάκηςΤσιμισκή 45 – Λάρισα 412 23τηλ. 2410 257688, fax 2410 281884e-mail: [email protected]

ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΠΑΡΑΓΩΓΗ

ZANΔEΣdtp/Επιστημονικές Εκδόσεις

Αγαπηνού 6546 21 Θεσσαλονίκητηλ./fax 2310 277119e-mail: [email protected]

•Τα “Οδοντοστοματολογικά Νέα” είναι το επίσημο επιστημονικό έντυπο της Στοματολογικής Εταιρείας Θεσσαλίας και εκδίδεται κάθε τετράμηνο.

•Ετήσια συνδρομή: Μέλη ΣΕΘ, δωρεάν. Μη μέλη, 40 €.

•Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Απόστολος Τσολάκης

Τσιμισκή 45 – Λάρισα 412 23τηλ. 2410 257688, fax 2410 281884e-mail: [email protected]

© ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΟDONTOSTOMATOLOGICNEWSA four month issue ofthe Thessalian Stomatologic Society of Greece

EDITORS IN CHIEF

ΑPOSTOLOS TSOLAKIS

ΜΙCHALIS ΚΑΤSOURAKIS

EDITORIAL BOARD

RΟDOPI ΚΟURSOUMI

DIMITRIS PAPAGEORGIOU

CHRISTOS LΕNΙTSAS

STERGIOS PΕGΙΟS

ΝΑSΟS ΝΑSΙΚΑS

ΝΙΚΟS FΑΚΑS

ΕLΕΝI SΙΟRBΑ

GEORGE VASILAKIS

KOSTAS CHATZIS

KOSTAS ZAROGIANNIS

EKTORAS ATZAKAS

ADDRESS FOR CORRESPONDENCE

Dr Apostolos TsolakisTsimiski 45, Larisa 412 23, Greecetel. +30 2410 257688, fax +30 2410 281884e-mail: [email protected]

PRODUCED BY

ZANDESdtp /Scientific Publications

6, Agapinou Str., ThessalonikiGR–546 21 Greecetel./fax +30 2310 277119e-mail: [email protected]

•“Odontostomatologic News” is theofficial publication of the ThessalianStomatologic Society of Greece.

•Annual subscription: Members TSSG, free. Non members, 40 €.

•Responsibility according to the law: Dr Apostolos Tsolakis

Tsimiski 45, Larisa 412 23, Greecetel. +30 2410 257688, fax +30 2410 281884e-mail: [email protected]

© THESSALIAN STOMATOLOGIC SOCIETY OF GREECE

66― ―67

Οδηγίες προς τους ΣυγγραφείςΤα «ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΝΕΑ» είναι το επίσημο περι-

οδικό της Στοματολογικής Εταιρείας Θεσσαλίας και δημοσιεύει ανα-σκοπήσεις, πρωτότυπες εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, κλινι-κές ή εργαστηριακές μελέτες, ενημερωτικά άρθρα με αντικείμενο την Οδοντοστοματολογία γενικά και τις ειδικότητες ή υποειδικότητές της ειδικότερα, ως και κάθε άρθρο που θα κρίνεται ότι έχει σχέση με την Οδοντιατρική επιστήμη.

Κάθε εργασία, που υποβάλλεται στο περιοδικό, πρέπει να συνο-δεύεται από επιστολή, στην οποία θα αναφέρονται: α) η κατηγορία της εργασίας και β) ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί ούτε πρόκειται να δημοσιευθεί σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό.

Το κείμενο των εργασιών υποβάλλεται σε τρία αντίγραφα, ενώ οι εικόνες και τα σχήματα σε δύο. Γίνεται, επίσης, αποδεκτή η υποβολή αντιγράφου σε ψηφιακή μορφή.

Η δακτυλογράφηση του κειμένου γίνεται μόνο στη μια όψη του φύλλου, σε διπλό διάστημα και περιθώρια 5 cm. Στην αρχή της πρώ-της σελίδας αναγράφονται: 1) ο τίτλος του άρθρου 2) τα ονόματα των συγγραφέων και 3) το όνομα της κλινικής–εργαστηρίου απ’ όπου προ-έρχεται η εργασία. Στο τέλος της εργασίας, θα υπάρχει παραπομπή με το όνομα και τη διεύθυνση του πρώτου συγγραφέα.

Κάθε εργασία θα περιλαμβάνει σαφώς τα επιμέρους τμήματα της δομής που την αποτελούν· π.χ., μία κλινικοεργαστηριακή μελέτη πρέ-πει να αποτελείται από: α) ελληνική περίληψη έως 150 λέξεις, β) εισα-γωγή όπου θα αναφέρεται ο σκοπός της εργασίας, γ) περιγραφή του υλικού και της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε στην εργασία,δ) τα αποτελέσματα, ε) συζήτηση των αποτελεσμάτων σε σχέση με τα βιβλιογραφικά δεδομένα επί του θέματος. Στο τέλος, θα υπάρχει ο τίτ-λος, τα ονόματα των συγγραφέων και περίληψη, έως 400 λέξεις, στα αγγλικά.

Η βιβλιογραφία θα υπάρχει στο τέλος, κατά αλφαβητική σειρά και σύμφωνα με τους κανόνες του Index Medicus. Αναγράφονται, δηλα-δή, τα επώνυμα των συγγραφέων, τα αρχικά των ονομάτων τους, ο τίτ-λος της εργασίας και το όνομα του περιοδικού με τις ανάλογες διεθνείς συντομεύσεις, π.χ.:

Spyropoulos M N, Tsolakis A I, Katsavrias E, Alexandridis K. Ef-fects of experimental unilateral condylectomy followed by altered mandibular function on the maxilla and zygoma. European Journal of Orthodontics 1997; 19:205–210.

Moorrees C F A. The dentition of the growing child. Harvard Uni-versity Press, Cambridge 1959.

Οι βιβλιογραφικές παραπομπές στο κείμενο, αναφέρονται με τα ονόματα των συγγραφέων και την ημερομηνία δημοσίευσης του άρ-θρου. Όταν οι συγγραφείς είναι δύο, αναφέρονται και τα δύο ονόμα-τα. Όταν είναι περισσότεροι των δύο, αναφέρεται ο πρώτος και ακο-λουθεί: και συν.

Οι εικόνες πρέπει να είναι τυπωμένες σε γιαλιστερό χαρτί, αριθ-μημένες στο πίσω μέρος τους και με ένα βέλος να δείχνεται το πάνω μέρος της φωτογραφίας. Τα σχήματα πρέπει να είναι σχεδιασμένα με σινική μελάνη, έτοιμα για άμεση εκτύπωση. Οι υπότιτλοι των εικόνων γράφονται σε χωριστή σελίδα και αριθμούνται σύμφωνα με τις αντί-στοιχες φωτογραφίες.

Η γλώσσα του κειμένου να είναι η απλή νεοελληνική και να υπάρ-χει, κατά το δυνατόν, γλωσσική ομοιογένεια.

Οι εργασίες, που δημοσιεύονται, αποτελούν πνευματική ιδιοκτη-σία του συγγραφέα και του περιοδικού. Η δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από πλευ-ράς περιοδικού.

Εργασίες και επιστολές θα αποστέλλονται στη διεύθυνση:Dr Apostolos TsolakisTsimiski 45, Larisa 412 23, Greecetel. +30 2410 257688, fax +30 2410 281884e-mail: [email protected]

«Odontostomatologic News» is the official journal of the Sto-matologic Society of Thessaly and publishes original articles, re-view articles, reports of interesting clinical cases, clinical or labora-tory studies, editorials, letters to the editor and any article related to Odontostomatology.

Manuscripts may be written in Greek or English and should in-clude a summary in English or Greek respectively. Greek summa-ries of our foreign authors will be prepared by the editorial board. Manuscripts may be submitted in triplicate copies, where as figures and plates in two copies. Articles submitted in computer disks or through e-mail are also welcomed. Manuscripts must be typewritten with double spaced lines and there should be wide margins (about 2.5 cm).

The first page of the manuscript should include the title of the ar-ticle, full name(s) of the author(s), academic degrees, and institution-al affiliations and positions. The second page should have only the title of the paper. The last page of the manuscript should include the corresponding author’s address, business and home telephone num-bers, fax numbers, and e-mail address.

Any article must include 1. Abstract of 150 words or less 2. In-troduction indicating the purpose of the study 3. Description of the methods and materials used 4. Results 5. Discussion 6. Conclusions and 7. References. A summary in English or Greek of 400 words or less must be provided at the end.

References should be written in a separate page and in alphabetic order. References in the text should be quoted by the author’s name(s) and the year of publication. In the case of two authors both names should be stated. If there are more than two authors only the first au-thor plus et al. is used.

References to papers must be given as follows: Spyropoulos M N, Tsolakis A I, Katsavrias E, Alexandridis K.

Effects of experimental unilateral condylectomy followed by altered mandibular function on the maxilla and zygoma. European Journal of Orthodontics 1997; 19:205-210.

References to books must be given as follows:Moorrees C F A. The dentition of the growing child. Harvard Uni-

versity Press, Cambridge 1959.Illustrations. Two sets of high–contrast glossy prints of illustra-

tions, numbered in the back with an arrow pointing the upper part of the illustration must also be sent. Each figure must be accompa-nied by a legend. Type all legends together on one separate sheet of paper.

Tables. Each table should be typed on a separate sheet of paper. The number of the table and the heading must be typed at the tope of the tables. All tables and illustrations should be cited consecutively in the text.

Statements and opinions expressed in the article and communica-tions are not necessarily those of the editor and the editor disclaims any responsibility for such material.

Copyright. Authors submitting manuscripts do so with the un-derstanding that if their work is accepted for publication, copyright of the article, including the right to reproduce the article in all forms and media, shall be assigned exclusively to Odontostomatologic News. No reasonable request by authors for permission to reproduce their contribution will be refused.

Correspondence. Manuscripts for publication should be sent to:Dr Apostolos Tsolakis, Editor, Odontostomatologic News,Tsimiski 45, Larisa 412 23, Greecetel. +30 2410 257688, fax +30 2410 281884e-mail: [email protected]

Instructions for Authors

Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

66― ―67

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μήνυμα Σύνταξης ........................................................................................................................................................... 69

Εditorial – Εμβιομηχανική σε σχέση με την αναγέννηση φατνιακού οστού και οδοντικών ιστών............. 71Απόστολος Ι. Τσολάκης

Άμεση αντιμετώπιση εκτεταμένων διαβρώσεων προσθίων δοντιώντης άνω γνάθου. Αναφορά περιστατικού. .................................................................................................................. 75

Μαρία Κ. Αναγνώστου, Γεώργιος Ν. Μουντούρης

Αποκατάσταση νωδής και ατροφικής άνω γνάθου με εμφυτεύματα. ................................................................. 80Nικόλαος Μάρκου, Θάερ Αλμαγκούτ, Ευδοξία Πεπελάση, Σπυρίδων Σιλβέστρος

Περιοδοντική φροντίδα / θεραπεία σε παιδιά με ειδικές ανάγκες. ..................................................................... 88Αναστάσιος Β. Φουρουντζόγλου, Θεόφιλος Π. Βραχόπουλος

Προσθετικές αποκαταστάσεις σε νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα. Παρουσίαση περιπτώσεων. ................. 93Ελισάβετ Χότουμαν, Χρυσάνθη Δαμιανάκου

Προσθετική αποκατάσταση ολικής νωδότητας της άνω γνάθου με στηριζόμενεςσε εμφυτεύματα επένθετες οδοντοστοιχίες σε περιπτώσεις μεγάλων ελλειμμάτωνσκληρών και μαλακών ιστών.. ..................................................................................................................................... 98

Κωνσταντίνος Δ. Σιόρμπας

Νευρομυϊκή λειτουργία και δυναμική τού έξω πτερυγοειδή μυ. ........................................................................ 105Απόστολος Ι. Τσολάκης

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3

68― ―69

CONTENTS

Editor’s Message............................................................................................................................................................... 70

Εditorial – Bioengineering in respect to tooth and oral tissue regeneration. ..................................................... 73

Apostolos I. Tsolakis

Dental treatment of excessive erosions of the maxillary anterior teeth. A case report. ................................... 75M. Anagnostou, G. Mountouris

Rehabilitation of the edentulous and reduced mandible by implant supported prostheses. ......................... 80

N. Markou, T. Almagout, E. Pepelassi, S. Silvestros

Periodontal care / treatment in children with disabilities. ..................................................................................... 88

An. Fourountzoglou, Th. Vrachopoulos

Aesthetic and prosthetic treatment in two children with primary and permanent dentition. ....................... 93

E. Chotouman, Chr. Damianakou

Prosthetic treatment for edentulous maxilla with overdentures supportedby implants in cases of hard and soft tissue deficits. .............................................................................................. 98

Konstantinos D. Siormpas

Neuromuscular function and dynamics of the lateral pterygoid muscle. ......................................................... 105



68― ―69

Αγαπητοί Συνάδελφοι,

Η οδοντιατρική επιστήμη έχει κάνει άλματα τα τελευταία χρόνια. Όσοι αποφοίτησαν από τις οδοντιατρικές σχολές στα τέλη της δεκαετίας του 70 ή στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 δεν είχαν καν διδαχθεί την ύπαρξη των οδοντικών εμφυτευμάτων. Σήμερα, είναι δυνατόν να αποκαταστήσουμε με εμφυτεύματα γνάθους που είναι μερικώς ή ολικώς νωδές. Επιπρόσθετα, η αντιμετώπιση εκτεταμένων διαβρώσεων προσθίων δοντιών της άνω γνά-θου ήταν τότε αρκετά περίπλοκη και προβληματική. Νέα υλικά όμως και νέες τεχνικές απλοποίησαν τις μεθόδους εκείνων των περιόδων.

Στις μέρες μας, η περιοδοντική φροντίδα σε παιδιά με ειδικές ανάγκες ακολουθεί κανόνες που εξασφαλίζουν υγιείς περιοδοντικούς ιστούς και οι προσθετικές αποκαταστάσεις σε παιδιά στη νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα προσδίδουν άριστα αισθητικά και λειτουργικά αποτελέσματα. Η γνώση τής νευρομυϊκής λειτουργίας των μυών της γναθοπροσωπικής περιοχής έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των διαφόρων στοματογναθικών δυσλειτουργιών.

Τέλος, ίσως, να γίνει εφικτή η ανάπτυξη νέας αδαμαντίνης, οδοντίνης, περιρριζίου, οστού ή ακόμη και ολόκληρων νέων δοντιών για τους ασθενείς μας στο μέλλον. Όλα τα προαναφερόμενα θέματα παρουσιάζονται σ’ αυτό το τεύχος και πιστεύουμε πως τα ανάλογα άρθρα μας παρέχουν γνώσεις πρακτικές και ταυτόχρονα επιστημονικά τεκμηριωμένες.

Με την ελπίδα στο επόμενο τεύχος να φιλοξενήσουμε άρθρα και από την ακαδημαϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, σάς ευχόμαστε καλή ανάγνωση και περιμένουμε την όποια κριτική σας.

Μιχάλης Κατσουράκης

ÐÅÑÉÏÄÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ ÔÇÓ ÓÔÏÌÁÔÏËÏÃÉÊÇÓ ÅÔÁÉÑÅÉÁÓ ÈÅÓÓÁËÉÁÓ

ÌÞíõìá ôçò Óýíôáîçò

ÏÄÏÍÔÏÓÔÏÌÁÔÏËÏÃÉÊÁ ÍÅÁ

Ôüìïò 4ïò, Ôåý÷ïò 3ï • ÓåðôÝìâñéïò _ ÄåêÝìâñéïò 2003

70― ―71

Dear Colleagues,

Dentistry has dramatically progressed as science the last two dec-ades. Dental School graduates in the 1970’s had not even heard for the use of dental implants as a therapeutic possibility. Today the rehabilita-tion of the completely or partially edentulous mandible is possible using osseointegrated implants. Furthermore, in the 1970’s the dental treat-ment of excessive erosions of the maxillary anterior teeth was ques-tionable and complicated. New materials and techniques simplified the methods of the past.

Presently changes in the periodontal care for children with disabili-ties follows guidelines that ensure healthy periodontal tissues. Prosthet-ic rehabilitation in children with primary and permanent dentition, can now be achieved with good aesthetic and functional results. Knowledge of the neuromuscular function of the craniofacial region helps to better treatment of the various imbalances of the stomatognathic system.

Finally, perhaps we shall be able to grow new enamel, dentine, peri-odontal ligament, bone or even possibly entirely new teeth for our pa-tients in the future. All of the above items are presented in the present journal issue and it is our belief that the relative articles provide practi-cal and scientific, evidence–based knowledge.

We hope that in the coming issues we will be able to publish articles of colleagues from the University of Thessaloniki and that you find our articles educational. As always, we welcome your criticisms and com-ments!

Michalis Katsourakis

A FOUR MONTH ISSUE OF THE THESSALIAN STOMATOLOGIC SOCIETY

Editor’s Message

ÏDONTOSTOMATOLOGIC NEWS

Volume 4, Issue 3 • September _ December 2003

70― ―71

Μετά από τις πρόσφατες εξελίξεις στην εμβιομηχανική, είναι δυνατόν να κατανοή-σουμε περισσότερο τα μηχανικά και χημικά ερεθίσματα που ρυθμίζουν τις αντιδράσεις των ιστών. Σύμφωνα με την εμβιομηχανική των ιστών, είναι σήμερα εφικτή η παραγωγή στο εργαστήριο —από κύτταρα— διαφόρων έμβιων τμημάτων για το ανθρώπινο σώμα. Λαμβάνοντας υπόψιν τους θεμελιώδεις κα-νόνες της πειραματικής εμβρυολογίας, της αναπτυξιακής και μοριακής βιολογίας, τις αρχές της βιομιμητικής (μίμηση βιολογικών διεργασιών), η αναγέννηση των οδοντικών ιστών ίσως είναι πραγματικότητα κατά τις επόμενες δεκαετίες, καθώς οι κυτταρικοί, μο-ριακοί και αναπτυξιακοί “κανόνες”, που διέ-πουν την μορφογένεση των δοντιών, ανακα-λύπτονται με γρήγορους ρυθμούς. Ως απο-τέλεσμα των προαναφερόμενων βιολογικών μηχανισμών είναι δυνατόν, στο εγγύς μέλ-λον, να είναι εφικτή η βιολογική αντικατά-σταση απωλεσθέντων ιστών μέσω χειρουργι-κών επεμβάσεων που θα απαιτούν ελάχιστο τραυματισμό.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, η εμβιομηχανική των ιστών της στοματικής περιοχής είναι δυ-νατόν να συντελέσει στην επανακατασκευή απωλεσθέντων οστικών ή οδοντικών δομών ή στην αποκατάσταση στοματοπροσωπικών δυσμορφιών, στη βελτίωση της αισθητικής του γέλιου του ασθενή, του ύψους του μέσου προσώπου και των μαλθακών ιστών.

Έχει βρεθεί ότι η πρωτεΐνη αδαμαντινο-γενίνη επιδρά ρυθμιστικά στη βιοπαραγω-γή της αδαμαντίνης των δοντιών στα θηλα-στικά και έχει την ικανότητα να αυτοσυναρ-μολογείται με σκοπό τον σχηματισμό νανο-σφαιρών. Μεταλλάξεις που είναι υπεύθυνες για μεταβολές στις λειτουργικές οριοθετήσεις της πρωτεΐνης αδαμαντινογενίνης επηρεά-ζουν αρνητικά την επιμετάλλωση της αδα-μαντίνης.

Από την άλλη πλευρά, αρχέγονα αιμο-ποιητικά κύτταρα έχουν προσδιορισθεί στον πολφό των δοντιών και συνιστούν κύτταρα–δότες για την παραγωγή διαφόρων τμημά-των των δοντιών. Είναι σήμερα δυνατόν να καλλιεργηθούν αρχέγονα κύτταρα και να παραχθούν ακόμη από όψιμα κύτταρα, με τη μέθοδο της πυρηνικής μεταφοράς.

Η ανακάλυψη οδοντικών επιθηλιακών αρχέγονων κυττάρων σε συνεχώς αυξανό-μενα δόντια αποτέλεσε πρόσφατη καινοτο-μία στη Βιολογία της Οδοντοστοματολογί-ας. Τα κύτταρα αυτά σχηματίζονται στη πε-ριοχή του ακρορριζίου του σχηματιζόμενου δοντιού και η συγκεκριμένη περιοχή παρου-σιάζει κοινή εξειδικευμένη ιστολογική δομή για την κατακράτηση των όψιμων αρχέγο-νων κυττάρων και την παραγωγή διαφόρων προδρόμων κυττάρων που παράγουν οδο-ντικούς ιστούς.

Επιπρόσθετα, τα αιμοπετάλια εκκρίνουν ουσίες που προάγουν την αποκατάσταση

Εμβιομηχανική σε σχέση με την αναγέννηση φατνιακού οστού και οδοντικών ιστών.

Απόστολος Ι. Τσολάκης

EDITORIAL


72― ―73

των ιστών και επηρεάζουν την αντίδραση των αγγειακών και αιμοποιητικών κυττάρων όσον αφορά τη φλεγμονή και την αγγειογέ-νεση. Ο αυξητικός παράγοντας των αιμοπε-ταλίων (PDGF) επιδρά δραστικά στην επού-λωση των ιστών, συμπεριλαμβανομένης και της αναγέννησης των στηρικτικών ιστών των δοντιών, δηλαδή του φατνιακού οστού και της οστεΐνης.

Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, κύττα-ρα–δότες, όπως αρχέγονα κύτταρα του αιμο-ποιητικού ιστού ή διαφοροποιημένα κύττα-ρα, μετά από καλλιέργεια, εμφυτεύονται σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο ικρίωμα που είναι πιστό αντίγραφο του εξωκυττάριου υπο-στρώματος. Αυξητικοί παράγοντες προστίθε-νται στο προαναφερόμενο in vitro σύστημα, με σκοπό την επιτάχυνση του πολλαπλασια-σμού των αιμοκυτοβλαστών. Στη συνέχεια, η προαναφερόμενη μηχανική δομή εμφυτεύε-ται στο δέκτη.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAnusaksathien O, Giannobile WV. Growth factor delivery

to re-engineer periodontal tissues. Curr Pharm Biotech-nol 2002; 3:129–39.

Chai Y, Slavkin HC. Prospects for tooth regeneration in the 21st century: a perspective. Microsc Res Tech 2003; 60:469–79.

Chen S, Huang J, Sun M, Zhao B. Biological characteristics of cell lines of human dental alveolus. Chin Med J 2003; 116:781-4.

Dunglas C, Septier D, Paine ML, Zhu DH, Snead ML, Goldberg M. Ultrastructure of forming enamel in mouse bearing a transgene that disrupts the amelogenin self-assembly domains. Calcif Tissue Int 2002; 71:155–66.

Earthman JC, Sheets CG, Paquette JM, Kaminishi RM, Nordland WP, Keim RG, Wu JC. Tissue engineering in dentistry. Clin Plast Surg 2003; 30:621–39.

Fong H, White SN, Paine ML, Luo W, Snead ML, Sarika-ya M. Enamel structure properties controlled by engi-neered proteins in transgenic mice. J Bone Miner Res 2003; 18:2052–9.

Krebsbach PH, Robey PG. Dental and skeletal stem cells: potential cellular therapeutics for craniofacial regenera-tion. J Dent Educ 2002; 66:766–73.

Nakashima M, Reddi AH. The application of bone mor-phogenetic proteins to dental tissue engineering. Nat Biotechnol 2003; 21:1025–32.

Renson T. The mapping of the human genome and dental bioengineering. Prim Dent Care 2001; 8:131.

Snead ML. Amelogenin protein exhibits a modular design: implications for form and function. Connect Tissue Res 2003; 44 Suppl 1:47–51.

Thesleff I, Tummers M. Stem cells and tissue engineering: prospects for regenerating tissue in dental practice. Med Princ Pract 2003; 12 Suppl 1:43–50.

Ueda M Regeneration of tooth and periodontal tissue us-ing tissue engineering concepts. Nippon Rinsho 2003; 61: 439–47.

Young CS, Terada S, Vacanti JP, Honda M, Barthlett JD, Yelick PC. Tissue engineering of complex tooth struc-tures on biodegradable polymer scaffolds. J Dent Res 2002; 695–700.

Τσολάκης Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3

Είναι προφανές ότι έχουμε αρχίσει να αντι-λαμβανόμαστε πλέον, σε μοριακό και πρωτε-ϊνικό επίπεδο, το πώς ρυθμίζεται η ανάπτυ-ξη των οδοντικών ιστών. Προς το παρόν έχουν προσδιοριστεί συγκεκριμένα μόρια μεταβιβαστές πληροφοριών, τα οποία ρυθ-μίζουν την ανάπτυξη των δοντιών και των οστών από πρόδρομα κύτταρα. Ίσως, κατά συνέπεια, να γίνει εφικτή η ανάπτυξη νέας αδαμαντίνης, οδοντίνης, περιρριζίου, οστού ή ακόμη και ολόκληρων νέων δοντιών για τους ασθενείς μας στο μέλλον.

Η εμβιομηχανική ηγείται σήμερα στη συ-ναρπαστική έρευνα για την αναγέννηση του οστού και των οδοντικών ιστών και είναι δυ-νατόν, κατ’ αυτό τον τρόπο, να συντελέσει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των αν-θρώπων τις επόμενες δεκαετίες. Όπως φαίνε-ται, ένας συναρπαστικός τομέας έρευνας έχει αναπτυχθεί που θα έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή καινοτόμων γνώσεων για δημοσί-ευση στο εγγύς μέλλον.

72― ―73

Recent advances in bioengineering pro-vide an increased level of understanding of the mechanical and clinical stimuli that reg-ulate tissue responses.

According to tissue engineering the fabri-cation of living parts for the body from cells in the laboratory is feasible today.

Using the foundations of experimental embryology, developmental and molecular biology, the principles of biomimetics (the mimicking of biological processes), tooth re-generation may become a realistic possibili-ty within the next few decades, since the cel-lular, molecular and developmental “rules” for tooth morphogenesis are rapidly being discovered.

As a result, the biological replacement for missing tissue may be possible, in the near future, through minimally invasive surgi-cal procedures. In this respect, oral tissue engineering can be applied to recreate miss-ing osseous or dental structures or correct orοfacial deformities, changing the patient’s smile, midfacial height, and the soft tissue drape.

It has been found that amelogenin pro-tein has regulatory effects on enamel biofab-rication in mammalian tooth and is capable of self-assembly to form nanospheres. Mu-tations that create changes in the functional domains of the amelogenin protein do ad-versely affect enamel biomineralization.

On the other hand, stem cells have been identified in the dental pulp and they con-sist donor cells for various components of the teeth. Furthermore, embryonic stem cells can now be cultured and even pro-duced from adult cells by the nuclear trans-fer method.

In biology of the tooth, the discovery of dental epithelial stem cells in continuous-ly growing teeth has been a recent break-through. These cells are formed at the region of the apical end in tooth development and this region possesses a commonly special-ized histological structure for the mainte-nance of adult stem cells and the production of various progenitor cells producing dental tissues. Moreover, platelets release substanc-es that promote tissue repair and influence the reactivity of vascular and other blood cells in angiogenesis and inflammation. Platelet derived growth factor (PDGF) exerts potent effects on wound healing including the regeneration of tooth supporting struc-tures i.e. alveolar bone and cementum.

In this respect, donor cells such as stem cell or cultivated, differentiated cells are seeded on an appropriately configurated scaffold replicating extracellular matrix. Growth factors are added to the in-vitro sys-tem to encourage stem cell proliferation. The engineered structure is then transplanted to the recipient.



Bioengineering in respect to toothand oral tissue regeneration.

EDITORIAL

74― ―75

We are now starting to understand, at the level of genes and molecules, how the development of dental tissues is regulated. At the moment, specific signal molecules have been identified which regulate the de-velopment of teeth and bones from progeni-tor cells. Perhaps we shall be able to grow new enamel, dentine, periodontal ligament, bone, or even whole new teeth for our pa-tients in the future.

The opportunity for bioengineering to charter the course of tooth and bone regen-eration is an exciting prospect and will im-prove the quality of life for patients in dec-ades to come. Therefore an exciting area for research exists that will produce break-through knowledge to be published in the near future.

SELECTIVE REFERENCESAnusaksathien O, Giannobile WV. Growth factor delivery

to re-engineer periodontal tissues. Curr Pharm Biotech-nol 2002; 3:129–39.

Chai Y, Slavkin HC. Prospects for tooth regeneration in the 21st century: a perspective. Microsc Res Tech 2003; 60:469–79.

Chen S, Huang J, Sun M, Zhao B. Biological characteristics of cell lines of human dental alveolus. Chin Med J 2003; 116:781-4.

Dunglas C, Septier D, Paine ML, Zhu DH, Snead ML, Goldberg M. Ultrastructure of forming enamel in mouse bearing a transgene that disrupts the amelogenin self-assembly domains. Calcif Tissue Int 2002; 71:155–66.

Earthman JC, Sheets CG, Paquette JM, Kaminishi RM, Nordland WP, Keim RG, Wu JC. Tissue engineering in dentistry. Clin Plast Surg 2003; 30:621–39.

Fong H, White SN, Paine ML, Luo W, Snead ML, Sarika-ya M. Enamel structure properties controlled by engi-neered proteins in transgenic mice. J Bone Miner Res 2003; 18:2052–9.

Krebsbach PH, Robey PG. Dental and skeletal stem cells: potential cellular therapeutics for craniofacial regenera-tion. J Dent Educ 2002; 66:766–73.

Nakashima M, Reddi AH. The application of bone mor-phogenetic proteins to dental tissue engineering. Nat Biotechnol 2003; 21:1025–32.

Renson T. The mapping of the human genome and dental bioengineering. Prim Dent Care 2001; 8:131.

Snead ML. Amelogenin protein exhibits a modular design: implications for form and function. Connect Tissue Res 2003; 44 Suppl 1:47–51.

Thesleff I, Tummers M. Stem cells and tissue engineering: prospects for regenerating tissue in dental practice. Med Princ Pract 2003; 12 Suppl 1:43–50.

Ueda M Regeneration of tooth and periodontal tissue us-ing tissue engineering concepts. Nippon Rinsho 2003; 61: 439–47.

Young CS, Terada S, Vacanti JP, Honda M, Barthlett JD, Yelick PC. Tissue engineering of complex tooth struc-tures on biodegradable polymer scaffolds. J Dent Res 2002; 695–700.

Tsolakis Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

74― ―75

ΠΕΡΙΛΗΨΗΩς διάβρωση ορίζεται η χημική διαδικασία που

οδηγεί στην απώλεια οδοντικής ουσίας χωρίς την εμπλοκή του μικροβιακού παράγοντα. Η λανθασμέ-

νη χρήση της οδοντόβουρτσας σε περιστατικά μεδιάβρωση, μπορεί να συμβάλλει σε περαιτέρω απώ-

λεια οδοντικής ουσίας, λόγω αποτριβής. Σήμερα,ο οδοντίατρος διαθέτει τα κατάλληλα υλικά και τις τεχνικές, άμεσες ή έμμεσες, προκειμένου να αντιμε-τωπίσει επιτυχώς τα συγκεκριμένα περιστατικά. Οι σύνθετες ρητίνες αποτελούν το υλικό εκλογής για

άμεση συντηρητική αποκατάσταση. Ιδιαίτερα με την τεχνική της διαστρωμάτωσης δίνεται στον επεμβαί-

νοντα η δυνατότητα, παράλληλα με την απόδοση της σωστής μορφολογίας, να αναπαράγει τα οπτικά

χαρακτηριστικά της αδαμαντίνης και της οδοντίνης.Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση ενός

κλινικού περιστατικού που αφορά στην αντιμετώπι-ση ασθενούς με εκτεταμένες διαβρώσεις ιδιαίτερα

στα πρόσθια δόντια της άνω γνάθου. Η ασθενής εκτός από την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων

όξινων γευμάτων χρησιμοποιούσε την οδοντόβουρ-τσα με μεγάλη μυϊκή δύναμη. Περιγράφεται η τεχνι-

κή της άμεσης αποκατάστασης με σύνθετη ρητίνη και τα κλινικά στάδια της διαστρωματικής τοποθέ-

τησης των υλικών αποκατάστασης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗΗ διάβρωση είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης πολ-

λών διαφορετικών εξωγενών ή/και ενδογενών παραγό-ντων στην εξωτερική επιφάνεια των δοντιών (Bernar-don και συν. 2002). Ως διάβρωση ορίζεται η χημική δια-δικασία που οδηγεί στην απώλεια μεταλλικών στοιχεί-ων από την επιφάνεια των οδοντικών ιστών χωρίς την εμπλοκή του μικροβιακού παράγοντα (Stephan 2002, Academy of Operative Dentistry 2003). Έχει αποδει-χθεί ότι η κατανάλωση τροφών και ποτών με όξινο Ph < 5,5 (εσπεριδοειδή, χυμοί, κρασί κ.ά.) μπορεί να προκαλέσει διάλυση της επιφανειακής αδαμαντίνης (Mistry και Grenby 1993, Grando και συν. 1996, Rugg–Gunn και συν. 1998, Lussi και συν. 2000). Η βουλιμία, η ανορεξία και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ανήκουν στηv κατηγορία των διαταραχών που μπορούν να προκαλέσουν διάβρωση των δοντιών (Bernardon και συν. 2002). Επίσης, διάφορα φάρμακα, όπως αντιεμετι-κά, αντιισταμινικά, ηρεμιστικά κ.ά. (Lussi 1996), αλλά και η χρήση κοκαΐνης (Stephan 2002), όξινων στοματι-κών διαλυμάτων (Pontefract και συν. 2001), καθώς και η ποιότητα του σιάλιου ή η έκθεση σε όξινο περιβάλλον για επαγγελματικούς λόγους, έχουν ενοχοποιηθεί για τη πρόκληση διάβρωσης (Lussi 1996). Στη βιβλιογραφία υπάρχουν διάφορες ταξινομήσεις (Imfeld 1996) και δεί-κτες (Asher και Read 1987) για τη διάβρωση.

Η αποτριβή σχετίζεται με τη φθορά που προκα-λείται συνήθως από μηχανικά μέσα. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα της τεχνικής βουρτσίσματος, του τύπου της οδοντόβουρτσας, της οδοντόκρεμας ή των συνη-θειών που έχει ο ασθενής (Boston και συν. 1999, Imfeld 2001, Sorensen και Nguyen 2002). Οι βλάβες από διά-βρωση δεν έχουν σχήμα σφήνας, όπως συμβαίνει με τις βλάβες από αποτριβή (Lussi 1996).

Θεωρείται βέβαιο ότι η αιτιολογία των βλαβών αυτού του τύπου είναι πολυπαραγοντική, με τους διάφορους παράγοντες να επιδρούν σε διαφορετικό βαθμό από ασθενή σε ασθενή και από δόντι σε δόντι

1Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Οδοντικής Χειρουργικής Οδοντιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.2Επίκουρος Καθηγητής Οδοντικής Χειρουργικής Οδοντιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.

uΛέξεις κλειδιά (Key words):διάβρωση, αποτριβή, συντηρητική αντιμετώπιση, τεχνική διαστρωμάτωσης, erosion, abrasion, conservative treatment, layering technique.

Άμεση αντιμετώπιση εκτεταμένων διαβρώσεων προσθίων δοντιών της άνω γνάθου.Αναφορά περιστατικού.

Μαρία Κ. Αναγνώστου1, Γεώργιος Ν. Μουντούρης2

Eργαστήριο Οδοντικής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών.


–Aνακοινώθηκε στο 23o Πανελλήνιο Οδοντιατρικό Συνέδριο, Αθήνα, 30 Οκτωβρίου – 2 Νοεμβρίου 2003.

76― ―77

Αnagnostou et Mountouris Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

(Academy of Operative Dentistry 2003). Η θεραπεία συνίσταται κατ’ αρχήν στην άρση των αιτιολογικών παραγόντων. Στη συνέχεια, θα πρέπει να αξιολογηθεί η έκταση της βλάβης και να συνεκτιμηθεί η συμμετοχή και άλλων παραμέτρων (υπερευαισθησία οδοντίνης κ.ά.) προκειμένου να αποφασιστεί το σχέδιο θεραπεί-ας που, ανάλογα με το περιστατικό, μπορεί να κυμαί-νεται από τη χρήση απευαισθητοποιητικών παραγό-ντων (Azzopardi και συν. 2001) έως την αποκατάστα-ση με στεφάνες (Chu και συν. 2002). Η απόφαση για το αν θα γίνει αποκατάσταση της βλάβης, καθώς και ο τύπος της αποκατάστασης, εξαρτάται από την ικανό-τητα του ασθενούς να εξαλείψει ή να μειώσει την τα-χύτητα εξέλιξης της βλάβης, από τις αισθητικές απαι-τήσεις του ασθενούς, από την ύπαρξη ευαισθησίας της οδοντίνης και από την έκταση της βλάβης, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που απειλείται η ακεραιότητα του δοντιού (Academy of Operative Dentistry 2003). Πα-ράμετροι όπως το κόστος και η χρονική διάρκεια της εργασίας, η επιδεξιότητα του επεμβαίνοντος και η ευ-χέρεια εργαστηριακής υποστήριξης, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη.

Στα πλαίσια της άμεσης συντηρητικής αντιμετώπι-σης των εκτεταμένων βλαβών από διάβρωση και απο-τριβή, η εφαρμογή —ιδιαίτερα στα πρόσθια δόντια— της τεχνικής της διαστρωμάτωσης με τη χρήση σύγ-χρονων συστημάτων συνθέτων ρητινών εξασφαλίζει τόσο αισθητικές όσο και λειτουργικές αποκαταστάσεις.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣΑσθενής ετών 24 προσήλθε στη Μεταπτυχιακή

Κλινική της Οδοντικής Χειρουργικής της Οδοντιατρι-κής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών μετά από πα-ραπομπή από την Κλινική της Ακτινοδιαγνωστικής.

Η ασθενής παρουσίαζε εκτεταμένες διαβρώσεις στο σύνολο των δοντιών, κυρίως στα πρόσθια δόντια της άνω γνάθου (εικ. 1).

Η ασθενής είχε ελεύθερο ιατρικό ιστορικό. Ανέφερε ότι εδώ και αρκετά χρόνια κατανάλωνε πολύ μεγάλες ποσότητες όξινων ουσιών και κυρίως χυμούς πορτο-καλιού, λεμονιού αλλά και μεγάλες ποσότητες ξυδιού. Ανέφερε επίσης ότι βούρτσιζε τα δόντια της με μεγάλη δύναμη και ότι ίσως μερικές φορές να τα έσφιγγε.

Κλινικά διαπιστώθηκε ότι η απώλεια της οδοντι-κής ουσίας αφορούσε όλη την προστομιακή επιφάνεια των προσθίων δοντιών της άνω γνάθου καθώς και το κοπτικό τους τριτημόριο, με αποτέλεσμα την ελάττω-ση του κοπτικοαυχενικού μήκους των δοντιών (εικ. 2). Επιπλέον, ο εντοπισμός των βλαβών περιελάμβανε τη μασητική επιφάνεια των οπισθίων δοντιών της άνω και κάτω γνάθου και την παρειακή επιφάνεια των οπισθίων δοντιών της κάτω γνάθου (εικ. 3). Η ασθενής ανέφερε μικρή ευαισθησία με την εφαρμογή ψυχρού ερεθίσματος. Η κάθετη διάσταση του προσώπου της ασθενούς δεν είχε ελαττωθεί. Η κλινική εξέταση έδειξε επίσης ότι έλειπαν οι 14, 24, 34 και 42, οι οποίοι είχαν πιθανότατα εξαχθεί για ορθοδοντικούς σκοπούς.

∆ΙΑΓΝΩΣΗ–ΣΧΕ∆ΙΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣΕκτεταμένες διαβρώσεις και αποτριβές κυρίως των

προσθίων δοντιών της άνω γνάθου. Μετά τη λήψη του ιστορικού και την κλινική εξέταση ελήφθησαν αρχικά αποτυπώματα και έγινε ανάρτηση των εκμαγείων με σκοπό την μελέτη του περιστατικού και τον έλεγχο της σύγκλεισης. Στη συνέχεια, ακολούθησε η αντιγραφή των εκμαγείων μελέτης και η ανάρτηση των αντιγρά-

Εικ. 1. Εκτεταμένες διαβρώσεις στα πρόσθια δόντιατης άνω γνάθου.

Εικ. 2. Απώλεια οδοντικής ουσίας στη προστομιακή επιφά-νεια και στο κοπτικό τριτημόριο των προσθίων δοντιών της άνω γνάθου με αποτέλεσμα την ελάττωση του κοπτικοαυ-χενικού μήκους.

76― ―77

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Αναγνώστου και Μουντούρης

φων στον αρθρωτήρα για την κατασκευή του διαγνω-στικού κερώματος. Στο διαγνωστικό κέρωμα πραγμα-τοποιήθηκε αύξηση της κοπτικοαυχενικής διάστασης των προσθίων δοντιών της άνω γνάθου κατά 1 – 1,5 mm (εικ. 4).

Αποφασίστηκε, μετά από συζήτηση με την ασθενή, και με γνώμονα τόσο την συντηρητική αντιμετώπιση του περιστατικού λόγω του νεαρού της ηλικίας όσο και την οικονομική κατάσταση της ασθενούς, η κατασκευή άμεσων όψεων σύνθετης ρητίνης στους κεντρικούς (11, 21) και πλάγιους (12, 22) τομείς της άνω γνάθου, καθώς και στους κυνόδοντες (13, 23) και πρώτους προγόμφι-ους (15, 25) της ίδιας γνάθου. Παράλληλα, αποφασί-στηκε η αποκατάσταση των αυχενικών βλαβών της παρειακής επιφάνειας των οπισθίων δοντιών της κά-τω γνάθου καθώς και των μασητικών επιφανειών.

Με βάση το διαγνωστικό κέρωμα κατασκευάστηκε μήτρα σιλικόνης.

Στο σχέδιο θεραπείας συμπεριλαμβάνονται συστά-σεις προς την ασθενή για αποφυγή κατανάλωσης όξι-νων τροφών, διδασκαλία στοματικής υγιεινής, απομά-κρυνση της οδοντικής μικροβιακής πλάκας και φθορί-ωση. Επίσης έγινε σύσταση για κατ’ οίκον χρήση φθο-ριούχου στοματικού διαλύματος.

ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΤΑ∆ΙΑΑρχικά, η ασθενής προσήλθε για την αποκατά-

σταση των αυχενικών και των μασητικών βλαβών των οπισθίων δοντιών. Στη συνέχεια, εκλήθη για την απο-κατάσταση των προσθίων δοντιών της άνω γνάθου. Αποκαταστάθηκαν πρώτα τα 11, 22, στη συνέχεια τα 12, 21 και τέλος τα 13, 23. Η αποκατάσταση έγινε με τη χρήση ελαστικού απομονωτήρα και εφαρμόστη-κε η τεχνική της διαστρωμάτωσης χρησιμοποιώντας

την μικροϋβριδική σύνθετη ρητίνη HFO Enamel plus. Η τεχνική βασίζεται στην επιλογή των κατάλληλων χρωμάτων ρητίνης οδοντίνης/αδαμαντίνης για την αποκατάσταση των ανατομικών χαρακτηριστικών του δοντιού και την απόδοση των οπτικών ιδιαιτεροτήτων του (Zalkind και Heling 1992).

Αρχικά παρασκευάστηκαν ελαφρώς οι προς απο-κατάσταση οδοντικές επιφάνειες (εικ. 5). Έχοντας ως οδηγό τη μήτρα από σιλικόνη και αφαιρώντας το προστομιακό της τμήμα, αποκαταστάθηκαν πρώ-τα οι υπερώιες επιφάνειες με τη χρήση ρητίνης αδα-μαντίνης (GE3 Generic Enamel) και κοπτικής διαφά-νειας (Opalescent Enamel OB) (εικ. 6). Αμέσως μετά αποδόθηκε η προστομιακή επιφάνεια, αρχικά με τη χρήση ρητίνης οδοντίνης (Α2) και στη συνέχεια με τη χρήση κοπτικής διαφάνειας (ΟΒ) και ρητίνης αδαμα-ντίνης (GE3 GenericEnamel), δίνοντας ιδιαίτερη προ-σοχή στην αναπαραγωγή των ανατομικών χαρακτη-

Εικ. 3. Απώλεια οδοντικής ουσίας στη παρειακή και μαση-τική επιφάνεια των οπισθίων δοντιών της κάτω γνάθου.

Εικ. 4. Διαγνωστικό κέρωμα.

Εικ. 5. Ελαφρά παρασκευή των προς αποκατάσταση οδοντικών επιφανειών.

78― ―79

ριστικών των δοντιών (εικ. 7). Η αποκατάσταση των 13–23 ολοκληρώθηκε με σχολαστική διαμόρφωση και λείανση των προστομιακών όψεων, ιδιαίτερα στην πε-ριοχή των ορίων, με χρήση των ειδικών μέσων (λεπτό-κοκκα διαμάντια, εγγλυφίδες πολλαπλών αυλάκων, δίσκοι υαλοχάρτων πολλαπλών αδροτήτων, λάστιχα λείανσης συνθέτων ρητινών) και στίλβωση με την ειδι-κή πάστα (εικ. 8).

Η αποκατάσταση των 15, 25 έγινε σε επόμενη συ-νεδρία. Τα οπίσθια δόντια καλύφθηκαν αμέσως μετά με sealants. Στη συνέχεια κατασκευάστηκε νάρθηκας για την προστασία των αποκαταστάσεων, τον οποίο η ασθενής θα φορούσε κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέ-σματος περιελάμβανε τακτικές επανεξετάσεις για τον έλεγχο των αποκαταστάσεων και της στοματικής υγι-εινής της ασθενούς, καθώς επίσης την εφαρμογή φθο-ριώσεων. Επιπλέον, αξιολογήθηκε η συμμόρφωση της ασθενούς ως προς τις συστάσεις που της δόθηκαν.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Είναι προφανής η αναγκαιότητα λήψης ενός λε-

πτομερούς ιατρικού και οδοντιατρικού ιστορικού σε περιπτώσεις με αλλοιώσεις αντίστοιχες του περιστα-τικού που παραπάνω περιγράφτηκε, επειδή οι βλάβες αυτού του τύπου είναι συνήθως πολυπαραγοντικές. Επίσης κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη σχέσης εμπι-στοσύνης μεταξύ ασθενούς και οδοντιάτρου προκει-μένου ο ασθενής να αποκαλύψει πιθανές διαταραχές και βλαβερές συνήθειές του όπως βουλιμία, ανορεξία κ.ά.. Η θεραπεία πρέπει να σκοπεύει κατ’ αρχήν στην καταπολέμηση των αιτίων που προκαλούν τις βλάβες. Η ψυχολογική υποστήριξη και ενθάρρυνση του ασθε-

νούς βοηθά στην επίτευξη αυτού του στόχου. Στο συγκεκριμένο περιστατικό επιλέχθηκε η άμε-

ση αποκατάσταση με όψεις σύνθετης ρητίνης με γνώ-μονα την οικονομική κατάσταση της ασθενούς και τη συντηρητικότερη αντιμετώπιση των βλαβών λόγω του νεαρού της ηλικίας. Σήμερα, ο κλινικός οδοντίατρος έχει τη δυνατότητα, με διάφορα υλικά και τεχνικές, άμεσες ή έμμεσες, να αντιμετωπίσει επιτυχώς ανάλο-γα περιστατικά υψηλού βαθμού δυσκολίας. Ιδιαίτε-ρα με την τεχνική της διαστρωμάτωσης μπορεί άμε-σα και σε μία συνεδρία να κατασκευάσει αποκαταστά-σεις που ανταποκρίνονται σε υψηλές αισθητικές απαιτή-σεις, αποδίδοντας στην αποκατάσταση όχι μόνο σωστή μορφολογία αλλά και φυσικό χρώμα. Με την εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνικής δίνεται η δυνατότητα ανα-παραγωγής του χρώματος και των οπτικών ιδιοτήτων της αδαμαντίνης και οδοντίνης (Zalkind και Heling 1992). Ο κλινικός οδοντίατρος μπορεί να βοηθηθεί ση-μαντικά στην προσπάθειά του από την κατασκευή του διαγνωστικού κερώματος (Bernardon και συν. 2002). Το διαγνωστικό κέρωμα συμβάλλει ουσιαστικά στη σωστή επιλογή του τύπου της αποκατάστασης. Επι-πλέον, στις άμεσες αποκαταστάσεις με όψεις σύνθε-της ρητίνης, η κατασκευή μήτρας σιλικόνης βάσει του διαγνωστικού κερώματος διευκολύνει τον προσδιορι-σμό της υπερώιας επιφάνειας των αποκαταστάσεων. Έτσι, μειώνεται η χρονική διάρκεια της συνεδρίας και επιτυγχάνεται καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα αφού πλέον, έχοντας ως οδηγό μία επιφάνεια, εύκολα ορί-ζεται η περιοχή που θα πρέπει να εφαρμοστεί το κάθε στρώμα σύνθετης ρητίνης. Για την διατήρηση του θε-ραπευτικού αποτελέσματος κρίνεται απαραίτητη η τα-κτική και μακροχρόνια παρακολούθηση των αποκα-ταστάσεων. Ταυτόχρονα ελέγχονται οι συνήθειες (δια-τροφικές κ.ά.) και η στοματική υγιεινή του ασθενούς.

Αnagnostou et Mountouris Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

Εικ. 7. Απόδοση της προστομιακής επιφάνειας.Εικ. 6. Με οδηγό τη μήτρα από σιλικόνη και αφαιρώντας το προστομιακό της τμήμα γίνεται αρχικά η αποκατάσταση των υπερώιων επιφανειών.

78― ―79

Αναγνώστου και ΜουντούρηςΟδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3

•Διεύθυνση για ανάτυπα: Γεώργιος Ν. Μουντούρης, Θηβών 2, Γουδί 115 27 Αθήνα • [email protected]

SUMMARYDental treatment of excessive erosions ofthe maxillary anterior teeth. A case report.M. Anagnostou, G. MountourisΟdontostomatologic News 2003, 4:75-79.

Dental erosion is the progressive loss of hard den-tal tissues by a chemical process not involving bacte-rial action. The aetiology of dental erosion is multi-factorial. Factors may be of external and/or internal origin. Bulimia, anorexia and gastroesophageal re-flux are disturbances that may cause dental erosion as well as the excessive consumption of acidic food and drinks. Abrasion is defined as the loss by wear of tooth substance by factors other than tooth contact. It is usually caused by abnormal mechanical rub-bing. Erosion combined with abrasion may disturb the tooth anatomy and dental form, causing func-tional and esthetic problems often difficult for the clinician to treat. Nowadays, direct or indirect restor-ative techniques and materials are available in order to treat these cases. Composite resins are the material of choice for direct restoration. The polychromatic de-mands of esthetic restorations are currently achiev-able with the application of the direct layering tech-nique and the use of composite systems mimicking natural tooth structure.

This report presents the case of a young adult pa-tient with excessive erosion and abrasion mainly on the labial surfaces and incisal edges of the maxillary anterior teeth. The patient consumed excessive quan-tities of acidic food and drinks and had an over vigor-ous tooth brushing. This case presentation discusses, step by step, the procedure and materials involved in the diagnosis, treatment planning and placement of

direct composite veneers, using a new microhybrid composite resin with the layering technique.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAcademy of Operative Dentistry: Non-Carious Cervical

Lesions. Oper Dent 2003; 28(2):109-113. Asher C, Read MJF: Early enamel erosion in children asso-

ciated with the excessive consumption of citric acid. Br Dent J 1987; 162:384-387.

Azzopardi A, Bartlett DW, Watson TF, Sheriff M: The mea-surement and prevention of erosion and abrasion. J Dent 2001; 29:395-400.

Bernardon JK, Maia EAV, Cardoso AC, Araujo ED Jr, Mon-teiro S Jr: Diagnosis and management of maxillary inci-sors affected by incisal wear: An interdisciplinary case report. J Esthet Restor Dent 2002; 14:331-339.

Boston DW, Al-Bargi H, Bogert M: Abrasion, erosion and abfraction combined with linear enamel hypoplasia: A case report. Quintessence Int 1999; 30:683-687.

Chu FCS, Botelho MG, Newsome PRH, Chow TW, Smales RJ: Restorative management of the worn dentition: 3. Local-ized posterior toothwear. Dent Update 2002; 29:267-272.

Grando LJ, Tames DR, Cardoso AC, Gabilan NH: In vitro study of enamel erosion caused by soft drinks and lem-on juice in deciduous teeth analysed by stereomicrosco-py and scanning electron microscopy. Caries Res 1996; 30:373-378.

Imfeld T: Dental erosion. Definition, classification and links. Eur J Oral Sci 1996; 104:151-155.

Imfeld T: Comparison of the mechanical effects of a tooth-brush and standard abrasive on human and bovine den-tine in vitro. J Clin Dent 2001; 12:92-96.

Lussi A: Dental erosion. Clinical diagnosis and case his-tory taking. Eur J Oral Sci 1996; 104:191-198.

Lussi A, Kohler N, Zero D, Schaffner M, Megert B: A com-parison of the erosive potential of different beverages in primary and permanent teeth using an in vitro model. Eur J Oral Sci 2000; 108:110-114.

Mistry M, Grenby TH: Erosion by soft drinks of rat mo-lar teeth assessed by digital image analysis. Caries Res 1993; 27:21-25.

Pontefract H, Hughes J, Kemp K, Yates R, Newcombe RG, Addy M: The erosive effects of some mouthrinses on enamel. J Clin Periodontol 2001; 28:319-324.

Rugg-Gunn AJ, Maguire A, Gordon PH, McCabe JF, Ste-phenson G: Comparison of erosion of dental enamel by four drinks using an intra-oral applicance. Caries Res 1998; 32:337-343.

Sorensen JA, Nguyen HK: Evaluation of toothbrush–in-duced dentin substrate wear using an in vitro ridged-configuration model. Am J Dent 2002; 15:26B-32B.

Stephan AD: Diagnosis and dental treatment of a young adult patient with gastroesophageal reflux: A case report with 2-year follow up. Quintessence Int 2002; 33:619-626.

Zalkind M, Heling I: Composite resin layering: An esthetic technique for restoring fractured anterior teeth. J Pros-thet Dent 1992; 68(1):204-205.

Εικ. 8. Οι τελικές αποκαταστάσεις.

80― ―81

ΕΙΣΑΓΩΓΗΗ χρήση των οστεοενσωματούμενων εμφυτευμά-

των συνεχώς εξαπλώνεται και σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί τη λύση επιλογής ή σημαντική εναλλακτι-κή λύση στο σχέδιο θεραπείας για την αποκατάσταση νωδής και ατροφικής κάτω γνάθου. Με την εφαρμογή των εμφυτευμάτων διευρύνεται σημαντικά το φάσμα των αποκαταστάσεων και των θεραπευτικών επιλογών, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου οι συμβατικές προσθε-τικές λύσεις δεν ικανοποιούν τον ασθενή.

Ειδικότερα, η χρήση των εμφυτευμάτων αποτελεί μια προβλέψιμη θεραπεία στην περίπτωση της νω-δής κάτω γνάθου. Το ποσοστό επιτυχίας είναι υψη-λό, κυμαίνεται μεταξύ 90 και 99%, ανεξάρτητα από το σύστημα εμφυτευμάτων που χρησιμοποιείται (Donat-sky1993, Mericske–Stern et al 1994, Naert et al 1998).

Τα κύρια μειονεκτήματα της χρήσης συμβατι-κών ολικών οδοντοστοιχιών ιδιαίτερα στην περίπτω-ση ατροφικής γνάθου είναι η ανεπαρκής τους στήρι-ξη και σταθερότητα, ο περιορισμός των λειτουργιών της μάσησης και ομιλίας και η πιθανή αύξηση του όγκου των μαλακών ιστών σαν αποτέλεσμα των συ-χνών τραυματισμών λόγω μειωμένης συγκράτησης της οδοντοστοιχίας. Επίσης, ένα από τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα της ολικής οδοντοστοιχίας είναι η λαν-θασμένη αντίληψη την οποία έχουν οι ασθενείς, ότι πλέον δεν απαιτείται οδοντιατρική φροντίδα. Κατά συνέπεια, όχι μόνο δεν κάνουν τον καθημερινό κα-θαρισμό της προσθετικής εργασίας, αλλά χάνουν το πλεονέκτημα της μόνιμης παρακολούθησης και έγκαι-ρης διάγνωσης πιθανών προβλημάτων στην στοματι-κή κοιλότητα.

Αντίθετα, τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρήση προσθετικών αποκαταστάσεων που στηρίζο-νται σε εμφυτεύματα αφορούν στη βελτίωση του συ-ντονισμού των κινήσεων μεταξύ του στοματογναθικού συστήματος και της οδοντοστοιχίας, στην αντιστάθμι-ση της ατροφίας αδράνειας και στη μεγαλύτερη άνε-ση του ασθενούς λόγω αυξημένης σταθερότητας και

Αποκατάσταση νωδής και ατροφικήςκάτω γνάθου με εμφυτεύματα.

ΠΕΡΙΛΗΨΗΗ χρήση οστεοενσωματούμενων εμφυτευμάτων

σε ασθενείς με ολικώς νωδή και ατροφική κάτω γνάθο κερδίζει έδαφος έναντι της χρήσης

συμβατικών ολικών οδοντοστοιχιών. Η χρήση ολικής οδοντοστοιχίας οδηγεί σε σταδιακή απορρόφηση της

φατνιακής ακρολοφίας και πιθανόν σε επιβάρυνση της κατάστασης των μαλακών ιστών.

Η λειτουργία της μάσησης περιορίζεται και η ομιλία δυσχεραίνεται. Αντίθετα, με τη

χρήση εμφυτευμάτων εξασφαλίζεται ιδιαίτερα ικανοποιητική συγκράτηση, αποφεύγεται η φόρτιση

της ατροφικής κάτω γνάθου, αντισταθμίζεται η ατροφία αδράνειας γύρω από τα εμφυτεύματα και

δίνεται η δυνατότητα αποκατάστασης μεγάλων ελλειμμάτων σκληρών και μαλακών ιστών με

δημιουργία επαρκούς μεσοφραγματικού χώρου.Στην παρούσα εργασία γίνεται ανασκόπηση των

σταδίων της αποκατάστασης της νωδής και ατρο-φικής κάτω γνάθου με τη χρήση εμφυτευμάτων και αναλύονται οι ενδείξεις, αντενδείξεις και προϋποθέ-σεις εφαρμογής των εμφυτευμάτων, έτσι ώστε το τε-λικό αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις

του ασθενούς. Σήμερα, αποτελεί μια εναλλακτική μέθοδο θεραπείας με υψηλά ποσοστά επιτυχίας.

Nικόλαος Μάρκου1, Θάερ Αλμαγκούτ2, Ευδοξία Πεπελάση3, Σπυρίδων Σιλβέστρος4

1Μεταπτ. φοιτητής Περιοδοντολογίας, Πανεπ. Αθηνών.2Επιστημ. συνεργάτης Περιοδοντολογίας, Πανεπ. Αθηνών. 3Λέκτορας Περιοδοντολογίας, Πανεπ. Αθηνών. 4Επίκ. Καθηγητής Ακίνητης Προσθετικής, Πανεπ. Αθηνών.

uΛέξεις κλειδιά (Key words):εμφυτεύματα, ατροφική φατνιακή ακρολοφία, προσθετική αποκατάσταση,implants, atrophic alveolar ridge, prosthetic rehabilitation.


80― ―81

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Μάρκου και συν.

βελτίωσης της μασητικής λειτουργίας (Geertman et al 1994, Merickse–Stern et al 1993).

Για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νωδής και ελλειμματικής κάτω γνάθου με εμφυτεύματα υπάρ-χουν συνήθως δύο βασικές επιλογές: αποκατάσταση με ακίνητη προσθετική εργασία ή με ολική οδοντο-στοιχία που στηρίζεται σε εμφυτεύματα. Η επιλογή της ακίνητης προσθετικής εργασίας φαίνεται να υπερτερεί μιας και προσφέρει ικανοποιητική μασητική ικανότη-τα και αυξημένο αίσθημα άνεσης του ασθενή. Παρ’ όλα αυτά, σε μια συγκριτική μελέτη (Feine et al 1994), στην οποία χρησιμοποιήθηκαν τόσο ακίνητες προσθε-τικές εργασίες όσο και ολικές οδοντοστοιχίες που στη-ρίζονταν σε τέσσερα εμφυτεύματα και τα οποία συνδέ-ονταν μεταξύ τους με συγκρατητική δοκό, οι μισοί από τους ασθενείς προτίμησαν την ολική οδοντοστοιχία ως τη μόνιμη προσθετική λύση, παρόλο που η μασητική τους ικανότητα υπερείχε στην περίπτωση της ακίνητης προσθετικής αποκατάστασης (Feine et al 1994).

Στην κάτω γνάθο, η χρήση τουλάχιστον δύο εμ-φυτευμάτων στην πρόσθια περιοχή, μεταξύ των κυνο-δόντων, θεωρείται αποδεκτή για την υποστήριξη της οδοντοστοιχίας (Donatsky 1993, Merickse–Stern et al 1994, Naert et al 1998). Η τοποθέτηση όμως τεσσάρων εμφυτευμάτων, που συνδέονται με ακίνητη συγκρατη-τική δοκό μεταξύ τους, φαίνεται ότι είναι προτιμότε-ρη, όπου αυτή είναι εφικτή (Τang et al 1997). Οι Tang και συν. (1997) αναφέρουν ότι, μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασης, οι ασθενείς θεώρησαν ευνοϊκότε-ρη τη λύση των τεσσάρων εμφυτευμάτων με τη δοκό ως συγκρατητικό στοιχείο έναντι των δύο εμφυτευμάτων, επειδή προσέφερε μεγαλύτερη σταθερότητα, άνεση και ικανοποιητική μασητική λειτουργία, αν και ανέφεραν θετικά σχόλια και για τη λύση των δύο εμφυτευμάτων.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι η επιλογή της ολικής οδοντο-

στοιχίας, που στηρίζεται σε εμφυτεύματα, αποτελεί μια σχετικά απλή από πλευράς κατασκευής, καθώς και οι-κονομική λύση, ενώ σε σχέση με την ακίνητη προσθε-τική αποκατάσταση δεν υστερεί σημαντικά αναφορι-κά με τη μασητική ικανότητα και άνεση του ασθενή. Η επιλογή της χρήσης συγκρατητικής δοκού που συνδέ-ει τέσσερα εμφυτεύματα, αποτελεί ικανοποιητική λύ-ση για τον ασθενή, έναντι της ακίνητης προσθετικής εργασίας που στηρίζεται σε εμφυτεύματα. Επαρκής μασητική ικανότητα και άνεση του ασθενή κατά την ομιλία επιτυγχάνεται και με την τοποθέτηση δύο εμ-φυτευμάτων που συνδέονται με δοκό. Δεν θα πρέπει όμως να αγνοηθεί το γεγονός ότι οι ασθενείς βασίζουν την επιλογή της τελικής προσθετικής αποκατάστασης σε διαφορετικά κριτήρια από ότι οι θεράποντες.

Όταν γίνεται σύγκριση μεταξύ των ολικών οδο-ντοστοιχιών και των ακίνητων προσθετικών αποκατα-στάσεων που στηρίζονται σε εμφυτεύματα, εκτός των άλλων θα πρέπει να συνεκτιμώνται και οι απαιτήσεις επανελέγχου, καθώς και ο κίνδυνος δυσάρεστων συ-νεπειών και επιπλοκών που αυτές ενέχουν. Οι επιπλο-κέ, που αφορούν στην προσθετική αποκατάσταση, εί-ναι λιγότερες στις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται δοκοί αντί σφαιρικών συνδέσμων ως συγκρατητικά στοιχεία. Οι συχνότερες επιπλοκές είναι η επανενερ-γοποίηση των υποδοχέων των κολοβωμάτων και η κι-νητικότητα των κολοβωμάτων, όπως και των χρυσών βιδών (Zarb et al 1996, Hooghe et al 1997).

ΣΧΕ∆ΙΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣΧειρουργικές προϋποθέσεις

Η επιτυχία των αποκαταστάσεων που στηρίζονται σε εμφυτεύματα, επηρεάζεται από τη στοματική και ψυχική υγεία του ασθενή. Αντενδείξεις για την τοπο-θέτηση εμφυτευμάτων αποτελούν οι αιμορραγικές δι-αθέσεις, τα συστηματικά νοσήματα του οστίτη ιστού, τα ρευματικά νοσήματα, τα ψυχωτικά σύνδρομα, κα-θώς και η υπέρμετρη χρήση οινοπνεύματος ή ψυχο-τρόπων ουσιών. Νόσοι που επηρεάζουν την επούλωση

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ Ο∆ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΑΣ

1. ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ (ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ), Ι∆ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΗ ΚΑΤΩ ΓΝΑΘΟ.

2. ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ, Ι∆ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΗΝΚΑΤΩ ΓΝΑΘΟ.

3. ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΦΑΤΝΙΑΚΟΥΟΣΤΟΥ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ – ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ.

4. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΜΑΣΗΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΛΟΓΩ ΕΛΛΙΠΟΥΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΝΘΕΤΗΣ Ο∆ΟΝΤΟΣΤΟΙ-ΧΙΑΣ ΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΣΕ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΑ

1. ΚΑΛΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ.2. ΚΑΛΗ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ.3. ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ.4. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΥΠΟΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ

ΑΚΡΟΛΟΦΙΑΣ.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 2

82― ―83

του τραύματος ή του οστού, μπορούν να εμποδίσουν την οστεοενσωμάτωση του εμφυτεύματος. Η ηλικία δεν διαδραματίζει κανένα ιδιαίτερο ρόλο ενώ η αξι-ολόγηση της ψυχικής υγείας, όπως και της ικανότη-τας του ασθενή να αντιληφθεί και να ακολουθήσει το προτεινόμενο σχέδιο θεραπείας, θεωρείται επίσης ση-μαντική. Η ηλικία του ασθενή δεν έχει βρεθεί να επη-ρεάζει το αποτέλεσμα. Ορισμένες παθολογικές κατα-στάσεις των σκληρών και μαλακών ιστών της στομα-τικής κοιλότητας δυνατόν να αποτελέσουν σχετική αντένδειξη για τοποθέτηση εμφυτευμάτων.

Προεγχειρητικός έλεγχοςΜετά τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού και την κλι-

νική εξέταση (εικ. 1), θα πρέπει να γίνει αρχικός ακτι-νολογικός έλεγχος με πανοραμική ακτινογραφία (εικ. 2) για να διαπιστωθεί αδρά, κατ’ αρχήν, εάν υπάρχει η δυνατότητα τοποθέτησης εμφυτευμάτων.

Ανάλυση εκμαγείωνΜετά την αξιολόγηση του ιστορικού, την κλινι-

κή εξέταση και τον ακτινολογι-κό έλεγχο, τα εκμαγεία μελέτης αναρτώνται σε αρθρωτήρα με προσωπικό τόξο κα γίνεται κα-ταγραφή της δήξης προκειμένου να ελεγχθεί η θέση των γνάθων. Η διαγνωστική σύνταξη των δο-ντιών θα πρέπει να μιμηθεί τη διάταξη της μελλοντικής προ-σθετικής αποκατάστασης. Σε ένααντίγραφο εκμαγείο από το δια-γνωστικό κέρωμα, διαμορφώνε-ται ένας ακτινολογικός νάρθη-κας από ακρυλική ρητίνη με με-ταλλικές καρφίδες ή κώνους γου-

ταπέρκας. Ο νάρθηκας αυτός, στη συνέχεια, θα τρο-ποποιηθεί, ώστε να γίνει χειρουργικός νάρθηκας. Οι μεταλλικές καρφίδες (ή οι κώνοι γουταπέρκας) καθο-ρίζουν την επιθυμητή θέση και κλίση των εμφυτευμά-των. Σε ορισμένους ασθενείς δεν είναι δυνατή η απο-κατάστασή τους με εμφυτεύματα χωρίς ορισμένους συμβιβασμούς στην αισθητική ή στη φώνηση.

Ακτινολογικός έλεγχοςΜε το νάρθηκα τοποθετημένο στη στοματική κοι-

λότητα, λαμβάνεται μια νέα πανοραμική ακτινογρα-φία και αξονική τομογραφία (εικ. 3) με σκοπό την ακριβή εκτίμηση της δυνατότητας τοποθέτησης εμ-φυτευμάτων στις επιθυμητές θέσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τη μεγέθυνση, που υπολογίζεται από τις με-ταλλικές καρφίδες, μπορεί να γίνει μία τριδιάστατη απεικόνιση του υπάρχοντος οστού. Οι τομογραφίες σε οβελιαίο και κάθετο επίπεδο δίνουν πληροφορίες για το πάχος και την ποιότητα του σπογγώδους οστού. Η αξονική τομογραφία απεικονίζει σημαντικά ανατομι-κά στοιχεία της περιοχής, κρίσιμα για την επιτυχή το-ποθέτηση των εμφυτευμάτων, όπως το κάτω φατνιακό νεύρο ή το ιγμόρειο.

Στην κάτω γνάθο, κατά την τοποθέτηση των εμφυ-τευμάτων, υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού του κάτω φατνιακού νεύρου μέσα στον πόρο του ή κατά την έξο-δό του από το γενειακό τρήμα στους μαλακούς ιστούς. Η θέση του κάτω φατνιακού νεύρου εξαρτάται άμε-σα από το βαθμό απορρόφησης της γνάθου· συχνά το νεύρο ακολουθεί πορεία ελικοειδή (σχήματος S), από άπω προς τα εγγύς (Reich 1980). Σε περιπτώσεις έντο-νης ατροφικής ακρολοφίας το νεύρο μπορεί να βρί-σκεται ακριβώς πάνω στην κορυφή της ακρολοφίας, ενώ, πιο σπάνια, απορροφάται το μυλικό τοίχωμα του οστού που υπερκαλύπτει τον πόρο του νεύρου και το νεύρο βρίσκεται αμέσως κάτω από το βλεννογόνο.

Εικ. 1. Κλινική εικόνα νωδής και ατροφικής κάτω γνάθου.

Εικ. 2. Ακτινογραφία νωδής και ατροφικής κάτω γνάθου.

Markou et al Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

82― ―83

Αξιολόγηση των υπαρχουσών προσθετικών αποκαταστάσεωνΣυχνά, η επιλογή της τοποθέτησης εμφυτευμάτων

οφείλεται στο αίσθημα δυσαρέσκειας που προκύπτει από τη χρήση μιας συμβατικής ολικής οδοντοστοι-χίας με ανεπαρκή συγκράτηση και σταθερότητα κα-τά τη διάρκεια της μασητικής λειτουργίας. Οι νωδοί ασθενείς με ελλειμματική κάτω γνάθο δυνατόν να πα-ρουσιάζουν μειωμένη κάθετη διάσταση. Η δυνατότη-τα αποκατάστασής της πρέπει να εκτιμηθεί πριν την έναρξη της θεραπευτικής αντιμετώπισης.

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΩΝΟ αριθμός, ο τύπος των εμφυτευμάτων, η ακριβής

θέση και κλίση αυτών καθορίζονται κυρίως από την οστική μορφολογία, την εντόπιση του γενειακού νεύ-ρου και το σχέδιο θεραπείας της προσθετικής εργασί-ας. Επιπρόσθετα, για την επίτευξη ενός επιτυχημένου προσθετικού αποτελέσματος θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν το σχήμα της οδοντοστοιχίας και ο βαθμός της επιθυμητής της συγκράτησης. Από πλευράς σχεδι-ασμού της προσθετικής θεραπείας, τα εμφυτεύματα θα πρέπει να τοποθετηθούν:Σε συμμετρία μεταξύ τους, ως προς τη μέση γραμμή.Σε ικανοποιητική απόσταση μεταξύ τους (τουλάχι-

στον 3–4 χιλ.) για αύξηση της σταθερότητας της οδο-ντοστοιχίας, της δυνατότητας τοποθέτησης δοκού ή σφαιρικών συνδέσμων και της αποτελεσματικής απομάκρυνσης της οδοντικής μικροβιακής πλάκας.

Αν και η μασητική ικανότητα και το αίσθημα άνε-σης του ασθενή θεωρούνται ικανοποιητικά ακόμη και με την τοποθέτηση μόνο δύο εμφυτευμάτων, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους, είτε με τη βοήθεια σφαιρικών συνδέσμων ή δοκού, η λύση των τεσσάρων εμφυ-τευμάτων θεωρείται ότι προσφέρει καλύτερη σταθερότητα, περισσότερη άνεση και αποτελεσματικότερη μα-σητική λειτουργία (Tang et al 1997), ενώ προκαλεί μικρότερη περαιτέρω απορρόφηση της φατνιακής ακρο-

λοφίας στην οπίσθια περιοχή (Jakobs et al 1992). Το γεγονός αυτό πιθανόν να είναι σημαντικό στην περί-πτωση τοποθέτησης εμφυτευμάτων σε νέα άτομα για την αποφυγή του κινδύνου έντονης περαιτέρω απορ-ρόφησης της ακρολοφίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο ασφαλής η τοποθέτηση τεσσάρων εμφυτευμάτων συν-δεδεμένων με δοκό που θα παρουσιάζει και μια άπω επέκταση, αντί δύο εμφυτευμάτων με σφαιρικούς συν-δέσμους. Αντίθετα, σε άτομα πολύ μεγάλων ηλικιών, η λύση των δύο εμφυτευμάτων κρίνεται ως η θεραπεία εκλογής.

Ένας επιπλέον παράγοντας, που επηρεάζει τον αριθμό τον εμφυτευμάτων που θα τοποθετηθούν, εί-ναι και το σχήμα της ακρολοφίας στην πρόσθια περι-οχή (Merickse–Stern et al 1998). Όταν η περιοχή της φατνιακής ακρολοφίας μεταξύ των κυνοδόντων δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη κλίση, αλλά είναι σχεδόν ευ-θεία, τότε η τοποθέτηση δύο εμφυτευμάτων θεωρείται επαρκής.

Η δοκός που συνδέει τα εμφυτεύματα δέχεται την επίδραση των μασητικών πιέσεων, οι οποίες μεταφέρο-νται στην περιοχή του οστού που περιβάλλει τα εμφυ-τεύματα· σ’ αυτές τις περιπτώσεις προτιμάται η χρήση αυτόνομων συγκρατητικών στοιχείων. Στην περίπτω-ση που επιλεγεί, παρ’ όλα αυτά, η χρήση δοκού, η το-ποθέτηση ενός τρίτου εμφυτεύματος μεταξύ των άλλων δύο προσφέρει καλύτερη μεταφορά των δυνάμεων της μάσησης.

Τεχνική της τοποθέτησης των εμφυτευμάτωνΠριν την έναρξη της χειρουργικής επέμβασης χο-

ρηγείται αντιβίωση 1 gr —ακολούθως, μετεγχειρητι-

Εικ. 3. Αξονική τομογραφία κάτω γνάθου.

Εικ. 4. Πανοραμικές ακτινογραφίες νωδής κάτω γνάθου (αρχική, τελική).


84― ―85


κά, κάθε 12 ώρες για 5 ημέρες— και γίνεται αντισηψία της στοματικής κοιλότητας με διάλυμα χλωρεξιδίνης 0,12%. Η τοπική αναισθησία περιλαμβάνει εμπότιση παρειακά και υπερώια. Η τομή έχει συνήθως τοξοει-δή πορεία, ανάμεσα στις περιοχές των ελλειπόντων δοντιών #35 και 45 και γίνεται στο μέσο της φατνι-ακής ακρολοφίας και παράλληλα με αυτήν. Γίνεται η αποκόλληση του κρημνού ολικού πάχους και η απο-κάλυψη της ακρολοφίας. Το γενειακό νεύρο αναζητεί-ται και παρασκευάζεται για να αποφευχθεί ο τραυμα-τισμός του.

Για τη μεταφορά της θέσης των εμφυτευμάτων από το εκμαγείο μελέτης στο στόμα, ο ακτινολογικός νάρ-θηκας μετατρέπεται σε χειρουργικό οδηγό αφού έχει προηγουμένως αποστειρωθεί.

Κατά την παρασκευή του φρεατίου, η θερμοκρασία του οστού δεν θα πρέπει να ξεπεράσει την οριακή θερ-μοκρασία των 47Ί C, πάνω από την οποία υπάρχει κίν-δυνος θερμικής βλάβης (Eriksson 1984).

Η παραλληλότητα των εμφυτευμάτων είναι σημα-ντική για την προσθετική αποκατάσταση. Η επίτευξη αρχικής μηχανικής σταθερότητας του εμφυτεύματος αμέσως μετά την τοποθέτησή του, είναι κρίσιμη για την επιτυχία της οστεοενσωμάτωσης.

Εάν το οστούν της κάτω γνάθου παρουσιάζει πα-χύ συμπαγές οστικό πέταλο και πυκνή δοκίδωση του σπογγώδους οστού, η αρχική συγκράτηση του εμφυ-τεύματος στο αντιδιαμετρικό συμπαγές οστικό πέτα-λο είναι επιθυμητή αλλά όχι κρίσιμη για το αποτέ-λεσμα, καθώς το φρεάτιο εξασφαλίζει επαρκή αρχι-κή σταθερότητα. Σε περιπτώσεις λεπτού συμπαγούς οστικού πετάλου και αραιάς δοκίδωσης του σπογγώ-δους οστού είναι επιβεβλημένη η αρχική σταθερότητα του εμφυτεύματος και στα δύο συμπαγή οστικά πέτα-λα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις επιδιώκεται το εμφύτευμα να φθάσει μέχρι το αντιδιαμετρικό φλοιώδες πέταλο, ώστε να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη αρχική σταθερό-τητα. Ο Hutton και συν. (1995), θεωρούν ότι η εντόπι-ση της γνάθου (άνω ή κάτω) και η ποιό-τητα του οστού αποτελούν τους δύο ση-μαντικότερους προγνωστικούς δείκτες της αρχικής επιτυχίας ή αποτυχίας των εμφυτευμάτων.

Μετά την ολοκλήρωση της τοποθέ-τησης των εμφυτευμάτων, γίνεται επα-νατοποθέτηση του κρημνού και συρρα-φή του, και χορηγείται διάλυμα χλωρεξι-δίνης 0,12% για 12 ημέρες. Τα ράμματα αφαιρούνται 7 έως 10 ημέρες μετά, ενώ ο ασθενής δεν τοποθετεί την οδοντο-στοιχία του πριν συμπληρωθούν του-

λάχιστον 2 έως 3 εβδομάδες. Η παρακολούθηση, κατά την αρχική μετεγχειρητική περίοδο, περιλαμβάνει συ-χνό επανέλεγχο για εκτίμηση της επούλωσης και ανί-χνευση περιοχών υπερπίεσης του βλεννογόνου.

Αποκάλυψη των εμφυτευμάτωνΜετά τη συμπλήρωση του χρόνου που απαιτείται

για την οστεοενσωμάτωση, ο οποίος κυμαίνεται από 3 έως 6 μήνες, ανάλογα με την ποιότητα του οστού και την αρχική σταθερότητα, αποκαλύπτονται τα εμφυτεύματα (Szmukler–Moncler et al 1998). Η απο-κάλυψη γίνεται με τοπική αναισθησία, αφού πριν γίνει αντισηψία του στόματος με διάλυμα χλωρεξιδί-νης 0,12%. Τα εμφυτεύματα εντοπίζονται με ψηλάφη-ση κάτω από το βλεννογόνο ή με τη βοήθεια του χει-ρουργικού νάρθηκα. Η εντόπιση των εμφυτευμάτων είναι ορισμένες φορές δύσκολη, ενώ η εφαρμογή των διαβλεννογόνιων τμημάτων επούλωσης μπορεί να ελεγχθεί μόνο με ακτινογραφία. Κατά την αποκάλυ-ψη θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια να διατηρηθεί ακέραια η ζώνη των κερατινοποιημένων ιστών που θα περιβάλλει τα εμφυτεύματα, αν και τα αποτελέ-σματα διαφόρων μελετών δείχνουν αντιφατικά απο-τελέσματα αναφορικά με την ανάγκη ύπαρξης ζώνης κερατινοποιημένων ιστών για την εξασφάλιση της μα-κροπρόθεσμης υγείας των περιεμφυτευματικών ιστών (Merickse–Stern et al 1993, Merickse–Stern et al 1994, Geertman et al 1996, Spiekermann et al 1995).

ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΗ στηριζόμενη σε εμφυτεύματα επένθετη οδοντο-

στοιχία παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα. Αν και τα 2 έως 4 εμφυτεύματα (εικ. 5) μπορούν να χρησιμοποι-ηθούν για στήριξη, είναι καλύτερα να τοποθετηθούν περισσότερα των 2, έτσι ώστε, αν αποτύχει η οστεοεν-σωμάτωση ενός εμφυτεύματος, η προσθετική εργασία να παραμείνει λειτουργική καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ασθενούς. Για τη συγκράτηση της επένθετης

Εικ. 5. Τοποθέτηση 4 εμφυτευμάτων (ακτινογραφία κάτω γνάθου).

Markou et al

84― ―85


οδοντοστοιχίας υπάρχουν τέσσερα είδη συγκρατητι-κών στοιχείων:

1. Δοκοί2. Σύνδεσμοι με σφαιρική κεφαλή3. Τηλεσκοπικές στεφάνες4. Μαγνήτες.

Τα ποσοστά επιτυχίας σε μελέτες, είναι πολύ υψηλά και ξεπερνούν το 90%.

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ

Η μακροπρόθεσμη επιτυχία των εμφυτευμάτων βασίζεται στην καθημερινή και αποτελεσματική απο-μάκρυνση της μικροβιακής πλάκας από τον ίδιο τον ασθενή και στην ανά τακτά χρονικά διαστήματα (3–6 μήνες) επανεξέταση και παροχή υποστηρικτικής θερα-πείας, όπου απαιτείται.

Η ενεργοποίηση και διδασκαλία των ασθενών στην αποτελεσματική απομάκρυνση της πλάκας απο-τελεί πρωταρχικό μέλημα του θεράποντος ιατρού. Ο καθημερινός μεσοδόντιος καθαρισμός είναι επιβεβλη-μένος.

Κρίνεται απαραίτητη η χορήγηση μέσων μεσοδο-ντίου καθαρισμού για τον καθαρισμό όλων των επιφα-νειών γύρω από το εμφύτευμα. Ο ασθενής θα πρέπει να είναι σε θέση να απομακρύνει την πλάκα και από την οδοντοστοιχία, ειδικά από τις περιοχές που συνδέ-ονται με τα συγκρατητικά στοιχεία των εμφυτευμάτων (σύνδεσμοι, δοκοί).

Η υγεία των περιεμφυτευματικών ιστών μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο μέσω ενός προγράμματος τακτικών επανελέγχων, κατά τη διάρκεια των οποίων θα ελέγχε-ται η κατάσταση των εμφυτευμάτων και των συγκρα-τητικών τους στοιχείων, η σύγκλειση και η κατάσταση των περιεμφυτευματικών ιστών. Η λήψη οπισθοφατ-νιακών ακτινογραφιών με μέθοδο που θα τις καθιστά συγκρίσιμες, παρουσιάζει υψηλή θετική προγνωστική

αξία (83%) και είναι σε θέση να αποκαλύψει πιθανή αποτυχία των εμφυτευμάτων.

Συμπερασματικά, οι προσθετικές αποκαταστάσεις, που στηρίζονται σε εμφυτεύματα, αποτελούν μια ικα-νοποιητική μέθοδο αποκατάστασης της νωδής και ελ-λειμματικής κάτω γνάθου με υψηλά ποσοστά επιτυχί-ας (Batenburg 1998, Lekholm & Zarb 1985). Οι απο-καταστάσεις αυτές βελτιώνουν τη μασητική ικανότητα του ασθενή και καλύπτουν, σε σημαντικό βαθμό, τις αισθητικές του απαιτήσεις, προσφέροντάς του μεγαλύ-τερη άνεση και σταθερότητα.

SUMMARYRehabilitation of the edentulous and reduced mandible by implant supported prostheses.N. Markou, T. Almagout, E. Pepelassi, S. SilvestrosΟdontostomatologic News 2003, 4:80-87.

The selection of ossseointegrated implants for the restoration of the completely edentulous and heavi-ly reduced in volume mandible seems superior over the application of the conventional denture. Dentures may lead to further osseous resorption and therefore reduction of the dimensions of the mandible and im-pairment of the oral functions. The rehabilitation of the heavily reduced mandible by using osseointegrat-ed implants offers adequate support of the prosthesis and prevents loading of the reduced mandible.

The present study reviews the stages of the reha-bilitation of the completely edentulous mandible by using osseointegrated implants.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙAAdell R, Eriksson B, Lekholm U, Branemark P.I, Jemt T. A

long–term follow–up study of osseointegrated implants in the treatment of the totally edentulous jaw. Interna-tional Journal of Oral and Maxillofacial Implants 1990; 5:347-359.

Albrektsson, T & Zarb, G.A. Determinants of correct clini-cal reporting. International Journal of Prosthodontics 1998; 11:517-521.

Batenburg R.H., Meijer H.J., Raghoebar G.M., Vissink A. Treatment concept for mandibular overdentures sup-ported by endosseous implants: a literature review. In-ternational Journal of Oral and Maxillofacial Implants 1998; 13:539-545.

Batenburg, R.H.K., Meier, H.J.A., Raghoebar, G.M., Van Oort, R.P. & Boering, G. Mandibular overdentures sup-ported by two Branemark, IMZ or ITI implants. A pro-spective comparative clinical study: one–year results. Clinical Oral Implants Research 1998a; 9:374-383.

Boerrigter, E.M., Van Oort, R.P., Raghoebar, G.M., Stegen-ga, B., Schoen, P.J. & Boering, G. A controlled clinical tri-Εικ. 6. Τοποθέτηση 4 εμφυτευμάτων.

Μάρκου και συν.

86― ―87

al of implant–retained mandibular overdentures: clini-cal aspects. Journal of Oral Rehabilitation 1997; 24:182-190.

Chiapasko, M., Gatti, C., Rossi, E., Haefliger, W. & Mark-walder, T.H. Implant–retained mandibular overdentures with immediate loading. A retrospective multicenter study on 226 consecutive cases. Clinical Oral Implants Research 1997; 8:48-57.

Cochran. Τhe scientific basis for and clinical experiences with Straumann implants including ITI Dental Implant System: a consensus report. Clinical Oral Implants re-search 2001; 11:33-58.

Donatsky O. Osseointegrated dental implants with ball attachments supporting overdentures in patients with mandibular alveolar ridge atrophy. International Jour-nal of Oral and Maxillofacial Implants 1993; 8: 162-166.

Donatsky O., Hillerup S. Non-submerged osseointegrated dental implants with ball attachments supporting over-dentures in patients with mandibular alveolar ridge at-rophy. Clinical Oral Implants Research 1996; 7:170-174.

Eriksson A., R. Heat-induced bone tissue injury. Thesis, Gothenburg 1984.

Feine J.S., Maskawi K., De Frandmont., P., Donohue W.B., Tanguay R., Lund J.P. Within-subject comparisons of im-plant-supported mandibular prostheses: Evaluation of masticatory function. Journal of Dental Research 1994a; 73:1646-1656.

Feine J.S., Maskawi K., De Frandmont., P., Donohue W.B., Tanguay R., Lund J.P. Within-subject comparisons of im-plant-supported mandibular prostheses: Choice of pros-thesis. Journal of Dental Research 1994; 73:1105-1111.

Fontijn-Tekamp F.A., Slagter A.P., Van’t Hof M.A., Kalk W, Jansen J.A. Pain and instability during biting with man-dibular implant-retained overdentures. Clinical Oral Implants Research 2001; 12(1):46-51.

Gatti, C., Haefliger, W. & Chiapasko, M. Implant-retained mandibular overdentures with immediate loading: a prospective study of ITI implants. International Journal of Oral and Maxillofacial Implants 2000; 15:383-388.

Geertman, M.E., Boerrigter, E.M., Van Waas, M.A.J. & Van Oort, R.P. Clinical aspects of a multicenter clinical trial of implant-retained overdentures in patients with ex-tremely resorbed mandibles. Journal of Prosthetic Den-tistry 1996; 75, 194.

Haraldson T., Stalblad P., A., Jemt T. Oral function in sub-jects with mandibular overdentures supported by osseo-integrated implants. Scand J Dent Res 1988; 96:235-242.

Hooghe M., Naert I. Implant-supported overdentures-The Leuven experience. J Dent 1997; 25(1, suppl):25-32.

Hutton J.E., Health M.R., Chai J.Y., Harnett J., Jemt, Johns R.B., et al. Factors related to success and failure rates at 3-year follow-up in a multicenter study of overdentures supported by Branemark implants. International Jour-nal of Oral and Maxillofacial Implants, 1995; 10:33-42.

Jakobs R., Schotte A., van Steenberghe D., Quirinen M., Naert I. Posterior jaw resorption in osseointegrated im-plant-supported overdentures. Clinical Oral Implants Research 1992; 3: 63-70.

Jemt, T., Chai, J., Harnett, J. et al. A five-year prospective multicenter follow-up report on overdentures support-ed by osseointegrated implants. International Journal of Oral and Maxillofacial Implants 1996; 11, 291.

Lee, K., Tanner A., Maiden, M. & Weber, H. Pre-and post-implantation microbiota of the tongue, teeth, and new-ly-placed implants. Journal of Clinical Periodontology 1999; 26:822-832.

Lekholm, U., Zarb, G.A. Patient selection and preparation. In: Branemark PI, Zarb GA, Albrektsson T. Tissue inte-grated prostheses-osseointegration in clinical dentistry. Quintessence Publishing Co, Chicago 1985.

Meredith, N. Assessment of implant stability as a prognos-tic determinant. International Journal of Prosthodontics 11:491-501.

Mericske-Stern. R, Zarb G.A. Overdentures:An alternative implant methodology for edentulous patients. Interna-tional Journal of Prosthodontics 1993; 6:203-208.

Mericske-Stern. R, Steinlin Schaffner T, Marti P, Geering A.H. Peri-implant mucosal aspects of ITI implants sup-porting overdentures. A five-year longitudinal study. Clinical Oral Implants Research 1994; 5:9-18.

Mericske-Stern. R. Treatment outcomes with implant-sup-ported overdentures: clinical considerations. Journal of Prosthetic Dentistry 1998; 79:66-73

Naert, I.,Gizani, S., Vuylsteke, M., & Van Steenberghe, D. A 5- year randomized clinical trial on the influence of splinted and unsplinted oral implants in the mandibu-lar overdenture therapy. Part I: peri-implant outcome. Clinical Oral Implants Research 1998; 9, 170.

Payne, A.G.T, Solomons, Y.F., Lownie, J.F & Tawse-Smith, A. Inter-abutment and peri-abutment mucosal enlarge-ment with mandibular implant overdentures. Review article. Clinical Oral Implants Research 2001; 12:179-187.

Quirijnen M., Naert I., Van Steenberghe D., Teerlinck J., De-keyser C., Theuniers G. Periodontal aspects of osseoin-tegration fixtures supporting an overdenture. A 4-year retrospective study. Journal of Clinical Periodontology 1991; 18: 719-728.

Reich R., H. Anatomische Untersungen zum Verlauf des Canalis mandibularis. Dtsch Zahnarztl Z 1980; 32: 275-276.

Szmukler-Moncler, S., Salama, H., Reingerwirtz, Y., & Du-buille, J., H. Timing and loading and effect of micromo-tion on bone-dental implant interface: a review of exper-imental literature. Journal of Biomedical Materials Re-search (Applied Biomaterials) 1998; 43:192-203.

Spiekermann H., Jansen V.K, Richter E.J. (1995). A 10-year follow-up study of IMZ and TPS implants in the eden-tulous mandible using bar-retained overdentures. In-ternational Journal of Oral and Maxillofacial Implants 1998; 10: 231-243.

Tang L., Lund J.P., Tache R., Clokie C.M., Feine J.S A with-in-subject comparison of mandibular long-bar and hy-brid implant-supported prostheses: Psychometric evalu-ation and patient preference. Journal of Dental Research 1997; 76:1675-1683.

Markou et al Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

86― ―87

Tawse–Smith, A., Payne, A.G.T, Thomson, M. & Wenn-strom, J.L. Relative effectiveness of powered and man-ual toothbrushes in elderly patients with implant-sup-ported overdentures. Journal of Clinical Periodontology 2002a; 29, in press.

Tripplet R.G., Mason M.E., Alfonso W.F, McAnear J.T. En-dosseous cylinder implants in severely resorbed mandi-bles. International Journal of Oral and Maxillofacial Im-plants 1996; 6:264-269.

Walton J.N. Positioning implants for overdentures: a pro-totype implant paralleling device. Technical note. In-ternational Journal of Oral and Maxillofacial Implants 1999; 14:295-297.

Zarb G.A., Schmitt A. The edentulous predicament, II: The longitudinal effectiveness of implant-supported over-dentures. J Am Dent Assoc 1996; 127:66-72.

•Διεύθυνση για ανάτυπα: Σπυρίδων Σιλβέστρος Μαρασλή 1 106 76 Αθήνα


88― ―89

ΕΙΣΑΓΩΓΗΟ όρος αναπηρία (disability) αναφέρεται σε οποια-

δήποτε βλάβη του ανθρώπινου οργανισμού, σωματική ή πνευματική, η οποία περιορίζει ή παρεμποδίζει την καθημερινή δραστηριότητα του ατόμου με διάφορους τρόπους. Ως εκ τούτου, οι αναπηρίες καθιστούν τους πάσχοντες ευάλωτους σε παράγοντες κινδύνου, τόσο για τη γενική, όσο και για τη στοματική τους υγεία. Επομένως, ο όρος “άτομα με ειδικές ανάγκες” ίσως να είναι ο πλέον δόκιμος για να συμπεριλάβει το σύνολο των ως άνω ατόμων. Ανάλογα με την προέλευσή τους, οι αναπηρίες διακρίνονται σε αναπτυξιακές ή επίκτη-τες (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

Οι αναπτυξιακές αναπηρίες είναι καταστάσεις που πρωτοεμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία και συ-νήθως επιμένουν στην υπόλοιπη ζωή του ασθενούς. Στους αιτιολογικούς παράγοντες των αναπτυξιακών αναπηριών συγκαταλέγονται η εγκεφαλική παράλυ-ση, το σύνδρομο Down, η νοητική υστέρηση, ο αυ-τισμός, οι συγγενείς ανωμαλίες, κ.λπ. (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

Στην εργασία αυτή θα εστιάσουμε την προσοχή μας στην περιοδοντική κατάσταση και θεραπευτική αντιμετώπιση των παιδιών με ειδικές ανάγκες, αλλά και στην προληπτική αγωγή που πρέπει να εφαρμόζε-ται σε βαθμό και συχνότητα κατά πολύ μεγαλύτερων του μέσου όρου, λόγω των αυξημένων αναγκών των ασθενών αυτών.

Η νοητική υστέρηση χαρακτηρίζεται από σημαντι-κή νοητική υπολειτουργία, η οποία συνυπάρχει με τις ελλείψεις στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Εκδη-λώνεται πριν από την ηλικία των 18 ετών, κατά την πε-ρίοδο ανάπτυξης των παιδιών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και τα παιδιά που έχουν συγγενή, τραυματι-κή ή επίκτητη βλάβη του εγκεφάλου. Αυτά τα παιδιά μπορούν να εμφανίσουν περιοδοντίτιδα, αφού έχουν τη χειρότερη κατάσταση στοματικής υγιεινής σε σύ-γκριση με άλλες κατηγορίες παιδιών με ειδικές ανά-γκες (Shaw και συν. 1986).

Περιοδοντική φροντίδα / θεραπείασε παιδιά με ειδικές ανάγκες.

ΠΕΡΙΛΗΨΗΟι αναπηρίες (σωματικές ή νοητικές),

ανάλογα με την προέλευσή τους, διακρίνονται σε αναπτυξιακές ή επίκτητες και εμφανίζονται κυρίως κατά την παιδική ηλικία. Τα παιδιά με

ειδικές ανάγκες εμφανίζουν κακή στοματική υγιεινή και έχουν αυξημένες ανάγκες περιοδοντικής

θεραπείας. Το πρωτόκολλο της περιοδοντικής θεραπείας των παιδιών αυτών δεν διαφέρει από

αυτό των φυσιολογικών συνομηλίκων τους, παρά μόνο στον τρόπο εφαρμογής του. Στις περισσότερες

περιπτώσεις το παιδί δεν είναι συνεργάσιμο, οπότε και απαιτείται η χρήση της φασκιάς ή η

χορήγηση ηρεμιστικών φαρμάκων. Η πανοραμική ακτινογραφία είναι η καταλληλότερη ακτινολογική

διαγνωστική μέθοδος, διότι απαιτείται ελάχιστη συνεργασία. Λόγω των ιδιαιτεροτήτων που

παρουσιάζει η θεραπευτική αντιμετώπιση των παιδιών με ειδικές ανάγκες, θα πρέπει να δοθεί

έμφαση στην πρόληψη της περιοδοντικής νόσου. Οι μέθοδοι βουρτσίσματος, που συνιστώνται, είναι οι

μέθοδοι Scrub και Roll και η τροποποιημένη Bass. Η χρήση αντιμικροβιακών ουσιών (χλωρεξιδίνη) είναι

απαραίτητη, ειδικά στις περιπτώσεις των παιδιών που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν.

Αναστάσιος Β. Φουρουντζόγλου1, Θεόφιλος Π. Βραχόπουλος2

1Οδοντίατρος3Λέκτορας Περιοδοντολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

uΛέξεις κλειδιά (Key words):αναπηρία, στοματική υγιεινή, νοητική υστέρηση, περιοδοντική θεραπεία,disability, handicapped children, oral hygiene, periodontal treatment.

Εργαστήριο Περιοδοντολογίας Οδοντιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών


88― ―89

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Φουρουντζόγλου και Βραχόπουλος

Στα παιδιά αυτά έχει επίσης διαπιστωθεί αυξημένη συσχέτιση της κακής στοματικής υγείας και της ανά-πτυξης και εξέλιξης της περιοδοντικής νόσου (Thor-nton και συν. 1989).

Το σύνδρομο Down είναι μια χρωμοσωματική ανωμαλία όπου οι ασθενείς έχουν μειωμένο αριθμό χρωμοσωμάτων (47 αντί για 48) και τρισωμία στη θέ-ση 21. Οι επιδημιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η συχνότητα και η βαρύτητα της περιοδοντικής νόσου στα άτομα αυτά είναι αυξημένη, ειδικά στην παιδική ηλικία. Σε ανοσολογικές μελέτες έχουν διαπιστωθεί δι-αταραχές στη φυσιολογική λειτουργία των πολυμορ-φοπύρηνων ουδετερόφιλων, των μονοκυττάρων και των λεμφοκυττάρων στα αντιγόνα της οδοντικής πλά-κας (Μαντζαβίνος και Βρότσος 2002). Μεταξύ των πα-ραγόντων, που θεωρούνται επιβαρυντικοί για την πε-ριοδοντική νόσο, είναι η μακρογλωσσία, η μορφολο-γία των δοντιών, η κακή σύγκλειση και ο βρουξισμός (Thornton και συν. 1989).

Η εγκεφαλική παράλυση μπορεί να οφείλεται σε τραύμα του εγκεφάλου κατά την περίοδο ανάπτυξης και να επηρεάζει τις περιοχές του εγκεφάλου που ρυθ-μίζουν την κίνηση και τη στάση του σώματος. Σε παιδι-ά με εγκεφαλική παράλυση μπορεί να εκδηλωθεί περι-οδοντική νόσος, καθώς μπορεί να υποφέρουν από νο-ητική υστέρηση και από κινητικές και επικοινωνιακές διαταραχές. Ο βρουξισμός και η στοματική αναπνοή είναι από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην πε-ριοδοντική νόσο (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

Η επιληψία, η οποία δεν αποτελεί από μόνη της μια νόσο αλλά είναι εκδήλωση μιας οργανικής εγκε-φαλικής βλάβης, προκαλεί έμμεσα περιοδοντική νόσο, καθώς για την αντιμετώπισή της χορηγείται η δυφαι-νυλυδαντοΐνη, η οποία προκαλεί υπερπλασία των ού-λων.

Η ΠΕΡΙΟ∆ΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ∆ΙΩΝΜΕ ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Σε πολλές μελέτες, που έχουν πραγματοποιηθεί με σκοπό την καταγραφή της στοματικής υγείας των παι-διών με ειδικές ανάγκες, διαπιστώθηκε ότι παρουσία-ζαν κακή στοματική υγιεινή και αυξημένη συχνότη-τα εμφάνισης ουλίτιδας και περιοδοντίτιδας (Martens και συν. 2000, Nunn 1987, Tesini 1981, Murray και Mc Leod 1973). Σε μια πρόσφατη μελέτη, που πραγματο-ποιήθηκε από τους Γκιζάνη και συν. (2003) στην Αθή-να, καταγράφηκε η στοματική κατάσταση των παιδι-ών με ήπια νοητική υστέρηση. Πιο αναλυτικά, έγινε καταγραφή της κατάστασης του περιοδοντίου, της ύπαρξης τερηδόνας και των οδοντιατρικών αποκατα-στάσεων. Τα αποτελέσματα του δείκτη ανάγκης περι-

οδοντικής θεραπείας (CPITN) αποκάλυψαν ότι, στο 41,44% των παιδιών, ήταν απαραίτητη η περιοδοντική θεραπεία (αποτρύγωση και ριζική απόξεση), ενώ από τα συνολικά 171 παιδιά που εξετάστηκαν μόνο το 1 εί-χε υγιές περιοδόντιο.

Η περιοδοντική θεραπεία των παιδιών με ειδικές ανάγκες ενδείκνυται σε περιπτώσεις που είναι εφικτή η παρακολούθησή τους. Η συντηρητική περιοδοντική θεραπεία δεν διαφέρει σε τίποτα από αυτήν που εφαρ-μόζεται στα φυσιολογικά άτομα, παρά μόνο στον τρό-πο εφαρμογής της. Πολλές φορές χρειάζεται η συγκρά-τηση των παιδιών και ο περιορισμός κινήσεών τους με διάφορους τρόπους, η χορήγηση ηρεμιστικών φαρμά-κων, ενώ σε ακραίες καταστάσεις μπορεί να εφαρμο-στεί και γενική αναισθησία. Η ουλεκτομή είναι η χει-ρουργική μέθοδος επιλογής στα επιληπτικά παιδιά που εμφανίζουν υπερπλασία των ούλων λόγω λήψης δυφαινυλυδαντοΐνης (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

Οι μέθοδοι συγκράτησης των παιδιών και του πε-ριορισμού των κινήσεών τους συμπεριλαμβάνουν την απλή παρεμπόδιση του χεριού του, με το οποίο προ-σπαθεί να επέμβει στη διαδικασία της θεραπείας, αλ-λά και πιο δραστικές μεθόδους, όπως είναι η χρήση της φασκιάς. Με τη χρήση της φασκιάς επιτυγχάνε-ται η πλήρης ακινησία του σώματος και των χεριών του. Η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί για τον περι-ορισμό των κινήσεων του παιδιού, θα πρέπει να είναι το ελάχιστο δυνατόν ενοχλητική και δεν θα πρέπει να προκαλέσει κάποιο τραυματισμό (Fenton και συν. 1987). Πριν την εφαρμογή τής οποιαδήποτε τεχνικής, θα πρέπει να ενημερωθούν οι γονείς του παιδιού και να εξασφαλισθεί η συναίνεσή τους (Finger και Jedry-chowski 1989).

Η χρήση ηρεμιστικών φαρμάκων ενδείκνυται σε παιδιά με ειδικές ανάγκες, τα οποία βέβαια δεν είναι συνεργάσιμα, όμως δεν είναι και τόσο ανεξέλεγκτα έτσι ώστε να απαιτείται η είσοδός τους σε νοσοκομείο και η εφαρμογή γενικής αναισθησίας. Μεγάλη σημα-σία έχει και η λήψη ιατρικού ιστορικού, έτσι ώστε να είμαστε σίγουροι ότι στα παιδιά δεν χορηγείται κάποιο άλλο φάρμακο το οποίο μπορεί να προκαλέσει αλλη-λεπιδράσεις με το ηρεμιστικό φάρμακο που θα χορη-γήσει ο οδοντίατρος. Σε περιπτώσεις που λαμβάνο-νται διάφορα άλλα φάρμακα, ο οδοντίατρος θα πρέ-πει να επικοινωνήσει με το ιατρό που παρακολουθεί τον μικρό ασθενή.

Η γενική αναισθησία θα πρέπει να αποτελεί την έσχατη θεραπευτική επιλογή και να εφαρμόζεται μόνο σε περίπτωση που έχουν εξαντληθεί όλες οι δυνατότη-τες για την εφαρμογή των δύο προαναφερόμενων με-θόδων (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

90― ―91

ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΗ ∆ΙΑΓΝΩΣΗΌπως είναι γνωστόν, η λήψη ακτινογραφιών εί-

ναι απαραίτητη για την εκτίμηση της βαρύτητας της περιοδοντικής νόσου. Αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα με τη χρήση των συμβατικών ακτινογραφικών μεθόδων, υπάρχουν και αρκετές φορές στις οποίες η λήψη των οπισθοφατνιακών ακτινογραφιών είναι δύσκολη έως αδύνατη, λόγω έλλειψης συνεργασίας αλλά και του έντονου αντανακλαστικού εμέτου. Στις περιπτώσεις αυτές ενδείκνυται η εφαρμογή τροποποιημένης ακτι-νογραφικής μεθόδου. Μια απ’ αυτές είναι η πλαγιο-κεφαλική 45º (forty–five degree oblique head plate), στην οποία χρησιμοποιείται ακτινογραφική πλάκα 5×7 με ενισχυτική πινακίδα. Η πλάκα τοποθετείται σε επαφή με την παρειά του ασθενή, περιστρέφεται το κεφάλι του και κρατείται με κλίση προς την πλάκα, ενώ το ακτινογραφικό μηχάνημα τοποθετείται μπρο-στά και πίσω από τη γωνία της κάτω γνάθου και στην αντίθετη πλευρά. Η μέθοδος αυτή μπορεί να αντικα-ταστήσει τις συνήθεις οπισθοφατνιακές ακτινογραφίες που λαμβάνονται για τη full–mouth ακτινογράφηση.

Μια άλλη τεχνική παραλλαγής είναι αυτή της αντίστροφης bite–wing (παρειακής), στην οποία η πλάκα τοποθετείται στην ουλοπαρειακή αύλακα αντί του εδάφους του στόματος, ενώ το ακτινογραφικό μη-χάνημα τοποθετείται κάτω από το χαμηλότερο όριο της κάτω γνάθου και στην αντίθετη πλευρά. Η τε-χνική αυτή είναι αρκετά ανεκτή για τους ασθενείς με έντονα αντανακλαστικά εμέτου. Τέλος, η κλασική πα-νοραμική ακτινογραφία είναι από τις καταλληλότερες ακτινογραφικές τεχνικές για τα παιδιά με ειδικές ανά-γκες, αφού απαιτείται ελάχιστη συνεργασία του παι-διού (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

Στην περιοδοντική θεραπεία των παιδιών με ειδι-κές ανάγκες, τη μεγαλύτερη σημασία έχει η πρόληψη της περιοδοντικής νόσου και, συνεπώς, η διδασκαλία της στοματικής υγιεινής.

ΑΓΩΓΗ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΑ ΠΑΙ∆ΙΑΜΕ ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Η διδασκαλία της απομάκρυνσης της οδοντικής μικροβιακής πλάκας στα παιδιά με ειδικές ανάγκες εί-ναι πολύ σημαντική, αφού είναι γνωστό ότι η σχέση της οδοντικής μικροβιακής πλάκας με την περιοδοντι-κή νόσο είναι αποδεδειγμένη και επιστημονικά εδραι-ωμένη (Loe και συν. 1965, Theilade και συν. 1966). Ο καλύτερος τρόπος εκμάθησης της εφαρμογής της στο-ματικής υγιεινής είναι η εξατομικευμένη και σταδια-κή διδασκαλία (Swartz και συν. 1978, Albino και συν. 1979). Σύμφωνα με τους Albino και συν. (1979), η εκμά-

θηση της αποτελεσματικής απομάκρυνσης της ΟΜΠ απαιτεί ειδικευμένη και επίμονη διδασκαλία που απαιτεί έως και εννέα συνεδρίες.

Όσον αφορά την τεχνική βουρτσίσματος, συνιστώ-νται οι τεχνικές Scrub (Sangres και συν. 1972) και Roll (Gibson και Wade 1997) για παιδιά έως 12 ετών, ενώ για τα μεγαλύτερα η τροποποιημένη Bass (Gibson και Wade 1997). Στην τεχνική Roll το βούρτσισμα γίνεται με κυκλικές κινήσεις από τα προσπεφυκότα ούλα προς τη μασητική επιφάνεια των δοντιών. Η τεχνική αυτή δεν έχει ιδιαίτερη επιτυχία στην περιοχή της ουλοδο-ντικής σχισμής και μπορεί να τραυματίσει τα ούλα

(Gibson και Wade 1997). Στη μέθοδο Scrub έχουμε την οριζόντια προσθιο–οπίσθια μετακίνηση της βούρτσας και η τεχνική αυτή υπερτερεί της Roll, διότι, εκτός τού ότι είναι πιο εύκολη στην εφαρμογή της, είναι και πιο αποτελεσματική όσον αφορά την απομάκρυνση της ΟΜΠ (Sangres και συν. 1972). Μην ξεχνάμε όμως ότι πάντα υπάρχουν ιδιαιτερότητες, οπότε οποιαδήποτε τροποποίηση των τεχνικών αυτών θεωρείται αποδε-κτή, αρκεί να μην επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας (Swartz και συν. 1978).

Στα παιδιά που δεν μπορούν να βουρτσίσουν μόνα τους, αναλαμβάνουν οι γονείς, οι οποίοι είναι προτι-μότερο να βουρτσίσουν τα δόντια του παιδιού δίχως οδοντόκρεμα, προς αποφυγή προβλημάτων κατάπο-σής της. Αυτό θα διευκολύνει τον γονιό έτσι ώστε η διαδικασία του βουρτσίσματος να πραγματοποιη-θεί καθώς το παιδί παρακολουθεί τηλεόραση ή είναι απασχολημένο με κάποιο άλλο γεγονός που το κρατά απορροφημένο, έτσι ώστε να μην προβάλλει ιδιαίτερη αντίσταση (Johnson και Albertson 1972).

Ως προς την χρήση της κατάλληλης οδοντόβουρ-τσας, συνιστάται αυτή που θα έχει μικρή κεφαλή, θα είναι μαλακή και θα φέρει πολλούς θυσάνους με στρογγυλεμένα άκρα (Johnson και Albertson 1972). Η τροποποίηση της λαβής της οδοντόβουρτσας είναι πολύ χρήσιμη για διευκόλυνση των παιδιών που μπο-ρούν να αυτοεξυπηρετούνται, ενώ η συγκράτηση με αυτοκόλλητη ταινία της κεφαλής της οδοντόβουρτσας στο δάκτυλο του παιδιού με κινητικές δυσκολίες απο-τελεί μια πολύ χρήσιμη και πρωτότυπη τροποποίηση (Goho 1980). Σε κατάλληλες συνθήκες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες, οι οποίες είναι χρήσιμες στην απομάκρυνση της οδο-ντικής μικροβιακής πλάκας, όσο και οι συμβατικές (Johnson και Albertson 1972).

Στα τυφλά παιδιά, η κατάσταση είναι πιο πολύπλο-κη, καθώς οι οδηγίες στοματικής υγιεινής θα πρέπει να δοθούν με την διά αφής επίδειξη σε εκμαγεία ή σε κεφαλές Phantom, έως ότου να είμαστε σίγουροι ότι

Fourountzoglou et Vrachopoulos Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

90― ―91

έχουν κατανοηθεί πλήρως. Τα παιδιά αυτά, έτσι και μάθουν την ορθή εφαρμογή της στοματικής υγιεινής, μπορούν να βουρτσίζουν τα δόντια τους μόνα τους (Huntley και Ralston 1977).

Όσον αφορά τη χρήση του νήματος, οι ειδικοί συ-γκρατητήρες νήματος είναι χρήσιμοι όχι μόνο για τα παιδιά που αυτοεξυπηρετούνται, αλλά και για τους γονείς που φροντίζουν τα εντελώς εξαρτώμενα παιδιά (Johnson και Albertson 1972).

Τέλος, θα πρέπει να χορηγούνται αντιμικροβιακές ουσίες σε μορφή στοματοπλυμάτων ή ζελέ. Οι ουσίες αυτές αποτελούν συμπληρωματικά μέσα της καθημε-ρινής στοματικής υγιεινής των φυσιολογικών ατόμων, στα παιδιά με ειδικές ανάγκες όμως μπορεί να αποτε-λέσουν και το κύριο μέσο αντιμετώπισης της ΟΜΠ, η οποία ευθύνεται για την περιοδοντική νόσο (Francis και συν. 1987). Οι ουσίες αυτές είναι η χλωρεξιδί-νη (Jones 2000) και ο φθοριούχος κασσίτερος (SnF2) (Svatun και συν. 1977, Yankell και συν. 1982). H χλωρε-ξιδίνη, η οποία θεωρείται ότι έχει την καλύτερη αντιμι-κροβιακή δράση, διατίθεται σε μορφή στοματοπλύμα-τος, κυρίως σε συγκεντρώσεις των 0,12% και 0,2%, και σε μικρότερες συγκεντρώσεις σε συνδυασμό και με άλ-λες αντιμικροβιακές ουσίες (π.χ. τρικλοσάνη), καθώς και σε μορφή ζελέ 0,1% (Jones 2000). Πρόσφατα έχει συμπεριληφθεί και στη σύνθεση των αντιμικροβιακών οδοντοκρεμών. Ο φθοριούχος κασσίτερος (SnF2) χρη-σιμοποιείται κυρίως για την αντιτερηδονογόνο δρά-ση του, αλλά δρα και κατά της ΟΜΠ (Svatun και συν. 1977, Yankell και συν. 1982). Χορηγείται σε μορφή στο-ματοπλύματος, ζελέ 0,4% και υπάρχει και στη σύνθεση πολλών οδοντοκρεμών.

Μετά το πέρας της περιοδοντικής θεραπείας, τα παιδιά θα πρέπει να επανεξετάζονται τακτικά (recall) για την κατάσταση του στόματός τους με μεσοδιαστή-ματα που θα πρέπει να είναι μικρότερα των 6 μηνών, όπως συνηθίζεται με ασθενείς που είναι φυσιολογικοί και έχουν υγιές περιοδόντιο (Tesini DA και Fenton SJ. 1994).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ1. Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες αποτελούν μια

ιδιαίτερη κατηγορία ασθενών με αυξημένες ανάγκες για περιοδοντική φροντίδα/θεραπεία. Στις περισσό-τερες των περιπτώσεων ο παιδοδοντίατρος μπορεί να διεκπεραιώσει το έργο αυτό, ωστόσο υπάρχουν και πε-ριπτώσεις που οι αυξημένες ανάγκες για περιοδοντι-κή θεραπεία απαιτούν τη συνδρομή του περιοδοντο-λόγου.

2. Σε ότι αφορά την περιοδοντική θεραπεία, είναι ευνόητο ότι υπάρχουν περιορισμοί ως προς τη δυνατό-

τητα εφαρμογής του πλήρους φάσματος της περιοδο-ντική θεραπείας, ιδιαίτερα της χειρουργικής, με απο-τέλεσμα στις περισσότερες περιπτώσεις αυτή να περι-ορίζεται στα απολύτως αναγκαία στάδια ελέγχου της φλεγμονής.

3. Η ιδιαίτερα αυξημένη τάση υποτροπής της πε-ριοδοντικής νόσου στα παιδιά αυτά λόγω αδυναμίας άσκησης αποτελεσματικής στοματικής υγιεινής, καθι-στά αναγκαία τη συχνή επανάκληση–παρακολούθη-ση στο ιατρείο.

4. Φυσικά, η έγκαιρη διάγνωση και η προληπτική αγωγή στα πρώιμα στάδια της περιοδοντικής νόσου αποτελεί το ιδεώδες πρότυπο θεραπευτικής αγωγής για την ιδιαίτερη αυτή κατηγορία ασθενών.

SUMMARYPeriodontal care / treatment in children with disabilities.An. Fourountzoglou, Th. VrachopoulosΟdontostomatologic News 2003, 4:88-92.

The term disability refers to any impairment, physical or mental, that restricts or limits daily ac-tivity in some manner. Disabilities can be develop-mental or acquired in origin. These conditions identi-fied in early childhood usually persist in throughout life. Periodontal disease present unique problems in the dental management of children with disabilities. Their oral hygiene condition is poor and they have increased prevalence of periodontal disease. Many handicapped children require behavior manage-ment techniques during treatment, such as physical restraint which may be defined as simply prevent-ing child’s hands from interfering with treatment of complete immobilization of the body in restraining device. Conscious sedation is used for children that can not cooperate with dental procedures and who are not so uncontrollable as to require treatment un-der general anesthesia, which is the method that is re-quired only infrequently and should never be used as a substitute for good office management techniques. Although standard radiographic techniques can usu-ally be used in handicapped children certain modi-fied techniques may become necessary. Panoramic radiography is well suited for patient with a disabil-ity because minimal cooperation is necessary. Other modified techniques are forty-five degree oblique head plate and reverse bite-wing technique. Peri-odontal disease is a chronic disease and can present unique problems in the dental management of chil-dren with disabilities. Therefore primary prevention

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Φουρουντζόγλου και Βραχόπουλος

92― ―93

Finger ST, Jedrychowski JR. Parents’ perception of access to dental care for children with handicapping condi-tions. Spec Care Dent 1989, 9: 195-9.

Loe H, Theilade E, Jensen SB. Experimental gingivitis in man. J Periodontol 1965, 36:177-87.

Theilade E, Wright WH, Jensen SB, Loe H. Experimental gingivitis in man. J Periodont Res 1966, 1:1-13.

Swartz B, Albino J, Bissell D. Development and evaluation of a dental health training program for severely retard-ed children. J Dent Handicap 1978, 4:17-22.

Albino J, Schwartz H, Goldberg H, Stern M. Results of an oral hygiene program for severely retarded children. J Dent Children 1979, January-February:25-8.

Sangres G, Zachrisohn B, Gjermo P. Effectiveness of verti-cal and horizontal toothbrushing techniques in plaque removal. J Dent Child 1972; 39:94-7.

Gibson JA, Wade AB. Plaque removal by the Bass and Roll brushing techniques. J Periodontol 1997, 48:456.

Swartz B, Albino J, Bissell D. Development and evaluation of a dental health training program for severely retard-ed children. J Dent Handicap 1978, 4(1):17-22.

Johnson R, Albertson D. Plaque control for handicapped children. J.A.D.A. 1972, 84:824-8.

Goho C. oral hygiene for the handicapped patient: digital brushing. Dental Student 1980 July-August:38-9.

Huntley DE, Ralston BJ. A plaque control program for blind patients. J Dent Handicap 1977, 3:23-6.

Francis JR, Hunter B, Addy M. A Comparison of Three De-livery Methods of Chlorhexidine in Handicapped Chil-dren. Effect on Plaque, Gingivitis, and Toothstaining. J Periodontol, 1987, 58:451-455.

Jones CG. Chlorhexidine: is it still the gold standard? Peri-odontology 2000 1997, 15:55-62.

Svatun B, Gjermo P, Eriksen HM, Rolla G. A comparison of the plaque-inhibiting effect of stannous fluoride and chlorhexidine. Acta Odont Scand, 1977, 35:247-250.

Yankell SL, Stoller NH, Green PA, Shern RJ. Clinical effects of using stannous fluoride mouthrinses during a five day study in the absence of oral hygiene. J Periodont, Res 1982, 17:374-379.

before the development of periodontal disease should be the single most important dental objective for these children. They should be taught of performing oral hygiene in the proper way of brushing and floss-ing. Roll and Scrub techniques are the most proper brushing techniques for children under the age of 12. The use of antimicrobial agents is necessary in the most of cases. Chlorhexidine and stannous fluoride are known antimicrobial agents which are contained in many mouthrinses and gels. Maintenance of peri-odontal disease of periodontal health requires recall appointments to be scheduled more frequently than every 6 months.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑTesini DA, Fenton SJ. Oral health needs of persons with

physical or mental disabilities. Dent Clin North Amer 1994, 38:483-98.

Shaw I, MacLaurin ET, Foster TD. Dental study of handi-capped children attending special schools in Birming-ham, UK. Commun Dent Oral Epidemiol 1986, 14:24-27.

Thornton JB, Al–Zahid S, Campbell VA. Oral hygiene lev-els and periodontal disease prevalence among residents with mental retardation at various residential settings. Spec Care Dent 1989, 9:186-90.

Μαντζαβίνος ΖΣ, Βρότσος ΙΑ. Κλινική Περιοδοντολογία. 1η έκδοση, Αθήνα, Εκδόσεις Λίτσας, 2002:147-89.

Martens L, Marks L, Goffin G, Gizani S, Dederck D, Vinck-ier F. Oral hygiene in 12-year old disabled children in Flanders, Belgium, related to manual dexterity. Commu-nity Dent Oral Epidemiol 2000, 28:73-80.

Nunn JH. The dental health of mentally and physically handicapped children: a review of the literature. Com-munity Dent health 1987, 4:157-68.

Tesini DA. An annoated review of the literature of dental caries and periodontal disease in mentally retarded in-dividuals. Special Care Dent 1981, 1:75-87.

Murray J, McLeod JP. The dental condition of severely sub-normal children in three London Boroughs. Br Dent J 1973, 134:380-5.

Γκιζάνη Σ, Παπαϊωάννου Β, Παπαγιαννούλη Λ. Στοματική κατάσταση δείγματος παιδιών με ήπια νοητική υστέρηση στην περιοχή Αθηνών. Παιδοδοντία 2003, 17(3):127-34.

Fenton SJ, Fenton LI, Kimmelman BB. The use of restraints in the delivery of dental care for the handicapped-legal, ethical and medical considerations. Spec Care Dent 1987, 7:253-6.

•Διεύθυνση για ανάτυπα: Αναστάσιος Φουρουντζόγλου Αλκυόνης 32, Π. Φάληρο 175 61 Αθήνα τηλ. 210 9826959

Fourountzoglou et Vrachopoulos Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

92― ―93

Προσθετικές αποκαταστάσεις σε νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα. Παρουσίαση περιπτώσεων.

ΠΕΡΙΛΗΨΗΟι προσθετικές αποκαταστάσεις αποτελούν

ένα σημαντικό κεφάλαιο της Παιδοδοντίας, που απασχολεί τους οδοντιάτρους και ειδικότερα

τους παιδοδοντιάτρους, στην καθημερινή κλινική οδοντιατρική πράξη. Από την πολύ μικρή ακόμη

ηλικία, μπορεί να διαπιστωθεί έλλειψη νεογιλών είτε λόγω τερηδόνας είτε λόγω συγγενούς ελλείψεως

δοντιών Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η προσθετική αποκατάσταση σε νεογιλή και μόνιμη

οδοντοφυΐα νεαρών ατόμων λόγω τερηδονισμού ή συγγενούς έλλειψης και η παρουσίαση δύο

περιπτώσεων. Η πρώτη περίπτωση αφορά κορίτσι ηλικίας 5 ετών με έλλειψη των τεσσάρων νεογιλών

τομέων της άνω γνάθου λόγω τερηδονισμού. Τοποθετήθηκε μηχάνημα για τη διατήρηση

του χώρου και την αισθητική αποκατάσταση του παιδιού. Η δεύτερη περίπτωση αφορά αγόρι

ηλικίας 12 ετών με συγγενή έλλειψη δοντιών στην άνω και την κάτω γνάθο. Τοποθετήθηκαν μερικές οδοντοστοιχίες για τη λειτουργική και αισθητική

αποκατάσταση του παιδιού.

Ελισάβετ Χότουμαν1, Χρυσάνθη Δαμιανάκου2

1Παιδοδοντίατρος, Διδάκτωρ Πανεπ. Αθηνών2Επίκ. Καθηγήτρια Ακίνητης Προσθετικής, Πανεπ. Αθηνών

uΛέξεις κλειδιά (Key words):νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα, πολυτερηδονισμός, ανοδοντία, συγγενής έλλειψη, προσθετική αποκατάσταση,primary and permanent dentition, anodontia, prosthetic treatment–planning.


ΕΙΣΑΓΩΓΗΟι αισθητικές και λειτουργικές απαιτήσεις των νε-

αρών ασθενών στην καθ’ ημέρα κλινική οδοντιατρι-κή πράξη κατά την παιδική, προεφηβική και εφηβική ηλικία απαιτούν τη συνεργασία διαφορετικών ειδικο-τήτων για την λειτουργική αποκατάσταση και την ψυ-χολογική υποστήριξή τους (Thoma R. 1964, Σημειώ-σεις Παιδοδοντίας ΙΙ 2003).

Στην κλινική οδοντιατρική πράξη παρουσιάζο-νται περιπτώσεις ασθενών με κατάγματα δοντιών, ελλείψεις οφειλόμενες σε τραύμα, σοβαρές διαταρα-χές ενασβεστίωσης, ανοδοντία λόγω συγγενούς έλλει-ψης, όπως και πρόωρες εξαγωγές νεογιλών και μόνι-μων δοντιών λόγω πολυτερηδονισμού, που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση (Koch και συν. 1994, Rapp και συν. 1979).

Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η αισθητική, λει-τουργική και προσθετική αποκατάσταση σε νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα νεαρών ατόμων λόγω τερηδο-νισμού, ή συγγενούς έλλειψης και η παρουσίαση δύο περιπτώσεων.

Η ανάπτυξη των σύνθετων ρητινών και της τεχνι-κής της αδροποίησης της αδαμαντίνης έχουν μειώσει σε σημαντικό βαθμό την ανάγκη τοποθέτησης στε-φανών σε μικρή ηλικία σε περιπτώσεις καταγμάτων, υποπλασίας της αδαμαντίνης, διαταραχών ενασβεστί-ωσης κ.λπ. (Δουβίτσας και Λαγουβάρδος 1985, Ηλιά-δης 1986, Ανδριτσάκης και Μουντούρης 1991, Ανδρι-τσάκης 2001).

Κατά την παιδική ηλικία, εκεί όπου η τεχνική της αδροποίησης δεν ενδείκνυται για τα πρόσθια δόντια, προτιμώνται οι πολυκαρβονικές στεφάνες. Για τις αποκαταστάσεις πολύ κατεστραμμένων νεογιλών, αλ-λά και μόνιμων πρώτων γομφίων, χρησιμοποιούνται κατ’ εξοχήν οι ανοξείδωτες στεφάνες σε οπίσθια δό-ντια (Ουλής και Βαλαβάνης 1988).

Οι κύριοι λόγοι, που συνήθως αναφέρονται για την προσθετική αποκατάσταση απωλεσθέντων ή ελλει-πόντων δοντιών λόγω γενετικών συνδρόμων, τα οποία

94― ―95

Chotouman et Damianakou Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

Εικ. 1. Η αρχική κλινική εικόνα της ασθενούς.

Εικ. 2 και 3. Σχεδιασμός και κατασκευή του μηχανήματος διατήρησης του χώρου στο εκμαγείο.

παρουσιάζουν ολική ή μερική ανοδοντία είναι αυτοί της διατήρησης χώρου, της αισθητικής, της λειτουργι-κότητας και της ομιλίας.

Το σύνδρομο της εξωδερμικής δυσπλασίας παρου-σιάζει συγγενή έλλειψη δοντιών, ανοδοντία ή, συχνό-τερα, ολιγοδοντία. Είναι κληρονομική νόσος, μεταβι-βάζεται με το φυλοσύνδετο υπολειπόμενο χαρακτήρα και αφορά ιστούς εξωδερμικής προέλευσης (Kupietzκy και συν. 1995). Η πλέον έντονη στοματική εκδήλωση, που παρουσιάζουν οι πάσχοντες, είναι η ολιγοδοντία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η ανοδοντία, η οποία οφείλεται στην πλήρη καταστολή του οδοντικού εξω-δέρματος (Floyde 1961). Στα άτομα μ’ αυτό το γενετικό σύνδρομο, η ανάπτυξη του φατνιακού ιστού εξαρτά-ται από την παρουσία των δοντιών. Παιδιά με εξωδερ-μική δυσπλασία έχουν μικρή ή και καθόλου φατνιακή ακρολοφία. Η παρουσία ή όχι των δοντιών δεν ανα-χαιτίζει την ανάπτυξη της γνάθου και γενικότερα την ανάπτυξη του προσώπου του ασθενούς, ακόμη και με ολική ανοδοντία. Το συνολικό ύψος προσώπου είναι ελαφρώς μικρότερο από το κανονικό (Goepferd και Caroll 1981, Σπυροπούλου 2000). Ταχεία και επαρκής θεραπεία είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να δοθεί στον ασθενή μια ψυχολογική ενίσχυση διά μέσου καλύτε-ρης διατροφής και καλύτερης κοινωνικής και συναι-σθηματικής προσαρμογής του, διορθώνοντας την εξω-τερική του εμφάνιση (Gamm και συν. 1985, Χότουμαν και συν. 1995, Pigno και συν. 1996, Μπόζος και συν. 2002).

Η ανάπτυξη της λεγόμενης «εφηβικής προσθετι-κής» έχει περιορίσει τις επιπλοκές στην αύξηση και ανάπτυξη του νεαρού ασθενή από μια πρώιμη προ-σθετική αποκατάσταση. Η τοποθέτηση μόνιμων στε-φανών ολικής επικάλυψης με όψη ακρυλική ή μεταλ-λοκεραμικές, πριν την ηλικία των 14 ετών, δεν ενδεί-κνυται. Σ’ αυτή την ηλικία και μέχρι τα 18 έτη περί-

που, λόγω της ανάπτυξης των γνάθων, δεν επιτρέπε-ται οποιαδήποτε μόνιμη προσθετική αποκατάσταση (Αδάμ και Δρούκας 1982, Τσούτσος και Ανδριτσάκης 1985, Αντωνόπουλος 1990). Για λειτουργικούς και αι-σθητικούς λόγους, σε περιπτώσεις ανοδοντίας λόγω συγγενούς έλλειψης ή πρόωρων εξαγωγών λόγω πολυ-τερηδονισμού, μπορεί να τοποθετηθούν μερικές οδο-ντοστοιχίες στη νεογιλή ακόμη οδοντοφυΐα ή μηχα-νήματα διατήρησης χώρου με πρόσθεση των ελλειπό-ντων δοντιών ή γέφυρες με μικρομηχανική συγκρά-τηση (Rochette) σε μεγαλύτερη ηλικία (Σπυροπούλου 2000, Γονίδης και Δουκουδάκης 1986).

Σε ασθενείς εφηβικής ηλικίας, με συγγενή έλλειψη μονίμων, νεογιλοί κυνόδοντες και δεύτεροι νεογιλοί γομφίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως στηρίγματα για την κατασκευή ενός προσωρινού ή ημιμόνιμου τύ-που γέφυρας και εφόσον η κλινική και ακτινογραφική εικόνα μάς το επιτρέπει (Γούσιας και συν. 1992, 1995). Η τεχνική της αδροποίησης προσφέρει τη δυνατότη-τα μιας συντηρητικής αποκατάστασης με έναν προσω-ρινό τύπο γέφυρας (Τσούτσος και Ανδριτσάκης 1987, Ανδριτσάκης 2001). Η έλλειψη ενός μόνιμου δοντιού μπορεί να αποκατασταθεί με γέφυρες μικρομηχανικής

94― ―95

Εικ. 4. Τοποθέτηση του μηχανήματος στο στόματης μικρής ασθενούς.

Εικ. 5. Η ασθενής μετά από τρεις μήνες.

Εικ. 6. Πανοραμική ακτινογραφία του ασθενούς.

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Χότουμαν και Δαμιανάκου

συγκράτησης με ελάχιστη αφαίρεση οδοντικής ουσίας υπερώια ή γλωσσικά, με χρησιμοποίηση των παρακεί-μενων δοντιών ως στηριγμάτων (Buonocore 1955).

Στην εργασία αναφέρονται δύο περιπτώσεις νεα-ρών ασθενών με πρόωρες εξαγωγές νεογιλών και συγ-γενή έλλειψη νεογιλών και μονίμων δοντιών.

Περίπτωση ΙΑσθενής ηλικίας 5 ετών προσήλθε στο ιατρείο μας,

έχοντας έλλειψη των 4 νεογιλών τομέων της άνω γνά-θου (εικ. 1). Η λήψη του ιστορικού έδειξε ότι η έλλειψη ήταν αποτέλεσμα εξαγωγής των δοντιών λόγω τερη-δονισμού. Η μικρή ασθενής αντιμετώπιζε λειτουργι-κό και αισθητικό πρόβλημα. Πράγματι, οι γονείς μάς ενημέρωσαν ότι το παιδί είχε έντονο ψυχολογικό πρό-βλημα στο σχολείο και δυσκολευόταν στην κατάτμηση της τροφής του. Συνεστήθη τοποθέτηση μηχανήματος διατήρησης χώρου με την πρόσθεση και των 4 ελλειπό-ντων τομέων για την καλύτερη αντιμετώπιση του προ-βλήματος (εικ. 2).

Δακτύλιοι καταλλήλου μεγέθους τοποθετήθηκαν στους δεύτερους νεογιλούς γομφίους, ελήφθη αποτύ-πωμα με αλγινικό υδροκολλοειδές και οι δακτύλιοι μεταφέρθηκαν στο αποτύπωμα από όπου και κατα-σκευάστηκε εκμαγείο εργασίας από υπέρσκληρη γύ-ψο. Πάνω σ’ αυτό σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το μηχάνημα διατήρησης χώρου. Οι 4 ελλείποντες το-μείς που προσετέθησαν, έγιναν από ακρυλική ρητίνη (εικ. 2, 3).

Μετά την στίλβωση του μηχανήματος, τη δοκιμή και τον έλεγχο της σύγκλεισης, το μηχάνημα τοποθε-τήθηκε στο στόμα της μικρής ασθενούς και οι δακτύ-λιοι συγκολλήθηκαν στους γομφίους με πολυκαρβοξυ-λική κονία (εικ. 4). Η επανεξέταση, μετά από ένα μή-να και μετά από 3 μήνες, έδειξε καλή συγκράτηση του μηχανήματος και την πλήρη αποδοχή του από την ασθενή (εικ. 5).

Περίπτωση ΙΙΑσθενής ηλικίας 12 ετών προσήλθε στο ιατρείο μας

με διάγνωση εξωδερμική δυσπλασία. Ο κλινικός και ακτινολογικός έλεγχος (εικ. 6, 7) έδειξε μερική ανοδο-ντία και την παρουσία στην άνω γνάθο των 52, 62, 53, 63, 55, 65 και 16, 26, όπως επίσης και τα σπέρματα των άνω κεντρικών τομέων. Στην κάτω γνάθο υπήρχαν οι 73 και 83 και κανένα σπέρμα μονίμου (εικ. 8).

Στον ασθενή συνεστήθη η τοποθέτηση προσωρι-νών αποκαταστάσεων για την επίλυση του λειτουρ-γικού και του αισθητικού προβλήματός του, δηλαδή τοποθέτηση προσωρινής μερικής οδοντοστοιχίας στην άνω γνάθο και ακολούθως τοποθέτηση μερικής οδο-ντοστοιχίας στην κάτω γνάθο.

Έτσι, ελήφθη αποτύπωμα της άνω γνάθου με ατο-μικό δισκάριο και λεπτόρρευστες σιλικόνες αθροιστι-κού τύπου και κατασκευάστηκε εκμαγείο εργασίας από υπέρσκληρη γύψο (εικ. 9). Ακολούθησε σχεδια-

96― ―97

Εικ. 10. Η κλινική εικόνα του ασθενούς μετά την τοποθέ-τηση των προσωρινών μερικών οδοντοστοιχιών.

Εικ. 9. Αρχικό εκμαγείο μελέτης από υπέρσκληρη γύψο.

Εικ. 7 και 8. Η κλινική εικόνα του ασθενούςκατά την προσέλευσή του.

Chotouman et Damianakou Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

σμός και κατασκευή μερικής οδοντοστοιχίας σε ακρυ-λική βάση, η οποία εδραζόταν στο βλεννογόνο και στους δύο νεογιλούς γομφίους με χυτά άγκιστρα.

Στην κάτω γνάθο ελήφθη ομοίως αποτύπωμα με σιλικόνες αθροιστικού τύπου και κατασκευάστη-κε εκμαγείο εργασίας από υπέρσκληρη γύψο. Στη συνέχεια, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε προσω-ρινή μερική οδοντοστοιχία με άγκιστρα στους νεογι-λούς κυνόδοντες.

Μετά την τοποθέτηση των προσωρινών μερικών οδοντοστοιχιών στο στόμα και τον έλεγχο της σύγ-κλεισης, δόθηκαν οδηγίες στοματικής υγιεινής και συμβουλές για ελαφρά δίαιτα. Σε 2 εβδομάδες ο ασθε-νής είχε πλήρως προσαρμοσθεί στην νέα κατάσταση και έδειχνε ευτυχής για την εξωτερική του εμφάνιση (εικ. 10). Συνεστήθη επανεξέταση ανά τρίμηνο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ όσον το δυνατόν ενωρίτερα λειτουργική και αι-

σθητική αποκατάσταση και βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης είναι απαραίτητα στοιχεία για την ομα-λή σωματική και ψυχολογική ανάπτυξη των νεαρών ασθενών, καθώς εξασφαλίζει καλύτερη διατροφή και

προσφέρει καλύτερη κοινωνική προσαρμογή. Λίγα μπορεί κανείς να επιτύχει στους ενήλικες, ο έξυπνος άνθρωπος ξεκινά από το παιδί.

SUMMARYAesthetic and prosthetic treatment in two children with primary and permanent dentition.E. Chotouman, Chr. DamianakouΟdontostomatologic News 2003, 4:93-97.

Prosthetic rehabilitations are an important part of Pedodontics, because dentist and especially pedi-atric dentist are dealing with in the everyday clini-cal practice.

Even from the very young age we can realize that lack of primary teeth may be due to caries attack or to congenitally missing teeth.

The purpose of the present study is the prosthetic rehabilitation in primary and permanent dentition of young patients due to congenitally missing teeth or

96― ―97

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Χότουμαν και Δαμιανάκου

•Διεύθυνση για ανάτυπα:Χρυσάνθη ΔαμιανάκουΘηβών 2, Γουδί 115 27 Αθήνατηλ. 210 7461222

to caries attack as well as the presentation of two rel-evant cases.

The first case concerns a 5 year old girl with the four upper primary incisors missing due to caries. A space maintainer with four primary teeth has been placed for the maintainance of the space and for her esthetical rehabilitation.

The second case concerns a twelve years old boy with congenitally missing teeth in both the upper and the lower jaw.

Partial dentures have been placed for his func-tional and esthetical rehabilitation.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΑδάμ Α, Δρούκας Β: Στοιχεία Ακινήτου Οδοντικής Προ-

σθετικής, Αθήνα 1982.Ανδριτσάκης Δ: Ακίνητη Επανορθωτική Οδοντιατρική,

Αθήνα 2001.Ανδριτσάκης ΔΠ, Μουντούρης ΓΜ: Η χρήση των όψεων

πορσελάνης στην κατασκευή αμιγώς κεραμικών γεφυ-ρών. Σύγχρονος Οδοντίατρος 1991, 11:99-108.

Αντωνόπουλος Α. Σύγχρονη Ακίνητη προσθετική, Αθήνα 1990.

Buonocore MG: A simple method of increasing the ad-hesion of acrylic filling materials to enαmel surfaces. J Dent Res 1955; 34:849-853.

Γονίδης Δ, Δουκουδάκης Α: Εφαρμογές μικρομηχανικής συ-γκράτησης σε ακίνητες γέφυρες. Οδοντοστoματολογική Πρόοδος 1986, 4:81-89.

Γούσιας Η, Δαμιανάκου Χ, Μιχαλάκης Κ, Τσούτσος Α: Γέ-φυρες με μικρομηχανική συγκράτηση, Στοματολογικά Χρονικά 1992, 36(2):87-96.

Γούσιας Η, Δαμιανάκου Χ, Ορφανού Ε, Φωτόπουλος Α. Προσωρινές αποκαταστάσεις: τεχνικές και κλινικοί προ-βληματισμοί. Οδοντοστοματολογική Πρόοδος 1995, 49 (3):193-201.

Ηλιάδης Γ: Νέοι συγκολλητικοί παράγοντες συνθέτων ρητι-νών οδοντικών ιστών. Σύσταση, ιδιότητες, κλινική εφαρ-μογή. Οδοντοστοματολογική Πρόοδος 1986, 40:1-8.

Floyde Eddy Hogeboom: Restorantive Procedures for chil-dren with Ectodermal Dysplasia Journal of Dent. For Children. First quarter 1961:62-72.

Gamm M, Oldelehr H, Van–Husen B: Results and effect of child phychiatric rehabilitation in polymorphic ectoder-mal dysplasia syndrome. Z kinder Jugenpsychiatric vol. 13, iss. 4 (1985):362-74.

Goepferd SJ, Caroll CE. Hypohidrotic ectodermal dyspla-sia: a unique approach to esthetic and prosthetic man-agement J Am Dent Assoc 1981, 102:867-869.

Koch G, Modeer Th, Poulsen S, Rasmussen P: Pedodontics A Clinical approach. 1st edition, 2nd printing 1994, Copy-right 1991.

Kupietzky A, Milton H: Hypohidritic ectodermal dys-plasia: Characteristics and treatment. Quintessence Int 1995; 26:285-291.

Μπότος ΣΔ, Παρτάλης ΧΠ, Ουλής ΚΙ, Πολυζώης ΓΛ: Εξω-δερμική δυσπλασία, ολιγοδοντία και προσθετική αποκα-τάσταση. Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και αναφορά περιστατικού. Παιδοδοντία 2002, 16(1):37-45.

Ουλής ΚΙ, Βαλαβάνης ΔΚ: Προβλήματα ειδικού ενδιαφέ-ροντος στη χρήση ανοξείδωτων στεφανών για νεογιλούς και μόνιμους γομφίους. Παιδοδοντία 1988, 3(1):45-56.

Pigno MA, Balckman RB, Cronin RJ, Cavazos E: Prosth-odontic management of ectodermal dysplasia: a review of the literature. J Prosthet Dent 1996, 76:541-545.

Rapp R, Winter GB: A colour Atlas of Clinical conditions in Paedodontics. Walfe Medical Publications L.T.D. 1979, Hypodontia 85-95, 129, 473.

Simonsen. Pit & Fissure Sealants in Clinical Application-sof the Acid Etch Technique, Ch, 2, 19-42, Chicago: Quin-tessence Publishing Co., 1978.

Σημειώσεις Παιδοδοντίας ΙΙ, Αθήνα 2003. Γνωστικό αντι-κείμενο Παιδοδοντιατρικής.

Σπυροπούλου ΜΝ: Βασικές αρχές ορθοδοντικής. Προβλή-ματα στην περίοδο των μικτών φραγμών, Εκδόσεις ΒΗ-ΤΑ, Αθήνα 2000.

Thoma R. Diagnosis of oral disease Oral and dental Diag-nosis 5 ed. 1964:210.

Τσούτσος Α, Ανδριτσάκης Δ: Ακίνητη Κλινική Προσθετική, Έγχρωμος Άτλαντας, 1987.

Χότουμαν Ε, Δαμιανάκου Χ, Τσούτσος Α: Προσθετική απο-κατάσταση ολικής ή μερικής ανοδοντίας σε ασθενείς με εξωδερμική δυσπλασία. Οδοντοστοματολογική Πρόοδος 1995, 49(5):313-320.

98― ―99


ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εισαγωγή και η επιτυχής κλινική εφαρμογή των

οστεοενσωματούμενων εμφυτευμάτων στην Οδοντια-τρική τα τελευταία 15 χρόνια, άλλαξε τη φιλοσοφία στην θεραπευτική αντιμετώπιση της ολικής και με-ρικής νωδότητας, σε σχέση με ότι ίσχυε παλαιότερα. Με τη χρήση των εμφυτευμάτων ως στηρίγματα έχου-με τη δυνατότητα, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να αποκαταστήσουμε την ολική νωδότητα με ακίνητες αποκαταστάσεις ή κινητές επένθετες οδοντοστοιχίες αντί των κλασικών ολικών οδοντοστοιχιών.

Οι στηριζόμενες σε εμφυτεύματα επένθετες οδο-ντοστοιχίες είναι μια αξιόπιστη και απλή εναλλακτι-κή λύση, με πλεονεκτήματα απέναντι στα προβλή-ματα συγκράτησης και σταθερότητας των κλασικών ολικών οδοντοστοιχιών (Adell και συν. 1981, Brane-mark και συν. 1985, Walmsley, Nilner 1997). Τα πλε-ονεκτήματα που προσφέρουν, έναντι των συμβατι-κών οδοντοστοιχιών, είναι ψυχολογικά, λειτουργικά και βιολογικά, όπως βελτιωμένη σταθερότητα και συ-γκράτηση, αυξημένη μασητική ικανότητα, καλύτε-ρη αισθητική αντίληψη και μειωμένη οστική απορ-ρόφηση της φατνιακής ακρολοφίας (Brεnemark και συν. 1985, Σταυράκης Καρκαζής 2002). Εκεί που η ένδειξη των επιεμφυτευματικά στηριζόμενων επένθε-των οδοντοστοιχιών προβάλλει ως ιδανική λύση, εί-ναι στην αντιμετώπιση νωδών ασθενών που παρου-σιάζουν εκτεταμένα ελλείμματα μαλακών και σκλη-ρών ιστών, επειδή στους ασθενείς αυτούς τα προβλή-ματα στήριξης και σταθερότητας από την εφαρμογή των συμβατικών οδοντοστοιχιών είναι μεγαλύτερα. Η προσπάθεια αποκατάστασης αυτών των περιστατικών αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τον οδοντίατρο, λό-γω της δυσκολίας που παρουσιάζουν στο σχεδιασμό και στην αντιμετώπισή τους. Οι ιδιαίτερες δυσκολί-ες εντοπίζονται, κυρίως, στην αισθητική απόδοση, στην τοποθέτηση των εμφυτευμάτων συχνά σε μη ιδα-

Προσθετική αποκατάσταση ολικής νωδότητας της άνω γνάθου με στηριζόμενες σε εμφυτεύματα επένθετες οδοντοστοιχίες σε περιπτώσεις μεγά-λων ελλειμμάτων σκληρών και μαλακών ιστών.

ΠΕΡΙΛΗΨΗΟι στηριζόμενες σε εμφυτεύματα επένθετες οδο-

ντοστοιχίες αποτελούν εναλλακτική λύση στην απο-κατάσταση της ολικής νωδότητας, σε σύγκριση με τις κινητές ολικές οδοντοστοιχίες. Ιδιαίτερα, προ-

βάλλουν ως ιδανική λύση αποκατάστασης σε περι-πτώσεις μεγάλης απώλειας σκληρών και μαλακών

ιστών των γνάθων, επειδή στις αποκαταστάσεις αυ-τές τα προβλήματα στήριξης και σταθερότητας, από

την εφαρμογή των συμβατικών οδοντοστοιχιών, εί-ναι μεγαλύτερα. Η αντιμετώπιση των περιστατικών

αυτών απαιτεί καλό σχεδιασμό, γνώση και εκτίμη-ση διαφόρων εμβιομηχανικών παραμέτρων, για την

αποφυγή υπερφορτίσεων, που οδηγούν σε αποτυχία. Στην εργασία αυτή περιγράφεται η προσθετική απο-κατάσταση με επένθετες οδοντοστοιχίες, στηριζόμε-

νες σε εμφυτεύματα, σε δύο ασθενείς με ελλείμμα-τα σκληρών και μαλακών ιστών. Στην πρώτη περί-

πτωση υπήρχε γναθεκτομή του δεξιού ημιμορίου της άνω γνάθου, λόγω αφαίρεσης καλοήθους όγκου. Στη

δεύτερη υπήρχε πλήρης απορρόφηση σημαντικού τμήματος του οστού του δεξιού ημιμορίου της άνω γνάθου και της υπερώας, λόγω χρόνιας φλεγμονής με επέκταση στο ιγμόρειο άντρο, που αναπτύχθηκε

γύρω από εμφύτευμα τύπου Linkow.

Κωνσταντίνος Δ. Σιόρμπας*

uΛέξεις κλειδιά (Key words):εμφυτεύματα, επένθετες οδοντοστοιχίες, αποκατάσταση ολικής νωδότητας, άνω γνάθος, ελλείμματα σκληρών–μαλακών ιστών,implants, overdentures, prosthetic treatment, edentulous, maxilla, hard and soft tissue deficits.

*Χειρουργός Οδοντίατρος

98― ―99

νικό οστικό υπόστρωμα και στην ανάγκη ανάπλασης των ελλειμμάτων των σκληρών και μαλακών ιστών με εφαρμογή τοπικών αυξητικών τεχνικών ή και τεχνη-τών προσθετικών μέσων. Η στήριξη στις ολικές επί εμ-φυτευμάτων επένθετες οδοντοστοιχίες προέρχεται κυ-ρίως από τον βλεννογόνο, ενώ τα εμφυτεύματα προ-σφέρουν κυρίως συγκράτηση, γι’ αυτό επιβάλλεται να ακολουθήσουμε τους κανόνες της κινητής προσθετικής στον σχεδιασμό τους (Adell και συν. 1981, Brεnemark και συν. 1985, Glanz, Nilner 1997, Naert και συν. 1991, Σταυράκης και Καρκαζής 2002).

Υπάρχει και ο σχεδιασμός πιο άκαμπτων κατα-σκευών που δεν επιτρέπουν κινητικότητα ή περιστρο-φή των στοιχείων συγκράτησης, στις οποίες οι απαιτή-σεις στήριξης από τα εμφυτεύματα είναι οι ίδιες με τις απαιτήσεις στήριξης των ακίνητων προσθετικών εργα-σιών.

Για να πραγματοποιήσουμε τεχνικά μια επένθε-τη οδοντοστοιχία, προτείνονται πολλά σχεδιαστικά μοντέλα, μέθοδοι, λύσεις και πολυάριθμα υλικά. Στό-χος μας πρέπει να είναι η αισθητική και λειτουργική αποκατάσταση των δομών του στόματος, καθώς και η μακροχρόνια και χωρίς προβλήματα λειτουργικότητα της πρόσθεσης. Για να πετύχουμε το στόχο αυτό, προ-ϋπόθεση είναι η σωστή επιλογή των ασθενών και ένα ολοκληρωμένο σχέδιο θεραπείας (Brεnemark και συν. 1985, Naert 1997). Βασικοί παράγοντες στο σχέδιο θε-ραπείας είναι οι σχέσεις των γνάθων, ο βαθμός απορ-ρόφησης των ακρολοφιών, η ανάγκη υποστήριξης των μαλακών ιστών του προσώπου, ο αριθμός και η θέση των εμφυτευμάτων και η οικονομική δυνατότητα του ασθενούς (Adell και συν. 1981, Brεnemark και συν. 1985, Aνδριτσάκης και συν. 2002, Mericske–Stern και συν. 2002). Iδιαίτερη βαρύτητα στην επιτυχή έκβαση της προσθετικής θεραπείας έχει η σωστή εργαστηρια-κή κατασκευή, η επιλογή των στοιχείων συγκράτησης

και η παθητική εφαρμογή της κατασκευής, ώστε να μην έχουμε ανάπτυξη υπερφορτίσεων και καμπτικών ροπών που οδηγούν στην αποτυχία (Glanz και Nilner 1997, Hooghe και Naert 1997).

Η πρόγνωση των εμφυτευμάτων στην άνω γνάθο είναι εξίσου καλή με την κάτω γνάθο για την στήριξη επένθετης οδοντοστοιχίας, όταν τα χρησιμοποιούμε-να εμφυτεύματα είναι 4 ή περισσότερα, συνδεδεμένα μεταξύ τους με άκαμπτη δοκό, η οποία με τα στοιχεί-α συγκράτησης επιτρέπει λειτουργική ευλυγισία στην επένθετη οδοντοστοιχία (Glanz και Nilner 1997, Naert και συν. 1991, Wright και συν. 1995).

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζεται η αντιμετώπιση της ολικής νωδότητας δύο ασθενών με ιδιαίτερα προβλή-ματα, λόγω ελλειμμάτων που καθιστούσαν αδύνατη την στήριξη συμβατικών ολικών οδοντοστοιχιών.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ 1η περίπτωση

Ασθενής 59 ετών ήρθε στο ιατρείο μετά από επέμ-βαση μερικής γναθεκτομής της άνω γνάθου, για την αφαίρεση καλοήθους όγκου (γιγαντοκυτταρική επου-λίς), γνωρίζοντας την δυσκολία προσθετικής αποκατά-στασης της νωδότητας στην άνω γνάθο (εικόνες 1–11).

Από την κλινική και ακτινογραφική μελέτη προ-έκυψε η διαπίστωση μεγάλου ελλείμματος μαλακών και σκληρών ιστών σε όλο το τμήμα του δεξιού ημιμο-ρίου της άνω γνάθου. Ο βλεννογόνος της υποτιθέμε-νης ακρολοφίας και του δεξιού τμήματος της υπερώας παρουσίαζε μικρού βαθμού εμβύθιση στην ψηλάφηση της περιοχής, από την απουσία οστικής υποστήριξης, καθώς και κινητικότητα στις κινήσεις της παρειάς και του άνω χείλους. Στο αριστερό ημιμόριο της άνω γνά-θου υπήρχε η δυνατότητα αξιοποίησης τμήματος του οστού για την τοποθέτηση εμφυτευμάτων. Η διατήρη-ση των 21, 23 δοντιών κρίθηκε ότι δεν εξυπηρετούσε

Εικ. 1. Αρχική πανοραμική ακτινογραφία. Εικ. 2. Αρχική κλινική εικόνα.

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Σιόρμπας

100― ―101

Siormpas Odontostomatologic News, Volume 4, No 3

Εικ. 3. Τοποθέτηση των εμφυτευμάτων. Εικ. 4. Πανοραμική ακτινογραφία μετά την τοποθέτησητων εμφυτευμάτων.

Εικ. 5. Αποτύπωμα 6 μήνες μετά την τοποθέτηση. Εικ. 6. Η δοκός τοποθετημένη στο στόμα.

τον σχεδιασμό κατασκευής επένθετης οδοντοστοιχίας σε συνδυασμό με εμφυτεύματα λόγω της κινητικότη-τας αυτών και της ακρορριζικής εντόπισης ενεργού φλεγμονής στον 21.

Μετά την αξιολόγηση της κατάστασης, από την με-λέτη του ιατρικού ιστορικού, την κλινική εξέταση, των ακτινογραφιών και των εκμαγείων, προγραμματίσαμε την εξαγωγή των 21 και 23 δοντιών και τη τοποθέτηση τεσσάρων εμφυτευμάτων στο αριστερό ημιμόριο της άνω γνάθου, με σκοπό την κατασκευή δοκού, συνδέ-οντας τα εμφυτεύματα μεταξύ τους (ναρθηκοποίηση), για την μονόπλευρη, αναγκαστικά, στήριξη επένθετης ολικής οδοντοστοιχίας. Το πρωτόκολλο των τεσσάρων ναρθηκοποιημένων εμφυτευμάτων στην άνω γνάθο έχει την καλύτερη πρόγνωση, όπως έχει αποδειχθεί από πολλές έρευνες, για την συγκράτηση και στήριξη επένθετων οδοντοστοιχιών, σε αντίθεση με τα μεμονω-μένα εμφυτεύματα. Τοποθετήθηκαν τέσσερα εμφυτεύ-ματα Xive. Το ένα, με μήκος 11 χιλιοστά και διάμετρο 4,5 χιλιοστά, τοποθετήθηκε άμεσα μετά την εξαγωγή στη θέση του 21. Τα άλλα τρία, με μήκος 11, 13, 11 χιλι-

οστά και διάμετρο 3, 8 χιλιοστά, τοποθετήθηκαν αντί-στοιχα στις θέσεις των 22, 24, 25 δοντιών με πολύ καλή αρχική σταθερότητα.

Μετά την περίοδο επούλωσης στην αποκάλυψη των εμφυτευμάτων διαπιστώθηκε κινητικότητα στο εμφύτευμα που είχε τοποθετηθεί στην θέση του 21, γι’ αυτό και αφαιρέθηκε. Κρίθηκε ότι η απώλεια του ενός εμφυτεύματος δεν επηρέαζε σημαντικά τον σχεδιασμό της δοκού που θα στήριζε την επένθετη οδοντοστοιχία. Έτσι προχωρήσαμε στο σχεδιασμό μιας κατασκευής με μια απλή εξατομικευμένη χυτή δοκό άκαμπτη, με μι-κρή προέκταση εγγύς και άπω και στοιχεία συγκρά-τησης δύο σφαιρικούς συνδέσμους και ενός τμήματος κυκλικής δοκού, πάνω στα οποία εφάρμοσαν τα εφίπ-πια συγκράτησης που είχαν ενσωματωθεί στο εσωτερι-κό της οδοντοστοιχίας.

Η κατασκευή της δοκού αυτού του τύπου έχει αρ-κετά πλεονεκτήματα, όπως την καλή συγκράτηση και σταθερότητα της οδοντοστοιχίας, χαμηλούς μοχλο-βραχίονες και άρα ανάπτυξη μειωμένων ροπών στρέ-ψης στα εμφυτεύματα. Επίσης, πλεονέκτημα είναι, ότι

100― ―101

Εικ. 7. Ολική οδοντοστοιχία με τη δοκό τοποθετημένηστα σημεία συγκράτησης.

Εικ. 8. Ολική οδοντοστοιχία με τα στοιχεία συγκράτησης.

Εικ. 9. Η δοκός στο στόμα. Εικ. 10. Η οδοντοστοιχία στο στόμα.

Εικ. 11. Αισθητική απεικόνιση οδοντοστοιχίας – χαμόγελο.

η κατασκευή αυτή επιτρέπει μικρή κινητικότητα και περιστροφή του συστήματος συγκράτησης, για την κατανομή των δυνάμεων περισσότερο στο βλεννογόνο και λιγότερο στα εμφυτεύματα.

Μετά την κατασκευή της επένθετης οδοντοστοιχίας έγινε χειρουργική εξάλειψη του χαλινού και οριζόντια

τομή περίπου 4 εκατοστών δεξιά του χαλινού στην ου-λοπαρειακή αύλακα για περιορισμό των τάσεων από την κίνηση της παρειάς και των χειλέων. Το τραύμα αφέθηκε ανοικτό να επουλωθεί κατά δεύτερο σκοπό. Το έλλειμμα από την γναθεκτομή στο δεξιό τμήμα της άνω γνάθου συμπληρώθηκε από το ακρυλικό της οδο-ντοστοιχίας. Η οδοντοστοιχία, για να επιτευχθεί μέγι-στη βλεννογόνια στήριξη, κατασκευάσθηκε ακολου-θώντας τους κανόνες της κλασικής σχεδίασης των ολι-κών οδοντοστοιχιών. Η ασθενής είναι πολύ ικανοποιη-μένη από το τελικό αποτέλεσμα και την μέχρι σήμερα λειτουργικότητα της κατασκευής.

2η ΠερίπτωσηΑσθενής 57 ετών ήρθε στο ιατρείο, αντιμετωπίζο-

ντας σοβαρό πρόβλημα χρόνιας φλεγμονής του δεξιού ημιμορίου της άνω γνάθου, με επέκταση της φλεγμο-νής στο δεξιό ιγμόρειο και στοματοκολπική επικοινω-νία. Η κατάσταση αυτή ήταν αποτέλεσμα αποτυχημέ-νης τοποθέτησης και διατήρησης επί μακρόν εμφυτεύ-ματος τύπου Linkow (από το 1987), πάνω στην οποία


102― ―103

στηριζόταν ακίνητη αποκατάσταση μικτής στήριξης (φυσικά δόντια με εμφύτευμα).

Στην κάτω γνάθο υπήρχε προσθετική αποκατά-σταση από το 1987, επίσης μικτής στήριξης σε φυσικά δόντια και 2 εμφυτεύματα τύπου Linkow χωρίς κινη-τικότητα, η οποία κρίθηκε, μετά από την κλινική και ακτινογραφική εκτίμηση, ότι μπορούσε να παραμείνει ως έχει (εικόνες 12–18).

Σε πρώτη φάση, έγινε αφαίρεση του εμφυτεύματος, απόξεση του ιγμόρειου άντρου, χειρουργική προσπά-θεια αποκατάστασης της στοματοκολπικής επικοινω-νίας και αφαίρεση όλων των δοντιών της άνω γνάθου. Τεμάχια ιστών της περιοχής στάλθηκαν για βιοψία, το αποτέλεσμα της οποίας ανέφερε χρόνια φλεγμονή και ανάπτυξη ινώδους συνδετικού ιστού.

Σε δεύτερη φάση, προχωρήσαμε σε προσωρινή προσθετική αποκατάσταση με ολική οδοντοστοιχία, η στήριξη της οποίας ήταν προβληματική, λόγω της κινητικότητας (βύθισης), που εμφάνιζε το δεξιό ημι-μόριο της άνω γνάθου και της υπερώας, συνεπεία της οστικής απορρόφησης της περιοχής, σε συνδυασμό

Εικ. 12. Αρχική πανοραμική ακτινογραφία. Εικ. 13. Προσθιοπίσθια ακτινογραφία κεφαλής.

Εικ. 14. Εμφύτευμα Linkow και γέφυρα μετά την αφαίρεση. Εικ. 15. Παν. α/α μετά την τοποθέτηση των εμφυτευμάτων.

με την έντονη υπερπλασία του βλεννογόνου ολόκλη-ρης της άνω γνάθου. Ακολούθησε μετά η προσπάθεια αξιοποίησης του υπάρχοντος οστικού υποστρώματος στην πρόσθια περιοχή μεταξύ των κυνοδόντων της άνω γνάθου με ταυτόχρονη χρησιμοποίηση οστικού μοσχεύματος για την τοποθέτηση 4 εμφυτευμάτων του συστήματος ASTRA TECH. Τα τρία εμφυτεύματα εί-χαν μήκος 13 χιλιοστά και διάμετρο 4 χιλιοστά, και το τέταρτο είχε μήκος 13 χιλιοστά και διάμετρο 3,5 χι-λιοστά.

Μετά από 8 μήνες, έγινε η αποκάλυψη των εμφυ-τευμάτων και επιβεβαιώθηκε η επιτυχής οστεοενσω-μάτωσή τους. Ακολούθησε η κατασκευή της επένθε-της οδοντοστοιχίας που στηριζόταν πάνω σε μια απλή εξατομικευμένη άκαμπτη δοκό ναρθηκοποίησης των εμφυτευμάτων, με μικρή προέκταση δεξιά και αριστε-ρά, με στοιχεία συγκράτησης 2 συνδέσμους τύπου ce-ka και ενός σφαιρικού συνδέσμου στο κέντρο της δο-κού. Η σχεδίαση της δοκού αυτού του τύπου έχει τα ίδια πλεονεκτήματα που αναφέρθηκαν και στην κα-τασκευή της αντίστοιχης του πρώτου περιστατικού,


102― ―103

Εικ. 16. Η δοκός τοποθετημένη στο στόμα. Εικ. 17. Οδοντοστοιχία με τα στοιχεία συγκράτησης.

Εικ. 18. Αισθητική απεικόνιση οδοντοστοιχίας – χαμόγελο.

επιτρέπει μικρή κατακόρυφη κινητικότητα και περι-στροφή του συστήματος συγκράτησης, ώστε να επι-τυγχάνεται μέγιστη συγκράτηση και σταθερότητα με ανάπτυξη μειωμένων ροπών στρέψης για τα εμφυτεύ-ματα. Η οδοντοστοιχία ενισχύθηκε με πλέγμα χυτό και κατασκευάσθηκε αφήνοντας ελεύθερο κάλυψης τμήμα της υπερώας.

Η στήριξη και η σταθερότητα της επένθετης είναι πάρα πολύ καλή 3 χρόνια μετά, χωρίς την ανάγκη αλ-λαγής των στοιχείων συγκράτησης, που έχουν ενσω-ματωθεί στο σώμα της οδοντοστοιχίας. Η ασθενής εί-ναι πολύ ικανοποιημένη από το τελικό αποτέλεσμα.

ΣΥΖΗΤΗΣΗΑπό την περιγραφή των περιστατικών που ανα-

φέρονται στο άρθρο, συμπερασματικά, προκύπτει, ότι τόσο από προσθετικής όσο και από χειρουργικής πλευράς, ενώ η αποκατάσταση της νωδότητας με εμ-φυτεύματα και επένθετες οδοντοστοιχίες σε περιπτώ-σεις με επαρκή ποσότητα σκληρών και μαλακών ιστών παρουσιάζει μικρό βαθμό δυσκολίας, η αντίστοιχη σε

εκτεταμένες απώλειες ιστών παρουσιάζει υψηλό βαθ-μό δυσκολίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι με την επένθετη οδοντοστοιχία πρέπει να αποκατασταθούν εκτός από τις μύλες των δοντιών και οι δομές του στό-ματος από τις απώλειες των ιστών. Οι εξελιγμένες δυ-νατότητες σήμερα, στην εφαρμογή αυξητικών τεχνι-κών ανάπλασης των ελλειμμάτων των ιστών είναι μια λύση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, η οποία όμως δεν μπορεί να έχει εφαρμογή σε όλες τις περιπτώσεις.

Για να επιτύχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέ-σματα στο σχεδιασμό της αποκατάστασης με επένθετη επιεμφυτευματικά στηριζόμενη οδοντοστοιχία, πρέ-πει να στηριχθούμε στην εμπειρία και στα δεδομένα των κλινικών ερευνών. Η πρόγνωση των εμφυτευμά-των, που τοποθετούνται στην κάτω γνάθο, έχει αποδει-χθεί, ότι είναι η ίδια, όταν χρησιμοποιείται ως τύπος προσθετικής αποκατάστασης επένθετη οδοντοστοιχία ή ακίνητη γέφυρα, ανεξάρτητα από το σύστημα συ-γκράτησης που επιλέγεται.

Στην άνω γνάθο, η πρόγνωση των εμφυτευμάτων είναι πιο ευνοϊκή, όταν επιλέγεται ο τύπος της επέν-θετης οδοντοστοιχίας που στηρίζεται σε 4 ή περισσό-τερα εμφυτεύματα που είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με άκαμπτη δοκό, από τη λύση στήριξή της σε μεμονω-μένα εμφυτεύματα. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να επιλέξει κανείς τις προκατασκευασμένες χυτές δο-κούς με εφίππια συγκράτησης ή τις εξατομικευμένες χυτές ή φρεζαριστές δοκούς με στοιχεία συγκράτησης. Η στήριξη στην περίπτωση αυτή προέρχεται κυρίως από το βλεννογόνο, ενώ τα εμφυτεύματα συμβάλλουν κυρίως στην συγκράτηση της οδοντοστοιχίας και λι-γότερο στη στήριξή της. Η κατασκευή της επένθετης οδοντοστοιχίας, ανάλογα από τις απαιτήσεις στήρι-ξης, μπορεί να έχει μέγιστη βλεννογόνια επέκταση ή όχι.


104― ―105

Από την οπτική της εμβιομηχανικής πλευράς, η πρόγνωση της θεραπείας της ολικής νωδότητας στην άνω γνάθο με τις επιεμφυτευματικά στηριζόμενες οδο-ντοστοιχίες αυξάνεται προς το καλύτερο, όταν:

1) Ο αριθμός των εμφυτευμάτων είναι ο μεγαλύτε-ρος δυνατός.

2) Τα εμφυτεύματα δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους, διότι τότε δεν είναι ικανοποιητική η ακαμψία της δο-κού και αναπτύσσονται καμπτικές ροπές σ’ αυτά.

3) Η δοκός έχει σχεδιασθεί με την όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακαμψία και χωρίς μεγάλες προεκτάσεις.

4) Τα στοιχεία συγκράτησης της δοκού επιτρέπουν λειτουργική ευλυγισία στην επένθετη οδοντοστοιχία (μικρή κινητικότητα και περιστροφή) (Glantz και Nil-ner 1997, Naert και συν. 1991, Wright και συν. 1995).

Υπάρχει και η δυνατότητα κατασκευής πιο σύν-θετων άκαμπτων δοκών, για την στήριξη επένθετων υπερκατασκευών, όταν ο αριθμός των εμφυτευμάτων το επιτρέπει, αλλά το κόστος είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Οι απαιτήσεις στήριξης από τα εμφυτεύματα στην πε-ρίπτωση αυτή είναι όμοιες με τις απαιτήσεις στήριξης μιας ακίνητης εργασίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΑπό την προσωπική κλινική εμπειρία τα τελευταία

16 χρόνια, καθώς και από πλήθος επιστημονικών ερ-γασιών προκύπτει, ότι οι στηριζόμενες σε εμφυτεύμα-τα επένθετες οδοντοστοιχίες είναι μια εναλλακτική λύ-ση στην αντιμετώπιση της ολικής νωδότητας με πλεο-νεκτήματα, απέναντι στα προβλήματα συγκράτησης και σταθερότητας των συμβατικών ολικών οδοντο-στοιχιών, ιδανική, θα έλεγα, σε περιπτώσεις με μεγά-λα ελλείμματα σκληρών και μαλακών ιστών. Υψηλός είναι και ο βαθμός ικανοποίησης των ασθενών από την θεραπεία με τις επιεμφυτευματικά στηριζόμενες επένθετες οδοντοστοιχίες. Όλα αυτά, βέβαια, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, οι κυριότερες των οποί-ων είναι ο σωστός σχεδιασμός, η διατήρηση από τους ασθενείς ενός επιπέδου καλής στοματικής υγιεινής και ο τακτικός επανέλεγχος, για τον οποίο συνυπεύθυνοι είναι γιατρός και ασθενής.

SUMMARYProsthetic treatment for edentulous maxilla with overdentures supported by implants in cases of hard and soft tissue deficits.K. D. Siormpas Οdontostomatologic News 2003, 4:98-104.

Implant supported overdentures is an alternative solution for the effective treatment of the edentulous

patient. They present several advantages compared to the complete dentures and they consist an ideal tool for the rehabilitation of patients presenting extensive loss of hard and soft tissues in the jaw areas. In these cases, with the use of conventional dentures, one may face up serious problems concerning stability and re-tention.

For this reason, there is a need for a careful treat-ment plan as well as a good knowledge of the fac-tors that influence the loading patterns and surface straining, in order to avoid overloadings that may lead to failures.

In this study, two cases treated with implant sup-ported overdentures are presented, the first one fol-lowing the dissection of the right part of the upper jaw due to a benign tumor and the second one follow-ing bone loss of the right part of the upper jaw due to a chronic infection.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAdell R, Lekholm U, Rockler B, Brenemark PI: A 15–year

study of osseointegrated implants in the treatment of the edentulous jaw. Int J Oral Surg 1981; 10:387-416.

Ανδριτσάκης Π, Γoύσιας Η, Καραγιάννης Α, Κούρτης Σ, Φουρμούζης Ι: Συμβατική ή Επιεμφυτευματική Αποκατά-σταση; Ελληνικά Στοματολογικά Χρονικά 2002; 46:50-51.

Brεnemark PI, Zarb GA, Albrektsson T: Tissue integrated prosthesis: osseointegration in clinical dentistry. Quin-tessence, Chicago 1985, pp. 235-237.

Glantz PO, Nilner K: Biomechanical aspects on overden-ture treatment. J Dent. 1997; 25:21-24.

Hooghe M, Naert I: Implant supported overdentures – the Leuven experience. J Dent. 1997; 25:25-S32.

Mericske–Stern R, Oetterli M, Kiener P, Mericske E: A fol-low–up study of maxillary implants supporting an over-denture: clinical and radiographic results. Int J Oral Maxillofac Implants 2002; 17/5:678-686.

Naert IE: Patient evaluation and treatment planning. J Dent. 1997; 25:5-11.

Naert I, Quirynen M, Theuniers G, van Steenberghe D: Prosthetic aspects of osseiointegrated implants support-ing overdentures. A 4–year report. J Prosthet Dent 1991; 65:671-680.

Σταυράκης Γ, Kαρκαζής H: Επένθετες Οδοντοστοιχίες. Ελ-ληνικά Στοματολογικά Χρονικά 2002, 46:238-239.

Walmsley AD, Nilner K: Overdentures – when and how. J Dent 1997; 25:1-3.

Wright PS, Watson RM, Heath MR: The effects of prefabri-cated bar design on the success of overdentures stabilized by implants. Int J Oral Maxillofac Implants 1995; 10:79-87.


•Διεύθυνση για ανάτυπα: Κωνσταντίνος Δ. Σιόρμπας Ηρώων Πολυτεχνείου 123, 412 22 Λάρισα

104― ―105

ΠΕΡΙΛΗΨΗΟ έξω πτερυγοειδής μυς αποτελείται από

δύο διαφορετικές κεφαλές, οι οποίες λειτουργικά συμπεριφέρονται ως δύο τελείως ξεχωριστοί μύες.

Οι ίνες και των δύο γαστέρων προσφύονται στο πτερυγοειδές βοθρίο του κονδύλου. Μέρος των ινών

της άνω κεφαλής προσφύεται στη πρόσθια επιφά-νεια της αρθρικής κάψας. Εξαιτίας της στερρής προ-σκόλλησης μεταξύ του αρθρικού δίσκου, της αρθρι-

κής κάψας και των ινών του έξω πτερυγοειδή μυ στο σημείο πρόσφυσης, φαίνεται πως ο έξω πτερυγο-ειδής μυς επενεργεί κατευθείαν στον αρθρικό δίσκο.

Η κάτω κεφαλή του μυ λειτουργεί συνεργικά με τους άνωθεν τους υοειδούς μύες στις κινήσεις δι-άνοιξης της κάτω γνάθου ενώ η άνω κεφαλή δρα

ανταγωνιστικά των άνωθεν του υοειδούς μυών και είναι ενεργή κατά τη διάρκεια της ανάσπασης, της

κατάποσης και της μάσησης.Μάλλον δεν υπάρχουν νευρομυϊκοί άτρακτοι

στον έξω πτερυγοειδή μυ. Κεντρομόλες αισθητικές και κινητικές ώσεις από τους μηχανοϋποδοχείς

της κροταφογναθικής διάρθρωσης μεταφέρονται στο κινητικό και αισθητικό πυρήνα του τρίδυμου

νεύρου και παρέχουν πληροφορίες για την μεταβολή της θέσης του κονδύλου. Κάθε διαταραχή στη

σύγκλειση συντελεί στη μεταβολή της λειτουργικής δυναμικής του έξω πτερυγοειδή μυ με σκοπό

τη προστασία της κροταφογναθικής διάρθρωσης.


ΕΙΣΑΓΩΓΗΟ έξω πτερυγοειδής μυς εμπλέκεται στην αιτιολο-

γία και την θεραπεία των διαταραχών της κροταφο-γναθικής διάρθρωσης. Γι’ αυτό το λόγο η ακριβής γνώ-ση της περιγραφικής ανατομικής του μυ, όπως επίσης και η διερεύνηση της πιθανής διαπλοκής του διάρθρι-ου δίσκου και του έξω πτερυγοειδή μυ είναι σημαντικά στοιχεία που οδηγούν στο παθολογικό υπόβαθρο των ανωμαλιών της κροταφογναθικής διάρθρωσης. Επι-πρόσθετα, η μελέτη της λειτουργικής δυναμικής του μυ, όπως επίσης και της εξειδικευμένης νευρομυϊκής του λειτουργίας, είναι δυνατόν να βοηθήσει στη δια-λεύκανση σκοτεινών πτυχών των κροταφογναθικών διαταραχών και του αρθρικού πόνου.

1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ.Ο έξω πτερυγοειδής μυς είναι ένας κωνικός, παχύς

και μικρός σε μήκος μυς, που εκτείνεται οριζόντια με-ταξύ της υποκροτάφιας χώρας και του κονδύλου της κάτω γνάθου (Ermshar C B Jr 1982). Αποτελείται από δύο γαστέρες ή κεφαλές. Η άνω κεφαλή εκφύεται από το κατώτερο τμήμα της πλάγιας επιφάνειας της μεγά-λης πτέρυγας του σφηνοειδούς οστού και από την υπο-κροτάφια ακρολοφία του σφηνοειδούς οστού. Η κάτω κεφαλή εκφύεται από την πλάγια επιφάνεια της έξω πτερυγοειδούς αποφύσεως του σφηνοειδούς οστού

(Clark WE LeG 1946). Οι μυϊκές ίνες διατρέχουν ορι-ζοντίως τον μυ (εικ. 1) και προσφύονται σε ένα εντύ-πωμα στο πρόσθιο τμήμα του αυχένα του κονδύλου και στο πρόσθιο χείλος του αρθρικού δίσκου (Ermshar C B Jr 1982).

Κατά τον Last Last RJ (1984), οι δύο κεφαλές του έξω πτερυγοειδή μυ συγκλίνουν και συνενώνονται σε ένα κοντό, παχύ τένοντα, ο οποίος προσφύεται στο πτερυ-γοειδές βοθρίο της κονδυλοειδούς αποφύσεως της κά-τω γνάθου, κάτω από το έσω άκρο του κονδύλου. Οι άνω ίνες του τένοντα κείνται πάνω από το πτερυγοει-δές βοθρίο, διαπερνούν και προσφύονται στο αρθρικό δίσκο της κροταφογναθικής διάρθρωσης και στο πρό-σθιο τμήμα της αρθρικής κάψας (Last RJ 1984).

Νευρομυϊκή λειτουργία και δυναμικήτου έξω πτερυγοειδή μυ.

Απόστολος Ι. Τσολάκης*

uΛέξεις κλειδιά (Key words):έξω πτερυγοειδής, κινήσεις διάνοιξης κάτω γνάθου, κινήσεις ανάσπασης κάτω γνάθου, διαταραχή σύγκλεισης,lateral pterygoid, opening mandibular movements, closing mandibular movements, occlusal imbalances.

*Ορθοδοντικός – Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

106― ―107


Με την ανατομική μορφή των δύο διαφορετι-κών κεφαλών του έξω πτερυγοειδή μυ, δηλαδή με την ύπαρξη της άνω και κάτω κεφαλής, συμφωνούν και οι Honee (1972), Takano (1986) και Quemar και συν. (1993). Αντίθετα, ο Grant (1958) ισχυρίζεται ότι ο έξω πτερυγοειδής μυς αποτελεί μια ξεχωριστή μονάδα με ημιπτεροειδή εμφάνιση που είναι αδύνατο να δια-χωριστεί σε επιμέρους τμήματα. Υπάρχουν όμως και ερευνητές, όπως οι Troiano (1967), Sugisaki και συν. (1986) και Ogutcen–Toller και Juniper (1993), οι οποί-οι αναφέρουν ότι ο έξω πτερυγοειδής μυς αποτελείται από τρία επιμέρους τμήματα, δηλαδή από μία άνω κε-φαλή, μία κάτω κεφαλή αλλά και μία μέση κεφαλή η οποία εισέρχεται στο πλέον εγγύς τμήμα της αρθρικής κάψας.

Σύμφωνα με τον Moyers (1950), οι ανατομικές δι-αφορές του έξω πτερυγοειδή μυ ίσως οφείλονται στην ανατομική ποικιλομορφία του μυ, όχι μόνο μεταξύ δια-φορετικών ατόμων αλλά και μεταξύ του ιδίου ατόμου.

2. ∆ΙΑΠΛΟΚΗ ΑΡΘΡΙΚΟΥ ∆ΙΣΚΟΥ ΚΑΙEΞΩ ΠΤΕΡΥΓΟΕΙ∆Η ΜΥ.Μεγάλη σημασία αποδίδεται στο γεγονός εάν η

άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ προσφύεται στον αρθρικό δίσκο ή στον κόνδυλο της κάτω γνάθου. Κι αυτό διότι, ανάλογα με την πρόσφυση, ο έξω πτερυ-γοειδής μυς θα μπορούσε να συνεισφέρει στην παρε-κτόπιση του δίσκου και να ευθύνεται για τον αρθρι-κό πόνο.

Σύμφωνα με τον Rees (1954) και τον McNamara (1973), ο έξω πτερυγοειδής μυς καταφύεται στον αρ-θρικό δίσκο, στην αρθρική κάψα της ΚΓΔ και στον κόνδυλο. Ο McDevitt (1989) και οι Kaplan και As-sal (1991) πιστεύουν πως οι ανώτερες ίνες της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδούς μυός προσφύονται στον αρθρικό δίσκο και στην αρθρική κάψα, ιδιαίτε-ρα στην έσω επιφάνεια και πως οι κατώτερες ίνες δια-πλέκονται με εκείνες της κάτω κεφαλής και προσφύο-νται στον αυχένα της κάτω γνάθου. Βασικά ξεχώρισαν δύο διαφορετικές απόψεις σε σχέση με την κατάφυση της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδή μυ. Οι Honee (1972), Mahan και συν. (1983), Pinkert (1984), Meyen-berg και συν. (1986), Wilkinson (1988), Wilkinson και Chan (1989) υποστηρίζουν ότι η άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ δεν προσφύεται στο δίσκο. Πιστεύεται όμως ότι ένα μικρό τμήμα των μυϊκών ινών της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδή μυ προσφύεται στο πρό-σθιο τμήμα της κάψας και, κατ’ αυτό τον τρόπο, προ-σφύεται είτε άμεσα, είτε έμμεσα στον κόνδυλο και όχι στο διάρθριο δίσκο.

Οι Arstad (1954) και Pinkert (1974, 1980) ισχυρίζο-

νται όχι μόνο ότι ο έξω πτερυγοειδής μυς είναι τελείως ανεξάρτητος από το δίσκο αλλά και ότι ταυτόχρονα υπάρχουν ινώδη διαφράγματα που διαχωρίζουν το δί-σκο από το μυ.

Από την άλλη πλευρά, οι Le Toux και συν. (1989), Carpentier και συν. (1988), Dauber (1987), Summig και συν. (1991), Warkick και Williams (1980), Wid-malm και συν. (1987) και Scmolke (1994) υποστηρί-ζουν ότι η άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ προ-σφύεται κατευθείαν στον δίσκο και στον κόνδυλο.

Σύμφωνα με τους Rees (1954), Wilkinson και Mary-niuk (1983), η πλειοψηφία των μυϊκών ινών του έξω πτερυγοειδή μυ εισέρχεται στον κόνδυλο και μόνο ένα μικρό κλάσμα των μυϊκών ινών του μυ διαπλέκεται με το δίσκο.

Οι Wongwatana και συν. (1994) αναφέρουν ότι οι μισές από τις Κ.Γ.Δ. που διερεύνησαν, παρουσίασαν ιστολογική διαπλοκή του διάρθριου δίσκου και του έξω πτερυγοειδή μυ, ενώ οι άλλες μισές δεν παρουσία-σαν καμία σχέση μεταξύ δίσκου και μυ.

Σύμφωνα με τους Heylings και συν. (1995) μόνο τμήμα της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδή μυ προ-σφύεται στο πρόσθιο τμήμα της αρθρικής κάψας, η οποία με τη σειρά της προσφύεται στερρά στον αρ-θρικό δίσκο, δίνοντας την εντύπωση ότι ο μυς και ο δίσκος έρχονται σε άμεση επαφή. Σε όλα τα ιστολο-γικά παρασκευάσματα που διερεύνησαν οι Heylings και συν. (1995) ήταν εμφανής η πρόσφυση της άνω κε-φαλής του μυ στο έσω πρόσθιο τμήμα της κάψας αλ-λά παρουσιάστηκαν διάφοροι βαθμοί πρόσφυσης στη πλάγια πλευρά της αρθρικής κάψας της κροταφογνα-θικής διάρθρωσης. Το εναπομένον τμήμα της άνω κε-φαλής του έξω πτερυγοειδή μυ προσφύεται στον κόν-δυλο της κάτω γνάθου. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν δυνατό να καταδειχθεί κατευθείαν πρόσφυση ινών της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδή μυ στον αρθρικό δί-σκο.

Κατά την μακροσκοπική εξέταση (Heylings JD, Nielsen C, McNeil C 1995), οι ανώτερες ίνες του έξω πτερυγοειδή μυ φαίνεται να προσφύονται άμεσα στο δίσκο. Οι ίδιοι ερευνητές όμως, κατά την μικροσκοπι-κή εξέταση, διαπιστώνουν πως οι ανώτερες μυϊκές ίνες του έξω πτερυγοειδή μυ δεν προσφύονται κατευθείαν στον δίσκο αλλά μάλλον στη πρόσθια επιφάνεια της αρθρικής κάψας και στον κόνδυλο. Επειδή υπάρχει μια στερρή προσκόλληση μεταξύ του δίσκου, της κά-ψας και του μυ στο σημείο πρόσφυσης, όλες οι άλλες προαναφερόμενες ανατομικές μονάδες λειτουργούν ως μια αναπόσπαστη ολότητα. Κατ’ αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν ο μυς να επηρεάσει τις κινήσεις του αρ-θρικού δίσκου.

106― ―107


Οι διαφοροποιήσεις στα σημεία κατάφυσης της άνω κεφαλής του έξω πτερυγοειδή μυ από διάφορους μελετητές είναι δυνατόν να οφείλονται είτε στις δια-φορές μεταξύ μακροσκοπικής και μικροσκοπικής εξέ-τασης, είτε στις διάφορες τομές που λαμβάνονται κατά την προετοιμασία του μυ για την μικροσκοπική εξέ-ταση. Επίσης, οι διαφοροποιήσεις στη διαπλοκή του αρθρικού δίσκου και του έξω πτερυγοειδή μυ είναι δυ-νατόν να οφείλονται στις διαφορές των φύλων, στις δι-αφορές ηλικίας ή στις διαφορές ανατομικής επανακα-τασκευής (Widmalm SE, Lillie JH, Ash MM Jr 1987).

3. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ∆ΥΝΑΜΙΚΗΤΟΥ EΞΩ ΠΤΕΡΥΓΟΕΙ∆Η ΜΥ.Σύμφωνα με τους Lord (1913), Molin (1973) και

Widmalm και συν. (1987,) ο έξω πτερυγοειδής μυς πα-ρουσιάζει τρεις κύριες λειτουργίες:

1. Συμμετέχει στη παραγωγή πλάγιων κινήσεων της κάτω γνάθου κατόπιν ετερόπλευρης μυϊκής δρά-σης,

2. Μετακινεί τον αρθρικό δίσκο και τον κόνδυλο σε πρόσθια κατεύθυνση κατόπιν αμφίπλευρης μυϊ-κής δράσης και

3. Σταθεροποιεί το σύμπλεγμα δίσκου–κονδύλου.Κατά τους Arstad (1954) και Osborn (1985), οι δρά-

σεις του έξω πτερυγοειδή μυ είναι μόνο δύο και συνί-στανται αφενός στη σταθεροποίηση της κροταφογνα-θικής άρθρωσης κατά τη διάρκεια της περιστροφικής και μεταφορικής κίνησής της και αφετέρου στην πα-ραγωγή πλαγίων κινήσεων της κάτω γνάθου. Πάντως, οι κινήσεις του δίσκου είναι αυστηρά δευτερογενείς και εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από τον κόνδυλο.

Οι Moyers (1950), Zenker και Zenker (1955), Carl-soo (1956), Woelfel και συν. (1957, 1960), Moller (1966) και Griffin και Munro (1969) συμφωνούν ότι ο έξω πτερυγοειδής μυς είναι ενεργός σε πλάγιες κινήσεις της κάτω γνάθου, όπως επίσης και σε κινήσεις προο-λισθήσεως.

Παρόλα αυτά, οι Chissin (1906), Lord (1913) αναφέ-ρουν ότι ο έξω πτερυγοειδής κατασπά την κάτω γνάθο χωρίς να παράγει πλάγιες κινήσεις της κάτω γνάθου. Ο Sugisaki και συν. (1986) υποστηρίζει ότι ο δίσκος με-τακινείται ενεργώς μετά από σύσπαση του έξω πτερυ-γοειδή μυ ενώ ο Osborn (1985) διαπίστωσε μόνο δευ-τερογενείς μετακινήσεις του δίσκου που εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από τη διαδρομή του κονδύλου.

Ο McNamara (1973) περιέγραψε τις ανεξάρτητες λειτουργίες των δύο κεφαλών του έξω πτερυγοειδή μυ μετά από ηλεκτρομυογραφικές μελέτες. Η κάτω κεφα-λή του μυ λειτουργεί συνεργικά με τους άνωθεν του υο-ειδούς μυς στις κινήσεις διάνοιξης της κάτω γνάθου.

Δεν βρέθηκε λειτουργία του μυ κατά τη διάρκεια της κατάποσης ή κατά τις κινήσεις ανάσπασης της κάτω γνάθου.

Αντίθετα, η άνω κεφαλή δεν ήταν ενεργής κατά τη διάρκεια κατάσπασης της κάτω γνάθου. Η άνω κεφα-λή δρα ανταγωνιστικά των άνωθεν του υοειδούς μυών και είναι ενεργής κατά τη διάρκεια της ανάσπασης, της κατάποσης και της μάσησης. Η άνω κεφαλή στα-θεροποιεί τη κεφαλή του κονδύλου και τον αρθρικό δί-σκο ως προς το αρθρικό φύμα του κροταφικού οστού κατά τη διάρκεια της ανάσπασης της κάτω γνάθου ενώ η κάτω κεφαλή υποβοηθά στη μετατόπιση της κεφα-λής του κονδύλου προς τα κάτω, πρόσω και αντίπλευ-ρα κατά τη διάρκεια των κινήσεων διάνοιξης της κάτω γνάθου (McNamara JA 1973).

Παρόλα αυτά, οι Lehr και Owens (1980), μελετώ-ντας ηλεκτρομυογραφικά τον έξω πτερυγοειδή μυ, δεν ήταν σε θέση να υποστηρίξουν τους διαφορετικούς ρό-λους των δύο κεφαλών του μυ. Βρήκαν ότι ο έξω πτε-ρυγοειδής μυς είναι ενεργός σε προολίσθηση αλλά όχι σε οπισθολίσθηση της κάτω γνάθου.

Οι διαφοροποιήσεις στη λειτουργία του έξω πτε-ρυγοειδή μυ ίσως οφείλονται, κατά τους Miller και συν. (1982) αλλά και τον Juniper (1973), στην αδυνα-μία ακριβούς τοποθέτησης των ηλεκτροδίων κατά τη διάρκεια ηλεκτρομυογραφικών εργασιών και στην εμπλοκή των ηλεκτροδίων κατά τις κινήσεις της κά-τω γνάθου.

Σύμφωνα με τις ηλεκτρομυογραφικές μελέτες των Widmalm και συν. (1987), Juniper (1982), η άνω κε-φαλή του έξω πτερυγοειδή μυ είναι ενεργός κατά την ανάσπαση των γνάθων. Ίσως ο ρόλος του μυ είναι να προφυλάσσει την κάψα και το δίσκο από τυχούσα οπί-σθια μετακίνηση κατά τη διάρκεια σύγκλεισης των φραγμών και, κατ’ αυτό τον τρόπο, να σταθεροποι-εί όλο το σύστημα της κροταφογναθικής διάρθρω-σης. Πειράματα οπίσθιας γναθικής έλξης σε κουνέλια αποδεικνύουν τον προστατευτικό ρόλο του μυ, καθ’ όσον ο μυς συσπάται μετά την εφαρμογή της δύνα-μης και η ενέργεια του μυ είναι ανάλογη της έντασης της εφαρμοζόμενης οπίσθιας γναθικής έλξης (Tsolakis A.I. 1981).

Σύμφωνα με τη εμβιομηχανική ανάλυση του Grant (1973) και τις ηλεκτρομυογραφικές μελέτες των Carl-soo (1956), Lipke και συν. (1977), Burke και McNamara (1979), Miller και συν. (1982) και Gibbs και συν. (1984), η άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ ενεργοποιείται κατά την ανάσπαση της κάτω γνάθου και, κατά τους Mahan και συν. (1983) και Wood και συν. (1985), κατά τη δυναμική σύγκλειση των δοντιών σε οπίσθια θέση της κάτω γνάθου. Πιστεύεται ότι η άνω κεφαλή τού

Τσολάκης

108― ―109

έξω πτερυγοειδή μυ δεν συσπάται πρωταρχικά για την ανάσπαση της κάτω γνάθου ή για τη δυναμική σύγκλειση των δοντιών άλλα μάλλον συσπάται για να λειτουργήσει ως σταθεροποιητικός παράγοντας της άρθρωσης και της κάτω γνάθου κατά τη διάρκεια των προαναφερόμενων λειτουργιών.

Η άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδούς μυ, σύμφω-να με τους McDevitt (1989), Okeson (1992), McNamara (1973), Gibbs και συν. (1984), εμπλέκεται στις πλάγιες κινήσεις της κάτω γνάθου, όπως επίσης και στη λειο-τρίβιση της τροφής κατά τη στιγμή που τα δόντια έρ-χονται σε επαφή. Σε αντίθεση, η κάτω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ λειτουργεί για να διαχωρίσει τους δύο οδοντικούς φραγμούς ή για να έλξει την γνάθο προς την αντίθετη πλευρά. Κατά τον McNamara (1973), η άνω κεφαλή του έξω πτερυγοειδή μυ λειτουργεί ως σταθεροποιητής του κονδύλου και του αρθρικού δί-σκου, συγχρονίζοντας τις κινήσεις των σε σχέση με την αρθρική γλήνη του κροταφικού οστού κατά τη μάση-ση και κατάποση.

4. ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΕΣ ΑΤΡΑΚΤΟΙ ΚΑΙΕΞΩ ΠΤΕΡΥΓΟΕΙ∆ΗΣ ΜΥΣ.Οι νευρομυϊκές άτρακτοι αποτελούν υποδοχείς

που ελέγχουν τις κινήσεις της κάτω γνάθου (Freimann Von R. 1954, Blom S. 1960) και πληθώρα αυτών απα-ντάται σε όλους τους μασητήριους μυς, εκτός του έξω πτερυγοειδή μυ. Η ύπαρξη νευρομυϊκών ατράκτων στον έξω πτερυγοειδή μυ πραγματικά αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο σημείο.

Μάλλον ισχυροποιείται η άποψη πως οι μύες, που ανασπούν τη κάτω γνάθο, περιέχουν σημαντικό αριθ-μό μυϊκών ατράκτων ενώ οι μύες, που κατασπούν την κάτω γνάθο, δεν εμπεριέχουν μυϊκές ατράκτους γενι-κότερα. Παρόλα αυτά, οι Cipollone (1897) και Porte-la–Gomes (1963) σημείωσαν την ύπαρξη μερικών μυϊ-κών ατράκτων στους έξω πτερυγοειδείς μυς κουνελιών. Όμως οι Smith και Markarian (1967) και Franks (1964) δεν κατέστη δυνατόν να ανιχνεύσουν αντίστοιχες μυϊ-κές ατράκτους στους έξω πτερυγοειδείς μυς κουνελιών που εξέτασαν. Από την άλλη πλευρά, οι Christensen (1967) και Tsaknakis και Karakasis (1972) πιστοποι-ούν την ύπαρξη μυϊκών ατράκτων στους έξω πτερυγο-ειδείς μυς μικροσκοπικών χοιριδίων και των ινδικών χοιριδίων αντίστοιχα. Παρά το γεγονός ότι οι Maier (1979) και Karlsen (1965) δεν παρατήρησαν μυϊκές ατράκτους στους έξω πτερυγοειδείς μυς των αρουραί-ων που μελέτησαν, ο Karlsen (1969) προσμέτρησε δε-κατρείς μυϊκές ατράκτους στη μέση περιοχή του έξω πτερυγοειδή μυ ενός πιθήκου Macacus irus που διε-ρεύνησε.

Όσον αφορά την ύπαρξη μυϊκών ατράκτων στον έξω πτερυγοειδή μυ του ανθρώπου, ο Freimann (1954) αναφέρει πως δεν κατέστη δυνατόν να ανιχνεύσει μυ-ϊκές ατράκτους στον ανθρώπινο έξω πτερυγοειδή μυ που μελέτησε. Επίσης, οι Smith και Markarian (1967) δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν μυϊκές ατράκτους στους έξω πτερυγοειδείς μυς πέντε ανθρώπων που εξέ-τασαν. Παρόλα αυτά, οι Baum (1900) και Gill (1971) παρατήρησαν νευρομυϊκές ατράκτους στους έξω πτε-ρυγοειδείς μυς ανθρώπων που μελέτησαν.

Η Thilander (1964) διερεύνησε τις νευρικές ίνες του έξω πτερυγοειδούς νεύρου και καταλήγει στο συμπέ-ρασμα πως, εάν υπάρχουν άτρακτοι στον έξω πτερυ-γοειδή μυ, θα πρέπει να είναι πολύ λίγοι σε αριθμό.

Σύμφωνα με τον Matthews (1964), οι μυϊκές άτρα-κτοι παίζουν ρόλο στον υποσυνείδητο έλεγχο της μυϊ-κής σύσπασης. Παρέχουν τη δυνατότητα στο νευρικό σύστημα να πληροφορείται τη κατάσταση συστολής του μυ κατά τη διάρκεια κινήσεως συνεχούς σύσπα-σης. Οι Kawamura και συν. (1958, 1959, 1960, 1974) απέδειξαν ότι ώσεις από τις μυϊκές ατράκτους μυών, που ανασπούν την κάτω γνάθο, μεταφέρονται στο με-σεγκεφαλικό τρίδυμο κινητικό πυρήνα και επιφέρουν,


Εικ. 1. Άνω και κάτω κεφαλή έξω πτερυγοειδή μυ.Μετασχεδίαση από Ermshar CB Anatomy and

Neuroanatomy (1982).

108― ―109

ως τελικό αποτέλεσμα, την σύσπαση των ανασπώντων την κάτω γνάθο μυών. Το παραπάνω φαινόμενο απο-τελεί ένα μονοσυναπτικό αντανακλαστικό τόξο. Οι νευρικές ώσεις ελέγχου αποτελούν ίδια νευρική οδό πληροφοριών στους κατασπώντες την κάτω γνάθο μυς (Kawamura Y, Editor 1974) από τους ανασπώντες την κάτω γνάθο μυς. Η πληροφορία αυτή φέρεται σε πέρας μέσω ενός πολυσυναπτικού νευρικού τόξου.

Οι μυϊκές άτρακτοι είναι ένα από τα πλέον κοινά ιδιοδεκτικά όργανα των μασητηρίων μυών και είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσει κανείς γιατί απουσιάζουν από τον έξω πτερυγοειδή μυ. Εφόσον, κατά τον Voss (1957), οι μυϊκές άτρακτοι είναι πρώτιστα υπεύθυνοι για την επιμήκυνση ή διάταση και εφόσον, κατά τον Freimann (1954), ο έξω πτερυγοειδής μυς, στη θέση ανάπαυσης, δεν είναι δυνατόν να διαταθεί εξαιτίας της ενέργειας άλλων μυών, δεν είναι απαραίτητο να διαθέτει μυϊκές ατράκτους. Σύμφωνα όμως με τους Goodwin και Luschei (1974), οι νευρομυϊκές άτρακτοι δεν παίζουν σημαντικό ρόλο στο κινητικό έλεγχο των μυών. Σε πειράματά τους οι ίδιοι απέδειξαν ότι οι κε-ντρομόλες ώσεις των νευρομυϊκών ατράκτων δεν είναι το πρωταρχικό στοιχείο που ελέγχει τη μυϊκή κινητι-κότητα. Επιπρόσθετα, ο Matthews (1972) συμπεραίνει πως οι νευρομυϊκές άτρακτοι παίζουν δευτερεύοντα ρόλο στον αντανακλαστικό έλεγχο των μυών. Κατά τους Weijs and Dantuma (1975), οι κατασπώντες την κάτω γνάθο μυς αποτελούνται από αργά συσπώμενο τύπο μυϊκών ινιδίων ή ταχέως συσπώμενο και ανθι-στάμενο στη κόπωση τύπο μυϊκών ινιδίων. Οι προ-αναφερόμενες κινητικές μονάδες είναι δυνατόν να ενεργοποιηθούν χωρίς τη βοήθεια αισθητηρίων πλη-ροφοριών από τις μυϊκές ατράκτους και, κατ’ αυτό τον τρόπο, δικαιολογείται η έλλειψη ατράκτων στον έξω πτερυγοειδή μυ.

5. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ.Συμπερασματικά, ο έξω πτερυγοειδής μυς αφενός

ελέγχει τις κινήσεις του κονδύλου της κάτω γνάθου και αφετέρου σταθεροποιεί τη κεφαλή του κονδύλου και τον αρθρικό δίσκο συγχρονίζοντας τις κινήσεις των ως προς το αρθρικό φύμα του κροταφικού οστού.

Φαίνεται πως επιτελεί ένα προστατευτικό ρόλο, όσον αφορά την ακεραιότητα της κροταφογναθικής διάρθρωσης (Tsolakis A.I. 1981). Αποτέλεσμα του μη-χανισμού αυτού προστασίας είναι η σύσπαση του μυ και η αποφυγή τραυματισμού της άρθρωσης από μη-χανικούς παράγοντες που οφείλονται είτε σε διαφορο-ποίηση των συγκλεισιακών σχέσεων είτε σε επενέργεια εξωγενών ερεθισμάτων.

Η σύσπαση του έξω πτερυγοειδή μυ συντελεί σε

παρεκτόπιση του διάρθριου δίσκου και σε εμφάνιση του αρθρικού πόνου. Στις περιπτώσεις όμως που ο έξω πτερυγοειδής μυς αδυνατεί να ανταγωνισθεί τα διά-φορα τραυματικά ερεθίσματα, τότε η κροταφογναθι-κή διάρθρωση συμπιέζεται στο κροταφικό οστούν. Η συμπίεση αυτή επιδρά και στο σύνδεσμο κάτω γνάθου – σφύρας με αποτέλεσμα την εμφάνιση του συνδρό-μου Costen (1934).

SUMMARYNeuromuscular function and dynamicsof the lateral pterygoid muscle.Apostolos I. Tsolakis Οdontostomatologic News 2003, 4:105-111.

The lateral pterygoid muscle consists of two dif-ferent heads (superior and inferior) that can be re-garded as two functionally distinct muscles.

The fibers of both bellies insert into a depression on the anterior part of the condyle. Some of the fibers of the superior head insert into the anterior margin of the articular disc capsule. Due to a solid union between the inserting fibers of the lateral pterygoid muscle, articular capsule and articular disc at the point of insertion, the lateral pterygoid muscle seems to act directly on the articular disc.

The inferior head of the muscle acts synergisti-cally with the suprahoid muscle group in opening movements of the mandible. The superior head is an-tagonistic to the suprahoid muscles during closing movements and during deglutition.

It seems that the lateral pterygoid muscle is gener-ally void of muscle spindles. Afferent impulses in the motor and sensory nuclei of the trigeminal nerve dur-ing condylar movement is actually the result of infor-mation from temporomandibular joint receptors.

Any imbalances in the occlusion result in a func-tional change of the lateral pterygoid muscle due to a TMJ protective mechanism.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑArstad T: The capsular ligaments of the temporomandib-

ular joint and retrusion facets of the dentition in rela-tionship to Mandibular movements. Olso; Akademisk Forlag 1954; 60-71.

Baum J: Bectrage zur kenntnis der Muskelspindeln. Anat. Hefte 1. 1900; 13:249-305.

Blom S: Afferent influences on tongue muscle activity Acta physiol. scand. 1960; 49 Suppl. 170.

Burke R.H., McNamara JA: Electromyographic after later-al pterygoid myotomy in monkeys J Oral Surg. 1979; 37:630-636.

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Τσολάκης

110― ―111

Carlsoo S: An electromyographic study of the activity and an anatomical analysis of the mechanics of the lateral pterygoid muscle. Acta Anat 1956; 26:339-351.

Carpentier P., Yung J–P., Marguelles–Bonnet R., Meunis-sier M.: Insertions of the lateral pterygoid muscle: An anatomic study of the human temporomandibular joint. J. Oral Maxillofac Surg. 1988; 46 :77-482.

Chissin C: 1906 Ueber die Oeffnungsbewegung des Un-terkiefers und die Beteiligung der ausseren Pterygiod-muskeln bei deserlben. Z. Anat. Entwickl Gesch (Leipz) 1906; 41-67.

Christensen L.V: Muscle spindles in the lateral pterygoid muscle of miniature seine. Archs oral Biol. 1967; 12, 1203-1204.

Cipollone LT: Richerche sull’ anatomia normale e patolog-ica dell terminarzoni nervose nei muscoli striati. Annali Med. Nav. Colon (Suppl.) 1897; 3:252.

Clark WE LeG: The tissues of the body. Oxford England, Claredon Press 1946.

Costen J: Syndrome of ear and sinus symptoms dependent upon disturbed function of the temporomandibular joint, Ann. Otol. Rhinol. Laryngol 1934; 43:1.

Dauber W: The adjacent structural relationships of the articular disk of the temporomandibular joint and its functional importance. Schweiz Monatsschr Zahnmed 1987; 97:427-437.

Ermshar C B Jr: Anatomy and neuroanatomy In: Mor-gan DH House LR Hall WP Vamvas SJ Diseases of the temporomandibular apparatus A multidisciplinary ap-proach C.V. Mosby 1982; Co 8-25.

Franks A.S.T: Studies on the innervation of the temporo-mandibular joint and the lateral pterygoid muscle in an-imals. J. Dent. Res. 1964; Suppl. 5, 43:947-948.

Freimann Von R: Untersuchungen uber Zahl und Anord-nung der Muskelspindeln in den Kaumuskeln des Men-schen. Anat. Anz. 1954; 100: 258-264.

Gibbs CH, Mahan PE, Wilkinson TM, Mauderli A: EMG activity of the superior belly of the lateral pterygoind muscle in relation to other muscles. J. Prosthet. Dent. 1984; 59: 619-720.

Gill H.I: Neuromuscular spindles in human lateral ptery-goind muscles. J. Anat. 1971; 109: 157-167.

Goodwin, G.M., and E.S. Luschei Effects of destroying spindle afferents from jaw muscle on mastication in monkeys. J. Neurophysiol 1974; 37: 967- 981.

Grant JCB: A method of anatomy: Descriptive and Deduc-tive. Baltimore: Williams and Wilkins 1958; 704-705.

Grant PG: Lateral pterygoid: Two muscles? Am J Anat 1973; 138: 1-10.

Griffin CJ and RR Munro: Electromyography of the jaw-closing muscles in the open – close – clench cycle in man. Archs Oral Biol 1969; 14: 141-149.

Heylings JD., Nielsen C., McNeil C: Lateral pterygoid mus-cle and the temporomandibular disc. J. Orof. Pain 1995; 9:9-16.

Honee GLJM: The anatomy of the lateral pterygoid muscle Acta Morphol. Neerl Scand 1972; 10:331-340.

Juniper RP: Temporomandibular joint dysfunction: a the-ory based upon electromyographic studies of the lateral pterygoid muscle. Br J Oral Maxillofac Surg. 1973; 22:1-8.

Juniper RP: Role of the lateral pterygoid and a surgical ap-proach to treatment. Br. Dent. J. 1982; 153:27.

Kaplan AS, Assael LA: Temporomandibular Disorders: Diagnosis and Treatment. Philadelphia: WB Saunders 1991.

Karlsen K: The location of motor end plates and the dis-tribution and histological structure of muscle spindles in the jaw muscles of the rat. Acta odont. Scand. 1965; 23, 521-547.

Karlsen K: Muscle spindles in the lateral pterygoid muscle of a monkey (Macacus irus). Arch. Oral Biol. 1969; 14:1111-1112.

Kawamura Y: Editor Physiology of mastication S. Karger 1974.

Kawamura Y., and Fujimoto J: A study on the jaw opening reflex. Meb. J. Osaka Univ., 1958; 9:377-38.

Kawamura Y., Funakoshi M., Tsukamoto S. and Takata M: Brain stem mechanisms controlling the jaw muscle to-nus of the dog. Jap. J. Physiol. 1959; 9:453-463.

Kawamura Y., and Tsukamoto S: Analysis of jaw move-ments from the cortical jaw motor area and amygdala Jap. J. Physiol. 1960; 10:471-488.

Last RJ: Anatomy regional and applied Churchill Living stone New York 1984.

Lehr RP and Owens SE Jr: An electromyographic study of the human lateral pterygoid muscles. Anat Rec 1980; 196:441-448.

Le Toux G, Duval JM, Darnault P: The human temporo-mandibular joint: Current anatomic and physiologic sta-tus. Surg Radiol Anat 1989; 11:283-288.

Lipke DP, Gay T. Gross GD, Yaeger JA: An An electromyo-graphic study of the human lateral pterygoid muscles labstract 713]. J. Dent Res 1977; 56B – 230.

Lord FP: Observations on the temporomandibular articu-lation Anat. Rec. 1913; 7:355-367.

Mahan PE, Wilkinson TM, Gibbs CH, Mauderli A, Bran-non LS: Superior and inferior bellies of the lateral ptery-goid muscle EMG activity at basic jaw positions. J Pros-thet Dent 1983; 50:710-718.

Maier A: Occurence and distribution of muscle spindles in masticatory and suprahyoind muscles of the rat Am. J Anat. 1979; 155:483-506.

Matthews P.B.C: Muscles spidles and their motor control Physiol. Rev. 1964;44: 219-288.

Matthews PBC: Mammalian Muscles Receptors and their Central Action Williams and Wilkins Baltimore 1972.

McNamara JA: The independent functions of the two heads of the lateral pterygoind muscle. Am J Anat. 1973; 138:197-206.

McDevitt WE: Functional Anatomy of the Masticatory Sys-tem. London: Butterworth 1989.

Meyenberg K. Kubik S, Palla S: Relationships of the mus-cles of mastication to the artcular disk of the tempo-romandibular joint. Helv Odont Acta 1986; 30:815-834.


110― ―111

Miller AJ, Vargervik K, Chierici G: Electromyographic analysis of the functional components of the laterar pterygoid muscle in the rhesus monkey (Macaca mulat-ta). Arch Oral Biol 1982; 27:475-480.

Molin C: An electromyographic study of the lateral ptery-goid muscle. Swed Dent J 1973; 66:203-208.

Moller E: The chewing apparatus. An electromyographic study of the action of the muscles of mastication and its correlation to facial morphology. Acta Physiol Scand., 1966; Vol. 69, Suppl. 280.

Moyers RE: An electromyographic analysis of certain muscle involved in temporomandibular movement. Am. J. Orthodont. 1950; 36:481-515.

Ogutcen–Toller M, Juniper RP: The embryologic develop-ment of the human lateral pterygoid muscle and its re-lationships with the temporomandibular joint disc and Meckel’s cartilage. J Oral Maxillofac Surg 1993; 51: 772-778.

Okeson JP: Management of Temporomandibular Disor-ders and Occlusion. St. Louis: Mosby Year Book 1992.

Osborn JW: The disc of the human Temporomandibular joint: Design, function and failure. J Oral Rehabil 1985; 12:279-293.

Pinkert R: Anatomische und histologische Untersuchun-gen an Kiefergelenkpraparaten zur differenzierung von Luxation, Subluxation und Diskusluxation. Zahn Mund Kieferheilkd 1974; 662:725-731.

Pinkert R: Untersuchungen zum anatomischen Aufbau des Kiefergelenkes und zur Bewegung seiner Gewebe bei der Mundoffnung. Stomatol DDR 1980; 30:774-750.

Pinkert R: The connection of the musclulus pterygoideus lateralis to the discus articularis and its importance for the movement in the temporomandibular joint. Zahn Mund Kieferheilkd 1984; 72:553-558.

Portela–Gomes F: L’ innervation proprioceptive du muscle pterygoidien externe chez l’ homme et chez le lapin Gr. Ass. Anat. 1963; 119:1093-1097.

Quemar J. C., Ravalec X., Akoka S: Parasagittal magnet-ic resonance imaging of the lateral pterygoid muscle A preliminary study J. Orofacial Pain 1993; 7:169-174.

Rees LA: The structure and function of the Mandibular joint Br Dent. J. 1954; 6:125-133.

Scmolke C: The relationship between the temporomandib-ular joint capsule, articular disk and jaw muscles. J Anat 1994; 184:335-345.

Smith RD, Marcarian HQ: The neuromuscular spidles of the lateral pterygoid muscle Anat. Anz. 1967; 120:47-53.

Sugisaki M., Komori E., Nakazama M., Tanabe H., Kato S: Anatomical studies of the lateral pterygoid muscle by the superior epproach and a review of the literature Jpn J. Oral Maxillofac Surg 1986; 32: 718-730.

Sumnig W, Bartolain G, Fanghanel J: Histological studies of the morphological relationship of the lateral ptery-goid muscle to the articular disk in the human temporo-mandibular joint. Anat Anz 1991; 173:279-286.

Takano N: Anatomical and physiological studies on the human lateral pterygoid muscle Shikwa Gakuho 1986; 86:933-969.

Thilander B: Fiber analysis of the lateral pterygoid nerve Acta Odont. Scand. 1964; 22:157-163.

Troiano M.F : New concept of the insertion of the lateral pterygoid muscle J. Oral Surg. 1967; 25:337-340.

Tsaknakis A. and Karakasis D: Meuromuscular spidles in the lateral pterygoid muscle of the guinea pig. Arch. Oral. Biol. 1972; 17:1265-1268.

Tsolakis A.I: Effects of posterior Mandibular traction in the rabbit: a cephalometric, histological and electromyo-graphic study. Unpublished Master’s Thesis C.W.R.U. Cleveland, Ohio, 1981.

Voss H: Zahl und Anordnung der Muskelspindeln in den oberen Zungenbeinmuskeln, im M. trapezius und M. Patissimus dorsi Anat. Anz. 1957; 103:443-446.

Warwick R, Williams PL: Gray’s Anatomy, ed 36. London: Churchill Livingstone, 1980.

Weijs W.A., Dantuma R: Electromyography and mechanics of mastication in the albino rat J. Morph. 1975; 146:1-34.

Widmalm S.E., Lillie J.H., Ash M.M. Jr: Anatomical and Electromyography studies of the lateral pterygoid mus-cle J. Oral Rehabil 1987; 14:429-4468.

Wilkinson T.M., Marynuik G: The correlation between sagittal anatomy sections and computerized tomogra-phy of the Graniomand Disord 1983; 1:37-45.

Wilkinson T.M: The relationship between the disk and the lateral pterygoid muscle in the human temporomandib-ular joint J. Prosthet Dent. 1988; 60:715-724.

Willkinson T, Chat EK: The anatomic relationship of the insertion of the superior lateral pterygoid muscle to the articular disk in the temporomandibular joint of human cadavers. Aust Dent J 1989; 34:315-332.

Woefel JB. JC Hickey and LL Rinear: Electromyographic evidence supporting the Mandibular hinge axis theory. J. Prosth. Dent. 1957; 7:361-367.

Woefel JB. JC Hickey, RW Stacy and LL Rinear: Electro-myographic analysis of jaw movements. J. Prosth. Dent. 1960; 10: 688-697.

Wongwatana S., Kronman J.H., Clark R.E., Kabani S., Meh-ta N: Anatomic basis for disk displacement in temporo-mandibular joint (TM) dysfunction Am. J. Orthod. Den-tofacial Orthop. 1994; 105: 257-264.

Wood W W, Takada K, Hannam AG: The electromyo-graphic activity of the inferior head of the human lateral pterygoid muscle during clenching and chewing. Arch Oral Biol 1985; 31:245-253.

Zenker W and A Zenker: Die Tatigkeit der Kiefermuskeln und ihre elektromyographische Analyse. Z. Anat. Ent-wicklgesch 1955; 119:174-200.

•Διεύθυνση για ανάτυπα: Απόστολος Ι. Τσολάκης Παναγούλη 12 412 22 Λάρισα

Οδοντοστοματολογικά Νέα, Τόμος 4, Νο 3 Τσολάκης

112―

ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ

της Ελληνικής Εταιρείας Οστεοενσωμάτωσης

σε συνεργασία

με τη Στοματολογική Εταιρεία Θεσσαλίας

Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Σεπτεμβρίου 2004

∆ημοτικό Ωδείο Λάρισας

Κύριο θέμα συνεδρίου: «Τα εμφυτεύματα για το Γενικό Οδοντίατρο».

Πληροφορίες: Στοματολογική Εταιρεία Θεσσαλίας, τηλ. 2410 533107

ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Ε΄ ΣΥΜΠΟΣΙΟ

της Στοματολογικής Εταιρείας Θεσσαλίας

Σάββατο 20 και Κυριακή 21 Νοεμβρίου 2004

Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο Λάρισας

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ:

«Αισθητικές και προσθετικές αποκαταστάσεις»

«Ο περιοδοντικός ασθενής στο Οδοντιατρείο»

«Επείγοντα περιστατικά και μικροχειρουργικές επεμβάσεις στο Οδοντιατρείο»

«Σύγχρονες απόψεις για την ψηφιακή ακτινογραφία στο Οδοντιατρείο»

«Ο μικρός ασθενής στο Οδοντιατρείο».

Πληροφορίες: Στοματολογική Εταιρεία Θεσσαλίας, τηλ. 2410 533107

ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΟDONTOSTOMATOLOGIC NEWS · 2017-06-06 · Σήμερα,...

Documents

Transcript of ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΟDONTOSTOMATOLOGIC NEWS · 2017-06-06 · Σήμερα,...