1

1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΘΕΜΑ: ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ

ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΚΑΝΔΑΛΗ

ΤΑΞΗ: Γ’4

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Μ.ΖΑΧΟΥ

Σχολικό έτος 2019-20

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………..……………………….……….…..3

Α1. Η ΖΩΗ ΤΟΥ……………………………………………………………….....3

Α2. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ…………….………...8

Α3. ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ…………………………………..……….….13

Β. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΔΟΘΕΝΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ……15

Β1. ΠΡΕΒΕΖΑ……………………………………………………………………...15

Β2. ΣΑΝ ΔΕΣΜΗ ΑΠΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ……………………………….19

Β3. ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΑΞΙΔΙ…………………………………………………..……21

Β4. Ο ΜΙΧΑΛΙΟΣ……………….………………………………………..……..24

Β5. ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ……………………………………………….27

Β6. ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΤΙ ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΕΝΕΣ ΚΙΘΑΡΕΣ………....…….30

Β7. ΔΙΚΑΙΩΣΙΣ……………………………………………………………….……33

Β8. ΒΡΑΔΥ……………………………………………………………………......36

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………..…..40

Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ……………………………….…………..48

3

Α1. Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Κώστας Καρυωτάκης : «Ο ποιητής του αδιεξόδου »! Αντί για μια συνηθισμένη αναφορά στα

γεγονότα της ζωής του μεγάλου Έλληνα ποιητή, θεωρήθηκε σκόπιμο να παρατεθεί ένα

απόσπασμα από το βιβλίο της συγγραφέως Έλλης Αλεξίου « Έλλης Αλεξίου Άπαντα, Έλληνες

Λογοτέχνες, (ΔΟΚΙΜΙΑ Ι) », όπου συναντάμε ένα κείμενο της για τον Κώστα Καρυωτάκη που

είναι μια αναδρομή στη ζωή του. Μέσα από την πένα της λογοτέχνιδας, που έζησε την ίδια εποχή

με τον ποιητή μεταφερόμαστε σε εκείνη την εποχή και κατανοούμε καλύτερα το κλίμα και τα

σημαντικά γεγονότα της ζωής του. Τι καλύτερο για μια βιογραφική προσέγγιση ;

« Ο Κώστας Καρυωτάκης είχε γίνει με τον απρόοπτο θάνατό του, το 1928, ένα πανελλήνιο

ερωτηματικό.

Υπηρετούσε σαν κρατικός υπάλληλος στην Πρέβεζα, όπου είχε μετατεθεί από την Πάτρα, και

η ύπαρξή του ελάχιστα απασχολούσε το ευρύ κοινό. Και ξάφνου αγγέλλεται η αυτοκτονία του,

με πιστόλι. Όλοι εντυπωσιάστηκαν, μα πιότερο από όλους οι συνάδελφοί του στο συγγραφικό

ποιητικό χώρο. Είχαν διαβάσει το τελευταίο του βιβλίο: Ελεγεία και Σάτιρες, έκδοση του 1927,

ένα χρόνο προ της αυτοκτονίας του, που είχε έντονα συζητηθεί και σχολιαστεί. Βρίσκανε

μάλιστα, οι τότε ταγοί της λογοτεχνίας, που σύχναζαν την πρώτη εικοσιπενταετία του αιώνα

μας στην πλατειούλα της Δεξαμενής – ήταν η σύγχρονη Πνύκα – πως ο ποιητής περνάει μ’ αυτό

το βιβλίο σε καινούργιο ποιητικό στάδιο.

Όπου η ποίησή του λειτουργεί με εντελώς αδέσμευτη τη φαντασία. Με εκείνες τις προεκτάσεις

που επιτρέπουν στον ποιητή να κινείται με απόλυτη άνεση. Να περιφρονεί, να αδιαφορεί για τη

συμμετοχή του αναγνώστη στα άδυτα της ποιητικής περιπλάνησης. Μάλιστα το ποίημα του

Καρυωτάκη Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο, είχε διαβαστεί και ξαναδιαβαστεί

παραμένοντας πάντα σκοτεινό. Του αναγνωριζόταν ωστόσο η συνοχή, η μαεστρία στο στίχο, στη

δομή και στην πορεία της έμπνευσης, καθώς και ο πλούτος των εικόνων και το ανεβασμένο

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

4

ποιόν της διατύπωσης. Ίσως κατά κύριο λόγο στο ποίημα αυτό στηρίχθηκε η γνώμη πως ο

Καρυωτάκης υιοθετεί εντελώς νεωτερίζουσα τεχνοτροπία. Είναι δε το ποίημα αυτό το τρίτο προ

του τέλους και ακολουθούν τα τιτλοφορούμενα Ιδανικοί Αυτόχειρες και Δικαίωσις. Και αυτά

στενά συγγενικά, με την ψυχική διαμόρφωση του Εμβατηρίου.

Και τώρα ας ρίξουμε προσεκτική ματιά, όχι στον ποιητή, μα στον άνθρωπο Καρυωτάκη, προτού

επανέλθουμε στον ποιητή.

Από τα μικρά του χρόνια βρέθηκε ο Κ.Κ. να τον περιβάλλουν όλες οι ανθρώπινες πιθανότητες,

που εξασφαλίζουν μίαν απερίσπαστη σταδιοδρομία: οικογενειακή στοργική συμπαράσταση,

οικονομική επάρκεια. Γεννήθηκε στις 30 Οκτωβρίου του 1896 από πατέρα πολιτικό μηχανικό

και μητέρα αρχοντοπούλα, δηλαδή από πολιτισμένους γονείς, ικανούς να κατανοήσουν και να

εκτιμήσουν τα πνευματικά χαρίσματα του παιδιού τους. Με εξασφαλισμένη δυνατότητα σπουδών.

Μόλις τελείωσε το γυμνάσιο, δεκαεφτά χρονών, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο στα νομικά και

είκοσι ενός έτους παίρνει το πτυχίο του, διορίζεται και απόλυτα ανεξαρτητοποιείται.

Μα και το ποιητικό του ταλέντο και γρήγορα τού εκδηλώθηκε και γρήγορα τού αναγνωρίστηκε.

Κείμενά του είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται, προτού φτάσει στα είκοσι χρόνια του. Σε παιδικά

στην αρχή περιοδικά, με παιδικό και σατιρικό περιεχόμενο, αλλά οπωσδήποτε πολύ ενωρίς

άρχισε να γίνεται γνωστός στο περιβάλλον του και ενωρίς χάρηκε τη χαρά της βράβευσης και

του επαίνου σε ποιητικούς διαγωνισμούς.

Αν ήταν λίγο ψηλότερος και από ομορφιά πιο ικανοποιημένος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο

Κ. Καρυωτάκης ήταν ένα σπάνιο φαινόμενο εύνοιας της μοίρας. Μιας εύνοιας όμως που ο

ποιητής μας δεν είχε συλλάβει όχι μόνο τη σπανιότητα των ευτυχών συμπτώσεων που τη

συγκροτούσαν, αλλά ούτε καν την ύπαρξή της. Οι μέρες του κυλούσαν μέσα σε αλλεπάλληλες

αναζητήσεις. Που και ικανοποιούμενες δεν γαλήνευαν την ανήσυχη του συνείδηση.

Από πλευράς πλούτου γνώσεων και ευρύτερης πολιτιστικής ενημέρωσης θα πρέπει ο

Καρυωτάκης να τοποθετηθεί στην ολιγάριθμη ομάδα των συγχρόνων του ποιητών που τους

5

διέκρινε μελετηρότητα και ισχυρή ανάγκη παρακολούθησης των εξωελληνικών πνευματικών

κορυφών και των ποικίλων φιλολογικών ρευμάτων του εξωτερικού. Ήταν εξάλλου κάτοχος της

γαλλικής και γερμανικής, είχε ταξιδέψει εκτός της Ελλάδας, και είχε μείνει μεγάλο χρονικό

διάστημα στο Παρίσι! Όσο για την Ελλάδα, λίγοι άνθρωποι, γέννημα και θρέμμα Έλληνες, και

μεγάλοι στην ηλικία κι όχι μόλις τριάντα δύο ετών, που ήταν ο ποιητής μας όταν τον χάσαμε,

είχαν επισκεφθεί τόσα σημεία, τόσες πόλεις, του ελληνικού χώρου: Τρίπολη, Χανιά, Σύρο, Άρτα,

Πάτρα, Σάμο, Λαύριο, Αθήνα για πολλά χρόνια…ικανοποιώντας και τη μόνιμη επιθυμία του της

αλλαγής.

Το συγγραφικό έργο του Κ. Καρυωτάκη συνοψίζεται σε τρεις ποιητικούς τόμους και σε αρκετή

μεταφραστική εργασία. Το 1919 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο: Ο πόνος του ανθρώπου και των

πραγμάτων. Εμβαθύνουμε στον Κ. Καρυωτάκη δια της ποίησής του. Εκεί μέσα παρελαύνουν

ανικανοποίητες βλέψεις, αγωνίες, όνειρα, ιερά, γεμάτα πάθος, που σβήνουν χωρίς να ευφράνουν

Στο δεύτερο βιβλίο του, τα Νηπενθή, έκδοση του 1921, θα μπορούσαμε να βάλουμε για μότο,

το δικό του στίχο:

…κάνε τον πόνο σου άρπα

και δρόσισε τα χείλη

στα χείλη της πληγής σου………

και γέλασε και σβήσου.

Σχεδόν πάντα στα Νηπενθή η θλίψη παρουσιάζεται σαν μόνιμη ενυπάρχουσα κατάσταση, που

δεν την προκαλούν εξωανθρώπινα, εξωατομικά του αίτια. Είναι η κατάθλιψη, που συντροφεύει

και ενυπάρχει στον ποιητή κι αυτήν τραγουδεί.

Το 1927 εκδόθηκε το τιτλοφορούμενο: Ελεγεία και Σάτιρες. Κι εδώ συνεχίζεται επαυξημένο

και μη διακοπτόμενο το δράμα της κατάθλιψης. Εδώ όμως εμπλουτίζεται με τη θερμή επίκληση

6

στο θάνατο. Σαν το αποκορύφωμα ικανοποίησης της ζωής. Εδώ κάνει και πιο εμφανή την

παρουσία της η σατιρική διάθεση του Καρυωτάκη, που την είχε κι αυτήν από μικρός. Από

μαθητής σατίριζε, έκανε κι έγραφε φάρσες για συμμαθητές του, επιθεωρήσεις θεατρικές. Η

σάτιρα ήτανε το όπλο του. Μ’ αυτή μαστιγώνει τους δουλόφρονες, τις άμυαλες γυναίκες, τους

ψευτοδιανοούμενους – «δημοσιεύουμε τα ποιήματά μας / για να τιτλοφορούμεθα ποιητές».

Γενικά οι διανοούμενοι της εποχής του δεν απολάβαιναν, πλην ελαχίστων, της εκτίμησής του,

που τους αποκαλούσε «αγοραίον πλήθος». Αυτό μας θυμίζει το καζαντζάκικο: «Με εξοργίζει η

αμάθεια και η στρεψοδικία του διανοούμενου όχλου μας» – Η ανυποχώρητη παρρησία του δεν

μπορούσε να συνυπάρξει με το ρωμέικο υπαλληλικό συμβιβασμό, με την κολακεία, τις

υποχωρήσεις, τις αποκρύψεις. Το 1928 υπηρετώντας στην Πάτρα ήρθε σε ανοιχτή σύγκρουση

με τον τότε υπουργό Μιχ. Κίρκο. Αμοιβή της αδέκαστης συνείδησης του ήσαν οι αλλεπάλληλες

μεταθέσεις, με τελευταία τη μετάθεσή του στην Πρέβεζα.

Και στην εκλογή των ποιητών που μεταφράζει δεσπόζει το κλίμα της δικής του ψυχοσύνθεσης:

τρυφερές υπάρξεις σκιαγραφούνται, φιλίες, αγάπες, θύμησες, μοναξιές, χωρισμοί. Μεταφράζει

Βερλέν, Αντρέ Σπιρ, Μωρεάς, Βιγιόν, Μπωντλέρ, Κοντές ντε Νοάγι, Χάινε, Μιστράλ, Γκερέν…κι

από τους δικούς μας ξέχωρα αγαπά τους πονεμένους: Ραφτόπουλο, Φιλύρα, Ουράνη,

Λαπαθιώτη.

Μετέφραζε, διάβαζε, έγραφε, ζωγράφιζε. Η ζωγραφική ήταν μια από τις αγαπημένες του

απασχολήσεις· είχε δε σ’ αυτήν και ιδιαίτερη κλίση. Θυμηθείτε την κλίση στη ζωγραφική και των

δύο άλλων μεγάλων ποιητών μας, του Ρίτσου και του Ελύτη. Αλλά καμία από τις ευχάριστες

ασχολίες του δεν είχε τη δύναμη να τον αποσπάσει, να τον ελευθερώσει από την απόγνωση της

ανίας του. Ο Καρυωτάκης έφερνε μέσα του συνυφασμένο το κενό. Την ανικανοποίηση. Μια

μαρτυρική δίψα. Μια εφιαλτική αναζήτηση, που έπαιρνε σ’ όλη τη λιγόχρονη ζωή του τη μορφή

βαρειάς αρρώστιας. Αλλά καθώς τη βασανιστική αυτή ψυχοσύνθεση την έφερνε μέσα του, γι’

αυτό και δεν μπορούσε να απαλλαγεί από αυτήν.

7

Όταν κυκλοφόρησε στους κύκλους των πνευματικών εκπροσώπων ο τραγικός θάνατος του

Καρυωτάκη, βιαστικά και αβασάνιστα ειπώθηκε και έγινε αποδεκτό: «η τελευταία μετάθεσή του

στην Πρέβεζα υπήρξε η χαριστική βολή». Όχι! Του έδωσε την επιθυμητή λύτρωση. Για τον

Καρυωτάκη ήταν το ελιξήριον της πικρής ζωής του. Ήταν το αναμενόμενο και ποθούμενο

ιδανικό τέλος. Στον Καρυωτάκη ήταν τόσο μόνιμο και τόσο έντονο το ψυχολογικό του αδιέξοδο,

που δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Η αυτοκτονία ήταν για την πάσχουσα φύση του το φυσικό

τέρμα.

Η αυτοκτονία φώτισε απότομα με άπλετο φως και τα δυσεξήγητα, τα σκοτεινά ποιήματα της

τελευταίας συλλογής του. Φέρνουν οι μνήμες πίσω τα πονεμένα σχόλια των συγχρόνων του

ποιητών ανάμεικτα με βρεγμένα μάτια, με σκυμμένα συλλογισμένα κεφάλια και ψιθυριστούς

μονολόγους. Με ιδιαίτερο θαυμασμό κουβεντιάστηκε το αριστουργηματικό Εμβατήριο πένθιμο

και κατακόρυφο. Η εντελώς νεωτερίζουσα τεχνοτροπία, η αδέσμευτη φαντασία, η μαεστρία στο

στόχο, στη δομή, στην πορεία της έμπνευσης. Η ποίηση λειτουργούσε αποκαλύπτοντας τα

έγκατα του ποιητή. Οι κορυφαίοι μας Βάρναλης, Καζαντζάκης, Αυγέρης, Αλεξίου Λευτέρης

ανέλυαν μία μία τις άλλοτε γριφώδεις φράσεις εξαίροντας τη δύναμη και τον πλούτο ιδεών και

εικόνων. «Κατακόρυφο», γιατί ήταν οι μέρες που ο ποιητής είχε επιλέξει για ιδανικό του θάνατο

τον απαγχονισμό. Κι έλεγε ο Αυγέρης: «και μόνο αυτό το ποίημα αν είχε γράψει, θα έφτανε για

να τον καθιερώσει μεγάλο ποιητή».

Όλα απότομα φωτίστηκαν. Τα δύσληπτα γίνανε κατανοητά κι ο Καρυωτάκης περνούσε στην

περιοχή των δημιουργών, που δημιουργούν και πεθαίνουν με τη συνέπεια που χαρακτηρίζει

τους ολίγους και τους εκλεκτούς.

Αθήνα, 5 Μαρτίου 1981 Έλλη

Αλεξίου, Έλληνες λογοτέχνες,

Δοκίμια Ι, Καστανιώτης, Αθήνα

1982 »

8

Α2. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ

Ο μεσοπόλεμος υπήρξε μια ιδιαίτερα σημαντική περίοδος για τη νεοελληνική λογοτεχνία και

σημάδεψε την κατοπινή της πορεία. Η ποίηση επηρεάζεται από το νέο λογοτεχνικό ρεύμα που

γεννήθηκε στην Ευρώπη (τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα), τον Συμβολισμό, ως αντίδραση προς

την «ψυχρότητα» μορφής και περιεχομένου που εξέφραζε ο Παρνασσισμός. Όπως φαίνεται και

από το όνομά του, ο Συμβολισμός χρησιμοποιεί σύμβολα για να εκφράσει ιδέες, συναισθήματα

και ψυχικές καταστάσεις.

Χαρακτηριστικά του Συμβολισμού

χρησιμοποιεί σύμβολα για να εκφράσει ιδέες, ψυχικές καταστάσεις και συναισθήματα

χαρακτηρίζεται από μουσικότητα, υποβλητικότητα και μελαγχολική διάθεση που

δημιουργούν ένα κλίμα ρευστότητας και ασάφειας

αποσύνδεση των λέξεων από το αρχικό νόημά τους και επανασημασιοδότησή τους

κλίμα μελαγχολίας

χαλάρωση στην αυστηρή μετρική

αφθονία εκφραστικών τρόπων

Οι ποιητές που συγκαταλέγονται στη γενιά του 1920 διαμόρφωσαν καθοριστικά τον εσωτερικό

τους κόσμο από τις δραματικές ιστορικές εξελίξεις : Εθνικός διχασμός, Μικρασιατική

καταστροφή, διάψευση εθνικών οραμάτων, ανατροπή αξιών και κοινωνική αναστάτωση ,

αστάθεια της πολιτικής ζωής. Το μοναχικό άτομο ,που βρίσκει παρηγοριά στις αναμνήσεις του

παρελθόντος, εγκλωβισμένο στην εχθρική πραγματικότητα με την οποία θέλει να διαρρήξει τις

σχέσεις του , σκιαγραφεί την ποιητική φυσιογνωμία των ποιητών αυτής της γενιάς.

9

Οι ποιητές της γενιάς του 1920 μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες :

Α΄ΟΜΑΔΑ

ΣΥΜΒΟΛΙΣΤΕΣ

1900-1910

Β’ ΟΜΑΔΑ

ΝΕΟΣΥΜΒΟΛΙΣΤΕΣ Ή ΝΕΟΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ

1910 – 1920

Γ.Καμπύσης, Κ.Χατζόπουλος,

Μ.Μαλακάσης,

Λ.Πορφύρας, Ι.Γρυπάρης κ.ά

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ :

Διατηρούν περισσότερους δεσμούς με την παράδοση

Χρήση συμβόλων για την έκφραση ψυχικών

καταστάσεων

Μουσικότητα

Υπαινικτική διαδοχή λέξεων και εικόνων

Α. Μελαχρινός, Ρ.Φιλύρας, Ν.Λαπαθιώτης,

Μ.Παπανικολάου, Κ.Ουράνης,

Κ.Καρυωτάκης, Μ.Πολυδούρη, Τ.Άγρας

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

Ποίηση χαμηλόφωνη και αδιέξοδη

Έκφραση της γενικής κόπωσης και της αίσθηση του ανικανοποίητου

Ανατροπή της λογικής συγκρότησης του ποιήματος

ανανέωση των τρόπων έκφρασης πεζολογικά στοιχεία

ποιήματα με σαφέστατο κοινωνικό περιεχόμενο , όπως του Κ. Καρυωτάκη

Οι Νεορομαντικοί-Νεοσυμβολιστές ποιητές του Μεσοπολέμου που έγραψαν στο διάστημα

1910-1920 περίπου διαθέτουν κοινά χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν από τους

προγενέστερους ποιητές που εμφανίστηκαν μετά τον Παλαμά. Η ποίησή τους διαμορφώθηκε σε

μεγάλο βαθμό υπό την επίδραση των ιστορικών γεγονότων και των πολιτικοκοινωνικών

συνθηκών της περιόδου. Έτσι απέχει πολύ από την πατριδολατρία του Παλαμά, την έντονη

λυρική διάθεση του Σικελιανού, τις σοσιαλιστικές ιδέες του Βάρναλη. Είναι ποίηση χαμηλών

τόνων, που δείχνει εικόνα διάλυσης και παρακμής, χωρίς πίστη στις μεγάλες ιδέες που ως ένα

10

βαθμό καθοδηγούσαν το έργο των

προηγούμενων μεγάλων ποιητών.

Κυρίαρχη μορφή αυτής της γενιάς είναι

ο Κώστας Καρυωτάκης(1896-1928) .

Την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζει

η γενιά του ’20 την περιγράφει ο Άγγελος

Τερζάκης: «ποίηση, κοινωνική

επανάσταση, έρωτας, μπερδεύονταν στο

μυαλό μας, έκαναν την περπατησιά μας

ζαλισμένη και σαν υπνοβατική» . Είναι η

εποχή κατά την οποία η Αθήνα αποκτά

τα χαρακτηριστικά μιας προβληματικής

μεγαλούπολης και η ακτινοβολία της

Οκτωβριανής Επανάστασης είναι έντονη στους πνευματικούς κύκλους. Οι μαρξιστικές

εκδόσεις πολλαπλασιάζονται, η ποίηση του Καβάφη κερδίζει την αθηναϊκή νεολαία, ο

Λαπαθιώτης δεν κρύβει την ομοφυλοφιλία του δηλώνοντας ταυτόχρονα οπαδός του

κομμουνιστικού οράματος, η Πολυδούρη κάνει πράξη τις ιδέες του φεμινιστικού κινήματος, ο

Καρυωτάκης γράφει τις ανατρεπτικές του σάτιρες.

Το περιοδικό Μούσα θεωρήθηκε ως το κατεξοχήν όργανο της έκφρασης των νέων ποιητών

της δεκαετίας του ’20. Μέσα από τις σελίδες του υποστηριζόταν η ανεξαρτησία της τέχνης και

οι φιλοσοσιαλιστικές ιδέες των ποιητών που έχουν επηρεαστεί από την επανάσταση των

Μπολσεβίκων , όπως και όλοι οι νέοι λογοτέχνες της Ευρώπης εκείνη την εποχή. Σ΄όλα

τα φιλολογικά και φοιτητικά στέκια συζητούν και οραματίζονται μια κοινωνία χωρίς αντιθέσεις

και πολέμους, πιστεύοντας πως η λογοτεχνία μπορεί και πρέπει να συντελεί στο «ξέφτισμα των

αστικών αξιών» και να καταγγείλει την υποκρισία της αστικής τάξης.

11

Η ποιητική του φυσιογνωμία

Από τους νεοσυμβολιστές ξεχωρίζει ο

Κώστας Καρυωτάκης, που, τσακισμένος από

την καθημερινή ανία και επιτήδευση κι

αρνούμενος να συμβιβαστεί με την υποκρισία

γύρω του, σαρκάζει και στηλιτεύει με την

ποίησή του το πνεύμα της διάλυσης που

χαρακτηρίζει την εποχή του. Η ποίηση του

Καρυωτάκη, ιδιαίτερα μετά την αυτοκτονία

του, άσκησε μεγάλη επίδραση στους σύγχρονους ποιητές αλλά και στους μετέπειτα, οι οποίοι

προσπάθησαν να τη μιμηθούν. Η τάση μίμησης της καρυωτακικής ποίησης ονομάστηκε

«καρυωτακισμός» και είχε ως κύρια χαρακτηριστικά ένα αίσθημα διάχυτης μελαγχολίας και

αναίτιας θλίψης, μια πεισιθάνατη διάθεση και άρνηση σε όλα, ένα αίσθημα νοσηρότητας και

παρακμής.

Ο ποιητής της αμφισβήτησης και της υπαρξιακής αγωνίας :

απαισιοδοξία, μελαγχολία, αίσθηση του ανικανοποίητου του αδιεξόδου

απουσία ιδανικών, θρήνος για την απώλειά τους

στροφή στο άτομο

καταφύγιο στην ονειροπόληση και τη φυγή

περιφρόνηση της κοινωνίας και έκφραση της συνείδησης του σύγχρονου καλλιτέχνη ο

οποίος απομακρύνεται από την καθησυχαστική σταθερότητα της παραδοσιακής

κοινωνίας και έρχεται αντιμέτωπος με μια πρωτοφανή ιδεολογική , κοινωνική και

πολιτική κρίση.

Κεντρικά θέματα στην ποίησή του : η διάσταση τέχνης και κοινωνίας αλλά και ο ρόλος

του ποιητή στο σύγχρονο κόσμο. Σχεδόν μόνιμη σύζευξη του ερωτικού συναισθήματος ή

της αισθησιακής εμπειρίας με το μοτίβο του θανάτου και της απώλειας.

12

Ανοίγει δρόμο προς τη νεωτερικότητα διαταράσσοντας τη μετρική αρμονία και τη

γλωσσική καθαρότητα του στίχου. Χρησιμοποιεί δημοτική γλώσσα, αλλά με στοιχεία

δημοσιοϋπαλληλικής καθαρεύουσας.

Ποιητικός τόνος μελαγχολικός, απαισιόδοξος, οργισμένος που ατενίζει φιλοσοφικά τον

κόσμο και τους ανθρώπους.

Ο λόγος του – κυρίως στην τελευταία του συλλογή « Ελεγεία και Σάτιρες» - είναι

ειρωνικός και σατιρικός αφού επιλέγει την σύγκρουση με ότι τον καταπιέζει.

Ποίηση ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας

Παρελθοντικοί χρόνοι που

εκφράζουν την ανάγκη του για

βιωματική κατάθεση και επιμονή στη

νοσταλγία μιας κατάστασης ευτυχίας

που έχει πια περάσει και μόνο λύπη και

μελαγχολία φέρνει πια.

Χρησιμοποιεί συχνά τα αντιθετικά

ζεύγη : δυστυχισμένο παρόν –

ευτυχισμένο παρελθόν, ρηχή σύγχρονη

ζωή- ουσιώδης ζωή.

Με τόνους αβρούς εκφράζει την κοινωνική αμφισβήτηση και την υπαρξιακή αγωνία. Ο

ρεαλισμός και συγκεκριμένα ο νεοαστικός ρεαλισµός, όπως αναφέρει ο κριτικός και

ομότεχνος του Τέλλος Άγρας, διέπει το έργο του Κ. Γ. Καρυωτάκη. Η συνηθέστερη

πλευρά του νεοαστικού ρεαλισµού στο έργο του είναι η ιεραρχία, η υπαλληλία, το γραφείο

και η γραφειοκρατία.

13

Α3. ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Ποιητικές συλλογές που εξέδωσε ο ποιητής

Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων (1919)

Νοσταλγικός τόνος, τρυφερή μελαγχολία, ανεπαίσθητος αισθησιασμός. Εκφράζεται η αμφιθυμία

του απέναντι στον έρωτα. Σκέφτεται ακόμη την πρώτη του αγάπη, που τελείωσε άδοξα , την

Άννα Σκορδύλη και αυτό διαφαίνεται στα ποιήματα της συλλογής. Για τον ποιητή όλοι οι έρωτες

έχουν ημερομηνία λήξεως.

Νηπενθή (1921)

Ο τίτλος παραπέμπει στο ομηρικό «νηπενθές φάρμακον» ( Οδύσσεια, δ 221).Τα ποιήματα

της συλλογής αποσκοπούν, μάταια, να παρηγορήσουν τον ποιητή για το πένθος της χαμένης

αγάπης αλλά και για το βαθύ τραύμα της ύπαρξης. Θέματα του ονείρου, της απώλειας, της

φθοράς, το αίσθημα της νοσταλγίας και η σκιά της μελαγχολίας διατρέχουν τα ποιήματα της

συλλογής . Ο Μπωντλαίρ και ο Πόε φαίνεται να έχουν επηρεάσει σημαντικά τον Καρυωτάκη

στη συλλογή αυτή. Ο ποιητής συντονίζεται με το μπωντλαιρικό αίσθημα του πεπερασμένου,

με το άγχος και την αγωνία του τέλους που σημαδεύουν την ερωτική σχέση , αλλά και την

ίδια την ύπαρξη του ποιητή. Αρκετά ποιήματα της συλλογής έχουν ως θέμα τους την ποίηση

και τους ποιητές. Χαρακτηριστικά τα επτά ποιήματα με τον γενικότερο,

οξύμωρο, τίτλο « πληγωμένοι θεοί», που μιλούν για τη μοίρα των ποιητών αλλά

και ορίζουν την ποίηση.

14

Ελεγεία και Σάτιρες (1927), στα οποία

περιλαμβάνονται και οι 18 μεταφράσεις του ποιητή.

Μια συλλογή - σταθμός στην ιστορία της νεοελληνικής

ποίησης, που ο ποιητής αποτυπώνει με ευαισθησία και

ωριμότητα το αίσθημα της μοναξιάς, της αποξένωσης του

ανθρώπου μέσα στο σύγχρονο κόσμο. Ο έρωτας ιχνηλατείται

μέσα από την απουσία του και η υπαρξιακή αγωνία διαπερνά

όλα τα ποιήματα της συλλογής. Η διάσταση τέχνης και

κοινωνίας και ο ρόλος του ποιητή στο σύγχρονο κόσμο

απασχολούν τον ποιητή και μέσα από τα ποιήματα της συλλογής αυτής καταθέτει την οργισμένη

απόγνωσή του. Η αστική υποκρισία και ο αλλοτριωμένος άνθρωπος ,που απασχόλησαν τον Κ.

Μπωντλαίρ στα Άνθη του Κακού, αποτυπώνονται αιχμηρά και από τον Κώστα Καρυωτάκη στη

συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες.

Άλλα ποιήματα

Ανέκδοτα ποιήματα

Τελευταία ποιήματα (1928) [Αισιοδοξία, Όταν κατέβουμε τη σκάλα..., Πρέβεζα]

Νεανικά Ποιήματα (1919-1924)

Πεζά: Το καύκαλο, Η τελευταία, Ο κήπος της αχαριστίας, Ονειροπόλος, Τρεις μεγάλες

χάρες, Φυγή,

Το εγκώμιο της θαλάσσης, Κάθαρσις, Η ζωή του.

Μεταφράσεις

1. Elegias e Sátiras/Ελεγεία και Σάτιρες, Théo de Borba Mossburger (Trans.), (n.t.) Revista

Literária em Tradução, nº 1 (set/2010), Fpolis/Brasil, ISSN 2177-5141

15

Β.1 ΠΡΕΒΕΖΑ

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται

στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια,

θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται

καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι

με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,

ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη

ο ήλιος, θάνατος μέσα στους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει,

για να ζυγίσει, μια "ελλιπή" μερίδα,

θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι

κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.

Την Κυριακή θ' ακούσουμε την μπάντα.

Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης,

πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,"υπάρχω;" λες, κι ύστερα "δεν υπάρχεις!"

Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.

Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης.

Β. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΔΟΘΕΝΤΑ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

16

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους

αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...

Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,

θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

Ο Καρυωτάκης φθάνει στην Πρέβεζα τον Ιούνιο του 1928, ένα μήνα πριν αυτοκτονήσει ( 21

Ιουλίου 1928) και εκεί θα ολοκληρώσει την συγγραφή των τελευταίων πεζών και ποιημάτων

του, ανάμεσα τους και το ποίημα «Πρέβεζα», που μελετητές του αναφέρουν ότι ο αρχικός του

τίτλος ήταν «Επαρχία».

Είναι σημαντικό να καταγραφούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε το ποίημα αυτό:

ο ποιητής, ένας άνθρωπος μορφωμένος, ταξιδεμένος, αλλά και με προβλήματα υγείας,

διορίζεται σε μια μικρή επαρχιακή πόλη ως τιμωρία και ουσιαστικά εξορίζεται, όπως μαθαίνουμε

από τον σχολιασμό του Σάντη Αποστολίδη. Ολόκληρο το ποίημα χαρακτηρίζεται από μια διάχυτη

δυσθυμία, απογοήτευση, μελαγχολία. Κάθε αναφορά που εμπεριέχεται στο ποίημα είναι μια

παραποιημένη εικόνα της πραγματικότητας, η οποία προκύπτει από την κατάθλιψη που

βασανίζει τον ποιητή. Στο ποίημα αυτό λοιπόν, ο ποιητής περιγράφει την ασφυκτική ζωή, για

την δική του ιδιοσυγρασίο, σε μια επαρχιακή πόλη στα τέλη της δεκαετίας του ’30 και μας

περιγράφει κάποια χαρακτηριστικά γεγονότα.

Άρα το ποίημα συγκεντρώνει πολλά χαρακτηριστικά της καρωτικής ποίησης και του

νεοσυμβολισμού:

Μελαγχολία, απαισιοδοξία και απελπισία μέσα από τα προσωπικά αδιέξοδα του ποιητή.

(επανάληψη της λέξης: θάνατος) Ακόμα και ο ήλιος, η θάλασσα που σε άλλη περίπτωση θα

ήταν πηγή ζωής, ο ποιητής βλέπει τον θάνατο γιατί είναι γι’ αυτόν πηγή θλίψης και πόνου.

17

Σύμβολα:

- Η ίδια η πόλη-Πρέβεζα: είναι ένα σύμβολο της απαξίωσης της ελληνικής επαρχίας

- Μαύροι τοίχοι – κάργιες: μελαγχολία

- Ζουμπούλια: είναι σε μια μικρή γλάστρα στο μπαλκόνι «αιχμάλωτα», όπως και ο ποιητής

- Κηδεία: σύμβολο θανάτου και απογοήτευσης

- Προκυμαία: σύμβολο ζωής

Ειρωνεία- Σαρκασμός:

- Ασήμαντοι δρόμοι με λαμπρά ονόματα

- Αστυνόμος που ασχολείται με την «ελλιπή μερίδα», ασήμαντα πράγματα

- Βάσις, φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης…

- Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης..

- Φτάνει το πλοίο, υψωμένη σημαία…

Όλα τα παραπάνω κρύβουν μια σαρκαστική διάθεση ότι η Πρέβεζα δεν έχει να αναδείξει τίποτα

σημαντικό πέρα από μια στρατιωτική βάση με φρουρά. Και το μόνο που έχεις να περιμένεις είναι

να περάσει η μπάντα κάθε Κυριακή ή να έρθει κάποιος επίσημος με το πλοίο. Τίποτα ουσιαστικό

δεν μπορεί να επιτευχθεί μακριά από τα κέντρα εξουσίας δηλαδή την Αθήνα.

Ως προς τα εκφραστικά μέσα, υπάρχουν και εδώ αυτά που χαρακτηρίζουν τον ποιητή:

Αντιθέσεις: στίχοι 5-6 (λεροί δρόμοι - λαμπρά ονόματα), στίχος 18 (υπάρχει – δεν υπάρχει),

στίχοι 23-24 (θλιμμένοι- θα διασκεδάσουν)

Εικόνες ζωντανές: δάσκαλος με εφημερίδα, ζουμπούλια στο μπαλκόνι, πλοίο που φθάνει

κηδεία. Ο Καρυωτάκης χρησιμοποιεί την ένταση των εικόνων για να προκαλέσει την μέγιστη

δραματικότητα. Εικονοποιεί καταστάσεις από την μικρή, πνιγηρή Πρέβεζα. π.χ. ηχητικές

εικόνες (κάργιες που χτυπούν, την Κυριακή θα ακούσουμε την μπάντα)

Μεταφορές: η λέξη «θάνατος» προσδιορίζει τα ουσιαστικά που ακολουθούν π.χ.

θανατωτερος δρόμος. Έτσι τονίζει την ματαιότητα που βλέπει παντού.

Ως προς την μορφή το ποίημα έχει 6 τετράστιχες στροφές,(παραδοσιακή ποίηση) και πλεκτή

ομοιοκαταληξία. Ο ποιητής χρησιμοποιεί α’ ενικό πρόσωπο γιατί παραθέτει προσωπικές

18

εμπειρίες. (εξομολογητικός τόνος) Ακόμα χρησιμοποιεί αντιποιητικές λέξεις (π.χ. κρεμμύδια,

«ελλιπή μερίδα», καταθέσις δραχμαί τριάντα) γιατί θέλει να μεταδώσει εσωτερικές

καταστάσεις και όχι την ομορφιά.

Στην «Τετραλογία» του ο Δήμος Μούτσης το 1975 δίνει στον Χρηστό Λεττονό να τραγουδήσει

δύο πολύ γνωστά ποιήματα του Καρυωτάκη την «Πρέβεζα» και «Ιδανικοί αυτόχειρες».

https://www.youtube.com/watch?v=4f94E_rFxug

Επίσης ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας τραγουδά σε μουσική Γιάννη Γλέζου, μια ρωμαλέα «Πρέβεζα»

https://www.youtube.com/watch?v=_SaaOkBHIdM

19

Β.2 ΣΑΝ ΔΕΣΜΗ ΑΠΟ ΤΡΑΝΤΑΦΥΛΛΑ

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα

είδα το βράδυ αυτό.

Kάποια χρυσή, λεπτότατη

στους δρόμους ευωδιά.

Kαι στην καρδιά

αιφνίδια καλοσύνη.

Στα χέρια το παλτό,

στ' ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη.

Hλεκτρισμένη από φιλήματα

θα 'λεγες την ατμόσφαιρα.

H σκέψις, τα ποιήματα,

βάρος περιττό.

Έχω κάτι σπασμένα φτερά.

Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε

το καλοκαίρι αυτό.

Για ποιαν ανέλπιστη χαρά,

για ποιες αγάπες,

για ποιο ταξίδι ονειρευτό.

20

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες». Το θέμα του είναι η αδυναμία του ποιητή

να ανταποκριθεί στην ερωτική ατμόσφαιρα που δημιουργείται γύρω του ένα όμορφο βράδυ. Ο

ελεγειακός χαρακτήρας του ποιήματος φαίνεται στην ερωτική ατμόσφαιρα αλλά και στα έντονα

συναισθήματα του ποιητή. (θλίψη και μελαγχολία) Από την άλλη ο σατιρικός χαρακτήρας του

ποιήματος διαφαίνεται στην εξομολόγηση του ποιητή ότι αδυνατεί να ανταποκριθεί στο ερωτικό

κλίμα που υπάρχει, και έτσι ανατρέπεται όλο το αισιόδοξο κλίμα, κυρίως στην τελευταία στροφή.

Παρουσιάζεται λοιπόν, ένα χαρακτηριστικό της καρυωτικής ποίησης η μελαγχολία,

απαισιοδοξία και απογοήτευση.

Και ως προς την μορφή έχει τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καρυωτάκη: χαμηλόφωνος

λυρισμός, ελεύθερος στίχος, άνισες στροφές, τυχαίες ομοιοκαταληξίες.

Αλλά και τα σύμβολα κυριαρχούν:

Δέσμη από τριαντάφυλλα στοιχείο ερωτισμού (στίχος 1)

Σελήνη σύμβολο ερωτισμού (στίχος 8)

«σπασμένα φτερά» σύμβολο απαισιοδοξίας και μελαγχολίας ποιητή

Το μήνυμα της διάλυσης και φθοράς που θέλει να περάσει ο ποιητής φαίνεται μέσα από διάφορα

εκφραστικά μέσα. Ως προς τα εκφραστικά μέσα, στο ποίημα υπάρχουν ζωντανές, παρομοιώσεις

(στίχος 1), μεταφορές (στίχοι 3,4,13). Το α’ ενικό πρόσωπο προσθέτει έναν εξομολογητικό τόνο.

Στην τελευταία στροφή (στίχοι 13-18) το κλίμα αντιστρέφεται, παρουσιάζεται η απαισιοδοξία

του ποιητή, αφού όλα είναι ανώφελα. Και τέλος στους στίχους 16-18, μια σειρά από άστοχα

ερωτήματα (για ποιαν ανέλπιστη χαρά, για ποιες αγάπες..) μαρτυρούν ότι όλα είναι μάταια,

ανώφελα και άσκοπα για τον ποιητή. (απαισιοδοξία). Ο ποιητής δεν έχει δύναμη να απολαύσει

την ζωή. Αλλά και το στοιχείο της ειρωνείας και του αυτοσαρκασμού, διαφαίνεται στους

στίχους 11- 12 αφού ο ποιητής δεν μπορεί να νοιώσει τα όμορφα συναισθήματα που φέρνει ένα

όμορφο βράδυ και η ποίηση δεν αρκεί για να τα εκφράσει.

https://www.youtube.com/watch?v=aEz3KlCYELE

21

Β.3 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΑΞΙΔΙ

Καλό ταξίδι, αλαργινό καράβι μου, στου απείρου

και στης νυχτός την αγκαλιά, με τα χρυσά σου φώτα!

Nα 'μουν στην πλώρη σου ήθελα, για να κοιτάζω γύρου

σε λιτανεία να περνούν τα ονείρατα τα πρώτα.

H τρικυμία στο πέλαγος και στη ζωή να παύει,

μακριά μαζί σου φεύγοντας πέτρα να ρίχνω πίσω,

να μου λικνίζεις την αιώνια θλίψη μου, καράβι,

δίχως να ξέρω πού με πας και δίχως να

γυρίσω!

22

Το ποίημα ανήκει στην Συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες»-Πρώτη Σειρά. Είναι ένα λυρικό ποιήμα

με θέμα την φυγή από ένα περιβάλλον που υπήρξε εχθρικό για τον ποιητή και από μια σκληρή

για την ποιητική του φύση, πραγματικότητα. Αν και ο ποιητής αναζητά έναν ιδανικό κόσμο, είναι

βέβαιος ότι τα όνειρα του δεν θα πραγματοποιηθούν. Το θέμα του ταξιδιού είναι ένα θέμα που

απασχολεί τόσο τον Καρυωτάκη όσο και άλλους Συμβολιστές ποιητές της γενιάς του ’20. Εδώ

το ποιητικό υποκείμενο διακατέχεται από έντονη επιθυμία φυγής.

Βασικά χαρακτηριστικά του Συμβολισμού που εμφανίζονται στο ποιήμα είναι:

Μουσικότητα στίχου (Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος)

Προσεκτική επιλογή λεξιλογίου. Οι λέξεις είναι εύστοχες, χωρίς επιτήδευση(π.χ.

αλαργινό καράβι, ονείρατα, λικνίζεις)

Εξωτερίκευση συναισθηματικών καταστάσεων. Διάχυτη είναι η θλίψη, καθώς και η

ανάγκη του ποιητή για φυγή. (τρικυμία στη ζωή, αιωνία θλίψη μου)

Όμως και τα συναισθήματα απαισιοδοξίας και θλίψης και απογοήτευσης κυριαρχούν στο

ποίημα και δείχνουν το ψυχικό αδιέξοδο του ποιητή και την επιθυμία φυγής που τον διακατέχει.

Έχει διάθεση φυγής από ένα περιβάλλον εχθρικό και μια απογοητευτική πραγματικότητα και

αναζητά μετάβαση σε μια άλλη πραγματικότητα όπου θα βρει ψυχική γαλήνη. Ίσως ο τίτλος του

ποιήματος «Τελευταίο ταξίδι» να μην σημαίνει τον θάνατο όπως υπονοείται, αλλά ένα ταξίδι

χωρίς γυρισμό.

Ιδιαίτερα στους δύο τελευταίους στίχους ξεχωρίζουν τρία στοιχεία: α) η θλίψη («αιωνία η

θλίψη μου») όπου ο ποιητής θεωρεί ότι δεν θα λυτρωθεί απ’ αυτήν αφού είναι συνυφασμένη με

την φύση του. β) ο προορισμός του ταξιδιού του είναι αδιάφορος («δίχως να ξέρω που με πας»)

και γ) ο αμετάκλητος χαρακτήρας της φυγής(«πέτρα ρίχνω πίσω», «και δίχως να γυρίσω»).

Ως προς την μορφή του ποιήματος, αυτό αποτελείται από δύο τετράστιχες στροφές με πλεκτή

ομοιοκαταληξία (παραδοσιακή ποίηση), ενώ και πάλι χρησιμοποιείται το α’ ενικό πρόσωπο που

δίνει έναν εξομολογητικό τόνο.

23

Και πάλι επικρατούν πολλά εκφραστικά μέσα με πολύ ζωντανές εικόνες: στίχοι 1-2 αλαργινό

καράβι, στίχος 4 η λιτανεία που παραπέμπει σε θρησκευτική τελετή, στίχοι 5-6 τρικυμία στο

πέλαγος.

Μεταφορές: (στίχος 2): «χρυσά φώτα», «σε λιτανεία να περνούν τα ονείρατα» (στίχος 4), «H

τρικυμία στο πέλαγος και στη ζωή» (στίχος 5).

Το «τελευταίο ταξίδι» το τραγουδά ο Μανώλης Καναρίδης.

https://www.youtube.com/watch?v=pIN49lVcrAQ

24

Β.4 ΜΙΧΑΛΙΟΣ

Tο Mιχαλιό τον πήρανε στρατιώτη.

Kαμαρωτά ξεκίνησε κι ωραία

με το Mαρή και με τον Παναγιώτη.

Δε μπόρεσε να μάθει καν το «επ' ώμου».

Όλο εμουρμούριζε: «Kυρ Δεκανέα,

άσε με να γυρίσω στο χωριό μου».

Tον άλλο χρόνο, στο νοσοκομείο,

αμίλητος τον ουρανό κοιτούσε.

Eκάρφωνε πέρα, σ' ένα σημείο,

το βλέμμα του νοσταλγικό και πράο,

σα να 'λεγε, σα να παρακαλούσε:

«Aφήστε με στο σπίτι μου να πάω».

Kι ο Mιχαλιός επέθανε στρατιώτης.

Tον ξεπροβόδισαν κάτι φαντάροι,

μαζί τους ο Mαρής κι ο Παναγιώτης.

Aπάνω του σκεπάστηκεν ο λάκκος,

μα του άφησαν απέξω το ποδάρι:

Ήταν λίγο μακρύς ο φουκαράκος.

25

Το ποίημα ανήκει στην συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες» και γράφτηκε το 1919. Είχε δημοσιευτεί

αρχικά στο περιοδικό «Νουμάς» ανώνυμα με τον τίτλο «Στρατός». Θα μπορούσε να

χαρακτηριστεί ένα σατιρικό, κοινωνικό και αντιμιλιταριστικό ποίημα που φανερώνει την

κοινωνική και πολιτική ωριμότητα του ποιητή. Είναι εμπνευσμένο από την πολιτική χωρίς όμως

να ξεφεύγει από τα όρια της τέχνης.

Δύο βιογραφικά σημεία από την ζωή του ποιητή θα πρέπει να τονισθούν που σχετίζονται με

το ποίημα αυτό. Αρχικά το γεγονός ότι ο Καρυωτάκης αποφεύγει να στρατευτεί, συλλαμβάνεται

ως ανυπότακτος, ενώ αργότερα απαλλάσσεται από τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις με

ιατρική γνωμάτευση για καρδιακό νόσημα. Το στρατιωτικό κλίμα δεν ταιριάζει στην

ιδιοσυγκρασία του ποιητή. Δεύτερον θα πρέπει να γίνει αναφορά στα γεγονότα της εποχής. Το

ποίημα γράφεται παραμονές της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, το κλίμα είναι ενθουσιώδες και

πανηγυρικό καθώς οι στρατιώτες ξεκινούν για να «πραγματοποιήσουν » την Μεγάλη Ιδέα και

σε αυτή στηρίζεται όλη η εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους. Ο Καρυωτάκης , λοιπόν,

με αυτό το ποίημα δεν διστάζει να έρθει αντιμέτωπος με το πνεύμα του εθνικιστικού

παραληρήματος που επικρατούσε σε όλη την Ελλάδα. Ο ήρωας του ποιήματος, ο Μιχαλιός, δεν

έχει τα χαρακτηριστικά ενός γενναίου πολεμιστή, δεν είναι πρότυπο στρατιώτη. Αντίθετα είναι

ο τύπος του αντιήρωα, του καλοκάγαθου ανθρωπάκου που δεν θέλει να πάει στον πόλεμο, αλλά

προτιμά την γαλήνια ζωή του χωριού του. Προτιμά τα απλά, καθημερινά πράγματα από τον

ηρωικό θάνατο στον πόλεμο. Εναντιώνεται στον απόλυτο παραλογισμό του πολέμου !

Το θέμα του ποιήματος είναι το τι έκανε στο πόλεμο ο Μιχαλιός! Είναι ένα απλό θέμα που

όμως μέσα από αυτό καταφέρνει να περάσει τα μηνύματα του, χρησιμοποιώντας «σαν όπλο» τον

ρεαλισμό, την ειρωνεία και την σάτιρα που χαρακτηρίζουν την καρυωτακική ποίηση! Η σάτιρα

φθάνει σε ένα ριζοσπαστικό χιούμορ στους δύο τελευταίους στίχους «μα του απέξω το ποδάρι:

Ήταν λίγο μακρύς ο φουκαράκος». Ενώ όλο το σώμα του Μιχαλιού δέχεται την ταφή, το πόδι

του αρνείται, αντιστέκεται! «Το ποδάρι» περισσεύει από τον τάφο, γιατί ο θάνατος αυτός δεν

είχε καμία φυσικότητα. Είναι σαν να αρνείται να δεχτεί αυτό το ανάλγητο σύστημα και προσπαθεί

να αντιδράσει!

26

Ως προς τη μορφή του το ποίημα είναι απλό. Έχει στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο με

καθημερινή γλώσσα και ομοιοκαταληξία πλεκτή. Αποτελείται από τρεις στροφές με έξι στίχους

η κάθε μια. Χρησιμοποιούνται αντιλυρικές λέξεις και λιτότητα λόγου. Μέσα όμως από αυτή την

απλότητα του λόγου φανερώνεται ο ρεαλισμός του Καρυωτάκη και περνάει με ωραίο τρόπο το

αντιπολεμικό του μήνυμα.

Τέλος κάθε στροφή είναι και μια διαφορετική εικόνα: Στην πρώτη στροφή ο Μιχαλιός πηγαίνει

ενθουσιασμένος στο στρατό (καμαρωτά) με δύο φίλους του, αλλά δεν τα καταφέρνει και θέλει

να γυρίσει στο χωριό του. Στη δεύτερη στροφή είναι στο νοσοκομείο και νοσταλγεί το χωριό

του, ενώ στην τρίτη στροφή περιγράφεται η κηδεία του.

Σ’ αυτό το ποίημα γενικά απουσιάζουν πολλά χαρακτηριστικά του νεοσυμβολισμού όπως η

μουσικότητα του στίχου, η μελαγχολική

διάθεση, τα σύμβολα, η έκφραση

συναισθημάτων του ποιητή. Χωρίς κανένα

λογοτεχνικό στόμφο ο Καρυωτάκης

παρουσιάζει την ουσία της ανθρώπινης

ύπαρξης μέσα από την ειρωνεία. Έτσι φαίνεται

και η διαφοροποίηση της ποίησης του

Καρυωτάκη στην τρίτη συλλογή του που ανήκει

το ποίημα: δεν αρνείται την πραγματικότητα αλλά την υπονομεύει και την σαρκάζει. Δεν επιλέγει

τα σύμβολα, αλλά την σύγκρουση!Ο πρώτος συνθέτης που μελοποίησε Καρυωτάκη είναι ο Νίκος

Μαμαγκάκης το 1961, ο Μιχαλιός που τραγούδησε ο Γ. Βογιατζής.

https://www.youtube.com/watch?v=7lkbYQeDyGw

27

Β.5 ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ

Οι υπάλληλοι όλοι λιώνουν και τελειώνουν

σαν στήλες δύο δύο μες στα γραφεία.

(Ηλεκτρολόγοι θα 'ναι η Πολιτεία

κι ο Θάνατος, που τους ανανεώνουν.)

Κάθονται στις καρέκλες, μουτζουρώνουν

αθώα λευκά χαρτιά, χωρίς αιτία.

«Συν τῃ παρούσῃ αλληλογραφίᾳ

έχομεν την τιμήν» διαβεβαιώνουν.

Και μοναχά η τιμή τούς απομένει,

όταν ανηφορίζουνε τους δρόμους,

το βράδυ στις οχτώ, σαν κουρντισμένοι.

Παίρνουν κάστανα, σκέπτονται τους νόμους,

σκέπτονται το συνάλλαγμα, τους ώμους

σηκώνοντας οι υπάλληλοι οι καημένοι

28

Το ποίημα αυτό ανήκει στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες»(1927). Το ποίημα αναφέρεται στους

δημόσιους υπαλλήλους, ένα θέμα που έχει απασχολήσει τον Καρυωτάκη και σε άλλα ποιήματά

του, όπως «Ο γραφιάς» και «Μίσθια δουλειά» . Ο ίδιος διορίστηκε ως δημόσιος υπάλληλος το

1919, σε ηλικία μόλις 23 ετών και η δημοσιοϋπαλληλική του σταδιοδρομία ήταν μια «βαριά πρέσα

» που τον καταπίεζε και τον γέμιζε πίκρες. Ο Καρυωτάκης δεν συμβιβάστηκε ποτέ με τον ρόλο

του δημοσίου υπαλλήλου, λόγω της κοινωνικής του ευαισθησίας και ήρθε σε σύγκρουση με τις

προϊστάμενες αρχές. Είχε συνδικαλιστική δράση και υπόληψη ανάμεσα στους άλλους δημόσιους

υπαλλήλους, οπότε είχε εκλεγεί και Γενικός Γραμματέας της ΄Ένωσης Δημοσίων Υπαλλήλων

Αθηνών. Άρα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ποίημα αυτό έχει έναν καθαρά βιωματικό

χαρακτήρα, όπως και πολλά άλλα έργα του.

Ως προς τη μορφή, το ποίημα είναι ένα ιταλικό σονέτο δεκατετράστιχο κατανεμημένο σε μια

οκτάβα ( δύο τετράστιχες στροφές) και ένα εξάστιχο ( δύο τρίστιχες στροφές). Η

ομοιοκαταληξία στην οκτάβα είναι σταυρωτή και υπάρχει μετρική ποικιλομορφία.

Στο ποίημα αυτό ο Καρυωτάκης σχολιάζει με ειρωνικό και καυστικό ύφος , όχι τόσο το έργο

που επιτελούν οι δημόσιοι υπάλληλοι, όσο το την ίδια την ιδιότητά τους και την θέση τους.

Ταυτόχρονα υπάρχει ένα μελαγχολικός τόνος , παρόλο που ο ποιητής φαίνεται να διαχωρίζει

την θέση του από τους υπόλοιπους δημόσιους υπαλλήλους. Εκδηλώνει την πικρία του, αλλά

δείχνει διάθεση διαφοροποίησης και γι’ αυτό δεν χρησιμοποιεί α’ πληθυντικό πρόσωπο !

Αρχικά, παρουσιάζει τους δημόσιους υπαλλήλους σαν «αναλώσιμους» ( σαν μπαταρίες – « σαν

στήλες δύο δυο μες στα γραφεία») που κάθε μέρα κάνουν την ίδια δουλειά χωρίς νόημα και

κάποια στιγμή θα «τελειώσουν » και θα τους αντικαταστήσουν η Πολιτεία, αλλά και ο Θάνατος.

Η Πολιτεία και ο Θάνατος λειτουργούν για τον ποιητή το ίδιο : ως η απόλυτη εξουσία. Οι

υπάλληλοι νιώθουν έντονο μαρασμό στο σώμα και την ψυχή τους, Το μόνο που τους απομένει

είναι η αξιοπρέπεια τους. Ακόμα και στον ελεύθερο χρόνο τους σκέπτονται στην δουλειά τους

σαν καλοκουρδισμένα ρομπότ ( «σαν κουρντισμένοι»). Η ζωή τους δεν έχει καμία αξία.

Τα σημεία που δείχνουν τον σαρκασμό και το καυστικό ύφος είναι :

29

«κάθονται στις καρέκλες….χωρίς αιτία»

«οι υπάλληλοι οι καημένοι»

Η γλώσσα του ποιήματος, δημοτική με στοιχεία καθαρεύουσας και φρασεολογία

από την αλληλογραφία εγγράφων ( «συν τη παρούσα ……τιμήν») .

Ο ποιητής, λοιπόν, καταλήγει στην σαρκαστική κριτική των πολιτικοκοινωνικών κακών

κειμένων της εποχής. Το ποίημα διέπεται από μια πολιτική σκοπιμότητα. Η απόλυτη εξουσία

εγκλωβίζει τον ποιητή ! σαρκάζει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα και έρχεται σε

σύγκρουση μαζί της. Έτσι διαφαίνεται και ο νεοαστικός ρεαλισμός ως ένα χαρακτηριστικό της

ποίησης του, που εμφανίζεται κυρίως στα τελευταία του έργα και τα διαφοροποιεί από τα

χαρακτηριστικά του Συμβολισμού.

Το 1984 ο Μίκης Θεοδωράκης παρουσιάζει την δική του μελοποιημένη εκδοχή κάποιων

ποιημάτων του ποιητή, σε ένα δίσκο με τίτλο «Καρυωτάκης» και ερμηνευτή τον Βασίλη

Παπακωνσταντίνου. Εκεί παρουσιάζεται το ποίημα δημόσιοι υπάλληλοι.

https://www.youtube.com/watch?v=xwEWSGe5O4g

30

Β.6. ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΤΙ ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΕΝΕΣ ΚΙΘΑΡΕΣ

Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες

κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,

στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει

στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.

Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.

Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,

στην κορυφή τους τ' άπειρο αντηχάει,

μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.

Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,

χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.

Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.

Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.

Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις

είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

31

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες » και είναι ένα δεκατετράστιχο σονέτο με

σταυρωτή και πλεχτή ομοιοκαταληξία που παραπέμπει στην παραδοσιακή ποίηση και το θέμα

του είναι η θέση των ποιητών στης γενιάς του ’20 στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Ο

ποιητής επιχειρεί να δώσει μια αίσθηση διάλυσης που χαρακτηρίζει την γενιά του αλλά και τον

ίδιο. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί α’ πληθυντικό πρόσωπο.(«είμαστε..»)

Έτσι λοιπόν στην πρώτη στροφή έχουμε εικόνα ξεχαρβαλωμένης κιθάρας. Όπως μια

χαλασμένη κιθάρα δεν μπορεί να δημιουργήσει αρμονικούς ήχους έτσι και οι ποιητές της Γενιάς

’20 δεν μπορούν να δημιουργήσουν ανεπηρέαστοι από το κλίμα παρακμής και διάλυσης της

εποχής. Εδώ εντοπίζουμε ένα βασικό γνώρισμα συμβολισμού:

Την διάσταση ανάμεσα σε επιθυμίες ποιητή (να κάνει ποίηση) και την

πραγματικότητα. (ζοφερή)

Στην δεύτερη και τρίτη στροφή παρουσιάζεται η χαρακτηριστική απογοήτευση και

απαισιοδοξία του ποιητή. Οι ποιητές της εποχής του δεν μπορούν «να λάβουν» τα

μηνύματα της κοινωνίας που είναι αρνητικά (βάσανα, απουσία ελπίδας) και δεν μπορούν

να την βοηθήσουν και έτσι καταρρέουν. «Είμαστε κάτι..» επαναλαμβάνει ο ποιητής και

δηλώνει την πικρία του και μια διάθεση σαρκασμού.

Στην τέταρτη στροφή παρουσιάζεται το αντιθετικό ζεύγος:

Παλιές καλές εποχές ποίησης οπού οι ποιητές εκφράζονταν μέσω αυτής, ενώ σήμερα η

κοινωνική και οικονομική κατάσταση τους πληγώνει και δεν μπορούν να δημιουργήσουν.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ποίησης του Καρυωτάκη που διαφαίνεται στο ποίημα είναι

η ειρωνική διάθεση του ποιητή. Ενώ παρουσιάζει ένα άρτιο σονέτο σύμφωνα με τους

κανόνες παραδοσιακής ποίησης, μας μιλά για την εσωτερική κατάσταση του ποιητή.

Τέλος ο ποιητής κάνει χρήση παραστατικών εικόνων αλλά και συμβόλων. Αποδίδει την

συναισθηματική κατάσταση ποιητών, τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και

το έργο τους με σύμβολα: α) κατάσταση ποιητών : ξεχαρβαλωμένες κιθάρες,

32

απίστευτες αντένες, διάχυτες αισθήσεις β) ποιητικό έργο: παράφωνοι ήχοι

ξεχαρβαλωμένης κιθάρας

Το 1972 ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποιεί Καρυωτάκη. Τραγουδάει η Μαρίζα Κωχ.

https://www.youtube.com/watch?v=bGJ0lc82KHQ

33

Β.7 ΔΙΚΑΙΩΣΙΣ

Τότε λοιπόν αδέσποτο θ’ αφήσω

να βουίζει το Τραγούδι απάνωθέ μου.

Τα χάχανα του κόσμου, και του ανέμου

το σφύριγμα, θα του κρατούν τον ίσο.

Θα ξαπλωθώ, τα μάτια μου θα κλείσω,

και ο ίδιος θα γελώ καθώς ποτέ μου.

«Καληνύχτα, το φως χαιρέτισέ μου»

θα πω στον τελευταίο που θ’ αντικρίσω.

Όταν αργά θα παίρνουμε το δρόμο,

η παρουσία μου κάπως θα βαραίνει

—πρώτη φορά— σε τέσσερων τον

ώμο.

Ύστερα, και του βίου μου την

προσπάθεια

αμείβοντας, το φτυάρι θα με ραίνει

ωραία ωραία με χώμα και με αγκάθια.

34

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες » και είναι ένα σατιρικό σονέτο. Το

θέμα του είναι η περιγραφή της τελετουργίας-παράστασης της κηδείας του ίδιου του ποιητή ! αν

και το θέμα αυτό έχει παρουσιαστή ξανά στην ελληνική λογοτεχνία, ξαφνιάζει τον αναγνώστη.

Ο ίδιος είναι ο πρωταγωνιστής που δηλώνει έτοιμος για το θάνατο ! Αυτό αποδεικνύεται από

το α’ ενικό πρόσωπο που χρησιμοποιεί . Παράλληλα σατιρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη τονίζοντας

την ματαιότητα και υπονοώντας πως « ότι και να κάνει κανείς δεν έχει νόημα ».

Στην πρώτη στροφή ο ποιητής «βλέπει » πολλούς παρευρισκόμενους στην κηδεία του, αλλά

δεν τους ενδιαφέρει το γεγονός. Υπάρχει η πικρή διαπίστωση της «ανυπαρξίας» του , η οποία

αποδίδεται στην αδιαφορία , κοροϊδία εκ μέρους των παρευρισκόμενων ( «χάχανα του κόσμου»).

Όλη η στροφή είναι μια πολύ ζωντανή ηχητική εικόνα ( βουϊζει,Τραγούδι ( μοιρολόι ), χάχανα,

σφύριγμα ανέμου, ίσο) .

Στη δεύτερη στροφή ο ποιητής δηλώνει ότι είναι έτοιμος για το θάνατο ( «και ο ίδιος θα γελώ

καθώς ποτέ μου») και ανυπομονεί γι’ αυτό. Στην τρίτη στροφή τονίζει ότι σε όλη του τη ζωή

δεν του έδιναν σημασία και δεν τον αναγνώριζαν ( «η παρουσία μου θα βαραίνει……τον ώμο»).

Στην τελευταία στροφή διαφαίνεται ο ειρωνικός τόνος στο στίχο «ωραία ….αγκάθια», όπου

θα τον ραίνουν με αγκάθια και όχι με λουλούδια όπως συνηθίζεται. Διακρίνεται μια πικρία και

μια ειρωνεία για τον άδοξο και καθόλου

«ωραίο» θάνατό του. Μόνο μέσω του θανάτου

του, θα καταφέρει να αποκτήσει βαρύτητα η

παρουσία του για πρώτη φορά και θα γίνει το

σώμα του μικρό φορτίο για τους άλλους, που θα

αναγκαστούν έστω και έτσι να τον υποστούν.

Και αυτό θα επιφέρει μια «δικαίωση» (τίτλος),

ένα είδος εκδίκησης.

35

Μια και αυτό είναι ένα από τα τελευταία ποιήματα του Καρυωτάκη, δεν διακρίνονται στοιχεία

συμβολισμού, αλλά μόνο σαρκασμός και διάθεση σύγκρουσης. Η ειρωνική ματιά, ο

αυτοσαρκασμός, η χρήση καθημερινού λεξιλογίου μας εισάγουν στο μοντερνισμό της γενιά του

’30.

Η Ηδύλη Τσαλίκη μελοποιεί και τραγουδά με την κιθάρα της το σαρκαστικό «Δικαίωσις» και

κερδίζει τι 1981 τους «Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού» στην Κέρκυρα.

https://www.youtube.com/watch?v=IbQr1_6BnCc

36

Β.8 ΒΡΑΔΥ

Τα παιδάκια που παίζουν στ’ ανοιξιάτικο

δείλι

—μια ιαχή μακρυσμένη—,

τ’ αεράκι που λόγια με των ρόδων τα

χείλη

ψιθυρίζει και μένει,

τ’ ανοιχτά παραθύρια που ανασαίνουν

την ώρα,

η αδειανή κάμαρά μου,

ένα τρένο που θα ’ρχεται από μια άγνωστη χώρα,

τα χαμένα όνειρά μου,

οι καμπάνες που σβήνουν, και το βράδυ που πέφτει

ολοένα στην πόλη,

στων ανθρώπων την όψη, στ’ ουρανού τον

καθρέφτη,

στη ζωή μου τώρα όλη ……

37

Το ποίημα ανήκει στην συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες» και το θέμα του είναι το βράδυ που

πέφτει σε συνάρτηση με την ψυχική κατάσταση του ποιητή. Στόχος του ποιητή είναι να

εξομολογηθεί συναισθήματα ματαίωσης, απώλειας και μελαγχολίας που τον κατέχουν. Ο

ποιητής διαλέγει ως χώρο του ποιήματος του το δειλινό στην πόλη και όχι κοντά στην φύση.

Το ποίημα είναι επηρεασμένο από τα χαρακτηριστικά του νεοσυμβολισμού – νεορομαντισμού

που είναι σύμβολα, υποβλητικές εικόνες, μελαγχολική διάθεση και μουσικότητα στίχου.

Συγκεκριμένα:

Σύμβολα: η λέξη – κλειδί είναι το «βράδυ» που αποτελεί το ποίημα του ποιήματος και το

συναντάμε μόνο μια φορά στο ποίημα, στην τελευταία στροφή. Δημιουργεί όμως μια διάχυτη

αίσθηση σε όλο το ποίημα: το σκοτάδι που πέφτει και αλλάζει τους ρυθμούς της μέρας

συμβολίζει το τέλος, την ματαίωση, τους στόχους και τα όνειρα που δεν

πραγματοποιήθηκαν και έτσι δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα (απώλεια, πόνο,

μελαγχολία)

Υποβλητικές εικόνες: το ποίημα κατακλύζεται από οπτικές και ηχητικές εικόνες,

χαρακτηριστικό της ποίησης τους Καρυωτάκη που δηλώνουν την συναισθηματική του

κατάσταση. Όλα εξηγούνται καλύτερα με τις αισθήσεις παρά με τα λόγια.

- η οπτικοακουστική εικόνα παιδιών που παίζουν ένα δειλινό και ακούγονται από μακριά

(αίσθημα απώλειας και μοναξιάς)

- το αεράκι που μιλάει με τα χείλη των ρόδων (ηχητική – απουσία ανθρώπων – μελαγχολία)

- ανοιχτά παράθυρα στην κάμαρα τοι ποιητή ( εδώ είναι και προσωποποίηση, αφού τα

«παράθυρα ανασαίνουν»)- αίσθημα κενότητας, αποξένωσης

- τρένο που έρχεται από άγνωστη χώρα υποδηλώνει τον αποχωρισμό, την απώλεια

- ηχητική εικόνα: οι καμπάνες που ακούγονται από μακριά μαζί με μεταφορά «οι καμπάνες που

σβήνουν»

- βράδυ που «πέφτει» (μεταφορά) στην πόλη, στα πρόσωπα των ανθρώπων, αλλά και στη ζωή

του ποιητή

38

Χαμηλόφωνος λυρισμός και μουσικότητα στίχων : δημιουργείται με όλες αυτές τις εικόνες.

Ο στίχος είναι λυρικός και έχει μουσικό ρυθμό. Υπάρχει φροντισμένη στιχουργία με τρεις

τετράστιχες στροφές και πλεκτή ομοιοκαταληξία ( α-γ/β-δ), αλλά και εύστοχη επιλογή

λέξεων που λειτουργούν ως σύμβολα ψυχικών καταστάσεων. «Ιαχή μακρυσμένη», «αδειανή

κάμαρά μου», «άγνωστη χώρα», «χαμένα όνειρα μου» είναι φράσεις που συμβολίζουν το

αίσθημα της ματαίωσης και της απώλειας.

Μελαγχολική διάθεση : κυριαρχεί το συναίσθημα της απώλειας. Ο ποιητής δημιουργεί μια

θολή ατμόσφαιρα, αργό χρόνο, απομακρυσμένο χώρο για να αποδώσει καλύτερα την αίσθηση

απώλειας και μελαγχολίας. Η αίσθηση αυτή συνδυάζεται με την βραδινή ώρα.

Ως προς τα εκφραστικά μέσα, εκτός από τις εικόνες υπάρχουν πολλές μεταφορές

(«καμπάνες που σβήνουν», «βράδυ που πέφτει») και πολλά επίθετα. Ακόμα χρησιμοποιεί α’

ενικό πρόσωπο (είδα, έχω ξέρω) για να δώσει προσωπικό, ρομαντικό και εξομολογητικό τόνο

στο ποίημα. Τα αποσιωπητικά στο τέλος του ποιήματος βοηθούν να φανερωθεί η ψυχική

κατάσταση του.

Το 1982 η Λένα Πλάτωνος κυκλοφορεί το δίσκο «Καρυωτάκης- 13 ποιήματα». Η πρώτη

δισκογραφική δουλειά ολόκληρη με ποιήματά του. Έχει διαλέξει ποιήματα και από τις 3

ποιητικές συλλογές του, και ένα από τα

ανέκδοτα. «Μου είχαν κάνει πρόταση την

οποία στην αρχή δεν αποδεχόμουν» δηλώνει η

ίδια σε συνέντευξη στο Βήμα, χρόνια μετά, και

συνεχίζει: «Είχα αναρωτηθεί τότε ότι έναν

τόσο μεγάλο και κλασικό ποιητή, όπως ο

Κώστας Καρυωτάκης, πώς θα τον κάνω εγώ

τραγούδια. Ερχόταν η άνοιξη, ήταν μεσημέρι

και εντελώς συμπτωματικά, καθώς είχα

ανοιχτό το παράθυρο -έμενα τότε σε ένα δώμα

39

κάπου στον Λυκαβηττό-, ακούγονταν οι μακρινές φωνές μιας παρέας παιδιών που έπαιζαν

μπάλα. Και έτσι το πρώτο τραγούδι που έφτιαξα είχε τις ιαχές των παιδιών, αν και λέγεται

Βράδυ. Τελικά η όλη δουλειά ήταν καλότυχη». Παραμένει πρωτοποριακή η μελοποίηση κι η

ενορχήστρωσή της, καθώς και μοναδική η ερμηνεία της Σαββίνας Γιαννάτου.

https://www.youtube.com/watch?v=aZ-aWOyGm60

40

Στον επίλογο αξίζει να αναφερθούν τα λόγια σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων για τον

ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, που παρουσιάζουν μέσα σε λίγα λόγια την σπουδαιότητα του έργου

αυτού του «αισιόδοξα μελαγχολικού ποιητή»

΄Ετσι ο Ανδρέας Εμπειρίκος έγραψε :

« Μην πήτε λοιπόν, τότε λόγον κακόν δια τον νέον αυτόν που εις την Πρέβεζα εχάθη. ‘Ητο

σπουδαίος ποιητής (….) Μην τον ξεχνάτε λοιπόν τον νέον αυτόν, το κάθετον τούτο λάβαρον

της θλίψεως του θανάτου, τον νέον αυτόν που εις τας ακτάς του Αμβρακικού απέπτη, τον

άσπρον άγγελον με τα κατάμαυρα πτερά μην τον ξεχνάτε και ακόμη, να τον αγαπάτε. Ήτο

μεγάλος ποιητής ο νέος αυτός και ευγενής. Το λέγω και θα το ξαναπώ πολλάκις – είναι μεγάλος

ποιητής ο Κώστας Καρυωτάκης. »

Και ο Τέλλος ΄Αγρας

«Η ζωή του Καρυωτάκη έφερε την μελαγχολία του. Η μελαγχολία του, την τρομαγμένη φαντασία

του - τη δίψα του αντι-λογικού, του φανταστικού. Η φαντασία έφερε τις Ελεγείες. Οι Ελεγείες

έφεραν τις Σάτιρες. Οι Σάτιρες την αυτοκτονία – αλλιώς δεν θα μπορούσε να γίνει.»

Και ακόμα έγραψε ὁ Άγρας και νομίζω αποτυπώνει εξαιρετικά την μεγάλη τομὴ που κατόρθωσε

ὁ Καρυωτάκης στην ελληνική λογοτεχνία: «…κι ἔξαφνα, στὰ 1927, μὲ τὴν τρίτη καὶ τελευταία

του ποιητικὴ συλλογὴ «Ἐλεγεία καὶ Σάτιρες», μᾶς ἐξεπέρασεν ὅλους ἀμέσως καὶ

ἐξακολουθητικά…».

Και ο Γεώργιος Σεφέρης:

«Ένας ποιητής με εξαιρετική ευαισθησία που …… είχε την τύχη ν ’αφήσει ένα έργο που

λογαριάζει ωσάν σταθμός στην λογοτεχνία μας»

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

41

Και «ο ποιητής της Ρωμιοσύνης» αντικρούοντας την απόρριψη του ποιητή από συντηρητικούς

κριτικούς και λογοτέχνες της εποχής, το 1938 δηλώνει στο Ελεύθερο Βήμα :

”Κάποιες βραδινές ώρες, που η πικρία και η μοναξιά δεσπόζουν στην ψυχή μας, τα Ελεγεία και

Σάτιρες μας περιμένουν κάτω από την αρχαία λάμπα. Τέτοιες στιγμές δε θα λείψουν ποτέ απ’

τη ζωή μας. Μαζί μ’ αυτές θα ζει για πάντα κι ο Καρυωτάκης.»

42

Μετά την μελέτη της βιογραφίας, της ποιητικής φυσιογνωμίας του και του ποιητικού έργου του

Κ. Καρυωτάκη, με αφορμή την εργασία που μας ανατέθηκε στο μάθημα της Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας, θα μπορούσα να καταλήξω σε κάποια συμπεράσματα για το σπουδαίο έργο του

από τη θέση μαθήτριας Γυμνασίου που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με την ποίηση του

«ποιητή του αδιεξόδου». Συγκεκριμένα:

Ο ποιητής και πεζογράφος Κ. Καρυωτάκης είναι ίσως η σημαντικότερη λογοτεχνική φωνή

που ανέδειξε η γενιά του ’20. Από τους πρώτους που εισήγαγαν στοιχεία του μοντερνισμού στην

ελληνική ποίηση με την αυτοκτονία του δημιούργησε μια φιλολογική τάση, το καρυωτακισμό που

«πλημμύρισε» την νεοελληνική ποίηση. Είναι μια χαμηλή φωνή μοναδικής ευαισθησίας που

στρέφεται προς την εσωτερικότητα του τονίζοντας την ανάγκη φυγής. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον ποιητή και το ποιητικό του έργο είναι σημαντικό να

εμβαθύνουμε και στον απόηχο των ιστορικών γεγονότων τα οποία βίωσε καθώς και κάποια

βιογραφικά στοιχεία του. Έτσι θα καταλάβουμε τον μελαγχολικό τόνο της ποίησης του και το

ενδιαφέρον του για τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής και τον ρεαλισμό του που τον ωθούν

σε μια φυγή από την πραγματικότητα. Η ποίηση του Καρυωτάκη δεν έχει ίχνος φιλολογίας, αισθησιασμού και φιλαρέσκειας

όπως συναντάμε στους περισσότερους ποιητές. Γράφει ποιήματα για το άδοξο («Μιχαλιός»), το

ασήμαντο(«Δημόσιοι Υπάλληλοι»), φτάνοντας μέχρι τον σαρκασμό και την ειρωνεία. Τα

περισσότερα ποιήματα που μελετήσαμε ήταν από την ποιητική συλλογή του «Ελεγεία και

Σάτιρες», όπου παρουσιάζεται ιδιαίτερα ειρωνικός και σαρκαστικός και επιλέγει την σύγκρουση. Είναι ένας πολύ-μελοποιημένος ποιητής,σε μια σύντομη αναζήτηση συναντήσαμε 114

τραγούδια σε στίχους Καρυωτάκη! Το πιο γνωστό τραγούδι- ποίημα είναι «η Πρέβεζα», ενώ το

πιο πολλές φορές μελοποιημένο είναι το «Κι αν έσβησες σαν ίσκιος» από τα Νηπενθή. Πολλοί δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ακραία πράξη της αυτοκτονίας του, στην ηλικία

των 32 ετών, θεωρώντας ότι αυτό τον κάνει μοναδικό. Πολλοί μελετητές του ψάχνουν ακόμη

για την πραγματική αιτία που τον οδήγησε στην αυτοκτονία. Όμως είναι καλύτερο να

επικεντρώνεται κανείς στην πρωτοποριακή του ποίηση και στην ποιητική του δεινότητα. Αν μπορούσα να ξεχωρίσω κάποιο από τα ποιήματα του και να εκφράσω την προσωπική

μου άποψη θα έλεγα ότι προτιμώ το «Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες» επειδή ο ποιητής

ασχολείται με τους ποιητές της γενιάς του ’20 στην οποία και αυτός ανήκει και τονίζει ότι δεν

μπορούν να δημιουργήσουν λόγο του κλίματος παρακμής και διάλυσης της εποχής. Είναι ένα

ποίημα γεμάτο εικόνες, συμβολισμούς και ειρωνική διάθεση. Και να μην ξεχνάμε αυτό που ο ίδιος ο ποιητής είχε πει και τον αντιπροσωπεύει απόλυτα:

«Η πληγή είναι η πηγή της ποίησης»!

43

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α,Β,Γ Γυμνάσιού – σελ. 81-83 και

109-110), ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Έλληνες ποιητές- Κ. Καρυωτάκης, Εκδόσεις Καθημερινής 2014

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Filologika.gr

Latistor.blogspot.com

Academia.edu

greek-language.gr “Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας-

Κώστας Καρυωτάκης”

Fear.gr “Ο δημοσιοϋπαλληλικός βίος στην ποίηση του Καρυωτάκη” Γ.

Μακρίδης

logouxarin.blogspot.com - Λόγου χάριν ( εκπαιδευτικό ιστολόγιο

φιλολογικών μαθημάτων)

Cantus Firmus (περιοδικό τέχνης και λόγου)

http://fotodendro.blogspot.com

Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ