12 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

Υποκλοπές

Οι υποκλοπές του 2004-2005 δεν είναι μια δικαστική υπόθεση, όπως θέλουν να δείχνουν κάποιοι. Είναι ένα τερά-στιο σκάνδαλο κατασκοπείας με θύμα τη χώρα, τον πρωθυπουργό της και τον πυρήνα της εξουσίας. Ο Κώστας Καραμανλής, οι υπουργοί του, οι άνθρω-ποι που κινούσαν τα νήματα στην Ελλάδα, είχαν πιαστεί στον ιστό μιας σύγχρονης τεχνολογικής αράχνης. Αμέσως μετά την εθνική ευωχία των Ολυμπιακών Αγώνων, αφού καταναλώσαμε ό,τι προϊόν ασφά-λειας πρότειναν οι σύμμαχοί μας και οι εταιρίες τους, αποδείχθηκε πως είμαστε ανήμποροι και καθόλου ασφαλείς.

Του Κώστα Βαξεβάνη

ΚΡΕΜΑΣΑΝΤΗΝΑΛΗΘΕΙΑ

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 13

Η υπόθεση αποκαλύ-φθηκε ένα χρόνο μετά, τυχαία και αφού ένας άνθρωπος, στέ-

λεχος της Vodafone,ο Κώστας Τσαλικίδης, βρέθηκε κρεμασμέ-νος. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας, μέσω της οποίας γίνονταν οι παρακολουθήσεις, κράτησε για μέρες κρυφή την υπόθεση ύστερα από τον εντο-πισμό των παρακολουθήσεων. Το χειρότερο είναι πως διέγραψε όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στον εντοπισμό των δραστών, και στη συνέχεια ενημέρωσε τον πρωθυπουργό. Όχι όμως την αρμόδια σύμφωνα με τον νόμο Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ).Ένα χρόνο μετά, τρεις υπουργοί (Ρουσόπουλος, Βουλγαράκης, Παπαληγούρας) σε μια συνέ-ντευξη Τύπου, που έμοιαζε περισσότερο ερασιτεχνική παρουσίαση νέων ηλεκτρονικών γκάτζετς παρά δημοσιοποίηση ενός μεγάλου σκανδάλου ασφά-λειας, ανακοίνωσαν πως η χώρα ήταν υπό παρακολούθηση.Έχουν περάσει περίπου επτά χρό-νια από τότε. Έλαβε χώρα μια έρευνα της ΕΥΠ για το θέμα, η οποία κατέληξε σε ένα προ-κλητικό και συγκαλυπτικό πόρισμα με στοιχεία παραπλά-νησης. Στη δικαστική έρευνα που ξεκίνησε, ο τότε προϊ-στάμενος της Εισαγγελίας και μετέπειτα επικεφαλής της ΕΥΠ, Δημήτρης Παπαγγελόπουλος, στη διάρκεια ενός χρόνου πήρε μόλις 13 καταθέσεις.

Μόνο όταν την υπόθεση ανέλαβε, το 2010, ο εισαγγελέας Εφετών Δημήτρης Δασούλας, κατάφερε μέσα από μια μικρή λεπτομέρεια σε ένα τιμολόγιο αγοράς των επί-μαχων συσκευών να καταλήξει στους δράστες. Σε πολιτικό επίπεδο, η ηγεσία της χώρας είχε όλα τα στοιχεία για το τι πραγματικά συνέβη. Οι ΗΠΑ διενήργησαν εναντίον της χώρας επιχείρηση κατασκοπίας. Χρησιμοποίησαν τη συνεργα-σία των Ολυμπιακών Αγώνων για να χτυπήσουν τη χώρα. Οι ίδιοι που μας έβαζαν να αγοράζουμε συστήματα για την ασφάλειά μας.Τα ευρήματα που υπάρχουν από την έρευνα της Δικαιοσύνης είναι συντριπτικά. Οι άνθρωποι που αγόρασαν τα τηλέφωνα-σκιές, μέσω των οποίων γίνονταν οι καταγραφές των επικοινωνιών του πρωθυπουργού και των ελλή-νων αξιωματούχων, δούλευαν για την αμερικανική πρεσβεία. Οι υποκλοπείς επικοινωνούσαν μεταξύ τους, δείχνοντας άθελά τους την ταυτότητά τους. Ένα λάθος του πράκτορα ελληνι-κής καταγωγής που δούλευε για τους Αμερικανούς εξέθεσε όλο το σύστημα.Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και μια γιάφκα στο Ψυχικό, νοικια-σμένη και αυτή στην αμερικανική πρεσβεία από το 1996. Πρόκειται προφανώς για ένα από τα κτίρια κάλυψης και μυστικών επιχειρή-σεων. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν τόλμησαν να κατονομάσουν τον δράστη-σύμμαχο. Ούτε καν να αφήσουν να διαρρεύσουν τα στοιχεία, όπως συμβαίνει σε

τέτοιες περιπτώσεις, για να τα

εκμεταλλευτούν διπλωματικά.

Σωπαίνουν με τον ίδιο τρόπο

που σωπαίνουν για τον θάνατο

του Κώστα Τσαλικίδη. Ένας

νέος άνθρωπος, καθοριστικός

κρίκος στην υπόθεση των υπο-

κλοπών, ερωτευμένος, με σχέδια

για το μέλλον, σύμφωνα με τις

Αρχές αυτοκτόνησε.

Την αυτοκτονία δεν αρνείται μόνο

η οικογένειά του, αλλά και η απλή

λογική. Δεν αυτοκτονεί κάποιος

που λίγες ώρες πριν αγοράζει

γλυκά από τον φούρνο του γεί-

τονα, μιλάει με τη σύντροφό του

για το πού θα πάνε το σαββατο-

κύριακο και ζητάει από τη μητέρα

του να τον ξυπνήσει το πρωί. Ο

Τσαλικίδης βρέθηκε κρεμασμέ-

νος στο χολ του σπιτιού του. Δεν

έκανε την παραμικρή προσπά-

θεια να ακουμπήσει τους τοίχους

δίπλα στους οποίους υποτίθεται

πως κρεμόταν πριν ξεψυχήσει.

Πράγμα πρωτοφανές για κάθε

αυτόχειρα. Ο Τσαλικίδης αυτο-

κτόνησε χωρίς σπασμούς και

έκφραση αγωνίας στο πρόσωπό

του. Οι φωτογραφίες που επι-

λέξαμε να δημοσιεύσουμε ως

ντοκουμέντο δείχνουν ένα γαλή-

νιο πρόσωπο, που δεν ταιριάζει σε

έναν απαγχονισμένο που πεθαίνει

με την αγωνία του βρόγχου.

Ο Τσαλικίδης μάλλον δεν αυτο-

κτόνησε. Αυτοκτόνησε όμως η

χώρα. Η αξιοπρέπεια, η ασφά-

λεια και βέβαια η αλήθεια.

Κρεμάστηκε από την υποκρισία

εκείνων που την κυβερνούν.

14 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

Υποκλοπές

Σ ε λιγότερο από επτά λεπτά υπο-λόγιζε να είναι πίσω. Θα έφτανε ως το μέγαρο της ΕΥΠ στην Κατεχάκη, θα παρέδιδε τον

φάκελο στο γραφείο του υποδιοικητή και

ίσως προλάβαινε να πιει έναν καφέ και να

δει ίσως λίγο από Ολυμπιακούς Αγώνες.

Αύγουστος 2004. Η Αθήνα ζει στον

ρυθμό των Ολυμπιακών. Εθνική υπερη-

φάνεια, μεγάλες κουβέντες και πολλές

ανοιχτές τηλεοράσεις. Οι Ολυμπιακοί

Αγώνες διαξάγονται με ηρεμία, παρά τον

εκφοβισμό για πιθανή τρομοκρατική επί-

θεση. Τα ακριβά συστήματα ασφάλειας

που έχουν αγοραστεί, ανάμεσά τους

και το C4I, δεν είναι καν σε λειτουργία,

για τεχνικούς λόγους. Ο έλληνας πρω-

θυπουργός, ωστόσο, ξέρει πως δεν θα

υπάρξει καμιά τρομοκρατική επίθεση.

Ο ίδιος ο πρέσβης της Παλαιστίνης

έχει μεταφέρει στην ελληνική πλευρά

τη διαβεβαίωση της Αλ Κάιντα πως δεν

πρόκειται να επιχειρήσει κανένα χτύ-πημα στην Ελλάδα. Στην αυλή του κτιρίου της ΕΥΠ στην Κατεχάκη, δύο μεγάλα τροχόσπιτα με δορυφορικά πιάτα και παράξενο ηλεκτρονικό εξοπλισμό έχουν εγκατα-σταθεί και φρουρούνται ακόμη και από τους έλληνες πράκτορες. Οι αμερικανοί χειριστές κρατούν αποστάσεις από το ελληνικό προσωπικό, αφήνοντας μόνο δύο Έλληνες να συνεργάζονται μαζί τους. Η ελληνική Υπηρεσία επίσημα δεν έχει καμιά ιδιαίτερη επιχειρησιακή συμμετοχή, πέρα από τη γενική πλη-ροφόρηση. Οι Αμερικανοί επιλέγουν προσεκτικά για τι πράγμα θα ενημερώ-σουν τους έλληνες συναδέλφους τους. Μία φορά τη μέρα μόνο, το υπηρεσιακό AUDI του υποδιοικητή της ΕΥΠ πηγαί-νει ως τις κεντρικές εγκαταστάσεις της VODAFONE και ο οδηγός παραλαμβά-νει ένα φάκελο με CDs, που περιέχουν συνομιλίες από υποκλοπές που γίνονται

σε προεπιλεγμένους στόχους, μέσω του συστήματος καταγραφής του δικτύου κινητής τηλεφωνίας.

Οι Αμερικανοί δηλώνουν συνεχώς ικα-νοποιημένοι στην διοίκηση της ΕΥΠ. Μετά το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων και λίγο πριν αποχωρήσουν, εκτός από αναμνηστικές πλακέτες, αφήνουν στην ελληνική ομάδα των συνεργατών τους και ένα δώρο: Ένα φορητό βαλιτσάκι υποκλοπών και μπόλικα ανταλλακτικά. Ξέρουν πολύ καλά πως η ομάδα θα χρησιμοποιήσει το βαλιτσάκι για τους δικούς της λόγους, για να κάνει «ιδι-ωτικές» παρακολουθήσεις, αλλά αυτό δεν τους ενδιαφέρει. Οι ίδιοι έχουν αυτό που θέλουν: Την Ελλάδα στο πιάτο, ηλεκτρονικά.

Όταν τα ροζ σύννεφα γίνονται μαύραΣτις 2 Φεβρουαρίου 2006 τρεις υπουργοί της κυβέρνησης Καραμανλή καλούν τους δημοσιογράφους σε έκτακτη συνέντευξη Τύπου. Ο Θόδωρος Ρουσόπουλος, υπουργός Επικρατείας ,ο Γιώργος Βουλγαράκης, υπουργός Δημόσιας Τάξης, και ο Αναστάσιος Παπαληγούρας, υπουργός Δικαιοσύνης, ανεβαίνουν στο βήμα και αφήνουν εμβρόντητους τους πάντες. Τα τηλέφωνα του πρωθυπουρ-γού, υπουργών, αξιωματούχων του ελληνικού κράτους και δημοσίων προ-σώπων είναι υπό παρακολούθηση από άγνωστους, από το 2005, μέσα από το δίκτυο της VODAFONE, στης οποίας

Οι Αμερικανοίκαι ο έλληνας κατάσκοπος των υποκλοπών

Το μαύρο AUDI πλησίασε στην μπάρα που έκλεινε την είσοδο στις εγκαταστάσεις του κτιρίου της οδού Εθνικής Αντιστάσεως στο Χαλάνδρι. Ο φύλακας στο γυάλινο κουβούκλιο έριξε μια ματιά και αναγνώρισε τον οδηγό. Δεν χρειαζόταν στοιχεία. Το συγκεκριμένο αυτοκίνητο και ο οδηγός δεν έπρεπε να έχουν κανένα έλεγχο. Το AUDI πάρκαρε μπροστά στην πόρτα, ακριβώς κάτω από το κόκκινο σήμα της VODAFONE, και ο οδηγός του βγήκε γρήγορα μέσα στην αυγουστιάτικη ζέστη και χάθηκε στο εσωτερικό του κτιρίου. Μια κοπέλα τον περίμενε ακριβώς έξω από το ασανσέρ. Τον χαιρέτησε με χαμόγελο και του παρέδωσε ένα φάκελο. Της χαμογέ-λασε, τον πήρε κι έφυγε χωρίς καθυστέρηση.

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 15

τις εγκαταστάσεις βρέθηκε παρείσακτο λογισμικό παρακολούθησης. Η κυβερ-νητική τριάδα επιδεικνύει περίεργα σχεδιαγράμματα και αναλύσεις για να εξηγήσει την τεχνική πλευρά των παρα-κολουθήσεων. Αλλά δεν δίνει καμία εξήγηση για το γιατί καθυστέρησε ένα χρόνο να ενημερώσει την κοινή γνώμη και για το αν πήρε μέτρα για να βρεθούν οι δράστες.Στη συνέντευξη Τύπου αφήνονται κάποια υπονοούμενα, πως η τεχνολογική δραστηριότητα της παρακολούθησης εντοπίζεται σε ένα τρίγωνο γύρω από την αμερικανική πρεσβεία, αλλά μόνο αυτό. Αντί για απαντήσεις, από έρευνα ενός χρόνου, ανακοινώνεται πως τόσο το λογισμικό όσο και άλλα στοιχεία που μπορούσαν να οδηγήσουν στους υπο-κλοπείς έχουν καταστραφεί αντί να αξιοποιηθούν. Ένα σκάνδαλο κατασκο-πίας ενάντια στον πυρήνα του κράτους μετατρέπεται σε παράσταση, όπου πολι-τικοί αναλύουν τεχνικές λεπτομέρειες αντί να ανησυχούν επειδή κινδυνεύει η εθνική ασφάλεια.Οι επίσημες διαρροές αφήνουν να εννο-ηθεί πως οι υποκλοπές ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, μετά από κοινή απόφαση της ελληνι-κής κυβέρνησης και των Αμερικανών, για λόγους που αφορούσαν στην ασφά-λεια. Στη συνέχεια όμως κάποιοι, άγνωστοι στην ελληνική κυβέρνηση, χρησιμοποίησαν τον μηχανισμό της παρα-κολούθησης για να παρακολουθούν 106

έλληνες πολίτες. Είναι φανερό πως τα ροζ σύννεφα των σχέσεων με την αμερι-κανική πλευρά έ χο υ ν δ ι α -λυθεί, αλλά κάποιοι επι-μένουν πως με όλα αυτά πέφτουν από τα, μαύρα έστω, σύν-νεφα της μπόρας. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν κατονομάζεται δράστης. Κάποιος, κάπου, κάποτε άνοιξε μια τρύπα ασφαλείας στη μέση της ελλη-νικής επικράτειας, αλλά δεν τον ξέρει κανείς. Ούτε η ΕΥΠ.

Το έξυπνο λογισμικό αναζητά βλάκεςΗ ελληνική κυβέρνηση και οι υπη-ρεσίες του κράτους γνώριζαν για τις παρακολουθήσεις ένα χρόνο πριν. Στις 25 Ιανουαρίου 2005, η εταιρία κινη-τής τηλεφωνίας Q-telecom, η οποία χρησιμοποιεί το δίκτυο της Vodafone, διαμαρτύρεται γιατί μηνύματα που φεύ-γουν από χρήστες της δεν φτάνουν ποτέ στον προορισμό τους. Για το πρόβλημα ενημερώνεται η ERICSSON, η οποία είναι η προμηθεύτρια εταιρία του λογι-σμικού που χρησιμοποιεί η VODAFONE. Η ERICSSON εντοπίζει πως στο σύστημα

υπάρχει παρείσα-κτο λογισμικό και

ενημερώνει την V O D A F O N E . Στις 7 Μαρτίου 2005, ο διευθύ-νων σύμβουλος της VODAFONE έχει πλήρη ενη-

μ έ ρ ω σ η π ω ς σ τ ι ς ε γ κ ατ α -

στάσεις κινητής τηλεφωνίας υπάρχει

λογισμικό υποκλοπών. Στις 8 Μαρτίου, στην εται-

ρία λαμβάνει χώρα σύσκεψη, στην οποία συζητείται το θέμα. Συμμετέχει ο Κώστας Τσαλικίδης, στέ-λεχος της εταιρίας, ο οποίος μάλιστα είχε παραλάβει το σύστημα νόμιμης συνακρόασης από την ERICCSON στο παρελθόν. Την ίδια μέρα ο Κορωνιάς δίνει εντολή να απομακρυνθεί το λογισμικό των παράνομων παρακο-λουθήσεων από το σύστημα. Δεν ενημερώνει ούτε την Εισαγγελία ούτε την ΑΔΑΕ, η οποία είναι κατά νόμο υπεύθυνη. Την επόμενη μέρα, ο Τσαλικίδης βρίσκεται κρεμασμένος στο σπίτι του. Στις 10 Μαρτίου, ο Κορωνιάς ενημερώνει το πρωθυπουργικό γραφείο για τις υποκλοπές. Τέσσερις μέρες αφό-του έμαθε για τις υποκλοπές.Στις 11 Μαρτίου, ο διοικητής και ο υπο-διοικητής της ΕΥΠ ενημερώθηκαν από τον υπουργό Δημόσιας Τάξης για την

Στις 8 Μαρτίου, στην Vodafone

γίνεται σύσκεψη για τις υποκλοπές, στην

οποία συμμετέχει και ο Τσαλικίδης.

Την επόμενη μέρα, βρίσκεται

κρεμασμένος

16 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

κατάσταση και έλαβαν εντολή έρευνας. Τον Ιούλιο, συνέταξαν ένα πόρισμα, το οποίο –όπως θα δούμε αργότερα– είναι περισσότερο αποπροσανατολιστικό παρά διευκρινιστικό για το τι συνέβη. Μόλις τον Φεβρουάριο του 2006, η αρμόδια αρχή, η ΑΔΑΕ, ενημερώνεται ταυτόχρονα με την κοινή γνώμη για την υπόθεση και ξεκινά έρευνα. Πολλά από τα στοιχεία έχουν ήδη καταστραφεί.Η VODAFONE δίνει ελλειπή στοι-χεία στην έρευνα της ΑΔΑΕ. Η Αρχή προχωρά σε επιτόπιες έρευνες, κατα-σχέσεις στοιχείων και προσομοιώσεις λειτουργίας του συστήματος για να δει τι συνέβη. Ανακαλύπτει, όπως περιγρά-φεται στο απόρρητο πόρισμά της, ότι η εγκατάσταση του παρείσακτου λογισμι-κού έγινε σε τρία από τα κέντρα, στις αρχές Αυγούστου, λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες δηλαδή. Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι υπό παρα-κολούθηση αριθμοί διαγράφηκαν και στη συνέχεια ξαναμπήκαν στο σύστημα τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Στη ψηφι-ακό κέντρο της Παιανίας (εγκαταστάσεις ΙΝΤΡΑΚΟΜ), η εγκατάσταση λογισμικού παρακολούθησης έγινε τον Οκτώβριο του 2004, μετά τους Ολυμπιακούς. Η φόρτωση αυτού του λογισμικού ήταν που επέφερε την ανωμαλία στην απο-στολή μηνυμάτων της Q-telecom και την τυχαία ανακάλυψή του.Το λογισμικό, σύμφωνα με το πόρισμα της ΑΔΑΕ, τοποθέτησαν ειδικευμένα

άτομα, τα οποία είχαν πρόσβαση στα ψηφιακά κέντρα. Στην Παιανία υπήρχαν 33 άτομα που είχαν πρόσβαση, ανάμεσά τους και ο χρήστης TSALIKID (προφανώς Τσαλικίδης). Παρότι εντοπίστηκε ακρι-βώς η ώρα τοποθέτησης του λογισμικού, δεν βρέθηκε ποιος ήταν αυτός που βρι-σκόταν στον χώρο, γιατί η VODAFONE είχε καταστρέψει τα βιβλία εισόδου εξό-δου στις εγκαταστάσεις.Το παρείσακτο λογισμικό ενεργοποιούσε το λογισμικό νόμιμης συνακρόασης. Κατάφερνε όμως να κρύβεται από τεχνι-κούς ελέγχους και να σβήνει τα ίχνη του χωρίς να δημιουργεί συναγερμούς, όπως συμβαίνει όταν σβήνονται ίχνη στο σύστημα. Πρόσθετε στο ψηφιακό κέντρο έναν χρήστη και είχε προεγκα-τεστημένο ένα συνθηματικό. Δίνοντας οποιαδήποτε αθώα εντολή και προσθέ-τοντας στο τέλος έξι κενούς χαρακτήρες και ENTER, μπορούσαν να εισαχθούν στη συνέχεια αριθμοί υπό παρακολού-θηση. Παρείχε ακόμη τη δυνατότητα να προσδιορίζεται η θέση και η κίνηση των υπό παρακολούθηση αριθμών.

Τηλέφωνα-σκιές και σκιές πρακτόρωνΤο σύστημα έστελνε τη συνομιλία σε προκαθορισμένα τηλέφωνα-σκιές, τα οποία μπορούσαν να στείλουν με τη σειρά τους για καταγραφή τις συνομιλίες αλλού. Υπήρχαν 14 τέτοια τηλέφωνα-σκιές. Η θέση αυτών των τηλεφώνων θα

μπορούσε να προσδιοριστεί πλήρως, αν η ΑΔΑΕ είχε ενημερωθεί ώστε να επέμ-βει. Πράγμα που δεν έγινε, όπως και πολλά άλλα. Τα τηλέφωνα-σκιές ήταν χωρισμένα σε δύο ομάδες. Η κάθε ομάδα δεν είχε καμία διασύνδεση με την άλλη. Αν υπήρχε μια κλήση σε κάποιο κινητό της ομάδας, και αυτό ήταν απασχολημένο, τότε γινόταν προώθηση της κλήσης σε άλλο κινητό της ομάδας. Τα τηλέ-φωνα-σκιές έκαναν κλήσεις μόνο για να ανανεώσουν χρόνο ομιλίας. Κάποια από αυτά δέχονταν μηνύματα από κέντρα μηνυμάτων στη Μεγάλη Βρετανία, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Σουηδία και από δορυφορικό τηλέφωνο στη Ρωσία.Οι κυψέλες από τις οποίες παίρνουν σήμα τα τηλέφωνα-σκιές βρίσκονται κυρίως στο τρίγωνο γύρω από την αμερικα-νική πρεσβεία. Ογδόντα δύο τηλέφωνα επικοινωνούν με τα τηλέφωνα-σκιές. Οι περισσότερες κλήσεις φαίνεται να μην έχουν σχέση με τις υποκλοπές, καθώς πρόκειται για τηλέφωνα που καλούν στην πραγματικότητα τον προ-ηγούμενο χρήστη του τηλεφώνου, που είναι ένας συνδρομητής ο οποίος δεν το έχει πια. Υπάρχουν όμως τηλέφωνα που σχετίζονται με τις υποκλοπές. Ένα κινητό τηλέφωνο με αριθμό 69446975** εμφανίζεται να επικοινωνεί με τρία τηλέφωνα-σκιές, πράγμα που το καθι-στά άμεσα σχετιζόμενο μαζί τους. Στο άκρως απόρρητο πόρισμα της ΕΥΠ για

Υποκλοπές

Ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Vodafone, Γιώργος Κορωνιάς

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 17

τις υποκλοπές, παρότι εντοπίζεται η σημασία αυτής της «σύμπτω-σης», η έρευνα δεν προχωράει. Αυτή η λεπτομέρεια, μαζί με ένα μοι-ραίο λάθος όμως, ήταν που οδή-γησε στο δράστη των υποκλοπών. Η εξέταση της σύμπτω-σης από τον τότε εισαγγελέα Εφετών Δημήτρη Δασούλα οδή-γ η σ ε α π ε υ θ ε ί α ς σ τ η ν αμερικανική πρεσβεία.

Ο πράκτορας «Μάρκος Πέτρου» και η αμερικανική πρεσβείαΗ αρχική ανάληψη της εισαγγελικής έρευνας για τις υποκλοπές από τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο οδήγησε σε 13 μόλις καταθέσεις. Το 2006, την ανάκριση ανέλαβε ο εφέτης ανακριτής Παν. Πετρόπουλος, ο οποίος τελικά την έβαλε στο αρχείο. Είναι μάλλον περίεργο πως στην υπόθεση αυτή δεν ασκήθηκε καμία δίωξη στον διευθύνοντα σύμ-βουλο της VODAFONE Γ. Κορωνιά, ο οποίος κατέστρεψε αποδεικτικά στοι-χεία (το λογισμικό) και δεν ενημέρωσε την αρμόδια αρχή (ΑΔΑΕ) για να ξεκι-νήσει έρευνα. Το 2010, η υπόθεση άνοιξε και πάλι. Ο εισαγγελέας Εφετών

Δημ. Δασούλας στηρίχτηκε περισ-

σ ότ ερ ο σ τ α επιστημονικά στοιχεία από την έρευνα της ΑΔΑΕ κ α ι λ ι γό -τ ερ ο σ τ ι ς καταθέσεις,

στις οποίες οι μάρτυρες

αναμασούσαν πως δεν ξέρουν

τίποτα. Προσπάθησε να εντοπίσει τα σημεία

απ’ όπου αγοράστηκαν τα τηλέφωνα-σκιές. Τρία από τα τηλέ-φωνα-σκιές είχαν αγοραστεί από το κατάστημα κινητής τηλεφωνίας του Θωμά Μπουρτσάλα στον Πειραιά. Ο εισαγγελέας ζήτησε τα τιμολόγια πώλη-σης από το κατάστημα. Του δόθηκαν και διαπιστώθηκε πως τα τρία τηλέφωνα είχε αγοράσει πελάτης με το όνομα «Μάρκος Πέτρου», στις 8 Ιουνίου 2004. Δεν είχε αγοράσει όμως μόνο τα τρία τηλέφωνα-σκιές αλλά και ένα τέταρτο. Το τέταρτο δεν χρησιμοποιήθηκε στις υποκλοπές ως τηλέφωνο-σκιά, αλλά ο αγοραστής έκανε ένα μοιραίο λάθος. Το έβαλε στην μπρίζα για να φορτίσει κι έτσι έδωσε στο δίκτυο την ταυτότητά του, δηλαδή τον αριθμό ΙΜΕΙ (Internatio nal Mobile Equipment Identifier). Τοποθέτησε

την κάρτα SIM που αντιστοιχούσε στον αριθμό 69429778**, αλλά στη συνέχεια σε αυτή τη συσκευή τοποθετείται μια άλλη κάρτα SIM με αριθμό 69443939**. Ο εισαγγελέας αναζήτησε τον συνδρο-μητή του αριθμού που τοποθετήθηκε στο τηλέφωνο που αγοράστηκε από τον «Πέτρου» μαζί με τα τηλέφωνα-σκιές και ανακάλυψε πως είναι η αμερικανική πρε-σβεία στην Ελλάδα. Αυτό το τηλέφωνο καλεί ακόμη σταθερούς αριθμούς της πρεσβείας, καθώς και κινητά τηλέφωνα των υπαλλήλων της αμερικανικής πρε-σβείας, Paul Johnson, Barus Nathan και Gude Saqve.Αυτή όμως δεν είναι η μόνη σχέση των στοιχείων από την έρευνα των υποκλο-πών με την αμερικανική πρεσβεία. Η έρευνα αποκάλυψε και μία τρίτη κατη-γορία τηλεφώνων, που μοιάζουν με τα τηλέφωνα-σκιές, τα οποία είναι της εταιρίας ΤΙΜ. Οι αριθμοί αυτοί επικοι-νωνούν με τα τηλέφωνα-σκιές. Ένας από τους αριθμούς, ο 69394572** (στο πόρι-σμα της ΑΔΑΕ είναι το τηλέφωνο Τ1), χρησιμοποιεί την τέταρτη συσκευή που αγοράστηκε από τον Πειραιά. Προφανώς ο «Μάρκου» θεώρησε ασφαλές να αλλά-ζει κάρτες SIM σε μια συσκευή που θεωρούσε πως δεν θα συνδεθεί με τις υποκλοπές. Η συσκευή με τον αριθμό 69394572**, στις 2 και 3 Ιουλίου 2004, καλεί τους αριθμούς 0014102452450 και 0014104615388 στο Μέριλαντ των ΗΠΑ. Η αίτηση δικαστικής συνδρομής

Ο εισαγγελέας αναζήτησε

τον συνδρομητή του αριθμού μαζί με τα τηλέφωνα-σκιές και ανακάλυψε πως είναι η αμερικανική

πρεσβεία στην Ελλάδα

18 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

Υποκλοπές

που έκανε ο Εισαγγελέας Δημ. Δασούλας, προκειμένου να διευκρινιστεί σε ποιον ανήκουν αυτά τα νούμερα, δεν είχε αποτέλεσμα.

Η βίλα του Π. Ψυχικού και το τηλέφωνο Γ45Τα τηλέφωνα του «Πέτρου», ο οποίος σύμφωνα με καταθέσεις πρέπει να είναι Έλληνας, καλούν μια σειρά από τηλέ-φωνα στην Αθήνα και την επαρχία. Ένα από αυτά, με μεγάλη συχνότητα. Η έρευνα γύρω από το ποιο είναι αυτό το άτομο αποκάλυψε πως πρόκειται για τον σπιτονοικοκύρη του «Πέτρου» στο Παλαιό Ψυχικό. Στην κατάθεσή του υπο-στηρίζει πως νοικιάζει το σπίτι από το 1996 στην αμερικανική πρεσβεία και κατά καιρούς μένουν εκεί διάφοροι υπάλληλοι. Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού δεν μπορεί να πει ποιος είναι αυτός που διέμενε την περίοδο των υποκλοπών στο νοικιασμένο σπίτι.‘Ενας από τους αριθμούς που εμφανί-ζεται να κάνει διαδοχικές κλήσεις στα τρία τηλέφωνα-σκιές που αγοράστη-καν από τον «Πέτρου» είναι ο αριθμός 69446975**, ο οποίος στο πόρισμα της ΑΔΑΕ αναφέρεται με τον κωδικό Γ45. Η έρευνα γύρω από τον αριθμό οδή-γησε σε έναν έλληνα ναυτικό, ο οποίος είχε το κινητό με σύνδεση μέχρι πριν τις υποκλοπές. Όταν έκλεισε τη σύν-δεση, ο αριθμός εμφανίζεται να γίνεται καρτοκινητό και να ανήκει στον ίδιο. Ο ναυτικός όμως έχει καταθέσει πως

ουδέποτε ζήτησε να το κάνει καρτοκι-νητό ή χρησιμοποίησε το τηλέφωνο μετά το κλείσιμο της σύνδεσης. Πραγματικά το τηλέφωνο φαίνεται να κάνει κλήσεις ενώ ο ίδιος είναι σε ταξίδι. Η αγορά και οι ενέργειες για το τηλέφωνο φαίνεται να έχουν γίνει και αυτές από το κατάστημα στον Πειραιά απ’ όπου αγοράστηκαν τα κινητά του «Πέτρου». Οι εργαζό-μενοι στο κατάστημα και ο ιδιοκτήτης έχουν καταθέσει πως δεν γνωρίζουν σε ποιον ανήκει ο αριθμός και υπο-στηρίζουν πως κάποιος έκανε κλήσεις προς τα τρία τηλέφωνα-σκιές χρησι-μοποιώντας την κοινόχρηστη συσκευή του καταστήματος.

Η «άκρως απόρρητη» συγκάλυψη της ΕΥΠΗ ΕΥΠ ήταν η πρώτη η οποία υποτίθεται πως κλήθηκε να διαλευκάνει την υπό-θεση των υποκλοπών, από τον Μάρτιο του 2005 ακόμη. Μετά από έρευνα τεσ-σάρων μηνών, κατέθεσε ένα πόρισμα, του οποίου τα συμπεράσματα είναι κατά πολύ υποδεέστερα της πιο πρόχειρης δημοσιο-γραφικής έρευνας. Ανακρίβειες, ασάφειες και ψέματα συνθέτουν ένα «ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ» σημείωμα 12 σελίδων που αναφέρεται στις υποκλοπές. Στην έρευνα της ΕΥΠ αναζητούνται τα τηλέφωνα που επικοινώνησαν με τα τηλέφωνα-σκιές. Αυτοί που εμφανίζονται ως κάτοχοι αυτών των τηλεφώνων δεν είναι οι ίδιοι που τα είχαν κατά τη διάρκεια των υποκλοπών. Όπως διαπιστώσαμε από την προσωπική μας έρευνα σε ανθρώπους που είχαν κατά την περίοδο των υποκλοπών τηλέφωνα που επικοινώνησαν με τηλέφωνα-σκιές, δεν ρωτήθηκαν όλοι αν επικοινώνησαν και για ποιο λόγο.Η έκθεση εμπειρογνωμόνων της ΑΔΑΕ, που κατατέθηκε στις 29 Μαρτίου 2010, είναι καταπέλτης για την ΕΥΠ. Σύμφωνα με την έκθεση, η ΕΥΠ εμφανίζει τη VODAFONE να σβήνει το λογισμικο στις 15 Μαρτίου, ενώ δηλαδή είχαν ενημερωθεί οι Αρχές, ενώ η πραγματικότητα είναι πως το έκανε στις 8 Μαρτίου χωρίς να ενημερώ-σει κανέναν. Η ΕΥΠ αναφέρει πως 6 από τα τηλέφωνα-σκιές έσβησαν μόνα τους από έλλειψη μπαταρίας και γι’ αυτό δεν εντοπί-στηκαν, αλλά δεν προκύπτει πως από τις

11 Μαρτίου έως τις 15 Μαρτίου που ενη-μερώθηκε η ΕΥΠ χρησιμοποίησε το δίκτυο καταγραφών και γεωγραφικού εντοπισμού για να βρει πού βρίσκονται τοποθετημένα τα κινητά-σκιές.Η ΕΥΠ είχε αποφανθεί στο άκρως απόρ-ρητο πόρισμα πως το κινητό ΤΙΜ δέχτηκε δύο κλήσεις από τηλέφωνο-σκιά, ενώ αποκαλύφθηκε πως ο αριθμός αυτός είχε επικοινωνήσει με τηλέφωνα-σκιές αλλά και με άλλα τηλέφωνα με αριθμό της ΤΙΜ, αλλά και με αριθμούς στις ΗΠΑ. Το στοι-χείο αυτό που απέκρυψε ήταν εκείνο που οδήγησε αργότερα στην εξυχνίαση.Υπάρχει συνδρομητής COSMOTE, ο οποίος πραγματοποιεί επανειλημμένα κλήσεις σε τηλέφωνο-σκιά, και από την ΕΥΠ απλώς αναφέρεται χωρίς άλλα στοιχεία έρευνας. Ο ανακριτής βρήκε εύκολα τον κάτοχο του κινητού, ο οποίος οδήγησε σε άλλο χρήστη.Για την περίπτωση του τηλεφώνου Γ45, το οποίο καλεί διαδοχικά 3 τηλέφωνα-σκιές, η ΕΥΠ συμπεραίνει πως ανήκε σε πολλούς χρήστες, ενώ ανήκει σε έναν.Αποδέκτης του πορίσματος της ΕΥΠ είναι ο διενεργών την έρευνα εισαγγελέας Δημήτρης Παπαγγελόπουλος, ο οποίος λίγο αργότερα αναλαμβάνει επικεφαλής της ΕΥΠ. Τόσο ο ίδιος όσο και η ΕΥΠ δεν θέλησαν να συνδέσουν τον θάνατο του Κώστα Τσαλικίδη, σημαντικού κρίκου στη λειτουργία της VODAFONE και στην υπό-θεση των υποκλοπών, με τις υποκλοπές. Η Αστυνομία αντιμετωπίζει και αυτή την υπόθεση ως μια κλασική αυτοκτονία.Τα νέα στοιχεία που προκύπτουν από τις έρευνες οδηγούν απευθείας στους δρά-στες, ακόμη και αν αυτό δεν έχει ιδιαίτερη σημασία νομικά, αφού πρόκειται για άτομα με διπλωματική ασυλία και πράκτορες για τους οποίους μπορούν να κατασκευ-αστούν ακόμη και υπηρεσιακά άλλοθι. Ουσιαστικά όμως και πολιτικά η υπόθεση είναι ξεκάθαρη. Οι υποκλοπές, το μεγα-λύτερο σκάνδαλο κατασκοπίας στη χώρα, οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν από τις ΗΠΑ, μέσω ειδικής ομάδας που ήρθε από το Μέριλαντ. Στην Ελλάδα συνεργάστηκαν μαζί της άνθρωποι μέσα από τις εταιρίες, αλλά κυρίως πολιτικοί στο πιο δύσκολο κομμάτι, αυτό της συγκάλυψης.

Οι υποκλοπές, το μεγαλύτερο σκάνδαλο κατασκοπίας στη χώρα, οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν από τις ΗΠΑ, μέσω ειδικής ομάδας που ήρθε από το Μέριλαντ

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 19

Εξι χρόνια μετά, και επτά από τον θάνατο του Τσαλικίδη, υπάρ-χουν ίσως ελάχιστοι σε αυτή τη χώρα που πιστεύουν πως ένας

νέος άνθρωπος που γνώριζε τα μυστικά των υποκλοπών αυτοκτόνησε, αφού το προηγούμενο βράδυ αγόρασε γλυκά και σχεδίαζε τι θα κάνει το σαββατοκύριακο. Αν ο Τσαλικίδης αυτοκτόνησε, τότε είναι ο πρώτος απαγχονισμένος στον κόσμο που κατάφερε να το κάνει χωρίς σπα-σμούς, τραυματισμούς και αγωνία. Σαν να αυτοκτόνησε ενώ κοιμόταν.Το διαμέρισμα του Κώστα Τσαλικίδη, στον 2ο όροφο της οδού Ευκλείδου 18 στον Κολωνό, μοιάζει με μουσείο τακτο-ποιημένων αναμνήσεων. Μια αντίσταση που κάνει η ζωή, παραθέτοντας μικρά αντικείμενα απέναντι στον θάνατο. Δίσκοι βινυλίου, μια συλλογή από μικρά τενεκεδένια παιχνίδια, ιστορικά βιβλία. Από εκείνο το πρωί της 9ης Μαρτίου του 2005, που το νεκρό σώμα του Τσαλικίδη βρέθηκε να αιωρείται στον διάδρομο

πλάτους 70 εκ. από την ίδια τη μητέρα του, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει στο διαμέρισμα. Καμιά φορά η μητέρα του, Γεωργία Τσαλικίδη, ή νύφη του, Ελένη Γκλίνου, ανοίγουν την πόρτα, χάνονται για λίγο στον κόσμο που φαί-νεται να δίνει για λίγο ζωή σε κάτι που δεν υπάρχει πια, και στη συνέχεια φεύ-γουν με τα δικά τους φαντάσματα.Όταν μπήκα στο διαμέρισμα του Κώστα Τσαλικίδη, μπήκα σε έναν χώρο με οικεία πράγματα. Ήμασταν συνο-μήλικοι, και στο κλειστό διαμέρισμα καταλάβαινα πως υπήρχαν πολλά κοινά πράγματα. Μοιραία το ερώτημα μέσα μου τέθηκε: «Γιατί αυτοκτονεί κάποιος σαν εμένα;» Μπορεί να μην είναι τόσο «τίμιο» δημοσιογραφικά, αλλά από την άλλη σε βοηθά να διαβάσεις τους ανθρώπους, εκτός από τις δικογραφίες και τις εκθέσεις των ιατροδικαστών. Συναντήθηκα με τους γονείς του Κώστα Τσαλικίδη, τον αδελφό του, Παναγιώτη, τη νύφη του, μερικούς φίλους και την

Σάρρα Γαλανοπούλου, τη σύντροφό του. Όλοι τους είχαν ένα κοινό στοιχείο. Δεν μιλούσαν μόνο για την απώλεια, αλλά για τη μεγάλη κοροϊδία που είχε συμ-βεί. Ουδέποτε πίστεψαν πως ο Κώστας αυτοκτόνησε. Όταν στις 2 Φεβρουαρίου 2005, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του δικού τους ανθρώπου, είδαν τον Γιώργο Βουλγαράκη να σχεδιάζει μπροστά στις κάμερες τους κύκλους και τα τρίγωνα των υποκλοπών, τότε όλη η ιστορία της αυτοκτονίας δεν μπορούσε πια να είναι μια αμφιβολία. Έγινε απαίτηση για να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Μπορεί να φαί-νεται παράξενο, αλλά αυτή η απαίτηση είναι πιο ισχυρή από τον θρήνο.Στη διάρκεια της πολύμηνης έρευνας που κάναμε για τις υποκλοπές, σε ό,τι αφορά το κομμάτι τού πώς έγιναν, μου έκανε εντύπωση η ένταση με την οποία κάποιοι άνθρωποι έκρυβαν την αλή-θεια, αλλά και η ένταση με την οποία κάποιοι άλλοι, πολλοί από αυτούς σχε-τιζόμενοι υπηρεσιακά με την υπόθεση, προσπαθούσαν να την αποκαλύψουν. Στο κομμάτι που αφορούσε τον θάνατο του Τσαλικίδη υπήρχαν δύο συγκλονι-στικές στιγμές. Η μία ήταν στο μικρό χολ του διαμερίσματος όπου βρέθηκε κρεμασμένος. Γονατισμένοι μπροστά στους τοίχους του στενού διαδρόμου,

«Τον νάρκωσαν και τον κρέμασαν»«Αμερικανοί βρίσκονται πίσω από τις υποκλοπές, ο αντισυνταγματάρχης της ΕΥΠ γνωρίζει και ο Κώστας Τσαλικίδης, του οποίου ο θάνατος συνδέεται με τις υπο-κλοπές, δολοφονήθηκε με το δηλητήριο κουράρε». Τον Απρίλιο του 2006, όταν αυτή η ανώνυμη επιστολή έφτασε στα γραφεία των δικηγόρων της οικογένειας Τσαλικίδη,για τα ΜΜΕ ήταν μια έκρηξη συνωμοσιολογίας. Ίσως και ένα τρικ για να ανοίξει ξανά η υπόθεση της αυτοκτονίας Τσαλικίδη.

Ο Κ. Τσαλικίδης νεκρός, σαν να κοιμάται. Η φωτογραφία

είναι ντοκουμέντο και χάρη σε αυτή ο βρετανός

ιατροδικαστής Στέφεν Καρς αποφαίνεται ότι δεν πρόκειται

για αυτοκτονία

20 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

Υποκλοπές

προσπαθούσαμε να διακρίνουμε έστω και ένα ίχνος που να δήλωνε πως ο αυτόχειρας λίγο πριν πεθάνει χτυπή-θηκε πάνω στους τοίχους, όπως ήταν φυσικό, έχοντας επιθανάτιους σπα-σμούς ή το ένστικτο της επιβίωσης. Η δεύτερη σκηνή είναι πάνω από τις φωτογραφίες του νεκρού Τσαλικίδη, να παρατηρούμε μια γαλήνια μορφή, χωρίς ίχνος που να δηλώνει πως υπήρξε απαγ-χωνισμός. Ο Κώστας Τσαλικίδης έμοιαζε με κοιμισμένο και όχι βίαια σκοτωμένο. Αυτές τις φωτογραφίες συνειδητά επι-λέξαμε να δημοσιεύσουμε, γιατί δεν είναι οι φωτογραφίες ενός νεκρού, αλλά τα αποδεικτικά στοιχεία για ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στην Ελλάδα.Ο Κώστας Τσαλικίδης ήταν σχεδιαστής Δικτύου και διευθυντής Τεχνολογίας της VODAFONE. Ήταν το στέλεχος εκείνο της VODAFONE που παρέλαβε από την ERICSSON το λογισμικό των νόμιμων παρακολουθήσεων, πάνω στο οποίο πάτησε το παρείσακτο λογισμικό των υποκλοπών. Είναι πολύ πιθανό είτε ο Τσαλικίδης να ήταν από τους ανθρώπους που λόγω της θέσης τους συνεργάστη-καν με τις Αρχές για την τοποθέτηση του παρείσακτου λογισμικού πριν αυτό χρησιμοποιηθεί για τις παράνομες υπο-κλοπές, είτε να ανήκει σε αυτούς που εντόπισαν το πρόβλημα λόγω της εξει-δίκευσής τους. Όταν στις 25 Ιανουαρίου 2005 η εταιρία Q-telecom ενημέρωσε

τη VODAFONE πως το δίκτυό της έχει πρόβλημα με την αποστολή μηνυμάτων, πράγμα που οδήγησε στην αποκά-λυψη του παρείσακτου λογισμικού, ο Τσαλικίδης ήταν φυσιολογικά από τους λίγους που ενημερώθηκαν. Ο Τσαλικίδης ήταν από αυτούς που είχαν πρόσβαση σε ψηφιακά κέντρα της VODAFONE, αφού βρέθηκε εξουσιοδότηση εισόδου στο ψηφιακό κέντρο της Παιανίας με κωδικό TSALIKID.Στις 7 Μαρτίου, η VODAFONE ξέρει πως υπάρχει το λογισμικό των υποκλοπών. Στις 8 Μαρτίου, συγκαλείται σύσκεψη με αυτό το αντικείμενο στα κεντρικά της VODAFONE στο Χαλάνδρι. Η εταιρία δεν έδωσε ποτέ στις Αρχές τα πρακτικά αυτής της τόσο σοβαρής σύσκεψης. Την ίδια μέρα, το λογισμικό αφαιρείται παρά-νομα από τα κέντρα της εταιρίας, και την επόμενη μέρα, ο Τσαλικίδης βρίσκεται νεκρός στο διαμέρισμά του. Η αστυνο-μική και εισαγγελική έρευνα την εποχή εκείνη δεν συσχετίζουν τις δύο υποθέ-σεις, ούτε γίνεται κάποια ανακοίνωση. Ο φάκελος Τσαλικίδη κλείνει και επα-νέρχεται πρόσφατα μέσα από τις νομικές κινήσεις των δικηγόρων της οικογένειας, Νίκου Κωνσταντόπουλου, Φραγκίσκου Ραγκούση, Ζωής Κωνσταντοπούλου και Σταύρου Χούρσογλου, ως υπόθεση που συνδέεται με τις υποκλοπές. Στο δια-μέρισμα του ανθρώπου που είχε ίσως κεντρικό ρόλο στις υποκλοπές δεν πήγε

ποτέ η ΕΥΠ για έρευνα, ούτε η Σήμανση, ούτε και ο ιατροδικαστής.

Άνθρωπος-κλειδίΗ τελευταία μέρα του Κώστα Τσαλικίδη ήταν σίγουρα μια πολύ δύσκολη μέρα στη δουλειά. Η σύσκεψη για τις υπο-κλοπές στη VODAFONE ήταν κάτι που είχε εκμυστηρευτεί στην σύντροφό του, Σάρρα Γαλανοπούλου. Το απόγευμα της 8ης Μαρτίου, λίγες ώρες πριν βρεθεί νεκρός, ο Τσαλικίδης πέρασε από τον φούρνο στο ισόγειο του σπιτιού του, αγόρασε γλυκά και, όπως μας είπε ο ιδι-οκτήτης Κώστας Λιακατάς, του ζήτησε να του δώσει τη συνταγή από το γλυκό που αγόρασε. Είναι προφανές πως ο άνθρωπος που σκοπεύει να αυτοκτονή-σει δεν ζητά συνταγές ζαχαροπλαστικής. Στις 21:30 ο Τσαλικίδης μίλησε με τη σύντροφό του στο τηλέφωνο και της μετέφερε την ανησυχία του, γιατί η μητέρα του είχε πυρετό. Στις 23:00 ξαναμίλησε με τη μνηστή τουκαι την καληνύχτισε με κάθε φυσικότητα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο Τσαλικίδης φαίνεται να είναι συνδεδεμένος με το λάπτοπ του στο δίκτυο της εταιρίας και στέλνει μάλιστα κάποια email. Τίποτα απ’ όσα έκανε δεν δηλώνει άνθρωπο που σκοπεύει να βάλει τέλος στη ζωή του.Δύο μέρες πριν από τον θάνατό του είχε ζητήσει από τη Σάρρα Γαλανοπούλου να κλείσει ξενοδοχείο στην Καλαμπάκα για

Ο Κώστας Τσαλικίδης, λίγες ώρες πριν βρεθεί νεκρός, ζητούσε συνταγές για γλυκά από τον φίλο του ζαχαροπλάστη Κώστα Λιακατά

Ο αδερφός του Κώστα Τσαλικίδη, Παναγιώτης, ήταν αυτός που τράβηξε φωτογραφίες του νεκρού

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 21

το τριήμερο της 25ης Μαρτίου. Η Σάρρα ωστόσο παραδέχεται πως ο Κώστας της είχε εκμυστηρευτεί, καιρό πριν από το συμβάν, πως «υπάρχει κίνδυνος να κλείσει η VODAFONE» και της ζήτησε να μην πει τίποτα σε κανέναν. Απ’ ό,τι αποδεικνύεται εκ των υστέρων, η εται-ρία δεν αντιμετώπιζε άλλο θέμα πέραν των υποκλοπών, για το οποίο είναι δεδομένο πως κάποιοι άνθρωποι στο εσωτερικό της γνώριζαν, τουλάχιστον από τον Ιανουάριο του 2005, όταν εντο-πίστηκε πρόβλημα με τα μηνύματα της Q-telecom. Τον Φεβρουάριο του 2005, ο Τσαλικίδης είχε επίσης εκμυστηρευ-τεί στη Σάρρα ότι «πρέπει να φύγει από τη VODAFONE, γιατί είναι ζήτημα ζωής και θανάτου». Ο Τσαλικίδης υπέβαλε μάλιστα την παραίτησή του στον προ-ϊστάμενό του, Νίκο Πλεύρη, αλλά δεν έγινε δεκτή, και τελικά επέστρεψε στη δουλειά του με μεσολάβηση του στελέ-χους της εταιρίας Κώστα Βασιλείου.Είναι μάλλον προφανές πως ο Τσαλικίδης δεν παρουσίαζε συμπεριφορά ανθρώπου που ήθελε να αυτοκτονήσει, αλλά σχε-τιζόταν άμεσα με τα προβλήματα που εμφανίζονταν στη VODAFONE. Μέσα σε 24 ώρες, από τη VODAFONE εξαφα-νίστηκαν τα δύο πιο ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία των υποκλοπών: Το λογισμικό παρακολούθησης, το οποίο αφαίρεσε ο διευθύνων σύμβουλος Γ. Κορωνιάς

αντί να ενημερώσει τις Αρχές, και ο άνθρωπος-κλειδί.

«Ναρκώθηκε ή δηλητηριάστηκε και κρεμάστηκε»Στις 7:35 το πρωί, στις 9 Μαρτίου 2005, η Γεωργία Τσαλικίδη άνοιξε την πόρτα του διαμερίσματος του γιου της, επειδή δεν απαντούσε στο τηλέφωνο, και τον βρήκε κρεμασμένο στον διάδρομο του σπιτιού. Ένα σχοινί ξεκινούσε από μια σωλήνα του παταριού και κατέληγε στον λαιμό του Κώστα. Το άψυχο σώμα απείχε μόλις μερικά εκατοστά από το πάτωμα. Ο αδελφός του Κώστα, Παναγιώτης, μία ώρα μετά έφτασε τυχαία στο διαμέρι-σμα του αδελφού του. Έκοψε το σχοινί, ξάπλωσε το σώμα του αδελφού του στο κρεβάτι και, συγκλονισμένος όσο και απορημένος, έκανε αυτό που καθορίζει σήμερα την υπόθεση: Τράβηξε φωτογρα-φίες του νεκρού αδελφού του.Την έρευνα για τον θάνατο του Κώστα Τσαλικίδη ανέλαβε το Αστυνομικό Τμήμα Κολωνού. Πολύ γρήγορα βγήκε μια ιατροδικαστική έκθεση νεκροψίας νεκροτομής, στην οποία ο ιατροδικαστής Γιώργος Ντιλέρνια αποφαίνεται πως πρό-κειται για αυτοκτονία. Ο ιατροδικαστής δεν κάνει τον κόπο να πάει για αυτοψία στο σπίτι, όπως ορίζει ο νόμος, γιατί, όπως κατέθεσε, «δεν υπήρχε λόγος», αφού η Αστυνομία διαβεβαίωσε πως δεν υπήρχαν ίχνη διάρρηξης. Δηλαδή,

σύμφωνα με τη λογική της Αστυνομίας και του ιατροδικαστή, κάποιος άνθρω-πος δεν μπορεί να δολοφονηθεί από κάποιον ο οποίος έχει αντικλείδι ή είναι, για παράδειγμα, κλειδαράς.Όταν τον Φεβρουάριο του 2006 η Ελλάδα βρέθηκε μπροστά στην ανακοίνωση του σκανδάλου των υποκλοπών, για την οικογένεια Τσαλικίδη δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία πως ο Κώστας είχε δολοφονη-θεί για όσα γνώριζε για την υπόθεση των υποκλοπών. Από το 2005 η οικογένεια είχε στείλει την έκθεση νεκροψίας του Ντιλέρνια μαζί με τις φωτογραφίες από τον νεκρό Κώστα Τσαλικίδη στον καθη-γητή ιατροδικαστικής του Βασιλικού Κολεγίου του Λονδίνου, Στέφεν Καρς. Ο καθηγητής συντάσσει μια έκθεση πραγματογνωμοσύνης, η οποία φαί-νεται να ακυρώνει τις εκτιμήσεις των ελλήνων ιατροδικαστών που εξέτασαν τον Τσαλικίδη. Σύμφωνα με τον Καρς, οι συνάδελφοί του δεν πήγαν ποτέ στη σκηνή της αυτοκτονίας για να ελέγξουν αν τα δεδομένα συνηγορούσαν σε αυτή την εκδοχή. Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Δεν συνεκτιμήθηκαν τα κρίσιμα δεδο-μένα του ύψους και του βάρους του θανόντος και της θερμοκρασίας του πτώματος και του δωματίου, ούτε έγινε προσπάθεια καθορισμού της ακριβούς ώρας θανάτου». Οι φωτογραφίες που εξετάζει ο βρετανός ιατροδικαστής, όμως, είναι το καθοριστικό στοιχείο.

Το νεκρό σώμα του Τσαλικίδη βρέθηκε να αιωρείται στο διάδρομο πλάτους 70 εκ. από την ίδια την μητέρα του

Οι φωτογραφίες ενός νεκρού και τα αποδεικτικά στοιχεία για ένα απ' τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στην Ελλάδα

22 • HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012

Υποκλοπές

Το σημάδι από το σχοινί στον λαιμό του Τσαλικίδη είναι παράλληλα με τους ώμους. Αν είχε κρεμαστεί,τότε έπρεπε να είναι πλαγιαστά, ξεκινώντας από χαμηλά στον λαιμό και καταλήγοντας υπό γωνία στη βάση του κεφαλιού. «Η θέση του σημαδιού», λέει ο Καρς, «είναι πιο συμβατή με στραγγαλισμό απ’ ό,τι με απαγχονισμό». Επίσης «δεν υπήρχαν στοιχεία υποστάσεως, συγκέ-ντρωσης του αίματος στα πόδια, όπως είναι αναμενόμενο μετά από κανονικό απαγχονισμό. Αυτό έρχεται σε αντιπαρά-θεση με την εκδοχή του απαγχονισμού. Ίσως είναι πιο σημαντικό ότι ο καθένας περιμένει να δει κάποιο είδος βλάβης στον λεπτό ιστό εντός και κάτω από τον λαιμό. Βλάβες είναι παρούσες στο 1/3 των απαγχονισμών. Δεν βρέθηκαν βλά-βες μέσα στον λαιμό, γεγονός που είναι περίεργο. Βλάβη στη συνδεσμολογία των μεγάλων αγγείων του λαιμού είναι σύνη-θες εύρημα στον στραγγαλισμό, αλλά αυτή η εξέταση ποτέ δεν διεξάχθηκε». Ο Βρετανός σημειώνει επιπλέον πως δεν υπάρχουν τραυματισμοί και εκδορές στο σώμα του νεκρού, πράγμα που έπρεπε να ισχύει, αφού ο Τσαλικίδης φυσιολογικά έπρεπε να αυτοτραυματιστεί μετά από επιθανάτιους σπασμούς. Η χροιά του προσώπου του είναι φυσιολογική, «ούτε είχε συμφόρηση, ούτε ήταν ωχρό», ώστε να φαίνεται απαγχονισμός ή στραγγαλι-σμός. Ο ιατροδικαστής θεωρεί επίσης πως ο κόμπος που έγινε στο σχοινί δεν είναι ένας συνήθης κόμπος που κάνει κάποιος υποψήφιος αυτόχειρας, αλλά ειδικός κόμπος που θέλει γνώσεις. Ο Καρς καταλήγει κατηγορηματικά: «Το πιθανότερο σενάριο, βασισμένο στα ανά χείρας μου στοιχεία, είναι ότι ο θανών ναρκώθηκε ή και δηλητηριάστηκε και μετά θάνατον κρεμάστηκε».Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και ο καθηγητής Ιατροδικαστικής Θεόδωρος Βουγιουκλάκης, ο οποίος αντικρούει τον ιατροδικαστή Φίλιππο Κουτσάφτη, ο οποίος είχε διατυπώσει την άποψη πως ο Τσαλικίδης δεν παρουσιάζει ενδείξεις απαγχονισμού γιατί έπαθε ανακοπή ενώ είχε κρεμαστεί. Ο Βουγιουκλάκης γράφει στην έκθεσή του: «Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν είναι πιθανό και μάλιστα σε σημείο ώστε να στηρίξει κάποιος με βεβαιότητα,

αφού είναι γνωστό ότι ο ερεθισμός των πνευμονογαστρικών νεύρων απαντάται κυρίως σε περιπτώσεις πίεσης του λαιμού με τα χέρια, κάτι που είναι γνωστό και περιγράφεται στα κλασικά συγγράματα». Δηλαδή ή ο Τσαλικίδης κρεμάστηκε αφού ναρκώθηκε από κάποιους ή, στην περίπτωση που έπαθε ανακοπή, όπως υποστηρίζει ο ιατροδικαστής Φίλιππος Κουτσάφτης, αυτό συνέβη γιατί κάποιος τον στραγγάλισε και μετά τον κρέμασε.

Το κουράριο και η βαλίτσαΤο 2006, μετά την ανακοίνωση του σκαν-δάλου των υποκλοπών, στα γραφεία του δικηγόρου της οικογένειας Τσαλικίδη έφτασαν ανώνυμες επιστολές που υποστή-ριζαν πως ο Τσαλικίδης δηλητηριάστηκε με «κουράρε» ή αλλιώς κουράριο, ένα μυοχαλαρωτικό που χρησιμοποιείται για κυνήγι από τους ιθαγενείς στην Αφρική, και στη συνέχεια κρεμάστηκε. Ο ανώνυ-μος επιστολογράφος γράφει επίσης: «Ο Κ. Τσαλικίδης είχε ένα μικρό φόβο ότι κάτι κακό θα του συμβεί και γι’ αυτό κάθισε και δούλευε μέχρι το πρωί. Αλλά, δυστυχώς, πίστεψε ότι είχε περάσει ο κίνδυνος και γι’ αυτό το πρωί αφέθηκε λίγο να κοιμηθεί και οι “κακοί” στη δεύτερή τους προσπάθεια

πέτυχαν τον σκοπό τους. Οι τηλεφωνικές επικοινωνίες τους ήταν για ψάρεμα». Ο Τσαλικίδης, όπως υποστηρίζουν οι οικείοι του, ήταν πραγματικά ανήσυ-χος. Η Ελένη Γκλίνου υποστηρίζει πως τα τηλέφωνα της οικογένειας εμφανίζονταν να έχουν τρελαθεί κατά την επίμαχη περί-οδο. Τα καλούσαν άγνωστοι αριθμοί, ή χτυπούσαν ταυτόχρονα. Υπήρξε ένα περι-στατικό το οποίο, παρότι έχει καταγραφεί μέσω καταθέσεων, δεν ερευνήθηκε ιδι-αίτερα ποτέ. Πάνω από το διαμέρισμα του Τσαλικίδη υπήρχε ένα ίδιο διαμέρι-σμα, το οποίο είχαν νοικιάσει φοιτήτριες από την Καλαμάτα. Δέκα μέρες πριν από τον θάνατο του Τσαλικίδη, οι φοιτήτριες έχασαν τα κλειδιά τους. Όταν άδειασε το διαμέρισμα, ο ιδιοκτήτης άνοιξε το πατάρι, όπου βρήκε μια μεγάλη βαλίτσα-μπαούλο. Επικοινώνησε με τις φοιτήτριες για να τους πει ότι την ξέχασαν, αλλά αυτές δήλωσαν άγνοια. Δεν είχαν βαλίτσα και ούτε υπήρχε στο πατάρι όταν νοίκια-σαν το διαμέρισμα.Από την οικογένεια το περιστατικό αξιο-λογείται ως επιχείρηση-πρόβα που έκαναν οι δολοφόνοι του Τσαλικίδη στο πανομοι-ότυπο διαμέρισμα του πάνω ορόφου. Από αυτό άλλωστε μπορούσαν να έχουν πρό-σβαση μέσω του ανοιχτού παραθύρου της τουαλέτας του Κώστα Τσαλικίδη.Η αποκάλυψη επιπλέον πως οι υποκλο-πές είναι μια επιχείρηση κατασκοπίας των Αμερικανών κάνει όλα αυτά τα σενά-ρια και τις εκτιμήσεις να φαίνονται πλέον πολύ πιθανά. Πρόσφατα οι δικηγόροι της οικογένειας Τσαλικίδη κατάφεραν να ξανανοίξει η υπόθεση και να γίνει η εκταφή της σορού του Τσαλικίδη, προ-κειμένου να διενεργηθούν τοξικολογικές εξετάσεις. Παρότι οι τρεις ιατροδικαστές που ορίστηκαν ως πραγματογνώμονες στην εκταφή δεν έχουν ενημερωθεί για τα αποτελέσματα των τοξικολογικών, δημοσιεύματα μήνες πριν, δημιουργούν την εικόνα πως δεν υπάρχει ένδειξη δηλη-τηριώδους ή άλλης ουσίας στο σώμα του Τσαλικίδη. Αυτή η επιλογή των διαρροών δείχνει να δημιουργεί εκνευρισμό στους ιατροδικαστές, οι οποίοι αφήνουν να εννο-ηθεί με τη σειρά τους πως κάποιοι στην υπόθεση Τσαλικίδη δεν ενδιαφέρονται για το επιστημονικό αποτέλεσμα, αλλά για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.

Φωτογραφίες του κρεμασμένου Κώστα Τσαλικίδη λίγο πριν ο αδερφός του κόψει το σχοινί

HOTDOC. • 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2012 • 23

Ο θάνατος του Κώστα διέκοψε βίαια και απότομα την πιο ευτυχισμένη περί-οδο της ζωής μου που ξεκίνησε στις 19

Μαρτίου 1997 και τερμάτισε στις 9 Μαρτίου του 2005. Η άρνησή μου να μιλήσω ενώ-πιον μιας κάμερας για την προσωπική μας ζωή θεωρώ ότι είναι από όλους σας σεβαστή και ξέρετε σε μένα επιβάλλεται να τηρήσω τη στάση μου αυτή και για έναν ακόμα λόγο: τον Κώστα διέκρινε μια ιδιαίτερα αξιοπρεπής στάση απέναντι στη κοινή μας ζωή και ήταν εξαιρετικού ήθους άνθρωπος έτσι ώστε δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να παραβώ τα όρια με μια τέτοια ενέργεια. Είχε όμως και μια εξαιρετική επικοινωνία με τους ανθρώπους και για αυτό το λόγο αγαπημένους φίλους. Ένοιωθε συγκι-νητική τρυφερότητα για τους γονείς του και αγαπούσε και θαύμαζε τον αδελφό του. Είχε μια ιδιαίτερη αγάπη για τα παιδιά και εκείνα του την ανταπέδιδαν καθώς δεν τον άφηναν ποτέ να φύγει από κοντά τους. Μιλούσε με όλους τους ανθρώπους δίχως ίχνος προσποί-ησης ή τυπικότητες. Είχε καθαρό βλέμμα. Ένοιωθα κοντά του προστατευμένη και ήρεμη. Με παρέσυρε το κέφι του. Θαύμαζα το ενδια-φέρον του για τα κοινά, για την ιστορία που μελετούσε τα βράδια. Ευχαριστιόμασταν τα καλοκαιρινά απογεύματα στα νησιά, τα παιγνί-δια στη θάλασσα, τα ταξίδια μας, τις γιορτές, τους περιπάτους στο Μοναστηράκι. Είχε ιδιαί-τερη αγάπη στα παλιά πράγματα, στα τσίγκινα παιγνίδια, στη μουσική με αποτέλεσμα να χανόμαστε με τις ώρες στα παζάρια και στα

παλιά μαγαζιά σε όποιο μέρος και αν βρισκό-μασταν. Ήταν εργατικός και έντιμος. Με άλλα λόγια είχε μια εξαιρετική ισορροπία ψυχική και συναισθηματική και αγαπούσε τη ζωή γιατί ήξερε να την ανακαλύπτει. Θέλαμε τρία παιδιά, κάναμε όνειρα μαζί και αισθανόμασταν χαρά και σιγουριά για το μέλλον. Νομίζω ότι είναι σπανιότατο δώρο να νιώθεις ερωτευμένος και χαρούμενος και να αγαπάς και καθώς περνούν τα χρόνια να αγαπάς ακόμα περισσότερο και ακόμα πιο δυνατά. Αυτό το ζήσαμε εμείς. Δυστυχώς τους τελευταίους μήνες ένοι-ωθε εξαιρετικά πιεσμένος από τις συνθήκες στον επαγγελματικό του χώρο. Μου εκμυ-στηρεύτηκε ότι υπήρχε κίνδυνος να κλείσει η Vodafone δίχως όμως να μου εξηγήσει το λόγο. Επιθυμούσε να φύγει για αυτό και 20 περίπου μέρες πριν από το τραγικό πρωινό είχε κοινοποιήσει στην εταιρία την απόφασή του να αποχωρήσει. Η παραίτηση του τελικώς δεν έγινε δεκτή. Έμεινε εκτός δουλειάς για λίγες μέρες και τον γύρισαν πίσω. Όμως κάποια Κυριακή μετά από αυτό επανήλθε στο θέμα λέγοντας μου ότι είναι ‘ζήτημα ζωής και θανά-του’ να φύγει από την εταιρία. Σοκαρίστηκα που χρησιμοποίησε αυτή την ακραία έκφραση και σκέφτηκα ότι μιλώντας έτσι μετέφερε μια οριακή κατάσταση στη δουλειά του. Τον παρακίνησα έντονα να φύγει την ίδια στιγμή από την Vodafone και του θύμισα άλλες δου-λειές που είχαμε συζητήσει στο παρελθόν και θεωρούσα ότι θα ήταν ενδιαφέρουσες για τη ζωή του και όχι σε τέτοιο βαθμό πιεστικές. Η

κυριολεξία της έκφρασης του Κώστα φάνηκε με τον τραγικότερο τρόπο λίγες μέρες μετά. Παρόλο που εξακολουθούσε να είναι πιεσμέ-νος, συνέχισε να είναι λειτουργικός και δεν σταμάτησε να είναι κοινωνικός. Κάναμε σχέδια για ένα ταξίδι, ψάχναμε σπίτι για να παντρευ-τούμε το καλοκαίρι, δεν έδινε την εικόνα ενός ανθρώπου που ετοιμάζεται να αποχωρήσει. Όταν ο Κώστας σταμάτησε να ζει πέρα από το μαρτύριο και την οδύνη που ζούσα μου συνέβη το εξής: έχασα κάθε εμπιστοσύνη στη ζωή, άρχισα να πείθομαι ότι οιαδήποτε στιγμή, οποιοσδήποτε ψυχικώς υγιής άνθρωπος είναι σε θέση να βάλει μόνος του τέρμα στη ζωή του. Όλοι εκτός από μένα. Και εκεί δεν κατα-λάβαινα. Πως ενώ βρισκόμουν σε μια κόλαση δίχως τέλος και ζούσα αυτή τη μοναδική φρίκη δεν μπορούσα να κάνω το ίδιο και κρατιόμουν απ’ τη ζωή. Με οργή αλλά κρατιόμουν. Ένα χρόνο αργότερα μέσα από την αποκάλυψη του σκανδάλου των υποκλοπών ένοιωσα ότι μου δόθηκε επιτέλους μια πρώτη απάντηση. Οι υγιείς άνθρωποι δε φεύγουν από τη ζωή όταν είναι ευτυχισμένοι στην προσωπική, την οικο-γενειακή και την κοινωνική τους ζωή. Φεύγουν όταν τους την αφαιρούν. Οι υπόλοιπες απα-ντήσεις θα δίνονταν από την εξέταση αυτού που θεωρήθηκε η μεγαλύτερη μεταπολεμική υπόθεση κατασκοπείας σε βάρος της εθνικής ασφάλειας. Δεν μπορούσα να προβλέψω τότε ότι η έρευνα θα κατέληγε σε μια χοντρή προ-σβολή. Διότι θεωρώ ως προσβολή στη μνήμη του Κώστα Τσαλικίδη στους ανθρώπους του αλλά και στο αίσθημα δικαίου και αξιοπρέπειας κάθε Έλληνα την παραπομπή της υπόθεσης στο αρχείο, κίνηση που δηλώνει όχι αδυναμία αλλά έλλειψη βούλησης για εξιχνίασή της και τιμω-ρία των ενόχων.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία.Σάρρα Γαλανοπούλου

Σε κανέναν άνθρωπο δεν αξίζει να νιώσει το είδος της έκπληξης που ένιωσα μαζί με την οικογένεια του Κώστα Τσαλικίδη το πρωί της 9ης Μαρτίου 2005 όταν ο Κώστας βρέθηκε απαγχονισμένος στο σπίτι του στον Κολωνό. Κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να κληθεί να συλλάβει ένα γεγονός τέτοιας βιαιότητας, μπροστά στην οποία ακόμα και η ξαφνική απώλεια του πατέρα μου όταν ήμουν 19 ετών έμοιαζε ένα μέτριας βαρύτητας τραύμα από αυτά που η ζωή δίνει το χρόνο και τη δύναμη να επουλωθούν.