ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - agnikolaos.gr · ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ Τεῦχος 190-191 Η...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΣελίς243247249254260266272275277282284286288292293294301

01. Ἡ ἀπομόνωσή μας, ἔξω ἀπό τό Σύμπαν τοῦ Οὐρανοῦ! (π. Β. Ε. Β.)02. Τοῦ κήπου οἱ εὐεργεσίες (π. Κων/νος Ν. Καλλιανός)03. Συμφωνεῖ ὁ π. Φλωρόφσκυ μέ τόν Μητρ. Περγάμου; (Νομομαθής)04. Ὅταν ἕνας ξένος βλέπει τόσο καθαρά! (Νινέττα Βολουδάκη)05. Καμμιά ἀνοχή στήν υἱοθεσία τῶν ὁμοφυλοφίλων (Ἀγ. Εὐθ. Ζώη)06. Τρισδιάστατο ἀλλά μοναδικό πρόβλημα (Μαν. Β. Βολουδάκης)07. “…Ἄβυσσος, ἄβυσσον ἐπικαλεῖται…” (Νινέττα Βολουδάκη)08. Τὸ μεγάλο τοῦ Αὐγούστου αἴνιγμα... (π. Κων/νος Ν. Καλλιανός)09. Ἡ Καλοκαιρινή ἄδεια (π. Γεώργιος Χάας)10. Ἡ ἀπώλεια τῆς Ἁπλότητας (Παναγιώτα Καμπάνη - Λεμονῆ)11. Ἕνας μοναδικός Ἰατρός! (Δ. Νεαπολίτης)12. ...Κι αὐτοί πάλι μία ἀπό τά ἴδια!!! (Χαράλ. Καμπερογιάννης)13. Ἀνοικτή ἐπιστολή πρός τόν Γέροντά μου (Ἀνώνυμος)14. Τό ζευγάρι -Ὁ εὔθραστος δεσμός (Χρῆστος Ι. Ἰστίκογλου)15. Χαῖρε Σιών Ἁγία! (Δ. Νεαπολίτης)16. Ἐκδρομή στήν Ἱ. Μονή Ὁσίου Δαυΐδ (π. Πασχάλης Γρίβας)17. Τά βιβλία πού μᾶς ἐστάλησαν-Βιβλιοκρισίες (π. Β. Ε. Β.)

Ὁ κ. Γεώργιος Τραμπούλης καί οἱ οἰκογένειες Θεοφίλου καί Ἀναστασίου Τραμπούλη

Εἰς μνήμην τοῦ πατρός τους Κωνσταντίνου

ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ Τεῦχος 190-191

Η ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΜΑΣ, ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ!

Ακοῦμε ὅλοι μας ἀνθρώπους νά ζητοῦν ἐπίμονα ἀπαντήσεις καί λύσεις στά ἀλλεπάλληλα ἀδιέξοδα τῆς ἐποχῆς μας, πού

ὅλο καί περισσότερο πληθαίνουν καί σάν ἁλυσσίδες μᾶς σφίγ-γουν, ὅπως οἱ ἁμαρτίες μας. Ζητοῦν ἔστω καί μιά ἀπάντηση στό γιατί πληθαίνει καθημερινά τόσο πολύ ὁ παραλογισμός καί γίνε-ται περίπλοκη ἀκόμη καί μιά ἁπλῆ συννενόηση.

Οὐσιαστικά, βέβαια, εἶναι ρητορικές οἱ διερωτήσεις τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ δέν εἶναι διατεθειμένοι –τοὐλάχιστον οἱ περισ-σότεροι– νά ἀκούσουν ἤ νά προβληματισθοῦν σοβαρά, ἀλλά μόνο γιά νά διαμαρτυρηθοῦν καί νά ζητήσουν εὐθῦνες, κυρίως ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχουν, ἀκόμη καί ἀπ’ τόν Ἴδιο τόν Θεό! Ἄραγε, δέν γνωρίζουν τήν ἀπάντηση ἐκεῖνοι, πού ἐνῶ ἔχουν βγάλει τελείως τόν Θεό ἀπό τή ζωή τους καί τίς ἀσχολίες τους, ὅταν τούς συμβῆ κάτι θλιβερό καί ἀντίξοο, τότε ξαφνικά Τόν ...θυμοῦνται, ἀλλά, καί πάλι, μόνο γιά νά Τοῦ ζητήσουν τόν λόγο;

Ὡστόσο ὑπάρχουν καί ἐκεῖνοι οἱ λίγοι, πού, ἐνῶ θέλουν τήν Ἀλήθεια, τόσο ἀπό τήν κακή ἐπήρεια τοῦ ἑαυτοῦ τους, τοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου, τοῦ φθειρομένου κατά τάς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης», ὅσο καί ἀπό ἐμᾶς τούς Ποιμένες τους, ἔχουν τόσο πολύ μπερδευτεῖ, ὥστε νά ἐνεργοῦν σάν πνευματικά ὑπνωτισμέ-νοι. Χάθηκε τό Ὑπέρτατο Κριτήριο καί γι’ αὐτό καί ἡ λογική. Μοιάζουμε παγιδευμένοι μέσα στόν ἴδιο τόν κόσμο μας, πού μᾶς τόν ἔφτιαξαν, τόν διαφήμισαν, τόν θαυμάσαμε, ἐνθουσιασθήκαμε, γιατί μᾶς τόν παρουσίασαν ὡς τήν αὐθεντικώτερη ἐκδοχή ζωῆς, τόσο πολύ κατοχυρωμένη ἐπιστημονικά, ὥστε νά ἀναγκασθοῦμε σιγά-σιγά νά τήν θεωροῦμε ὡς τή μόνη ἀλήθεια καί τήν Πίστη μας σάν μιά ἁπλῆ θρησκευτικοκοινωνική ἀλληγορία, πού μοιραῖο εἶναι νά ξεθωριάζη συνεχῶς κάτω ἀπό τό χρυσοποίκιλτο πέλμα τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ τοῦ ‘‘πολιτισμοῦ’’ τῶν ἀπογόνων τοῦ Κάϊν!

Μιλοῦμε συνεχῶς γιά τόν ἀποχριστιανισμό τῆς Πατρίδος μας καί κοντόφθαλμα βλέπουμε τόν ἀποχριστιανισμό της, μόνο

244


ὅταν γίνεται καί Νόμος τοῦ Κράτους, ἐνῶ ὅταν κυλάει ἀποχρι-στιανισμένη ἡ ζωή μας δέν ἀνησυχοῦμε καθόλου. Τά παιδιά μας, ἀφοῦ κανείς δέν τούς δίδαξε τόν γάμο, συζοῦν, γιατί οἱ γονεῖς τους εἶναι διατεθειμένοι νά τούς πληρώνουν τά πάντα ὅσο συ-ζοῦν, ἀρκεῖ νά μήν προχωρήσουν στόν γάμο προτοῦ ... “τακτοποι-ηθοῦν” οἰκονομικά! Ἔτσι, συζῶντας χωρίς μυστηριακή εὐλογία καί χωρίς εὐθῦνες, ἐπιδιδόμενοι μόνο σέ ἀχαλίνωτη σεξουαλι-κή δραστηριότητα, σύντομα φθάνουν στόν κορεσμό, πού ὁδηγεῖ ἀκόμη καί στήν ἐκτροπή τῆς ὁμοφυλοφιλίας, ὅπως ὁμολογήθηκε πρόσφατα μέ τήν ἀνατριχιαστική φράση: «τό ψάρι ψήνεται καί ἀπό τίς δυό μεριές»!

Μικροί καί μεγάλοι δέν κατηχοῦνται, δέν ἐκκλησιάζονται, ἐνῶ στίς οἰκογένειες, πού ἔχουν ἀκόμη κάποιες ἀρχές, θεωρεῖται ἀπόδειξη θρησκευτικότητος τό νά ἐκκλησιάζεται ἀπό ἕνα μέλος τῆς οἰκογένειας κάθε Κυριακή ὡς ...ἐκπρόσωπός της!

Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ἐμεῖς οἱ Ποιμένες, ἀποκοπήκαμε ἀπό τούς Πνευματικούς Πατέρες μέ ρίζες στήν ἁγιασμένη Ζωή καί προσκολληθήκαμε σέ φρέατα συντετριμμένα νά μᾶς ὁρμη-νεύουνε νά ἀποστηθίζουμε τά ἐγχειρίδια τῆς ματαιότητος γιά ὁδηγούς Ποιμαντικῆς καί Ψυχολογίας καί νά ὁδηγοῦμε τούς ἀνθρώπους κατευθύνοντάς τους στό πῶς θά μετατρέψουν καί

245


τήν ψυχή τους ἀκόμη σέ χῶμα! «Πάντα, κόνις, πάντα τέφρα, πάντα σκιά»! Πουθενά Οὐρα-

νός, πουθενά ἀναζήτηση τοῦ πραγματικοῦ, τοῦ Οὐρανίου Σύμπα-ντός μας. Κυνηγοῦμε τίς μαῦρες τρῦπες τοῦ μαυρισμένου ἀπό τίς καταθλίψεις μας Γαλαξία, χωρίς καμμιά ἀνάγκη γιά φῶς «ἐκ Φωτός», χωρίς καμμιά ἀνάγκη νά μετάσχουμε, ἐπί τέλους, στήν ἀληθινή ἀνθρώπινη φύση μας, πού ἔχει μόνο Θέληση καί ὄχι γνωμικά θελήματα, ὅπως καταντήσαμε ἐμεῖς τό ἀνθρώ-πινο γένος.

Ἀποκομμένοι ἀπό τήν πραγματική ἀνθρώπινη φύση μας, ἐξό-ριστοι στήν αὐτιστική διεκδίκηση τῆς μοναξιᾶς τοῦ γνωμικοῦ –δηλαδή, τοῦ ἀτομικιστικοῦ μας– θελήματος, δέν ἔχουμε κατα-λάβει, οὔτε κατά πώς φαίνεται εὐκαιροῦμε νά καταλάβουμε, ὅτι ἡ Παγκοσμιοποίηση πού μᾶς χαλκεύουν καθημερινά δέν πρόκειται νά ὁδηγήση στήν ἑνότητα τῆς ἀνθρωπότητος, ἀφοῦ σύνθημα-δό-λωμα γιά τήν ὁριστική καί τελειωτική αἰχμαλωσία μας εἶναι πώς οἱ ἐπιλογές τοῦ καθενός μας καί οἱ προσανατολισμοί μας εἶναι τό καλό καί ὄχι αὐτό πού μᾶς Φανέρωσε Ὁ Κατασκευαστής μας Θεός!

Ποιά σωστική Παγκοσμιοποίηση ἐπιτυγχάνεται μέ αὐτά τά συνθήματα; Ἀφοῦ ἐκτοπίσθηκε τό «ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρ-δίᾳ», πού πραγματοποιεῖται μόνο μέ τήν ἐνσυνείδητη μετοχή μας στήν ἀνθρώπινη φύση πού δέν ἔχει γνῶμες ἀλλά μόνο Φυσική Θέληση τό Θέλημα τοῦ Θεοῦ, τότε ἡ μόνη Παγκοσμι-οποίηση πού περιμένουμε εἶναι ἡ ἀπολυταρχία τοῦ κακοῦ καί ἡ βιαία ἐπιβολή τῶν ὑπηρετῶν του «ἐπί πᾶσαν σάρκα»!

Θά παραμείνουμε, ἄραγε, γιά πάντα ἀπομονωμένοι στό ὁρα-τό Σύμπαν ἤ θά ἀναζητήσουμε τήν ἀληθινή ἀνθρώπινη φύση μας, πού ἀνήκει σέ δύο Σύμπαντα, ἀφοῦ ὁ Δημιουργός μας εἶναι Ποιητής «ὁρατῶν τε καί ἀοράτων»; Ἡ ἀνθρώπινη φύση μας εἶναι ψυχοσωματική, γι’αὐτό, ἐνῶ κατοικεῖ στή γῆ, ἐν οὐρανῷ πολιτεύ-εται, διδάσκεται, καθοδηγεῖται.

Ὅσο πεισματικά καί νά θέλουν νά μᾶς κρατήσουν προσηλω-μένους στό ὁρατό Σύμπαν, γιά νά μᾶς ἔχουν ‘‘τοῦ χεριοῦ τους’’ οἱ «αἰχμαλωτεύσαντες ἡμᾶς», ἀλλά ἀκόμη καί ἄνθρωποι πού

246


θεωροῦνται δικοί μας, γιατί εἶναι Ποιμένες, διδάσκοντάς μας, πώς ἀπό τόν ἀπομονωτισμό ξεφεύγεις ὅταν συναναστρέφεσαι μέ ἀνθρώπους τοῦ κόσμου, τοῦ «γνωμικοῦ θελήματος», δέν πρέπει νά πλανηθοῦμε.Γιατί ὁ Ἴδιος ὁ Θεός ΕΠΡΑΞΕ καί μᾶς ΕΔΙΔΑ-ΞΕ ἀκριβῶς τά ἀντίθετα. Μᾶς ἔδωσε σύγχυση γλωσσῶν γιά νά μᾶς προστατεύση ἀπό τούς ἀνθρώπους πού προβάλλουν τή γνώ-μη τους σάν ἰσόθεοι καί, κυρίως γιά νά μᾶς προφυλάξη ἀπό τήν συναναστροφή μας μέ αὐτούς. Μᾶς εἶπε «ἔξελθε» καί «ἐκ τῆς συγγενείας σου», ἄν αὐτή ἡ συγγένεια σέ ἀπομακρύνει ἀπό τήν συγγένεια τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη «καί ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου», ἄν ὁ πατέρας σου εἶναι μονοσύμπαντος!

Ὁ Θεός μᾶς θέλει ἀνθρώπους δύο Συμπάντων, γιά νά λαμ-βάνουμε τίς Ὁδηγίες τοῦ Οὐρανοῦ καί νά πράττουμε τό Θέλημά Του, «ὡς ἐν Οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». Δέν μᾶς θέλει μονοσύ-μπαντους, γιά νά μᾶς ὁδηγοῦν οἱ χρυσοπληρωμένοι τυφλοί ὁδη-γοί «τοῦ αἰῶνος τούτου, τοῦ ἀπατεῶνος». Καί γιά νά γίνη αὐτό χρειάζεται, πρίν ἀπό ὅλα, ἡ ἀπομόνωσή μας ἀπό τίς «καθέδρες λοιμῶν», καθ’ ὅτι «φθείρουσιν ἤθη χρηστά ὁμιλίαι κακαί».

Ὁ ἐπίβουλος, ὅμως, τοῦ Θεοῦ μας αἰῶνας, βρῆκε τόν τρό-πο νά γκρεμίση γιά ἄλλη μιά φορά τό γένος τῶν ἀνθρώπων καί νά ξανακτίση τόν Πύργο τῆς Βαβέλ, ἐπινοῶντας «φροντιστή-ρια ξένων γλωσσῶν» γιά νά ἑνώση τά Ἔθνη μέ τήν λοιμική ἀσθένεια τοῦ ἀποπροσανατολισμοῦ καί νά τά πείση ὅτι στήν ἐποχή μας δέν φθείρονται τά νοήματα τῶν ἀνθρώπων ἀπό τίς συναναστροφές τους, ὅπως πίστευε ὁ ...ὀπισθοδρομικός ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος!

Ἡ καλπάζουσα, ὅμως, σημερινή πραγματικότητα, ὄχι μόνο δικαιώνει «τόν Οὐρανομήκην καί Μέγαν Παῦλον», ἀλλά μᾶς ἀποκαλύπτει πλέον ὁλοφάνερα ὅτι τό ἀνθρώπινο γένος ὁδηγεῖται ἰλιγγιωδῶς στήν παραφροσύνη. Ἐκτός, ἄν ἀναλάβη Προσωπικά, πλέον ὁ Θεός μας!

π. Βασίλειος Ε. Βολουδακης


Τοῦ κήποῦ οΙ εῦεργεσΙεσ...Λιτὸ δοκίμιο ψυχωφελείας

Ἀφιερωμένο στὸν σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Φιλαδελφείας κύριον Μελίτωνα,

μὲ ὅλο μου τὸν σεβασμὸ καὶ τὴν ἀγάπη.

Τώρα τὸ θέρος, μιὰ εὐλογημένη καταφυγὴ τὰ βαθειὰ πρωϊνὰ ἤ τὰ ζεστὰ ἀπογεύματα, εἶναι κι ὁ κῆπος. Τὸ μικρὸ μποστάνι,

δηλαδὴ, ποὺ ἑτοιμάζει ὁ κάθε φιλότιμος καὶ δεμένος μὲ τὴ γῆ καλ-λιεργητής, ἐρασιτέχνης ἤ καὶ ἐπαγγελματίας. Καὶ ἀνάφερα τὴ λέξη εὐλογημένη, γιατὶ ὄντως ἡ κηπουρικὴ εἶναι ἕνα μέγιστο μάθημα καὶ παράλληλα μιὰ ἰδιότυπη προσπάθεια τοῦ καθενός μας γιὰ ψυ-χαγωγία, γιὰ ἀναψυχή. Διότι ἡ σιωπηλὴ ἐργασία ποὺ γίνεται κατὰ τὴν καλλιέργεια τοῦ κήπου, εἶναι τὸ δίχως ἄλλο μιὰ εὐεργετικὴ προσπάθεια γιὰ παρατήρηση τοῦ μέσα μας κόσμου, ἀφοῦ δίνεται ἡ εὐκαιρία στὸν ἐργαζόμενο νὰ σκέφτεται καὶ συνάμα νὰ σπουδάζει τὸ γεγονὸς τῆς δημιουργίας. Μιᾶς δημιουργίας ποὺ κρύβει μέσα της ἀγωνία, κόπο, μεράκι καὶ πάνω ἀπ’ ὅλα ἀγάπη γιὰ τὸ ἀντικεί-μενο. Γιατὶ ἄν δὲν ἀγαπήσεις τὸν κῆπο, ἄν δὲ λατρέψεις τὰ φυτὰ ποὺ καλλιεργεῖς μὲ προσοχή καὶ προσευχή, τότε χάνεις μιὰ μεγά-λη εὐκαιρία γιὰ ἀνανέωση τοῦ εἶναι σου. Διότι ὁ κῆπος εἶναι ἕνας μικρόκοσμος καὶ μάλιστα πολὺ πειθαρχημένος στὶς ἀρχὲς καὶ τὶς ἐπιταγὲς τοῦ Δημιουργοῦ. Γιατὶ θέλει τὴ σωστὴ καλλιέργεια, ὅπως ἡ ψυχὴ τοῦ καθενός μας, τὴν ἐκκρίζωση τῶν ζιζανίων, τὴν τροφὴ καὶ τὸ πότισμα. Ὅπως ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται τροφὴ καὶ νερό, ἔτσι καὶ τὰ φυτά.

Εἶναι βέβαιο πὼς τὰ ραγάνια τὰ θερινά, οἱ ζεστοὶ καὶ βίαιοι ἄνεμοι καταστρέφουν κάθε ἰκμάδα, κάθε τι ποὺ «θὰ φέρῃ καρ-πόν». Ὅπως καὶ στὸν ἄνθρωπο: κάθε τι τὸ βίαιο καὶ πειρασμικό, βλ. ἔντονες οἰκογενειακὲς ἤ καὶ τοῦ περιβάλλοντός σου ἀνατροπές, ποὺ ἀποσυντονίζουν τὴν κάθε δραστηριότητα καὶ πισωγυρίζουν τὰ πράγματα. Τότε εἶναι ποὺ ἀπαιτεῖται νὰ στερεωθεῖ ὁ κῆπος μὲ γερὰ ὑποστηρίγματα, νὰ προφυλαχθοῦν τὰ φυτά, νὰ γίνει προσπάθεια, ὥστε οἱ ἀπώλειες νὰ εἶναι λιγοστές. Ὅπως καὶ ὅταν μέσα στὸ σπίτι

248


ξεσπάσει μιὰ δοκιμασία μεγάλη ποὺ σείει τὸ σπίτι ἀπὸ τὰ θεμέλιά του: μιὰ ἀρρώστια, ἕνα διαζύγιο, κάποιος θάνατος. Τότε εἶναι ποὺ χρειάζονται τὰ στηρίγματα, τότε εἶναι ποὺ ὠφελεῖ ἡ καλλιεργημέ-νη ψυχὴ ἡ δίχως ζιζάνια καὶ πειρασμούς νὰ τὴν παιδέψουν ἀκό-μα περισσότερο, νὰ τὴ διαλύσουν δηλαδή. Γιατὶ κῆπος εἶναι κι ἡ ψυχή. Κῆπος ποὺ θέλει καλλιέργεια καὶ συνεχὴ ἐπιστασία. Πρέπει ὁ κάθε συνειδητὸς ἄνθρωπος νὰ εἶναι, ὅπως κι ὁ σωστὸς κηπουρὸς μὲ τὴν ἀξίνα καὶ τὸ σκαλιστήρι. Νὰ φρεσκάρει τὸ χῶμα, ὥστε ν᾿ ἀναπνέουν οἱ ρίζες, νὰ ξερριζώνει τὰ ζιζάνια, νὰ εἶναι τὸ ἔδαφος ὅσο γίνεται πιὸ ἔφορο. Τὸ ἴδιο καὶ στὴν ψυχή ἀπαιτεῖται: νὰ γί-νεται συχνὸς ἔλεγχος, ὥστε νὰ μὴν βρίσκουν εὐκαιρία καὶ πληθύ-νουν τὰ ζιζάνια. Κι ἐδῶ εἶναι ποὺ χρειάζεται, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν αὐτο-παρατήρηση, κι αὐτὸ ποὺ λένε οἱ Νηπτικοὶ λεγόμενοι Πατέρες: Ἡ φυλακὴ τῆς καρδίας διὰ τῆς ἀδιαλείπτου εὐχῆς, διότι «Ὀνόματι Ἰησοῦ μάστιζε πολεμίους» ( Ἁγ. Ἰωάννης τῆς Κλίμακος).

Ὅπως ἀπαιτεῖται στὴν κηπουρικὴ καί προλαμβάνεται ἡ ἰο-βόλος ἐπίθεση κάποιων ἀσθενειῶν τῶν φυτῶν μὲ διάφορα φυτο-ϊατρικὰ μέσα (π.χ, θειάφι, χαλκὸς κ.λ.π), ὅπως γίνεται καὶ μὲ τὸ ἀδιάψευστο φάρμακο τῆς ἀθανασίας, τὴ Θεία Κοινωνία, νὰ κατα-πολεμεῖται κάθε ἰοβόλος ἐπίθεση. Φυσικὰ γιὰ ὅσους τὸ ἐμβιώνουν...

Ἄν ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ κηπουροῦ εἶναι συνυφασμένη μὲ τὴν προε-τοιμασία τοῦ κήπου καὶ τὴν ἀναμονὴ τοῦ καρποῦ τῶν ἔργων του, «γιὰ τὸν κάθε πιστὸ ὅλη του ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ προετοιμασία γιὰ τὴ Θεία Κοινωνία» ( π. Ἀλ. Σμέμαν).

Μόνο ποὺ ἀπαιτεῖται νὰ γίνουν σωστά, κι ἡ καλλιέργεια κι ἡ ὅλη προετοιμασία.

Ἀλήθεια, πόσα ἀγαθὰ μᾶς παρέχει ὁ Θεὸς γιὰ καταρτισμὸ καὶ συνεχῆ μαθητεία, κι ἐμεῖς οὔτε ποὺ τὰ καταλαβαίνουμε; Γιατὶ τάχα;

σκόπελος π. κωνσταντῖνος Ν. καλλιανός


Μαθητεία στόν π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ

ΣΥΜΦΩΝΕΙ Ο π. ΦΛΩΡΟΦΣΚΥ ΜΕ ΤΟΝ ΜΗΤΡ. ΠΕΡΓΑΜΟΥ;

« Ἡ Ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς »

Ο πατήρ Γεώργιος Φλωρόφσκυ ἔχει χαρακτηρισθεῖ ὡς ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους θεολόγους τοῦ 20ου αἰῶνα. Εἶναι ἀπό τούς πρώτους, ἄν ὄχι ὁ πρῶτος, πού ἤδη πρίν ἀπό τόν Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διακήρυξε τήν ἐπείγουσα ἀνάγκη τῆς ἐπιστροφῆς στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μέ πνεῦμα μαθητείας καί μέ σκοπό τόν ἐπαν-Εὐαγγελισμό τοῦ κόσμου. Κεντρικός ἄξονας τῆς θεολογίας του εἶναι ὁ τονισμός τῆς ἀξίας τῆς (Ἱερᾶς) Ἱστορίας, δηλαδή τῆς κρισιμότητας τῆς συνέργειας τοῦ Ζῶντος Θεοῦ καί τῶν συγκεκριμένων ἀνθρώπων, προκειμένου προoδευτικά («instatuviae») νά ἀνακεφαλαιωθοῦν τά πάντα ἐν Χριστῷ. Ὡς ἐκ τού-του ἦρθε σέ σαφῆ καί ἀποφασιστική ἀντίθεση μέ τό κυρίαρχο στόν 20ο αἰῶνα –καί ὄχι μόνο- ἰδεαλιστικό μεταφυσικό πνεῦμα πού διατεινόταν, κατά τή σχετική ἔκφραση τοῦ Γερμανοῦ φιλοσόφου Γκ. Φίχτε, ὅτι «μό-νον τό μεταφυσικόν, οὐδέποτε δέ τό ἱστορικόν (=ἄρα οὔτε ἡ Ἐνσάρκωση, ἡ Σταύρωση καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, οὔτε ἡ Ἐκκλησία πού εἶναι γεγονότα ἱστορικά) φέρει (=φέρουν) τήν εὐδαιμονίαν». Σύμφωνα μέ τόν ἐπίσκοπο Περγάμου Ἰωάννη Ζηζιούλα, μαθητῆ τοῦ π. Φλωρόφσκυ: «ὁ π. Φλωρόφσκυ ξεκίνησε καί διαμόρφωσε ἀρχικά τήν ὅλη σκέψη του σέ μιά πάλη μέ τά προβλήματα πού ἔθετε ἡ Δυτική Φιλοσοφία ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Κάντ καί κυρίως μέ τόν Χέγκελ καί τόν Δυτικό ὀρθο-λογισμό, ὁ ὁποῖος ὁδηγοῦσε εἴτε σέ κάποιο μυστικισμό πού ἔφερνε τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο σέ μιά σχέση θετική μέ τόν Θεό ἐπί τῇ βάσει δεδομένων νόμων, ὅπως τό αἰώνιο πνεῦμα ἤ ἡ θρησκευτικό-τητα τῆς ἀνθρώπινης φύσης, εἴτε σέ μιά θεώρηση τῆς ἱστορίας ὡς κινήσεως ἐκ τῶν ἔσω πρός ἕνα καλό τέλος κατά τό πρότυπο τῆς φυ-σικῆς ἐξελίξεως…» (βλ. τό βιβλίο «Κόσμου Λύτρον», Μέγαρα 2014). Σύμφωνα δέ μέ τόν ἴδιο τόν π. Γεώργιο, γιά τόν ὁποίο ἡ ἀλήθεια φαίνε-ται νά ἔχει μεγαλύτερη ἀξία καί νά προηγεῖται ἀπό τήν ἐλευθερία: «Ἡ ἐλευθερία δέν βρίσκεται οὔτε στόν ριζοσπαστισμό, οὔτε στό νά ἔχει κανείς ρίζες, ἀλλά (βρίσκεται) στήν ἀλήθεια, στήν πλήρη ἀληθείας ζωή, στόν φωτισμό πού ἔρχεται ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα». Καί ἀλλοῦ: «Δημιουργική ἐλευθερία εἶναι ἀδύνατη χωρίς τήν ἀρχική αὐταπάρ-νηση…Ἡ ἀπάρνηση συνεπάγεται νά ξεπεράσει κανείς τούς περιορι-σμούς καί τίς προκαταλήψεις καί νά παραδοθῆ ἀπόλυτα στήν ἀλή-

250


θεια… Τό ἔργον τῆς ἀπολυτρώσεως γίνεται πράγματι ἀπό τόν Θεό, μά ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά συνεργασθῆ σέ αὐτή τήν προσπάθεια. Διότι ἡ ἀπολύτρωση συνίσταται ἀκριβῶς στήν ἀπολύτρωση τῆς ἐλευθερίας (Ἡ γενική «τῆς ἐλευθερίας» ἐδῶ εἶναι ἀντικειμενική, ὄχι ὑποκειμενική, ὅπως ἐμεῖς κατανοοῦμε τή φράση. Ἡ ἀνθρώπινη ἐλευ-θερία, δηλαδή, δέν ἀπολυτρώνει, ἀλλά –πρέπει νά– ἀπολυτρώνεται)».

Ἕνα ἀπό τά βιβλία πού συνέγραψε ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, μέ τήν παρακίνησή τῆς ἤδη ἀνακηρυχθείσας ὡς ἁγίας, Μαρίας Σκο-μπτσόβα, φέρει τόν τίτλο «Οἱ δρόμοι τῆς Ρωσσικῆς Θεολογίας». Ἐκεῖ ἐπισημαίνει τήν τάση πολλῶν συγχρόνων καί προγενεστέρων του Ρώσ-σων, ἀλλά καί Δυτικῶν, ἰδίως Προτεσταντῶν, θεολόγων, νά ἐπαναδια-τυπώσουν τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἀντικαθιστῶντας τούς ριζοσπαστικά ἐκχριστιανισμένους Ἑλληνικούς γλωσσικούς ὅρους μέ ὁρολογία ἀντλημένη ἀπό τά θολά ρεύματα μιᾶς, κατά τό πλεῖστον Γερμανικῆς, μυστικο-φιλοσοφικῆς σκέψης. Ἐπέκρινε δέ μέ σφοδρότητα τήν τάση αὐτή, τονίζοντας ὅτι, στήν πραγματικότητα, ἡ Πατερική Θεο-λογία μέ τόν τρόπο αὐτό στρεβλωνόταν στήν οὐσία της καί ὅτι στή θέση της ὑποκαθίστατο βαθμιαῖα καί ἴσως ἀνεπίγνωστα ὁ προχριστιανικός παγανιστικός Ἑλληνισμός, ὑπό τό «μοντέρνο» ἔνδυμα τοῦ «ἐμβριθοῦς» Γερμανικοῦ ἰδεαλισμοῦ.

Στό προηγούμενο σημείωμα (τοῦ Μαΐου) εἴχαμε μνημονεύσει τόν Γερμανό φιλόσοφο Φρ. Σέλλινγκ (19ος αἰώνας), τό ἔργο τοῦ ὁποίου ἄσκησε ἰδιαίτερη ἐπίδραση στή Ρωσσική Θεολογία. Ὁ πατήρ Φλωρόφ-σκυ στό προαναφερθέν βιβλίο του ἀναφέρεται καί στή στρεβλωτική ἐπί τῆς Ρωσσικῆς Θεολογίας ἐπιρροή τοῦ Σέλινγκ, ἐπισημαίνοντας ἰδίως τήν περίπτωση τοῦ Ρώσσου φιλοσόφου καί θεολόγου Βλαδίμηρου Σο-λόβιεφ.

Στό παρόν σύντομο σημείωμα θά ἐπισημάνουμε κεντρικές ἰδέες τοῦ Σέλλινγκ, ὅπως αὐτές παρατίθενται σέ ἔργα ἱστορικῶν τῆς φιλοσο-φίας καί ἐν συνεχείᾳ θά τίς ἀντιπαραβάλουμε μέ περικοπές ἀπό γρα-πτά τοῦ προμνημονευθέντος μαθητή τοῦ πατρός Φλωρόφσκυ καί πιό γνωστοῦ σήμερα ἀνά τήν ὑφήλιο Ἕλληνα θεολόγου. Ὁ λόγος πού τό κάνουμε αὐτό εἶναι ἐπειδή ἔχουμε τήν –ἴσως ἐσφαλμένη– ἐντύπωση ὅτι μπορεῖ κανείς ἀβίαστα νά ἐντοπίσει, ἄν ὄχι εὐθεῖα ἐξάρτηση, πά-ντως μεγάλη ὁμοιότητα καί ἀναλογία ἀνάμεσα στούς δύο συγγραφεῖς ὡς πρός τά κεντρικά αὐτά ζητήματα, τοῦτο δέ ἀνεξαρτήτως προθέσεων τοῦ μεταγενέστερου ἐξ αὐτῶν.

Σύμφωνα, λοιπόν, μέ τόν Κ. Λογοθέτη (βλ. «Ἡ μετά Κάντιον ἰδεο-κρατική φιλοσοφία»): «…Ὁ Θεός καί ἡ ἀΐδιος Φύσις ἡ ἐν τῷ Θεῷ (ἡ φύσις τοῦ Θεοῦ) δέν εἶναι (γιά τόν Φ. Σέλλινγκ) τό αὐτό. Ἡ φύσις χρη-

251


σιμεύει ὡς βάσις, ἥν ὁ Θεός ὑπερνικᾶ καί ὑποτάττει ἑαυτῷ, ὑπερ-νικῶν δέ ἀνυψοῦται ὑπέρ ταύτην ὡς πλήρης καί τελεία ἐλευθερία… Ἡ ἐλευθερία καί ἡ προσωπικότης τοῦ Θεοῦ εἶναι, ὡς εἴρηται, προϊόν τῆς ὑπερνικήσεως τῆς ἐν αὐτῷ ἀϊδίου Φύσεως, ἥτις πάλιν γίνεται διά τῆς βαθμιαίας ἀνυψώσεως τῶν ἐν ἐκείνῃ ἐμπεριεχομένων δυνά-μεων….». Ἐξ ἄλλου, «ὡς ἴδιον πρόσωπον ὁ ἄνθρωπος ὑπάρχει αὐτοτε-λές καί ἀπό τοῦ Θεοῦ κεχωρισμένον ὄν. Ἔχει τήν ἑαυτοῦ βούλησιν, ἥτις δέν ὑποτάττεται, καθά συμβαίνει εἰς τήν Φύσιν, ὡς τυφλόν ὄργανον εἰς τήν καθολικήν βούλησιν… Ἡ τοιαύτη ἀνύψωσις τῆς ἰδίας βουλήσε-ως ….εἶναι τό κακόν…. τό κακόν δέν εἶναι τυχαῖον τι, ἀλλά ἀναγκαῖον καί δή καί ἀναγκαῖον πρός τελείαν ἀποκάλυψιν τοῦ Θεοῦ ὡς πνεύμα-τος….». Ἀκόμη, κατά τούς W. Windelband-H.Heimsoeth (βλ. «Ἐγχειρίδιο ἱστορίας τῆς φιλοσοφίας» τόμος Γ’): «τό ἐγώ (=τῆς ἀτομικότητας) εἶναι (γιά τόν Φ. Σέλλινγκ) νοητή ἐλευθερία, αὐτοπροσδιορισμός, βίαιος ἀπο-χωρισμός ἀπό τό ἀπόλυτο…».

Σύμφωνα, ἐξ ἄλλου, μέ τόν ἐν λόγῳ Ἕλληνα θεολόγο: «Εἶναι ἀδύ-νατο νά ἔχουμε ἕναν πλήρη ὁρισμό τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς νά ἀνα-φερθοῦμε στό τραγικό στοιχεῖο, καί αὐτό εἶναι συνδεδεμένο κατ’ εὐθείαν μέ τό θέμα τῆς ἐλευθερίας. Ὁ Dostojevsky, ὁ μεγάλος Χρι-στιανός προφήτης τῆς σύγχρονης ἐποχῆς, ἔθεσε τό δάκτυλό του στό καυτό αὐτό θέμα, ὅταν ἔβαλε τά ἀκόλουθα λόγια στό στόμα τοῦ Κirilov, ἑνός ἀπό τούς ἥρωες στούς «Δαιμονισμένους»: «Ἐκεῖνος πού θέλει νά φτάσει στήν πλήρη ἐλευθερία, πρέπει νά εἶναι ἀρκετά τολμη-ρός, ὥστε νά σκοτώσει τόν ἑαυτό του…». Ἀκόμη, «Ἄν ὁ Ἀδάμ δέν ἔπρε-πε νά ἀσκήσει τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, γιατί τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός τήν τάση πρός αὐτήν;… Τό γεγονός ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐπίσης ἕνα ζῶον, ὅπως μᾶς ὑπενθυμίζει ὁ Δαρβίνος, χωρίς καθόλου αὐτό νά εἶναι ὕβρις γιά τό ἀνθρώπινο γένος, ἀποτελεῖ –σέ πεῖσμα ἴσως τῶν προθέσεων τοῦ Δαρ-βίνου– τόν sine qua non ὅρο γιά τήν ἔνδοξη ἀποστολή του στήν κτίση. Ἄν ὁ ἄνθρωπος ἐγκατέλειπε τό δικαίωμα στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, ὅλη ἡ δημιουργία αὐτόματα θά ἔχανε τήν ἐλπίδα γιά σωτηρία. Αὐτό μᾶς ἐπι-τρέπει νά ποῦμε ὅτι εἶναι καλύτερα πού ὁ Ἀδάμ ἔπεσε διατηρῶντας τό δικαίωμά του στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, παρά ἄν εἶχε παραμείνει ἄπτω-τος, ἀρνούμενος αὐτό τό δικαίωμα, πρᾶγμα πού θά τόν ὑποβίβαζε στή θέση τοῦ ζώου… Ὁ ἄνθρωπος στήν ἀρνητική του στάση ἀπέναντι στό Θεό ἐξακολουθεῖ νά προβάλλει τήν ἀξίωση τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας, παρά τό ὅτι τήν προβάλλει ἐναντίον τοῦ ἴδιου τοῦ συμφέροντός του καί ἐκείνου τῆς κτίσεως. Γιατί στήν πραγματικότητα μόνο μιά τέτοια ἀξίωση μπορεῖ νά δικαιολογήσει τήν ἐξέγερση κατά τοῦ Θεοῦ….». Καί ἀλλοῦ: «Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου συνδέεται μέ τό Πρόσωπο στήν

252


ἀντιπαράθεσή του μέ τή Φύση». (Οἱ παρατεθεῖσες περικοπές προέρ-χονται ἀπό τό βιβλίο «Κόσμου Λύτρον»).

Νομίζουμε ὅτι δέν θά παρερμηνεύσουμε τά ἀντιπαρατεθέντα κείμενα, ἐάν ὑποστηρίξουμε ὅτι ὑπάρχει ἀνάμεσά τους ἐμφανής ὁμοι-ότητα, ἐνῶ, ἄν μή τί ἄλλο, οἱ περικοπές ἀπό τά κείμενα τοῦ Ἕλληνα θεολόγου ξενίζουν, σέ πρώτη τοὐλάχιστον ἀνάγνωση, καί γεννοῦν προβληματισμό ὡς πρός τήν ἀκρίβεια καί τήν ἀλήθεια τῶν ἐπί μέρους ἐκφράσεών τους. Ἐμεῖς δέν θά προβοῦμε σέ σχόλια καί ἀξιολόγηση τῶν κειμένων αὐτῶν, ἁπλῶς θά περιορισθοῦμε νά ἐπαναλάβουμε κάποια μόνο ἐρωτήματα, τά ὁποῖα, ὅπως ἔχει ἄλλωστε ἤδη ἐπισημανθεῖ καί ἀπό ἄλλους ἁρμοδιότερους ἡμῶν, ἀνακύπτουν ἀπό τήν –ἴσως ἐπιφανει-ακή;– ἀνάγνωση τῶν κειμένων αὐτῶν:

α) Εἶναι πάντοτε καί «ἐξ ὁρισμοῦ» ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου τραγική; Ἡ τραγικότητα εἶναι στοιχεῖο τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου; Τί ἀκριβῶς σημαίνει ἡ φράση «ἀπόλυτη ἐλευθερία»; Ποιά εἶναι ἡ νοημα-τική της σχέση μέ τόν ὁρισμό τοῦ στωϊκοῦ φιλοσόφου Σενέκα: «quaeest absoluta libertas, non hominess timere, non deos» (=αὐτή εἶναι ἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία, νά μή φοβᾶται κανείς τούς ἀνθρώπους, οὔτε τούς θεούς); Εἶναι δυνατόν ποτέ, λογικά καί πραγματικά, ὁ ἄνθρωπος νά χαρακτη-ρίζεται ἀπό τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία; Ἕνας ἄνθρωπος χωρίς ὅρια/ὁρισμό δέν ἀπορροφᾶται τελικά ἀπό τό ἄπειρο Ἕν πού κηρύττει ὁ εἰδωλολα-τρικός μυστικισμός/πανθεϊσμός; Ποιά εἶναι ἡ σχέση αὐτῆς τῆς ἐπιδίω-ξης μέ τό μεταμοντέρνο πνευματικό κλῖμα πού δέν ἀναγνωρίζει καμία δεδομένη φύση, καμιά «κλειστή» «ταὐτότητα», ἀλλά τάσσεται πάντα ὑπέρ τῆς «ἀνοιχτῆς» «ἑτερότητας» καί τοῦ «ἄλλου» καί κηρύσσει ὅτι τά πάντα, ἀκόμη καί τό φῦλο, ὑπάρχουν «θέσει» καί ὄχι «φύσει»;

β) Εἶναι ἡ Πτώση μιά θετική –ἔστω σέ τελική ἀνάλυση, ἔστω ὑπό κάποια βαθύτερη προοπτική– ἐξέλιξη γιά τόν ἄνθρωπο; Εἶναι μιά ἀνα-γκαία πράξη πρός ἐπιβεβαίωση τῆς ἐλευθερίας καί τῆς αὐτονομίας του; Εἶναι ἡ Πτώση, ὅπως ἔλεγε ὁ Φ. Σέλλινγκ, ἕνα ἔπος τῆς ἀπομάκρυνσης, ὅπως ἡ Ἰλιάδα ἤ, ὅπως, ἄν δέν τόν παρερμηνεύουμε ἄθελά μας, φαίνε-ται νά ὑποστηρίζει ὁ ἐν λόγῳ Ἕλληνας Θεολόγος, μιά τραγική, ἀλλά δικαιωμένη ἐξέγερση, ὅπως αὐτή τοῦ Kυρίλωφ; «Ποιήσωμεν τά κακά ἵνα ἔλθῃ τά ἀγαθά;» (Πρός Ρωμαίους Γ΄, 8). Θά ἦταν ἡ ὑπακοή τοῦ Ἀδάμ στήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀκόμα καί ἄν ὑπήκουε ἀπό «ἰδιοτροπία», ἀπό «καπρίτσιο νά εἶναι ἐνάρετος», ὅπως ἔλεγε ἕνας Γάλλος φιλόσοφος, ἀναγκαστικά ἀνελεύθερη; Πῶς ἀκριβῶς ἐννοεῖται ἡ φράση ὅτι ὁ Ἀδάμ ἔπεσε «διατηρῶντας τό δικαίωμά του στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία;». Ἔχου-με ἐμεῖς οἱ πεπτωκότες ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ διατηρήσει τό δικαίωμα στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία; Ὑπάρχει κάποιο παράδειγμα ἀπό τήν ἱστο-

253


ρία, πέραν ἀπό τόν μυθιστορηματικό Kυρίλωφ, πού νά μᾶς εἰκονογρα-φήσει ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, πού ἄσκησε τό δικαίωμά του στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, ὥστε νά κατανοήσουμε τί ἐννοεῖται μέ τήν ἐν λόγῳ φράση; Ὑπάρχει κάποιος θετικός καί μή τραγικός τρόπος ἄσκησης αὐτῆς τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας; Ἤ ἡ κυριλωφική ἐξέγερση καί αὐτοκτονία εἶναι ἡ μόνη διέξοδος γιά τήν ἔκφραση αὐτοῦ τοῦ εἴδους τῆς ἐλευθερίας;

γ) Εἶναι ἡ κτισθεῖσα ἀπό τόν Θεό «λίαν καλή» λογική καί αὐτεξού-σιος/ἐθελότρεπτος ἀνθρώπινη φύση ἕνα ἐμπόδιο πού πρέπει νά ὑπερ-πηδηθεῖ, ἕνας ἐχθρός πού πρέπει νά καταργηθεῖ ἤ μιά ἀναγκαιότητα πού πρέπει νά καταλυθεῖ; Σέ τί διαφέρει αὐτή ἡ ἄποψη ἀπό τήν πίστη τῶν Γνωστικῶν ὅτι ὁ κόσμος εἶναι τό δημιούργημα ἑνός κακοῦ Δημιουρ-γοῦ, ἀπό τό ὁποῖο πρέπει κανείς νά ἀποδράσει, ὡς ἀπό ἄλλη φυλακή; Μήπως ἡ φυλακή αὐτή εἶναι τό – κατά τόν Δαρβίνο– ζωῶδες/κτηνῶδες ὑπόβαθρο τοῦ ἀνθρώπου ἤ τό γονιδίωμά του; Δέν εἶναι, ὅμως, ἀληθές ὅτι ἡ σύγχρονη βιολογία ἔχει ὑπερβεῖ τήν παλαιά της ἀντίληψη ὅτι τό γονιδίωμα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀμετάβλητο; Περαιτέρω, τί εἴδους «ὑπο-κείμενο» εἶναι αὐτό πού ἀποδρᾶ ἀπό τή φύση του; Εἶναι νοητό τό νά ὑποστηρίξει κανείς ὅτι ὑπάρχει κάποια ὑπόσταση χωρίς φύση, χωρίς νά εἶναι «κάτι», ἀλλά νά ἀνακατασκευάζει καί νά «ἐπανεφευρίσκει» «ἐλεύθερα» τόν ἑαυτό της; Πῶς συμβιβάζεται ἡ ἰδέα αὐτή μέ τή φράση τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητῆ ὅτι «οὐκ ἠναγκασμένα τά τῶν νο-ερῶν φυσικά» ἤ μέ τή διατύπωση τοῦ θεολόγου Λεοντίου τοῦ Βυζαντίου ὅτι «οὐκ ἔστιν οὖν τά ὑπέρ φύσιν τῶν κατά φύσιν ἀναιρετικά, ἀλλά πα-ράγωγα καί παρορμητικά, εἰς τό κακεῖνά τε δυνηθῆναι καί τήν πρός τά ὑπέρ ταῦτα δύναμιν προσλαβεῖν»; Ὅταν ὁ π. Φλωρόφσκυ ἤ ὁ ἅγιος Ἰω-άννης τῆς Κλίμακος ἀναφέρονται στό ἀσκητικό κατόρθωμα (στά ρωσ-σικά: «podvig») τῆς αὐταπάρνησης καί τῆς ὑπερνίκησης τῆς «φύσης», ἐννοοῦν ἄραγε τήν «λίαν καλή» φύση τοῦ ἀνθρώπου (πῶς θά ἦταν αὐτό δυνατό;) ἤ τόν ἐπείσακτο «νόμο τῆς ἁμαρτίας» καί «τό σῶμα τοῦ θανά-του τούτου», γιά τά ὁποῖα κάνει λόγο ὁ ἀπόστολος Παῦλος;

Πιστεύουμε ὅτι τά ἐρωτήματα αὐτά θά πρέπει νά ἀπαντηθοῦν, ὥστε νά διαπιστωθεῖ, ἐάν οἱ ἐκφράσεις αὐτές «ἔχονται τῆς ἀπαιτουμέ-νης ἀκριβείας» καί συνιστοῦν μιά ἐπίκαιρη καί δημιουργική ἀπάντηση τῆς Ὀρθοδοξίας στά σύγχρονα προβλήματα, ὅπως πολλοί ὑποστηρί-ζουν ἤ ἐάν συνιστοῦν ἐνδεχομένως, καί ἀνεξαρτήτως προθέσεων, ἄστο-χες ἤ ἐλλιπεῖς διατυπώσεις, ἀντίστοιχες μέ τίς δῆθεν ἐκσυγχρονιστικές, ἀλλά κατά βάθος ἀντιδραστικές καί παλινορθωτικές τοῦ παγανισμοῦ, θεολογικές ἀπόπειρες πού ἐντόπισε καί ἐπέκρινε ὁ π. Γεώργιος Φλω-ρόφσκυ μέ τό ἔργο του. Νομομαθής


ΟΤΑΝ ΕΝΑΣ ΞΕΝΟΣ ΒΛΕΠΕΙ ΤΟΣΟ ΚΑΘΑΡΑ, ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ!

…νά σταθῶ πάνω σ’ ἕνα κλαδί νά τραγουδῶστούς ἄρχοντες καί στίς κυράδες τοῦ Βυζαντίου

γιά ὅ,τι ἔγινε, γίνεται, ἤ πρόκειται νά ἔρθει1. (W. B. Yeats)

Τήν πρώτη μέρα τοῦ μηνός Ἰουνίου ἐ.ἔ, ἔφυγε ἀπό τή ζωή ἕνας ἀπό τούς τελευταίους γνήσιους εὐπατρίδες, ἀνθρώπους μιᾶς γενιᾶς κι

ἑνός ἤθους πού –δυστυχῶς– ἐκλείπει μέ τούς ἐλάχιστους πού ἔχουν ἀπο-μείνει.

Ο John Julius Cooper, 2ος Ὑποκόμης Norwich (15 Σεπτεμβρίου 1929 – 1 Ἰουνίου 2018) δέν ἦταν ἁπλᾶ ἕνας ἱστορικός μέ ἀγάπη γιά τήν

ἐπιστήμη του καί γιά τούς λα-ούς πού μελέτησε. Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος μέ ἀνοιχτό μυαλό καί μέ ἀνοιχτά μάτια, πού ἔβλεπε καί καταλάβαινε πολλά καί, ἀκριβῶς ἐπειδή ἦταν ἀξιόλογος, εἶχε τήν ἁπλότητα καί τήν παιδικότητα τῆς ἀξίας, πού δέ χρειάζεται νά ἀποδείξει τίποτα ἀπό αὐτά πού εἶναι.

Ὁ πατέρας του ἦταν διπλω-μάτης μέ μεγάλη δράση καί γι’ αὐτό τοῦ δόθηκε ὁ τίτλος τοῦ Ὑποκόμη Norwich. Ὁ γιός του –πού κληρονόμησε τόν τίτλο τό 1954, μετά τό θάνατο τοῦ πατέρα του– τόν ἀκολούθησε στή διπλω-ματική καριέρα, ἀλλά τό 1964 τά ἄφησε ὅλα καί ἀφιερώθηκε στή

συγγραφή ἱστορικῶν βιβλίων, τά ὁποῖα ὑπέγραφε: John Julius Norwich.

1. “Sailing to Byzantium”. W.B. Yeats

255


Ἐκτός ἀπό τά βιβλία του, ἔγραψε γιά τό BBC καί παρουσίασε στήν τηλεόραση περίπου 30 ντοκυμαντέρ. Ἕνα ἀπό αὐτά ἦταν Ἡ Πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Ἀπό τήν ἀρχή, τόν γοήτευσε ἡ Μεσόγειος καί οἱ λαοί πού ἔζησαν γύρω της καί ξεκίνησαν τόν πολιτισμό. Αὐτά τά ἐξηγεῖ στό βιβλίο του The Middle Sea (2006) ὅπως καί στήν ἱστορία τῆς Βενετίας, A history of Venice (1982). Ἡ ἀγάπη του ὅμως ἦταν τό Βυζάντιο. Ὅπως ἔχει γράψει ὁ ἴδιος, παρά τό γεγονός ὅτι σπούδασε στά καλύτερα σχολεῖα τῆς Ἀγγλί-ας, δέν ἔμαθε τίποτα γιά τό Βυζάντιο καί, ἡ στοιχειώδης καί ἀμυδρή ἰδέα πού εἶχε, ἦταν μᾶλλον ἀρνητική, μέχρι πού φοίτησε στήν Ὀξφόρ-δη. Αὐτή ἡ ἔλλειψη γνώσης τοῦ δημιούργησε τή μεγάλη ἐπιθυμία νά κά-νει ὅ,τι μποροῦσε ὥστε νά γίνει γνωστή στό εὐρύτερο κοινό ἡ βυζαντινή ἱστορία καί νά ἐκτιμηθεῖ ὅσο πρέπει. Ἔτσι, ἔγραψε μιά τρίτομη Βυζα-ντινή Ἱστορία (1988) καί ὕστερα μιά πιό σύντομη ἐκδοχή της (1997).

Ὁ τρόπος τῆς γραφῆς του εἶναι εὐχάριστος, διανθισμένος μέ ἱστο-ρίες καί ἀνέκδοτα, ἔτσι ὥστε ὁ τεράστιος ὄγκος τοῦ ἔργου νά μήν ἀπο-θαρρύνει τόν ἀναγνώστη πού δέν εἶναι εἰδικός. Παρ’ ὅλ’ αὐτά, στήν πιό σύντομη ἐκδοχή, ἀναγκάστηκε νά περιορίσει τή γλαφυρότητά του, μέ μεγάλη του θλίψη, ὅπως γράφει στόν πρόλογο τῆς ἔκδοσης, μέ τό χαρα-κτηριστικό χιοῦμορ του: «Αἰσθάνομαι,» λέει, «ὅτι ἔχω ἀλλάξει τά πατίνια μου μέ χόβερκραφτ. Ἀλλά ἀκόμα κι ἔτσι, ἡ ἱστορία ἔχει λεχθεῖ ὁλόκληρη, χωρίς νά ἔχει παραλειφθεῖ κάτι σημαντικό. Ἀλλά, ἄν καί πάλι βρίσκετε τό ρυθμό ἐξοντωτικό, ἤ ἄν τά γεγονότα σᾶς ἔρχονται τό ἕνα μετά τό ἄλλο συμπυκνωμένα καί γρήγορα -ἔ, τότε, ἡ τριλογία μου σᾶς περιμένει.»2

Στήν Ἑλλάδα, ἡ ζωή καί ὁ θάνατός του πέρασαν ἀπαρατήρητα, ἴσως γιατί ἡ ἀγάπη του καί ὁ σεβασμός του γιά τήν Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία καί οἱ ἱστορικές θέσεις του, ἐνοχλοῦν καί φαίνονται δυ-σάρεστες στούς “μεταρρυθμιστές” τῆς Ἱστορίας μας. Κι ἀφοῦ δέν μπο-ροῦν νά ἀντιμετωπίσουν οὔτε τό κῦρος οὔτε τίς γνώσεις του, ἐπιλέγουν νά τόν ἀγνοοῦν!

Θά ἤθελα νά σᾶς μεταφέρω κάποια ἐπιλεγμένα κείμενα ἀπό τήν εἰσαγωγή πού ἔγραψε γιά τήν ἱστορική τριλογία του, ὥστε νά μιλήσει ὁ ἴδιος, ντροπιάζοντας τή δική μας ἄγνοια καί στρατευμένη προκατάλη-ψη. Γράφει, λοιπόν:

«Θα μέ ρωτήσετε τί ἦταν αὐτό πού μέ ἔκανε νά ἀναλάβω ἕνα τόσο μεγαλεπήβολο ἔργο (δηλ. τή λεπτομερῆ συγγραφή τῆς Βυζαντινῆς ἱστο-

2. J. J. Norwich: A short history of Byzantium Preface, Penguin 1998

256


ρίας). Στήν πραγματικότητα, ἡ ἰδέα δέν ἦταν δική μου, ἀλλά τοῦ φίλου μου Bob Gottlieb καί, παρόλο πού θυμᾶμαι τό δέος ἀπό τό μεγαλεῖο τοῦ ἔργου, πού μοῦ πρότεινε, δέν νομίζω ὅτι δίστασα καθόλου. Ὁ βυζαντινός κόσμος μέ εἶχε συναρπάσει γιά περισσότερο ἀπό ἕνα τέταρτο τοῦ αἰῶνα (25 χρόνια) ἀπό τό 1954, πού ἐπισκέφθηκα γιά πρώτη φορά τήν Ἑλλάδα καί τήν ἑπόμενη χρονιά πού τοποθετήθηκα στή Βρετανική πρεσβεία στό Βελιγράδι καί τά ἑπόμενα τρία χρόνια, πού τά πέρασα στή Βηρυττό –τότε πού αὐτή ἡ μαγική πόλη ἦταν ἀκόμα ἕνα ἀπό τά πιό εὐτυχισμένα μέρη τοῦ κόσμου. Ὅλα αὐτά τά χρόνια μεγάλωσαν τήν ἀγάπη μου γιά τήν Ἀνα-τολική Μεσόγειο καί γιά τά ὅσα αὐτή ἡ περιοχή ἐκπροσωποῦσε.

Ἔχω πρόσφατα ἀσχοληθεῖ μέ τή Βενετία, (τό 1982 ἔγραψε τό A history of Venice) ἡ ὁποία ὑπῆρξε πρῶτα ἐπαρχία τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς αὐτο-κρατορίας καί ὕστερα παρακλάδι της, μέ τόν Ἅγιο Μάρκο –σχεδιασμένο πάνω στό πρότυπο τῆς Κωνσταντίνειας ἐκκλησίας τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων– καί τόν Καθεδρικό τοῦ Torcello, πού περιέχουν ψηφιδωτά ἀντάξια νά σταθοῦν πλάϊ στά ψηφιδωτά τῆς ἴδιας τῆς Κωνσταντινούπολης. Κι ὅμως, πόσο ἐκπληκτικά διαφορετικές εἶναι τοῦτες οἱ δύο πόλεις, ὅταν θέλεις νά γράψεις γι’ αὐτές! Σέ ὅλο τό διάστημά της, ἡ Βενετία, προστατευμένη ἀπό τήν terra firma ἀπό τά ἥσυχα, ρηχά νερά τῆς λιμνοθάλασσας, ἀπέ-πνεε ἀσφάλεια. Μέχρι τό τέλος της ἦταν ἀπόρθητη καί τό ἤξερε.

Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ἡ Κωνσταντινούπολη ζοῦσε κάτω ἀπό σχε-δόν μόνιμη ἀπειλή. Ἡ μιά πολιορκία ἀκολουθοῦσε τήν ἄλλη. Ξανά καί ξανά, ἡ Πόλη σωζόταν μοναχά ἀπό τόν ἡρωϊσμό τοῦ αὐτοκράτορα καί τῶν ὑπηκόων του. Ἀλλά καί αὐτοί οἱ ἴδιοι οἱ κάτοικοι τῶν δύο πόλεων δέν θά μποροῦσαν νά διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους. Οἱ Βενετοί ἦταν κυνικοί: σκληροτράχηλοι, κοσμογυρισμένοι ἄνθρωποι, μέ τό μυαλό τους κολλημένο στό ἐμπόριο. Οἱ Βυζαντινοί ἦταν μυστικιστές. Γι’ αὐτούς, ὁ Χριστός, ἡ Μητέρα Του καί οἱ Ἅγιοι ἦσαν τόσο πραγματικοί, ὅσο καί τά μέλη τῆς ἴδιας τους τῆς οἰκογένειας.

Καί ἡ τελική καί πιό σημαντική διαφορά εἶναι πώς, τή Βενετία τήν κυβερνοῦσαν ἀπρόσωπες ἐπιτροπές –ἐκλεγμένες ὁμάδες μαυροντυμένων ἀνδρῶν, πού ἐργάζονταν μυστικά. Ἡ σύσταση αὐτῶν τῶν ὁμάδων ἄλλαζε συνεχῶς καί οἱ ἀποφάσεις παίρνονταν συλλογικά, ἀποκλείοντας κάθε προσωπική προβολή. Τό Βυζάντιο ἦταν μοναρχία, μέ κυβερνήτη ἕναν Αὐτοκράτορα ἀνάμεσα στόν οὐρανό καί στή γῆ, πού κρατοῦσε στήν παλά-μη του τή ζωή ἑνός ἑκάστου τῶν ὑπήκοων του. Κάποιοι ἀπό αὐτούς τούς αὐτοκράτορες ἦσαν ἥρωες. Ἄλλοι ἦσαν τέρατα. Ποτέ, ὅμως, ποτέ, οὔτε γιά μιά στιγμή δέν ἦσαν πληκτικοί.

Γι’ αὐτόν καί μόνο τό λόγο ἡ συγγραφή τοῦ βιβλίου ἦταν μεγάλη

257


μου εὐχαρίστηση, ἀλλά ἐπίσης ἦταν καί ἕνας φόρος τιμῆς. Ὁ πολιτι-σμός μας δέν ἔχει ποτέ ἀναγνωρίσει ἀρκετά τό χρέος πού ὀφείλει στήν Αὐτοκρατορία τῆς Ἀνατολῆς. Ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτό τό μεγάλο ἀνατολικό προπύργιο τῆς χριστιανοσύνης, τί πιθανότητες εἶχε ἡ Εὐρώπη ἀπέναντι στίς στρατιές τοῦ Βασιλέα τῆς Περσίας τόν ἕβδομο αἰῶνα, ἤ τοῦ Χαλίφη τῆς Βαγδάτης, τόν ὄγδοο; Τί γλῶσσα θά μιλούσαμε σήμερα καί τί Θεό θά λατρεύαμε;

Ἀλλά καί στό πολιτιστικό ἐπίπεδο τό χρέος μας εἶναι τεράστιο. Μετά τίς βαρβαρικές ἐπιδρομές καί τήν πτώση τοῦ Αὐτοκράτορα τῆς Ρώ-μης, τό φῶς τῆς γνώσης εἶχε σχεδόν σβήσει στή δυτική Εὐρώπη, μέ μόνη ἐξαίρεση κάποιες μοναστικές ἀναλαμπές. Ἦταν στίς ὄχθες τοῦ Βοσπό-ρου, πού τό φῶς συνέχιζε νά καίει καί ἡ παλαιά κλασσική κληρονο-μιά συνέχιζε νά διατηρεῖται. Αὐτό πού τώρα ὀνομάζουμε ἀρχαιότητα –εἰδικά ἡ Ἑλληνική καί Λατινική γραμματεία καί τό Ρωμαϊκό Δίκαιο– θά εἶχαν χαθεῖ ὁριστικά ἄν δέν ὑπῆρχαν οἱ λόγιοι καί οἱ νοτάριοι καί οἱ ἀντιγραφεῖς τῆς Κωνσταντινούπολης.

Κι ὅμως, αὐτές οἱ τεράστιες ὑπηρεσίες θεωροῦνται δεδομένες καί ἔχουν ξεχαστεῖ. Στίς μέρες μας, ἕνα μόνο πρᾶγμα ἔχει μείνει γιά νά μᾶς θυμίζει τήν εὐφυΐα τῶν Βυζαντινῶν: τό μεγαλεῖο τῆς τέχνης τους. Ποτέ στήν ἱστορία τῆς χριστιανοσύνης –ἤ, μπαίνω στόν πειρασμό νά προσθέσω, στήν ἱστορία ὁποιασδήποτε ἄλλης θρησκείας– δέν ἔχει κατορθώσει κά-ποια καλλιτεχνική Σχολή νά ἐμποτίσει τόσο βαθειά τά ἔργα της μέ τέτοια πνευματικότητα. Οἱ Βυζαντινοί θεολόγοι ἐπέμεναν ὅτι πρέπει οἱ θρη-σκευτικοί ζωγράφοι καί καλλιτέχνες νά καθρεφτίζουν στά ἔργα τους τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ὄχι καί μικρή ἀπαίτηση! Ὅμως, στίς ἐκκλησίες καί στά μοναστήρια τῆς Αὐτοκρατορίας βλέπουμε ξανά καί ξανά τή θριαμβευτική ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ ὑψηλοῦ στόχου.

Τέλος, θέλω νά τονίσω ὅτι αὐτό τό βιβλίο δέν προβάλλει ἀκαδη-μαϊκές ἀξιώσεις. Κανένας βυζαντινολόγος δέν θά μάθει, διαβάζοντάς το, κάτι νέο, κάτι πού δέν ἤξερε, ἐκτός, ἴσως ἀπό κάποιες προσωπικές ἀπό-ψεις μέ τίς ὁποῖες θά διαφωνήσει. Ἄς εἶναι κι ἔτσι…

Προσπάθησα νά ὁδηγήσω τή βάρκα μου νά κατέβη τό ρεῦμα τοῦ πο-ταμοῦ ὅσο πιό ἴσια καί μέ ὅση μεγαλύτερη ἀκρίβεια μπόρεσα. Ὁ δρόμος γιά τή θάλασσα εἶναι μακρύς, ἀλλά, ἡ μεγαλύτερη ἀνταμοιβή, πιστεύω, εἶναι αὐτό τό ἴδιο το ταξίδι.3 –John Julius Norwich: Λονδίνο. Δεκέμβρι-ος 1987–»

3. Byzantium: The Early Centuries. PENGUIN BOOKS LONDON 1990 (ἡ μετάφραση εἶναι τῆς ἀρθρογράφου.)

258


* * * Διαβάζοντας αὐτή τή θερμή ἀναφορά, αὐτόν τό φόρο τιμῆς σέ ἕνα

κομμάτι τῆς Ἱστορίας μας γιά τό ὁποῖο θά ἔπρεπε νά εἴμαστε περήφα-νοι, δέν μπορῶ παρά νά αἰσθάνομαι ντροπή, γιατί κανείς Ἕλληνας ἱστο-ρικός δέν ἔχει γράψει ἔτσι γιά τήν Ἀνατολική Ρωμαϊκή αὐτοκρατορία μας. Ἀντίθετα, ἤ θά μιλοῦν μέ ντροπή γι’ αὐτή τήν περίοδο, ἤ θά θέλουν νά γινόταν νά τή διαγράψουν ἀπό τή μνήμη τῶν ἀνθρώπων καί νά με-γενθύνουν ὅ,τι κακό καί ἀνάποδο, ἀγνοῶντας κάθε τί καλό. Ὅπως ἕνα βιβλίο πού ἦρθε στά χέρια μου τόν τελευταῖο καιρό, γραμμένο ἀπό ἕναν ἡμιμαθῆ ἠλεκτρονικό –ὀπαδό τοῦ δόγματος “ἡ ἀθεΐα εἶναι ἡ μεγαλύ-τερη ἀρετή”– πού ἀποφάσισε νά παραστήσει τόν ἱστορικό καί γέμισε 600 σελίδες μέ ὅ,τι ἀνακρίβεια καί συσσωρευμένη ἐμπάθεια μπορεῖ νά φανταστεῖ ἄνθρωπος! Βλέποντας ἕνα λαό πού δέν ἔχει μάθει τίποτα ἀπό ὅλες τίς δυστυχίες, πού ὁ ἴδιος ἔφερε στόν τόπο του, παρόλο πού αὐτές οἱ δυστυχίες δίδαξαν καί συνέτισαν ἄλλους, δέν μπορεῖ κανείς νά μή νοι-ώσει θλίψη –βαθειά θλίψη. Μέ τέτοια θλίψη γράφει κι ὁ John Julius Norwich: «Ἡ ἱστορία τῶν δύο τελευταίων αἰώνων τῆς αὐτοκρατορίας, σκι-ασμένη ἀπό τόν ἀνατέλλοντα ἥλιο τοῦ Τουρκικοῦ Οἴκου τῶν Ὀσμανιδῶν, ἀποτελεῖ ἐπώδυνο ἀνάγνωσμα.»4

Εἶναι ὄντως ἐπώδυνο ἀνάγνωσμα, ὅπως ἐπώδυνα εἶναι καί τά ἀκού-σματα καί τά ἀναγνώσματα ὅσων γράφονται μέν Ἕλληνες στήν ταυτό-τητα, ἀλλά εἶναι ἐχθροί κρυμμένοι, γι’ αὐτό καί πιό ἐπικίνδυνοι. Γιατί αὐτοί ἦταν καί εἶναι καί τότε καί τώρα, ἡ αἰτία τῆς φθορᾶς καί τῆς πα-ρακμῆς μας. Γιατί ἡ δική μας αὐτοκρατορία δέν παρήκμασε καταπο-νημένη ἀπό τή φθορά τοῦ χρόνου. Ἡ παρακμή της εἶναι ἐσωτερική καί πολύ βαθειά καί συνεχίζεται μέχρι σήμερα καί ἡ ὑποδούλωσή μας ξεκί-νησε δυό αἰῶνες πρίν νά πέσουν τά τείχη τῆς Βασιλεύουσας Πόλης καί συνεχίζεται μέχρι σήμερα καί τή ζητᾶμε μέ σφοδρότητα καί χαιρόμαστε γι’ αὐτήν καί σκύβουμε νά προσκυνήσουμε καί σήμερα τόν κατακτη-τή μας, ὅπως ἑτοιμαζόμαστε καί τότε γιά τήν προσκύνησή του. Κατά τά ἄλλα, εἴμαστε περήφανοι γιατί δέν προσκυνοῦμε τό Θεό. Καί ἀγνο-οῦμε ὅτι ἔτσι βάζουμε τή σφραγῖδα τῆς καταδίκης μας, γιατί λαός πού ἀρνεῖται τό Θεό του καί ντρέπεται γιά τούς πατέρες του, εἶναι καταδι-κασμένος νά χαθεῖ! Καί δέν ἀκοῦμε ὅσους προσπαθοῦν νά μᾶς συνεφέ-ρουν, ἀλλά μᾶς εἶναι δυσάρεστοι, ὅπως κι ὁ ἴδιος ὁ John Julius Norwich καταλάβαινε πώς γινόταν δυσάρεστος, ὅταν ἔλεγε καί ἔγραφε τή γνώμη

4. “A short History of Byzantium” Penguin Books 1998

259


του, πού δέν ἦταν ἀρεστή. Γιά νά ἐπιβεβαιωθεῖ ἐκεῖνος πού ἔγραφε τότε, τήν ἐποχή τῆς πα-

ρακμῆς, προειδοποιῶντας μάταια τό γιό του καί προειδοποιῶντας μά-ταια καί ἐμᾶς: «ἔγκλημα γάρ ἡμῖν, οὔχ ὅπερ ὑπερβαίνει τό πεφυκός τό ἡμέτερον, οὐδέ ὅσα γε μή δέδωκεν ἡμῖν ὁ βίος μαθεῖν, οὐδέ ἅπερ οὐκ ἐπέτρεψεν ὁ καιρός, ἤ σύμπτωμά τι καί τύχη• ἀλλά δι’ ἐκεῖνα μόνον ἀπο-δώσομεν ἑξῆς ἅπαντες, ὅσα περ ἐξόν ἡμῖν εἰδέναι, ἤ μαθεῖν τῇ τε οἴκοθεν σπουδῇ καί τῇ παρ’ ἑτέρων διδασκαλίᾳ, ἡμεῖς τε μήτε εἰδέναι σπουδάσο-μεν πόνοις ἡμετέροις, μήτε μαθεῖν ἐθελήσομεν παρά τῶν εἰδότων.»

Δηλαδή, «ἔγκλημα δικό μας δέν εἶναι τό ὅτι δέν ὑπερβήκαμε τή φύση μας, οὔτε ὅσα δέν μᾶς ἔμαθε ἡ ζωή, οὔτε αὐτά πού δέν ἐπέτρε-ψαν οἱ περιστάσεις, ἤ κάποια σύμπτωση καί τύχη (νά μάθουμε)• ἀλλά γι’ αὐτά θά δώσουμε ὅλοι μας λόγο, γιά ὅσα ἔπρεπε νά γνωρίζουμε, ἤ νά φροντίσουμε νά μάθουμε καί μόνοι μας καί ἀπό τή διδασκαλία ἄλλων καί ἐμεῖς, οὔτε κάνουμε κόπο νά γνωρίσουμε, οὔτε θέλουμε νά μάθουμε ἀπό αὐτούς πού ξέρουν.»

Αὐτά τά λόγια τά ἔγραψε ὁ αὐτοκράτορας Μανουήλ Παλαιολόγος στόν πρωτότοκο γιό καί διάδοχό του, τόν Ἰωάννη. Κι ἦταν ὁ Ἰωάννης Παλαιολόγος, ὁ προτελευταῖος αὐτοκράτορας, αὐτός πού παρέδωσε τή βασιλεία στόν ἀδερφό του Κωνσταντῖνο, τόν τελευταῖο τῆς σειρᾶς τῶν αὐτοκρατόρων τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, γιά νά γράψει τό τελευταῖο της κεφάλαιο. Καί, σύμφωνα μέ τόν John Julius Norwich, «τό τελευταῖο κεφάλαιο, παρ’ ὅ,τι τραγικό, ἀναπτερώνει ξανά τό ἠθικό –ὅπως ἄλλωστε ὅλες οἱ ἡρωϊκές ἱστορίες.»5

Δέν ξέρω τίνος ἀναπτερώνει τό ἠθικό, ἀλλά ξέρω ὅτι ἡ φωνή καί τοῦ Μανουήλ Παλαιολόγου καί ὅλων τῶν παλιῶν αὐτοκρατόρων καί λο-γίων ταξιδεύει μέσα στούς αἰῶνες γιά νά ἐλέγχει ἐμᾶς, σήμερα, θυμί-ζοντάς μας τήν εὐθύνη πού ἔχουμε καί τό λόγο πού θά δώσουμε, καί προσωπικά καί σάν λαός, γιά τήν ἄρνησή μας νά δοῦμε αὐτά πού εἶδε τόσο καθαρά ἕνας ξένος.

Νινέττα ΒολουδάκηΓιά σχόλια: ninetta1.blogspot.com

5. A short history of Byzantium Penguin Books London 1998


ΚΑΜΜΙΑ ΑΝΟΧΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΩΝ

Τήν 16η Μαΐου 2018 δημοσιεύτηκε στήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως ὁ νόμος 4538/2018 μέ τίτλο «Μέτρα γιά τήν προώθηση τῶν Θεσμῶν

τῆς Ἀναδοχῆς καί Υἱοθεσίας καί ἄλλες διατάξεις».Ἀναδοχή εἶναι ἡ ἀνάληψη τῆς πραγματικῆς φροντίδας ἀνηλίκου

ἀπό τρίτους, πού ὀνομάζονται ἀνάδοχοι γονεῖς. Οἱ ἀνάδοχοι γονεῖς δέν υἱοθετοῦν τό ἀνήλικο παιδί, ἀλλά ἀναλαμβάνουν τήν πραγματική φρο-ντίδα του, εἴτε ὕστερα ἀπό συμφωνία μέ τούς φυσικούς του γονεῖς, εἴτε

ὕστερα ἀπό δικαστική ἀπόφαση (Ἀστικός Κώδικας [στό ἑξῆς ΑΚ] ἀρ. 1655). Τό δικαστήριο ἀποφασίζει νά θέσει ἕναν ἀνήλικο ὑπό ἀναδοχή, ὅταν συντρέχει στό πρόσωπο καί τῶν δύο γονέων ἤ τοῦ μοναδικοῦ γο-νέα κακή ἄσκηση τῆς γονικῆς μέριμνας. Πιό συγκεκριμένα, ὅπως ἀνα-φέρεται στό ἄρθρο 11 τοῦ νόμου 4538: «Ἡ ἀναδοχή ἀνηλίκου προκρίνε-ται ἰδίως γιά περιπτώσεις ἔκθετων, ὀρφανῶν ἤ ἐγκαταλελειμμένων καί

261


ἀπό τούς δύο γονεῖς ἤ προκειμένου περί ἐκτός γάμου μή ἀναγνωρισμέ-νων τέκνων, ἐγκαταλελειμμένων ἀπό τή μητέρα τους, κακοποιημένων ἤ παραμελημένων ἀπό τούς γονεῖς τους ἤ ἄλλους συνοικοῦντες, καθώς καί ἀνηλίκων πού διαβιοῦν σέ ἱδρύματα».

Ἡ ἀναδοχή ἀνηλίκων ρυθμίστηκε γιά πρώτη φορά ἀπό τό νομο-θέτη μέ τό ἄρθρο 9 τοῦ νόμου 2082/1992 καί τό ἐκτελεστικό του διάταγ-μα 337/1993. Σχετικές ρυθμίσεις περιέχουν καί οἱ διατάξεις τῶν ἄρθρων 1655 ἕως 1665 τοῦ Ἀστικοῦ Κώδικα (στό ἑξῆς ΑΚ). Ἀπό τό 1992 ἕως σή-μερα, δηλαδή γιά εἴκοσι ἕξι χρόνια, ἡ ἀναδοχή ἀνηλίκου ἀναθέτονταν σέ ἀνάδοχη οἰκογένεια. Ἀνάδοχη οἰκογένεια εἶναι κάθε οἰκογένεια πού ἀποτελεῖται ἀπό συζύγους, μέ ἤ χωρίς παιδιά, καί ἔχει ἀναγνωριστεῖ κατάλληλη νά ἀναλαμβάνει τήν ἀναδοχή ἀνηλίκων (Θ. Παπαχρίστου, Ἐγχειρίδιο Οἰκογενειακοῦ Δικαίου, 2005, σ. 418).

Μέ τίς διατάξεις τοῦ ἄρθρου 8 τοῦ νέου νόμου 4538/2018 παρέχεται γιά πρώτη φορά ἡ δυνατότητα ἀπόκτησης τῆς ἰδιότητας τοῦ ἀνάδοχου γονέα, σέ ζευγάρια, ἑτερόφυλα ἤ καί ὁμόφυλα, πού ἔχουν ὑπογράψει σύμφωνο συμβίωσης. Τό σύμφωνο συμβίωσης εἶναι μία συμφωνία πού καταρτίζεται ἐνώπιον συμβολαιογράφου μεταξύ δύο ἐνήλικων προσώ-πων, ἀνεξαρτήτως φύλου, γιά τήν ἐπισημοποίηση καί τήν ὀργάνωση τῆς συμβίωσής τους.

Ἀναλυτικά, στήν παράγραφο 1 τοῦ ἄρθρου 8 τοῦ νόμου 4538/2018 ἀναφέρονται τά ἑξῆς: «Κατάλληλοι γιά νά γίνουν ἀνάδοχοι, σύμφω-να μέ τίς κείμενες διατάξεις, εἶναι οἰκογένειες πού ἀποτελοῦνται ἀπό συζύγους ἤ ἔχοντες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, μέ ἤ χωρίς παιδιά, ἤ μεμονωμένα ἄτομα, ἄγαμα, ἤ διαζευγμένα, ἤ σέ χηρεία, μέ ἤ χωρίς παι-διά, πού μπορεῖ νά εἶναι συγγενεῖς ἐξ αἵματος ὁποιουδήποτε βαθμοῦ μέ τό ἀνήλικο τέκνο (συγγενική ἀναδοχή). Μεταξύ περισσοτέρων κατάλ-ληλων ὑποψήφιων ἀναδόχων γονέων ἡ ἐπιλογή γίνεται πάντα μέ γνώ-μονα τό συμφέρον τοῦ ἀνηλίκου, ὑπό τό πρῖσμα καί τῆς Διεθνοῦς Σύμ-βασης γιά τά δικαιώματα τοῦ παιδιοῦ, πού κυρώθηκε μέ τό Ν. 2101/1992 (Α΄ 192). Ἡ συγγενική ἀναδοχή πρέπει νά προτιμᾶται». Ὀνομάζει ὁ νέος νόμος, «οἰκογένεια» καί τά ζευγάρια πού ἔχουν συνάψει σύμφωνο συμ-βίωσης!

Ἡ δεσμευτική ἰσχύς τοῦ νόμου 4538/2018 ἄρχισε ἀπό τή δημοσί-ευσή του στήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως. Ποιό εἶναι ὅμως τό θεμέ-λιο τῆς δεσμευτικῆς ἰσχύος τοῦ νόμου; Γιά ποιό λόγο ἔχουμε οἱ πολῖτες καθῆκον νά ὑπακούσουμε σέ ἕνα νομοθέτημα πού ἀναθέτει τήν ἀνα-δοχή σέ ζευγάρια, ὁμόφυλα ἤ ἑτερόφυλα, πού ἔχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης;

Σχετικά μέ τό θεμέλιο τῆς ἰσχύος τοῦ Δικαίου ἔχουν ὑποστηριχθεῖ

262


ἀπό παλιά δύο ἰδεολογικά ρεύματα: ὁ νομικός θετικισμός καί ὁ νομι-κός ἰδεαλισμός. Ἐντελῶς ἐπιγραμματικά νά ἀναφέρουμε, πώς σύμφω-να μέ τούς ὑποστηρικτές τοῦ νομικοῦ θετικισμοῦ τό Δίκαιο ἀποτελεῖται ἀποκλειστικά ἀπό τούς κανόνες πού θεσπίζουν τά ἁρμόδια ὄργανα τῆς Πολιτείας (κρατικός θετικισμός) ἤ ἀπό τούς κανόνες πού τίθενται ἀπό τήν κοινωνία μέ σκοπό τήν ἐξασφάλιση τῆς συνοχῆς της (κοινωνικός θετικισμός). Θεμέλιο τῆς ἰσχύος τῶν κανόνων τοῦ Δικαίου κατά τό νο-μικό θετικισμό εἶναι τό γεγονός ὅτι θεσπίστηκαν ἀπό τούς κατέχοντες τήν ἐξουσία.

Ἀντίθετα, κατά τό νομικό ἰδεαλισμό οἱ πολιτειακά θεσπισμένοι κανόνες δικαίου ἀντλοῦν τή δεσμευτική τους δύναμη ἀπό τό γεγονός ὅτι οἱ ρυθμίσεις τους μποροῦν νά δικαιολογηθοῦν καί ἠθικά. Τό Δίκαιο θά πρέπει νά ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆς Δικαιοσύνης, ἡ ὁποία εἶναι τό μέ-τρο κρίσης τῶν κανόνων τοῦ ἑκάστοτε ἰσχύοντος δικαίου ὡς δικαίων ἤ ἀδίκων. Ἡ Δικαιοσύνη εἶναι τό τέλειο, ἀληθινό, ἀμετάβλητο καί αἰώνιο Δίκαιο, τό Θεῖο Δίκαιο, ὅπως διαφορετικά ὀνομάζεται. Ἀναλύεται δέ καί ἀποτυπώνεται σέ ὁρισμένες Ἀξίες, τίς ὁποῖες ὀφείλει νά σέβεται ἡ ἔννο-μη τάξη, προκειμένου νά μπορεῖ νά ἀξιώνει τήν ὑπακοή τῶν πολιτῶν στούς νόμους.

Στό πεδίο τοῦ οἰκογενειακοῦ δικαίου, κατευθυντήρια Ἀξία εἶναι ἡ προστασία τῆς παιδικῆς ἡλικίας, καθώς καί ἡ προστασία τοῦ γάμου, ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τή προστασία τῆς οἰκογένειας. Οἱ Ἀξίες αὐτές κατοχυρώνονται στό ἄρθρο 21 τοῦ Συντάγματος. Σύμφωνα μέ τόν ὁρι-σμό τοῦ Μοδεστίνου, «γάμος ἐστί ἀνδρός καί γυναικός συνάφεια πρός συγκλήρωσιν τοῦ βίου παντός, θείου τε καί ἀνθρωπίνου δικαί-ου κοινωνία». Ὁ Καταστατικός Χάρτης τῆς Χώρας μας προστατεύει τό γάμο, ὄχι τό σύμφωνο συμβίωσης. Ὁ δέ γάμος συνάπτεται μεταξύ προ-σώπων διαφορετικοῦ φύλου, μεταξύ ἀνδρός καί γυναικός. Διαφορετικά εἶναι ἀνυπόστατος καί δέν παράγει ἔννομες συνέπειες.

Μιά ἀκόμα βασική Ἀξία καί κατευθυντήρια Ἀρχή τοῦ οἰκογενει-ακοῦ δικαίου εἶναι τό «συμφέρον τοῦ ἀνηλίκου τέκνου». Τό ἴδιο το ἄρθρο 8 παρ. 1 τοῦ νόμου 4538/2018 ἀναφέρεται στό συμφέρον τοῦ ἀνη-λίκου. Ἐπίσης, στό ἄρθρο 11 παράγραφος 1 τοῦ ἴδιου τοῦ νόμου ὁρίζε-ται ὅτι γιά νά τοποθετηθεῖ μέ δικαστική ἀπόφαση ἀνήλικος σέ ἀνάδοχο γονέα, πρέπει τό συμφέρον του νά ἐπιβάλει τήν ἀνάθεση τῆς πραγμα-τικῆς φροντίδας του σέ τρίτους (ἀνάδοχους γονεῖς) γονεῖς.

Σύμφωνα μέ τή νομική θεωρία, τό συμφέρον τοῦ ἀνηλίκου ἐπιτάσ-σει νά ἐξασφαλίζεται μέ τήν ἀναδοχή ἡ ὁμαλή ἐξέλιξη τῆς προσωπικό-τητας τοῦ παιδιοῦ. Ἡ ἀναδοχή θά πρέπει ὄχι ἁπλῶς νά μή δημιουργεῖ προβλήματα στό παιδί, ἀλλά καί νά βελτιώνει τίς συνθῆκες ζωῆς του.

263


Προκειμένου νά ἀναπτυχθεῖ ὁμαλά ἡ προσωπικότητά του, θά πρέ-πει τό παιδί νά ζεῖ σέ ἕνα σταθερό οἰκογενειακό περιβάλλον. Τό σύμ-φωνο συμβίωσης, εἴτε συνάπτεται ἀπό ἑτερόφυλο, εἴτε ἀπό ὁμόφυλο ζευγάρι, μπορεῖ νά λυθεῖ μονομερῶς, μέ συμβολαιογραφική δήλωση (ἄρθρο 7 τοῦ ν. 4356/2015). Ἡ δυνατότητα αὐτή μονομεροῦς λύσης τοῦ συμφώνου δέν ἐγγυᾶται συνθῆκες σταθερότητας, ἀπαραίτητες γιά τήν ὁμαλή ἐξέλιξη τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ. Ἀκριβῶς γιά τό λόγο αὐτό ἡ φροντίδα τοῦ ἀνηλίκου θά πρέπει νά ἀνατίθεται σέ οἰκογένεια ἀποτελούμενη ἀπό συζύγους, ἐπειδή οἰκογένεια σημαίνει μακροχρόνια συμβίωση καί συμπόρευση μέ προοπτική ἰσοβιότητας καί αἰωνιότητας.

Περαιτέρω, τό παιδί γιά νά ἀναπτύξει τήν προσωπικότητά του χρειάζεται πρότυπα τόσο πατρότητας, ὅσο καί μητρότητας· πρότυπα τά ὁποῖα δέν ἐξασφαλίζονται ὅταν τή φροντίδα του ἀναλαμβάνει ἕνα ὁμόφυλο ζευγάρι. Σύμφωνα μέ τό ἄρθρο 14 τοῦ νέου νόμου, οἱ ἀνάδο-χοι γονεῖς θά παρακολουθοῦν προγράμματα ἐκπαίδευσης, συμβουλευ-τικῆς ὑποστήριξης καί ἐπιμόρφωσης πού θά πραγματοποιοῦνται ἀπό ἐξειδικευμένους ἐπιστήμονες. Σέ κανένα ὅμως ἐκπαιδευτικό σεμινάριο δέν μπορεῖ νά διδαχθεῖ ἕνας ἄνδρας τό πῶς νά ἀποτελεῖ μητρικό πρότυ-πο ἤ μιά γυναίκα τό πῶς νά ἀποτελεῖ πατρικό πρότυπο.

Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι, ἐπειδή ἡ ἀναδοχή ἀφορᾶ παιδιά ὀρφανά, ἐγκαταλελειμμένα, κακοποιημένα ἤ παραμελημένα, ἡ ἀνάθεση τῆς ἀναδοχῆς τῶν παιδιῶν αὐτῶν σέ ἕνα ζευγάρι, ἑτερόφυλο ἤ ὁμόφυλο, πού ἔχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης ὁπωσδήποτε θά εἶναι πρός τό συμφέρον τους, μιᾶς καί σέ κάθε περίπτωση θά βελτιώνει τίς συνθῆκες ζωῆς τους. Προκειμένου, λέγουν, νά ζεῖ ἕνα παιδί σέ ἵδρυμα ἤ μέ γονεῖς πού τό κακομεταχειρίζονται, καλύτερα νά ζεῖ μέ ἕνα ὁμόφυλο ζευγάρι, ἐγκεκριμένο ἀπό τούς ἁρμόδιους φορεῖς. Ἄς μᾶς ἐπιτραπεῖ νά σημειώ-σουμε πώς ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι τοὐλάχιστον ἐπιπόλαιη. Ἀκριβῶς ἐπειδή τά παιδιά πού δίδονται σέ ἀναδόχους εἶναι συνήθως ὀρφανά, ἐγκατα-λελειμμένα ἤ κακοποιημένα, γιά αὐτό τό λόγο ἡ Πολιτεία θά πρέπει νά ἐπιδείξει ἰδιαίτερη εὐαισθησία καί σύνεση, ἀναθέτοντας τή φροντίδα τους σέ σταθερό καί ὑγιές περιβάλλον, ἀποτελούμενο ἀπό συζύγους.

Στό ἄρθρο 8 παράγραφος 2 τοῦ νόμου 4538 ρυθμίζονται οἱ προ-ϋποθέσεις ὑπό τίς ὁποῖες ἐπιτρέπεται «ἡ τοποθέτηση ἀνηλίκου σέ ἀνάδοχους γονεῖς». (Ἡ χρήση τῆς λέξης «τοποθέτηση» παραπέμπει σέ ἔπιπλα μᾶλλον, παρά σέ πρόσωπα, καί εἶναι ἐνδεικτική τοῦ πνεύματος τοῦ νόμου).

Μεταξύ αὐτῶν ἀναφέρεται καί ἡ προϋπόθεση νά ἔχουν οἱ ἀνάδο-χοι γονεῖς καί οἱ συνοικοῦντες μέ αὐτούς καλή ψυχική, διανοητική καί σωματική ὑγεία, ἰδίως μάλιστα νά μήν πάσχουν ἀπό χρόνια μεταδοτικά

264


νοσήματα (ἀρ. 8 πάρ. 2 περ. β). Ὅπως ἔχουμε ἀναφέρει καί σέ παλαι-ότερο ἄρθρο, μπορεῖ ἀπό τό 1973 ἡ Ἀμερικανική Ψυχιατρική Ἑταιρεία νά μήν περιλαμβάνει πλέον τήν ὁμοφυλοφιλία μεταξύ τῶν ψυχικῶν νόσων, ἡ ἀλλαγή αὐτή ὅμως δέν ἔγινε μετά ἀπό ἐμπεριστατωμένη ψυ-χιατρική ἔρευνα, ἀλλά μετά ἀπό διαμαρτυρίες τῶν ἀκτιβιστῶν γιά τά δικαιώματα τῶν ὁμοφυλοφίλων. Ἀπό ὅσο γνωρίζουμε, μέχρι σήμερα ἡ ψυχιατρική ἐπιστήμη δέν ἔχει προσδιορίσει ἐπακριβῶς τά αἴτια τῆς ὁμο-φυλοφιλίας. Ἑπομένως, δέν μπορεῖ νά πεῖ κανείς μέ βεβαιότητα πώς ἡ ὁμοφυλοφιλία δέν εἶναι ψυχική διαταραχή.

Ἄλλη προϋπόθεση πού θέτει ὁ νόμος εἶναι οἱ ἀνά-δοχοι γονεῖς καί οἱ συνοι-κοῦντες μέ αὐτούς νά μήν ἔχουν καταδικαστεῖ τελεσί-δικα (καί νά μήν καταδικα-στοῦν κατά τή διάρκεια τῆς ἀναδοχῆς) ἤ νά μήν ἐκκρεμεῖ σέ βάρος τους ποινική δίωξη γιά τά ἀδικήματα πού ἐπισύ-ρουν ἔκπτωση ἀπό τή γονι-κή μέριμνα, σύμφωνα μέ τό ἄρθρο 1537 ΑΚ, ἤ γιά κακο-ποίηση ἤ παραμέληση ἀνη-λίκων γιά τά ἀδικήματα τῆς πορνογραφίας ἀνηλίκων, μαστροπείας, σωματεμπο-ρίας, ἀσέλγειας μέ ἀνήλικο ἔναντι ἀμοιβῆς, ἀποπλάνη-ση παιδιῶν, ληστείας, κα-θώς καί γιά ὅσα προβλέπο-νται ἀπό τή νομοθεσία γιά τά ναρκωτικά ἤ τήν ἐμπορία

ὀργάνων (ἄρθρο 8 παρ. 2 περ. γ).Τό ἄρθρο 1537 ΑΚ προβλέπει, ὅτι ὁ γονέας ἐκπίπτει ἀπό τή γονική

μέριμνα (καί σύμφωνα μέ τό ν. 4538/2018 καί ὁ ἀνάδοχος ἀπό τήν ἀναδο-χή) «ἄν καταδικάστηκε τελεσίδικα σέ φυλάκιση τοὐλάχιστον ἑνός μηνός γιά ἀδίκημα πού διέπραξε μέ δόλο καί πού ἀφορᾶ τή ζωή, τήν ὑγεία καί τά ἤθη τοῦ τέκνου». Δέν θά πρέπει νά παραβλέπουμε τό γεγονός πού ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ διεθνῶς, ὅτι δηλαδή στίς περισσότε-ρες περιπτώσεις, τά παιδιά πού ἀνατρέφονται ἀπό ὁμοφυλόφιλους χρη-

265


σιμοποιοῦνται ὡς ὄργανα τοῦ σέξ.Ἀκόμα καί ἄν αὐτά δέν ὑφίσταται ἀσέλγεια σέ βάρος τῶν παιδιῶν,

ἤ ἀκόμα κι ἄν δέν ὁδηγοῦνται τά ἴδια στήν ὁμοφυλοφιλία, ὁπωσδήποτε ὅμως, ὅπως ἔχει ἐπίσης ἐπιβ�

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - agnikolaos.gr · ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ Τεῦχος 190-191 Η...

Documents

Transcript of ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - agnikolaos.gr · ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ Τεῦχος 190-191 Η...