ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ GPS ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΟΡΕΙΒΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Γ. Τσότσος, Π. Σαββαϊδης, Α. ΜπαντέλαςΤμήμα Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.

Περίληψη

Ο οικολογικός τουρισμός που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, την ορειβασία και την ορεινή πεζοπορία ( trekking), για τις οποίες είναι απαραίτητη η γνώση των διαδρομών και η χρησιμοποίηση κατάλληλων χαρτών. Στην εργασία αυτή γίνεται αρχικά καταγραφή των υπαρχόντων χαρτών που χρησιμοποιούνται για τέτοιους σκοπούς. Στη συνέχεια τονίζεται η σημασία της ακριβούς απεικόνισης των ορειβατικών μονοπατιών και διαδρομών, ενώ εξετάζεται μια διαδικασία αποτύπωσής τους με τη βοήθεια του δορυφορικού Παγκόσμιου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης GPS. Η αποτύπωση αυτή μπορεί να αρχίσει από τα διεθνή μονοπάτια Ε4 και Ε6 που διασχίζουν τη χώρα μας και να συνεχιστεί με άλλες διαδρομές που βρίσκονται σήμερα σε χρήση. Ακόμη, είναι δυνατό να αποτυπωθούν ορεινές διαδρομές που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον. Τα αποτελέσματα των αποτυπώσεων μπορούν να περιλαμβάνονται σε έντυπο ή ηλεκτρονικό χαρτογραφικό υλικό για χρήση απ΄τους ενδιαφερομένους.

1. Εισαγωγή

Στην έννοια του οικολογικού τουρισμού εντάσσονται τουριστικές δραστηριότητες μη μαζικού χαρακτήρα που κύριο γνώρισμά τους έχουν τη φιλικότητα προς το περιβάλλον. Σύμφωνα με πρόσφατο ορισμό (Σαϊτας, 1995), στα είδη μη μαζικού τουρισμού περιλαμβάνονται ο μορφωτικός – πολιτιστικός – εκπαιδευτικός – επιστημονικός, ο περιπατητικός – φυσιολατρικός και ο αγροτουρισμός, δηλαδή δραστηριότητες που χαρακτηρίζουν τον οικολογικό τουρισμό. Σύμφωνα με μια άλλη διαίρεση (Χατζηδάκης, 1993), ο πολιτιστικός τουρισμός και ο οικοτουρισμός είναι δύο από τις ειδικές μορφές τουρισμού οι οποίες προκύπτουν ανάλογα με την ταξινόμηση του προσφερομένου τουριστικού προϊόντος (π.χ. αγροτουρισμός, συνεδριακός, αθλητικός, ιαματικός, θαλάσσιος κ.λπ.). Γενικά με τον όρο «οικολογικός τουρισμός» εννοούμε τις τουριστικές δραστηριότητες που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται ταχύτατη διάδοση τέτοιων νέων, ήπιας μορφής, τουριστικών δραστηριοτήτων, οι οποίες προκύπτουν ως αποτέλεσμα της ανάγκης αρμονικότερης γεωγραφικής κατανομής της τουριστικής ανάπτυξης, της χρονικής επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου και της ανάγκης προστασίας του περιβάλλοντος στις τουριστικά αναπτυγμένες ή υπό ανάπτυξη περιοχές. Παράλληλα, στο θεωρητικό επίπεδο, ο οικολογικός τουρισμός καλύπτεται επιστημονικά από τις κρατούσες απόψεις περί αειφόρου ανάπτυξης. Με τους όρους «αειφόρος ανάπτυξη» ή «αειφορία» ή «βιώσιμη ανάπτυξη» αποδίδεται ο αντίστοιχος αγγλικός όρος «sustainability», ο οποίος, υπό την έννοια της ανανεώσιμης χρήσης των φυσικών πόρων, έχει επικρατήσει την τελευταία δεκαετία ως ιδεολογικό-επιστημονικό ρεύμα στους τομείς της οικονομίας και της γεωγραφίας. Ακόμη, ο οικολογικός τουρισμός ενισχύεται από τις διακηρύξεις διεθνών οργανισμών, όπως η πρόταση του ICOMOS το 1976 για τη Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού (Αυγερινού – Κολώνια, 1993), η καθιέρωση της αειφορίας ως αρχής από τη Συνάντηση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Rio De Janeiro το 1992 και το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης EC Programme of Policy and Action in Relation to the Environment and Sustainable Development: Towards Sustainability το 1992 (Παπαγιάννης, 1995).

Η κύρια δραστηριότητα του οικολογικού τουρισμού δεν μπορεί παρά να είναι η πεζοπορία, από το απλό περπάτημα στη φύση μέχρι την ορειβασία, η οποία μπορεί να συνδυάζει την αναψυχή, τη σωματική άσκηση και την επιμόρφωση, διαμέσου της γνωριμίας και επαφής με τη φύση και τα ανθρώπινα μνημεία. Η Ελλάδα, με την περιβαλλοντική ποικιλία της, που οφείλεται στην ειδική της θέση στο σταυροδρόμι τριών βιογεωγραφικών περιοχών (ηπείρων), στην πολύπλοκη γεωλογική της ιστορία, στο μεγάλο γεωμορφολογικό κατακερματισμό, στο ευρύ φάσμα κλιματικών τύπων και στη

μακρά ιστορία της, είναι χώρα που κατ’ εξοχήν προσφέρεται για την ανάπτυξη αυτής ακριβώς της δράσης του οικολογικού τουρισμού, δηλαδή της πεζοπορίας σε ειδικές διαδρομές που προσφέρουν αξιόλογο φυσικό περιβάλλον και επίσκεψη μνημείων.

Ήδη στη χώρα μας αναπτύσσεται ταχύτατα τα τελευταία χρόνια ένα νέο είδος τουριστικής δραστηριότητας, το λεγόμενο trekking (αγγλικός όρος που σημαίνει το είδος της πεζοπορίας που αναφέρθηκε παραπάνω). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 λειτουργούν στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα και αλλού ιδιωτικές τουριστικές επιχειρήσεις, «γραφεία trekking», τα οποία απευθύνονται σε όλο και πιο ευρύ κοινό. Αντίστοιχες υπηρεσίες προσφέρονται από πολύ παλαιότερα σε ορεινές περιοχές σε διάφορα σημεία του κόσμου, όπως της Κεντρικής Ευρώπης (Ελβετία, Αυστρία, Ιταλία, Τσεχία, Σλοβακία, κ.λπ.), της Βορείου Αμερικής (Εθνικά Πάρκα Η.Π.Α., Καναδάς) και του Νεπάλ (διαδρομές στα Ιμαλάια).

2. Χαρτογραφικό υλικό για δραστηριότητες trekking και ορειβασίας

Οι φορείς που παρέχουν υπηρεσίες trekking μπορεί να είναι, εκτός από ιδιωτικές επιχειρήσεις, εθνικοί οργανισμοί ή ιδιωτικοί σύλλογοι, κυρίως ορειβατικοί. Όλοι αυτοί κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους χρησιμοποιούν χάρτες και μερικές φορές παράγουν χάρτες προσαρμοσμένους στις ιδιαίτερες απαιτήσεις τους. Στους χάρτες αυτής της κατηγορίας σημειώνονται πάντοτε οι πεζοπορικές διαδρομές-μονοπάτια. Οι χάρτες που χρησιμοποιούνται προέρχονται συνήθως από τη βασική χαρτογραφική υποδομή κάθε χώρας, είναι διαφόρων κλιμάκων και απεικονίζουν με διαφόρους τρόπους τα ειδικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, όπως π.χ. παγετώνες και πρανή με μεγάλη κλίση που είναι βατά μόνο με αναρρίχηση. Γενικά στους χάρτες αυτούς συναντάται μια μεγάλη ποικιλία χαρτογραφικών συμβόλων, αλλά και μεγάλη ποικιλία στους τρόπους απεικόνισης των γραμμών των μονοπατιών. Στα σχήματα 1 και 2 φαίνονται ενδεικτικά τμήματα χαρτών που χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες trekking στις Άλπεις και στα Ιμαλάια.

Σχ. 1. Χάρτης μονοπατιών σε περιοχή των Άλπεων (τμήμα). Τα διάφορα μονοπάτια αποδίδονται με χρωματιστές γραμμές με εγκάρσια διαγράμμιση. Χαρακτηριστική είναι η απόδοση των βραχωδών

απότομων πρανών.

Σχ. 2. Χάρτης μονοπατιών σε περιοχή των Ιμαλαϊων (τμήμα). Τα διάφορα μονοπάτια αποδίδονται με διακεκομμένες γραμμές. Χαρακτηριστική είναι η απόδοση των παγετώνων. Με μπλε χρώμα

απεικονίζονται οι περιοχές των αιωνίων χιόνων.

Σχ. 3. Χάρτης μονοπατιών σε περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (τμήμα). Απεικονίζεται το διεθνές μονοπάτι Ε4 με διάστικτη γραμμή. Ο χάρτης είναι αντίγραφο του αντίστοιχου Φ.Χ. της Γ.Υ.Σ.

κλίμακας 1:50.000 και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Κορφές» (Ε.Ο.Σ. Αχαρνών)

Ειδικά στον ελληνικό χώρο, οι χάρτες πεζοπορικών διαδρομών που χρησιμοποιούνται από ορειβατικούς συλλόγους, γραφεία trekking (στα οποία τη διαδρομή γνωρίζει έμπειρος οδηγός βουνού) και από έμπειρους ορειβάτες ή περιπατητές προέρχονται από υπόβαθρα της Γεωγραφικής Υπηρεσίας

Στρατού, Γ.Υ.Σ. και πολλοί έχουν δημοσιευθεί σε ορειβατικά περιοδικά (σχ. 3). Τελευταία γίνονται και εκδοτικές προσπάθειες με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, GIS (πάλι πάνω στα ίδια υπόβαθρα), όπου χρησιμοποιούνται διάφορες δυνατότητες του λογισμικού για την παραγωγή χαρτών με σύμβολα και εικονίδια για την απεικόνιση των μονοπατιών και άλλων πληροφοριών έτσι, ώστε να αποδίδεται ένα πληρέστερο οπτικό και λειτουργικό αποτέλεσμα (σχ. 4) (ΕΕΤΑΑ, 1997).

Σχ. 4. Χάρτης μονοπατιών στην περιοχή του Ολύμπου (τμήμα). Απεικονίζονται διεθνή και εθνικά μονοπάτια, θέσεις ορειβατικών καταφυγίων και περιοχών με ιστορικό ή φυσιολατρικό ενδιαφέρον. Ο

χάρτης βασίζεται στο αντίστοιχο Φ.Χ. της Γ.Υ.Σ. κλίμακας 1:50.000 και δημιουργήθηκε με το πρόγραμμα GIS ArcInfo

Στο σύνολό τους οι χάρτες που προσφέρονται στην αγορά, στην Ελλάδα ή διεθνώς, προέρχονται από χάρτες μικρών κλιμάκων που δείχνουν τα ορεινά μονοπάτια με μεγαλύτερη ή μικρότερη ακρίβεια, αλλά δεν είναι κατάλληλοι για χρήση από μεμονωμένους περιπατητές ή ομάδες περιπατητών χωρίς εμπειρία στη χρήση χαρτών. Οι περιπατητές αυτοί πρέπει να μπορούν να αντιλαμβάνονται τη θέση τους στον πραγματικό κόσμο και στο χάρτη, αλλά και να αναγνωρίζουν και να ακολουθούν το μονοπάτι στο έδαφος με τη βοήθεια του χάρτη. Είναι προφανές ότι, για να γίνει δυνατό κάτι τέτοιο, πρέπει το θέμα της κίνησης στα ορεινά μονοπάτια και η αντίστοιχη παραγωγή χαρτογραφικού υλικού να τεθούν σε νέες βάσεις, όπου σημαντικό ρόλο θα έχει καταρχήν η ακριβής γνώση και αποτύπωση αυτών καθ’ εαυτών των μονοπατιών, κάτι που δε συμβαίνει σήμερα.

3. Τα ορεινά μονοπάτια στην Ελλάδα

Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν σήμερα θεσμοθετημένα δύο είδη διαδρομών, τα διεθνή και τα εθνικά μονοπάτια (σχ. 5).

Σχ. 5. Τα διεθνή και εθνικά ορεινά μονοπάτια στην Ελλάδα (απεικονίζονται με διακεκομένη και αξονική γραμμή αντίστοιχα)

Τα διεθνή μονοπάτια είναι: Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Μεγάλων Διαδρομών Ε4, το οποίο ξεκινάει από τα Πυρηναία και

καταλήγει στην Ελλάδα μέσω Γιουγκοσλαβίας, στο φυλάκιο της Νίκης Φλώρινας. Διασχίζει τη χώρα ως το νοτιότερο άκρο, το ακρωτήριο Ταίναρο και διέρχεται από τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αλλά και μνημεία (Μετέωρα, Δελφοί κ.ά.). Κλάδος του μονοπατιού αυτού συνεχίζεται στην Κρήτη, την οποία διασχίζει κατά μήκος. Το μονοπάτι αυτό έχει εμπειρικά αποτυπωθεί στην περιοχή της Πελοποννήσου και δίνονται διάφορες πληροφορίες γιαυτό σε σχετικό βιβλίο (Ρήγας, 1995).

Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6, το οποίο διασχίζει τη Βόρεια Ελλάδα, από την Ηγουμενίτσα μέχρι την Αλεξανδρούπολη, ακολουθώντας πορεία περίπου παράλληλη προς τα βόρεια σύνορα.

Οι πορείες των διεθνών μονοπατιών Ε4 και Ε6 φαίνονται σε χάρτες υποβάθρου Γ.Υ.Σ. με κλίμακες 1:50.000 για το Ε4, 1:50.000 για το τμήμα Ηγουμενίτσα – Φλώρινα του Ε6 και 1:100.000 για το τμήμα Φλώρινα – Αλεξανδρούπολη του Ε6. Η τοποθέτηση της πορείας των μονοπατιών πάνω στο χάρτη έγινε με εμπειρικό τρόπο (Ρήγας, 1997). Η σήμανση του Ε6 έγινε από την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας – Αναρρίχησης, Ε.Ο.Ο.Α. και από τις κατά τόπους Νομαρχίες (για το ανατολικό τμήμα).

Ως είδη σήμανσης χρησιμοποιήθηκαν πινακίδες από αλουμίνιο, διαστάσεων 10 Χ 10 cm, διπλής όψης με μαύρο, άσπρο και κίτρινο χρώμα, που τοποθετήθηκαν σε μεταλλικούς σωλήνες, δέντρα ή βράχους. Σε ομαλό έδαφος πινακίδες ή βέλη τοποθετήθηκαν ανά 200 m περίπου, ενώ σε ανώμαλο έδαφος η απόσταση αυτή μειώθηκε αναλόγως του αναγλύφου. Κατά τις εργασίες χάραξης και σήμανσης των μονοπατιών χρησιμοποιήθηκαν από τους οδηγούς βουνού μικροί δέκτες GPS, αλλά μόνο για προσανατολισμό και όχι για αποτύπωση.

Το δίκτυο εθνικών μονοπατιών περιλαμβάνει: Τα μονοπάτια Ο1 και Ο3 στην Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία. Το μονοπάτι Ο2 στον άξονα Ολύμπου – Πηλίου. Το μονοπάτι Ο4 στην Ανατολική Μακεδονία και Χαλκιδική. Τα μονοπάτια 31, 32 και 33 στην Πελοπόννησο.

Σχεδόν όλα τα τμήματα των εθνικών μονοπατιών είναι σηματοδοτημένα, εκτός από το μεγαλύτερο τμήμα του Ο4 (Ρήγας, 1997).

Εκτός από τα μονοπάτια που αναφέρθηκαν παραπάνω, υπάρχουν περιπτώσεις επιλογής, διαμόρφωσης και σήμανσης άλλων ειδικών διαδρομών πεζοπορίας - οικολογικού τουρισμού, όπως διαδρομή 15 Km στα Άγραφα (περιοχή λίμνης Πλαστήρα) ή άλλη διαδρομή 32 Km στην ίδια περίπου περιοχή (οικισμός Ζυγογιαννέικα Καρδίτσας – Κοινότητα Αγράφων Ευρυτανίας) (Νταλής, 1995). Παράλληλα, έχουν διατυπωθεί σε συνέδρια και ημερίδες (κυρίως του Τ.Ε.Ε.) ανάλογες προτάσεις για έργα βελτίωσης της τεχνικής και κοινωνικής υποδομής, κυρίως για μονοπάτια οικολογικών και ιστορικών διαδρομών στη Βόρεια Πίνδο, τη Μάνη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας (Σαϊτας, 1993, Λουκίσσας, 1995, Τσότσος, 1995).

4. Αποτύπωση μονοπατιών με τη βοήθεια του συστήματος GPS

Σε πολλές περιπτώσεις ο χρήστης ενός χάρτη κατάλληλου για πεζοπορία αδυνατεί να προσδιορίσει τη θέση του στο χάρτη είτε εξαιτίας αδυναμίας του να κατανοήσει χαρτογραφικά σύμβολα και γενικότερης έλλειψης σχετικής εμπειρίας, είτε για λόγους αντικειμενικούς (καιρικές συνθήκες, πεζοπορία κατά τη διάρκεια της νύκτας κ.λπ.). Η σημασία της ακριβούς γνώσης της θέσης του πεζοπόρου-ορειβάτη-τουρίστα στον πραγματικό κόσμο, αλλά και στο χάρτη είναι προφανής. Ωστόσο οι παραδοσιακές μέθοδοι εντοπισμού θέσης και προσανατολισμού (π.χ. παρατηρήσεις ουρανίων σωμάτων, πυξίδα κ.λπ.) δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικοί, ενώ για μη ειδικευμένο προσωπικό είναι πρακτικά άχρηστοι.

Το πρόβλημα του εντοπισμού της θέσης και του προσδιορισμού της πορείας με τη βοήθεια χάρτη μπορεί να επιλυθεί με τη χρήση δεκτών του δορυφορικού Παγκοσμίου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System, GPS). H χρήση ενός φορητού δέκτη GPS δίνει στο χρήστη τη δυνατότητα να προσδιορίζει τη θέση του με τη βοήθεια των γεωγραφικών συντεταγμένων που απεικονίζονται στην οθόνη της συσκευής. Όπως είναι γνωστό, το GPS είναι ένα σύστημα παροχής στίγματος και χρόνου που καλύπτει ολόκληρη τη Γη για όλες τις ώρες του 24ώρου και ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες. Βασίζεται στα ραδιοσήματα που εκπέμπουν 24 αμερικανικοί δορυφόροι, ενώ κυκλοφορούν ήδη στην αγορά δέκτες που αξιοποιούν και την αντίστοιχη ρωσική τεχνολογία: συνδυασμός GPS και GLONASS με σύνολο 48 διαθέσιμων δορυφόρων για τον εντοπισμό της θέσης.

Το γεγονός ότι ο περιπατητής ή ορειβάτης γνωρίζει τις συντεταγμένες φ, λ της θέσης του πολλές φορές δεν είναι αρκετό, υπό την έννοια ότι αυτός που δεν γνωρίζει τη χρήση του χάρτη δεν μπορεί να προσανατολιστεί είτε με συντεταγμένες είτε χωρίς αυτές. Εκείνο που θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει σε κάθε περίπτωση είναι η αναλυτική έκφραση της τεθλασμένης γραμμής που αποτελεί το κάθε μονοπάτι, όπου για κάθε κορυφή της θα υπήρχαν διαθέσιμες οι συντεταγμένες φ, λ, h. Η αποτύπωση των διεθνών και εθνικών μονοπατιών με ακρίβεια είναι μια εργασία που δεν έχει γίνει ακόμα, είναι όμως απόλυτα απαραίτητο να γίνει τόσο για λόγους ενίσχυσης του οικολογικού τουρισμού, όσο και για λόγους ασφαλείας και προστασίας.

Για την αποτύπωση των μονοπατιών με ακρίβεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σύστημα GPS. Από τις μεθόδους εντοπισμού θέσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε ο κινηματικός προσδιορισμός θέσης με επεξεργασία στο γραφείο είτε – το καλύτερο – ο διαφορικός εντοπισμός θέσης σε πραγματικό χρόνο (Σαββαϊδης, 1997). Στη δεύτερη αυτή περίπτωση ένας δέκτης χρησιμοποιείται ως σταθμός βάσης σε γνωστό τριγωνομετρικό σημείο. Ένας δεύτερος δέκτης χρησιμοποιείται για την αποτύπωση, πολλές φορές σε απόσταση αρκετών χιλιομέτρων από το σταθερό δέκτη. Ο σταθμός βάσης στέλνει διαφορικές διορθώσεις και η θέση του κινητού δέκτη μπορεί να προκύψει με ακρίβεια λίγων cm (σχ. 6).

Από την αποτύπωση προκύπτει ένας κατάλογος σημείων με τις συντεταγμένες τους. Αυτός ο κατάλογος ορίζει ακριβώς τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει ο πεζοπόρος για να φθάσει στο σημείο προορισμού του. Βεβαίως, για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος προσανατολισμού, θα πρέπει να υπάρχει και σήμανση στο μονοπάτι με κωδικοποίηση που θα αναφέρεται ακριβώς στα σημεία του καταλόγου. Τα ίδια σημεία με την αυτή κωδικοποίηση θα πρέπει να εμφανίζονται και στους τυπωμένους χάρτες. Π.χ. στο χάρτη θα φαίνεται το μονοπάτι με τα διαδοχικά σημεία Ε6-257, Ε6-258, Ε6-259 κ.λπ., για τα οποία υπάρχουν οι συντεταγμένες τους στον κατάλογο συντεταγμένων.

Σχ. 6. Η αρχή του διαφορικού εντοπισμού θέσης με δέκτες GPS σε πραγματικό χρόνο

Η χρησιμοποίηση φορητών δεκτών GPS είναι μια πρακτική που ήδη συναντάται σε μερικές περιπτώσεις αποτυπώσεων διαδρομών ή μονοπατιών, όπως, για παράδειγμα, για την ανάβαση στις ‘Ανδεις (κορυφή Aconcagua) και για τη διάβαση του περάσματος Cho La Pass των Ιμαλαϊων. Μια ακόμη εφαρμογή είναι και η αποτύπωση με φορητό δέκτη GPS μιας διαδρομής από τους πρόποδες του Ολύμπου, θέση «Διασταύρωση», προς το Καταφύγιο του Συλλόγου Ελλήνων Ορειβατών (Σ.Ε.Ο) Θεσσαλονίκης (Κατσάμπαλος κ.ά., 1997). Η αποτύπωση της διαδρομής είναι τελείως ενδεικτική, τα δε σημεία, που φαίνονται στον πίνακα 1, δεν απεικονίζουν με ιδιαίτερη λεπτομέρεια το πραγματικό μονοπάτι, διότι είναι μετρημένα σε πολύ αραιά διαστήματα. Οι μετρήσεις έγιναν με φορητό δέκτη GPS Scoutmaster της εταιρείας Trimble.

Ο οδοιπόρος με τη χρήση του δέκτη GPS μπορεί να αποθηκεύσει τον κατάλογο συντεταγμένων της διαδρομής ή του μονοπατιού στη μνήμη του δέκτη (waypoints) και στη συνέχεια να χρησιμοποιήσει τις λειτουργίες της συσκευής, οι οποίες παρέχουν δυνατότητα απεικόνισης στην οθόνη της διεύθυνσης και της απόστασης προς το επόμενο ή το προηγούμενο κωδικοποιημένο σημείο της διαδρομής, σύμφωνα με τον εντοπισμό της θέσης του δέκτη κάθε στιγμή. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και δέκτης GPS με δυνατότητα απεικόνισης ψηφιακού χάρτη (σχ. 7), οπότε υπάρχει άμεση προβολή της θέσης του οδοιπόρου στο χάρτη της οθόνης και περιορίζεται η σημασία του κλασικού χάρτινου χάρτη.

Πίνακας 1Συντεταγμένες κύριων σημείων της διαδρομής «Διασταύρωση» – Καταφύγιο Σ.Ε.Ο.

Θεσσαλονίκης στον Όλυμπο, από το αρχείο του δέκτη GPS, με σημείωση ημερομηνίας και ώρας αποτύπωσης (UTC)

Σημείο φ φ λ λ Υψόμ. Ημερ. Ώρα

P 01 N 40 06.233

E

22 26.430

m1230 10-Sep-96 09:28:55

P 02 N 40 06.643 E 22 25.836 1500 10-Sep-96 10:31:48 P 03 N 40 06.614 E 22 25.843 1530 10-Sep-96 10:34:48 P 04 N 40 06.700 E 22 25.889 1580 10-Sep-96 10:44:22 P 05 N 40 06.501 E 22 25.225 1690 10-Sep-96 11:13:58 P 06 N 40 06.301 E 22 24.844 1860 10-Sep-96 11:42:10 P 07 N 40 06.306 E 22 24.751 1890 10-Sep-96 12:06:41 P 08 N 40 06.377 E 22 24.661 1770 10-Sep-96 12:14:44 P 09 N 40 06.702 E 22 24.627 1980 10-Sep-96 12:59:04 P 10 N 40 06.660 E 22 24.567 1950 10-Sep-96 13:03:25 P 11 N 40 06.610 E 22 23.582 2220 10-Sep-96 14:09:17 P 12 N 40 06.346 E 22 23.263 2310 10-Sep-96 15:03:40 P 13 N 40 06.364 E 22 23.162 2490 10-Sep-96 15:29:11 P 14 N 40 06.015 E 22 22.418 2640 10-Sep-96 16:40:40 P 15 N 40 05.754 E 22 21.576 2730 10-Sep-96 19:53:48

Σχ. 7. Οθόνη απλού δέκτη GPS με δυνατότητα απεικόνισης ψηφιακού χάρτη

5. Συμπεράσματα – Προτάσεις

Όπως αναφέρθηκε στις προηγούμενες παραγράφους, η τεχνολογία δίνει σήμερα τη δυνατότητα ακριβούς ψηφιακής αποτύπωσης των ορεινών μονοπατιών και τη δυνατότητα χρησιμοποίησης δεκτών GPS από τους οδοιπόρους και ορειβάτες για τον έλεγχο της κίνησής τους με αρκετά μεγάλη ακρίβεια σε συνδυασμό ή όχι με έναν χάρτη της περιοχής.

Για τη χρησιμοποίηση του συστήματος GPS στην αποτύπωση των ορεινών μονοπατιών και τη χρήση του για εντοπισμό της κίνησης του οδοιπόρου, υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι οι ακόλουθοι: Η λειτουργία του συστήματος περιορίζεται μέσα σε πυκνό δάσος ή βαθειές χαράδρες. Η ακρίβεια θέσης που παρέχει ο απλός δέκτης GPS μιας συχνότητας είναι της τάξης των ? 15-100

m περίπου. Ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους, τις καιρικές συνθήκες και την ώρα, ενδεχομένως να υπάρξει πρόβλημα εντοπισμού του μονοπατιού.

Οι συντεταγμένες που δίνει το GPS αναφέρονται στο Παγκόσμιο Σύστημα Αναφοράς WGS84 που γενικά διαφέρει από τα τοπικά συστήματα αναφοράς. Όμως η διαφορά αυτή είναι σχετικά μικρή και πολλοί δέκτες επιτρέπουν το μετασχηματισμό των συντεταγμένων στα τοπικά συστήματα αναφοράς.

Από την άλλη πλευρά το GPS είναι εύκολο στη χρήση του από μη ειδικευμένο προσωπικό, διαθέσιμο νύχτα και ημέρα ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών και, επιπροσθέτως, πολύτιμο βοήθημα σε περιπτώσεις κινδύνου ή ατυχημάτων, αφού η θέση του συμβάντος εντοπίζεται με ακρίβεια. Μια επικοινωνία με κινητό τηλέφωνο ή ασύρματο δίνει στα συνεργεία διάσωσης τον ακριβή τόπο, οπότε η βοήθεια έρχεται σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Οι προτεινόμενες αποτυπώσεις ορεινών μονοπατιών μπορούν να αρχίσουν από τα διεθνή μονοπάτια Ε4 και Ε6 και να συνεχιστούν με το δίκτυο των εθνικών μονοπατιών και άλλων διαδρομών που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον, με στόχο την ενίσχυση του οικολογικού τουρισμού. Τα αποτελέσματα των αποτυπωσεων μπορούν να περιλαμβάνονται σε έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό για χρήση από τους ενδιαφερομένους. Οι κατάλογοι των συντεταγμένων των σημείων κάθε διαδρομής θα είναι διαθέσιμοι έτσι, ώστε να χρησιμοποιούνται ως waypoints σε ένα δέκτη GPS και να καθοδηγούν την κίνηση των πεζοπόρων. Παράλληλα η ακριβής αναλυτική έκφραση των γραμμών των μονοπατιών μπορεί να αποτελέσει το υπόβαθρο για την παραγωγή προϊόντων πολυμέσων για τη γνωριμία των μελλοντικών επισκεπτών με την περιοχή και τα φυσικά, ιστορικά και τουριστικά χαρακτηριστικά της.

Βιβλιογραφία

1. Αυγερινού – Κολώνια Σ.: Πολιτιστικός τουρισμός και αναπτυξιακά προγράμματα, Επιστ. Διήμερο Τουρισμός και Μνημεία – Πολιτιστικός Τουρισμός, ΤΕΕ – ΙCOMOS, Αθήνα, 1993.

2. Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε.: Χάρτης μονοπατιών Ολύμπου με ψηφιακή σύνθεση – επεξεργασία ArcInfo, Λάρισα, 1997.

3. Κατσάμπαλος Κ., Μπαντέλας Α. και Σαββαϊδης Π.: Προσδιορισμός του υψομέτρου κορυφών του Ολύμπου με τη βοήθεια σύγχρονης τεχνολογίας, Όλυμπος, τευχ. 101, σελ. 13-15, 1997.

4. Λουκίσσας Φ.: Σχεδιασμός Εθνικού Πάρκου στην Πίνδο, Ημερίδα Τουρισμός και Περιβάλλον – Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη, Τεχνικά Χρονικά, τευχ. 5, 1995.

5. Νταλής Δ.: Περιοχή Λίμνης Πλαστήρα – Μια πιλοτική αειφορική τουριστική παρέμβαση, Ημερίδα Τουρισμός και Περιβάλλον – Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη, Τεχνικά Χρονικά, τευχ. 5, 1995.

6. Παπαγιάννης Θ.: Ο τουρισμός υπό το πρίσμα της αειφορίας, Ημερίδα Τουρισμός και Περιβάλλον – Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη, Τεχνικά Χρονικά, τευχ. 5, 1995.

7. Ρήγας Α.: Ορεινές διαδρομές Πελοποννήσου, Ε4 ΕυρωπαΙκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών, Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβατικών Συλλόγων, Αθήνα, 1995.

8. Ρήγας Α.: Προσωπική επικοινωνία, 1997.9. Σαββαϊδης Π.: Μετασχηματισμοί συντεταγμένων – το πρόγραμμα MetaΣΧ και οι μετρήσεις GPS,

σελ. 77, Θεσσαλονίκη, 1997.10. Σαϊτας Γ.: Τουρισμός και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μάνης, Ημερίδα Τουρισμός

και Περιβάλλον – Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη, Τεχνικά Χρονικά, τευχ. 5, 1995.11. Τσότσος Γ.: Ορεινοί δρόμοι στη Βόρεια Πίνδο κατά το 18ο και 19ο αιώνα, Διεθνές Συνέδριο

Ιστορικής Γεωγραφίας Δρόμοι και Κόμβοι της Βαλκανικής – Από την Αρχαιότητα στην Ενιαία Ευρώπη, Θεσσαλονίκη, 1995.

12. Χατζηδάκης Α.: Στρατηγική για τον πολιτιστικό τουρισμό, Ημερίδα Τουρισμός και Περιβάλλον – Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη, Τεχνικά Χρονικά, τευχ. 5, 1995.

Ευχαριστίες

Οι συγγραφείς θεωρούν υποχρέωσή τους να ευχαριστήσουν τον κ. Ν. Παπαδόπουλο, πρόεδρο του Σ.Ε.Ο. Θεσσαλονίκης, για το πληροφοριακό υλικό που έθεσε στη διάθεσή τους και τον κ. Α. Ρήγα πρώην μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας – Αναρρίχησης, ο οποίος πρωτοστάτησε στη χάραξη και εντοπισμό στο χάρτη των διαδρομών των διεθνών και εθνικών μονοπατιών στον ελληνικό χώρο, για τις πολύ χρήσιμες πληροφορίες που παρείχε.

MEASUREMENT OF MOUNTAINOUS ROUTES WITH GPS AND PRODUCTION OF CARTOGRAPHICAL MATERIAL FOR

TREKKING AND TOURISTIC ACTIVITIES

G. Tsotsos, P. Savvaidis, A. BantelasDepartment of Civil Engineering, Aristotle University of Thessaloniki

Abstract

Ecological Tourism which has been rapidly developed in Greece for the last few years includes among other activities, climbing mountains and trekking. The knowledge of the routes and the use of proper cartographical material are of importance for such activities. In this paper, a survey of existing maps used for those purposes is at first made. Then, the significance of the accurate display of trekking paths and routes is underlined. A procedure for the measurement of those paths and routes with the aid of the Global Positioning System, GPS is also described. Such a measurement campaign can start with the European Rambler Trails Ε4 and Ε6 which wind through the whole country, and continue with other paths in use today. Furthermore, additional mountainous routes and paths to places of historical interest can be surveyed. The results of this campaign can be produced in paper or electronic form to be used by the people.