Σημειώσεις

Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας

Γραμμένες από τον Σωτήρη Τσελέ για το www . ptde . gr Με βάση το βιβλίο

- Οι Σημειώσεις δεν αντικαθιστούν τα συγγράμματα, ούτε την παρακολούθηση του μαθήματος, του/ης/ων καθηγητή/ριας/ων. - Απαγορεύεται η δημοσίευση σε οποιαδήποτε άλλη ηλεκτρονική (ή φυσική) τοποθεσία πλην του www . ptde . gr , χωρίς την άδεια του συγγράψαντα και του Διαχειριστή του site.- Θέλουμε και την δική σας βοήθεια! Οι σημειώσεις δεν γράφονται ούτε ανανεώνονται κάθε χρονιά μόνες τους, αλλά από φοιτητές για φοιτητές. Όποιος ενδιαφέρεται να ασχοληθεί μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας από το site.

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Εισαγωγή – Ορισμοί

- Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας ή ΜΕΕ , ονομάζεται η επιστήμη που μελετά και ερευνά μεθοδικά, ενεργητικά, επίμονα και συστηματικά κάθε μορφή γνώσης, βάσει εμπειρικών δεδομένων που την επαληθεύουν και την γενικεύουν ως αλήθεια.- Ως ‘’μέθοδος’’ της επιστημονικής έρευνας, θεωρείται ένα ειδικό σύστημα κανόνων βάσει των οποίων οργανώνονται οι διαδικασίες για την απόκτηση νέων γνώσεων, που στοχεύουν στην πρακτική αναδιάρθρωση της πραγματικότητας, στην απάντηση των ερωτημάτων και στην λύση των προβλημάτων.

Η αναζήτηση της αλήθειας στηρίχτηκε σε τρεις επιστημονικές μεθόδους :

1.) Στην εμπειρία , η οποία διακρίνεται σε άμεση – προσωπική, και έμμεση.

2.) Στην λογική σκέψη , η οποία διακρίνεται στην, απαγωγική λογική (από γενικό σε ειδικό), την επαγωγική λογική (από ειδικό σε γενικό), σε μια σύνθεση των δύο (η οποία και χρησιμοποιείται σήμερα).

3.) Στην έρευνα , η οποία εφαρμόζει την παραπάνω σύνθεση και (πρέπει να) είναι, συστηματική και ελεγχόμενη, εμπειρική, και αυτοδιορθωτική.

www.ptde.gr

2

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Μέρος Α΄ Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας

Κεφάλαια 2, 3, 4 .

Οι βασικότερες έννοιες της ΜΕΕ που σχετίζονται με τα περιεχόμενα της έρευνας είναι :

1.) Ο Πληθυσμός , που σημαίνει το σύνολο των ατόμων, ζώων, αντικειμένων, γεγονότων, καταστάσεων, εννοιών και συμβόλων που χαρακτηρίζονται από τα ίδια βασικά γνωρίσματα.

- Δειγματοληψία , λέγεται η διαδικασία επιλογής ενός ορισμένου αριθμού ατόμων, ζώων, κτλ… με τα ίδια βασικά γνωρίσματα που αποτελούν μέρος του γενικού πληθυσμού της έρευνας.

- Δείγμα , λέγεται ο συγκεκριμένος αριθμός της δειγματοληψίας. Το δείγμα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό του υπό μελέτη πληθυσμού, δηλαδή να αποτελεί μια μικρογραφία του πληθυσμού αυτού.

- Υποκείμενα , είναι ο συνολικός αριθμός του δείγματος και συμβολίζεται με το γράμμα Ν.

Πχ, Αν ο γενικός πληθυσμός των παιδιών της Α’ τάξης όλης της χώρας είναι 300.000 και ο ερευνητής λάβει ως δείγμα 300, τότε τα υποκείμενα είναι Ν = 300.

2.) Μέθοδος Δειγματοληψίας , λέγεται ο τρόπος με τον οποίο ο ερευνητής επιλέγει το δείγμα του, ή τον αριθμό των υποκειμένων, ή των περιπτώσεων της έρευνάς του. Διακρίνεται σε :

- Τυχαία δειγματοληψία .- Συστηματική δειγματοληψία , δηλαδή επιλογή σύμφωνα με

κάποιο αριθμητικό διάστημα (Πχ, αν πούμε το 500, τότε θα επιλεγεί το 1ο , το 500ο , το 1000ο , το 1500ο , κτλ… υποκείμενα) .

- Διαστρωματική δειγματοληψία , στην οποία επιλέγονται ορισμένα υποκείμενα ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική τους τάξη.

www.ptde.gr

3

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

3.) Μεταβλητές , ονομάζονται τα φαινόμενα και οι καταστάσεις για τα οποία ο ερευνητής συγκεντρώνει πληροφορίες, πχ, ηλικία, φύλο, επίδοση, κτλ…. Διακρίνονται σε :

- Ανεξάρτητες , που μελετώνται με τέτοιον τρόπο ώστε να μετρηθεί η επιρροή τους πάνω στις εξαρτημένες μεταβλητές.

- Εξαρτημένες , που υπόκεινται στις επιδράσεις των ανεξάρτητων μεταβλητών.

4.) Υποθέσεις , που είναι προτάσεις που εκφράζουν μια ή περισσότερες σχέσεις μεταξύ δύο ή περισσότερων μεταβλητών και είναι έτσι διατυπωμένες ώστε να μπορούν να επιβεβαιωθούν μέσω μιας ερευνητικής διαδικασίας. Διακρίνονται σε:

- Ερευνητικές υποθέσεις (Πχ, ο μέσος όρος Χ της επίδοσης ενός συνόλου είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος από αυτήν του γενικού συνόλου.)

- Μηδενικές υποθέσεις (Πχ, ο μέσος όρος Χ της επίδοσης ενός συνόλου είναι ίσος με αυτήν του γενικού συνόλου.)

- Εναλλακτικές υποθέσεις (Πχ, ο μέσος όρος Χ της επίδοσης ενός συνόλου είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος από αυτήν ενός άλλου συνόλου διαφορετικού από το γενικό σύνολο.)

5.) Τιμές , ονομάζονται οι αριθμοί, τα σύμβολα και οι χαρακτηρισμοί που αναφέρονται στις μεταβλητές. Όταν εκφράζονται στην ίδια κλίμακα ονομάζονται ομοειδείς ή στατιστικά δεδομένα και εκφράζονται : αριθμητικά (1,2,3…), ποιοτικά (καλός, κακός), κατηγορικά (αγόρι, κορίτσι).

Τα είδη των Επιστημονικών Ερευνών ανάλογα με τις τιμές μέτρησης που χρησιμοποιούν στην κωδικοποίηση, ανάλυση και αξιολόγηση των δεδομένων είναι :

1.) Ποσοτικές έρευνες (πχ, δημοσκοπικές, δημογραφικές, έρευνες, κα) 2.) Ποιοτικές έρευνες (πχ, Ιστορικές, Βιογραφικές, έρευνες, κα…)3.) ‘’Τρίγωνοποίηση’’ , η οποία είναι ένας συνδυασμός των δύο.

Η ΜΕΕ ανάλογα με τον τομέα της επιστήμης που υπηρετεί χαρακτηρίζεται ως :

- ‘’Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας’’, στον τομέα της εκπαίδευσης.

- ‘’Μεθοδολογία Κοινωνιολογικής Έρευνας’’, στον τομέα της Κοινωνιολογίας,

- Κτλ……

www.ptde.gr

4

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Κεφάλαιο 5.

Οι κατηγορίες των φοιτητικών - ερευνητικών εργασιών είναι :- Απλή φοιτητική εργασία- Προδιπλωματική ή Προπτυχιακή εργασία- Διπλωματική ή Πτυχιακή εργασία- Μεταπτυχιακή εργασία- Διδακτορική εργασία ή Διδακτορική διατριβή

Το θέμα της εργασίας :- Είτε δίνεται ‘’έτοιμο’’ στον φοιτητή- Είτε επιλέγεται από μια λίστα έτοιμων θεμάτων- Είτε διατυπώνεται από τον ίδιο τον φοιτητή

Κατά την πορεία μιας φοιτητικής έρευνας ακολουθούνται τα παρακάτω βήματα :

1.) Προσδιορίζεται ο τομέας της επιστημονικής έρευνας2.) Αναζητούνται σχετικοί κατάλογοι στις βιβλιοθήκες3.) Αναπτύσσεται ένας σύντομος κατάλογος θεμάτων της έρευνας4.) Επιλέγεται ένα συγκεκριμένο θέμα5.) Εντοπίζεται το βασικό σημείο αναφοράς της έρευνας6.) Προσδιορίζεται ο βασικός σκοπός της έρευνας7.) Προσδιορίζονται οι επιμέρους σκοποί και στόχοι της έρευνας8.) Διατυπώνονται διερευνητικά ερωτήματα (υποθέσεις,

προβληματισμοί, κα…)9.) Αναζητείται τι αξίζει και τι όχι, για να ερευνηθεί10.) Αναπτύσσεται ένα χρονοδιάγραμμα με τα στάδια της έρευνας11.) Συζητούνται τα παραπάνω με τον επιβλέποντα καθηγητή12.) Ανασυγκροτούνται οι δυνάμεις για την συνέχεια της δράσης

www.ptde.gr

5

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Κεφάλαιο 6.

Η μελέτη – επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικής με το ερευνούμενο θέμα έχει τρεις στόχους :

1.) Να διαπιστωθεί το πόσο και σε ποιες πτυχές έχει ήδη μελετηθεί από άλλους ερευνητές το θέμα. Ο ερευνητής ενημερώνεται περισσότερο από την ήδη κεκτημένη γνώση άλλων. Αν το θέμα έχει ήδη μελετηθεί διεξοδικά ίσως να μην χρειάζεται περαιτέρω έρευνα.

2.) Να χρησιμοποιηθούν τμήματα από άλλες μελέτες (παραπομπές) για την ενίσχυση και τεκμηρίωση των θέσεων του ερευνητή.

3.) Να παρουσιαστεί το στοιχείο της ‘’έκπληξης’’, δηλαδή καινούργια δεδομένα πάνω στο θέμα που δεν βρήκαν οι άλλοι ερευνητές.

Ο ερευνητής – φοιτητής καλό είναι να ακολουθήσει κατά την εργασία του τρία στάδια δράσης :

1.) Για την βιβλιογραφία μπορεί να κοιτάξει τα φοιτητικά του βιβλία, να πάει σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία, και να αναζητήσει πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Επίσης πρέπει να ελέγχει και το οικονομικό κομμάτι της έρευνας.

2.) Στο στάδιο αυτό οργανώνει τα δεδομένα του με διάφορους τρόπους (αλφαβητικά, με ετικέτες, ηλεκτρονικά, κα…) .

3.) Τέλος γράφει την εργασία του χωρίζοντας την σε κεφάλαια και υποκεφάλαια. Συνεχώς ανατροφοδοτείται με πληροφορίες ανασκαλίζοντας τις πηγές του, αναζητώντας νέες, και τέλος πηγαίνοντας σε συνέδρια, διαλέξεις, κτλ… Επίσης βρίσκεται σε συχνή επικοινωνία με το καθηγητή του.

www.ptde.gr

6

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Κεφάλαιο 7.

Τρόποι γραφής Παραπομπών :a) Σε βιβλίο : Το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, ο τίτλος του

βιβλίου (σε πλάγια γραφή), εκδόσεις [αν δεν υπάρχει εκδοτικός οίκος γράφουμε (χ.ε.) ] , τόπος - χρόνος, αριθμός σελίδας.Πχ, Μερακλής Μ. : Κοινωνική Συγκρότηση, (εκδόσεις) Οδυσσέας, Αθήνα 1992, 49 .

b) Σε περιοδικό : Το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, ο τίτλος του άρθρου σε εισαγωγικά, το όνομα του περιοδικού (σε πλάγια γραφή), ο τόμος ή τεύχος, ο χρόνος, η σελίδα.Πχ, Τσιπλητάρης Α. : << Μεθοδολογία Επιστημονικής έρευνας>>, (περιοδικό) Νέα Παιδεία, τ.72 , 1994, 125 – 132.

c) Σε Διδακτορική Διατριβή : Το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα σε ονομαστική πτώση, ο τίτλος της διατριβής (με πλάγια γραφή), η ένδειξη : δ/κή διατριβή, ο τόπος του πανεπιστημίου, ο χρόνος, η σελίδα.Πχ, Λυδάκη Α.: Μπαλαμέ και Ρομά : Οι Τσιγγάνοι των Άνω Λιοσίων, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1997, 27.

d) Πρωτόκολλα ή πρακτικά συνεδρίων : Το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, ο τίτλος της ανακοίνωσης σε εισαγωγικά, ο τίτλος του συνεδρίου (πλάγια), ο τόπος, ο χρόνος και η σελίδα.Πχ, Τσιπλητάρης Α. : <<Το κρυφό Αναλυτικό Πρόγραμμα στην κοινωνικοποιητική λειτουργία της σχολικής τάξης>>, Διεθνές Παιδαγωγικό Συνέδριο << ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ Ο ΠΛΑΤΩΝ>>, Αθήνα 1996, 137.

e) Σχόλια ή κριτικές του συγγραφέα καταγράφονται κατά κανόνα απευθείας στο κείμενο, χωρίς παραπομπές.

Τρόποι που παραθέτονται οι παραπομπές :Μέσα στο κείμενο μετά από παράθεση αποσπάσματος από ένα βιβλίο, γράφοντας το επώνυμο του συγγραφέα, χρονολογία και σελίδα. Πχ, ‘’...απόσπασμα…’’ , (Μερακλής, 1992, 49) .

1.) Στο τέλος της σελίδας με τον ίδιο τρόπο.2.) Στο τέλος του κάθε κεφαλαίου ή στο τέλος ολόκληρης της

εργασίας ή βιβλίου ανά κεφάλαιο.

Βιβλιογραφία : Είναι όλοι οι συγγραφείς από τα έργα των οποίων αντλήθηκαν πληροφορίες ή έγιναν παραπομπές στο βιβλίο ή εργασία. Πάντοτε γράφεται στο τέλος, και οι συγγραφείς παρατίθενται σε αλφαβητική σειρά χωριστά οι ελληνόγλωσσοι και οι ξενόγλωσσοι.

www.ptde.gr

7

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Κεφάλαια 8 – 9.

- Η επιστημονική έρευνα αποτελεί βασική προϋπόθεση της επιστήμης και είναι ταυτόσημη με αυτήν. Ο επιστήμονας (πρέπει να) διακρίνεται από :

1.) Επιστημονική επάρκεια – κατάρτιση, μεθοδικότητα, επιμονή και υπομονή. Να αμφισβητεί υπάρχουσες θέσεις και θεωρίες, να διψά για την προσέγγιση της αλήθειας, να χρησιμοποιεί αν χρειαστεί παλιές ή παρεξηγημένες θεωρίες.

2.) Αγάπη – συμπόνια – σεβασμό για τον άνθρωπο, αλλά και φιλαλήθεια και ειλικρίνεια όσον αφορά τις απόψεις του.

3.) Η επιστημονική προσφορά του να διακρίνεται από πρωτοτυπία, ανακάλυψη του νέου, πρόθεση για βελτίωση του κόσμου.

Τα βασικότερα κίνητρα του ερευνητή είναι :1.) Ο αλτρουισμός, δηλαδή η ανιδιοτελής αγάπη για τον άνθρωπο.2.) Η φιλοδοξία, μέσα στα θεμιτά πλαίσια (πχ, ανάπτυξη γοήτρου για

την χώρα που προέρχεται, κατάργηση εθνικισμού – ρατσισμού).3.) Το χρήμα, το οποίο αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για έρευνα.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ – ΣΤΑΔΙΑ

- Ο προσδιορισμός του τομέα των επιστημών- Ο προσδιορισμός του προβλήματος – θέματος- Η διατύπωση των υποθέσεων ή της προβληματικής- Η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας- Η διατύπωση του θέματος- Η επιλογή της μεθόδου – ανάπτυξης του οργάνου συλλογής

πληροφοριών

ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ : ΕΚΤΕΛΕΣΗ – ΣΤΑΔΙΑ

- Συλλογή των πληροφοριών – στοιχείων- Κωδικοποίηση – ανάλυση – ερμηνεία- Αξιολόγηση- Συμπεράσματα- Προτάσεις προοπτικές- Παρουσίαση - Δημοσίευση

www.ptde.gr

8

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Μέρος Β΄ Οι Μέθοδοι της Επιστημονικής Έρευνας

- Μέθοδος είναι, η πορεία – τρόποι που ακολουθεί ο μελετητής προκειμένου να αντλήσει πληροφορίες για την έρευνά του, και να ερευνήσει - προσεγγίσει – εξετάσει το ‘’υποκείμενο’’ της έρευνάς του. Οι πιο βασικές μέθοδοι της έρευνας είναι :

1. Η βιβλιογραφική2. Η παρατήρηση3. Το ερωτηματολόγιο4. Η συνέντευξη5. Το πείραμα6. Το κοινωνιόγραμμα7. Τα τεστ (νοημοσύνης, γνώσεων και δεξιοτήτων, προσωπικότητας

– κοινωνικότητας)8. Η ανάλυση περιεχομένου

Σημαντική Σημείωση : Δίπλα από το όνομα της κάθε μεθόδου, αναγράφονται ορισμένες σελίδες οι οποίες παραπέμπουν στο βιβλίο όπου και υπάρχει παράδειγμα του τρόπου εφαρμογής της εκάστοτε μεθόδου έρευνας. Για την καλύτερη κατανόηση των μεθόδων έρευνας καλό είναι να κάνετε μια ανάγνωση τα παραδείγματα αυτά.

www.ptde.gr

9

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

1. Η Βιβλιογραφική μέθοδος έρευνας. (σελ. 45 – 62)Αποτελεί την αφετηρία κάθε επιστημονικής έρευνας και διακρίνεται σε δύο κατηγορίες :

α.) Την επισκόπηση της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας, η οποία στοχεύει στον προσδιορισμό της σκοπιμότητας και εγκυρότητας της έρευνας, έτσι ώστε να μην πέσει ο ερευνητής σε πλάνη ή αποτυχία. Ακόμη του δίνει την δυνατότητα :

Να προσδιορίσει τις πτυχές του θέματος που επέλεξε, οι οποίες έχουν ερευνηθεί ελλιπώς ή καθόλου από άλλους.

Να αναπτύξει το θεωρητικό πλαίσιο των προβληματισμών του Να κάνει συγκρίσεις – παραλληλισμούς με στοιχεία άλλων

ερευνητών Να προβλέψει δυσκολίες που μπορεί να ξεπεράσει Να μπορεί να παρουσιάσει τα νέα στοιχεία που προκύπτουν από

την έρευνά του.

β.) Την αυτοτελή βιβλιογραφική έρευνα, που σκοπεύει να ερευνήσει, και έπειτα, να αναπτύξει το θέμα της έρευνας μόνο βιβλιογραφικά, χωρίς δηλαδή την συλλογή καινούργιων στοιχείων από τον ερευνητή, μονάχα χρησιμοποιώντας όσα στοιχεία ήδη υπάρχουν. Προκειμένου να διεξαχθεί μια βιβλιογραφική μελέτη - έρευνα απαιτούνται :

Να προσδιοριστεί το θέμα της έρευνας Να γίνει επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, και η συλλογή

του σχετικού βιβλιογραφικού υλικού Να προσδιοριστεί ο βασικός στόχος της έρευνας Να προσδιοριστούν οι βασικές διαστάσεις του θέματος Να αναπτυχθεί το σχέδιο / διάρθρωση της έρευνας Να αναπτυχθούν τα κείμενα ανά κεφάλαιο Να προσδιοριστούν τα συμπεράσματα, να αναλυθούν τα

αποτελέσματα, και να γίνουν σχόλια και επισημάνσεις.

Οι πηγές τις βιβλιογραφικής έρευνας διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες :1.) Πρωτογενείς πηγές : διάφορες εκδόσεις, άρθρα, πρακτικά

συνεδρίων, αναφορές και εκθέσεις, πτυχιακές εργασίες και διατριβές, διάφοροι κατάλογοι, δικτυακοί τόποι, κα…

2.) Δευτερογενείς πηγές : μονογραφίες, επετηρίδες, ενημερωτικά δημοσιεύματα, περιλήψεις δημοσιευμάτων, κα…

3.) Τριτογενείς πηγές : οδηγοί ειδικής και γενικής βιβλιογραφίας, εγκυκλοπαίδειες, κα…

2. Η μέθοδος της Παρατήρησης. (σελ 66 – 78 & 85 - 126)

www.ptde.gr

10

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Η παρατήρηση (ως μέσο ΜΕΕ) ορίζεται ως, η προσεκτική παρακολούθηση και καταγραφή της εκτύλιξης των φαινομένων, χωρίς πρόθεση τροποποίησής τους, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα μέσα μελέτης και έρευνας. Διακρίνεται σε άμεση (πχ, παρατήρηση της επίδοσης ενός μαθητή μέσα στην τάξη), και έμμεση (πχ, παρατήρηση της επίδοσης ενός μαθητή μέσα από τα γραπτά του). Πολύ σημαντικό είναι ο ερευνητής να παρατηρεί αντικειμενικά αποβάλλοντας όποιες προκαταλήψεις έχει. Τύποι παρατήρησης (γενικά) είναι :

Η αυτοπαρατήρηση ( ή ενδοσκόπηση) Η ετεροπαρατήρηση (επιστημονική παρατήρηση) Η τυχαία – ευκαιριακή – συμπτωματική παρατήρηση Η συστηματική (επιστημονική) ή μεθοδική παρατήρηση Η ενόργανη παρατήρηση (με χρησιμοποίηση δηλαδή συσκευών

παρατήρησης, ο ερευνητής βλέπει χωρίς να τον βλέπουν) Η συμμετοχική παρατήρηση

Για να κάνουμε μια εργασία που στηρίζεται στην παρατήρηση ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα :

1.) Προσδιορίζουμε το θέμα μας2.) Μελετάμε την σχετική με το θέμα βιβλιογραφία (επισκόπηση)3.) Καθορίζουμε τους στόχους και επισημαίνουμε προβλήματα4.) Προσδιορίζουμε τον πληθυσμό και καθορίζουμε το δείγμα (Ν)5.) Ελέγχουμε τις μεθόδους παρατήρησης και προσέχουμε ώστε η

παρατήρησή μας να είναι επαρκής6.) Καταγράφουμε της παρατηρήσεις μας είτε αυθόρμητα (κρατώντας

‘’πρωτόκολλο’’ σε ένα χαρτί) είτε συστηματοποιημένα (με κλείδες, πίνακες, σχήματα, διαγράμματα, κα…)

7.) Κωδικοποιούμε, αναλύουμε, ερμηνεύουμε, συνθέτουμε τα ευρήματα που προκύπτουν από τις παρατηρήσεις μας και βγάζουμε τα συμπεράσματά μας

8.) Συνθέτουμε την εργασία μας, στηριζόμενοι και στα βιβλιογραφικά μας στοιχεία και, τέλος παρουσιάζουμε – δημοσιεύουμε την εργασία.

Παράγοντες που δυσχεραίνουν την παρατήρηση αναφέρονται : Στον παρατηρητή (προδιαθέσεις, πείρα, προσωπικότητα) Στην κατάσταση παρατήρησης (απρόοπτα) Στο αντικείμενο παρατήρησης (ιδιαιτερότητες αντικειμένων) Στα όργανα που χρησιμοποιούνται (τρόπος κατασκευής, σχήμα)

3. Η μέθοδος του Ερωτηματολογίου. (σελ 85 – 126)

www.ptde.gr

11

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Η τεχνική της σύνταξης του ερωτηματολογίου έχει στόχο την όσο το δυνατόν σύντομη, σαφή και περιεκτική διατύπωση της κάθε ερώτησης και προϋποθέτει :

Να προσδιοριστεί το θέμα της έρευνας – μελέτης Να μελετηθεί η σχετική βιβλιογραφία (επισκόπηση) Να προσδιοριστούν οι στόχοι και τα προβλήματα Να προσδιοριστεί ο πληθυσμός και το δείγμα (Ν) Τέλος συντάσσεται - αναθεωρείται το ερωτηματολόγιο

- Πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και το είδος των ερωτήσεων, και η διάρθρωση και παρουσίαση του ερωτηματολογίου.

Οι απαιτήσεις της σύνταξης του ερωτηματολογίου :Α.) Οι ερωτήσεις πρέπει :

Να μεταφράζουν τους στόχους της έρευνας Να προκαλούν ενδιαφέρον στα υποκείμενα Να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των υποκειμένων Να δίνουν έναν χαρακτήρα προσωπικό Να είναι απλές και σύντομες Να είναι σεμνές και προσεγμένες Να επιτρέπουν στα δεδομένα να κωδικοποιηθούν κι να αναλυθούν

Β.) Πρέπει να υπολογιστούν αυστηρά ο τρόπος, ο τόπος και ο χρόνος της διανομής του.Γ.) Πρέπει να υπολογιστούν αυστηρά επίσης ο τρόπος, ο τόπος και ο χρόνος συλλογής των ερωτηματολογίων.Δ.) Πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις απαιτήσεις της κωδικοποίησης, ανάλυσης, ερμηνείας και αξιολόγησης των δεδομένων, αλλά και στις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των προγραμμάτων (πχ, SPSS, EXCEL, κα…).

Τα είδη των ερωτήσεων είναι δύο : Οι ανοιχτές ερωτήσεις (Ερώτηση : Ποια η γνώμη σας για το τάδε

θέμα; , Απάντηση : Η γνώμη μου είναι….) Οι κλειστές ερωτήσεις, οι οποίες και διακρίνονται σε

- Ερωτήσεις διχοτόμησης (ΝΑΙ – ΟΧΙ)- Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής (πχ, Ερώτηση : Ποια

μαθήματα από τα παρακάτω σου αρέσουν; )- Ερωτήσεις βεντάγιας (πχ, Ερώτηση : Πως σου φάνηκε η

ταινία, καλή, μέτρια ή κακή; )

4. Η μέθοδος της Συνέντευξης. (σελ 85 – 126)

Συνέντευξη στην ΜΕΕ, είναι η διαδικασία κατά την οποία ο ερευνητής συγκεντρώνει τα στοιχεία του με άμεση επαφή με το υποκείμενο της

www.ptde.gr

12

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

έρευνας. Υπάρχουν 4 είδη συνεντεύξεων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά ως εργαλεία έρευνας : η δομημένη, η μη δομημένη, η μη κατευθυντική, και η εστιασμένη συνέντευξη.

Η διεξαγωγή της συνέντευξης προϋποθέτει : Να προσδιοριστεί το θέμα της έρευνας – μελέτης Να μελετηθεί η σχετική βιβλιογραφία (επισκόπηση) Να προσδιοριστούν οι στόχοι και τα προβλήματα Να προσδιοριστεί ο πληθυσμός και το δείγμα (Ν) Να διατυπωθούν οι ερωτήσεις σε ένα ερωτηματολόγιο ή κατάλογο Να έχει την κατάλληλη δομή για την επεξεργασία των δεδομένων

- Η συνέντευξη έχει τις ίδιες απαιτήσεις με το ερωτηματολόγιο, η μόνη διαφορά είναι ότι είναι άμεση η επαφή υποκειμένου και ερευνητή.- Επίσης τα είδη των ερωτήσεων είναι ίδια με το ερωτηματολόγιο (ανοικτές και κλειστές).

Πλεονεκτήματα συνέντευξηςΗ άμεση σχέση με το υποκείμενο επιτρέπει στον ερευνητή να ανιχνεύσει ιδέες, κίνητρα, συναισθήματα, κα… κάτι που δεν μπορεί να γίνει με το ερωτηματολόγιο μόνο.

Μειονεκτήματα συνέντευξηςΟ ερευνητής αναγκάζεται να περιορίσει τα υποκείμενά του. Επίσης επειδή ο ίδιος ρωτά και καταγράφει τις απαντήσεις υπάρχει πρόβλημα ‘’παραποίησης’’ της αλήθειας, είτε επειδή υπάρχει κακή ποιότητα επικοινωνίας, είτε επειδή ο ίδιος είναι προκατειλημμένος απέναντι στο υποκείμενο. Ακόμα τα έξοδα είναι αυξημένα και ίσως υπάρχει δυσκολία όσον αφορά τον χρόνο, τρόπο, και τόπο οπού θα λάβει χώρα η συνέντευξη.

Προϋποθέσεις προετοιμασίαςΌπως και στο ερωτηματολόγιο, η συνέντευξη προϋποθέτει :

Σε πρώτο στάδιο, να καταγραφούν οι ερωτήσεις Σε δεύτερο στάδιο, να ταξινομηθούν ανά τομείς περιεχομένων Έπειτα να διεξαχθεί μια δοκιμαστική – πιλοτική έρευνα, κατά την

οποία ζητείται από τα υποκείμενα να αξιολογήσουν και το ερωτηματολόγιο, αλλά και να υποβάλλουν (αν έχουν) προτάσεις. Ουσιαστικά πρόκειται για διαδικασία ανατροφοδότησης.

5. Η μέθοδος του Πειράματος. (σελ 127 – 134)

Πείραμα είναι μια ΜΕΕ, κατά την οποία παράγονται με τεχνητά μέσα ορισμένα φαινόμενα (φυσικά, ψυχικά, ηθικά, κα…), με στόχο την απόκτηση νέας γνώσης ή την επαλήθευση μιας υπόθεσης.

www.ptde.gr

13

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

- Στο πείραμα ο ερευνητής ξεκινά πάντα από μια υπόθεση (αιτία ενός γεγονότος) και προσπαθεί να την επαληθεύσει μέσα από πειραματικές διαδικασίες μέσα από τις οποίες μπορεί να τροποποιήσει το αποτέλεσμα.- Την αιτία του γεγονότος ονομάζουμε ανεξάρτητη μεταβλητή, ενώ την συνέπεια ονομάζουμε εξαρτημένη μεταβλητή. - Όταν εφαρμόζουμε το πείραμα σε ομάδες εκτός από την πειραματική ομάδα, έχουμε και την ομάδα ελέγχου προκειμένου να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα του πειράματος.

Πχ, Σε μια ομάδα γυναικών με καρκίνο της μήτρας (πειραματική ομάδα) δίνουμε ένα καινούργιο φάρμακο, ενώ σε μια άλλη ομάδα (ομάδα ελέγχου) δίνουμε το παλιό – γνωστό φάρμακο. Η υπόθεση που προσπαθούμε να επαληθεύσουμε είναι προφανώς ότι ‘’το καινούργιο φάρμακο είναι καλύτερο’’ . Ανάλογα με τις μεταβολές στο αίτιο – ανεξάρτητη μεταβλητή του πειράματος (το οποίο είναι το φάρμακο) επηρεάζεται το αποτέλεσμα – εξαρτημένη μεταβλητή (το οποίο είναι η ποιότητα ίασης των ασθενών). Αν μετά από το χρονικό διάστημα του πειραματισμού το καινούργιο φάρμακο (ως έχει) είναι καλύτερο τότε επαληθεύτηκε η υπόθεση μας, αλλιώς τροποποιούμε το καινούργιο φάρμακο και επαναλαμβάνουμε την μελέτη προσπαθώντας να επαληθεύσουμε την υπόθεση μας.

6. Η μέθοδος του Κοινωνιογράμματος.(σελ 137 – 148)

www.ptde.gr

14

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Με την μέθοδο αυτή (της Κοινωνιομετρίας) ο ερευνητής παρατηρεί, καταγράφει και αξιολογεί τις κοινωνικές σχέσεις των μελών μιας ομάδας, με άλλα λόγια την δομή της ομάδας. Η μέθοδος αυτή καθαυτή δεν λύνει τα προβλήματα της ομάδας, μονάχα τα εντοπίζει. Το μεθοδολογικό εργαλείο (όργανο) που χρησιμοποιείται σε αυτήν είναι το Κοινωνιόγραμμα. Η ανάπτυξη του γίνεται με την απάντηση ενός ερωτηματολογίου από όλα τα μέλη της ομάδας, στο οποίο το κάθε μέλος καταγράφει τις προτιμήσεις ή απορρίψεις που έχει για τους άλλους (δηλαδή ποια άτομα συμπαθεί – θέλει κοντά του, και με ποια έχει πρόβλημα – αντιπαθεί) . Στόχος του Κοινωνιογράμματος είναι λοιπόν η καταγραφή των προβλημάτων σε μια ομάδα με σκοπό την επίλυση τους, μέσα από περαιτέρω έρευνα.

Παρακάτω βλέπουμε μια μορφή κοινωνιογράμματος :

7. Η μέθοδος των Τεστ. (σελ 153 – 210)

www.ptde.gr

15

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Κύρια χαρακτηριστικά των τεστ είναι : Το περιεχόμενο, η διατύπωση και η διάταξη των ερωτήσεων είναι

μεθοδικά μελετημένα Το υλικό, οι οδηγίες εφαρμογής, και ο τρόπος βαθμολογίας των

τεστ είναι απόλυτα καθορισμένα – σταθμισμένα. Το υποκείμενο ερευνάται σε σχέση με μια ομάδα ατόμων, τα οποία

έχουν την ίδια με αυτό δομή συμπεριφοράς Οι ερωτήσεις επιτρέπουν να μετρηθεί, με ειδικά όργανα (υλικά ή

άυλα) μια ιδιότητα ή ικανότητα του ατόμου. Η επανάληψη της εξέτασης υπό τις ίδιες συνθήκες πρέπει να έχει

τα ίδια αποτελέσματα.

Υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες τεστ :

1.) Τεστ Νοημοσύνης , με κλίμακες μέτρησης πχ, την κλίμακα Binnet, την κλίμακα WISC, κα…

2.) Τεστ Γνώσεων . Απώτερος στόχος τους είναι να γίνεται η αξιολόγηση των μαθητών αντικειμενικά δηλαδή :

- την σύγκριση των παιδιών μεταξύ τους σε ίδιες ικανότητες και ιδιότητες

- την αποφυγή να εισάγει ο δάσκαλος στην αξιολόγηση υποκειμενικά κριτήρια

- των εντοπισμό των δυσκολιών κατά ηλικία

Τα τεστ αυτά κατασκευάζονται έπειτα από συνεργασία ερευνητή και δασκάλου αφού πρώτα καθοριστούν …

- οι γενικοί και ειδικοί στόχοι- η οργάνωση των περιεχομένων διδασκαλίας (των

γνώσεων που θέλουμε να εξετάσουμε) σε μια σειρά ερωτήσεων

- η κλίμακα αξιολόγησης…και εφαρμόζονται κυρίως , 1.) πριν την εφαρμογή μιας νέας μεθόδου διδασκαλίας, και 2.) μετά την εφαρμογή αυτής. Ορίζονται δύο ομάδες (όπως και στο πείραμα) η πειραματική ομάδα, και η ομάδα έλεγχου. Ουσιαστικά ελέγχουμε δηλαδή τα αποτελέσματα της εφαρμογής μιας νέας μεθόδου διδασκαλίας.

3.) Τεστ αξιολόγησης προσωπικότητας , κάποια από τα οποία είναι : προβολικά τεστ, τεστ Roscharch, κλίμακα παιδικού άγχους, τεστ κοινωνικότητας ή κοινωνικής προσαρμοστικότητας, τεστ Corman και Bellak, κα…

Ορισμένες επιφυλάξεις για τα τεστ :

www.ptde.gr

16

Σημειώσεις Μεθοδολογίας Επιστημονικής Έρευνας - Με βάση το βιβλίο

Η στάθμιση δεν είναι ποτέ πλήρης (πάντοτε υπεισέρχονται τόσο υποκειμενικοί όσο και αντικειμενικοί παράγοντες)

Ο τεχνικός χαρακτήρας των σχέσεων ερευνητή – υποκειμένου μπορεί να προκαλέσει ασυνήθιστες ή απρόσμενες αντιδράσεις, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε λανθασμένες εκτιμήσεις

Το περιεχόμενο κάθε τεστ είναι προσανατολισμένο σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα άτομα αυτής της κουλτούρας και να ζημιώνονται τα άτομα που δεν ανήκουν σε αυτήν.

8. Η μέθοδος Ανάλυσης Περιεχομένου. (σελ 213 – 241)

Η μέθοδος έρευνας αυτή, αντλεί στοιχεία για την έρευνα του θέματος από πηγές όπως , έντυπο υλικό (οποιαδήποτε μορφής), έργα τέχνης, μη λεκτική επικοινωνία, κα… Βασικές απαιτήσεις της μεθόδου είναι :

- Η αντικειμενικότητα : η ανάλυση των πηγών πρέπει να είναι απαλλαγμένη από συναισθήματα και προκαταλήψεις του ερευνητή

- Η εγκυρότητα : η ανάλυση να είναι αποδεκτή – αδιαμφισβήτητη και από άλλους ερευνητές.

- Η αξιοπιστία : οι δοκιμαστικές εφαρμογές – πιλοτικές έρευνες να είναι αξιόπιστες.

Τα πλεονεκτήματα αυτής της μεθόδου είναι η πιστότητα, η σαφήνεια, η πληρότητα, η σύγκριση και η γενίκευση.Τα κύρια μειονεκτήματα είναι ότι η μέθοδος αυτή είναι σχολαστική, χρονοβόρα και κοπιαστική.

Τα βασικά στάδια διεξαγωγής της μεθόδου είναι : Η διατύπωση του θέματος ή προβλήματος Η ανάπτυξη της προβληματικής ή/και των υποθέσεων Ο προσδιορισμός των εντύπων και ο τόπος αναζήτησής τους Ο καθορισμός των λημμάτων ως μονάδων μέτρησης Η κωδικοποίηση των λέξεων ή φράσεων – κλειδιών

Παραδείγματα θεματικής είναι :- Ο ρόλος των φύλων μέσα από την λογοτεχνία.- Η βία στα σχολεία μέσα από τα συνθήματα στους τοίχους και τις

τουαλέτες.- Τα στερεότυπα μέσα από τα σχολικά βιβλία του Δημοτικού.

www.ptde.gr

17