IES CONCEPCIÓN ARENAL DEPARTAMENTO DE LATÍN · 2019-11-21 · corporais, e incorporar a...

IES CONCEPCIÓN ARENAL DEPARTAMENTO DE LATÍN

LATÍN

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA 1º DE BACHARELATO

CURSO 2019-2020

2

“A educación non é posible sen que se ofreza ao espírito unha imaxe do home tal como debe ser. Nela a utilidade é indiferente ou, polo menos, non é esencial. O fundamental nela é καλόν, é dicir a beleza, no sentido normativo da imaxe, imaxe anhelada, do ideal”.

Werner Jaeger. Paideia.

3

ÍN D I C E 1. RELACIÓN CON OUTRAS ÁREAS E CONTIDOS TRANSVERSAIS ...................................... 4

1.1. RELACIÓN CON OUTRAS ÁREAS ............ ............ ............ ............. ............ ............ ............. 4 1.2. CONTIDOS TRASVERSAIS ............ ............ ............ ............ ............ ............ ................ 5 2. OBXECTIVOS ............................... ....................................................................................... 6 2.1. OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO..............................................................................................6 2.1 OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DO LATÍN………………………………………………………………….... 7 3. COMPETENCIAS CLAVE..................................................................................................................... 8 4. OBXECTIVOS, CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E COMPETENCIAS CLAVE DE CADA TEMA........................................................................................... 11 4.1.TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS ......................................................................................... 20 4.2.CONTIDOS MÍNIMOS ................................................................................................................... 25 4.3.SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS MÍNIMOS PARA ALUMNOS/AS PENDENTES ..................... 26 5. METODOLOXÍA .................................................................................................................................. 27 5.1CRITERIOS XERAIS .......................................................................................................................... 27 5.2 CRITERIOS ESPECÍFICOS, ENSINANZA-APRENDIZAXE DO LATÍN ............................................. 28 6. AVALIACIÓN .................................................................................................................................... 30

6.1 INDICADORES DE LOGRO PARA A AVALIACIÓN DO PROCESO DE ENSINO ............................... 31

6.2.AVALIACIÓN DO LATÍN ...................................................................................................................... 31 6.2.1.INTRODUCIÓN ............................................................................................................................... 31 6.2.2.AVALIACIÓN DOS CONTIDOS........................................................................................................ 33 6.2.3.AVALIACIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE………………………………………………………….. 35 6.2.4.AVALIACIÓN DE SETEMBRO E ALUMNOS PENDENTES.................................... ......................... 37 6.2.5.ALUMNOS QUE CAMBIAN A MATERIA PROPIA DE MODALIDADE………………………………… 37 7. PLAN DE REFORZO…………………………………………………………………………………………. 37 8. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE……………………………………………………………………………….. 38 9. ALUMNOS REPETIDORES………………………………………………………………………………….. 38 10. OUTRAS ACTIVIDADES DO DEPARATAMENTO................................................................................. 38 10.1 PLAN LECTOR………………………………………………………………………………………………….. 38 10.2. EXCURSIÓNS E OUTRAS ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES……………………………………….. 39

4

1. RELACIÓN CON OUTRAS ÁREAS E CONTIDOS TRANSVERSAIS

1.1.RELACIÓN CON OUTRAS ÁREAS. Partindo da base de que en educación o que se trata de alcanzar é unha formación integral do individuo, non podemos illar as distintas áreas ou materias que determinan dita formación; non podemos, ademais, porque sería ir contra natura no avance do pensamento e a evolución da civilización. Ningunha das distintas áreas do proxecto educativo ten sentido ningún illada das demais. O latín non ía ser menos. A súa relación coas distintas materias pódese facer desde moi diversos puntos de vista. Nós farémolo en base a tres criterios:

! o criterio da lingua: Sexa como lingua nai das linguas romances, sexa como lingua base das distintas metalinguaxes utilizadas nas diversas áreas.

! o criterio dos contidos: O legado de Roma como base da cultura occidental en case que todas as súas manifestacións.

! o criterio do traballo nos textos: O alumno aprende a relacionar, comparar, sintetizar e elixir. Xa que non se traballa só para saber senón tamén para aprender, a análise e tradución de textos é un procedemento moi valioso, ademais de poder proporcionar material de primeira man a outras disciplinas.

En base a estes criterios podemos relacionar o latín con:

" Lingua e literatura Galega e Castelá.- A relación coas dúas linguas é obvia polo feito

sabido que o latín é a súa lingua nai; ademais no estudo das linguas manéxase procedementos e contidos semellantes e que se complementan moi ben. Polo que respecta á literatura, cómpre indicar que hai certos elementos nos que é necesario o referente latino: os tópicos universais, a delimitación dos xéneros literarios, a importancia da mitoloxía, as traducións de autores clásicos por famosos escritores e, incluso, o propio concepto de crítica literaria e a súa terminoloxía. Por último, ao traballar sempre con textos clásicos (polo xeral literarios) o alumno aprende a manexar certos elementos nunha lingua que non é a súa e a afondar no seu coñecemento por medio da tradución.

" Linguas estranxeiras: o propio mecanismo de análise e tradución de texto permite ao alumno un acceso aos conceptos lingüísticos fundamentais que se barallan en todas as linguas, sexan romances ou non, unha interiorización dos mecanismos que regulan a linguaxe, que é o fundamental no perfeccionamento dunha determinada lingua. Coas linguas romances, ademais, ten o engadido de ser a súa base léxica e gramatical.

" Xeografía, historia e arte: Se cremos que para coñecer ben o presente é necesario coñecer ben o pasado, o estudo dun pasado como o de Roma que deixou pegadas aínda hoxe evidentes (e non só arquitectónicas ou artísticas, senón tamén políticas e sociais) ten que ter relación con cada unha destas disciplinas. Non cabe dúbida de que se se traballa con textos históricos adecuados (algo ademais moi común no ensino da lingua latina) se está utilizando información de primeira man.

5

Iso canto aos contido, canto á lingua pódese dicir que moi terminoloxía que se utiliza nestas áreas procede do latín e que o estudo da toponimia, por exemplo, é útil á xeografía. Por último, cremos que tamén é importante a relación que pode ter o concepto de historiografía antiga coa actual.

" Áreas de ciencia e tecnoloxía.- Con estas áreas a relación da lingua e cultura latina maniféstase en dúas direccións:

- Achega de raíces léxicas que son a base da linguaxe científico-tecnolóxica e que moitas veces se aprende sen entender completamente a súa semántica. O estudo desas raíces latinas facilita a súa comprensión e a súa aprendizaxe. O mesmo ocorre coa bioloxía.

- Canto aos contidos mesmos, moitas das teorías científicas teñen a súa base en formulacións clásicas, e algunhas delas, aínda se estudan e teñen vixencia hoxe en día, de tal forma que ao estudalas, sería moi necesario ter en conta o contexto en que foron realizadas e que moitas veces lles dá un sentido máis amplo e verdadeiro.

" Filosofía e ética.- Como no caso anterior, boa parte da metalinguaxe filosófica e dos seus

contidos e preguntas ten a súa orixe no mundo clásico (ben é certo que máis no grego que no latino), polo tanto a relación que manteñen é case intrínseca. Coa ética a relación pode ser tamén moi interesante non só tamén nos seus fundamentos senón tamén na comparación dos comportamentos éticos entre dúas culturas diferentes e moi distanciadas no tempo, pero que, á vez, unha delas (a latina) é orixe da outra (a cultura europea actual).

1.2. CONTIDOS TRASVERSAIS Os contidos transversais aquí tratados non os consideramos menos importantes cos contidos específicos delimitados na programación. De feito algúns dos puntos agora indicados están tamén presentes e desenvolvidos nesoutra parte do currículo. " Educación para a paz:

- Analizar e recoñecer nos textos clásicos as achegas de personaxes que, nun mundo que nos parece tan belicoso, fixeron ou dixeron algo en fomento da paz.

- Relacionar e valorar a inutilidade das reaccións violentas e as imposicións pola forza, analizando feitos relacionados coa expansión romana.

" Educación para a igualdade:

- Igualdade das clases. Reflexionar, opinar e comparar a relación entre as clases sociais na antiga Roma e hoxe en día.

- Igualdade das razas. Comparar e opinar sobre as relacións entre os distintos pobos e razas en Roma e hoxe en día.

- Igualdade dos pobos. Comparar e opinar sobre as relacións de dominio duns pobos sobre outros na antigüidade e no mundo actual.

- Igualdade dos sexos. Reflexionar e opinar sobre a situación da muller na antiga Roma.

Todos estes contidos pódense exercitar utilizando documentos ou opinións de distintos personaxes, tamén analizando feitos históricos, sempre tendo en conta as circunstancias cos

6

rodean. Non obstante pensamos que o estudo da lingua latina pode exercer tamén un papel moi importante, xa que o coñecemento das distintas realidades lingüísticas, a valoración da súa individualidade e das súas relacións supón tamén a valoración, coñecemento e respecto polas sociedades ou pobos que a falan, se a lingua é, como a maioría pensamos, o medio de expresión fundamental dunha cultura. " Educación para o respecto do medio: Recoñecer e identificar no contorno próximo restos

arqueolóxicos relacionados coa cultura latina e manter un compromiso para acadar o mantemento e conservación de todas as pegadas do mundo clásico.

" Educación para un compromiso cívico: A lingua como instrumento de relación, de

transmisión de ideas e opinións. Reflexionar, neste sentido, sobre a importancia do diálogo para chegar a acordos e sobre o respecto ás opinións e xuízos dos demais.

" Educación para o lecer:

- Identificar formas de diversión de hoxe coa súa orixe greco-latina. - Comparar a evolución das distintas formas de ocio, e mesmo o seu propio

concepto, no mundo clásico e hoxe en día. - A lingua como xogo: distintas formas de acercamento á lingua latina a

través de actividades lúdicas. O papel da linguaxe no lecer actual.

2. OBXECTIVOS

2.1 OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan: - a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática. - b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. - c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller. - d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos. - e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

7

- f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia. - g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades. - h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura. - i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada. - l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes da antigüidade clásica que realizaran achegas importantes á nosa cultura e sociedade, ou a outras culturas do mundo. - m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora. - n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación. - ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Hispania e, mais en concreto, de Gallaecia; participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito. - o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua latina como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Hispania e, mais en concreto, de Gallaecia. Coñecer, tamén e valorar a importancia do uso da lingua latina como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas linguas románicas.

2.1. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DO LATÍN

" Coñecer os mecanismos básicos da lingua e cultura latinas que permitan a interpretación e

análise global de textos latinos sinxelos. " Recoñecer a orixe latina das linguas romances, en especial das liguas galega e castelá,

utilizando axeitadamente o manexo de fontes antigas diversas. " Recoñecer en que medida o presente é resultado do pasado, identificando aqueles

fenómenos que partindo do pasado seguen vivos na actualidade.

8

" Interpretar, por medio da lingua e cultura latina, os conceptos de diversidade e igualdade das culturas, estudando o legado de Roma no ámbito xeográfico e lingüístico local, galego, hispánico e europeo.

" Recoñecer a importancia da aprendizaxe das linguas (a nivel sincrónico e diacrónico) como

medio de coñecemento e interpretación de todos os aspecto da realidade. " Valorar os vínculos comúns que o legado de Roma proporcionou a Europa e apreciar e

valorar as diferenzas intrínsecas de cada nación, aprendendo a respectalas.

3. COMPETENCIAS CLAVE As competencias sinalan un marco xeral, que logo se concretará nuns obxectivos, uns contidos (conceptuais, procedementais e actitudinais) e nuns criterios de avaliación específicos para cada unidade. Nalgúns casos, e dada a conexión entre os distintos temas da materia, repetirase o enunciado de ditas competencias nas diferentes unidades.

• COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA (CCL)

Esta competencia refírese á utilización da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita, ás normas de comunicación á comunicación coas outras linguas. Neste marco desenvolvemos as seguintes habilidades:

• Recuperar, interpretar, organizar e comprender a información dun texto escrito

ou oral a información dun texto facendo reflexión sobre ela. • Manter unha actitude positiva cara a lectura. • Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia. • Utilizar o vocabulario adecuado, as estructuras lingüísticas e as normas

ortográficas e gramaticais para elaborar textos escritos e orais • Compoñer distintos tipos de textos de forma creativa con sentido literario. • Respectar as normas de comunicación en calquera contexto: quenda de palabra,

escoitar atentamente ao interlocutor..... • Manexar elementos de comunicación non verbal, ou en diferentes rexistros, nas

diversas situacións comunicativas. • Entender o contexto sociocultural de la lingua, así como a súa historia pera un

mellor uso da mesma. • Manter conversacións noutras linguas sobre temas cotiás en distintos contextos. • Utilizar os coñecementos sobre a lingua para buscar información e ler textos en

calquera situación. • Producir textos escritos de diversa complexidade para o seu uso en situacións

cotiás ou en materias diversas.

• COMPETENCIA DIXITAL (CD)

Con esta competencia preténdese un achegamento do alumnado ás fontes principais de información e a súa aplicación no proceso de aprendizaxe, especialmente en todo o relativo ás novas tecnoloxías como instrumento para a busca de información específica sobre aspectos

9

concretos do mundo antigo. Para desenvolver esta competencia se traballarían as seguintes habilidades:

• Recollida de fontes, destacando a recollida de información en Internet. • Análise de distintos tipos de fontes: primarias e secundarias; escritas, materiais,

iconográficas e orais. • Comparación de fontes e análise de contradicións e diverxencias • Análise de distintos niveis de información: implícita e explícita; relevante e non

relevante; obxectiva e subxectiva. • Análise crítica de información. • Valoración de fontes: a súa utilidade; o seu obxectivo; o grao de fiabilidade e

manipulación. • Utilizar as distintas canles de comunicación audiovisual para transmitir

informacións diversas. • Comprender as mensaxes que veñen nos distintos medios de comunicación

• COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER (CAA) Trátase de manexar correctamente a información mediante unha serie de técnicas organizativas da mesma (elaboración de esquemas, subliñado de textos, confección de mapas e organigramas...), para potenciar que o alumnado adquira certa autonomía en relación coas fontes ás que se poda enfrontar en cursos posteriores. Isto farase asumindo unha serie de habilidades entre as que se atoparían as seguintes:

• Traballar con distintas fontes de información. • Redactar un texto descritivo. • Realizar mapas conceptuais. • Subliñar ideas principais e secundarias • Elaborar resumes. • Confeccionar traballos por escrito coas súas partes ben diferenciadas • Elaboración de temas de carácter biográfico-mitolóxico. • Distinción de factores determinantes dunha situación: causas, desenvolvemento,

consecuencias.

• COMPETENCIA DO SENTIDO DE INICIATIVA E ESPÍRITO EMPRENDEDOR (CSIEE)

Trata da potenciación de valores importantes no ser humano como son o autocontrol, a autoestima e a creatividade que permitan ao alumnado formarse como persoa e enfrontarse a diferentes situacións na vida. As habilidades que habería que potenciar son, pois, as seguintes:

• Elixir con criterio propio. • Tomar decisións. • Imaxinar proxectos de futuro de forma realista e ambiciosa. • Criticar posturas ou defender argumentos propios • Planificar e executar o planificado. • Imaxinar como tería podido cambiar unha situación se se variara unha das

causas que a produciron. • Xerar novas e diverxentes posibilidades desde coñecementos previos dun tema. • Encontrar posibilidades no entorno que outros non aprecian. • Xestionar o traballo en grupo coordinando tarefas e tempos e contaxiando

entusiasmo por esas tarefas

10

• Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos.

• Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas.

E. COMPETECIA MATEMÁTICA E COMPETENCIAS BÁSICAS EN CIENCIA E TECNOLOXÍA(CMCCT)

Trátase de promover o coidado do entorno medioambiental e dos seres vivos e a vida saudable; de comprender a importancia da ciencia no día a día e de manexar elementos matemáticos. As habilidades nesta competencia serían:

• Interactuar co entorno natural de forma respectuosa, comprometéndose co uso responsable dos recursos naturais para promover un desenvolvemento sostible.

• Respectar e preservar a vida dos seres vivos do entorno • Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no entorno natural

e as repercusións cara a vida futura. • Desenvolver hábitos de vida saudable en canto á alimentación e o exercicio

físico. • Recoñecer a importancia da ciencia na nosa vida cotiá. • Aplicar métodos científicos para mellorar a comprensión da realidade. • Manexar coñecementos de ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas

comprender o que sucede no noso arredor e responder preguntas. • Coñecer e utilizar os elementos matemáticos básicos. • Comprender e interpretar a información presentada en formato gráfico. • Expresarse con propiedade nona linguaxe matemática.

F. COMPETENCIA DE CONCIENCIA E EXPRESIÓNS CULTURAIS (CCEC)

Trátase de promover no alumnado a utilización da obra de arte como fonte de información ao tempo que se promove o respecto pola herdanza cultural e do patrimonio histórico-artístico do mundo clásico e posterior, estimulándoo para a formación do seu espírito estético. As habilidades que se desenvolverían nesta competencia serían:

• Interpretar planos de monumentos antigos. • Analizar obras de arte para extraer información histórica e social. • Valorar a importancia do patrimonio cultural doutras épocas. • Análise da permanencia do pasado no presente, investigando en concreto as

pegadas artísticas no mundo clásico no entorno máis inmediato. • Interpretar o simbolismo nas obras de arte. • Adquirir un vocabulario específico. • Comparar obras de arte de distintos estilos. • Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e da evolución do

pensamento científico. • Apreciar a beleza das expresións artísticas e as manifestacións de creatividade e

gusto no ámbito cotiá. • Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.

G. COMPETENCIAS SOCIAIS E CÍVICAS (CSC)

11

A través do estudo da sociedade e da política no mundo antigo potenciarse mediante esta competencia as habilidades que persigan a participación activa na vida cívica e a reflexión sobre os cambios sociais. Estas habilidades serían as seguintes:

• Reflexión crítica sobre os conceptos de democracia, liberdade, solidariedade, corresponsabilidade, participación e cidadanía, con especial atención aos dereitos e deberes, tanto no pasado como no presente.

• Exercicio de diálogo. • Traballos en grupo. • Participación en debates non que se expresen as propias ideas e se escoiten as

dos demais. • Utilización do xuízo moral para elixir e tomar decisións.Evidenciar

preocupación polos máis desfavorecidos e respecto aos distintos ritmos e potencialidades

• Valoración dos intereses persoais e os do grupo á hora de tomar decisións. • Involucrarse ou promover accións cun fin social.

4. OBXECTIVOS, CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E COMPETENCIAS CLAVE

Latín I. 1º de bacharelato

Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. O latín, orixe das linguas romances

# I # p

# B1.1. Marco xeográfico da lingua. # B1.1. Coñecer e localizar en mapas o marco xeográfico da lingua latina.

# LA1B1.1.1. Localiza nun mapa o marco xeográfico da lingua latina e a súa expansión, delimitando os seus ámbitos de influencia e colocando con precisión puntos xeográficos, cidades ou restos arqueolóxicos coñecidos pola súa relevancia histórica.

# CMCCT # CCEC # CSC

# g # B1.2. O indoeuropeo. Linguas indoeuropeas e familias lingüísticas.

# B1.2. Identificar o indoeuropeo como a lingua nai da maioría das linguas faladas en Europa hoxe en día.

# LA1B1.2.1. Define o indoeuropeo e recoñece as linguas indoeuropeas e as súas familias, e delimita nun mapa a zona de orixe e as zonas de expansión.

# CD # CAA

# n # B1.2. O indoeuropeo. Linguas indoeuropeas e familias lingüísticas.

# B1.3. Agrupar as linguas indoeuropeas en familias lingüísticas e localizalas nun mapa.

# LA1B1.3.1. Identifica as linguas que se falan actualmente en Europa, diferenciando pola súa orixe entre indoeuropeas e non indoeuropeas, clasifica as primeiras en familias lingüísticas e delimita nun mapa as zonas onde se utilizan.

# CSC # CCEC

# n # B1.3. Linguas de España: linguas romances e non romances.

# B1.4. Coñecer as orixes das linguas faladas en España,

# LA1B1.4.1. Identifica as linguas que se falan en

# CSC

12


Obxectivos


# p clasificalas e localizalas nun mapa, e delimitar o marco xeográfico das linguas romances faladas no mundo, recoñecendo as súas características.

España, diferenciando pola súa orixe romances e non romances, localiza nun mapa as zonas onde se utilizan, delimita o marco xeográfico das linguas romances faladas no mundo e recoñece as súas características.

# CCEC

# LA1B1.5.1. Distingue e delimita as etapas do latín, recoñece e distingue a partir do étimo latino cultismos, semicultismos e termos patrimoniais, e explica as evolucións que se producen nun caso e no outro.

# CCL # CAA # CMCCT

# LA1B1.5.2. Coñece exemplos de termos latinos que deron orixe tanto a unha palabra patrimonial como a un cultismo, e sinala as diferenzas de uso e significado entre ambos.

# CCL

# d # g # p # h

# B1.4. Orixe, evolución e etapas do latín. Palabras patrimoniais, cultismos e semicultismos.

# B1.5. Distinguir as principais etapas na evolución do latín e recoñecer e identificar palabras patrimoniais, cultismos e semicultismos.

# LA1B1.5.3. Demostra a presenza do latín no século XXI en campos como a ciencia, a cultura, a publicidade, os medios de comunicación, internet e as redes sociais.

# CMCCT # CD # CCEC

# d # p # n

# B1.5. Nocións básicas de evolución fonética, morfolóxica e semántica do latín ao galego e ao castelán.

# B1.6. Coñecer e aplicar as regras fundamentais da evolución fonética, e recoñecer os procesos de evolución semántica do latín ao galego e ao castelán partindo dos étimos latinos.

# LA1B1.6.1. Realiza evolucións de termos latinos ao galego e ao castelán, aplicando as regras fonéticas de evolución, e recoñece palabras da súa lingua que sufriron procesos de evolución semántica.

# CCL # CAA

Bloque 2. Sistema de lingua latina: elementos básicos

# g # B2.1. Orixes da escritura. Sistemas de escritura.

# B2.1. Recoñecer sistemas de escritura e distinguilos do alfabeto.

# LAT1B2.1.1. Recoñece tipos de escritura e clasifícaos consonte a súa natureza e a súa función, e describe os trazos que distinguen uns dos outros.

# CD # CCEC

# g # B2.2. Orixe e evolución do alfabeto latino.

# B2.2. Distinguir as fases da evolución do alfabeto latino, desde a súa orixe ata o alfabeto da época clásica.

# LAT1B2.2.1. Explica a orixe do alfabeto latino, e a evolución e a adaptación dos signos do alfabeto grego.

# CAA # CMCCT

# g

# B2.2. Orixe e evolución do alfabeto latino.

# B2.3. Coñecer a orixe do alfabeto nas linguas modernas.

# LAT1B2.3.1. Explica a orixe do alfabeto de diferentes linguas partindo do alfabeto latino, así como a súa evolución, sinala as adaptacións que se producen en cada unha e recoñece os

# CSC # CCL # CCEC

13


Obxectivos


tipos de alfabeto usados actualmente en Europa, en relación coas linguas que os empregan.

# e # B2.3. Pronuncia do latín: tipos. # B2.4. Coñecer e aplicar con corrección as normas básicas da pronuncia en latín e distinguir os seus tipos.

# LAT1B2.4.1. Le con pronuncia e acentuación correctas textos latinos, identificando e reproducindo exemplos de diferentes tipos de pronuncia.

# CCL

Bloque 3. Morfoloxía

# d # B3.1. Formantes das palabras. # B3.1. Coñecer, identificar e distinguir os formantes das palabras.

# LA1B3.1.1. Descompón palabras nos seus formantes, sinalando e diferenciando lexemas e morfemas, e servíndose destes para identificar desinencias e explicar o concepto de flexión e paradigma.

# CMCCT # CCL

# g # B3.2. Tipos de palabras: variables e invariables.

# B3.2. Distinguir os tipos de palabras a partir do seu enunciado.

# LA1B3.2.1. Distingue palabras variables e invariables, explica os trazos que permiten identificalas e define criterios para clasificalas.

# CAA # CCL

# i # l

# B3.3. Concepto de declinación e conxugación.

# B3.3. Comprender o concepto de declinación e conxugación.

# LA1B3.3.1. Declina e/ou conxuga correctamente palabras propostas segundo a súa categoría, explicando e ilustrando con exemplos as características que diferencian os conceptos de declinación e conxugación

# CAA # CCL # CD

# LA1B3.4.1. Enuncia e declina correctamente substantivos, adxectivos e pronomes en latín, distinguíndoos a partir do seu enunciado e clasificándoos segundo a súa categoría e a súa declinación.

# CCL # g # d

# B3.4. Flexión nominal e pronominal: substantivos, adxectivos e pronomes.

# B3.4. Coñecer as declinacións, encadrar as palabras dentro da súa categoría e declinación, enuncialas e declinalas correctamente.

# LA1B3.4.2. Declina palabras e sintagmas en concordancia, aplicando correctamente para cada palabra o paradigma de flexión correspondente.

# CCL

# d # g

# B3.5. Flexión verbal. # B3.5. Coñecer as conxugacións, encadrar os verbos dentro da súa conxugación, enuncialos e conxugalos correctamente.

# LA1B3.5.1. Clasifica verbos segundo a súa conxugación partindo do seu enunciado e describe os trazos polos que se recoñecen os modelos de flexión verbal.

# CAA # CCL

14


Obxectivos


# LA1B3.5.2. Coñece e identifica as formas que compoñen o enunciado dos verbos de paradigmas regulares e recoñece a partir destas os modelos de conxugación.

# CCL

# LA1B3.5.3. Conxuga os tempos verbais máis frecuentes en voz activa e pasiva, aplicando correctamente os paradigmas correspondentes.

# CCL

# LA1B3.6.1. Explica o uso dos temas verbais latinos, identificando correctamente as formas derivadas de cada un.

# CAA # CCL

# l # d

# B3.5. Flexión verbal. # B3.6. Analizar o funcionamento dos temas verbais latinos de presente e de perfecto, e recoñecer as formas dos tempos verbais formados a partir deles, tanto en voz activa como en voz pasiva. # LA1B3.6.2. Cambia de voz

as formas verbais identificando e manexando con seguridade os formantes que expresan este accidente verbal.

# CD # CCL

# g # B3.5. Flexión verbal. # B3.7. Diferenciar formas persoais e non persoais do verbo, e recoñecer as categorías gramaticais presentes en cada unha.

# LA1B3.7.1. Distingue formas persoais e non persoais dos verbos, explica os trazos que permiten identificalas e define criterios para clasificalas.

# CAA # CCL

# e # d # p

# B3.5. Flexión verbal. # B3.8. Traducir ao galego e ao castelán as formas verbais latinas, e comparar os sistemas verbais.

# LA1B3.8.1. Traduce correctamente ao galego e ao castelán formas verbais latinas, e compara os tempos e os modos verbais presentes no latín cos do galego e os do castelán.

# CCL # CAA

Bloque 4. Sintaxe

# i # B4.1. Elementos da oración. # B4.1. Coñecer e analizar as funcións das palabras na oración.

# LA1B4.1.1. Analiza morfoloxicamente e sintacticamente frases e textos de dificultade graduada, identificando correctamente as categorías gramaticais presentes nas palabras con flexión e explicando as funcións que realizan na oración.

# CMCCT # CCL

# e # B4.2. Casos latinos. # B4.2. Coñecer os nomes dos casos latinos, identificar as principais funcións que realizan na oración e saber traducir os casos á lingua materna adecuadamente.

# LA1B4.2.1. Enumera correctamente os nomes dos casos que existen na flexión nominal e pronominal latina, explica as súas funcións dentro da oración e ilustra con exemplos a forma

# CAA # CCL

15


Obxectivos


axeitada de traducilos.

# g # B4.3. Concordancia. # B4.3. Recoñecer as regras de concordancia na lingua latina e a súa correspondencia no galego e no castelán.

# LA1B4.3.1. Recoñece nos textos as regras e a concordancia latina, e redacta en lingua latina pequenas frases, onde practica o seu uso.

# CCL

# d # B4.4. Oración simple: oracións atributivas e predicativas.

# B4.4. Recoñecer e clasificar os tipos de oración simple.

# LA1B4.4.1. Compara e clasifica tipos de oracións simples, e identifica e explica en cada caso as súas características.

# CMCCT # CCL

# g # B4.5. Oración composta: coordinación e subordinación.

# B4.5. Distinguir as oracións simples das compostas e, dentro destas últimas, as coordinadas das subordinadas.

# LA1B4.5.1. Distingue as oracións simples das compostas e, dentro destas últimas, as coordinadas das subordinadas, os seus tipos e os nexos que as caracterizan, e sinala exemplos que expliquen en cada caso as súas características.

# CAA # CCL

# e # B4.6. Construcións de infinitivo e de participio.

# B4.6. Coñecer as funcións das formas non persoais nas oracións: infinitivo e participio.

# LA1B4.6.1. Identifica as funcións que realizan as formas non persoais (infinitivo e participio) dentro da oración e compara exemplos do seu uso.

# CAA # CCL

# e # B4.6. Construcións de infinitivo e de participio.

# B4.7. Identificar, distinguir e traducir correctamente as construcións de infinitivo e participio máis frecuentes.

# LA1B4.7.1. Recoñece, analiza e traduce correctamente as construcións de infinitivo e participio máis frecuentes, en relación con construcións análogas noutras linguas que coñece.

# CCL

Bloque 5. Roma: historia, cultura, arte e civilización

# LA1B5.1.1. Describe o marco histórico en que xorde e se desenvolve a civilización romana, sinala períodos dentro del e identifica en cada un as conexións máis importantes que presentan con outras civilizacións

# CCEC # CCL # CSC

# LA1B5.1.2. Distingue as etapas da historia de Roma, explicando os seus trazos esenciais e as circunstancias que interveñen no paso de unhas a outras.

# CSC # CSIEE # CCEC

# a # i # l # g # p

# B5.1. Períodos da historia de Roma.

# B5.1. Coñecer os feitos históricos das etapas da historia de Roma, encadralos no seu período correspondente e realizar eixes cronolóxicos.

# LA1B5.1.3. Sabe enmarcar determinados feitos históricos na civilización e no período histórico

# CAA # CSC

16


Obxectivos


correspondente, ponos en contexto e relaciónaos con outras circunstancias contemporáneas.

# LA1B5.1.4. Pode elaborar eixes cronolóxicos nos que se representan fitos históricos salientables, consultando diferentes fontes de información

# CD # CMCCT

# LA1B5.1.5. Describe os principais fitos históricos e os aspectos máis significativos da civilización latina, e analiza a súa influencia no devir histórico posterior.

# CSC # CSIEE # CCL

# LA1B5.2.1. Explica a romanización de Hispania e da Gallaecia, describe as súas causas e delimita as súas fases.

# CMCCT # CCL # CSC # CCEE

# h # a # p

# B5.2. Romanización de Hispania e da Gallaecia.

# B5.2. Coñecer os feitos históricos principais da romanización de Hispania e da Gallaecia, e realizar eixes cronolóxicos.

# LA1B5.2.2. Enumera, explica e ilustra con exemplos os aspectos fundamentais que caracterizan o proceso da romanización de Hispania e da Gallaecia, e sinala a súa influencia na historia posterior.

# CSC # CD # CCL

# n # p

# B5.2. Romanización de Hispania e da Gallaecia.

# B5.3. Recoñecer as pegadas da romanización nos principais depósitos arqueolóxicos e museos.

# LA1B5.3.1. Identifica e sinala nun mapa os restos arqueolóxicos máis salientables da romanización de Hispania e da Gallaecia, e descobre e relaciona as pezas arqueolóxicas romanas dos museos cos coñecementos adquiridos.

# CAA # CMCCT # CD # CCEC # CD

# LA1B5.4.1. Describe os elementos que caracterizan as sucesivas formas de organización do sistema político romano.

# CSIEE # CSC

# a # c

# B5.3. Organización política e social de Roma.

# B5.4. Coñecer a organización política e social de Roma e recoñecer o seu mantemento actual.

# LA1B5.4.2. Describe a organización e a evolución da sociedade romana, explicando as características das clases sociais e os papeis asignados a cada unha, relacionando estes aspectos cos valores cívicos existentes na época e comparándoos cos actuais.

# CSIEE # CD # CSC # CCL

# n # B5.4. Mitoloxía e relixión. Ritos funerarios.

# B5.5. Coñecer os principais deuses, semideuses e heroes da mitoloxía grecolatina.

# LA1B5.5.1. Identifica os principais deuses, semideuses e heroes da

# CCEC # CD

17


Obxectivos


mitoloxía grecolatina, sinalando os trazos que os caracterizan, os seus atributos e o ámbito de influencia, explica a súa xenealoxía e establece relacións entre os deuses.

# LA1B5.5.2. Identifica deuses, semideuses e heroes dentro do imaxinario mítico, e explica os principais aspectos que diferencian uns dos outros.

# CCEC # CD # CCL

# LA1B5.6.1. Recoñece e ilustra con exemplos o mantemento do mítico e da figura do heroe na nosa cultura, analizando a influencia da tradición clásica neste fenómeno, sinalando as semellanzas e as principais diferenzas entre ambos tratamentos, e asociándoas a outros trazos culturais propios de cada época.

# CCEC # CCL # CSC # CSIEE

# n # h # p

# B5.4. Mitoloxía e relixión. Ritos funerarios.

# B5.6. Coñecer os deuses, os mitos, os heroes e as lendas latinas principais, e establecer semellanzas e diferenzas entre os mitos e os heroes antigos e os actuais.

# LA1B5.6.2. Sinala semellanzas e diferenzas entre os mitos e as lendas da antigüidade clásica e os pertencentes a outras culturas, comparando o seu tratamento na literatura ou na tradición relixiosa, e valorando a súa influenza na arte e na literatura posterior a través de exemplos.

# CAA # CCEC # CCL

# n # B5.4. Mitoloxía e relixión. Ritos funerarios.

# B5.7. Coñecer e comparar coas actuais as características da relixiosidade e da relixión latinas, os cultos privados e os ritos funerarios.

# LA1B5.7.1. Distingue a relixión oficial de Roma dos cultos privados, explicando os trazos que lles son propios, e describe as principais características dos ritos funerarios romanos, distinguindo as semellanzas e as diferenzas que presentan cos de hoxe en día.

# CSC # CMCCT # CCL # CCEC

# n # B5.5. Arte romana. # B5.8. Coñecer as características fundamentais da arte romana e describir algunhas das súas manifestacións máis importantes.

# LA1B5.8.1. Describe as principais manifestacións escultóricas e pictóricas da arte romana, identificando a partir de elementos concretos o seu estilo e a súa cronoloxía aproximada.

# CCEC # CD

# i # d

# B5.6. Obras públicas e urbanismo.

# B5.9. Identificar os trazos máis destacados das edificacións públicas e do urbanismo

# LA1B5.9.1. Describe as características, os principais elementos e a función das

# CD # CSC

18


Obxectivos


grandes obras públicas romanas, explicando e ilustrando con exemplos a súa importancia para o desenvolvemento do Imperio e a súa influencia en modelos urbanísticos posteriores.

# CMCCTC # p # B5.6. Obras públicas e urbanismo.

romano, e sinalar a súa presenza dentro do patrimonio histórico de España e Europa.

# LA1B5.9.2. Localiza nun mapa os principais exemplos de edificacións públicas romanas que forman parte do patrimonio español e europeo, identificando a partir de elementos concretos o seu estilo e a cronoloxía aproximada.

# CMCCT # CD # CAA

# a # B5.7. O exército. # B5.10. Describir a estrutura e o funcionamento do exército romano, e distinguir as etapas na súa evolución.

# LA1B5.10.1. Enumera os elementos que compoñen a estrutura do exército romano e explica o seu funcionamento, atendendo á súa evolución ao longo dos períodos históricos

# CSC # CMCCT

Bloque 6. Textos

# e # B6.1. Análise fonética, morfolóxica, sintáctica e semántica.

# B6.1. Coñecer e aplicar os coñecementos fonolóxicos, morfolóxicos, sintácticos e léxicos da lingua latina para a interpretación, a tradución e a retroversión de textos de dificultade progresiva.

# LA1B6.1.1. Utiliza adecuadamente a análise fonética, morfolóxica, sintáctica e semántica de textos de dificultade graduada, para efectuar correctamente a súa tradución ou retroversión.

# CCL # CAA

# d # p

# B6.2. Comparación das estruturas latinas coas das linguas propias.

# B6.2. Comparar as estruturas latinas coas das linguas propias.

# LA1B6.2.1. Utiliza mecanismos de inferencia para comprender textos de xeito global, relacionando estruturas latinas con outras equivalentes nas linguas que coñece.

# CAA # CCL

# d # i

# B6.3. Iniciación ás técnicas de tradución.

# B6.3. Utilizar correctamente manuais e dicionarios, recoñecendo e analizando toda a información que proporcionan.

# LA1B6.3.1. Utiliza correctamente o dicionario, analizando e valorando correctamente a información gramatical incluída nos seus manuais e nas súas entradas, e localiza o significado de palabras que entrañen dificultade, identificando entre varias acepcións o sentido máis axeitado para a tradución do texto.

# CAA # CCL

# d # e

# B6.4. Lectura comprensiva e comentario de textos latinos orixinais, adaptados ou traducidos.

# B6.4. Realizar a través dunha lectura comprensiva a análise e o comentario do contido e da estrutura de textos latinos

# LA1B6.4.1. Realiza comentarios sobre os principais trazos dos textos seleccionados e sobre os

# CSC # CCEC # CAA

19


Obxectivos


aspectos culturais presentes neles, aplicando para iso os coñecementos adquiridos previamente nesta ou noutras materias.

# CSC # CCEC # CAA

# d # e

# B6.5. Lectura comparada e comentario de textos en lingua latina e lingua propia.

orixinais, adaptados ou traducidos.

# LA1B6.4.2. Elabora mapas conceptuais e estruturais dos textos propostos, localizando o tema principal e distinguindo as súas partes.

# CMCCT # CCL

# i # B6.6. Produción de pequenos textos en lingua latina.

# B6.5. Redactar en lingua latina pequenos textos de produción propia.

# LA1B6.5.1. Redacta frases sinxelas ou pequenos textos en latín sobre un tema proposto.

# CCL

# i # B6.6. Produción de pequenos textos en lingua latina.

# B6.6. Realizar pequenos coloquios en latín con frases sinxelas e de dificultade progresiva.

# LA1B6.6.1. Mantén un sinxelo diálogo en latín sobre a base dun tema previamente acordado.

# CCL

Bloque 7. Léxico

# LA1B7.1.1. Deduce o significado de termos latinos non estudados partindo do contexto ou de palabras da lingua propia ou doutras que coñece.

# CAA # CCL

# e # B7.1. Vocabulario básico latino: léxico transparente; palabras de maior frecuencia.

# B7.1. Coñecer, identificar e traducir o léxico latino transparente e as palabras de maior frecuencia.

# LA1B7.1.2. Identifica e explica as palabras transparentes e de maior frecuencia.

# CD # CCL

# d # p

# B7.2. Composición e derivación culta. Lexemas, prefixos e sufixos.

# B7.2. Distinguir e coñecer o significado dos principais prefixos e sufixos que interveñen na composición e na derivación culta.

# LA1B7.2.1. Identifica e explica os principais prefixos e sufixos, analizando o seu mantemento na propia lingua.

# CMCCT # CCL

# d # p

# B7.3. Mantemento de elementos lingüísticos latinos.

# B7.3. Establecer mediante mecanismos de inferencia as relacións existentes entre determinados étimos latinos e os derivados en linguas romances.

# LAT1B7.3.1. Deduce o significado das palabras das linguas de España a partir dos étimos latinos.

# CAA # CCL

# LA1B7.4.1. Identifica a etimoloxía de palabras de léxico común da lingua propia e explica a partir desta o seu significado.

# CCL # e # p

# B7.3. Mantemento de elementos lingüísticos latinos.

# B7.4. Identificar e explicar os elementos léxicos latinos que permanecen nas linguas dos/das estudantes.

# LA1B7.4.2. Relaciona palabras da mesma familia etimolóxica ou semántica.

# CAA # CD # CCL

# g # e

# B7.4. Locucións latinas de uso actual.

# B7.5. Coñecer o significado das principais locucións latinas de uso actual e saber empregalas nun contexto axeitado.

# LA1B7.5.1. Coñece o significado das principais locucións latinas de uso actual e sabe empregalas no seu contexto adecuado

# CCL # CCL

20


Obxectivos


cando se expresa na súa propia lingua.

4.1. TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS Nota preliminar Dividimos os contidos en tres unidades de tres meses de duración cada unha. Dentro dos contidos conceptuais fixemos tres apartados: un primeiro referido á lingua (lingua e técnicas de tradución), outro referido á evolución do léxico e un último referido ao legado de Roma ( historia, cultura e sociedade ). Esta división está feita única e exclusivamente para ordenar estes contidos na programación, quérese dicir, como xa se apunta noutro lugar, que non ten porque haber unha separación absoluta entre todos os apartados, xa que se poden explicar ou tratar simultaneamente a medida que se vai avanzando no traballo cos textos. Por outro lado, pensamos que a base dos cursos ten que ser a lingua latina, para que ao final dos mesmos o alumno poida enfrontarse con garantías a un texto latino orixinal, e, a partir de aí, manexar mellor outros aspectos ou temas, de tal forma que dentro da distribución secuencial da materia, boa parte do tempo dedícase a traballar sobre o latín e a súa tradución ao galego e castelán. Isto, obviamente, non significa que non se traten os outros dous apartados, pero o encargado de impartir os cursos debe ter en conta que os debe enfocar en base a conceptos claros e primordiais, dos que se poidan inferir despois, sobre todo a partir dos textos, outros máis específicos. Indicar tamén que no Primeiro curso noméanse algúns libros de lectura por cada unidade. Os títulos son soamente orientativos, podendo o Departamento cambialos en función da súa aceptación ou rendibilidade. Por último, hai que dicir que en cada unha das unidades noméanse tanto os contidos procedementais como actitudinais, o que implica en bastantes ocasións a súa repetición, xa que a fin de contas estamos sempre a traballar sobre un mesmo tema con procedementos semellantes. Unidade 1. Duración: tres meses. 1. Obxectivos específicos

! Identificar os mecanismos fundamentais da lingua latina ! Identificar na lingua propia a permanencia do latín ! Identificar os elementos fundamentais da historia de Roma e o seu valor e

influencia na posterioridade ! Analizar e reflexionar sobre a lingua a través da análise de textos moi sinxelos

2. Contidos.

Contidos conceptuais

a. Lingua - Do indoeuropeo ao latín. Do latín ás lingua romances.

21

- Fonética e fonoloxía: • O alfabeto latino. • A pronunciación do latín • A cantidade e o acento • Sistema fonolóxico e consonántico do latín

- Morfoloxía: • Introdución: Clases de palabras (variables e invariables). Categorías

do nome latino (facendo fincapé no xénero neutro e na categoría do caso). As declinacións. Categorías do verbo latino. Enunciado dos nomes e dos verbos. Restos da flexión verbal e nominal en lingua romance.

• Primeira, segunda e terceira declinación. • Adxectivos de tres, dúas e unha terminación. • O verbo SUM • Primeira e segunda conxugación: tempos do tema de presente e do

tema de perfecto da voz activa. • Os pronomes persoais e posesivos

- Sintaxe: • Valores e usos principais do casos. • A orde de palabras. • A concordancia (substantivo – adxectivo, suxeito – verbo, suxeito –

atributo... ) • As preposición e os casos.

b. Evolución do léxico

• Palabras patrimoniais, cultas e semicultas. • Concepto de evolución fonética, semántica e morfolóxica.

c. O legado cultural de Roma

# Sinopse da historia de Roma desde o século VIII a. C. ao século VI d. C. - A fundación de Roma - A Monarquía - A República - O Principado de Augusto - O Imperio - A decadencia do Imperio. - A Romanización. A Romanización na Gallaecia.

# As maxistraturas e as clases sociais. Contidos procedementais

! Identificación e análise en textos dos elementos de morfoloxía e sintaxe explicados. ! Traducións á nosa lingua de textos sinxelos, sempre de dificultade progresiva. ! Traducións inversas moi sinxelas. ! Análise da orixe latina de vocabulario da lingua galega e castelá ! Recoñecemento de identidades e diferenzas lingüísticas entre o latín e a lingua galega e

castelá.

22

! Identificación dos aspectos fundamentais da historia do pobo romano ! Realidade actual das antigas institución romanas e dos seus problemas sociais. ! Utilización de mapas, diapositivas e outros medios que permitan a comprensión dos

contidos.

Contidos actitudinais

! Interese por coñecer a lingua latina e o seu valor. ! Respecto polas diferenzas lingüísticas como sinal de identidade dos pobos. ! Interese por coñecer as diferenzas e semellanzas dos distintos sistemas lingüísticos. ! Interese por afondar no coñecemento da lingua propia por medio do latín. ! Interese por coñecer mellor o presente a través do pasado. ! Respecto pola importancia que tivo Roma no mundo actual. ! Interese por coñecer institucións e problemas socias actuais facendo comparación cos

antigos. Unidade 2. Duración: tres meses. 1. Obxectivos específicos.

! Ordenar os conceptos lingüísticos propios, establecendo categorías, oposicións e relacións entre ámbitos lingüísticos diversos.

! Analizar e traducir textos sinxelos de dificultade progresiva, recoñecendo neles os novos conceptos gramaticais adquiridos.

! Mellorar o coñecemento da lingua por medio da súa orixe, no ámbito do vocabulario e da gramática.

! Valorar a achega do mundo romano a Gallaecia e Hispania. ! Recoñecer as pegadas de Roma en Galicia e, a poder ser, no contorno máis

próximo. 2. Contidos. Contidos conceptuais

a. Lingua - Morfoloxía:

• Cuarta e quinta declinación. • As conxugacións terceira, cuarta e mixta. • As formas nominais do verbo (infinitivos e participios). • A voz pasiva de todas as conxugacións. • Os graos dos adxectivos. • Os compostos de SUM. • Os pronomes demostrativos e o anafórico.

- Sintaxe: • Sintaxe da voz pasiva. O complemento axente. • Sintaxe do comparativo e superlativo. • Funcións dos pronomes estudados.

23

• Funcións nominais do infinitivo. O participio concertado. • Circunstancias de lugar e tempo. • Usos da conxunción CUM.

b. Evolución do léxico • Evolución das vocais e ditongos

c. O Legado cultural de Roma

• O cómputo do tempo. • A relixión.

Contidos procedementais

! Identificación e análise nos textos dos elementos gramaticais estudados. ! Tradución de textos que permitan observar o nivel de comprensión dos temas tratados

por medio da capacidade de translación dos contidos da lingua latina ao galego e castelán.

! Comparación das linguas románicas do currículo co latín, de xeito que se deduzan regras de derivación a partir dunhas constantes previamente observadas.

! Planificación e busca de pegadas (arqueolóxicas ou de outro tipo) que Roma deixou na Galiza e na Península. Se é posible, traballos de campo no contorno do núcleo do Instituto, para observar in situ ditas pegadas.

! Planificación e busca de expresións onomásticas e topónimos de orixe latina relacionados co contorno.


! Esforzo por coñecer a lingua latina como medio para mellorar a propia. ! Valoración do traballo sobre textos (tradución) como medio relacionante e clarificador

dos conceptos. Importancia da tradución como fonte metodolóxica de coñecemento. ! Respecto polas linguas como medio de expresión dos pobos. ! Respecto polo noso pasado romano como punto de partida para a explicación de moitos

feitos do presente. ! Sensibilidade ante o feito diferenciador da cultura galega fronte a outras da Península, e

da cultura europeo-romana fronte a outras do planeta. Unidade 3. Duración: tres meses 1. Obxectivos específicos.

! Utilizar os aspectos fonéticos, morfolóxicos, sintácticos e léxicos básicos da lingua latina que permitan a interpretación de textos medianamente complexos.

! Enriquecer a lingua propia a partir do estudo do latín. ! Enriquecer o coñecemento do vocabulario doutras materias (non de lingua),

estudando as raíces latinas das que proceden (termos científicos, tecnolóxicos, históricos...).

! Valorar e comparar diversos aspectos da vida cotiá romana coa nosa propia. ! Relativizar os comportamentos humanos situándoos nas coordenadas históricas

adecuadas. Valorar a superación actual de ditos comportamentos ou a súa anacrónica vixencia.

24

Contidos Contidos conceptuais

a. Lingua - Morfoloxía:

• O pronome indefinido, interrogativo e relativo • Os numerais • Formas nominais do verbo: xerundio, xerundivo e supino • Os verbos deponentes e semideponentes

- Sintaxe

• Usos de UT. • As oracións subordinadas adxectivas ou de relativo. • Usos específicos dos casos. Dativo posesivo. Dobre Dativo. Xenitivo

partitivo. Xenitivo adverbial.

b. Evolución do léxico

- Evolución das consoantes.

c. O legado cultural de Roma

• A mitoloxía. • A vida cotiá: a familia, educación, o ocio (circo, loitas de gladiadores,

termas...), a alimentación, o vestido, o peiteado... • A vivenda: domus, insulae e vilae. Outras construcións.

Contidos procedementais

! Identificación e análise en textos latinos dos elementos de morfoloxía e sintaxe explicados.

! Descrición das semellanzas e diferenzas morfosintácticas do latín coas linguas galega e castelá.

! Tradución de textos latinos medianamente complexos. ! Explicación da evolución fonética dalgúns vocábulos do latín ao galego e castelán. ! Análise do concepto de ocio e diversión a través do seu significado entre os romanos e

o seu significado actual. ! Comprensión e comparación do concepto de familia no mundo romano e no actual.


! Valoración do latín como lingua instrumental e como medio de transmisión de cultura. ! Interese por coñecer conceptos nas súas manifestacións orixinais. ! Valoración dos comportamentos dos homes e mulleres no seu contexto histórico.

Reflexión sobre as formas de diversión actuais en contraste coas dos romanos.

25

4.2. CONTIDOS MÍNIMOS. Os contidos mínimos que se expoñerán a continuación servirán de base para a avaliación do alumnado de 1º de Bacharelato sen que isto impida que se avalíen tamén outros contidos tratados durante o curso. Respectaranse especialmente os contidos mínimos nas probas de setembro e tamén na proba final de xuño, no caso que o profesor considerase pertinente facela. Todos estes contidos baséanse nos indicados na programación na que tamén se fai referencia a súa especificidade e profundidade de acordo co nivel esixido para cada un dos temas. Se algún alumno non logra superalos, o profesor poderá modificar calquera dos elementos (obxectivos, contidos, metodoloxía ou criterios de avaliación), tras consultalo antes co Departamento, para dar resposta as diferentes necesidades educativas dos alumnos e alumnas, sempre de acordo coa orde da Consellería de Educación do 6 de outubro de 1999 pola que se regulan as adaptacións do currículo nas ensinanzas de réxime xeral. Esta adaptación, terá que ser, en todo caso, individualizada, tendo en conta non só a capacidade do alumno ou a súa inadaptación a algúns dos elementos do currículo, senón tamén o seu entorno familiar e social. Os contidos mínimos estarán permanentemente expostos no taboleiro do Departamento para que calquera alumno ou alumna (especialmente os que teñan que realizar as probas de setembro e os pendentes) poda consultalos. Da mesma maneira, informarase ao alumnado puntualmente de calquera modificación que, por diversas circunstancias, o Departamento considere oportuno realizar nestes contidos.

a. Lingua - Morfoloxía

• As cinco declinacións. • Os adxectivos de tres, dúas e unha terminación. Os graos dos adxectivos. • Os pronomes (persoais, posesivos, demostrativos, anafórico, interrogativos, indefinidos

e relativo. • As preposicións (IN, AD, DE, AB, EX, PER, CUM e INTER). • As cinco conxugacións (os tempos de indicativo e subxuntivo das voces activa e

pasiva). Os infinitivos e participios. • O verbo SUM e os seus compostos. Verbos deponentes e semideponentes.

- Sintaxe

• Os valores dos casos. • As concordancias. • Sintaxe do comparativo e superlativo. • Valores dos tempos verbais: a súa tradución. • Sintaxe da voz pasiva. • O infinitivo como suxeito e obxecto directo. Os participios concertados. • A oración de relativo. • Principais valores das conxuncións UT e CUM.

b. O léxico latino

• Evolucións máis significativas do sistema vocálico e consonántico latino ao galego e castelán.

c. O legado de Roma

26

• As tres grandes etapas da historia de Roma (Monarquía, República e Imperio): características xerais.

• Os órganos de goberno: As maxistraturas. • As clases sociais en Roma durante a República. • O concepto de Romanización. Principais pegadas da Romanización en Gallaecia. • A vida cotiá: a familia, a educación, a vivenda (domus villae et insulae) os espectáculos

do Circo, o calendario. • Os deuses principais do Olimpo.

4.3. SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS MÍNIMOS PARA OS/AS ALUMNOS/AS PENDENTES Faremos esta secuenciación para aqueles alumnos que, aparte da proba final á que teñen dereito, opten por examinarse nas dúas probas parciais que ofrece o Instituto. Obviamente, na segunda proba esixiranse tamén os contidos mínimos establecidos para a primeira, sobre todo no referido á lingua. 1º proba

a. Lingua

- Morfoloxía • As cinco declinacións. • Os adxectivos de tres, dúas e unha terminación. • As preposicións (IN, AD, DE, AB, EX). • Os pronomes persoais, posesivos e anafórico. • As conxugacións primeira, segunda e terceira: tema de presente en activa e

pasiva e tema de perfecto en voz activa. • O verbo SUM.

- Sintaxe • Os valores dos casos. • As concordancias. • Valores dos tempos verbais: a súa tradución. • Sintaxe da voz pasiva.

b. O léxico latino

• Evolucións máis representativas do sistema vocálico ao galego e castelán.

c. O legado de Roma

• As tres grandes etapas da historia de Roma (Monarquía, República e Imperio): características xerais.

• Os órganos de goberno: As maxistraturas. • As clases sociais en Roma durante a República.

27

2º proba

a. Lingua

- Morfoloxía

• Os graos dos adxectivos. • As preposicións (PER, CUM e INTER). • As conxugacións cuarta e mixta. • O tema de perfecto en voz pasiva de todas as declinacións. • Os pronomes demostrativos, interrogativos, indefinidos e relativo. • Os infinitivos e participio. • Os verbos deponentes e semideponentes.

b. Sintaxe

• Sintaxe dos graos dos adxectivos. • O infinitivo como suxeito e obxecto directo. Os participios concertados. • A oración de relativo. • Principais valores das conxuncións UT e CUM.

c. O legado de Roma

• O concepto de Romanización. Principais pegadas da Romanización en Gallaecia.

• A vida cotiá: a familia, a educación, a vivenda (domus villae et insulae) os espectáculos do Circo, o calendario.

• Os deuses principais do Olimpo.

5. METODOLOXÍA

5.1. CRITERIOS XERAIS A nivel moi xeral hai que ter en conta dúas direccións fundamentais á hora de formular

uns criterios metodolóxicos que harmonicen cos obxectivos que se pretenden nestes cursos: 1.- Ter en conta a necesidade de establecer relacións substantivas e claras entre os

novos contidos e os xa coñecidos. 2.- Ter en conta que non só se aprenden sobre o xa coñecido senón que tamén se

aprende “a coñecer”, a reaccionar de forma racional e lóxica ante novas realidades. Preparar ao alumno para resolver incógnitas.

Tendo en conta estas dúas directrices que funcionan en todo proceso de aprendizaxe

podemos establecer unha serie de criterios metodolóxicos xerais:

$ Substituír, modificar ou complementar coñecementos previos que xa se posúen por medios de actividades de dificultade progresiva no que o alumno poida:

a) Exercitarse e aprender novos coñecementos coa axuda do profesor.

28

b) Exercitarse e aprender sen axuda do profesor novos coñecementos que, aínda que non estean sistematizados, si son xa deducibles dos xa adquiridos. c) A aprendizaxe de novos coñecementos debe implicar sempre o repaso, a síntese e a aplicación dos xa adquiridos nun contexto máis amplo.

$ Os exercicios de aprendizaxe teñen que ser lóxicos, significativos e funcionais, non só respecto aos contidos específicos que se van a aprender, senón tamén cos demais contidos presentes no proxecto curricular. Sempre hai que ter en conta que todos eses contidos están intimamente relacionados entre si.

$ Necesidade de sistematización (a priori ou a posteriori das exercitacións) dos

contidos específicos, de tal forma que se poida delimitar as ideas básicas que os forman, diferenciando o concepto de todas as súas posibles realizacións prácticas.

$ Memorización comprensiva que permita integrar, reorganizar e engadir

información supoñendo un proceso construtivo e unha estruturación continuada e permitindo a utilización do coñecemento cando é necesario en situacións diferentes daquelas nas que se construíu.

Evidentemente estes criterios son aplicables tanto aos contidos conceptuais como aos procedementais e os actitudinais.

5.2. CRITERIOS ESPECÍFICOS, ENSINANZA―APRENDIZAXE DO LATÍN. Os principios xerais xa mencionados condicionan a metodoloxía a aplicar nesta materia e que podemos dirixir cara a tres direccións ou metas relacionadas entre si.

a) Aprendizaxe dos contidos conceptuais que permitan o coñecemento dos rudimentos da lingua e cultura latina e manexar con certa soltura os seus textos.

b) Aprendizaxe da lingua e cultura latina co resto das linguas e culturas europeas e especialmente coa galega e castelá.

c) Fomento do interese pola lingua e cultura latina (contidos actitudinais) como algo vivo e presente. Necesidade de utilizar unha metodoloxía que motive neste sentido ao alumnado.

É importante ter en conta que a maioría dos alumnos enfróntanse por primeira vez ao estudo da lingua latina e que, a pesar de certo rexeitamento previo, están en boa disposición para á súa aprendizaxe, e ademais, en principio parten todos do mesmo nivel. Este estado de predisposición pode ser moi útil se se elixen ben os métodos, material e actividades que se manexarán ao longo dos cursos. Aínda que todo proceso de aprendizaxe dunha materia esixe certo grao de secuenciación temporal, todos os contidos referidos a ela (conceptuais, procedementais, actitudinais) están relacionados entre si e, polo tanto, nunca se debe obviar esa relación, aínda que non leve a tratar aspectos non estritamente asociados aos contidos específicos para os que se programa unha determinadas actividade. Este feito é fundamental para non perder a idea de unidade da materia e tamén para comprender mellor cada unha das súas partes e a súa relación co entorno. Neste sentido o método de traballo debe enfocarse desde dous puntos de vista:

% Desde o punto de vista do profesor na elección do material e o estudo de todas as súas posibilidades.

29

% Desde o punto de vista do alumno que en moitas ocasións pode deducir ou interpretar pola súa conta datos, feitos ou opinións que non foran sistematizadas ou explicadas.

Dado que o núcleo destes dous cursos ten como base a lingua latina e o traballo céntrase non textos é importante ter un criterio metodolóxico adecuado tanto na súa elección coma no seu manexo:

1. Os textos escollidos deben ser de dificultade progresiva, sen grandes saltos. 2. Os textos deben ter un contido léxico de interese para o alumno. Se son frases soltas

estas deben entenderse na súa totalidade fóra de contexto, e, a ser posible, suxerir algunha idea ou interpretación motivadora.

3. A elección dos textos basearase non só nos contidos específicos de lingua que se quere traballar senón que teñen que ter relación cos contidos referidos á historia ou á literatura latina. Hai que procurar no posible que todos os aspectos do curso manteñan entre si unha relación dinámica.

4. Os textos non deben basearse só non contidos xa aprendidos, debe ofrecer ao alumnado a posibilidade de acceder por se mesmo a novos contidos ou ás distintas realizacións do xa aprendidos.

Cómpre fuxir da interpretación mecánica dos contidos lingüísticos. Isto quere dicir que se debe orientar ao alumnado a saber discernir e interpretar todas as posibilidades que ofrece a lingua latina a partir dunhas regras e conceptos básicos. Por iso é necesario tamén axudarlles a encontrar a tradución máis axeitada en cada caso (baseada en criterios gramaticais ou semánticos). Esta busca axuda moitísimo ao aprendizaxe da lingua que eles falan. Indagar nas posibilidades dunha lingua implica entendela como un ser vivo que pode adecuar a súa expresión aos distintos contidos, temas e sentimentos. Non imos a estendernos nos outros tipos de actividades que se poden realizar durante o curso (tradución inversas, mapas, lecturas, diapositivas, películas...) porque, en certa forma, xa foron indicadas no apartado dos contidos procedementais apuntados no apartado da secuenciación dos contidos. Estas actividades –que inclúen tamén excursións- non son sempre as mesmas e o Departamento decídeas e elabóraas sempre a comezo de cada curso escolar. Unha vez decididas, os alumnos serán debidamente informados. Por outra banda, o Primeiro curso está programado para acceder aos rudimentos básicos da lingua latina, os textos e os comentarios teñen que ter máis en conta a programación do curso. Neste curso é posible utilizar textos adaptados (mesmo diríamos que é necesario). O Departamento acordou, dada a imposibilidade de abarcar toda a programación, aplicar unha metodoloxía distinta para os temas de cultura en Primeiro de Bacharelato. O profesor entregará ao alumnado unha copia dos distintos temas (consensuada por todos os membros do Departamento) con un cuestionario sobre cada un deles que o alumnado terá que entregar resolto antes de cada avaliación. O texto e o cuestionario entregarase ao principio de cada trimestre para que os alumnos/as teñan tempo suficiente para resolvelo. De todos modos, cada profesor designará algunhas horas en cada avaliación para aclarar dúbidas, ampliar a información sobre ditos temas ou utilizar materiais audiovisuais e dixitais. Se o profesor e o alumnado o consideran oportuno poderán realizarse probas de avaliación destes contidos en lugar de cubrir o cuestionario correspondente A aprendizaxe do vocabulario e o uso do dicionario é tamén un apartado no que cómpre subliñar varios aspectos. Pensamos que o dicionario como tal é mellor non utilizalo neste curso a nivel de exames, aínda que o alumno traballe co dicionario na casa e reciba as pertinentes explicacións sobre o seu uso. O alumnado recibirá un vocabulario determinado nas probas de avaliación e en algúns dos exercicios, porque consideramos que debe aprender e familiarizarse con certo vocabulario elemental (pronomes, preposicións, conxunción, adverbios, o verbo sum, substantivos e adxectivos de uso común...).

30

Para esta aprendizaxe é importante traballar en tres direccións:

a) Por medio de campos semánticos e a súa evolución ou comparación coas linguas vernáculas. b) Por medio de raíces e da prefixación e sufixación que delimita o seu significado. c) Aprendizaxe das palabras variables e invariables con contido semántico ou só gramatical máis elementais do latín.

É necesario tamén que o alumno se dea de conta que o dicionario non fai a tradución, que é simplemente unha ferramenta de traballo que mal utilizada pode chegar a ser prexudicial. De aí que se deba traballar nos textos na aula en común, pero sen axuda do dicionario, porque iso facilita que o alumno teñan máis confianza en si mesmo e nos seus coñecementos porque moitos deles chegan a pensar que sen o dicionario son incapaces de facer unha tradución ou sequera de interpretar e comprender un texto en lingua latina. En definitiva, pódense facer dous tipos de traballo neste sentido:

- traballo individual con dicionario unha vez aprendido o seu funcionamento - traballo colectivo sen dicionario baixo a dirección do profesor que dará as claves –que non a solución completa- que faciliten ao alumno a comprensión do texto.

6. AVALIACIÓN Debemos considerar a avaliación desde dous puntos de vista xerais:

1. o que fai referencia ao seguimento e regulación constante do proceso ensinanza-aprendizaxe que permita un mellor axuste do mesmo ás características individuais das alumnas e alumnos.

2. o que fai referencia ao grao en que cada un dos alumnos ou alumnas acadou as aprendizaxes previstas no proxecto tomando como referencia os criterios de avaliación establecidos.

Así considerada a avaliación non é propiamente unha finalidade da ensinanza senón un medio para mellorala, xa que supón unha análise e reflexión constante do proceso de aprendizaxe do alumnado e tamén do proceso de ensinanza e permite modificar, reformular ou cambiar modelos e estratexias segundo as circunstancias observadas, ben nas actividades diarias na aula, ben nas distintas probas ou procedementos avaliativos. Os dous criterios antes mencionados van pois da man e ningún deles debe ter un peso específico maior có outro. O profesor deberá ter informes avaliativos ao longo do curso onde se especifique o proceso de avaliación e tamén un informe final onde se vexa o resultado de dito proceso. A avaliación debe atender, pois, aos distintos tipos de contidos, conceptuais, procedementais e actitudinais, utilizando instrumentos variados que permitan non só unha cualificación do alumno senón tamén o tipo de axuda que cada un precisa para acadar as metas propostas. Desta forma avalíase de forma global ou individual aos alumnos e alumnas e tamén o profesor avalíase a si mesmo e ao seu proxecto educativo. Non se trata só en definitiva de poñer unha nota que cualifique a aprendizaxe dunha serie de conceptos, trátase de avaliar para mellorar o conxunto do proceso ensinanza-aprendizaxe. Por último, cómpre sinalar que a avaliación non pode ser un proceso pechado, senón que debe permitir a integración deses alumnos que, polos motivos que sexan non acadasen os obxectivos e tamén a aparición e valoración doutros resultados non previstos inicialmente.

31

6.1. INDICADORES DE LOGRO PARA A AVALIACIÓN DO PROCESO DE ENSINO

Un aspecto moi importante na práctica docente é avaliación da mesma, así como da programación didáctica elaborada, sempre coa finalidade de mellorar e lograr unha maior eficacia do feito docente. Os indicadores de logro van servir para comprobar o funcionamento da programación e valorar a nosa actuación como docentes. Estes indicadores vannos permitir reflexionar sobre tres aspectos básicos: a. Os materiais que se utilizaron: se son accesibles, atractivos, suficientes... b. A planificación: se foron adecuados o número e duración das actividades, o nivel de dificultade, o interese que tiveron para os alumnos/as, a súa relevancia para o proceso de aprendizaxe, se estaban baseadas nos intereses do alumnado, se os obxectivos estaban ben definidos, se se atendeu á diversidade, ó uso das TICs, ós transversais... c. O impacto sobre o alumnado: se logramos motivar os alumnos, espertar a súa curiosidade, se lles ofrecemos a axuda que precisaban para mellorar, se participaron activamente, se conseguiron o seu máximo desenvolvemento... Estes indicadores de logro incorporaranse en cuestionarios de datos dirixidos ao propio profesorado e tamén ó alumnado, que van servir para a recollida de datos. Finalmente, tras analizar o que pode ser mellorado, proporemos medidas de mellora nos tres ámbitos avaliados (materiais, planificación e motivación) e incorporaremos á programación os cambios que se acorden.

É esencial ter en conta que a avaliación debe servir para que o alumnado se beneficie das melloras durante o propio ano académico, de xeito que non habemos agardar ao final para valorar o traballo feito, senón que este debe ser valorado cada certo tempo para poder introducirmos os cambios o antes posible.

6.2. AVALIACIÓN DO LATÍN

6.2.1. INTRODUCIÓN Unha materia como o latín a avaliación das distintas partes, que entre si teñen sempre relación, forma á súa vez a avaliación dun todo, de xeito que a continuidade do seu desenvolvemento é fundamental para poder reconducir o proceso de ensinanza-aprendizaxe se é preciso. Para poder facer este seguimento o profesor ten que apoiarse nunha serie de mecanismos que lle permitan ter un criterio máis ou menos preciso sobre o alumno/a e sobre o grupo, de tal forma que poida ter informado ao titor sempre que este o solicita. Así na ficha do alumno terá que figurar non só a cualificación das probas individuais, senón tamén a asistencia, o interese, a progresión, a participación, a maduración na aprendizaxe de contidos, os hábitos de traballo, o entorno familiar, etc. Un alumno alcanzará os mínimos xerais esixidos cando no conxunto dos aspectos avaliables se considere capacitado para afrontar con garantías o curso superior Como técnica fundamental para a avaliación podemos destacar a análise da realización das actividades encamiñada non só á actitude dos alumnos de cara aos tres tipos de contidos senón tamén ao propio proceso curricular deseñado. En cada trimestre no proceso de avaliación continua, haberá tres procedementos de avaliación do alumnado:

- avaliación inicial ou diagnóstica

32

- avaliación formativa - avaliación sumativa

% avaliación inicial ou diagnóstica

Farase ao comezo de cada un dos tres ciclos avaliativos e a súa función será obter os datos necesarios que permitan abordar con garantías cada un deses ciclos. Aínda cos procedementos para a avaliación diagnóstica sexan semellantes, temos que establecer certas diferenzas entre o primeiro e o segundo e terceiro ciclo, e entre os dous cursos: No primeiro ciclo de 1º de Bacharelato, o alumnado enfróntase a unha materia, en principio descoñecida, partindo de cero; isto supón unha vantaxe que non pode ser desaproveitada á hora de conseguir que a clase, no seu conxunto, poda acadar os obxectivos prefixados. Non obstante non todos os alumnos e alumnas chegan cos coñecementos básicos (sobre todo no apartado lingüístico) asimilados da mesma forma. Así mesmo hai que ter en conta a súa condición social e familiar. Por iso o primeiro que se debe facer é unha ficha individual na que consten polo menos dous apartados: a. Nivel de coñecementos: analizar o nivel de coñecemento e comprensión dos conceptos básicos de lingüística (clases de palabras, funcións sintácticas, subordinación...) para observar as deficiencias e poder emendalas tanto individual como colectivamente. É importante, xa que teñen que aprender unha lingua nova, que todos partan dunha base similar e que comprendan e manexen con certa soltura os rudimentos básicos da lingüística. b. Analizar e obter datos da súa situación persoal, familiar e social. Sobre todo no Bacharelato de Adultos hai que saber se traballan, se teñen fillos, enfermidades... ou calquera outra circunstancia que lles obrigue a reducir o tempo de estudo ou a propia asistencia ás clases. Desta forma poderemos artellar as medidas necesarias para emendar, no posible, esta dificultades. No segundo e terceiro ciclo de 1º de Bacharelato a avaliación diagnóstica serviranos para coñecer e valorar se o funcionamento de todo o proceso de ensinanza-aprendizaxe (contidos, metodoloxía...) vai cumprindo os obxectivos marcados para, se fose necesario, poder varialo, corrixindo os erros detectados, tanto a nivel colectivo como individual.

% avaliación formativa Depende en boa medida da anterior. Segundo a diagnose de cada unha das avaliacións poñeranse a disposición do alumnado os medios oportunos que lle permitan obter un nivel medio óptimo seguindo os criterios xa sinalados no apartado de metodoloxía. Se algún alumno ou alumna non logra os obxectivos fixados nalgún dos ciclos formativos o profesor poderá individualmente cambiar os criterios do currículo para adaptalo a cada un dos casos para que o/a alumno/a en cuestión acade o nivel do grupo. En latín non hai reforzos, pero o escaso número de alumnos por aula supón, por dicilo, dalgunha forma, unha certa vantaxe, xa que podemos facer un ensino bastante personalizado. Desta forma, sen saír nin apartarse do ámbito da aula, podemos detectar e especificar os problemas e resolvelos principalmente por medio de exercicios de reforzos individuais. Pero a avaliación formativa ten que efectuarse tamén ao/á profesor/a, que debe autoavaliarse e tamén avaliar o proceso ensinanza-aprendizaxe en xeral para (sobre todo nun fracaso xeneralizado) detectar os problemas e efectuar os cambios no currículo que considere necesarios para adaptalo ás necesidades da aula. Estes cambios tamén se poden facer de forma individualizada, sempre que os problemas de aprendizaxe sexan por causas ben definidas e non por outras que escapan un pouco da súa competencia. Desde o logo é sempre necesario levar un control individualizado do alumnado e un control global do grupo. Esta avaliación basearase nos exercicios e actividades feitas na aula ou por medio de probas –

33

que non exames– que nos vaian indicando se a marcha do curso, en referencia aos contidos conceptuais, procedementais e actitudinais, é a correcta. Para compensar, sobre todo no Bacharelato de Adultos, a carencia de aquel alumnado que por motivos familiares ou laborais non poden dedicar ao estudo e á asistencia a clase o tempo necesario, buscaranse medidas (exercicios de reforzo para realizar na casa e corrixilos cando sexan entregados, por exemplo) e prestarase unha atención máis individualizada, se cabe, dentro das horas de clase ás que poida asistir ou fóra delas se fose necesario.

% Avaliación sumativa É a que nos indica numericamente se un alumno acadou os obxectivos ou non e tamén ten como base as outras dúas avaliacións. Os pormenores de como se vai realizar esta avaliación especifícanse a continuación no seguinte apartado de avaliación dos contidos.

6.2.2. AVALIACIÓN DOS CONTIDOS 6.2.2.1. Avaliación dos contidos conceptuais. Para valorar estes contidos normalmente realizaranse probas individuais, que serán de dificultade progresiva e non diferirán moito das actividades realizadas na clase. Basearase a avaliación na comprensión dos mínimos esixidos e na súa aplicación .Os criterios específicos de avaliación para cada estándar de aprendizaxe xa están detallados no cadro do apartado 4.2. En xeral a valoración de cada estándar (coñecemento e aplicación de contidos, e competencias clave) suporá un 90% da cualificación final. As probas consistirán na análise e tradución dun texto (5 puntos) e cuestións de tipo gramaticais (4 puntos). O 10% restante (1 punto) valorará os coñecementos adquiridos no apartado de cultura. A nivel de porcentaxe, a 1ª avaliación supón un 20% da cualificación final, a segunda avaliación un 30% e a terceira un 50%; con isto tratamos de garantir unha maior precisión e coherencia no proceso de avaliación continua. Os alumnos que non acaden o nivel nalgunha das avaliacións terán dereito a unha proba de recuperación ,pero se non aproban algunha delas , terán que presentarse con toda a materia a proba de recuperación final. En xeral, nos dous cursos podemos dividir os contidos conceptuais en dous bloques: un bloque de lingua e un bloque de cultura, sendo necesario En Primeiro de Bacharelato os baremos de puntuación serán os seguintes. O bloque de cultura terá a puntuación máxima de 1 punto sempre e cando se entreguen correctamente os cuestionarios indicados no apartado de metodoloxía, ou, no seu caso, superen as probas correspondentes. Seguindo estes criterios terán superada a materia aqueles alumnos/as que acaden unha nota de 5. Neste curso non é necesario o uso do dicionario nas probas de tradución. Isto implica que á hora de avaliar a análise e tradución dun texto terase en conta a congruencia de ambas as dúas, dado que ao ter acceso ao vocabulario e ao non ser textos de moita complexidade, utilizando a lóxica poderíase chegar a facer unha tradución minimamente correcta, entón será a análise morfosintáctica a que verificará se esa tradución leva implícitos tamén os coñecementos necesarios da lingua latina. Será conveniente, ao rematar cada unidade, a realización dun test de preguntas que sirva tanto para controlar como para recapitular os coñecementos adquiridos. 6.2.2.2. Avaliación dos contidos procedementais.

34

Neste apartado a avaliación ten que ir fundamentalmente en dúas direccións:

" Avaliación cara ao alumno: valorar o traballo do alumno e a súa predisposición con respecto ás actividades formuladas: exercicios, lecturas... procurando observar se entende que é o que ten que facer en cada unha delas. Recoñecer se o alumno é capaz de entender con claridade os enunciados desas actividades e a súa relación xeral ou específica cos contidos conceptuais e cos transversais.

" Avaliación cara ao profesor: valorar o resultado das actividades mesmas e a súa efectividade con respecto aos obxectivos do proceso co fin de poder varialas se non son efectivas. Avaliar tamén a distribución dos contidos conceptuais en función da valoración dos procedementais e reconducila se é necesario.

6.2.2.3. Avaliación dos contidos actitudinais.

! Valorar a predisposición do alumno para recoñecerse no seu pasado e máis concretamente valorar o seu interese pola lingua e cultura latina en si mesma e en relación coa súa lingua e cultura materna.

! Valorar o recoñecemento do interese de estudar o pasado como medio para recoñecer e

sobre todo respectar o presente na súa diversidade. Respecto que se dirixirá fundamentalmente polo carácter mesmo da materia ás distintas linguas e cultura que o alumno coñece, e, como, á propia lingua e cultura latina.

6.2.2.4. Avaliación dos contidos trasversais. Case a única forma de avaliar estes contidos é tendo en conta o comportamento dos alumnos na clase e os seus comentarios sobre os distintos aspectos da realidade. Avaliarase a relación cos demais compañeiros e co profesor no ámbito de respecto democrático que se quere inculcar. Procurarase que o alumnos eliminen os prexuízos de lingua, sexo, raza ou cultura. Canto á relación con outras áreas valorarase o recoñecemento da mesma por parte do alumno e o seu reflexo non só na propia clase de latín senón tamén, sempre que sexa posible, nas demais áreas afectadas. .

6.2.3. AVALIACIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE

A avaliación das competencias básicas está practicamente recollida nos tres apartados anteriores aínda que se pode especificar un pouco máis.

35

Comunicación lingüística

% Valorar se o feito de estudar a lingua latina e grega nos seus aspectos básicos supuxo para o alumnado unha mellora no uso do galego e o castelán así como un enriquecemento do seu vocabulario en ditas linguas.

% Valorar se o alumnado e capaz de aplicar os contidos adquiridos para a comprensión e tradución de textos latinos sinxelos.

% Valorar se o alumnado comprende e respecta , tras o estudo do latín, a importancia das linguas como vehículo de expresión cultural dos pobos.

Competencia dixital

% Valorar se o alumnado sabe utilizar fontes primarias e secundarias para conseguir información sobre os temas tratados.

% Valorar se o alumnado sabe aplicar técnicas de síntese, a identificación de palabras clave e a distinción entre ideas principais e secundarias.

% Valorar se o alumnado sabe utilizar as novas tecnoloxías para a busca de información.

Competencias sociais e cívicas

% Valorar se o alumnado comprende a historia de Roma e de Grecia e a súa influencia

na posteridade e, tamén, se comprende o valor da democracia fronte a réximes totalitarios.

% Valorar se o alumnado comprende a necesidade e importancia da igualdade de sexos, respecta as distintas opcións sexuais e rexeita a discriminación racial.

% Valorar se o alumnado comprende e valora a importancia dos distintos traballos ou oficios para o bo funcionamento da sociedade.

% Valorar se o alumnado e capaz de entender e comparar a vida cotiá e as diversións no mundo clásico coas actuais.

% Valorar se o alumnado comprende que o diálogo e sempre mellor que a violencia. % Valorar se o alumnado asimilou os cambios políticos e sociais ao longo da historia

de Roma e, tras comparalos coa situación actual, xulgalos de forma crítica. % Valorar se alumnado comprendeu o concepto de “ocio” a través do seu estudio na

Antigüidade Clásica. % Valorar se o alumnado comprendeu a importancia do estudio do vocabulario e da

gramática como vehículo de comunicación na sociedade. % Valorar se o alumnado asimilou os avances en igualdade (de sexos, clases e razas)

desde o mundo antigo até a actualidade.

Competencias de aprender a aprender e de sentido de iniciativa e espírito emprendedor

% Valorar se o alumnado adquiriu destrezas para organizar a súa aprendizaxe e se, por medio desas destrezas, logra unha maior autonomía persoal para afrontar a aprendizaxe por se mesmo.

% Valorar se o estudo do vocabulario greco-latino e das etimoloxías serven para que o alumnado gañe destreza no uso do galego e castelán e, polo tanto, unha maior seguridade en se mesmo e unha maior autonomía persoal.

36

% Valorar se o alumnado sabe utilizar os coñecementos adquiridos para formar opinións críticas sobre distintos temas.

Competencias de conciencia y expresiones culturais

% Valorar se o alumnado sabe situar no tempo e no espazo a civilización greco-latina

e os personaxes relevantes estudados no curso, % Valorar se o alumnado sabe situar no tempo e no espazo as distintas provincias de

Hispania e as pegadas máis importantes (vías de comunicación, edificios...) que se conservan hoxe en día.

% Valorar se o alumnado comprende, recoñece e asimila a permanencia na actualidade do legado artístico greco-latino

% Valorar se o alumnado comprende as lendas e a mitoloxía romana e o seu legado na cultura artística e literaria posterior.

% Valorar se o alumnado comprende a iconografía dos distintos mitos tratados no curso ao longo das súas representacións artísticas.

% Valorar se o alumnado descubre e respecta o patrimonio cultural clásico nas distintas provincias de Hispania.

% Valorar se o alumnado mellorou o seu vocabulario referido as artes con termos procedentes do latín e grego.

Competencia matemática y competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

% Valorar se o alumnado asimilou a importancia dos avances no campo das

matemáticas da ciencia e da tecnoloxía producidos tanto na civilización grega como na latina.

% Valorar se o alumnado e capaz de descubrir e comprender a importancia da influencia deses avances na actualidade.

% Valorar se o alumnado recoñece a vixencia e importancia na actualidade da lingua latina e grega nos ámbitos científico-tecnolóxico e matemático.

% Valorar se o alumnado mellorou o seu vocabulario referido e eses ámbitos con termos procedentes do latín e grego.

Obviamente, a avaliación das competencias farase ao longo de cada unidade e segundo as traballadas en cada unha delas, xa especificadas. Para facelo, o docente apoiarase nas actividades e probas xa indicadas, nos apartados de metodoloxía e avaliación, pero tamén utilizará textos, vídeos, traballos no PC ou outros materiais non necesariamente vinculados ao mundo clásico, pero que lle podan servir para valorar que os coñecementos da cultura e a lingua latinas adquiridos foron útiles para a mellora de ditas competencias

6.2.4. AVALIACIÓN DE SETEMBRO E ALUMNOS PENDENTES

SETEMBRO Nas probas avalíanse exclusivamente contidos conceptuais, polo tanto realizaranse conforme aos contidos mínimos especificados para elas xa expostos na Programación e a súa avaliación farase de acordo cos criterios xerais específicos acordados para este curso. O exame constará das seguintes cuestións: Análise e tradución dun texto (6 puntos) e catro cuestións de gramática (unha de morfoloxía nominal (1,5 puntos) outra de

37

morfoloxía verbal (1,5 puntos), outra de morfoloxía pronominal (0,5 puntos) e ,por último, unha de sintaxe (0,5 puntos)). A proba incluirá o vocabulario excepto as preposicións, conxuncións, adverbios e pronomes estudados durante o curso e o verbo SUM, polo que non será necesario o uso do dicionario. En consecuencia para avaliar a análise e tradución do texto terase en conta o criterio exposto no apartado 5.2.2.3. referido a este tema. Terase en conta nesta avaliación se o alumnado presentou correctamente os cuestionarios de cultura feitos durante o curso ou superou á proba correspondente (terá a puntuación máxima de 1 punto). Seguindo estes criterios terán superada a materia aqueles alumnos/as que acaden a puntuación de 5.

PENDENTES

Os alumnos pendentes poderán examinarse por avaliacións ou ben nun só exame final. Considerando o acordado na reunión de Departamento celebrada o 3 de Decembro de 2018, todo alumno que teña aprobadas as dúas primeiras avaliacións de Latín de 2º de Bacharelato, terá tamén aprobado o latín pendente de 1º, sen necesidade de facer as probas específicas de pendentes. Para os que teñan que recuperar a materia por avaliacións é necesario superar as dúas probas; para recuperala no exame final é necesario un coñecemento global dos contidos mínimos polo que a cualificación final será compensada (cualificación por preguntas e cualificación global). Tanto nas probas por avaliación coma na proba final as cuestións e os criterios non diferirán das dos exames ordinarios do curso: O exame constará das seguintes cuestións: Análise e tradución dun texto (6 puntos) e catro cuestións de gramática (unha de morfoloxía nominal (1,5 puntos) outra de morfoloxía verbal (1,5 puntos), outra de morfoloxía pronominal (0,5 puntos) e ,por último, unha de sintaxe (0,5 puntos)). A proba incluirá o vocabulario excepto as preposicións, conxuncións, adverbios e pronomes estudados durante o curso e o verbo SUM, polo que non será necesario o uso do dicionario. En consecuencia para avaliar a análise e tradución do texto terase en conta o criterio exposto no apartado 5.2.2.3. referido a este tema. Considerarase superada a proba cando a cualificación alcance, como mínimo, os 5 puntos. O Departamento dará información sobre os contidos mínimos avaliables e os criterios de avaliación e axudará ao alumnado que o solicite a preparar a materia, ofrecéndolle os recursos necesarios e resolvendo calquera dúbida que se lle presente. Xa que non temos clases de apoio a pendentes, lles ofrecemos aos alumnos de diúrno a posibilidade de asistir as clases do Bacharelato de Adultos.

6.2.5. ALUMNOS QUE CAMBIAN A MATERIA PROPIA DE MODALIDADE Aos alumnos de Primeiro de Bacharelato que desexen cambiar a materia propia de modalidade xa iniciado o curso escolar e cursar Latín I, se lles proporcionará o material didáctico adecuado e se lles prestará a atención necesaria para que podan acadar o nivel do resto de compañeiros o antes posible. Se lles farán probas individuais periódicas para observar o grao do nivel acadado. 7. PLAN DE REFORZO______________________________________________________ Se algún alumno non logra acadar os obxectivos , o profesor poderá modificar calquera dos elementos (obxectivos, contidos, metodoloxía ou criterios de avaliación) desta programación didáctica para dar resposta as diferentes necesidades educativas dos alumnos e das alumnas, sempre de acordo coa orde da Consellería de Educación do 6 de outubro de 1999 pola que se regulan as adaptacións do currículo nas ensinanzas de réxime xeral.

38

Esta adaptación terá que ser, en todo caso, individualizada, tendo en conta non só a capacidade do alumno ou a súa puntual inadaptación a algún dos elementos do currículo, senón tamén o seu entorno familiar e social. As medidas de reforzo teñen que ser pois individualizadas e diversas (poden ser exercicios, lecturas, redacción, comentarios, exposicións orais...) dependendo das necesidades de cada alumno e, sobre todo, atendendo ás competencias clave que o alumno en cuestión non logre acadar. 8. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE_______________________________________________ Neste apartado o Departamento se compromete a seguir as directrices marcadas para cada caso en colaboración co titor/a do grupo e o Gabinete de Orientación do Centro. 9.ALUMNOS REPETIDORES_________________________________________________ Neste apartado o Departamento considera que se poden dar tres situacións: -Que o alumno repetidor afronte o curso cunha actitude máis positiva que o anterior e supere a materia con normalidade. -Que o alumno repetidor afronte o curso con actitude positiva pero que non logre acadar o nivel esperado. Entón aplicaránselle as medidas de reforzo indicadas no apartado 7. - Que o alumno repetidor non afronte o curso con actitude positiva por diferentes motivos. Entón o profesor seguirá as directrices marcadas para cada caso en colaboración co titor/a do grupo e o Gabinete de Orientación do Centro. 10. OUTRAS ACTIVIDADES DO DEPARTAMENTO_____________________________

10.1. Plan Lector O Departamento decidiu colaborar co Plan Lector do Centro propoñendo as seguintes lecturas que serán seleccionadas segundo o nivel do curso: - Textos breves relacionados coa mitoloxía ( de Ovidio e Virxilio, principalmente) - Fragmentos da novela de Eduardo Mendoza Pomponio Flato. - Fragmentos do libro Última Lexión. - Selección das Fábulas de Fedro e dos Epigramas de Marcial - Gabinete de curiosidades romanas, de J.C.McKeown (ed.Crítica). Enlaces: http://www.culturaclasica.com/ http://www.luduslitterarius.net/ http://www.iesfuente.org/departamentos/latin/index.htm

39

http://www.chironweb.org/wiki/index.php/Portada http://recursos.cnice.mec.es/latingriego/Palladium/_comun/esmapa.php# http://www.aplicaciones.info/latin/lagrama.htm http://platea.pntic.mec.es/anilo/mitos/00indice.htm Os textos serán escollidos pola súa temática (relacionados con cuestións do mundo clásico como a mitoloxía ou vida cotiá), polas súas formulacións sobre cuestións éticas ou relixiosas e pola súa amenidade, procurando alternar a prosa e verso e os distintos xéneros literarios. Para traballar sobre eles seguirase o modelo que nos proporcionarán os responsables do Plan Lector.

6.2. Excursións e outras actividades extraescolares Como case todos os anos o Departamento ten pensado facer unha excursión a Lugo con motivo do festival de teatro clásico, viaxe que se aproveitará para ver as pegadas romanas da cidade. Este ano, asemade, quizas fagamos unha viaxe a A Coruña para presenciar o festival de teatro clásico que se vai celebrar alí. E máis cerca e, polo tanto máis barato. As demais actividades iranse facendo segundo a oferta e as posibilidades do Departamento e do Centro. Ferrol, 1 de outubro de 2019 Os membros do Departamento: Asdo. Ana Vizoso Benavente Asdo. Carlos Ovidio Rivera Rodríguez, Xefe do Departamento

IES CONCEPCIÓN ARENAL DEPARTAMENTO DE LATÍN · 2019-11-21 · corporais, e incorporar a...

Documents

Transcript of IES CONCEPCIÓN ARENAL DEPARTAMENTO DE LATÍN · 2019-11-21 · corporais, e incorporar a...