Μιλτιδης Κωνσταντνου Ομτιμος Καθηγητς Θεολογικς Σχολς Α.Π.Θ.
ρχων Διδσκαλος του Ευαγγελου της Αγας του Χριστο Μεγλης Εκκλησας
Στη μακραωνη ιστορα τους τσο η ιουδακ Συναγωγ σο και η χριστιανικ Εκκλησα υιοθτησαν πλθος μεθδων προσγγισης της Αγας Γραφς. Κθε εποχ εχε τις δικς της ερμηνευτικς μεθδους, με στχο φυσικ πντοτε την πληρστερη κατανηση του λγου του Θεο. Η ανπτυξη των επιστημν κατ τα νετερα χρνια, συνπεια του ενθουσιασμο και της αισιοδοξας που ενπνευσε στην ανθρωπτητα ο Διαφωτισμς, συνετλεσε στη διαμρφωση νων μεθδων ερμηνεας της Ββλου, στε να εξελιχθε τελικ η Ερμηνευτικ σε ιδιατερο επιστημονικ κλδο με την ανπτυξη, ιδιατερα κατ τον κ μ.Χ. αινα, της “Ιστορικοκριτικς Μεθδου” ερμηνεας της Γραφς.
Στην ανπτυξη της μεθδου αυτς υπκειται η πεποθηση –που επηρασε ιδιατερα τις Θετικς Επιστμες, τα Μαθηματικ και τη Φυσικ1– τι υπρχει μια αντικειμενικ πραγματικτητα, την οποα ο νθρωπος εναι σε θση να μελετσει, να κατανοσει και να ερμηνεσει. Η ιστορικοκριτικ μθοδος ερμηνεας της Ββλου συνιστ στην πραγματικτητα να συνδυασμ διφορων μεθδων που εφαρμζονται ευρτερα στον χρο των επιστημν του ανθρπου για την προσγγιση των αρχαων λογοτεχνικν κειμνων. μως, παρ τη μχρι τα μσα τουλχιστον της δεκαετας του 1970 πλρη σχεδν κυριαρχα της ιστορικοκριτικς μεθδου και την καθολικ αποδοχ της απ τους ακαδημακος κκλους, ο διακηρυγμνος στχος της για αντικειμενικτητα στην ερμηνεα της Γραφς δεν επιτεχθηκε, κτι που διαπιστνεται πολ εκολα απ τις παρατηρομενες, συχν ριζικς, διαφορς ανμεσα στις κοιντητες των πιστν που στηρζονται στη Ββλο. Η διαπστωση αυτ καθιστ προφαν την ανγκη αναζτησης και λλων καννων προσγγισης της Γραφς, αλλ και επανεκτμησης των προποθσεων προσγγισης.
Σε ,τι αφορ στην ορθδοξη Ερμηνευτικ, νας πρτος καννας θα μποροσε να προκψει απ την παρατρηση του τρπου με τον οποο η Εκκλησα ενσωματνει στον Καννα της δικς της Ββλου τις ιουδακς Γραφς. Συγκεκριμνα, η κατταξη των βιβλικν ργων στον ιουδακ Καννα αποσκοπε στον τονισμ της σημασας του “Νμου”. Τα βιβλα,
1 Στις αρχς του κ αινα ο Bertrand Russell και ο North Whitehead συνεργζονται σ’ να πργραμμα συστηματοποησης του συνλου των Μαθηματικν και της Λογικς. Στχος του προγρμματος ταν η δημιουργα ενς εσωτερικ συνεπος συστματος προτσεων, απ τις οποες το σνολο της Λογικς και των Μαθηματικν μποροσε να προκψει συμπερασματικ,
και το 1912 δημοσευσαν το ογκδες ργο Principia Mathematica, που θεωρθηκε απδειξη της επιτυχας του προγρμματος.
2 Μιλτιδης Κωνσταντνου
επομνως, που απαρτζουν τη συλλογ “Νμος” κατχουν την πρτη θση
στον Καννα της Συναγωγς. Αμσως μετ ακολουθε η ομδα “Προφτες”. Στο πρτο βιβλο της ομδας αυτς, στο Ιησος Ναυ, εμφανζεται ο Θες να δνει απ την πρτη στιγμ στο διδοχο του Μωυσ την ακλουθη εντολ:
Να εσαι δυνατς και πολ γενναος, φροντζοντας να ενεργες σμφωνα με λον τον νμο που σου παρδωσε ο δολος μου ο Μωυσς. Μην παρεκκλνεις απ αυτν οτε προς τα δεξι οτε προς τα αριστερ, στε να ευημερες οπουδποτε πηγανεις. Δεν θα σταματσεις να επαναλαμβνεις σα περιχονται στο βιβλου του νμου αυτο και θα μελετς σ’ αυτ μρα και νχτα, στε να φροντζεις να ενεργες σμφωνα με λα σα εναι γραμμνα. Γιατ ττε μνο θα πετχεις στις επιλογς σου και ττε μνο θα ευημερσεις2.
Το τελευταο βιβλο της συλλογς, Μαλαχας, τελεινει με μιαν ανλογη εντολ:
Να θυμστε τον νμο που παρδωσα στον δολο μου τον Μωυσ στο Χωρβ, τα θεσπσματα και τις διατξεις για λον τον Ισραλ3.
Ολκληρη, λοιπν, η δετερη συλλογ των βιβλικν ργων αρχζει και τελεινει με την υπενθμιση της υποχρωσης για πιστ τρηση του “Νμου” και το διο επαναλαμβνεται και στην τρτη ομδα. Τα “Αγιγραφα” αρχζουν με το βιβλο Ψαλμο, στον πρτο απ τους οποους μακαρζεται ο νθρωπος ο οποος
στον νμο του Κυρου βρσκει σα επιθυμε, και στον νμο του μελετ μρα και νχτα4.
Κατ ανλογο τρπο, το τελευταο βιβλο της ομδας, Χρονικ, αποτελε μια ανακεφαλαωση της ιστορας του Ισραλ με σκοπ να υπενθυμσει στον λα του Ιοδα, που επιχειρε να ανασυγκροτηθε μετ τις περιπτειες της βαβυλνιας αιχμαλωσας, τι η επιβωσ του εξαρτται απ την πιστ τρηση του “Νμου” και την ακριβ τλεση της λατρεας.
Αντθετα, η κατταξη των βιβλικν ργων στον χριστιανικ Καννα αποσκοπε στο να αποτελσουν τα ργα αυτ να εδος εισαγωγς στην Καιν Διαθκη. Ο Νμος στη χριστιανικ Παλαι Διαθκη δεν αποτελε αυτοτελ ομδα βιβλων, αλλ εντσσεται σε μια ευρτερη ομδα υπ τον ττλο “Ιστορικ Βιβλα”. Στην ομδα αυτν κατατσσονται κατ χρονολογικ σειρ των γεγοντων που περιγρφουν λα τα αφηγηματικο χαρακτρα βιβλικ ργα, στε να προκψει μια ενιαα αφγηση που αρχζει με τη δημιουργα του κσμου και φτνει μχρι τους τελευταους προχριστιανικος αινες. Στχος της αφγησης αυτς εναι να καταδεξει
2 Ιησ 1:7-8
3 Μαλ 3:22
4 Ψαλ 1:2
Ορθδοξη Ερμηνευτικ 3
το πς με ευθνη του ανθρπου εισλθε το κακ στον κσμο με αποτλεσμα να καταστε αναγκαα η επμβαση του Θεο στην ανθρπινη Ιστορα,
προκειμνου να προετοιμαστε η ανθρωπτητα για να αποδεχτε τη σωτηρα της που θα φρει ο Ιησος Χριστς. Ο διος ο Νμος χνει πλον την κεντρικ σημασα του και καθσταται «παιδαγωγς ες Χριστν».
Στη δετερη ομδα βιβλικν ργων του χριστιανικο Καννα κατατσσονται τα βιβλα με ποιητικ και διδακτικ χαρακτρα. Με τα “Ποιητικ Βιβλα” υμνε ο λας τον Θε του, απευθνει προς αυτν τις εκκλσεις του, τα παρπον του, αλλ και τις ευχαριστες του για τις ευεργεσες που δχεται και προπντων εκφρζει τις ελπδες του για τον ερχομ του Χριστο, εν στα “Διδακτικ Βιβλα” αποθησαυρζεται η θεα σοφα, η οποα ως «πρεδρος» του θρνου του Θεο5, ως προπρχουσα του χρνου και της δημιουργας6 και ως
κφραση της δναμης του Θεο,
σαφς απρροια της δξας του Παντοκρτορα, … απαγασμα του αιωνου φωτς,
καθαρς καθρφτης της ενργειας του Θεο και εικνα της καλοσνης του7,
θα ταυτιστε απ τη χριστιανικ Εκκλησα με το δετερο πρσωπο της Αγας Τριδος8. Τον χριστιανικ Καννα, τλος, κλενει η ομδα “Προφητικ Βιβλα”. Το περιεχμενο των ργων αυτν κατανοεται απ την Εκκλησα κυρως ως προεξαγγελτικ της παρουσας του Χριστο και τα διφορα βιβλα κατατσσονται με ττοιο τρπο, στε η εικνα του αναμενμενου Λυτρωτ να καθσταται βαθμιαα σαφστερη. τσι, η χριστιανικ Παλαι Διαθκη τελεινει με το βιβλο Δανιλ, στο οποο εξαγγλλεται η ανσταση των νεκρν9 και περιγρφεται μσα απ να μεγαλειδες ραμα η μορφ του «μετ τν νεφελν το ορανο»
ερχμενου «Υο το νθρπου» στον οποο
δθηκε η εξουσα, η τιμ και η βασιλεα, στε να τον υπηρετον λοι οι λαο, κθε φυλς και γλσσας· η εξουσα του θα εναι εξουσα αινια που δεν θα χει τλος και το βασλει του ποτ δεν θα καταστραφε10.
Τον διο ακριβς ττλο, «Υς το νθρπου», θα χρησιμοποισει στο αμσως επμενο βιβλο της χριστιανικς Ββλου, στο Κατ Ματθαον Εαγγλιον, ο Ιησος, κθε φορ που μιλει για τον εαυτ του11. Ερμηνεοντας, λοιπν, η Εκκλησα χριστολογικ τα κεμενα της Παλαις
5 ΣΣο 9:4
6 Παρ 8:22-31
7 ΣΣο 7:25-26
8 1Κο 1:24
9 Δαν 12:1-3
11 Ματ 8:20 9:6 10:23 11:19 12:8,32,40· κ..
4 Μιλτιδης Κωνσταντνου
Διαθκης, δνει σε αυτ να εντελς διαφορετικ νημα απ εκενο που τα δια
κεμενα χουν για τη Συναγωγ. Με αυτ το νο νημα ενσωματνει η Εκκλησα τα βιβλα της Παλαις Διαθκης στη δικ της Αγα Γραφ και τα θεωρε πλον τμμα της δικς της παρδοσης, νομιμοποιντας τσι ταυτχρονα το δικαωμ της να εναι αυτ, ως “νος Ισραλ”, η κληρονμος των επαγγελιν του Θεο και χι η Συναγωγ.
Η αυτοσυνειδησα της Εκκλησας ως νος Ισραλ πιστοποιεται και στον τρπο καταρτισμο του Καννα της Καινς Διαθκης. Εναι γνωστ τι καννα απ τα βιβλα που συγκροτον την Καιν Διαθκη δεν εναι προν γραφεου, δεν γρφτηκε, δηλαδ, με σκοπ να εκτεθον οι προσωπικς απψεις του συγγραφα του σε κποιο αναγνωστικ κοιν, το οποο στη συνχεια εκτιμ τις απψεις αυτς και τοποθετεται ανλογα. Σε καμι περπτωση δεν εναι τα πρσωπα των συγγραφων αυτ που προσδδουν το κρος στα βιβλικ κεμενα, αλλ η Εκκλησα εναι εκενη που αναγνωρζει να βιβλο ως Αγα Γραφ της χι. τσι, υπρχουν βιβλα επνυμα μεγλων αποστλων, πως π.χ. ο Πτρος, γραμμνα με λους τους καννες της βιβλικς γραμματεας, που μως η Εκκλησα δεν κανε ποτ δεκτ στον Καννα της, εν αντθετα δχτηκε βιβλα γραμμνα απ δευτερεουσες προσωπικτητες, πως π.χ. ο Μρκος. Αυτ συμβανει γιατ στην περπτωση της Αγας Γραφς προηγεται της συγγραφς ενς βιβλου η ζω. Πσω απ κθε βιβλικ κεμενο υπρχει η κοιντητα που βωσε την αποκλυψη του Θεο και διατρησε στην παρδοση της ζωνταν την εμπειρα της, μερικς φορς για αινες, μχρι την τελικ καταγραφ της. Εναι, κατ συνπεια, προτιμτερο να γνεται λγος για καταγραφ και χι για συγγραφ, καθς “συγγραφας” ενς συγκεκριμνου βιβλικο κειμνου δεν εναι κποιο τομο, μια εξχουσα σως προσωπικτητα, αλλ η κοιντητα, η οποα συμμετχει ενεργ και συλλογικ στη δημιουργα της Αγας Γραφς διασζοντας την παρδοση στην προφορικ και γραπτ μορφ της. Μνον η δια κοιντητα εναι, επομνως, σε θση να ερμηνεσει αυθεντικ την Αγα Γραφ. λα τα παραπνω θα μποροσαν να αποτελσουν ναν βασικ καννα ορθδοξης ερμηνευτικς που θα ταν δυνατν να συνοψιστε ως εξς: ταν κποιος ανογει τη Γραφ για να διαβσει, αυτ δεν το κνει ως τομο, αλλ, ακμη και αν εναι κλεισμνος στο δωμτιο του, η Εκκλησα εναι εκενη που διαβζει τη Ββλο12. Η ερμηνεα λοιπν της Αγας Γραφς δεν εναι ργο κποιου σοφο, αλλ των μελν της Εκκλησας, που γνωρζουν τον Χριστ μετχοντας στα μυστρια και φωτζονται απ το διο γιο Πνεμα που φτισε και τους ιερος συγγραφες.
Ο παραπνω καννας προκπτει απ την δια Γραφ. Στο Λου 24:13-32 περιγρφεται η συνντηση του αναστημνου Ιησο με δο μαθητς του, οι οποοι πγαιναν απ την Ιερουσαλμ σε κποιο κοντιν χωρι, τους
12 Π. Ν. Ευδοκμωφ, Ορθοδοξα
Ορθδοξη Ερμηνευτικ 5
Εμμαος. Οι μαθητς ρχισαν να συνομιλον μαζ του και εκενος τους προτρεψε να αναζητσουν στα «βιβλα του Μωυσ και λων των προφητν» σα αναφρονταν εκε γι’ αυτν. μως οι μαθητς δεν τον αναγνρισαν· μνον
αργτερα, κατ την κλση του ρτου, μπρεσαν να αναγνωρσουν στο πρσωπο του συνομιλητ τους τον Χριστ. Κτι ανλογο περιγρφεται και στο επεισδιο μεταξ του Αιθοπα αξιωματοχου και του αποστλου Φιλππου, στο Πρα 8:27-35. Ο Αιθοπας διβαζε την Παλαι Διαθκη, αλλ αδυνατοσε να κατανοσει το περιεχμενο της, χωρς τη βοθεια κποιου λλου. Τα δο αυτ περιστατικ κνουν σαφς τι η μελτη απλς της Αγας Γραφς δεν εναι αρκετ για την κατανηση της. Τσο οι δο μαθητς σο και ο Αιθοπας δεν μποροσαν να αναγνωρσουν τον Χριστ μσα απ τις προφητεες της Παλαις Διαθκης, το κατρθωσαν μως μετχοντας στη μυστηριακ ζω της Εκκλησας (θεα Ευχαριστα, κρυγμα, βπτισμα).
Αυτς εναι ο λγος που οι Πατρες της λεγμενης Πενθκτης Οικουμενικς Συνδου (691 μ.Χ., 102 καννες) καθρισαν με τον ιθ Καννα της: «ε γραφικς νακινηθεη λγος, μ λλως τοτον ρμηνεντωσαν ς ν ο τς κκλησας φωστρες κα διδσκαλοι, τν οκεων συγγραμμτων παρθεντο». Δυστυχς στη συνχεια ο καννας αυτς λειτοργησε πολ διαφορετικ απ τους στχους των Πατρων που τον θσπισαν. τσι, αντ να αποτελσει ναν ασφαλ καννα ορθδοξης ερμηνευτικς, που θα επτρεπε μια να νθηση στις βιβλικς μελτες, αποτλεσε αφορμ για στασιμτητα και αναδπλωση. Απ την εποχ αυτ παει η πρωττυπη ερμηνευτικ εργασα, χωρς ββαια να λεπουν και οι ελχιστες, αλλ ιδιατερα σημαντικς εξαιρσεις, πως στην περπτωση του αγου Γρηγορου του Παλαμ, και οι ερμηνευτς περιορζονται στη συλλογ των ερμηνειν των αρχαων Πατρων. Αποτλεσμα της πρακτικς αυτς ταν οι λεγμενες «Σειρς» «Catenes», που ιδιατερα στη Δση αποτλεσαν τη μοναδικ ερμηνευτικ μθοδο μχρι τη Μεταρρθμιση. Τα μειονεκτματα αυτς της μεθδου εναι προφαν. Δεν γινταν πρωττυπη ερμηνεα, οπτε το βιβλικ κεμενο παψε να αποτελε πηγ μπνευσης, να μιλει σε κθε εποχ, και γινε μσο τεκμηρωσης των θσεων της Συστηματικς Θεολογας. Αλλ οτε το πνεμα των Πατρων αποδιδταν, αφο απ κθε εκκλησιαστικ συγγραφα επιλγονταν μνον ορισμνες, σχετικς με το συγκεκριμνο βιβλικ χωρο, φρσεις, αποκομμνες απ το συνολικ του ργο. Εκτς των λλων μως, μια ττοια ερμηνευτικ μθοδος προποθτει να χριστιανισμ στατικ και θτει περιορισμος στη δρση του Αγου Πνεματος, οπτε κθε λλο παρ ορθδοξη μπορε να θεωρεται.
Ο στχος του ιθ Καννα της Πενθκτης Οικουμενικς Συνδου δεν ταν να σταματσει τη θεολογικ σκψη και παραγωγ, αλλ να αποτρψει τη στριξη δογματικν θσεων πνω σε αυθαρετες ερμηνεες απ την πλευρ των αιρετικν. Χαρακτηριστικ παρδειγμα αυθαρετης ερμηνεας αποτλεσε κατ τον δ μ.Χ. αινα η προσπθεια ορισμνων αιρετικν να
6 Μιλτιδης Κωνσταντνου
στηρξουν στο χωρο Παρ 8:22 την ποψ τους τι ο Υις, το δετερο πρσωπο της Αγας Τριδας, εναι κτιστς, δημιοργημα δηλαδ, του Πατρα. Στο συγκεκριμνο χωρο εμφανζεται προσωποποιημνη η σοφα του Θεο να λει: «Κριος κτισν με ρχν δν ατο ες ργα ατο».
Συνδυαζμενη η μαρτυρα αυτ με το Ιωα 1:2-3, που αναφρεται τι ο Λγος
«ν ν ρχ πρς τν Θεν· πντα δι' ατο γνετο ...», και το 1Κο 1:24, που ο απστολος Παλος αναγνωρζει τον Χριστ ως «Θεο δναμιν κα Θεο σοφαν», προκπτει τι ο Υις, εφσον ταυτζεται με τη Σοφα και τον Λγο του Θεο, αποτελε το πρτο δημιοργημα του Πατρα. Μια ττοια ερμηνεα μως αντιφσκει προς την πστη της Εκκλησας για τις σχσεις των προσπων της Αγας Τριδας μεταξ τους και, κατ συνπεια δεν μπορε να εναι ορθ. Σε λες τις περιπτσεις, πως αναφρθηκε και παραπνω, προηγεται η εμπειρα της Εκκλησας και μνο με βση την εμπειρα αυτ ερμηνεεται η Αγα Γραφ. Ο ερμηνευτς εναι ελεθερος να εφαρμσει οποιαδποτε μθοδο και να ερμηνεσει πως νομζει καλτερα να βιβλικ κεμενο, δεν μπορε μως ποτ να θσει την ερμηνεα του πνω απ την πστη της Εκκλησας.
Η παραπνω παραδοχ μως θτει αναγκαστικ το ερτημα των ορων της επιστημονικς ερμηνευτικς. Το ερτημα αυτ τθεται ακμη πιο ντονα μετ τη δεκαετα του 1960, ταν στον χρο των επιστημν του ανθρπου αρχζει να αναγνωρζεται η ανγκη της απελευθρωσης του ερμηνευτ απ τα καταπιεστικ δεσμ της προσπθειας επτευξης της αντικειμενικτητας,
με αποτλεσμα τη γνεση σειρς ολκληρης νων ερμηνευτικν μεθδων. Κοιν χαρακτηριστικ λων των νων ερμηνευτικν προσεγγσεων της Ββλου εναι το τι βασζονται σε μεθδους που αναπτχθηκαν ξω απ το πλασιο της Θεολογας13, γεγονς που επιβεβαινει την αλλαγ που σημεινεται στον χρο της θεολογικς ρευνας. Και εναι τσο ραγδαα αυτ η αλλαγ, στε τα ονματα των νων μεθδων, δηλωτικ της “θραθεν” προλευσς τους, χρησιμοποιονται απ τους επιστμονες λου του κσμου -ακμη και απ τους Γερμανος, οι οποοι ς τα μσα του κ μ.Χ. αινα θεωρονταν πρωτοπροι και κυραρχοι στον χρο της βιβλικς επιστμης- στα αγγλικ: Poststructuralism, Semiotics, Feminism, Liberation Hermeneutics,
Reader-Oriented Reader-Response Criticism, Psychological and Ecological readings, New Historism, Newer Literary Criticism, κλπ. Η χρση αγγλικν ρων μως μαρτυρε και μια λλη σημαντικ αλλαγ που παρατηρεται ειδικ στον χρο των βιβλικν σπουδν. Στη Γερμανα και σε χρες που ακολουθον το γερμανικ πρτυπο οργνωσης (μεταξ αυτν εναι και η Ελλδα) η βιβλικ ρευνα αναπτσσεται αποκλειστικ στο
13 Κυριτερος εκπρσωπος των νων τσεων που αναπτχθηκαν στον τρπο προσγγισης των λογοτεχνικν και φιλοσοφικν κειμνων θεωρεται ο Jacques Derrida, [Structure, Sign, and Play in the Discourse of Human Sciences, στο Richard Macksey and Eugenio Donato (eds.), The Structuralist Controversy, John Hopkins University Press / Baltimore 1970, σ. 247-265] εισηγητς της θεωρας της “αποδμησης” (deconstruction).
Ορθδοξη Ερμηνευτικ 7
πλασιο των θεολογικν σχολν ως νας κλδος της Θεολογας. Αντθετα, στην Αμερικ, απ που προρχονται στο σνολ τους σχεδν οι νες ερμηνευτικς μθοδοι, και στον ευρτερο αγγλοσαξωνικ χρο, αλλ και σε αρκετς ευρωπακς χρες (Γαλλα, Ιταλα) οι βιβλικς σπουδς εναι συχν ανεξρτητες απ τις θεολογικς σπουδς, γεγονς που επιτρπει την
ευκολτερη επικοινωνα των επιστημνων που ασχολονται με τη Ββλο με εκπροσπους λλων κλδων των γενικτερων επιστημν του ανθρπου.
λα τα παραπνω δεχνουν τι η βιβλικ ρευνα βρσκεται μπροστ σε μια πρκληση που περιγρφεται ως «ανγκη αλλαγς παραδεγματος»14, καθς οι ερμηνευτς βρσκονται αντιμτωποι με πλθος προβληματισμν, οι οποοι πριν απ μερικ χρνια ταν αδιανητοι15. Αρκε να αναφερθε εδ,
14 Ο ρος “παρδειγμα” στην αγγλικ του μορφ, “Paradigm”, προερχμενος επσης απ την αμερικνικη επιστμη [Πρβλ. Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press / Chicago 1962 και 21970] χρησιμοποιεται για να δηλσει να μεθοδολογικ πρτυπο, το οποο χει τχει για μια συγκεκριμνη επιστημονικ περιοχ γενικς αποδοχς, με αποτλεσμα η επιστημονικ ρευνα και συζτηση σ’ αυτν τον συγκεκριμνο χρο να διεξγεται μσα στο πλασιο που καθιερθηκε απ το παρδειγμα και να εξαρτται απ το παρδειγμα. Για να γνει κατανοητ η λειτουργα του παραδεγματος, αρκε να αναφερθε, ενδεικτικ μνον και χωρς ιδιατερη ανλυση, η περπτωση της θεωρας του Julius Wellhausen, η οποα λειτοργησε ως παρδειγμα στο χρο της παλαιοδιαθηκικς επιστμης. Για δεκαετες η χρση των συμβλων “J” “P” γινταν απ τους παλαιοδιαθηκολγους χωρς λλες επεξηγσεις και χωρς ρητς αναφορς στον προβληματισμ που σχετζεται με τη χρονολγηση και τη θση των κειμνων που χαρακτηρζονταν με τα γρμματα αυτ. λλες ενδεξεις, πως “αρχαιτερο” και “μεταγενστερο” “ισραηλιτικ περοδος” και “ιουδακ περοδος”, υπονοονταν επσης με τη χρση των γραμμτων αυτν. Παρ’ λο που η λη θεωρα ταν εντελς υποθετικ, τυχε ττοιας γενικς αποδοχς, στε η αμφισβτησ της να ισοδυναμε με ρνηση μιας πραγματικτητας. Η δναμη του παραδεγματος αποδεχτηκε τσο ισχυρ, στε, ακμη και ταν οι μελτες του Herman Gunkel [Schöpfung und Chaos in Urzeit und Endzeit, Eine religionsgeschichtliche Untersuchung über Gen 1 und ApJoh 12, Vandenhoeck & Ruprecht / Göttingen 1985 και κυρως το υπμνημ του Genesis (πρτη κδοση το 1901)] και ιδιατερα των Gerhard von Rad [Das formgeschichtliche Problem des Hexateuchs, Kohlhammer / Stuttgart 1938] και Martin Noth [Überlieferungsgeschichtliche Studien, Die sammelden und bearbeitenden Geschichtswerke im Alten Testament, Niemeyer / Halle 1941 και Überlieferungs-geschichte des Pentateuch, Kohlhammer / Stuttgart 1948] αντρεψαν ουσιαστικ τη θεωρα του Wellhausen, αυτς εξακολοθησαν να κινονται στο πλασιο που εχε καθοριστε απ αυτν. Για το θμα της λειτουργας του παραδεγματος στη βιβλικ ρευνα βλ. αναλυτικ: Rolf Rendtorff, The Paradigm is changing: Hopes - and Fears, στο Biblical Interpretation, A Journal of Contemporary Approaches I/1, February 1993, E.J. Brill / Leiden, σ. 35-53.
15 Αν πριν απ μερικς δεκαετες ο G. von Rad και ο M. Noth μποροσαν να συζητον για το αν κποιο κεμενο ανκει στην προαμφικτιονικ τη μετααμφικτιονικ περοδο του Ισραλ, σμερα χι μνο δεν συζητεται η θεωρα της αμφικτιονας, αλλ και το ερτημα εναι αδιανητο, αφο το μεγαλτερο μρος των παλαιοδιαθηκικν κειμνων χρον&omicr