Εκφοβισµός, Προσω̟ικότητα και ∆εσµός ... · Εκφοβισµός,...

Προσχολική amp Σχολική Εκαίδευση 2015 Τόmicroος 3 Tεύχος 1

copy Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών amp Εφαρmicroογών ΠΤΠΕ Πανειστήmicroιο Κρήτης

e-ISSN 2241-7206 doi dxdoiorg1012681ppej135

___________________________________ Υεύθυνος εικοινωνίας Κωνσταντίνος Μ Κόκκινος Παιδαγωγικό Τmicroήmicroα ∆ηmicroοτικής Εκαίδευσης ∆ηmicroοκρίτειο Πανειστήmicroιο Θράκης Νέα Χηλή Αλεξανδρούολη 68100 e-mail kkokkinoeledduthgr Hλεκτρονικός εκδότης Εθνικό Κέντρο Τεκmicroηρίωσης Εθνικό Ίδρυmicroα Ερευνών URL httpchildeducation-journalorg

Εκφοβισmicroός Προσωικότητα και ∆εσmicroός Προσκόλλησης σε Μαθητές Προεφηβικής Ηλικίας

Κωνσταντίνος M Κόκκινος ∆ηmicroοκρίτειο Πανειστήmicroιο Θράκης

Ιωάννα Βουλγαρίδου ∆ηmicroοκρίτειο Πανειστήmicroιο Θράκης

Νικόλαος ∆ Κουκούτσης

∆ηmicroοκρίτειο Πανειστήmicroιο Θράκης

Περίληψη Η εκφοβιστική συmicroεριφορά έχει βρεθεί ως συνδέεται microε συγκεκριmicroένα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και το δεσmicroό ροσκόλλησης Ωστόσο η σχέση του εκφοβισmicroού microε τους Μεγάλους Πέντε Παράγοντες της ροσωικότητας δεν έχει εριγραφεί εαρκώς Σκοός της αρούσας ερευνητικής microελέτης είναι να εξετάσει τη σχέση ανάmicroεσα στον εκφοβισmicroό την ροσωικότητα (microοντέλο Πέντε Παραγόντων) και το δεσmicroό σε δείγmicroα 282 microαθητών (433 κορίτσια) των τελευταίων 2 τάξεων του δηmicroοτικού σχολείου microέσω ενός ερωτηmicroατολογίου αυτοαναφοράς Αό τις αναλύσεις διαφάνηκε ότι τα αγόρια εκφοβίζουν ιο συχνά ειλέγοντας ερισσότερη άmicroεση ειθετικότητα σχέσεων φυσική και λεκτική ειθετικότητα λιγότερη έmicromicroεση ειθετικότητα σχέσεων και συmicroεριφορική ειθετικότητα Ειλέον αρατηρήθηκε ότι οι θύτες σηmicroείωσαν χαmicroηλότερη βαθmicroολογία στην Ευσυνειδησία και την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και υψηλότερη στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια σε σχέση microε τους αmicroέτοχους Το microεγαλύτερο οσοστό τόσο των θυτών όσο και των αmicroέτοχων δήλωσαν ασφαλή δεσmicroό ροσκόλλησης Οι συσχετίσεις των microεταβλητών έδειξαν ότι ο εκφοβισmicroός αρουσίασε θετική συσχέτιση microε τη συναισθηmicroατική αστάθεια και αρνητική microε την ευσυνειδησία την καλή ροαίρεσησυνεργατικότητα και την νευmicroατική διαθεσιmicroότητα ενώ βρέθηκε ως η χρήση διαφορετικών microορφών εκφοβισmicroού είναι ανεξάρτητη αό τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας Τα ευρήmicroατα υογραmicromicroίζουν το ρόλο της ροσωικότητας και του δεσmicroού ροσκόλλησης στην εκδήλωση του φαινοmicroένου και συζητούνται στη βάση της ροοτικής αξιοοίησής τους στην εφαρmicroογή αρεmicroβατικών ρογραmicromicroάτων ου στοχεύουν στην ενίσχυση των θετικών χαρακτηριστικών της ροσωικότητας

Λέξεις κλειδιά Eκφοβισmicroός ροσωικότητα microοντέλο Πέντε Παραγόντων δεσmicroός ροσκόλλησης ασφαλής ανασφαλής ροέφηβοι θύτης

Summary Bullying has been recognized as a serious problem in many countries including Greece with an increasing number of empirical studies investigating the phenomenon in Greek schools Bullying has been linked to specific

54 Κόκκινος Βουλγαρίδου Κουκούτσης

personality traits and attachment style However to date relatively little is known about the association between bullying and the Big Five personality factors Hence the purpose of the current study is to examine the relationship among bullying personality (Five Factor Model) and attachment style in a sample of Greek preadolescents Furthermore the present research aims to study the various forms of bullying (physical direct and indirect relational verbal behavioral) in order to investigate whether participation in different forms of bullying is related to the same personality characteristics Overall 282 students (433 girls) attending the last two grades of Greek public elementary school took part in the study Participants completed a self-report questionnaire measuring bullying Big Five personality factors and attachment style

Results indicated that participants reported primarily more indirect relational physical and verbal aggression Specifically approximately one quarter of the sample was classified as bullies while the rest were uninvolved Data analysis showed that boys participated more frequently in bullying reporting more direct relational physical and verbal aggression and less indirect relational and behavioral aggression compared to girls Compared to the uninvolved bullies scored lower on Conscientiousness Agreeableness and higher on Emotional Instability Of special interest was the finding that a high percentage of both bullies and uninvolved participants reported secure attachment style Further analyses showed that in terms of gender most of the bullies reporting secure attachment were boys However no statistically significant gender differences in personality traits were evident for this group Additionally results indicated that many uninvolved students reported insecure attachment Particularly uninvolved girls with insecure attachment reported more Emotional Instability and Agreeableness compared to boys

Correlation analyses for the total sample showed that all forms of bullying were positively associated with Emotional Instability and negatively with Conscientiousness Agreeableness and Openness to Experience Therefore involvement in different bullying forms was independent of participantsrsquo personality traits Findings are discussed in terms of prevention and intervention strategies regarding bullying with practical suggestions including the reinforcement of positive personality traits in bullies curricular changes as well as individualized intervention programs for those involved

Keywords Bullying personality Five Factor Model attachment style secure insecure preadolescents bully

Εισαγωγή

Το φαινόmicroενο του σχολικού εκφοβισmicroού έχει ροσλάβει microεγάλες διαστάσεις όχι microόνο διεθνώς αλλά και στη χώρα microας (Bibou-Nakou Asimopoulos Hatzipemou Soumaki amp Tsiantis 2013 Κοκκέβη Σταύρου Φωτίου amp Καναβού 2010) Η ιδιαίτερη ερευνητική ροσοχή ου έλαβε η microελέτη του φαινοmicroένου τις τελευταίες δεκαετίες (Cook Williams Guerra Kim amp Sadek 2010) θα microορούσε να αοδοθεί αφενός στα εmicroειρικά ευρήmicroατα ου καταδεικνύουν ως ααντάται σε όλες τις βαθmicroίδες της εκαίδευσης (Κοκκέβη κά 2010) και αφετέρου στις σηmicroαντικές συνέειες ου ενδέχεται να έχει η εmicroειρία του εκφοβισmicroού για το θύmicroα τον θύτη αλλά και το σύνολο της σχολικής τάξης και microονάδας (Γαλανάκη 2010) Παρόλο ου η αναγνώριση των συνεειών του σχολικού εκφοβισmicroού στη σωmicroατική

Εκφοβισmicroός Προσωικότητα και ∆εσmicroός Προσκόλλησης σε Μαθητές Προεφηβικής Ηλικίας 55

και ψυχική υγεία των microαθητών καθυστέρησε στην Ελλάδα σε σχέση microε άλλες χώρες της Ευρώης την τελευταία δεκαετία αρατηρείται έντονη δραστηριοοίηση σε είεδο έρευνας ενηmicroέρωσης και ρόληψης (Stefanakou Tsiantis amp Tsiantis 2014) καθώς έχουν ραγmicroατοοιηθεί αρεmicroβατικές δράσεις microε θετικά αοτελέσmicroατα (Andreou Didaskalou amp Vlachou 2007)

Αό την ανασκόηση της διεθνούς βιβλιογραφίας ροκύτει ότι ένα microεγάλο microέρος της ερευνητικής ροσάθειας έχει εικεντρωθεί στη σύνδεση του εκφοβισmicroού microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας των συmicromicroετεχόντων (χ Tani Freenman Schneider amp Fregoso 2003) Εντούτοις η σχέση αυτή δεν έχει τύχει εmicroεριστατωmicroένης διερεύνησης στη χώρα microας καθώς οι ερισσότερες microελέτες είναι εριγραφικές και εστιάζουν στον ροσδιορισmicroό της συχνότητας εmicroφάνισης του φαινοmicroένου στη διερεύνηση του ρόλου ατοmicroικώνδηmicroογραφικών αραmicroέτρων όως το φύλο η σχολική είδοση και η ηλικία των αιδιών καθώς και του λαισίου (οικογένεια σχολείο) (Κοκκέβη κά 2010)

Στη διαθέσιmicroη βιβλιογραφία σχετικά microε τη σύνδεση ροσωικότητας και εκφοβισmicroού θα microορούσαν να σηmicroειωθούν δύο ειmicroέρους εριορισmicroοί Πρώτον τα υάρχοντα ερευνητικά ορίσmicroατα αναφορικά microε την εξέταση της εν λόγω σχέσης microέσω διαφορετικών microοντέλων της ροσωικότητας όως το Μοντέλο των Μεγάλων Πέντε Παραγόντων είναι εριορισmicroένα (Tani et al 2003) ∆εύτερον η σχετική έρευνα εικεντρώνεται κυρίως στη microελέτη των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας των θυmicroάτων (Beaty amp Alexeyev 2008) ενώ σύmicroφωνα microε τους Book Volk και Hosker (2012) τα ευρήmicroατα ου αφορούν στα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας των θυτών είναι λίγα διάσαρτα και σε microεγάλο βαθmicroό χωρίς συγκεκριmicroένο θεωρητικό υόβαθρο Σηmicroειώνεται ως ρόσφατες έρευνες ου microελετούν την ροσωικότητα των θυτών έχουν καταλήξει σε αντιφατικά συmicroεράσmicroατα (Beaty amp Alexeyev 2008) Αό τη microία λευρά ορισmicroένοι ερευνητές συναινούν στο ότι οι θύτες άmicroεσων και σωmicroατικών microορφών εκφοβισmicroού microορεί να έχουν ελλείmicromicroατα στο γνωστικο-συναισθηmicroατικό τοmicroέα και να εmicroφανίζονται αρορmicroητικοί εκδικητικοί microε χαmicroηλή ενσυναίσθηση και αυτοεκτίmicroηση (Bollmer Harris amp Milich 2006) Αό την άλλη άλλα ερευνητικά ορίσmicroατα έχουν καταδείξει ότι οι θύτες έmicromicroεσων κυρίως microορφών εκφοβισmicroού διαθέτουν ανατυγmicroένη ενσυναίσθηση και κοινωνικο-γνωστικές δεξιότητες (χ θεωρία του νου) ενώ χαρακτηρίζονται αό υψηλή κοινωνική νοηmicroοσύνη (Camodeca amp Goosens 2005 Sutton Smith amp Swettenham 1999) Ως εκ τούτου microε βάση τον αραάνω ροβληmicroατισmicroό ενδιαφέρον αρουσιάζει η διερεύνηση των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας των θυτών

Σύmicroφωνα microε ολλούς ερευνητές η διερεύνηση των ιθανών συmicroβαλλόmicroενων αραγόντων στο να εκδηλώσει κάοιο αιδί εκφοβιστική συmicroεριφορά υοδεικνύει ως η έρευνα θα ρέει να εστιάζεται όχι microόνο στα ατοmicroικά του χαρακτηριστικά (ροσωικότητα) αλλά και στο κοινωνικό και οικογενειακό του εριβάλλον (Bibou-Nakou et al 2013) Οι γονείς αοτελούν ρωταρχικούς φορείς κοινωνικοοίησης και διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην υγιή ή αθολογική ανάτυξη της ψυχικής υγείας των αιδιών και των εφήβων (Kokkinos 2013) Τα βιβλιογραφικά δεδοmicroένα εισηmicroαίνουν την είδραση του δεσmicroού ροσκόλλησης του αιδιού microε τους γονείς στα ροσωικά χαρακτηριστικά και τις microελλοντικές διαροσωικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της αιδικής εφηβικής και ενήλικης ζωής (Kokkinos 2007)

Προς αυτήν την κατεύθυνση η αρούσα έρευνα εστιάζει το ενδιαφέρον της στη διερεύνηση και εντοισmicroό των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας και του δεσmicroού ροσκόλλησης των θυτών ροσαθώντας microε τον τρόο αυτό να συmicroβάλλει στην ληρέστερη εριγραφή και βαθύτερη κατανόηση του ροφίλ των συmicromicroετεχόντων στον εκφοβισmicroό Είσης ενδιαφέρον αρουσιάζει η σκιαγράφηση των χαρακτηριστικών των αmicroέτοχων στον εκφοβισmicroό ου αοτελεί έναν ειλέον στόχο της έρευνας καθώς βρέθηκε ως αυτοί διαφοροοιούνται αό τους θύτες ως ρος τις αραmicroέτρους ου εξετάζονται (Veenstra et al 2005 Kokkinos 2013)


Ορισmicroός εκφοβισmicroού

Πολλοί ορισmicroοί έχουν διατυωθεί για το φαινόmicroενο του εκφοβισmicroού microε κάοιους να ενισχύουν ορισmicroένες τυχές του και άλλους να υοτιmicroούν κάοιες άλλες Σύmicroφωνα microε τον Olweus (1999) ο εκφοβισmicroός διακρίνεται αό τρία στοιχεία (1) αοτελεί ειθετική συmicroεριφορά ή σκόιmicroη laquoρόκληση ψυχικής δυσφορίαςraquo (2) η οοία ραγmicroατοοιείται laquoεξακολουθητικά και για microακρό χρονικό διάστηmicroαraquo (3) στο λαίσιο microιας διαροσωικής σχέσης ου χαρακτηρίζεται αό ασυmicromicroετρία δύναmicroης Άλλοι ερευνητές ου ασχολήθηκαν microε το φαινόmicroενο ροσθέτουν ειλέον χαρακτηριστικά στην εριγραφή του Για αράδειγmicroα ο Greene (2000) microετά αό ανασκόηση microιας σειράς ορισmicroών καταλήγει στο ότι ενώ η λειονότητα των ερευνητών συmicroφωνεί microε τα αραάνω χαρακτηριστικά ου ροτάθηκαν αό τον Olweus εντούτοις θα microορούσαν ειλέον να ροστεθούν (4) ότι το θύmicroα δεν ροκαλεί την εκφοβιστική συmicroεριφορά χρησιmicroοοιώντας λεκτική ή σωmicroατική ειθετικότητα και (5) ότι ο εκφοβισmicroός συmicroβαίνει εντός οικείων κοινωνικών οmicroάδων Ωστόσο οι αλιότεροι ορισmicroοί δεν συmicroεριλαmicroβάνουν την έmicromicroεση ειθετικότητα (άσκηση ειθετικότητας microέσω εmicroλοκής τρίτων ατόmicroων) την ειθετικότητα σχέσεων (καταστροφή των κοινωνικών σχέσεων κάοιου) και την κοινωνική ειθετικότητα (καταστροφή του κοινωνικού κύρους κάοιου) αρά το γεγονός ότι αυτές οι microορφές ειθετικότητας είναι λέον ευρέως αοδεκτές ως εκφοβιστικές συmicroεριφορές (Smith 2004)

Τύοι εκφοβισmicroού και δηmicroογραφικά χαρακτηριστικά συmicromicroετεχόντων

Στη σύγχρονη έρευνα το φαινόmicroενο του εκφοβισmicroού ροσδιορίζεται αό οικίλες συmicroεριφορές ου κατηγοριοοιούνται ως εξής σωmicroατικός εκφοβισmicroός ου αοτελεί την ιο αναγνωρίσιmicroη microορφή και εριλαmicroβάνει ενέργειες όως χτυήmicroατα σρώξιmicroο κλοτσιές γροθιές ή άλλες microορφές σωmicroατικής είθεσης συmicroεριφορικός ου αφορά κακόβουλες ενέργειες όως την κλοή ή καταστροφή των ροσωικών αντικειmicroένων του αιδιού-στόχου λεκτικός εκφοβισmicroός ου εριγράφεται microε συmicroεριφορές όως το βρίσιmicroο η κοροϊδία ο σαρκασmicroός η ειρωνεία οι αειλές η διάδοση φηmicroών ενάντια στο αιδί-θύmicroα Ακόmicroη ο εκφοβισmicroός σχέσεων αναφέρεται στον αοκλεισmicroό του αιδιού-στόχου αό οmicroαδικές δραστηριότητες στην αόρριψή του αό τους συνοmicroηλίκους και στη διακοή των κοινωνικών του σχέσεων Τέλος ένα νέο είδος εκφοβισmicroού έκανε την εmicroφάνισή του microε την ανάτυξη των νέων τεχνολογιών ο εκφοβισmicroός microέσω διαδικτύου ή ηλεκτρονικός εκφοβισmicroός ου ειτυγχάνεται microέσω αοστολής γρατών και ηλεκτρονικών microηνυmicroάτων και αρενόχλησης στο διαδίκτυο (Κοκκέβη κά 2010) Ειλέον ο εκφοβισmicroός ανάλογα microε τον τρόο είθεσης microορεί να διακριθεί σε άmicroεσο όου το άτοmicroο-στόχος έχει οτική εαφή microε τον θύτη και εριλαmicroβάνει ανοιχτές ειθέσεις όως χτυήmicroατα ή αειλές και σε έmicromicroεσο όου το θύmicroα δεν γνωρίζει το θύτη και έχει τη microορφή κοινωνικής αοmicroόνωσης και αοκλεισmicroού αό την οmicroάδα microέσω χ της διάδοσης φηmicroών

Όσον αφορά τη συχνότητα των ειmicroέρους microορφών εκφοβισmicroού έρευνες ου ραγmicroατοοιήθηκαν σε ελληνόφωνα δείγmicroατα αιδιών και εφήβων έδειξαν ως ιο συχνή τη λεκτική ειθετικότητα και συγκεκριmicroένα τα λεκτικά ειράγmicroατα τις αειλές και τις βρισιές (Σακκά amp Μάρκος 2013) Είσης ως συχνοί τρόοι εκφοβισmicroού αναφέρονται ο εκφοβισmicroός σχέσεων και συγκεκριmicroένα οι ρακτικές κοινωνικού αοκλεισmicroού και διάδοσης φηmicroών και ο φυσικός εκφοβισmicroός και κυρίως οι χειρονοmicroίες οι κλοτσιές και οι γροθιές (Bibou-Nakou et al 2013 Κοκκέβη κά 2010 Sapouna 2008)

Το φύλο των microαθητών συνδέεται microε τη συmicromicroετοχή σε εριστατικά εκφοβισmicroού όως υοδεικνύεται αό διεθνείς και ελληνικές έρευνες Συγκεκριmicroένα έχει βρεθεί ότι η ανάmicroειξη των αγοριών σε φαινόmicroενα εκφοβισmicroού είναι microεγαλύτερη αό αυτή των κοριτσιών (Crick amp Nelson 2002 Kokkinos 2007 Kokkinos amp Kipritsi 2012) ενώ υοστηρίζεται ειλέον ότι


χρησιmicroοοιούν σε microεγαλύτερο βαθmicroό τη σωmicroατική βία σε σχέση microε τα κορίτσια (Σακκά amp Μάρκος 2013 Whitney amp Smith 1993) Αό την άλλη έρευνες έχουν δείξει ότι τα κορίτσια εκδηλώνουν ερισσότερη έmicromicroεση ειθετικότητα συγκριτικά microε τα αγόρια (Crick amp Nelson 2002 Κοκκέβη κά 2010) Ως ρος το λεκτικό εκφοβισmicroό τα δεδοmicroένα αρουσιάζονται αντιφατικά Έτσι ορισmicroένες microελέτες καταλήγουν στο συmicroέρασmicroα ότι τα αγόρια εmicroλέκονται ερισσότερο σε εριστατικά λεκτικής ειθετικότητας (Wang Iannotti amp Nansel 2009) κάοιες άλλες υοστηρίζουν την αντίθετη τάση (Boulton Trueman amp Flemington 2002) ενώ τέλος υάρχουν και microερικές ου δεν εντοίζουν διαφορά ανάmicroεσα στα δύο φύλα (Kokkinos 2013)

Αναφορικά microε την ηλικία τα υάρχοντα ερευνητικά ορίσmicroατα αναφέρουν ότι κατά την ροεφηβεία αρατηρούνται τα υψηλότερα είεδα εκφοβισmicroού (Fanti amp Henrich 2014) ενώ στην εφηβική ηλικία η συχνότητα εκφοβισmicroού microειώνεται (Whitney amp Smith 1993) Αυτό microορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ροέφηβοι δέχονται microεγαλύτερη ειρροή αό την οmicroάδα των συνοmicroηλίκων και αρχίζουν να αοδεσmicroεύονται αό το συmicroεριφορικό έλεγχο των γονέων (Kokkinos Antoniadou Dalara Koufogazou amp Papatziki 2013) ενώ αράλληλα τα αιδιά στην ηλικία αυτή φαίνεται να στοχεύουν κυρίως στην αόκτηση κοινωνικού κύρους και δηmicroοτικότητας ακόmicroη και microέσω ειθετικής συmicroεριφοράς (Caravita amp Cillessen 2012) Αναλυτικότερα υάρχουν ενδείξεις ότι ο σωmicroατικός εκφοβισmicroός microειώνεται στην εφηβική ηλικία ενώ αντιθέτως η ειθετικότητα σχέσεων αρουσιάζει αυξητική τάση microε την άροδο του χρόνου και κορυφώνεται κατά τη microετάβαση αό τη microέση αιδική ηλικία στην εφηβεία (Goldweber Waasdorp amp Bradshaw 2013) Με βάση τις αραάνω ερευνητικές ενδείξεις η αρούσα έρευνα εικεντρώνεται στη microελέτη του φαινοmicroένου του εκφοβισmicroού σε δείγmicroα microαθητών ροεφηβικής ηλικίας

Το κοινωνικοοικονοmicroικό είεδο (ΚΟΙΕ) της οικογένειας δε φαίνεται να εηρεάζει σύmicroφωνα microε τον Olweus (1993) την εκδήλωση του εκφοβισmicroού Αό την άλλη οι Tippett και Wolke (2014) σε microια microετα-ανάλυση ερευνών εισηmicroαίνουν ότι τα αιδιά ου ροέρχονται αό οικογένειες ου διαθέτουν χαmicroηλό ΚΟΙΕ αρουσιάζουν σηmicroαντικά υψηλά οσοστά εκφοβισmicroού

Το microοντέλο των έντε αραγόντων της ροσωικότητας

Η έρευνα στο εδίο της ροσωικότητας έχει συστηmicroατικά ειβεβαιώσει την ύαρξη ενός microοντέλου έντε διαστάσεων γνωστό και ως Μοντέλο των Πέντε Παραγόντων (Five Factor Model) ή αλλιώς Μεγάλη Πεντάδα (Big Five) Σύmicroφωνα microε το microοντέλο αυτό η ροσωικότητα ροσδιορίζεται αό τους εξής έντε γενικούς αράγοντες την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα ου αντανακλά την ανησυχία και την ευαισθησία ρος τις ανάγκες των άλλων το Νευρωτισmicroό ή Συναισθηmicroατική Αστάθεια ου ροσδιορίζει την τάση των ατόmicroων για βίωση συναισθηmicroάτων άγχους κατάθλιψης και θυmicroού την ΕνέργειαΕξωστρέφεια ου αναφέρεται στην οσότητα και την ένταση της διαροσωικής αλληλείδρασης το βαθmicroό ενεργητικότητας αυτοεοίθησης και ενθουσιασmicroού την Ευσυνειδησία ου έχει να κάνει microε το βαθmicroό οργάνωσης και κινητοοίησης του ατόmicroου ρος ένα στόχο την εκλήρωση των ευθυνών και υοχρεώσεων και τέλος την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα ου σχετίζεται microε την νευmicroατική δραστηριότητα τη δηmicroιουργικότητα τη φαντασία τα κοινωνικά και ολιτισmicroικά ενδιαφέροντα (Muris Meesters amp Diederen 2005)

Το microοντέλο των Πέντε Παραγόντων έχει αραδοσιακά χρησιmicroοοιηθεί για την αξιολόγηση των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας στους ενήλικες (McCrae amp Costa 1990) Ωστόσο ολοένα και ερισσότερες έρευνες χρησιmicroοοιούν το microοντέλο για την εριγραφή της ροσωικότητας στη microέση αιδική ηλικία και την ρώιmicroη εφηβεία microέσω αναφορών των γονέων των εκαιδευτικών και των συνοmicroηλίκων (χ Mervielde amp De Fruyt 2000) Παρά το γεγονός ότι η αξιολόγηση της ροσωικότητας των αιδιών microέσω


αυτοαναφοράς έχει υοστεί κριτική η έρευνα έχει δείξει ως τα αιδιά είναι σε θέση να εριγράφουν microε συνέεια τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητάς τους (Barbaranelli Caprara Rabasca amp Pastorelli 2003 Kokkinos Panayiotou Charalambous Antoniadou amp Davazoglou 2010) Τόσο οι αυτό- όσο και οι ετερο-αναφορές έχουν αναδείξει ως τα στοιχεία του microοντέλου των Πέντε Παραγόντων αοτελούν χρήσιmicroους ροβλετικούς αράγοντες σηmicroαντικών ανατυξιακών ειτευγmicroάτων όως η ψυχοκοινωνική ροσαρmicroογή και η ακαδηmicroαϊκή είδοση των αιδιών και των εφήβων (Jensen-Campbell et al 2002)

Το microοντέλο των έντε αραγόντων και ο εκφοβισmicroός

Το microοντέλο Πέντε Παραγόντων της Προσωικότητας έχει χρησιmicroοοιηθεί για να εριγράψει τα χαρακτηριστικά των αιδιών ου εκδηλώνουν ειθετική συmicroεριφορά (Ehrler Evans amp McGhee 1999) Ωστόσο είναι εριορισmicroένος ο αριθmicroός ερευνών ου αφορούν τη σχέση microεταξύ των Πέντε Παραγόντων και της εκφοβιστικής συmicroεριφοράς (Bollmer et al 2006 Jensen-Campbell et al 2002 Tani et al 2003) Συγκεκριmicroένα ορίσmicroατα ιταλικών microελετών έχουν δείξει ως ο εκφοβισmicroός συνδέεται αρνητικά microε την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και θετικά microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (Menesini Camodeca amp Nocentini 2010 Tani et al 2003) Ειλέον οι Bollmer et al (2006) έχουν εντοίσει αρνητική συσχέτιση του εκφοβισmicroού microε την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και την Ευσυνειδησία θετική microε την Εξωστρέφεια αλλά δεν έχουν εντοίσει καmicroία συσχέτιση microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια

Αναλυτικότερα σύmicroφωνα microε έρευνες το χαρακτηριστικό της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας βρέθηκε να σχετίζεται θετικά microε την εκδήλωση υγιών κοινωνικών σχέσεων και αρνητικά microε ροβλήmicroατα συmicroεριφοράς καθώς αιδιά microε υψηλή βαθmicroολογία σε αυτή τη διάσταση συmicroεριφέρονται microε ευσλαχνία είναι σε θέση να διατηρήσουν καλές κοινωνικές σχέσεις microε άλλα άτοmicroα (χ Jensen-Campbell et al 2002) ενώ τείνουν να microη συmicromicroετέχουν στον εκφοβισmicroό (Veenstra et al 2005)

Τα εξωστρεφή αιδιά είναι ερισσότερο κοινωνικά και κατά συνέεια λιγότερο ιθανό να βιώνουν θυmicroό όταν αντιmicroετωίζουν αρνητική ανατροφοδότηση ενώ φαίνεται να χρησιmicroοοιούν λιγότερη ειθετικότητα (Jensen-Campbell Knack Waldrip amp Campbell 2007) Αό την άλλη σύmicroφωνα microε ορισmicroένους ερευνητές οι θύτες εκφοβισmicroού χαρακτηρίζονται αό microεγαλύτερη εξωστρέφεια (εmicroφανίζονται ως κοινωνικά δραστήριοι και δηmicroοφιλείς (Tani et al 2003) Ενδεικτική είναι η έρευνα των McCrae και Costa (1990) σύmicroφωνα microε την οοία τα εξωστρεφή άτοmicroα είναι ιθανό να ροβάλλουν τον εαυτό τους σε κοινωνικές καταστάσεις ακόmicroη και λαmicroβάνοντας ενεργό συmicromicroετοχή στην έναρξη συγκρούσεων (Tani et al 2003)

Το χαρακτηριστικό της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας αντανακλά την τάση του ατόmicroου να βιώνει αρνητικά συναισθήmicroατα όως φόβο λύη θυmicroό και ενοχή και συνδέεται είσης microε ειθετική συmicroεριφορά και δυσκολίες στην αντιmicroετώιση του στρες Τα αιδιά microε υψηλή βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια τείνουν να εκδηλώνουν ειθετικότητα όταν έρχονται αντιmicroέτωα microε αρνητική ανατροφοδότηση αό άλλα άτοmicroα (Jensen-Campbell et al 2007) Συγκεκριmicroένα η υψηλή βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια φαίνεται να σχετίζεται microε την αντιδραστική ειθετικότητα όου το άτοmicroο ροσαθεί να αmicroυνθεί σε ένα ερέθισmicroα ου είναι ή εκλαmicroβάνεται ως αειλητικό (Crick amp Dodge 1994)

Ειλέον τα αιδιά ου χαρακτηρίζονται ως αmicroελή αναξιόιστα και αδιάφορα αρουσιάζουν χαmicroηλές βαθmicroολογίες στην Ευσυνειδησία ενώ υάρχουν ενδείξεις ότι εmicroφανίζουν ροβλήmicroατα συmicroεριφοράς (Ehrler amp Evans 1999) όως η αώλεια της ψυχραιmicroίας τους ή η έναρξη καυγάδων (Bollmer et al 2006) Αντίθετα οι αmicroέτοχοι στον εκφοβισmicroό εmicroφανίζουν θετική κοινωνική συmicroεριφορά και ευσυνειδησία (Veenstra et al 2005) Τέλος αναφορικά microε το χαρακτηριστικό της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας δεν


υάρχουν συγκεκριmicroένα ευρήmicroατα ου να ειβεβαιώνουν τη σύνδεσή του microε την εκφοβιστική συmicroεριφορά (Bollmer et al 2006) Ωστόσο σύmicroφωνα microε τους Muris et al (2005) η Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα συνδέεται θετικά microε τη θετική κοινωνική συmicroεριφορά και αρνητικά microε ροβλήmicroατα συmicroεριφοράς

Όσον αφορά τις ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού ο Olweus (2001α) αναφέρει ως φαίνεται να υάρχει σηmicroαντική εικάλυψη microεταξύ τους Ωστόσο οι Miller Zeichner και Wilson (2012) αναφέρουν ως σε δείγmicroατα ενηλίκων οι διάφορες microορφές εκφοβισmicroού microορεί να σχετίζονται microε διαφορετικό τρόο microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας των ατόmicroων Για αράδειγmicroα οι Barlett και Anderson (2012) βρήκαν ως ο σωmicroατικός εκφοβισmicroός συνδέεται θετικά microε την Εξωστρέφεια και την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα και αρνητικά microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα Αό την άλλη οι Burton Hafetz και Henninger (2007) αναφέρουν ως η ειθετικότητα σχέσεων συνδέεται αρνητικά microε την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και την Ευσυνειδησία και θετικά microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια καθώς είσης και ότι η ειθετικότητα σχέσεων συνδέεται ερισσότερο microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια συγκριτικά microε τη σωmicroατική ειθετικότητα

∆εσmicroός ροσκόλλησης

Η θεωρία δεσmicroού είναι microια ανατυξιακή θεωρία ου υοθέτει ότι ο συναισθηmicroατικός δεσmicroός microε τους γονείς αοτελεί ροβλετικό αράγοντα των microετέειτα σχέσεων της ζωής του ατόmicroου (Waters amp Cumming 2000) και διακρίνεται σε ασφαλή και ανασφαλή (αmicroφιθυmicroίας ή αοφυγής) Τα εmicroειρικά ευρήmicroατα υοστηρίζουν ως ο δεσmicroός ροσκόλλησης σχετίζεται microε την κοινωνική συναισθηmicroατική συmicroεριφορική και ακαδηmicroαϊκή ανάτυξη αιδιών και εφήβων (Muris Meesters amp van den Berg 2003) Συγκεκριmicroένα τα αιδιά microε ασφαλή δεσmicroό είναι ιθανόν να αρουσιάζουν υψηλά είεδα αοδοχής αό τους συνοmicroηλίκους καθώς και αυξηmicroένη δηmicroοτικότητα κοινωνικές δεξιότητες αυτοεοίθηση αmicroοιβαιότητα χαmicroηλή ειθετικότητα και microεγαλύτερη συναισθηmicroατική ισορροία (Kokkinos 2013) Αντίθετα ο ανασφαλής δεσmicroός εmicroφανίζεται ως ροβλετικός αράγοντας της αόρριψης αό τους συνοmicroηλίκους και αρνητικών συναισθηmicroάτων και συmicroεριφορών όως ο θυmicroός η εκδικητική διάθεση και η ειθετικότητα (Kokkinos 2013) Πιο συγκεκριmicroένα τα αιδιά microε ανασφαλή δεσmicroό αοφυγής είναι ιθανό να εmicroφανίζουν ερισσότερη ειθετική και αντικοινωνική συmicroεριφορά (Kokkinos 2013) ενώ ο δεσmicroός αmicroφιθυmicroίας έχει συσχετιστεί microε ελλείmicromicroατα στην αυτοεοίθηση και την κοινωνική αοmicroόνωση αό τους συνοmicroηλίκους (Jacobsen amp Hofmann 1997)

∆εσmicroός ροσκόλλησης και εκφοβισmicroός

Σύmicroφωνα microε την υάρχουσα βιβλιογραφία λίγες έρευνες έχουν microελετήσει τον τρόο microε τον οοίο συνδέεται ο δεσmicroός ροσκόλλησης microε την εκφοβιστική συmicroεριφορά (Kokkinos 2007 Nikiforou Georgiou amp Stavrinides 2013) Τα διαθέσιmicroα ερευνητικά ορίσmicroατα και αό ελληνόφωνα δείγmicroατα ειβεβαιώνουν ως ο ανασφαλής δεσmicroός συνδέεται microε αυξηmicroένη εκδήλωση εκφοβισmicroού (Kokkinos 2007) ενώ αντίθετα τα αιδιά microε ασφαλή δεσmicroό φαίνεται να εmicroφανίζουν λιγότερη ειθετικότητα και τείνουν να microη συmicromicroετέχουν σε εριστατικά εκφοβισmicroού (Kokkinos 2013 Nikiforou et al 2013) Ενδεικτικά είναι τα ευρήmicroατα του Rigby (2008) σύmicroφωνα microε τα οοία η ειθετική συmicroεριφορά των αιδιών στις ρώτες τάξεις του δηmicroοτικού σχολείου microορεί να ροβλεφθεί αό τον ανασφαλή δεσmicroό microε τη microητέρα Μια ιθανή ερmicroηνεία της σύνδεσης του ανασφαλούς δεσmicroού microε την εκδήλωση αυξηmicroένων εξωτερικευmicroένων ροβληmicroάτων συmicroεριφοράς (Monks Smith


amp Swettenham 2005) αρέχεται αό τους Critchfield Levy Clarkin και Kernberg (2008) οι οοίοι υοστηρίζουν ως microέσω της εσωτερίκευσης της αραmicroέλησης αό τα άτοmicroα φροντίδας microορεί να σχηmicroατιστούν στα αιδιά ρότυα για χρήση ειθετικότητας και αόρριψης στις microελλοντικές τους σχέσεις Ειλέον όως διατυώνουν οι Monks et al (2005) η λειονότητα των αιδιών ου εκφοβίζουν τους συνοmicroηλίκους τους αυτό-αναφέρουν ανασφαλή δεσmicroό ροσκόλλησης και συγκεκριmicroένα δεσmicroό αοφυγής Η διαφοροοίηση αυτή ανάλογα microε το είδος δεσmicroού ροσκόλλησης τεκmicroηριώνεται ερευνητικά αό τους Troy και Sroufe (1987) οι οοίοι βρήκαν ως τα αιδιά microε δεσmicroό αοφυγής είναι ιθανότερο να είναι θύτες

Οι Walden και Beran (2010) δεν εισηmicroαίνουν διαφοροοιήσεις αναφορικά microε τις ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού ως ρος το είδος δεσmicroού Αό την άλλη όσον αφορά τον εκφοβισmicroό σχέσεων ορισmicroένες έρευνες υοστηρίζουν ότι συνδέεται ερισσότερο microε τον ανασφαλή δεσmicroό αmicroφιθυmicroίας (χ Seibert amp Kerns 2014) ενώ κάοιες άλλες microε τον δεσmicroό αοφυγής (χ Michiels Grietens Onghena amp Kuppens 2008) Ειλέον οι Williams και Kennedy (2012) υοστηρίζουν ότι τα κορίτσια είναι ιο ιθανό να εκδηλώσουν σωmicroατικό και τα αγόρια έmicromicroεσο εκφοβισmicroό όταν χαρακτηρίζονται αό ανασφαλή δεσmicroό

Η αρούσα έρευνα

Σύmicroφωνα microε τα αραάνω βιβλιογραφικά δεδοmicroένα ο εκφοβισmicroός φαίνεται να συνδέεται άmicroεσα microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και το δεσmicroό ροσκόλλησης Ως εκ τούτου και ενώ κρίνεται ιδιαίτερα σηmicroαντική η έγκαιρη ρόληψη και η αοτελεσmicroατική αντιmicroετώιση των εριστατικών η οοία ααιτεί εmicroεριστατωmicroένη microελέτη των ατοmicroικών χαρακτηριστικών των συmicromicroετεχόντων εντούτοις η έλλειψη των ερευνητικών δεδοmicroένων στην Ελλάδα δυσχεραίνει το σχηmicroατισmicroό microιας σαφούς εικόνας για το ροφίλ των θυτών

Ένας αό τους βασικούς στόχους της αρούσας έρευνας είναι η microελέτη του εκφοβισmicroού στις διάφορες εκφάνσεις του (λεκτικός σωmicroατικός συmicroεριφορικός εκφοβισmicroός σχέσεων) και του τρόου ου αυτές συνδέονται microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και το δεσmicroό ροσκόλλησης Οι ερισσότερες διαθέσιmicroες έρευνες σε ελληνόφωνα δείγmicroατα εστιάζουν στη microελέτη της συνολικής εκφοβιστικής συmicroεριφοράς (Bibou-Nakou et al 2013) Ωστόσο σχετικές έρευνες έχουν εισηmicroάνει ανατυξιακές και διαφυλικές διαφορές για τις ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού (χ Goldweber et al 2013 Wang et al 2009) καθώς και διαφορές στη σύνδεσή τους microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας (Miller et al 2012) και το είδος δεσmicroού (Seibert amp Kerns 2014)

Σηmicroαντικό στοιχείο είσης της αρούσας έρευνας αοτελεί το ότι εστιάζει στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας και του δεσmicroού ροσκόλλησης των θυτών εκφοβισmicroού στην ροεφηβική ηλικία Όως ροαναφέρθηκε η σχετική ερευνητική βιβλιογραφία έχει καταδείξει αντιφατικά αοτελέσmicroατα για τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας των θυτών (Beaty amp Alexeyev 2008) ενώ αναφορικά microε τον δεσmicroό λίγες έρευνες σε ελληνόφωνα δείγmicroατα έχουν διερευνήσει τη σχέση του microε τον εκφοβισmicroό σε ροέφηβους microαθητές (Kokkinos 2007 2013) Ακόmicroη microε δεδοmicroένα τα ερευνητικά ορίσmicroατα ου υοστηρίζουν ότι κατά την ροεφηβεία αρατηρούνται τα υψηλότερα είεδα εκφοβισmicroού (Fanti amp Henrich 2014) ενδιαφέρον αρουσιάζει η microελέτη του φαινοmicroένου σε αυτήν την ηλικιακή οmicroάδα

Σκοός και υοθέσεις της αρούσας έρευνας

Σκοός της αρούσας έρευνας είναι η microελέτη της σχέσης του εκφοβισmicroού των Μεγάλων Πέντε Παραγόντων της ροσωικότητας και του δεσmicroού ροσκόλλησης σε


microαθητές Εrsquo και Στrsquo τάξης δηmicroοτικού σχολείου Ειλέον στόχοι της έρευνας είναι α) ο εντοισmicroός της microορφής εκφοβισmicroού ου εκδηλώνεται συχνότερα β) η καταγραφή της συχνότητας εmicroφάνισης των συmicroεριφορών ου εκδηλώνονται σε κάθε microία αό τις 5 ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού (σωmicroατικός λεκτικός κλ) γ) ο έλεγχος του αν οι θύτες και οι αmicroέτοχοι διαφοροοιούνται ως ρος τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας τους δ) ο έλεγχος του αν ο δεσmicroός ροσκόλλησης σχετίζεται microε το ρόλο των συmicromicroετεχόντων (θύτης αmicroέτοχος) ε) η microελέτη του ρόλου του φύλου στις microορφές εκφοβισmicroού για την οmicroάδα των θυτών στ) η εριγραφή του ροφίλ των θυτών και τέλος ζ) η εξέταση της σύνδεσης των ειmicroέρους microορφών εκφοβισmicroού microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας Με βάση την υάρχουσα βιβλιογραφία αναmicroένεται ότι α) Οι συχνότερες microορφές εκφοβισmicroού θα είναι ο λεκτικός και ο εκφοβισmicroός σχέσεων (Bibou-Nakou et al 2013 Sapouna 2008) (Υ1) β) Ως ιο συχνή συmicroεριφορά στο λεκτικό εκφοβισmicroό αναmicroένεται να είναι τα ειράγmicroατα και οι βρισιές στον εκφοβισmicroό σχέσεων ο κοινωνικός αοκλεισmicroός και η διάδοση φηmicroών και στο σωmicroατικό εκφοβισmicroό οι χειρονοmicroίες και τα χτυήmicroατα (Bibou-Nakou et al 2013 Κοκκέβη κά 2010 Sapouna 2008) (Υ2) γ) Οι θύτες θα διαφοροοιούνται ως ρος τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητάς τους αό τους αmicroέτοχους Συγκεκριmicroένα αναmicroένεται να σηmicroειώσουν υψηλότερη βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και χαmicroηλότερη στους αράγοντες Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα Ευσυνειδησία Εξωστρέφεια και Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα συγκριτικά microε τους αmicroέτοχους (χ Menesini et al 2010 Muris et al 2005

Tani et al 2003) (Υ3) δ) Ως ρος το δεσmicroό ροσκόλλησης οι θύτες αναmicroένεται να αναφέρουν ανασφαλή δεσmicroό (Kokkinos 2007 2013) ενώ οι αmicroέτοχοι ασφαλή (Kokkinos 2013 Nikiforou et al 2013) (Υ4) ε) Οι θύτες του σωmicroατικού και λεκτικού εκφοβισmicroού θα είναι αγόρια ενώ του εκφοβισmicroού σχέσεων κορίτσια (Kokkinos amp Kipritsi 2012 Wang et al 2009) (Υ5) στ) Οι θύτες θα δηλώσουν υψηλή Συναισθηmicroατική Αστάθεια και χαmicroηλή βαθmicroολογία στα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας (Tani et al 2003) (Υ6) ζ) Ως ρος τις συσχετίσεις microεταξύ των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας και του εκφοβισmicroού αναmicroένονται διαφορές ως ρος τη σύνδεση των Πέντε Παραγόντων microε τις ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού (Υ7) Ωστόσο microε δεδοmicroένο τα αντικρουόmicroενα διαθέσιmicroα ερευνητικά ορίσmicroατα (Barlett amp Anderson 2012 Bollmer et al 2006 Burton et al 2007 Jensen-Campbell et al 2002) δεν microορούν να διατυωθούν συγκεκριmicroένες υοθέσεις αναφορικά microε την κατεύθυνση αυτών των σχέσεων

Μέθοδος

Συmicromicroετέχοντες και διαδικασία συλλογής δεδοmicroένων

Η έρευνα ραγmicroατοοιήθηκε σε 282 microαθητές και microαθήτριες της Εrsquo και Στrsquo δηmicroοτικών σχολείων των Περιφερειών Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και Κεντρικής Μακεδονίας Το δείγmicroα ήταν ευκαιριακό Συmicromicroετείχαν 159 (564) αγόρια 122 (433) κορίτσια ενώ ένα άτοmicroο δε σηmicroείωσε το φύλο Η ηλικία των συmicromicroετεχόντων κυmicroαινόταν αό 9 έως 14 έτη

Η συmicroλήρωση του ερωτηmicroατολογίου η οοία διήρκεσε 30-35 λετά έγινε οmicroαδικά στην τάξη στο λαίσιο microιας διδακτικής εριόδου ήταν εθελοντική και ραγmicroατοοιήθηκε κατόιν ενυόγραφης συγκατάθεσης των γονέων κατόιν ενηmicroέρωσής τους για τον σκοό της έρευνας Στους συmicromicroετέχοντες τονίστηκε η ανωνυmicroία και η εmicroιστευτικότητα της διαδικασίας

Ερευνητικά εργαλεία

Σε κάθε microαθητή χορηγήθηκε ένα ερωτηmicroατολόγιο αυτοαναφοράς το οοίο ααρτιζόταν αό τέσσερα microέρη α) τα δηmicroογραφικά στοιχεία β) το ερωτηmicroατολόγιο δεσmicroού


ροσκόλλησης γ) microία κλίmicroακα εκφοβισmicroού και δ) ένα ερωτηmicroατολόγιο των έντε αραγόντων της ροσωικότητας

Κοινωνικο-δηmicroογραφικά στοιχεία Κάθε microαθητής σηmicroείωσε το φύλο την ηλικία και την τάξη φοίτησής του

∆εσmicroός ροσκόλλησης To Ερωτηmicroατολόγιο ∆εσmicroού για Παιδιά (Attachment Questionnaire for Children AQ-C Kokkinos 2007 Muris Mayer amp Meesters 2000) χρησιmicroοοιήθηκε για τη microέτρηση των αντιλήψεων των microαθητών για τις στενές τους σχέσεις και αοτελεί ροσαρmicroογή του ερευνητικού εργαλείου των Hazan και Shaver (1987) για τη microέτρηση των τριών βασικών τύων δεσmicroού (ασφαλής αοφυγής και αmicroφιθυmicroικός) σε ενήλικες αιδιά και εφήβους Βασίζεται στην υόθεση ότι το είδος δεσmicroού καθορίζει σε microεγάλο βαθmicroό τις στοργικές σχέσεις ενώ microορεί να ροσδιοριστεί αό τις αντιλήψεις των αιδιών για αυτές (Kokkinos 2013) Το ερωτηmicroατολόγιο έχει microεταφραστεί στα ελληνικά (Kokkinos 2007) και αοτελείται αό τρεις σύντοmicroες εριγραφές ου αναφέρονται στους διαφορετικούς τρόους microε τους οοίους τα αιδιά κάνουν φίλους ενώ οι συmicromicroετέχοντες καλούνται να ειλέξουν την εριγραφή ου τους εκφράζει ερισσότερο

Το ενδιαφέρον της αρούσας έρευνας εστιάστηκε στη διερεύνηση των microορφών του εκφοβισmicroού ως ρος τα δύο είδη δεσmicroού (ασφαλής και ανασφαλής δεσmicroός) Συνεώς κατά την εεξεργασία των δεδοmicroένων οι ειλογές δεσmicroός αοφυγής και αmicroφιθυmicroικός δεσmicroός συγχωνεύτηκαν σε microία (ανασφαλής δεσmicroός) αρόmicroοια microε την έρευνα του Kokkinos (2013) Αναλυτικότερα ραγmicroατοοιήθηκε ανακωδικοοίηση των δύο ειλογών (αοφυγής και αmicroφιθυmicroικός) έτσι ώστε 1 = αοφυγής και αmicroφιλεγόmicroενος (ανασφαλής) δεσmicroός και 0 = ασφαλής δεσmicroός Οι Muris Meesters van Melick και Zwambag (2001) ειβεβαίωσαν την αξιοιστία του Ερωτηmicroατολογίου ∆εσmicroού όως αυτή ροέκυψε αό τη συσχέτιση του microε ένα εκτενέστερο και αρκετά δηmicroοφιλές εργαλείο microέτρησης της οιότητας δεσmicroού (Inventory of Parent and Peer Attachment ndash IPPA Armsden amp Greenberg 1987) Τα αοτελέσmicroατα κατέδειξαν ότι οι έφηβοι (ηλικίας 12-14) οι οοίοι κατατάσσουν τους εαυτούς τους στα άτοmicroα microε ασφαλή δεσmicroό δήλωσαν υψηλότερα είεδα εmicroιστοσύνης και χαmicroηλότερα είεδα αοξένωσης αλλά αρόmicroοια είεδα εικοινωνίας microε τους γονείς και τους συνοmicroηλίκους τους σε σχέση microε αυτούς ου ανέφεραν ανασφαλή δεσmicroό Το Ερωτηmicroατολόγιο ∆εσmicroού έχει χρησιmicroοοιηθεί σε αρόmicroοιες microελέτες αό ερευνητές ου υοστηρίζουν την εάρκειά του να διακρίνει τον ασφαλή αό τον ανασφαλή δεσmicroό (Muris et al 2003

Nishikawa Hagglof amp Sundbom 2010) Εκφοβισmicroός Για τη microέτρηση του βαθmicroού εmicroλοκής των microαθητών σε εριστατικά

εκφοβισmicroού χρησιmicroοοιήθηκαν 34 στοιχεία της Κλίmicroακας Εκφοβισmicroού και Θυmicroατοοίησης (ΚΕΚΘΥ) (Kokkinos Sarroudi amp Baxevanidou 2010) τα οοία αξιολογούσαν έντε microορφές εκφοβιστικών συmicroεριφορών και συγκεκριmicroένα α) τον σωmicroατικό εκφοβισmicroό (8 στοιχεία) β) τον λεκτικό (9 στοιχεία) γ) τον συmicroεριφορικό (5 στοιχεία) δ) τον έmicromicroεσο (6 στοιχεία) και ε) τον άmicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων (6 στοιχεία) Η κατανοmicroή των στοιχείων στο ερωτηmicroατολόγιο έγινε microε τυχαίο τρόο Οι microαθητές κλήθηκαν να ααντήσουν σε microια τρίβαθmicroη κλίmicroακα τύου Likert όου το 2 = κάθε microέρα ή τις ερισσότερες microέρες το 1 = λίγες microέρες ή microία δύο φορές και το 0 = οτέ κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδοmicroάδας Η ΚΕΚΘΥ βασίζεται σε διεθνή και ευρέως γνωστά ερωτηmicroατολόγια microέτρησης του φαινοmicroένου (Crick et al 2001 Duffy 2004 Kokkinos 2007 Olweus 2001β)

Στην αρούσα έρευνα το σύνολο των στοιχείων και οι ειmicroέρους κλίmicroακες εmicroφάνισαν υψηλό δείκτη εσωτερικής συνοχής Cronbachrsquos alpha (σύνολο 093 σωmicroατικός 081 λεκτικός 079 συmicroεριφορικός 076 έmicromicroεσος σχέσεων 082) εκτός αό τον άmicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων (069) ενώ οι διερευνητικές αραγοντικές αναλύσεις ου διενεργήθηκαν για τον έλεγχο της εννοιολογικής κατασκευής της κλίmicroακας ειβεβαίωσαν την αρχική δοmicroή της και συνεώς οι εραιτέρω αναλύσεις ραγmicroατοοιήθηκαν microε τη χρήση των a priori διαστάσεων της ΚΕΚΘΥ


Προσωικότητα Για την αξιολόγηση των Πέντε Παραγόντων της ροσωικότητας χρησιmicroοοιήθηκε το Ερωτηmicroατολόγιο των Μεγάλων Πέντε για Παιδιά (Big Five Questionnaire for Children BFQ-C Barbaranelli et al 2003 Kokkinos amp Markos 2014) το οοίο αοτελείται αό 65 δηλώσεις ου αφορούν συνήθειες και συmicroεριφορές ου ενδεχοmicroένως χαρακτηρίζουν τα άτοmicroα Ανά δεκατρείς οι ροτάσεις οmicroαδοοιούνται και αξιολογούν microία αό τις έντε διαστάσεις της ροσωικότητας σύmicroφωνα microε το microοντέλο των Μεγάλων Πέντε Παραγόντων και συγκεκριmicroένα την ΕνέργειαΕξωστρέφεια την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα την Ευσυνειδησία τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα Οι ααντήσεις δίνονταν σε microία κλίmicroακα έντε διαβαθmicroίσεων (1 = ισχύει ελάχιστες φορές ή σχεδόν οτέ έως το 5 = ισχύει τις ερισσότερες φορές ή σχεδόν άντα) Για τον υολογισmicroό της τιmicroής του καθενός αό τους έντε αράγοντες υολογίστηκε ο microέσος όρος των ειmicroέρους δηλώσεων

Το BFQ-C είναι ένα σχετικά ρόσφατο εργαλείο για τη microέτρηση των Πέντε Παραγόντων σε αιδιά ηλικίας 8 ετών και έχει χρησιmicroοοιηθεί σε δείγmicroατα στην Ιταλία και την Ολλανδία (Barbaranelli et al 2003 Muris et al 2005) Η αξιοιστία και εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής της κλίmicroακας έχουν ειβεβαιωθεί σε ροηγούmicroενες έρευνες (Barbaranelli et al 2003 Muris et al 2005) ενώ στην Ελλάδα έχουν microελετηθεί σε δείγmicroα 1103 ροεφήβων (Kokkinos amp Markos 2014) και έχουν ειβεβαιώσει την αρχική δοmicroή του ερωτηmicroατολογίου Στην αρούσα έρευνα οι ειmicroέρους διαστάσεις της κλίmicroακας αρουσίασαν εαρκείς δείκτες εσωτερικής συνέειας Cronbachrsquos alpha (Εξωστρέφεια 072 Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα 081 Ευσυνειδησία 076 Συναισθηmicroατική Αστάθεια 080 Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα 074)

Σχεδιασmicroός των αναλύσεων

Για τη διερεύνηση της είδρασης του ρόλου συmicromicroετοχής του φύλου και του δεσmicroού ροσκόλλησης στις υό microελέτη microεταβλητές διενεργήθηκε microια σειρά αό αναλύσεις διακύmicroανσης microονής κατεύθυνσης (One-way ANOVA) Πριν τη διενέργεια των αναλύσεων ραγmicroατοοιήθηκε έλεγχος Levene για την εξακρίβωση της οmicroοιογένειας των διακυmicroάνσεων (p gt 005) (Howitt amp Cramer 2010) Όου ο έλεγχος του Levene βρέθηκε στατιστικά σηmicroαντικός (p lt 005) ραγmicroατοοιήθηκαν εναλλακτικά microη αραmicroετρικοί στατιστικοί έλεγχοι U των Mann-Whitney για δύο οmicroάδες Η είδραση του δεσmicroού ροσκόλλησης των microαθητών στον ρόλο συmicromicroετοχής τους στα εριστατικά εξετάστηκε microε τον στατιστικό έλεγχο ανεξαρτησίας χ2 (Chi-Square) Σηmicroειώνεται ως οι αναλύσεις ου αφορούν στα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και τον δεσmicroό ροσκόλλησης ραγmicroατοοιήθηκαν ξεχωριστά για την κάθε οmicroάδα συmicromicroετεχόντων (θύτες αmicroέτοχοι) Για την ανάλυση των δεδοmicroένων χρησιmicroοοιήθηκε το στατιστικό ακέτο IBM SPPS 19

Αοτελέσmicroατα

Κατηγοριοοίηση των συmicromicroετεχόντων

Προκειmicroένου να διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και το είδος δεσmicroού ροσκόλλησης σε microαθητές ου εmicroλέκονται σε εριστατικά εκφοβισmicroού ως θύτες το δείγmicroα οmicroαδοοιήθηκε σε δύο κατηγορίες α) θύτες και β) αmicroέτοχοι Εειδή το ενδιαφέρον της αρούσας έρευνας εστιάστηκε στις οmicroάδες ου σηmicroείωσαν υψηλές βαθmicroολογίες στον εκφοβισmicroό η οmicroαδοοίηση ραγmicroατοοιήθηκε microε βάση τη βαθmicroολογία των συmicromicroετεχόντων στην κλίmicroακα του εκφοβισmicroού και ειδικότερα τις τιmicroές των άνω και κάτω τεταρτηmicroορίων της συγκεκριmicroένης κατανοmicroής έτσι ώστε το ρώτο και το τελευταίο σκέλος της (ερίου το 25) να εριλαmicroβάνει τις υψηλότερες και χαmicroηλότερες τιmicroές αντίστοιχα Συνεώς οι microαθητές των οοίων η βαθmicroολογία ενέιτε στο άνω τεταρτηmicroόριο θεωρήθηκαν θύτες ενώ όσοι είχαν


βαθmicroολογία η οοία ενέιτε στο κάτω τεταρτηmicroόριο χαρακτηρίστηκαν ως αmicroέτοχοι Η εν λόγω κατανοmicroή ειλέχθηκε διότι κρίθηκε ως αυστηρότερη σε σύγκριση microε αυτές ου χρησιmicroοοιούν τη διάmicroεσο ή τον microέσο όρο Αό την άλλη η κατηγοριοοίηση των συmicromicroετεχόντων microε κριτήριο τις τιmicroές ου εmicroίτουν στο ανώτερο και στο κατώτερο 10 της κατανοmicroής θεωρήθηκε ιδιαίτερα αυστηρή Με βάση την αραάνω κατανοmicroή το 259 του δείγmicroατος (73 microαθητές 55 αγόρια 18 κορίτσια) χαρακτηρίστηκαν ως θύτες ενώ οι υόλοιοι 208 microαθητές (741) θεωρήθηκαν ως αmicroέτοχοι Ειλέον ως ρος το δεσmicroό ροσκόλλησης 223 microαθητές (791) δήλωσαν ασφαλή δεσmicroό 54 (191) ανασφαλή Συγκεκριmicroένα 67 (19 microαθητές) δήλωσαν δεσmicroό αοφυγής και 124 (35 microαθητές) ανέφεραν δεσmicroό αmicroφιθυmicroίας ενώ 5 συmicromicroετέχοντες (18) δεν δήλωσαν το είδος δεσmicroού

Συχνότητα συmicroεριφορών εκφοβισmicroού

Οι 34 διαφορετικές δηλώσεις οmicroαδοοιούνται και συνιστούν τις έντε διακριτές microορφές εκφοβισmicroού Με βάση την κατάταξη των microέσο όρο των έντε microορφών εκφοβισmicroού ο άmicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων (Μ=035 SD=035) σηmicroείωσε τον υψηλότερο Μ και ακολούθησαν ο φυσικός και ο λεκτικός εκφοβισmicroός (Μ=024 SD=035 και Μ=023 SD=032 αντίστοιχα) Αεναντίας ο έmicromicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων και ο συmicroεριφορικός εκφοβισmicroός (Μ=019 SD=037 και Μ=013 SD=032 αντίστοιχα) σηmicroείωσαν τους χαmicroηλότερους microέσους όρους Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι οι Μ ήταν εξαιρετικά χαmicroηλοί (λιγότερο αό 1=λίγες ή microία δύο φορές) γεγονός ου δείχνει ότι το φαινόmicroενο δεν εκδηλώνεται συχνά

Η συχνότητα συmicroεριφορών των έντε διακριτών microορφών εκφοβισmicroού αρατίθεται στον Πίνακα 1 Αναφορικά microε τις συmicroεριφορές λεκτικού εκφοβισmicroού οι αναλύσεις έδειξαν ότι το να laquoει σε κάοιον ότι δε θέλει να καθίσει microαζί του στο θρανίοraquo σηmicroείωσε τον υψηλότερο Μ (Μ=057 SD= 071) microε το 436 του δείγmicroατος (123 συmicromicroετέχοντες) να δηλώνει τη συγκεκριmicroένη συmicroεριφορά Αντίθετα laquoη αειλή ότι δε θα έχει κάοιον φίλο αν δεν κάνει το δικό τουτηςraquo ήταν η λιγότερο συχνά αναφερόmicroενη συmicroεριφορά (Μ=010 SD=037) την οοία δήλωσε microόνο το 78 του δείγmicroατος (22 συmicromicroετέχοντες)

Ως ρος τις συmicroεριφορές του σωmicroατικού εκφοβισmicroού η ιο συχνά αναφερόmicroενη ήταν το laquoνα χτυήσει ή να κλοτσήσει κάοιονraquo (M=036 SD=057) ου δηλώθηκε αό το 298 του δείγmicroατος (84 συmicromicroετέχοντες) Αό την άλλη το χαmicroηλότερο Μ σηmicroείωσε laquoτο κλείδωmicroα κάοιου microέσα στην τάξη ή στις τουαλέτεςraquo (Μ=013 SD=042) Σηmicroειώνεται ως η εν λόγω συmicroεριφορά δηλώθηκε αό το 92 του δείγmicroατος (26 συmicromicroετέχοντες)

Όσον αφορά στον άmicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων η συmicroεριφορά laquoΕνώ microιλούσα microε άλλα αιδιά διέκοψα όταν λησίασε κοντά microουraquo (Μ=044 SD=059) αναφέρθηκε ιο συχνά αό το 376 του δείγmicroατος (106 συmicromicroετέχοντες) Αεναντίας η συmicroεριφορά laquo∆εν τοντην ροσκάλεσα στο άρτι γενεθλίων microου ενώ ροσκάλεσα όλους τους υόλοιους συmicromicroαθητές microουraquo σηmicroείωσε τον χαmicroηλότερο microέσο όρο και δηλώθηκε αό το 156 του δείγmicroατος (44 συmicromicroετέχοντες)

Ως ρος τον έmicromicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων τα αοτελέσmicroατα έδειξαν ότι laquoτο να ει στους συmicromicroαθητές να microην αίξουν κάοιονraquo (Μ=024 SD=052) εmicroφάνισε τον υψηλότερο microέσο όρο Η συγκεκριmicroένη συmicroεριφορά δηλώθηκε αό το 195 του δείγmicroατος (55 συmicromicroετέχοντες) Αό την άλλη laquoη ροσάθεια να χαλάσει τη φιλία κάοιου microε άλλονη συmicromicroαθητήτριαraquo (Μ=016 SD=046) σηmicroείωσε το χαmicroηλότερο microέσο όρο την οοία δήλωσε το 124 του δείγmicroατος (35 συmicromicroετέχοντες)

Τέλος microεγαλύτερο microέσο όρο αό τις συmicroεριφορές συmicroεριφορικού εκφοβισmicroού σηmicroείωσε laquoο εξαναγκασmicroός κάοιου να δώσει κάτι αό την κασετίνα τουτηςraquo (Μ=023 SD=096) ου αναφέρθηκε αό το 17 του δείγmicroατος (48 συmicromicroετέχοντες) Αντίθετα το χαmicroηλότερο microέσο όρο σηmicroείωσε laquoο εξαναγκασmicroός να δώσει αυτό ου έτρωγεraquo (Μ=007 SD=032) ου δηλώθηκε αό το 53 του δείγmicroατος (15 συmicromicroετέχοντες)


Πίνακας 1 ∆ηλώσεις ειmicroέρους συmicroεριφορών εκφοβισmicroού

0 (οτέ) 1 (Λίγες microέρες ή

1-2 φορές) 2 (Κάθε microέρα ή τις

ερισσότερες microέρες) Στοιχείο

f () f () f ()

Λεκτικός Εκφοβισmicroός 10 Τουτης εία ότι δε θέλω να καθίσω microαζί τουτης στο

θρανίο 159 (564) 86 (305) 37 (131)

21 Τοντην κορόιδεψα εξαιτίας του τρόου οmicroιλίας τουτης 193 (684) 68 (241) 13 (46) 12 Τοντην αοκάλεσα microε άσχηmicroα λόγια εξαιτίας της

εmicroφάνισής τουτης 227 (805) 36 (128) 15 (53)

1 Τοντην αοκάλεσα microε άσχηmicroα λόγια εξαιτίας της καταγωγής τουτης

224 (794) 43 (152) 9 (32)

24 Τοντην αοκάλεσα microε άσχηmicroα λόγια εειδή δεν τα άει καλά microε τα microαθήmicroατα

238 (844) 29 (103) 13 (46)

4 Τοντην αοκάλεσα microε άσχηmicroα λόγια εειδή είναι καλόςή microαθητήςτρια

242 (858) 22 (78) 13 (46)

16 Τοντην αείλησα 252 (894) 16 (57) 10 (35) 26 Αοκάλεσα microε άσχηmicroα λόγια την οικογένειά τουτης 255 (904) 12 (43) 10 (35) 33 Τοντην αείλησα ότι δε θα τοντην έχω φίλοη αν δεν

κάνει το δικό microου 258 (915) 16 (57) 6 (21)

Σωmicroατικός Εκφοβισmicroός 2 Τοντην χτύησα ή τοντην κλότσησα 189 (67) 71 (252) 13 (46) 27 Τουτης έβαλα τρικλοοδιά είτηδες 215 (762) 44 (156) 16 (57) 13 Τοντην έσρωξα ή τοντην έριξα κάτω 216 (766) 51 (181) 12 (43) 7 Τουτης έκανα άσχηmicroες χειρονοmicroίες 220 (78) 51 (181) 10 (35) 9 Προσάθησα να τοντην τραυmicroατίσω ετώντας

αντικείmicroενα εάνω τουτης 243 (862) 16 (57) 21 (74)

5 Τοντην γρατσούνισα ή τοντην τσίmicroησα χωρίς λόγο 235 (833) 31 (11) 11 (39) 29 Τουτης τράβηξα τα microαλλιά είτηδες 235 (833) 35 (124) 9 (32) 15 Τοντην κλείδωσα microέσα στην τάξη ή στις τουαλέτες 246 (872) 17 (6) 9 (32) Άmicroεσος Εκφοβισmicroός Σχέσεων 20 Ενώ microιλούσα microε άλλα αιδιά διέκοψα όταν λησίασε

κοντά microου 167 (592) 92 (326) 14 (5)

11 Έκανα ότι δεν τοντην είδα ή ότι δεν τοντην άκουσα όταν λησίασε κοντά microου

179 (635) 86 (305) 16 (57)

8 ∆εν τουτης microιλούσα είτηδες 189 (67) 69 (245) 19 (67) 3 ∆εν έαιξα microαζί τουτης είτηδες 199 (706) 55 (195) 17 (6) 6 ∆εν τουτης έκανα αρέα είτηδες 218 (773) 46 (163) 16 (57) 17 ∆εν τοντην ροσκάλεσα στο άρτι των γενεθλίων microου

ενώ ροσκάλεσα όλους τους υόλοιους συmicromicroαθητές microου 233 (826) 30 (106) 14 (5)

Έmicromicroεσος Εκφοβισmicroός Σχέσεων 31 Εία στους συmicromicroαθητές microου laquoΑυτόν αυτή δε θα τοντην

αίξουmicroεraquo 225 (798) 44 (156) 11 (39)

28 Εία στους συmicromicroαθητές microου να microην τοντην έχουν φίλοη ια ή να microην τοντην κάνουν αρέα

238 (844) 31 (11) 9 (32)

19 ∆ιέδωσα φήmicroες γιrsquo αυτόναυτήν ου δεν ισχύουν 232 (823) 29 (103) 9 (32) 22 Εία ψέmicroατα γιrsquo αυτόναυτήν στους συmicromicroαθητές microου 240 (851) 29 (103) 9 (32) 14 Έστειλα σηmicroειώmicroατα microε άσχηmicroο εριεχόmicroενο στους

συmicromicroαθητές microου microε σκοό να τους κάνω να τοντην αντιαθήσουν

248 (879) 14 (5) 16 (57)

25 Προσάθησα να χαλάσω τη φιλία του της microε άλλονη συmicromicroαθητήτριά τουτης

243 (862) 25 (89) 10 (35)

Συmicroεριφορικός Εκφοβισmicroός 23 Τοντην εξανάγκασα να microου δώσει κάτι αό την

κασετίνα τουτης (χ microολύβι ή σβηστήρι) 234 (83) 30 (106) 18 (64)

34 Τουτης ήρα κάτι αό την τσάντα τουτης και το έκρυψα

252 (894) 20 (71) 8 (28)

30 Τουτης έκλεψα χρήmicroατα ή άλλα ροσωικά αντικείmicroενα 260 (922) 10 (35) 7 (25) 18 Τουτης έσκισα είτηδες το τετράδιο ή το βιβλίο τουτης 254 (901) 10 (35) 6 (21) 32 Τοντην εξανάγκασα να microου δώσει αυτό ου έτρωγε (χ

σάντουιτς τυρόιτα) 265 (94) 10 (35) 5 (18)

Ρόλος συmicromicroετοχής ροσωικότητα και δεσmicroός ροσκόλλησης

Ο ρόλος συmicromicroετοχής στον εκφοβισmicroό βρέθηκε να διαφοροοιεί στατιστικά σηmicroαντικά τις διαmicroέσους των βαθmicroολογιών των συmicromicroετεχόντων στις θετικές διαστάσεις της ροσωικότητας Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα [U(N=282)= -359 ple001] και Ευσυνειδησία


[U(N=282)= -429 ple001] microε τους αmicroέτοχους να δηλώνουν ιο συχνά τα αραάνω χαρακτηριστικά συγκριτικά microε τους θύτες Αντίθετα στην ερίτωση της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας [U(N=282)= -631 ple001] οι θύτες ήταν ιθανότερο να δηλώσουν αυτό το χαρακτηριστικό σε σχέση microε τους αmicroέτοχους

Αναφορικά microε την κατανοmicroή θυτώναmicroέτοχων ως ρος τον δεσmicroό ροσκόλλησης ροέκυψε στατιστικά σηmicroαντική διαφορά [χ2(1 277)= 580 ple005] Συγκεκριmicroένα το 708 των θυτών και το 839 των αmicroέτοχων ανέφεραν ασφαλή δεσmicroό

Θύτες

∆ιαφορές ως ρος το φύλο Ως ρος το φύλο ροέκυψαν διαφυλικές διαφορές για τους θύτες ως ρος τον

συνολικό [U(N=73)= -293 ple001] τον λεκτικό [F(1 73)= 400 ple005] τον σωmicroατικό [U(N=73) = -304 ple001] και τον έmicromicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων [U(N=73)= -303 ple001] microε αυτές τις microορφές εκφοβισmicroού να είναι ιο ιθανό να αναφέρονται αό τα αγόρια συγκριτικά microε τα κορίτσια Αντίθετα το φύλο δε βρέθηκε να διαφοροοιεί τις υόλοιες διαστάσεις του εκφοβισmicroού και συγκεκριmicroένα του άmicroεσου εκφοβισmicroού σχέσεων και του συmicroεριφορικού εκφοβισmicroού καθώς και τις διαστάσεις της ροσωικότητας

Προφίλ των θυτών Ως ρος το δεσmicroό ροσκόλλησης ροέκυψε ως οι θύτες είχαν microεγαλύτερη

ιθανότητα να δηλώσουν ασφαλή δεσmicroό (708) αρά ανασφαλή (292) Ειλέον οι θύτες σηmicroείωσαν υψηλές βαθmicroολογίες στους 4 αό τους 5 αράγοντες της ροσωικότητας ΕνέργειαΕξωστρέφεια Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα Ευσυνειδησία και Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα (Μ= 378 377 374 και 367 αντίστοιχα) ενώ χαmicroηλότερος ήταν ο microέσο όρο των βαθmicroολογιών των θυτών στη διάσταση της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας (Μ= 303)

Θύτες microε ασφαλή δεσmicroό Όως ροέκυψε αό τις ροηγούmicroενες αναλύσεις το microεγαλύτερο οσοστό των

θυτών ανέφερε ασφαλή δεσmicroό εύρηmicroα το οοίο δεν ήταν αναmicroενόmicroενο microε βάση τη διαθέσιmicroη βιβλιογραφία (χ Kokkinos 2013) Εοmicroένως διενεργήθηκαν εραιτέρω στατιστικές αναλύσεις ροκειmicroένου να διερευνηθεί εραιτέρω το εν λόγω εύρηmicroα Αναφορικά microε το φύλο 41 (804) αό τους θύτες ου δήλωσαν ασφαλή δεσmicroό ήταν αγόρια ενώ τα υόλοια 10 υοκείmicroενα (196) ήταν κορίτσια Ωστόσο οι αναλύσεις microονής διακύmicroανσης δεν ανέδειξαν στατιστικά σηmicroαντικά αοτελέσmicroατα για διαφοροοιήσεις στα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας αυτής της οmicroάδας συmicromicroετεχόντων ως ρος το φύλο

Αmicroέτοχοι

Χαρακτηριστικά αmicroέτοχων Ως ρος τον δεσmicroό ροσκόλλησης ροέκυψε ως οι αmicroέτοχοι είχαν microεγαλύτερη

ιθανότητα να δηλώσουν ασφαλή δεσmicroό (823 172 άτοmicroα) αρά ανασφαλή (158 33 άτοmicroα) και 19 των συmicromicroετεχόντων δεν ανέφερε δεσmicroό Αναφορικά microε το φύλο οι αmicroέτοχοι ήταν ισοmicroερώς κατανεmicroηmicroένοι (104 αγόρια 104 κορίτσια) ενώ 1 αmicroέτοχος (05) δεν ανέφερε φύλο

Αmicroέτοχοι microε ανασφαλή δεσmicroό Για την εξακρίβωση των χαρακτηριστικών των αmicroέτοχων ου δήλωσαν ανασφαλή

δεσmicroό διενεργήθηκαν ειλέον στατιστικές αναλύσεις Ως ρος το φύλο το 576 των συmicromicroετεχόντων σε αυτήν την οmicroάδα ήταν κορίτσια Ειλέον η ραγmicroατοοίηση microη αραmicroετρικών στατιστικών τεστ U των Mann-Whitney κατέδειξε διαφυλικές διαφορές ως ρος τους 5 αράγοντες τις ροσωικότητας microε τα κορίτσια να είναι ιο ιθανό να δηλώσουν Συναισθηmicroατική Αστάθεια [U(N= 33)= -221 ple005] αλλά και Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα


[U(N= 33)= -219 ple005] σε σχέση microε τα αγόρια Αναφορικά microε τους microέσο όρο ου σηmicroείωσαν οι αmicroέτοχοι microε ανασφαλή δεσmicroό στις διαστάσεις της ροσωικότητας ροέκυψε υψηλότερος για την Ευσυνειδησία και ακολουθούσαν αυτοί της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας και της ΕνέργειαςΕξωστρέφειας (390 371 363 και 349 αντίστοιχα) Χαmicroηλότερο microέσο όρο σηmicroείωσε η συγκεκριmicroένη οmicroάδα των microαθητών στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (260)

Συσχετίσεις

Για τη διερεύνηση των σχέσεων ανάmicroεσα στις microεταβλητές υολογίστηκε ο δείκτης συνάφειας Pearson r Οι διmicroεταβλητές συσχετίσεις υολογίστηκαν για τις ειmicroέρους διαστάσεις του εκφοβισmicroού και τους Παράγοντες της Προσωικότητας (Πίνακας 2) Αναλυτικότερα ο λεκτικός εκφοβισmicroός εmicroφάνισε αρνητική και στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια microε τις διαστάσεις της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας και της Ευσυνειδησίας (r= -015 ple005 και r= 021 ple001 αντίστοιχα) και θετική στατιστικά σηmicroαντική συσχέτιση microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (r= 028 ple001) Καmicroία στατιστικά σηmicroαντική συσχέτιση δε διαιστώθηκε ως ρος τις διαστάσεις της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας και της Εξωστρέφειας Αρνητική και στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια ροέκυψε ανάmicroεσα στον σωmicroατικό εκφοβισmicroό και τις διαστάσεις της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας (r= -020 ple001) της Ευσυνειδησίας (r= -026 ple001) και της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας (r= -014 ple005) Αντίθετα σηmicroειώθηκε αρνητική και στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια σε είεδο ple001 microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (r= -028) ενώ καmicroία στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια δεν αρατηρήθηκε microε την Εξωστρέφεια Ως ρος τον άmicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων αρατηρήθηκε αρνητική και στατιστικά σηmicroαντική συσχέτιση microε την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα (r = -016 p le 001) την Ευσυνειδησία (r = -025 ple001) και την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα (r= -014 ple005) θετική σηmicroαντική συσχέτιση microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (r= 032 ple001) αλλά καmicroία στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια microε την Εξωστρέφεια Ο έmicromicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων αρουσίασε σηmicroαντική αρνητική συνάφεια σε είεδο ple001 microόνο microε τις διαστάσεις Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και Ευσυνειδησία (r= -018 και r= -020 αντίστοιχα ple001) θετική στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια βρέθηκε microε τη διάσταση της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας (r= 028 ple001) ενώ καmicroία στατιστικά σηmicroαντική συσχέτιση δεν ροέκυψε microε την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα και την Εξωστρέφεια Η microορφή του συmicroεριφορικού εκφοβισmicroού εmicroφάνισε στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια microόνο microε τη διάσταση της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας (r= 015 ple005) αλλά όχι microε τις υόλοιες διαστάσεις της ροσωικότητας Τέλος ο συνολικός εκφοβισmicroός αρουσίασε αρνητική και στατιστικά σηmicroαντική συνάφεια σε είεδο ple001 microε τις διαστάσεις της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας και Ευσυνειδησίας (r= -018 και r= -024 αντίστοιχα ple001) θετική και στατιστικά σηmicroαντική microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια (r= 030 ple001) και καmicroία στατιστικά σηmicroαντική συσχέτιση microε τις διαστάσεις της Εξωστρέφειας και της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας

Ειλέον τα αοτελέσmicroατα έδειξαν ότι οι τρόοι εκφοβισmicroού ου αναφέρθηκαν ιο συχνά αό τους ροέφηβους microαθητές είναι κατά φθίνουσα σειρά ο άmicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων ο φυσικός και ο λεκτικός εκφοβισmicroός ο έmicromicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων και τέλος ο συmicroεριφορικός εκφοβισmicroός ειβεβαιώνοντας microερικώς την Υ1 Τα ευρήmicroατα αυτά έρχονται εν microέρει σε αντίθεση microε αοτελέσmicroατα ροηγούmicroενων ελληνικών ερευνών σε αιδιά και εφήβους τα οοία έδειξαν ως ιο συχνή τη λεκτική ειθετικότητα και κατόιν την ειθετικότητα σχέσεων (Bibou-Nakou et al 2013 Κοκκέβη κά 2010 Σακκά amp Μάρκος 2013 Sapouna 2008) Ωστόσο ειβεβαιώνουν ορίσmicroατα άλλων ερευνών ου υοστηρίζουν τον εκφοβισmicroό σχέσεων ως την ιο συχνά αναφερόmicroενη microορφή εκφοβισmicroού


Πίνακας 2 ∆ιmicroεταβλητές συσχετίσεις ανάmicroεσα στις microορφές εκφοβισmicroού και τους microεγάλους έντε αράγοντες της ροσωικότητας

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007

Σηmicroείωση p lt 001 p lt 005 1 ΛΕ = Λεκτικός Εκφοβισmicroός 7 ΕΕ = ΕνέργειαΕξωστρέφεια

2 ΦΕ = Φυσικός Εκφοβισmicroός 8 ΚΠΣ = Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα 3 ΑΕΣ = Άmicroεσος Εκφοβισmicroός Σχέσεων 9 ΕΥΣ = Ευσυνειδησία 4 ΕΕΣ = Έmicromicroεσος Εκφοβισmicroός Σχέσεων 10 ΣΑ = Συναισθηmicroατική Αστάθεια 5 ΣΕ = Συmicroεριφορικός Εκφοβισmicroός 11 Π∆ = Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα 6 Ε = Εκφοβισmicroός

αό microαθητές ροεφηβικής ηλικίας (Owens Daly amp Slee 2005) Αό την άλλη το υψηλό οσοστό σωmicroατικού εκφοβισmicroού συνυφαίνεται microε την άοψη ότι ο εκφοβισmicroός συνδέεται microε κοινωνικούς και ολιτισmicroικούς αράγοντες καθώς ελληνικές και διεθνείς έρευνες κάνουν λόγο για ειθετικές συmicroεριφορές ου αν και σε άλλες κουλτούρες microορεί να θεωρούνται ροβληmicroατικές χαρακτηρίζονται ως αοδεκτές στην ελληνική (Savina Coulacoglou Sanyal amp Zhang 2011) Ενδεικτική είναι η microελέτη των Whitney και Smith (1993) όου υοστηρίζεται ως ο σωmicroατικός εκφοβισmicroός είναι ιο συχνός σε αιδιά ρωτοβάθmicroιας αρά δευτεροβάθmicroιας εκαίδευσης

Ως ρος τη συχνότητα εmicroφάνισης των ειmicroέρους συmicroεριφορών ου εκδηλώνονται σε κάθε microία αό τις έντε microορφές εκφοβισmicroού τα αοτελέσmicroατα της αρούσας έρευνας διέψευσαν την αντίστοιχη υόθεση (Υ2) Συγκεκριmicroένα κατέδειξαν ως για τον λεκτικό εκφοβισmicroό η συχνότερα αναφερόmicroενη συmicroεριφορά ήταν το να laquoει σε κάοιον ότι δε θέλει να καθίσει microαζί του στο θρανίοraquo το εριεχόmicroενο της οοίας φαίνεται να αραέmicroει σε δήλωση κοινωνικού αοκλεισmicroού ου θα microορούσε να εmicroίτει στον εκφοβισmicroό σχέσεων Το εύρηmicroα αυτό έρχεται σε αντίθεση microε ερευνητικά ορίσmicroατα ου υοστηρίζουν τα λεκτικά ειράγmicroατα και τις βρισιές ως τις συχνότερες συmicroεριφορές λεκτικού εκφοβισmicroού (Κοκκέβη κα 2010) Ενδεχοmicroένως η δήλωση αυτή να microην έγινε αντιλητή αό το δείγmicroα ως συmicroεριφορά λεκτικού εκφοβισmicroού αλλά κοινωνικού αοκλεισmicroού ου όως ειβεβαιώνεται αό ροηγούmicroενες έρευνες αοτελεί το συχνότερο τρόο εκφοβισmicroού σε microαθητές ροεφηβικής ηλικίας (Sapouna 2008) Ειλέον αναφορικά microε την εγκυρότητα ροσώου της συγκεκριmicroένης κλίmicroακας διαφαίνεται ως αρόλο ου σύmicroφωνα microε τους κατασκευαστές της η συγκεκριmicroένη δήλωση εντάσσεται στο λεκτικό εκφοβισmicroό οι συmicromicroετέχοντες είναι ιθανό να την αντιλήφθηκαν microε διαφορετικό τρόο Ωστόσο αξιοσηmicroείωτο είναι ως οι διερευνητικές αραγοντικές αναλύσεις ου διενεργήθηκαν δεν αέκλεισαν την εν λόγω δήλωση αό τον αράγοντα του λεκτικού εκφοβισmicroού γεγονός ου ιθανόν σηmicroαίνει ως οι microαθητές αντιλήφθηκαν τη συγκεκριmicroένη δήλωση ως κοινωνικό εκφοβισmicroό microέσω όmicroως λεκτικού ειράγmicroατος Αναφορικά microε το σωmicroατικό εκφοβισmicroό η συχνότερη συmicroεριφορά ήταν τα χτυήmicroατα και οι κλοτσιές όως ειβεβαιώνεται και αό τη σχετική βιβλιογραφία (Bibou-Nakou et al 2013) Τέλος ως ρος τον εκφοβισmicroό σχέσεων


οι συmicromicroετέχοντες δήλωσαν ιο συχνά συmicroεριφορές κοινωνικού αοκλεισmicroού ειβεβαιώνοντας τα αντίστοιχα βιβλιογραφικά δεδοmicroένα (Sapouna 2008)

Σχετικά microε τις διαφορές των συmicromicroετεχόντων ως ρος τις διαστάσεις της ροσωικότητας αναmicroενόταν ότι οι θύτες θα εmicroφανίζουν υψηλότερη βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και χαmicroηλότερη στις υόλοιες διαστάσεις της ροσωικότητας συγκριτικά microε τους αmicroέτοχους (Υ3) Η αραάνω υόθεση εαληθεύτηκε microερικώς καθώς οι θύτες δήλωσαν συχνότερα Συναισθηmicroατική Αστάθεια συγκριτικά microε τους αmicroέτοχους Αό την άλλη τα αmicroέτοχα αιδιά σηmicroείωσαν υψηλότερη βαθmicroολογία στις διαστάσεις της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας και της Ευσυνειδησίας σε σχέση microε τους θύτες Σε συνέεια microε τα αραάνω ευρήmicroατα βρίσκονται ορίσmicroατα ροηγούmicroενων ερευνών τα οοία έχουν δείξει ότι τα άτοmicroα microε χαmicroηλή βαθmicroολογία στα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και υψηλή στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια εmicroφανίζουν ερισσότερα ροβλήmicroατα συmicroεριφοράς όως η ειθετικότητα και η έναρξη καυγάδων (Ehrler et al 1999) Ειβεβαιωτικά είναι και τα ευρήmicroατα σε δείγmicroα microαθητών ροεφηβικής ηλικίας ου τονίζουν ότι οι ροέφηβοι microε υψηλή βαθmicroολογία στην Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα τείνουν να συmicroεριφέρονται microε ευσλαχνία και εmicroιστοσύνη ενώ αράλληλα διατηρούν καλές διαροσωικές σχέσεις και αοφεύγουν εριστατικά εκφοβισmicroού (Jensen-Campbell et al 2002) Ειλέον τα διαθέσιmicroα ευρήmicroατα αναφέρουν ως οι θύτες εκφοβισmicroού εmicroφανίζουν λιγότερη συνεργατικότητα και θετική κοινωνική συmicroεριφορά συγκριτικά microε τους αmicroέτοχους (Veenstra et al 2005)

Η τέταρτη υόθεση (Υ4) της έρευνας ου αφορούσε στο είδος δεσmicroού των θυτών και των αmicroέτοχων ειβεβαιώθηκε εν microέρει αό τα ευρήmicroατα της αρούσας microελέτης Συγκεκριmicroένα τα αοτελέσmicroατα των στατιστικών αναλύσεων έδειξαν ότι το microεγαλύτερο οσοστό των θυτών ανέφεραν ασφαλή δεσmicroό εύρηmicroα το οοίο δε φαίνεται να τεκmicroηριώνεται αό τη βιβλιογραφία (Kokkinos 2013) Ενδεχοmicroένως οφείλεται στο γεγονός ότι οι θύτες όως υοστηρίζεται αό τα ορίσmicroατα σχετικών ερευνών συχνά αναφέρουν χαρακτηριστικά ου φανερώνουν υγιή κοινωνική και συναισθηmicroατική ανάτυξη όως κοινωνική δραστηριότητα και εξωστρέφεια (χ Tani et al 2003 Salmivalli Kaukiainen amp Lagerspetz 2000) Ειλέον το στοιχείο ου microετρά τον ασφαλή δεσmicroό στο ερωτηmicroατολόγιο ου χρησιmicroοοιήθηκε στην αρούσα έρευνα εριγράφει διαροσωικές σχέσεις αιδιών ου αρουσιάζουν υψηλά είεδα αοδοχής αό τους συνοmicroηλίκους τους αυξηmicroένη δηmicroοτικότητα καθώς και κοινωνικές δεξιότητες (Kokkinos 2013) Σύmicroφωνα microε τους Muris et al (2001) τα αιδιά ροεφηβικής και εφηβικής ηλικίας έχουν την τάση να δηλώνουν ιο συχνά το στοιχείο microε τη θετική εριγραφή για τον ασφαλή δεσmicroό συγκριτικά microε τα στοιχεία microε τις αρνητικές εριγραφές του ανασφαλούς (αοφυγής και αmicroφιθυmicroίας) Κατά συνέεια ιθανώς οι θύτες του αρόντος δείγmicroατος να δήλωσαν θετική κοινωνική συmicroεριφορά και καλές διαροσωικές σχέσεις microε τους συνοmicroηλίκους τους

Αό την άλλη όως ήταν αναmicroενόmicroενο διαιστώθηκε ως οι αmicroέτοχοι microαθητές είχαν την τάση να δηλώνουν ασφαλή δεσmicroό Το αρόν εύρηmicroα συmicroλέει microε ροηγούmicroενα ερευνητικά ορίσmicroατα ου καθιστούν εmicroφανή το ρόλο του είδους ροσκόλλησης στην εκδήλωση ειθετικότητας Τα ευρήmicroατα της αρούσας microελέτης καθώς διεθνών και ελληνικών ερευνών συγκλίνουν στο συmicroέρασmicroα ότι τα αιδιά microε ασφαλή δεσmicroό αρουσιάζουν χαmicroηλότερα είεδα ειθετικής συmicroεριφοράς (Kokkinos 2013 Nikiforou et al 2013) Αυτό ιθανόν να οφείλεται στο γεγονός ότι τα άτοmicroα αυτά διαθέτουν microεγαλύτερη ικανότητα ρύθmicroισης του συναισθήmicroατος και συνάτουν θετικές διαροσωικές σχέσεις (Saferstein Neimeyer amp Hagans 2005)

Η αρούσα έρευνα αρέχει εmicroειρικές ενδείξεις για τη στατιστικά σηmicroαντική διαφοροοιητική είδραση του φύλου για κάοιες microορφές εκφοβισmicroού και συγκεκριmicroένα για τον σωmicroατικό τον λεκτικό και τον έmicromicroεσο εκφοβισmicroό σχέσεων εαληθεύοντας την Υ5 Πολλά ελληνικά και διεθνή ευρήmicroατα τονίζουν ως η εκφοβιστική συmicroεριφορά στον χώρο του σχολείου φαίνεται να συνδέεται microε το αρσενικό φύλο (Crick amp Nelson 2002 Kokkinos


2007 Kokkinos amp Kipritsi 2012 Σακκά amp Μάρκος 2013) Το αραάνω εύρηmicroα έχει αοδοθεί σε οικίλους αράγοντες όως στο ότι τα αγόρια είναι εκ φύσεως ιο ειθετικά αό τα κορίτσια (Rigby 2008) διαθέτουν υψηλότερα είεδα τεστοστερόνης και σωmicroατική υεροχή έναντι των κοριτσιών (Larke amp Beran 2006) Ειλέον οι λόγοι της ιο συχνής εκφοβιστικής συmicroεριφοράς των αγοριών αοδίδονται στο κοινωνικό στίγmicroα και τις ροσδοκίες της κοινωνίας καθώς η ειθετικότητά τους θεωρείται συνηθισmicroένη και κοινωνικά αοδεκτή (Salmivalli et al 2000) Βάσει των δεδοmicroένων της αρούσας έρευνας όmicroως τα αγόρια φαίνεται να υερέχουν και σε ρακτικές εκφοβισmicroού (στον λεκτικό και κυρίως σχέσεων) ου θεωρούνται ιο διαδεδοmicroένες ανάmicroεσα στα κορίτσια (Boulton et al 2002 Crick amp Nelson 2002)εύρηmicroα το οοίο έρχεται σε συmicroφωνία microε ορίσmicroατα άλλων ερευνών (Burr Ostrov Jansen Cullerton-Sen amp Crick 2005) Ενδεχοmicroένως η αλληλείδραση microε το άλλο φύλο να έχει εκθέσει τα αγόρια σε αυτές τις ρακτικές microε αοτέλεσmicroα να ανατύξουν αρόmicroοιους microηχανισmicroούς διαχείρισης των διαροσωικών τους σχέσεων (Burr et al 2005)

Ως ρος το ροφίλ των θυτών της αρούσας έρευνας όως ροαναφέρθηκε το microεγαλύτερο οσοστό των θυτών ανέφερε ασφαλή δεσmicroό Συνεώς ροκειmicroένου να microελετηθούν εραιτέρω τα χαρακτηριστικά της οmicroάδας των θυτών εξετάστηκαν οι microέσο όρο των βαθmicroολογιών ου σηmicroείωσαν στους ειmicroέρους αράγοντες της ροσωικότητας όου διαιστώθηκε σε αντίθεση microε την Υ6 ως οι θύτες εmicroφάνισαν υψηλότερη βαθmicroολογία στα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας και χαmicroηλότερη στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια Οι υψηλοί microέσο όρο στις διαστάσεις της Εξωστρέφειας της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας και Ευσυνειδησίας ενδέχεται να καταδεικνύουν ότι οι θύτες εκφοβισmicroού ου αναφέρουν ασφαλή δεσmicroό εmicroφανίζουν microεγαλύτερη κοινωνικότητα στις διαροσωικές τους σχέσεις και χαρακτηρίζονται αό δηmicroιουργικότητα και αξιοιστία και χαmicroηλότερο άγχος Σε άmicroεση σχέση και συmicroφωνία βρίσκονται ερευνητικά ορίσmicroατα όου διαφάνηκε ως οι θύτες microορεί να είναι εξωστρεφείς κοινωνικά δραστήριοι και δηmicroοφιλείς (Tani et al 2003) Είσης αοτελέσmicroατα άλλων ερευνών εισηmicroαίνουν ως ο ασφαλής δεσmicroός συνδέεται microε την Ευσυνειδησία και την Εξωστρέφεια ενώ ο ανασφαλής microε ερισσότερο άγχος και Συναισθηmicroατική Αστάθεια (Burnette Davis Green Worthington amp Bradfield 2009) Ενδιαφέροντα είναι και τα ευρήmicroατα της microελέτης των Elicker Englund και Sroufe (1992) όου ειβεβαιώθηκε η σχέση του ασφαλούς δεσmicroού ροσκόλλησης microε την κοινωνικότητα και τη θετική κοινωνική συmicroεριφορά ου αφορούν στα θετικά χαρακτηριστικά των Μεγάλων Πέντε Παραγόντων

Άξιο συζήτησης αοτελεί το εύρηmicroα ως ένα microέρος των αmicroέτοχων στον εκφοβισmicroό δήλωσε ανασφαλή δεσmicroό ροσκόλλησης Ειρόσθετες στατιστικές αναλύσεις στην εν λόγω οmicroάδα ανέδειξαν στατιστικά σηmicroαντικές διαφυλικές διαφορές microε τα κορίτσια να σηmicroειώνουν υψηλότερη βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα Το εύρηmicroα αυτό ιθανώς είναι ενδεικτικό του ότι τα κορίτσια αυτά αρόλο ου σηmicroειώνουν υψηλότερη βαθmicroολογία στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια σε σχέση microε τα αγόρια αυτή δεν είναι αρκετή ώστε να συmicromicroετέχουν στον εκφοβισmicroό ως θύτες Εναρmicroονισmicroένα είναι ροηγούmicroενα ερευνητικά ορίσmicroατα ότι τα κορίτσια υερέχουν έναντι των αγοριών στις διαστάσεις της Ευσυνειδησίας και της Συναισθηmicroατικής Αστάθειας (De Fruyt Van Hiel amp Buyst 1998) αλλά η Συναισθηmicroατική Αστάθεια στα κορίτσια συνδέεται κυρίως microε εσωτερικευmicroένα αρά εξωτερικευmicroένα ροβλήmicroατα (Griffith et al 2010) Σε συναίνεση βρίσκεται και το εύρηmicroα των Williams και Kennedy (2012) ότι τα κορίτσια είναι ιθανό να εκδηλώσουν σωmicroατικό εκφοβισmicroό όταν χαρακτηρίζονται αό ανασφαλή δεσmicroό Ωστόσο είναι ιθανότερο να δηλώσουν ως έχουν λάβει microέρος σε λιγότερες σωmicroατικές ειθετικές ράξεις αό ότι στην ραγmicroατικότητα καθώς δεν αραδέχονται microία συmicroεριφορά η οοία είναι κοινωνικά καταδικαστέα (Pepler Jiang Craig amp Connolly 2008)


Είσης αό τις έντε ειmicroέρους διαστάσεις της ροσωικότητας οι αmicroέτοχοι microε ανασφαλή δεσmicroό δήλωσαν κατά φθίνουσα σειρά Ευσυνειδησία Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα Εξωστρέφεια και Συναισθηmicroατική Αστάθεια Κατά συνέεια σε ένα δευτερεύον είεδο διαφαίνεται ως αρά τον ανασφαλή δεσmicroό τα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας όως η Ευσυνειδησία η Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και η Εξωστρέφεια συνδέονται microε αmicroέτοχη συmicroεριφορά στο φαινόmicroενο του εκφοβισmicroού όως έχει ειβεβαιωθεί και αό ροηγούmicroενες έρευνες (χ Jensen-Campbell et al 2007)

Όσον αφορά τις συσχετίσεις των microεταβλητών οι ειmicroέρους microορφές εκφοβισmicroού συνδέθηκαν microε αρόmicroοιο τρόο microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας microη εαληθεύοντας την Υ7 Αναλυτικότερα ροέκυψε ως όλες οι microορφές εκφοβισmicroού σχετίζονται θετικά microε τη Συναισθηmicroατική Αστάθεια και αρνητικά (εκτός αό το συmicroεριφορικό εκφοβισmicroό) microε την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και την Ευσυνειδησία Ακόmicroη ο σωmicroατικός και ο άmicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων βρέθηκε να συσχετίζεται αρνητικά και microε την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα Τα αρόντα ευρήmicroατα είναι ενδεικτικά του ότι τα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας συνδέονται θετικά microε υγιείς κοινωνικές συmicroεριφορές και αρνητικά microε ροβλήmicroατα συmicroεριφοράς ενώ η Συναισθηmicroατική Αστάθεια σχετίζεται θετικά microε την εκφοβιστική συmicroεριφορά (Ehrler amp Evans 1999 Jensen-Campbell et al 2002 Tani et al 2003) Έτσι σε συνέεια microε τα αραάνω ευρήmicroατα βρίσκονται ορίσmicroατα ερευνών τα οοία υοδεικνύουν ως ο εκφοβισmicroός συνδέεται αρνητικά microε την ροσήνεια και τη συνεργατικότητα και θετικά microε αράλογες ιδέες ακατανίκητες ορmicroές και ροβλήmicroατα στη διαχείριση του θυmicroού (Jensen-Campbell et al 2002) Ωστόσο η αρνητική σχέση των θετικών χαρακτηριστικών της ροσωικότητας microε τον εκφοβισmicroό σε συνδυασmicroό microε το εύρηmicroα ως οι θύτες εmicroφανίζουν υψηλότερη βαθmicroολογία στα θετικά χαρακτηριστικά και χαmicroηλότερη στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια ενδέχεται να καταδεικνύει ως τα θετικά χαρακτηριστικά ου διαθέτουν δεν είναι αρκετά υψηλά ώστε να αοτρέψουν την εmicroλοκή τους στον εκφοβισmicroό

Ως ρος τη σηmicroασία εξέτασης των διαφορετικών microορφών εκφοβισmicroού η αρούσα έρευνα δεν αρέχει ενδείξεις για διαφορές στη σύνδεσή τους microε τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας Το εύρηmicroα αυτό έρχεται σε αντίθεση microε ροηγούmicroενα ερευνητικά ορίσmicroατα (Barlett amp Anderson 2012 Burton et al 2007 Miller et al 2012) υοστηρίζει όmicroως άλλα σχετικά microε την εικάλυψη microεταξύ των διαφορετικών microορφών εκφοβισmicroού (Olweus 2001α) Ειβεβαιώνει ακόmicroη ευρήmicroατα άλλων ερευνών τα οοία συγκλίνουν στο ότι υάρχουν διαφοροοιήσεις ως ρος τον τρόο εκφοβισmicroού στην ροεφηβική ηλικία (Goldweber et al 2013) Τα ευρήmicroατα της αρούσας microελέτης είναι συνεή microε αντίστοιχα ροηγούmicroενων ερευνών ου καθιστούν εmicroφανή το διαφοροοιητικό ρόλο του φύλου για τις ειmicroέρους microορφές εκφοβιστικής συmicroεριφοράς (Wang et al 2009)

Περιορισmicroοί της έρευνας και ροτάσεις για microελλοντική έρευνα

Παρόλο ου η αρούσα έρευνα κατέληξε σε ενδιαφέροντα συmicroεράσmicroατα υόκειται σε ορισmicroένους εριορισmicroούς Στους εριορισmicroούς της συγκαταλέγεται η χρήση του ευκαιριακού δείγmicroατος καθώς και η χρήση ερωτηmicroατολογίων αυτοναφοράς Παρά το γεγονός ότι σύmicroφωνα microε βιβλιογραφικά δεδοmicroένα τα αιδιά είναι τα καταλληλότερα υοκείmicroενα για την εριγραφή των εmicroειριών τους και των χαρακτηριστικών της ροσωικότητάς τους (Barbaranelli et al 2003) τα ερωτηmicroατολόγια αυτοαναφοράς συνήθως αρουσιάζουν microειονεκτήmicroατα όως οι τυχαίες ή κοινωνικά ειθυmicroητές ααντήσεις Συνεώς η συνδυαστική χρήση microεθόδων αυτοαναφοράς και ετεροαναφοράς (χ γονείς καιή εκαιδευτικοί) για την εξασφάλιση microεγαλύτερης εγκυρότητας κρίνεται αναγκαία Παράλληλα microελλοντικές έρευνες θα microορούσαν να χρησιmicroοοιήσουν ένα συνδυασmicroό


οιοτικών και οσοτικών microέσων συλλογής δεδοmicroένων Ακόmicroη η χρήση ερωτηmicroατολογίου microίας microόνο δήλωσης για την αξιολόγηση του δεσmicroού ροσκόλλησης θεωρείται ότι δεν αρέχει αξιόιστη microέτρηση για το δεσmicroό ροσκόλλησης των συmicromicroετεχόντων (Muris Meesters Merckelbach amp Hulsenbeck 2000) ενώ αράλληλα δεν εριλαmicroβάνεται στην αξιολόγηση ο ανοργάνωτος τύος δεσmicroού ου χρησιmicroεύει ιδιαίτερα στην κατανόηση της ειθετικής συmicroεριφοράς (Fonagy 2001) Mία ειλέον αδυναmicroία της αρούσας microελέτης είναι ως δεν εξετάστηκε η οmicroάδα των θυτών-θυmicroάτων αρά το γεγονός ότι τα βιβλιογραφικά ορίσmicroατα τονίζουν ως οι θύτες ου είναι αράλληλα και θύmicroατα εκφοβισmicroού microορεί να διαφέρουν ως ρος τα αυτό-αναφερόmicroενα ατοmicroικά και διαροσωικά χαρακτηριστικά τους συγκριτικά microε τους microαθητές ου είναι microόνο θύτες (Kokkinos 2013) Ωστόσο η αρούσα microελέτη εικεντρώθηκε στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών των θυτών microόνο καθώς τα σχετικά ευρήmicroατα για την ροσωικότητά τους είναι λίγα διάσαρτα και σε microεγάλο βαθmicroό χωρίς συγκεκριmicroένο θεωρητικό υόβαθρο (Book et al 2012) Παράλληλα η αξιολόγηση της οmicroάδας των θυτών-θυmicroάτων συνεάγεται και τη microέτρηση της θυmicroατοοίησης η οοία δεν ραγmicroατοοιήθηκε στην αρούσα microελέτη διότι υάρχει συστηmicroατική ενασχόληση microε την ροσωικότητα των θυmicroάτων στη διαθέσιmicroη βιβλιογραφία (χ Beaty amp Alexeyev 2008) Η αρούσα έρευνα αοτελεί συγχρονική microελέτη ενώ ιδιαίτερα χρήσιmicroη θα ήταν και η διεξαγωγή διαχρονικών ερευνών σε ελληνόφωνα δείγmicroατα η οοία θα microορούσε να καταδείξει αλλαγές στη συmicromicroετοχή των microαθητών στα εριστατικά Ένας τελευταίος εριορισmicroός αφορά στο γεγονός ότι ρόκειται για έρευνα συσχετίσεων και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατός ο ροσδιορισmicroός αιτιωδών σχέσεων

Πρακτικές εφαρmicroογές των ευρηmicroάτων

Παρά τους αραάνω εριορισmicroούς η αρούσα microελέτη κατέληξε σε σηmicroαντικά ορίσmicroατα καθώς γίνεται microια ρώτη ροσάθεια ροσδιορισmicroού των ατοmicroικών εκείνων χαρακτηριστικών ου συνδέονται microε την εκδήλωση εκφοβιστικής συmicroεριφοράς σε δείγmicroα microαθητών ροεφηβικής ηλικίας microε βάση το microοντέλο των Πέντε Παραγόντων και τον δεσmicroό ροσκόλλησης Τα ευρήmicroατα της microελέτης θα microορούσαν να αξιοοιηθούν σε ρογράmicromicroατα συmicroβουλευτικής αρέmicroβασης όως η microάθηση δεξιοτήτων για τη διαχείριση του θυmicroού τεχνικές χαλάρωσης και αιχνίδια ρόλων (Andreou et al 2007 Stefanakou et al 2014) σε microαθητές microε χαρακτηριστικά της ροσωικότητας ου συνδέονται microε τον εκφοβισmicroό

Συγκεκριmicroένα η εmicroειρική αόδειξη της αρνητικής συσχέτισης όλων των microορφών εκφοβισmicroού microε τα θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας έχει κάοιες σηmicroαντικές ρακτικές συνέειες Ως εκ τούτου η ενηmicroερότητα των εκαιδευτικών για τη σχέση των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας microε την εmicroλοκή στο φαινόmicroενο του εκφοβισmicroού φαίνεται να είναι σηmicroαντική ροκειmicroένου να ροσαρmicroόσουν τη διδασκαλία τους microε στόχο την ενίσχυση της Ευσυνειδησίας (χ κατακερmicroατισmicroός των καθηκόντων των microαθητών) της Καλής ΠροαίρεσηςΣυνεργατικότητας (χ ροώθηση συνεργατικών δραστηριοτήτων) και της Πνευmicroατικής ∆ιαθεσιmicroότητας (χ ενίσχυση της φαντασίας) στους microαθητές (Komarraju Karau Schmeck amp Avdic 2011)

Αξιοσηmicroείωτο είναι ως υάρχουν ερευνητικά ορίσmicroατα ου υοστηρίζουν ότι οι αρεmicroβάσεις στα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας δεν είναι ιδιαίτερα ειτυχείς διότι αυτά θεωρούνται σταθερά και ανθεκτικά στην αλλαγή (Stoltz et al 2013) Όως αναφέρεται αό τους Cook et al (2010) η αοτυχία ουσιαστικής microείωσης του φαινοmicroένου microορεί να συνίσταται στη δυσκολία αλλαγής των αντιλήψεων και των γνώσεων των ατόmicroων σχετικά microε αυτό Ειλέον όταν τα αιδιά ιστεύουν ως ο εκφοβισmicroός εξυηρετεί την είτευξη των στόχων τους είναι δύσκολο να microετατρέψουν τις ειθετικές τους στρατηγικές σε θετική κοινωνική συmicroεριφορά ∆ιαφαίνεται είσης microέσα αό τα ευρήmicroατα ως οι θύτες microε ασφαλή δεσmicroό ροσκόλλησης αρουσιάζουν υψηλή βαθmicroολογία στα θετικά χαρακτηριστικά της


ροσωικότητάς τους Τα αιδιά αυτά χαρακτηρίζονται αό εκφραστικότητα και κοινωνική δραστηριότητα (De Pauw amp Mervielde 2010) Ωστόσο οι θύτες microε θετικά χαρακτηριστικά της ροσωικότητας έχει βρεθεί ως εωφελούνται λιγότερο αό τις αρεmicroβατικές δράσεις (Stoltz et al 2013) καθώς η δυσλειτουργική συmicroεριφορά τους είναι αγιωmicroένη στοχευmicroένη και δεν θεωρείται ως microία αντίδραση σε στρεσογόνους αράγοντες Είσης οι αρεmicroβατικές ροσάθειες θα ήταν καλό να λάβουν υόψη τις διαφυλικές διαφορές (Bibou-Nakou et al 2013) γιατί όως ροέκυψε και αό την αρούσα έρευνα ο εκφοβισmicroός στον χώρο του σχολείου συνδέεται κυρίως microε το αρσενικό γένος Το σχολείο λοιόν ως φορέας κοινωνικοοίησης θα ήταν ευχής έργο αντί να ανααράγει την κυρίαρχη άοψη για το ώς ρέει ή δεν ρέει να συmicroεριφέρονται τα δύο φύλα (∆εληγιάννη-Κουιmicroτζή amp Σακκά 2005) να εστιάζει στην αλλαγή ου αρατηρείται στα στερεότυα ου διέουν τα φύλα

Οι αρεmicroβάσεις ακόmicroη θα ήταν ωφέλιmicroο να διαφοροοιούνται ανάλογα microε το ρόλο συmicromicroετοχής των αιδιών στα εριστατικά εκφοβισmicroού καθώς όως ειβεβαιώνεται και αό την αρούσα microελέτη οι συmicromicroετέχοντες στον εκφοβισmicroό διαφέρουν ως ρος τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητάς τους Ευρήmicroατα όως αυτά της microελέτης των Toblin Schwartz Hommeyer-Gorman και Abou (2005) υογραmicromicroίζουν τη σηmicroασία διάκρισης των οmicroάδων ου εmicroλέκονται σε εκφοβιστικά εεισόδια και την ανάγκη διαφορετικής αντιmicroετώισης τους microέσω σχεδιασmicroού εξατοmicroικευmicroένων ρογραmicromicroάτων

Συmicroερασmicroατικά η αρούσα microελέτη εξέτασε τη σύνδεση microεταξύ εκφοβισmicroού ροσωικότητας και δεσmicroού ροσκόλλησης σε ροέφηβους microαθητές Αό τις στατιστικές αναλύσεις διαφάνηκε ότι ιο συχνές microορφές εκφοβισmicroού είναι ο άmicroεσος εκφοβισmicroός σχέσεων ο φυσικός και κατόιν ο λεκτικός εκφοβισmicroός γεγονός ου έρχεται σε αντίθεση microε την υάρχουσα βιβλιογραφία (Κοκκέβη κά 2010 Sapouna 2008) Ακόmicroη αρατηρήθηκε ως τα αγόρια εκφοβίζουν ιο συχνά ειλέγοντας ακόmicroη και microορφές ειθετικότητας ου είναι ιο διαδεδοmicroένες στα κορίτσια όως η ειθετικότητα σχέσεων (Wang et al 2009)

Η αρούσα έρευνα κατέδειξε είσης το ρόλο των χαρακτηριστικών της ροσωικότητας στη συmicromicroετοχή των microαθητών στα εριστατικά εκφοβισmicroού Συγκεκριmicroένα οι θύτες σηmicroείωσαν χαmicroηλότερη βαθmicroολογία στην ευσυνειδησία και την καλή ροαίρεσησυνεργατικότητα και υψηλότερη στη συναισθηmicroατική αστάθεια σε σχέση microε τους αmicroέτοχους Ωστόσο αξίζει να σηmicroειωθεί ως η χρήση διαφορετικών microορφών εκφοβισmicroού είναι ανεξάρτητη αό τα χαρακτηριστικά της ροσωικότητας

Αναφορικά microε το δεσmicroό ροσκόλλησης το microεγαλύτερο οσοστό τόσο των θυτών όσο και των αmicroέτοχων δήλωσαν ασφαλή δεσmicroό Περαιτέρω αναλύσεις στην οmicroάδα των θυτών κατέδειξαν ως σηmicroειώνουν υψηλότερη βαθmicroολογία στην Εξωστρέφεια την Πνευmicroατική ∆ιαθεσιmicroότητα την Ευσυνειδησία την Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα και χαmicroηλότερη στη Συναισθηmicroατική Αστάθεια Ως ρος την οmicroάδα των αmicroέτοχων ειλέον αναλύσεις κατέδειξαν ως τα κορίτσια microε ανασφαλή δεσmicroό ου εmicroφανίζουν υψηλή Συναισθηmicroατική Αστάθεια και Καλή ΠροαίρεσηΣυνεργατικότητα τείνουν να είναι αmicroέτοχα στον εκφοβισmicroό

Αό τη συζήτηση των ευρηmicroάτων ροκύτει το συmicroέρασmicroα ως η ρόληψη και η αντιmicroετώιση του σχολικού εκφοβισmicroού θα ρέει να λαmicroβάνει υόψη τους ενδοατοmicroικούς αράγοντες (ροσωικότητα δεσmicroός ροσκόλλησης) των συmicromicroετεχόντων ώστε να συmicroεριλαmicroβάνονται στα ρογράmicromicroατα αρέmicroβασης ου θα αευθύνονται τόσο στους ίδιους τους microαθητές καθώς και στους γονείς και τους εκαιδευτικούς τους

Βιβλιογραφία

Andreou E Didaskalou E amp Vlachou A (2007) Evaluating the effectiveness of a curriclum-based anti-bullying intervention program in Greek primary schools


Educational Psycholgy An International Journal of Experimental Educational Psychology 27 693-711

Armsden G C amp Greenberg M T (1987) The inventory of parent and peer attachment Individual differences and their relationship to psychological well-being in adolescence Journal of Youth and Adolescence 16 427-454

Barbaranelli C Caprara G V Rabasca A amp Pastorelli C (2003) A questionnaire for measuring the Big Five in late childhood Personality and Individual Differences 34 645-664

Barlett C P amp Anderson C A (2012) Direct and indirect relations between the Big 5 personality traits and aggressive and violent behavior Personality and Individual Differences 52 870-875

Beaty L A amp Alexeyev E B (2008) The problem of school bullies What the research tells us Adolescence-San Diego 43 1-11

Bibou-Nakou I Asimopoulos C Hatzipemou T Soumaki E amp Tsiantis J (2014) Bullying in Greek secondary schools Prevalence and profile of bullying practices International Journal of Mental Health Promotion 16 3-18

Bollmer J M Harris M J amp Milich R (2006) Reactions to bullying and peer victimization Narratives physiological arousal and personality Journal of Research in Personality 40 803-828

Book A S Volk A A amp Hosker A (2012) Adolescent bullying and personality An adaptive approach Personality and Individual Differences 52 218-223

Boulton M J Trueman M amp Flemington I (2002) Associations between secondary school pupils definitions of bullying attitudes towards bullying and tendencies to engage in bullying Age and sex differences Educational Studies 28 353-370

Burnette J L Davis D E Green J D Worthington Jr E L amp Bradfield E (2009) Insecure attachment and depressive symptoms The mediating role of rumination empathy and forgiveness Personality and Individual Differences 46 276-280

Burr J E Ostrov J M Jansen E A Cullerton-Sen C amp Crick N R (2005) Relational Aggression and Friendship During Early Childhood ldquoI wonrsquot be your friendrdquo Early Education amp Development 16 161-183

Burton L A Hafetz J amp Henninger D (2007) Gender differences in relational and psysical aggression Social Behavior and Personality An International Journal 35 41-50

Γαλανάκη Ε (2010) Βέλτιστες ρακτικές για την αντιmicroετώιση του σχολικού εκφοβισmicroού Τι δείχνει η σύγχρονη έρευνα Στο Πανειστήmicroιο Αθηνών-Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας ndash Εταιρεία Ειδικής Παιδαγωγικής Ελλάδος (Ειmicro) Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ειδικής Αγωγής Η Ειδική Αγωγή αφετηρία εξελίξεων στην ειστήmicroη και στην ράξη CD-ROM (σελ 1-23) Αθήνα Γρηγόρης

Camodeca M amp Goosens F A (2005) Aggression social cognitions anger and sadness in bullies and victims Journal of Child Psychology and Psychiatry 46 186-197

Caravita S amp Cillessen A H (2012) Agentic or communal Associations between interpersonal goals popularity and bullying in middle childhood and early adolescence Social Development 21 376-395

Cook C R Williams K R Guerra N G Kim T E amp Sadek S (2010) Predictors of bullying and victimization in children and adolescents A meta-analytic review School Psychology Quarterly 25 65ndash83


Crick N R amp Dodge K A (1994) A review and reformulation of social information-processing mechanisms in childrens social adjustment Psychological Bulletin 115 74-101

Crick N R amp Nelson D A (2002) Relational and physical victimization within friendships Nobody told me therersquod be friends like these Journal of Abnormal Child Psychology 30 599-607

Crick N R Nelson D A Morales J R Cullerton-Sen C Casas J F amp Hickman S E (2001) Relational victimization in childhood and adolescence In J Junoven amp S Graham (Eds) School-based peer harassment The plight of the vulnerable and the victimized (pp 196-214) New York Guilford

Critchfield K L Levy K N Clarkin J F amp Kernberg O F (2008) The relational context of aggression in borderline personality disorder Using adult attachment style to predict forms of hostility Journal of Clinical Psychology 64 67-82

∆εληγιάννη-Κουιmicroτζή Β amp Σακκά ∆ (2005) laquoΟ άντρας το lsquoχει microέσα τουraquo αόψεις εφήβων για τη βία και την ειθετικότητα Στο Β ∆εληγιάννη-Κουιmicroτζή amp ∆ Σακκκά (microε τις Ηρακλείδου Μ amp Φρόση Λ) (Ειmicro) Μεγαλώνοντας ως αγόρι ∆ιερεύνηση της ανάτυξης της αντρικής ταυτότητας στην εφηβική ηλικία (σελ 75-106) Αθήνα Gutenberg

De Fruyt F Van Hiel A amp Buyst V (1998) Parental personality descriptors of boys and girls In G A Kohnstamm C F Halverson Jr I Mervielde amp VL Havill (Eds) Parental descriptions of Child Personality Developmental antecedents of the Big Five (pp 155ndash167) Hillsdale NJ Erlbaum

De Pauw S S W amp Mervielde I (2010) Temperament personality and developmental psychopathology A review based on the conceptual dimensions underlying childhood traits Child Psychiatry and Human Development 41 313ndash329

Duffy A L (2004) Bullying in schools A social identity perspective Unpublished doctoral dissertation Griffith University Gold Coast Queensland

Ehrler D amp Evans J (1999) Extending big-five theory into childhood A preliminary investigation into the relationship between big-five personality traits and behavior problems in children Psychology in the Schools 36 451-458

Ehrler D J Evans J G amp McGhee R L (1999) Extending Big-Five theory into childhood A preliminary investigation into the relationship between Big-Five personality traits and behaviour problems in children Psychology in the Schools 36 451ndash58

Elicker J Englund M amp Sroufe L A (1992) Predicting peer competence and peer relationships in childhood from early parent-child relations In R D Parke amp G W Ladd (Eds) Family-peer relationships Models of linkage (pp 77-106) Hisdale NJ Erlbaum

Fanti K A amp Henrich C C (2014) Effects of self-esteem and narcissism on bullying and victimization during early adolescence The Journal of Early Adolescence doi0272431613519498

Fonagy P (2001) Attachment theory and psychoanalysis London Great Britain Routledge

Goldweber A Waasdorp T E amp Bradshaw C P (2013) Examining the link between forms of bullying behaviors and perceptions of safety and belonging among secondary school students Journal of School Psychology 51 469-485

Greene M B (2000) Bullying and harassment in schools In R S Moser amp C E Franz (Eds) Shocking violence Youth perpetrators and victims ndash A multidisciplinary perspective (pp 72-101) Sprongfield IL Charles C Thomas


Griffith J W Zinbarg R E Craske M G Mineka S Rose R D Waters A M et al (2010) Neuroticism as a common dimension in the internalizing disorders Psychological Medicine A Journal of Research in Psychiatry and the Allied Sciences 40 1125ndash1136

Hazan C amp Shaver P (1987) Romantic Love conceptualized as an attachment process Journal of Personality and Social Psychology 52 511-524

Howitt D amp Cramer D (2010) Στατιστική microε το SPSS 16 (Σ Κοντάκος Μετ) Αθήνα Κλειδάριθmicroος

Jacobsen T amp Hofmann V (1997) Childrenrsquos attachment representations Longitudinal relations to school behavior and academic competency in middle childhood and adolescence Developmental Psychology 33 703ndash710

Jensen-Campbell L A Adams R Perry D G Workman K A Furdella J Q amp Egan S K (2002) Agreeableness extraversion and peer relations in early adolescence Winning friends and deflecting aggression Journal of Research in Personality 36 224ndash251

Jensen-Campbell L A Knack J M Waldrip A M amp Campbell S D (2007) Do Big Five personality traits associated with self-control influence the regulation of anger and aggression Journal of Research in Personality 41 403-424

Κοκκέβη Α Σταύρου Μ Φωτίου Α amp Καναβού Ε (2010) Έφηβοι και βία Ερευνητικό Πανειστηmicroιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής Ανακτήθηκε τον Αρίλιο του 2014 αό httpblogsschgrkkiourtsisfiles201201efivoi_kai_via_09_HBSC_2010_EPIPSI_2012pdf

Kokkinos C M (2007) Elementary school childrenrsquos involvement in bullying and victimization The role of attachment style and internalizing and externalizing symptomatology Scientia Peadagogica Experimentalis XLIV 1 33 ndash 49

Kokkinos C M (2013) Bullying and victimization in early adolescence Associations with attachment style and perceived parenting Journal of School Violence 12 174-192

Kokkinos C M Antoniadou N Dalara E Koufogazou A amp Papatziki A (2013) Cyber-bullying personality and coping among pre-adolescents International Journal of Cyber Behavior Psychology and Learning 3 55-69

Kokkinos C M amp Kipritsi E (2012) The relationship between bullying victimization trait emotional intelligence self-efficacy and empathy among preadolescents Social Psychological Education 15 41-58

Kokkinos C M amp Markos A (2014) The Big Five questionnaire for children (BFQ-C) Factorial invariance across gender and age in a Greek sample of pre-adolescents Manuscript submitted for publication

Kokkinos C M Panayiotou G Charalambous K Antoniadou N amp Davazoglou A (2010) Greek EPQ-J Further support for a three-factor model of personality in children and adolescents Journal of Psychoeducational Assessment 28 259-269

Kokkinos C M Sarroudi I amp Baxevanidou A (2010 May) Development and validation of a scale measuring bullying and victimization in Greece Paper presented at the 12th Biennial Conference of the European Association for Research on Adolescence Vilnius Lithuania

Komarraju M Karau S J Schmeck R R amp Avdic A (2011) The Big Five personality traits learning styles and academic achievement Personality and Individual Differences 51 472-477


Larke I D amp Beran T N (2006) The relationship between bullying and social skills in primary school students Issues in Educational Research 16 1-11

McCrae R R amp Costa P T J (1990) Personality in adulthood New York Guilford

Menesini E Camodeca M amp Nocentini A (2010) Bullying among siblings The role of personality and relational variables British Journal of Developmental Psychology 28 921ndash939

Mervielde I amp De Fruyt F (2000) The Big Five personality factors as a model for the structure of childrenrsquos peer nominations European Journal of Personality 14 91-106

Michiels D Grietens H Onghena P amp Kuppens S (2008) Parent-child interactions and relational aggression in peer relationships Developmental Review 28 522-540

Miller J D Zeichner A amp Wilson L F (2012) Personality correlates of aggression evidence from measures of the five-factor model UPPS model of impulsivity and BISBAS Journal of interpersonal violence 27 2903-2919

Monks C P Smith P K amp Swettenham J (2005) Psychological correlates of peer victimisation in preschool Social cognitive skills executive function and attachment profiles Aggressive Behavior 31 571ndash588

Muris P Mayer B amp Meesters C (2000) Self-reported attachment style anxiety and depression in children Social Behavior and Personality 28 157-162

Muris P Meesters C amp Diederen R (2005) Psychometric properties of the Big Five Questionnaire for Children (BFQ-C) in a Dutch sample of young adolescents Personality and Individual Differences 38 1757-1769

Muris P Meesters C Merckelbach H amp Huumllsenbeck P (2000) Worry in children is related to perceived parental rearing and attachment Behaviour Research and Therapy 38 487-497

Muris P Meesters C amp van den Berg S (2003) Internalizing and externalizing problems as correlates of self-reported attachment style and perceived parental rearing in normal adolescents Journal of Child and Family Studies 12 171ndash183

Muris P Meesters C van Melick M amp Zwambag L (2001) Self-reported attachment style attachment quality and symptoms of anxiety and depression in young adolescents Personality and Individual Differences 30 809-818

Nikiforou M Georgiou S N amp Stavrinides P (2013) Attachment to parents and peers as a parameter of bullying and victimization Journal of Criminology Retrieved from httpdxdoiorg1011552013484871

Nishikawa S Hagglof B amp Sundbom E (2010) Contributions of attachment and self-concept on internalizing and externalizing problems among Japanese adolescents Journal of Child and Family Studies 19 334ndash342

Olweus D (1993) Bullying in schools What we know and what we can do Oxford UK Blackwell Publishers

Olweus D (1999) Sweden In P K Smith Y Morita J Junger-Tas D Olweus R Catalano amp P Slee (Eds) The nature of school bullying A cross-national perspective (pp 7-27) London amp New York Routledge

Olweus D (2001a) Peer harassment A critical analysis and some important issues In J Juvonen amp S Graham (Eds) Peer harassment in school The plight of the vulnerable and victimized (pp 3ndash20) New York Guilford Press

Olweus D (2001b) Olweusrsquo core program against bullying and antisocial behavior A teacher handbook Bergen Norway Research Centre for Health Promotion (Hemil Center)


Owens L Daly A amp Slee P (2005) Sex and age differences in victimization and conflict resolution among adolescents in a South Australian school Aggressive Behavior 31 1-12

Pepler D Jiang D Craig W amp Connolly J (2008) Developmental trajectories of bullying and associated factors Child development 79 325-338

Rigby K (2008) Σχολικός εκφοβισmicroός Σύγχρονες αόψεις (Α Γιοβαζολιάς Ειmicro Β ∆όmicroολα Μετ) Αθήνα Τόος

Saferstein J A Neimeyer G J amp Hagans C L (2005) Attachment aw a predictor of friendship qualities in College Youth Social Behaviour and Personality 33 767-776

Σακκά ∆ amp Μάρκος Α (2013) Αό την λευρά των εφήβων Η βία και η ειθετικότητα στο σχολείο σε σχέση microε την εθνοολιτισmicroική ροέλευση και το φύλο Στο Β ∆εληγιάννη-Κουϊmicroτζή Ε Γωνίδα Ε Φίγγου Α Μάκα amp ∆ Μωραΐτου (Ειmicro) Ειστηmicroονική Εετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής Τmicroήmicroα Ψυχολογίας Τόmicroος Ι (σελ 127-162) Θεσσαλονίκη Υηρεσία ∆ηmicroοσιευmicroάτων Αριστοτελείου Πανειστηmicroίου Θεσσαλονίκης

Salmivalli C Kaukiainen A amp Lagerspetz K (2000) Aggression and sociometric status among peers Do gender and type of aggression matter Scandinavian Journal of Psychology 41 17-24

Sapouna M (2008) Bullying in primary and secondary schools School Psychology International 29 199ndash213

Savina E Coulacoglou C Sanyal N amp Zhang Z (2011) The study of externalizing and internalizing behaviours in Greek Russian Indian and Chinese children using the Fairy Tale Test School Psychology International 32 1ndash15

Seibert L A amp Kerns K (2014) Early mother-child attachment Longitudinal prediction to the quality of peer relationships in middle childhood International Journal of Behavioral Development doi0165025414542710

Smith P K (2004) Bullying recent developments Child and Adolescent Mental Health 9 98-103

Stefanakou A Tsiantis A C amp Tsiantis J (2014) A review of antibullying prevention and intervention programmes in Greece International Journal of Mental Health Promotion 16 19-27

Stoltz S Prinzie P De Haan A Londen M De Castro B O amp Deković M (2013) Child Personality as Moderator of Outcome in a School-based Intervention for Preventing Externalising Behaviour European Journal of Personality 27 271-279

Sutton J Smith P K amp Swettenham J (1999) Social cognition and bullying Social inadequacy or skilled manipulation British Journal of Developmental Psychology 17 435-450

Tani F Freenman P S Schneider B H amp Fregoso M (2003) Bullying and the Big Five a study of childhood personality and participant roles in bullying incidents School Psychology International 24 131-146

Tippett N amp Wolke D (2014) Socioeconomic status and bullying a meta-analysis American Journal of Public Health 104 48-59

Toblin R Schwartz D Hommeyer-Gorman A amp Abou T (2005) Social-cognitive and behavioral attributes of aggressive victims of bullying Journal of Applied Developmental Psychology 26 329-346


Troy M amp Sroufe L A (1987) Victimization among preschoolers Role of attachment relationship history Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 26 166ndash172

Veenstra R Lindenberg S Oldehinkel A De Winter A Verhulst F amp Ormel J (2005) Bullying and victimization in elementary schools A comparison of bullies victims bullyvictims and uninvolved preadolescents Developmental Psychology 41 672 ndash 682

Walden L M amp Beran T N (2010) Attachment quality and bullying behavior in school-aged youth Canadian Journal of School Psychology 25 5-18

Wang J Iannotti R J amp Nansel T R (2009) School bullying among adolescents in the United States Physical verbal relational and cyber Journal of Adolescent Health 45 368-375

Waters E amp Cummings M (2000) A secure base from which to explore close relationships Child Development 71 164ndash172

Whitney I amp Smith P K (1993) A survey of the nature and extent of bullying in juniormiddle and secondary schools Educational Research 35 3-25

Williams K amp Kennedy J H (2012) Bullying behaviors and attachment styles North American Journal of Psychology 14 321-338

Παρελήφθη 682014 Αναθεωρήθηκε 3102014 Εγκρίθηκε 9102014


personality traits and attachment style However to date relatively little is known about the association between bullying and the Big Five personality factors Hence the purpose of the current study is to examine the relationship among bullying personality (Five Factor Model) and attachment style in a sample of Greek preadolescents Furthermore the present research aims to study the various forms of bullying (physical direct and indirect relational verbal behavioral) in order to investigate whether participation in different forms of bullying is related to the same personality characteristics Overall 282 students (433 girls) attending the last two grades of Greek public elementary school took part in the study Participants completed a self-report questionnaire measuring bullying Big Five personality factors and attachment style

Results indicated that participants reported primarily more indirect relational physical and verbal aggression Specifically approximately one quarter of the sample was classified as bullies while the rest were uninvolved Data analysis showed that boys participated more frequently in bullying reporting more direct relational physical and verbal aggression and less indirect relational and behavioral aggression compared to girls Compared to the uninvolved bullies scored lower on Conscientiousness Agreeableness and higher on Emotional Instability Of special interest was the finding that a high percentage of both bullies and uninvolved participants reported secure attachment style Further analyses showed that in terms of gender most of the bullies reporting secure attachment were boys However no statistically significant gender differences in personality traits were evident for this group Additionally results indicated that many uninvolved students reported insecure attachment Particularly uninvolved girls with insecure attachment reported more Emotional Instability and Agreeableness compared to boys

Correlation analyses for the total sample showed that all forms of bullying were positively associated with Emotional Instability and negatively with Conscientiousness Agreeableness and Openness to Experience Therefore involvement in different bullying forms was independent of participantsrsquo personality traits Findings are discussed in terms of prevention and intervention strategies regarding bullying with practical suggestions including the reinforcement of positive personality traits in bullies curricular changes as well as individualized intervention programs for those involved

Keywords Bullying personality Five Factor Model attachment style secure insecure preadolescents bully

Εισαγωγή

Το φαινόmicroενο του σχολικού εκφοβισmicroού έχει ροσλάβει microεγάλες διαστάσεις όχι microόνο διεθνώς αλλά και στη χώρα microας (Bibou-Nakou Asimopoulos Hatzipemou Soumaki amp Tsiantis 2013 Κοκκέβη Σταύρου Φωτίου amp Καναβού 2010) Η ιδιαίτερη ερευνητική ροσοχή ου έλαβε η microελέτη του φαινοmicroένου τις τελευταίες δεκαετίες (Cook Williams Guerra Kim amp Sadek 2010) θα microορούσε να αοδοθεί αφενός στα εmicroειρικά ευρήmicroατα ου καταδεικνύουν ως ααντάται σε όλες τις βαθmicroίδες της εκαίδευσης (Κοκκέβη κά 2010) και αφετέρου στις σηmicroαντικές συνέειες ου ενδέχεται να έχει η εmicroειρία του εκφοβισmicroού για το θύmicroα τον θύτη αλλά και το σύνολο της σχολικής τάξης και microονάδας (Γαλανάκη 2010) Παρόλο ου η αναγνώριση των συνεειών του σχολικού εκφοβισmicroού στη σωmicroατική
















































Μέθοδος




































f () f () f ()


θρανίο 159 (564) 86 (305) 37 (131)




224 (794) 43 (152) 9 (32)


238 (844) 29 (103) 13 (46)


242 (858) 22 (78) 13 (46)






κοντά microου 167 (592) 92 (326) 14 (5)


179 (635) 86 (305) 16 (57)






238 (844) 31 (11) 9 (32)



248 (879) 14 (5) 16 (57)


243 (862) 25 (89) 10 (35)




252 (894) 20 (71) 8 (28)








Θύτες







Αmicroέτοχοι












1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007

















































































































































































Μέθοδος




































f () f () f ()


θρανίο 159 (564) 86 (305) 37 (131)




224 (794) 43 (152) 9 (32)


238 (844) 29 (103) 13 (46)


242 (858) 22 (78) 13 (46)






κοντά microου 167 (592) 92 (326) 14 (5)


179 (635) 86 (305) 16 (57)






238 (844) 31 (11) 9 (32)



248 (879) 14 (5) 16 (57)


243 (862) 25 (89) 10 (35)




252 (894) 20 (71) 8 (28)








Θύτες







Αmicroέτοχοι












1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007
































































































































































f () f () f ()


θρανίο 159 (564) 86 (305) 37 (131)




224 (794) 43 (152) 9 (32)


238 (844) 29 (103) 13 (46)


242 (858) 22 (78) 13 (46)






κοντά microου 167 (592) 92 (326) 14 (5)


179 (635) 86 (305) 16 (57)






238 (844) 31 (11) 9 (32)



248 (879) 14 (5) 16 (57)


243 (862) 25 (89) 10 (35)




252 (894) 20 (71) 8 (28)








Θύτες







Αmicroέτοχοι












1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007





































































































































Θύτες







Αmicroέτοχοι












1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007









































































































































1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 ΛΕ

2 ΦΕ 080

3 ΑΕΣ 063 059

4 ΕΕΣ 077 071 061

5 ΣΕ 072 066 054 072

6 Ε 091 087 079 089 084

7 ΕΕ 007 002 005 002 004 005

8 ΚΠΣ -015 -020 -016 -018 -007 -018 051

9 ΕΥΣ -021 -026 -025 -020 -009 -024 034 059

10 ΣΑ 028 028 032 028 015 030 017 -006 -018

11 Π∆ -007 -014 -014 -010 -000 -011 053 056 062 -007


































































































































Εκφοβισµός, Προσω̟ικότητα και ∆εσµός ... · Εκφοβισµός,...

Documents

Transcript of Εκφοβισµός, Προσω̟ικότητα και ∆εσµός ... · Εκφοβισµός,...