3o ΓΕΛ Κηφισιάς Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας

ΤΟ ΝΕΡΟ

Επιμέλεια Εργασίας Οι μαθητές του τμήματος Βθ1

Επιβλέπων Καθηγητής Σπαντιδάκης Α

Σχολικό Έτος 2016-2017

Περίληψη

Το νερό σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αγαθά της φύσης παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα είναι

μοναδικό και αναντικατάστατο H χωρική κατανομή της προσφοράς και ζήτησης είναι επίσης

αντίστροφες Επομένως συχνά η χωροχρονική κατανομή της προσφοράς (διαθεσιμότητας) και της

ζήτησης νερού είναι αντίστροφες Αυτά θέτουν το πρόβλημα της διαχείρισης των υδατικών πόρων

Το βρόχινο νερό μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη αναγκών σε καθαρό νερό σε γραφεία

ξενοδοχεία κάμπινγκ χώρους εστίασης και αναψυχής (εστιατόριαταβέρνες καφετέριες) σε

σχολεία παιδικούς σταθμούς εμπορικά κέντρα και σε οποιοδήποτε χώρο συγκέντρωσης πλήθους

ανθρώπων (πχ σταθμοί λεωφορείων τρένων αεροδρόμια κτλ) όπου το βρόχινο νερό μπορεί να

χρησιμοποιηθεί στις τουαλέτες (καζανάκια νεροχύτες) στο πότισμα κήπων σε γενικούς

καθαρισμούς ακόμη και για πυρόσβεση-πυροπροστασία Το βρόχινο νερό μπορεί επίσης να

αξιοποιηθεί και για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών σε θερμοκήπια

Η έννοια ης εξοικονόμησης νερού μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές όπως η (άμεση)

εξοικονόμηση νερού στην πηγή με την εφαρμογή lsquoέξυπνωνrsquo συσκευών που επιτυγχάνουν μειωμένη

κατανάλωση νερού (πλυντήρια ρούχων ή πιάτων με οικονομικά προγράμματα λειτουργία σύστημα

καθαρισμού τουαλέτας διπλής ροής) αλλά και η έμμεση εξοικονόμηση νερού η όποια μπορεί να

υλοποιηθεί με την επαναχρησιμοποίηση (ανακύκλωση) ορισμένων οικιακών υδάτινων ροών μετά

από επεξεργασία

Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη2

Περιεχομένα3

Πρόλογος5

Ενότητα 1η Κύριο μέρος εργασιας 1ης ομάδας6

11

Ενότητα 2η Κύριο μέρος εργασίας 2ης ομάδας

21

Ενότητα 3η Κύριο μέρος εργασίας 3ης ομάδας

31

Ενότητα 4η Κύριο μέρος εργασίας 4ης ομάδας

41 Ο ρόλος του νερού στον πολιτισμό

43 Νερό και οικονομική ανάπτυξη

44 Νερό και θρησκεία

45 Νερό και μυθοδολογία

46 Συμπεράσματα

Ενότητα 5η Κύριο μέρος εργασίας 5ης ομάδας

51 Διαχείρηση του νερού στη γεωργία (Γρηγοράκης Μάνος)

52 Διαχείρηση του νερού στη βιμηχανία (Ηλιόπουλος Οδυσσέας)

53 Διαχείρηση του νέρου στο αστικό περιβάλλον (Αντωνίου Δάφνη Δαβανέλος Χάρης)

54 Συμπεράσματα

Ενότητα 6η Κύριο μέρος εργασίας 6ης ομάδας

61 Οι ιδιότητες του νερού (Αρμένη Θεοφανία)

611 Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού

612 Οι βιολογικές ιδιότητες του νέρου

62 Ο κύκλος του νέρου (Δούκα Άννα Κουρούπης Δημήτρης)

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

622 Εξάτμιση

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

624 Μεταβολή του νερού από αέρα σε υγρή μορφή

625 Κατακριμνήσματα

63 Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και

εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Βrsquo Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2016-

2017 Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι laquoΤο νερόraquo

και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους laquoΜαθηματικά Φυσικές Επιστήμες και

Τεχνολογίαraquo και laquoΠεριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξηraquo

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Περίληψη

Το νερό σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αγαθά της φύσης παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα είναι

μοναδικό και αναντικατάστατο H χωρική κατανομή της προσφοράς και ζήτησης είναι επίσης

αντίστροφες Επομένως συχνά η χωροχρονική κατανομή της προσφοράς (διαθεσιμότητας) και της

ζήτησης νερού είναι αντίστροφες Αυτά θέτουν το πρόβλημα της διαχείρισης των υδατικών πόρων

Το βρόχινο νερό μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη αναγκών σε καθαρό νερό σε γραφεία

ξενοδοχεία κάμπινγκ χώρους εστίασης και αναψυχής (εστιατόριαταβέρνες καφετέριες) σε

σχολεία παιδικούς σταθμούς εμπορικά κέντρα και σε οποιοδήποτε χώρο συγκέντρωσης πλήθους

ανθρώπων (πχ σταθμοί λεωφορείων τρένων αεροδρόμια κτλ) όπου το βρόχινο νερό μπορεί να

χρησιμοποιηθεί στις τουαλέτες (καζανάκια νεροχύτες) στο πότισμα κήπων σε γενικούς

καθαρισμούς ακόμη και για πυρόσβεση-πυροπροστασία Το βρόχινο νερό μπορεί επίσης να

αξιοποιηθεί και για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών σε θερμοκήπια

Η έννοια ης εξοικονόμησης νερού μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές όπως η (άμεση)

εξοικονόμηση νερού στην πηγή με την εφαρμογή lsquoέξυπνωνrsquo συσκευών που επιτυγχάνουν μειωμένη

κατανάλωση νερού (πλυντήρια ρούχων ή πιάτων με οικονομικά προγράμματα λειτουργία σύστημα

καθαρισμού τουαλέτας διπλής ροής) αλλά και η έμμεση εξοικονόμηση νερού η όποια μπορεί να

υλοποιηθεί με την επαναχρησιμοποίηση (ανακύκλωση) ορισμένων οικιακών υδάτινων ροών μετά

από επεξεργασία

Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη2

Περιεχομένα3

Πρόλογος5

Ενότητα 1η Κύριο μέρος εργασιας 1ης ομάδας6

11

Ενότητα 2η Κύριο μέρος εργασίας 2ης ομάδας

21

Ενότητα 3η Κύριο μέρος εργασίας 3ης ομάδας

31

Ενότητα 4η Κύριο μέρος εργασίας 4ης ομάδας

41 Ο ρόλος του νερού στον πολιτισμό

43 Νερό και οικονομική ανάπτυξη

44 Νερό και θρησκεία

45 Νερό και μυθοδολογία

46 Συμπεράσματα

Ενότητα 5η Κύριο μέρος εργασίας 5ης ομάδας

51 Διαχείρηση του νερού στη γεωργία (Γρηγοράκης Μάνος)

52 Διαχείρηση του νερού στη βιμηχανία (Ηλιόπουλος Οδυσσέας)

53 Διαχείρηση του νέρου στο αστικό περιβάλλον (Αντωνίου Δάφνη Δαβανέλος Χάρης)

54 Συμπεράσματα

Ενότητα 6η Κύριο μέρος εργασίας 6ης ομάδας

61 Οι ιδιότητες του νερού (Αρμένη Θεοφανία)

611 Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού

612 Οι βιολογικές ιδιότητες του νέρου

62 Ο κύκλος του νέρου (Δούκα Άννα Κουρούπης Δημήτρης)

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

622 Εξάτμιση

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

624 Μεταβολή του νερού από αέρα σε υγρή μορφή

625 Κατακριμνήσματα

63 Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και

εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Βrsquo Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2016-

2017 Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι laquoΤο νερόraquo

και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους laquoΜαθηματικά Φυσικές Επιστήμες και

Τεχνολογίαraquo και laquoΠεριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξηraquo

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη2

Περιεχομένα3

Πρόλογος5

Ενότητα 1η Κύριο μέρος εργασιας 1ης ομάδας6

11

Ενότητα 2η Κύριο μέρος εργασίας 2ης ομάδας

21

Ενότητα 3η Κύριο μέρος εργασίας 3ης ομάδας

31

Ενότητα 4η Κύριο μέρος εργασίας 4ης ομάδας

41 Ο ρόλος του νερού στον πολιτισμό

43 Νερό και οικονομική ανάπτυξη

44 Νερό και θρησκεία

45 Νερό και μυθοδολογία

46 Συμπεράσματα

Ενότητα 5η Κύριο μέρος εργασίας 5ης ομάδας

51 Διαχείρηση του νερού στη γεωργία (Γρηγοράκης Μάνος)

52 Διαχείρηση του νερού στη βιμηχανία (Ηλιόπουλος Οδυσσέας)

53 Διαχείρηση του νέρου στο αστικό περιβάλλον (Αντωνίου Δάφνη Δαβανέλος Χάρης)

54 Συμπεράσματα

Ενότητα 6η Κύριο μέρος εργασίας 6ης ομάδας

61 Οι ιδιότητες του νερού (Αρμένη Θεοφανία)

611 Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού

612 Οι βιολογικές ιδιότητες του νέρου

62 Ο κύκλος του νέρου (Δούκα Άννα Κουρούπης Δημήτρης)

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

622 Εξάτμιση

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

624 Μεταβολή του νερού από αέρα σε υγρή μορφή

625 Κατακριμνήσματα

63 Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και

εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Βrsquo Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2016-

2017 Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι laquoΤο νερόraquo

και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους laquoΜαθηματικά Φυσικές Επιστήμες και

Τεχνολογίαraquo και laquoΠεριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξηraquo

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

624 Μεταβολή του νερού από αέρα σε υγρή μορφή

625 Κατακριμνήσματα

63 Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και

εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Βrsquo Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2016-

2017 Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι laquoΤο νερόraquo

και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους laquoΜαθηματικά Φυσικές Επιστήμες και

Τεχνολογίαraquo και laquoΠεριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξηraquo

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και

εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Βrsquo Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2016-

2017 Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι laquoΤο νερόraquo

και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους laquoΜαθηματικά Φυσικές Επιστήμες και

Τεχνολογίαraquo και laquoΠεριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξηraquo

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Ενότητα 4η 41

Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό

Νερό η πηγή των πολιτισμών

Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών

προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι microόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής

αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις microμετακινήσεις το εμπόριο τις ανταλλαγές

προϊόντων αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων των λαών των πολιτισμών Ο

Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του microε τον ποταμό Νείλο ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας

microε τον Τίγρη και τον Ευφράτη ο ελληνικός πολιτισμός microε τα πλούσια παράλια

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

42

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ όλες

τις ανθρώπινες κοινωνίες Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου της

Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη Ευφράτη Νείλου

Κίτρινου ποταμού Γάγγη και Ινδού Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά

στο νερό (Αιγαίο ndash Μεσόγειος

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500

πΧ Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που

εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν

ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία τη ναυτιλία και

το εμπόριο και ένα σύστημα λογιστικής Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων

των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου

Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης

Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Η Βαβυλώνα ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του

Βαβυλωνιακού κράτους Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη προς τα νότια

της σημερινής Βαγδάτης Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν

αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής

ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο

ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο

και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την

ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού Η

περιοχή αυτή όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς

λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του Τα άφθονα νερά και το

καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Στην Αίγυπτο στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου αναπτύχθηκε

ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής

Μεσογείου Την Αίγυπτο που ο Ηρόδοτος αποκαλεί laquoτο δώρο

του ποταμούraquo διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός

Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο

ερήμων και λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο το πλατύ

γόνιμο Δέλτα του Νείλου Έχει μια μακριά και πολύπλοκη

πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης

στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών της

Μεσογείου της Μέσης Ανατολής της Σαχάρας και της

Ανατολικής Αφρικής Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα

συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του Η άρδευση

των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη

και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους

κατοίκους αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης

του κράτους Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη

καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι το λινάρι τα

οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά Οι Αιγύπτιοι στις όχθες

του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο Πάρο Αντίπαρο Νάξο

Σίφνο Μήλο Αμοργό Θήρα κά - κατά την 3η χιλιετία

πΧ αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός Οι

μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική

τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί

παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις

επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου Η

οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία την

κτηνοτροφία την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το

εμπόριο Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν

πλοία που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε

ανοικτή θάλασσα Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους

παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο

φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων

περιοχών δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού εμπορίου

Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο όπως

στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη γεγονός που οδηγεί στη

σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν

στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία πΧ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του

μυθικού βασιλιά Μίνωα Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής

λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά

μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την

οργάνωση της ζωής και

την ανάπτυξη πολιτισμού

ήδη από τους

νεολιθικούς χρόνους Η

πρώιμη εποχή του

χαλκού συμπίπτει έτσι με

την προανακτορική

περίοδο Στη διάρκεια

αυτής της περιόδου οι

οικισμοί παρουσιάζουν

στοιχεία αγροτικής

οικονομικής οργάνωσης

αλλά και στοιχεία

ανάπτυξης εμπορικών

σχέσεων με νησιά του

Αιγαίου τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης

Εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε την περίοδο 700-1001 ΠΚΧ κυρίως στην κεντρική και νότια

ηπειρωτική Ελλάδα Το επίθετο laquoμυκηναϊκόςraquo προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε τις Μυκήνες που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη στα νησιά του Αιγαίου και στην

Ανατολική Μεσόγειο Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά

μέσω των θαλάσσιων δρόμων ώστε για την εποχή ακμής του το 13ο αι ΠΧ να μπορεί να

αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού

τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου η λεγόμενη laquoΜυκηναϊκή Κοινήraquo Τα άφθονα ευρήματα

εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική

Μεσόγειο καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία Την

κλειστή αγροτική οικονομία των

οικισμών της μέσης εποχής του

χαλκού ακολούθησε όπως

φαίνεται μια μορφή οικονομικών

σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο

Η εμπορική ανάπτυξη ιδιαίτερα

μετά το 1500 πΧ ακολούθησε

γρήγορους ρυθμούς και είχε ως

επακόλουθο την έξοδο των

Μυκηναίων στο Αιγαίο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 πΧ) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι

πΧ) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά

φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές

του Αιγαίου Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική

τους οργάνωση Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση η θάλασσα όμως

αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους Άνοιξε νέους ορίζοντες

οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης

Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό

Αρχαία Μεσοποταμία

Σουμέριοι

Βαβυλώνιοι

Ασσύριοι

Αιγύπτιοι

Φοίνικες

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Έλληνικός Πολιτισμός (ΜινωικόςΚυκλαδικός Αρχαίος)

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κινέζοι

Βυζάντιο

Σύγχρονοι

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

43

Νερό amp Οικονομική Ανάπτυξη

Εισαγωγή

Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά

του οφέλη Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού αρχίζοντας από

τους λιμνάθρωπους οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και

έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες Στη συνέχεια της ύπαρξης του

ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω

από το νερό Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από

αυτούς (Μίνες Αρχαίοι Έλληνες Φοίνικες Αιγύπτιοι Άραβες Ρωμαίοι) Σε αυτούς τους

πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία

Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί

με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων

Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα

διανέμεται στη γεωργία τη βιομηχανία και την

οικιακή χρήση Σε παγκόσμιο επίπεδο

υπολογίζεται ότι το 70 περίπου του γλυκού

νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις

καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την

άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο η κατανομή

του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται

από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της

χώρας Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από

τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος

των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε

νερό τρόπος άρδευσης εντατική ή μη γεωργία) οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές

απαιτήσεις της χώρας Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες όπως η Αγγλία και η Γερμανία

το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία Αντίθετα στις

χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες το

περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία

Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο

μιας χώρας Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα συνεπάγεται

και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια καλύτερες συνθήκες καθαριότητας

και υγιεινής αλλαγή τρόπου ζωής κλπ) Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα Στα σύγχρονα κράτη

όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού

του φυσικού πόρου γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και

σε επίπεδο οικιακής χρήσης Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO

που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

οικιακές χρήσεις (210 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο) Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί

εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ μέτρα ανά άτομο το χρόνο Ο μέσος Έλληνας αποτελεί

έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης

χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ μέτρα το χρόνο

Σύμφωνα με τον FAO το 2007 στην Αφρική το 84 (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79)

του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια

Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40 (UN-ESCAP 2007)

Φράγματα

Η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων αναγκών του

ανθρώπου για νερό είτε

προορίζεται για τη γεωργία

είτε για την παραγωγή

ενέργειας είτε για την κάλυψη

αναγκών των πόλεων καθώς

και η ανάγκη αντιμετώπισης

των πλημμυρών οδήγησε σε

πολλαπλασιασμό των

φραγμάτων σε αριθμό και

μέγεθος Σε παγκόσμιο

επίπεδο καταγράφονται

περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα

φράγματα Περίπου τα μισά

από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000)

Πραγματικά η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη

θάλασσα θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες Για

παράδειγμα το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα

υπολογίζεται σε 135 τρισ κυβ μ νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές

περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής Το νερό που φεύγει από τον

Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο 68 τρισ κυβ μ είναι αρκετό για να καλύψει τις

ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που φεύγει προς τη θάλασσα

μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης διαδραματίζει

όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει

με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα

πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων

οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με

την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων δεδομένου ότι πολλά ψάρια της

θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών (γ) η διατήρηση της

μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών χάρη στα

φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν και επομένως η διατήρηση των

ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

και αλμυρό νερό η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των

υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού (ε) η δημιουργία εξαιρετικά

εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων (στ)

η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην

αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών Στην Ελλάδα μετά από το

1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό

και τον Αλιάκμονα και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο Την ίδια εποχή κατασκευάζεται

το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία παραποτάμου του Αχελώου του

οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας

εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη

απορροής του θεσσαλικού Πηνειού Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο

υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι και τρία στον

Αλιάκμονα (Πολύφυτο Σφικιά Ασωμάτων) Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα

φράγματα

Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα

φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο

άφθονες και κανονικές σ αυτή την πλευρά Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες

βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του

Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου Σrsquo αυτό το πλαίσιο

εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή

υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων Πρόκειται για το πιο

μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο Ένα από τα κύρια επιχειρήματα

αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το

απαραίτητο γλυκό νερό Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές

οργανώσεις και πολίτες Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό

Δικαστήριο το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει

τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Εντούτοις το έργο προχωράει και το

ΥΠΕΧΩΔΕ εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο

(Τζαναβάρα 2008) Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που

αναμενόταν εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων

Τα φράγματα λοιπόν μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές Στην Ελλάδα όπως και

στη Ν Ευρώπη τα φράγματα σ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το

σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και

μήνες (πχ Αξιός Στρυμών Νέστος) Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα

δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των

παραθαλάσσιων ζωνών Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή

αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική

σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα

Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων κυρίως στις

αναπτυσσόμενες περιοχές αμφισβητείται έντονα Οι πολλών ειδών διαταραχές που

προκαλούν είναι ενδεχομένως μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

Διαχείριση της ζήτησης του νερού

Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται Στις μεσογειακές περιοχές όπου η

διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της

lsquoδιαχείρισης της ζήτησήςrsquo του Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της

Μεσογειακής λεκάνης η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη

προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που

επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών κοινωνικών οικονομικών θεσμικών και

περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού Αυτό σημαίνει τον

διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της

αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων

με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο

εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24 της

ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου Απαιτείται

συνεπώς μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και

κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου

Οι κάτοικοι των πόλεων συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων

δεκαετιών φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η

εξασφάλιση της πέρα από το οικονομικό κόστος έχει επιφέρει ενδεχομένως μείωση στο

παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (πχ λόγω περιορισμού της δυνατότητας

άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα Η

συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της

κατανάλωσης Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας ndash δηλαδή έλλειμμα επαρκών

αποθεμάτων νερού ndash (πχ στα νησιά των Κυκλάδων) οι άνθρωποι θα πρέπει να

υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί

παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και

η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (πχ τουρισμός) είχε οδηγήσει στην

εγκατάλειψη

Η αρδευόμενη γεωργία ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού

(βλ Αγροοικοσυστήματα) θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού

νερού Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν

ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα

υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών) να αξιοποιήσει τις δυνατότητες

της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (πχ laquoστάγδηνraquo άρδευση) να βελτιώσει την

αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες

σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς

πόρους (πχ επαναχρησιμοποίηση) να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει

την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την

ύπαρξη Τέλος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά

στον περιορισμό των αρδεύσεων Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα

της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού Σε

κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν

εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική

ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα

διαχειριστικά εργαλεία καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών αποτελεί

πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας

Η βιομηχανία επίσης θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης στις περιπτώσεις που

αυτό είναι εφικτό

Σrsquo αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη

χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο

του laquoβιολογικού καθαρισμούraquo των υγρών αποβλήτων κυρίως αστικών και ορισμένων

βιομηχανικών έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου Η

τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση Συνήθως

όμως το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ αυτό το ποιοτικό επίπεδο γιατί η εφαρμογή της

μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή Έτσι το νερό που έχει υποστεί

laquoβιολογικό καθαρισμόraquo χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη

βιομηχανία Πάντως ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού το σπουδαιότερο πλεονέκτημα

που προκύπτει από τον laquoβιολογικό καθαρισμόraquo είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της

ρύπανσης Πραγματικά τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να

απαλλαγούν με αυτή τη μέθοδο από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη

δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς

αποδέκτες

Η χρήση του θαλασσινού νερού αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της

αφαλάτωσης θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό Αφαλάτωση σημαίνει

διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι

γνωστή από πολύ παλιά Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές Ωστόσο το

υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του

παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

44

Νερό amp Θρησκεία

Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και

την κάθαρση της ψυχής Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της

δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες

όπου γεμίζεται ένα δοχείο ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα

κόσμο στον άλλο όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς Στην

Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη επιβάλλεται η καθαριότητα

του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις

γυναίκες Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε ο οποίος

επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού

ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι όμως οι μόνοι

Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι Τους βρίσκουμε στη

μυθολογία των Βαβυλωνίων των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές των Ακκάδων των

αρχαίων Αιγυπτίων των Ίνκας των Σκανδιναβών της Ιρλανδίας της Ινδίας κα

Για το Χριστιανισμό

το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν

από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος Στην

Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό Στο Γάμο

της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν

τον Ιησού τι να κάνουν Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις

φέρουν Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το

Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό Των

Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τrsquo αγιάσει Οι πιστοί ραντίζουν με

αγιασμό το σπίτι τους το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την

ευλογία του Θεού

45

Νερό και μυθολογία

Θεός Ποσειδωνίας

Ο Ποσειδώνας ήταν στη μυθολογία ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου κυρίαρχος

και παντοδύναμος θεός της θάλασσας και όλων των νερών (ποταμώνλιμνώνπηγών) Ήταν

θεός βίαιος και άγριος Όταν οργιζόταν χτυπούσε την τρίαινά του στα νερά ανατάραζε τα

κύματα και εξαπόλυε θύελλες Όλα τα θαλάσσια τέρατα παρουσιάζονταν με τρικυμία και

προκαλούσαν τον τρόμο στους ανθρώπους Τον Οδυσσέα που τύφλωσε το γιο του

Πολύφημο τον καταδίκασε να θαλασσοδέρνεται χρόνια ολόκληρα Σύμβολα του Ποσειδώνα

ήταν η τρίαινα και το δελφίνι Ο Ποσειδώνας ναυτικός θεός λατρευόταν σε όλη την Ελλάδα

που ήταν κυρίως ναυτική χώρα

Νηρέας ndash Νηρηίδες

Θεός της θάλασσας αρχαιότερος από τον Ποσειδώνα Ζούσε στα παραμυθένια παλάτια του

στο βυθό του Αιγαίου με τις πενήντα κόρες του τις Νηρηίδες και ήταν ονομαστός για τη

σοφία του και τη μαντική του δύναμη

Μία από τις ονομαστές κόρες του ήταν η θεά Θέτιδα η μητέρα του Αχιλλέα Οι Νηρηίδες

ήταν οι πενήντα θυγατέρες του Νηρέα και της Δωρίδας Ήταν νύμφες της θάλασσας πολύ

όμορφες Είχαν τη δύναμη να φουρτουνιάζουν και να γαληνεύουν τη θάλασσα

Τους άρεσε να παίζουν καθισμένες πάνω στις αφρισμένες χαίτες των κυμάτων ή να

κάθονται στους βράχους και να στεγνώνουν τα πυκνά και μακρόσγουρα μαλλιά τους Ήταν

περήφανες και χαρούμενες για την ομορφιά και την αθανασία τους Συχνά συνόδευαν τα

αμάξια των θαλασσινών θεών

Θεοί της θάλασσας

Άλλη θαλάσσια θεότητα ο Πρωτεύς εκπροσωπεί την αστάθεια της θάλασσας αλλά επειδή

γνωρίζει την μαντική τέχνη καθοδηγεί τους ναυτικούς Η θεότητα Ίρις παρουσιάζεται μετά

τη θύελλα για να καθησυχάζει τους ανθρώπους

Σημαντικός θεός και ο Γλαύκος (από το γλαυκό χρώμα της θάλασσας) ο οποίος εκπροσωπεί

την θαλάσσια ζωή και η παράδοση λέει πως πρώτα ήταν ένας φτωχός ψαράς

Θεοί ποτάμιοι

Σημαντική θέση στη μυθολογία έχουν και laquoοι κόρες της καταιγίδαςraquo οι Νύμφες Στην

Αρκαδία έχουν καταγραφεί τελετές με σκοπό να εξευμενίσουν τις Νύμφες σε εποχές

ξηρασίας

Ο Ποσειδώνας λατρευόταν στη Βοιωτία μια περιοχή πλούσια σε νερά στην οποία

βρισκόταν και η λίμνη της Κωπαΐδας Η ένωση των νερών και της γης από την οποία

γεννιούνται οι καρποί που τρέφουν το ανθρώπινο είδος εκφράζονται στη μυθολογική

γλώσσα με την ερωτική σχέση του Ποσειδώνα και των Νυμφών

Αλλά ο θεός των νερών έχει και την άλλη όψη την άγρια που πρέπει να εξευμενιστεί Οι

Τρώες για να τιμήσουν τον δικό τους θεό- ποταμό τον Σκάμανδρο έριχναν ζωντανούς

ίππους στα κύματα Το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της Αργολίδας που τα έριχναν σrsquo ένα

βάραθρο γεμάτο νερά ως προσφορά προς τον Απόλλωνα

46

Συμπεράσματα

Το νερό όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά από τη μυθολογία σε συνάρτηση με την ανάπτυξη

σπουδαίων πολιτισμών και κατrsquo επέκταση των θρησκειών αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο της

ανθρώπινης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξη Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τις

πληροφορίες που παρατέθηκαν παραπάνω οι οποίες αποδεικνύουν πόσο καταλυτικός παράγοντας

είναι το νερό Τέλος στην εργασία μελετήθηκε σε βάθος η επίδραση του νερού στην ανθρώπινη

ζωή και έγινε κατανοητό πόσο βοήθησε το νερό στη ακμή πολλών τομέων

Ενότητα 5η 51

Διαχείριση του νερού στην Γεωργία

Το ένα τρίτο του νερού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη αφορά τη γεωργία Η γεωργία επηρεάζει

τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού που είναι διαθέσιμο για άλλες χρήσεις Σε

ορισμένες περιοχές της Ευρώπης μόνο η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που

χρησιμοποιούνται εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική αιτία της κακής ποιότητας του νερού Οι

βιομηχανίες ο τρόπος ζωής μας και οι ατομικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μας

ανταγωνίζονται επίσης τη φύση στη χρήση του καθαρού νερού Η μεταβολή του κλίματος

προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο αβεβαιότητας σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων

Λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στα πρότυπα των βροχοπτώσεων η διαθεσιμότητα γλυκού

νερού στο μέλλον αναμένεται να είναι μεγαλύτερη για ορισμένες περιοχές της Ευρώπης από ότι

για άλλες Βρισκόμενοι αντιμέτωποι με την αύξηση της ζήτησης και τη μεταβολή του κλίματος

πολλοί χρήστες συμπεριλαμβανομένης της φύσης θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη των

αναγκών τους σε νερό Στην περίπτωση της λειψυδρίας η βιομηχανία και τα νοικοκυριά μπορούν

να δημιουργήσουν τρόπους για να χρησιμοποιούν λιγότερο νερό εν τούτοις τα οικοσυστήματα

μας που εξαρτώνται από το νερό κινδυνεύουν να πληγούν ανεπανόρθωτα Κάτι τέτοιο θα είχε

μεγαλύτερες επιπτώσεις από ότι στη ζωή γύρω από μια συγκεκριμένη υδάτινη μάζα Θα επηρέαζε

κι εμάς Με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών και με υποστηρικτικές λύσεις πολιτικής

μπορούμε να επιτύχουμε σημαντικά οφέλη αποδοτικής χρήσης των υδάτων στη γεωργία που θα

σήμαινε την ύπαρξη περισσότερου νερού για άλλες χρήσεις ιδίως για τη φύση

Αποτελεσματική άρδευση

Ένας τομέας όπου νέες πρακτικές και πολιτικές μπορούν να κάνουν τη διαφορά ως προς την

αποδοτική χρήση των υδάτων είναι η άρδευση των καλλιεργειών Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης

όπως η Ελλάδα η Ιταλία η Πορτογαλία η Κύπρος η Ισπανία και η νότια Γαλλία οι άνυδρες ή

ημιάνυδρες συνθήκες απαιτούν τη χρήση της άρδευσης Στις περιοχές αυτές σχεδόν το 80 του

νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία αφορά την άρδευση Ωστόσο στην άρδευση δεν πρέπει να

γίνεται τόσο εντατική χρήση του νερού Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους τα οφέλη της αποδοτικής

χρήσης των υδάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς

(το ποσοστό του αντλούμενου νερού που παρέχεται στους αγρούς) όσο και μέσω της

αποτελεσματικότητας της χρήσης στους αγρούς (το νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά από μια

καλλιέργεια σε σχέση με τη συνολική ποσότητα νερού που διοχετεύτηκε στην καλλιέργεια) Στην

Ελλάδα για παράδειγμα τα δίκτυα αυξημένης αποτελεσματικότητας μεταφοράς και διανομής

οδήγησαν σε μια εκτιμώμενη αύξηση 95 της αποδοτικής χρήσης του ύδατος σε σύγκριση με τις

μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα Η πολιτική διαδραματίζει καίριο ρόλο

στην ενθάρρυνση της χρήσης αποτελεσματικότερων πρακτικών άρδευσης στον τομέα της γεωργίας

Στο παρελθόν για παράδειγμα οι πολιτικές τιμολόγησης του νερού σε ορισμένες ευρωπαϊκές

χώρες δεν οδηγούσαν κατ ανάγκη στην αποτελεσματικότερη χρήση του νερού από τους αγρότες

Σπάνια απαιτούνταν από τους αγρότες να πληρώνουν το πραγματικό τίμημα του νερού βάσει του

περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους των πόρων Επιπλέον οι γεωργικές επιδοτήσεις που

λαμβάνονταν μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ καθώς και άλλα μέτρα

ενθάρρυναν έμμεσα τους αγρότες να ασχολούνται με καλλιέργειες που απαιτούσαν εντατική

χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών Στην επαρχία της Κόρδοβα για παράδειγμα

η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40 ως

αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το 2004

Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του

νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε

σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Σημαντικός θεός και ο Γλαύκος (από το γλαυκό χρώμα της θάλασσας) ο οποίος εκπροσωπεί

την θαλάσσια ζωή και η παράδοση λέει πως πρώτα ήταν ένας φτωχός ψαράς

Θεοί ποτάμιοι

Σημαντική θέση στη μυθολογία έχουν και laquoοι κόρες της καταιγίδαςraquo οι Νύμφες Στην

Αρκαδία έχουν καταγραφεί τελετές με σκοπό να εξευμενίσουν τις Νύμφες σε εποχές

ξηρασίας

Ο Ποσειδώνας λατρευόταν στη Βοιωτία μια περιοχή πλούσια σε νερά στην οποία

βρισκόταν και η λίμνη της Κωπαΐδας Η ένωση των νερών και της γης από την οποία

γεννιούνται οι καρποί που τρέφουν το ανθρώπινο είδος εκφράζονται στη μυθολογική

γλώσσα με την ερωτική σχέση του Ποσειδώνα και των Νυμφών

Αλλά ο θεός των νερών έχει και την άλλη όψη την άγρια που πρέπει να εξευμενιστεί Οι

Τρώες για να τιμήσουν τον δικό τους θεό- ποταμό τον Σκάμανδρο έριχναν ζωντανούς

ίππους στα κύματα Το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της Αργολίδας που τα έριχναν σrsquo ένα

βάραθρο γεμάτο νερά ως προσφορά προς τον Απόλλωνα

46

Συμπεράσματα

Το νερό όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά από τη μυθολογία σε συνάρτηση με την ανάπτυξη

σπουδαίων πολιτισμών και κατrsquo επέκταση των θρησκειών αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο της

ανθρώπινης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξη Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τις

πληροφορίες που παρατέθηκαν παραπάνω οι οποίες αποδεικνύουν πόσο καταλυτικός παράγοντας

είναι το νερό Τέλος στην εργασία μελετήθηκε σε βάθος η επίδραση του νερού στην ανθρώπινη

ζωή και έγινε κατανοητό πόσο βοήθησε το νερό στη ακμή πολλών τομέων

Ενότητα 5η 51

Διαχείριση του νερού στην Γεωργία

Το ένα τρίτο του νερού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη αφορά τη γεωργία Η γεωργία επηρεάζει

τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού που είναι διαθέσιμο για άλλες χρήσεις Σε

ορισμένες περιοχές της Ευρώπης μόνο η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που

χρησιμοποιούνται εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική αιτία της κακής ποιότητας του νερού Οι

βιομηχανίες ο τρόπος ζωής μας και οι ατομικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μας

ανταγωνίζονται επίσης τη φύση στη χρήση του καθαρού νερού Η μεταβολή του κλίματος

προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο αβεβαιότητας σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων

Λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στα πρότυπα των βροχοπτώσεων η διαθεσιμότητα γλυκού

νερού στο μέλλον αναμένεται να είναι μεγαλύτερη για ορισμένες περιοχές της Ευρώπης από ότι

για άλλες Βρισκόμενοι αντιμέτωποι με την αύξηση της ζήτησης και τη μεταβολή του κλίματος

πολλοί χρήστες συμπεριλαμβανομένης της φύσης θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη των

αναγκών τους σε νερό Στην περίπτωση της λειψυδρίας η βιομηχανία και τα νοικοκυριά μπορούν

να δημιουργήσουν τρόπους για να χρησιμοποιούν λιγότερο νερό εν τούτοις τα οικοσυστήματα

μας που εξαρτώνται από το νερό κινδυνεύουν να πληγούν ανεπανόρθωτα Κάτι τέτοιο θα είχε

μεγαλύτερες επιπτώσεις από ότι στη ζωή γύρω από μια συγκεκριμένη υδάτινη μάζα Θα επηρέαζε

κι εμάς Με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών και με υποστηρικτικές λύσεις πολιτικής

μπορούμε να επιτύχουμε σημαντικά οφέλη αποδοτικής χρήσης των υδάτων στη γεωργία που θα

σήμαινε την ύπαρξη περισσότερου νερού για άλλες χρήσεις ιδίως για τη φύση

Αποτελεσματική άρδευση

Ένας τομέας όπου νέες πρακτικές και πολιτικές μπορούν να κάνουν τη διαφορά ως προς την

αποδοτική χρήση των υδάτων είναι η άρδευση των καλλιεργειών Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης

όπως η Ελλάδα η Ιταλία η Πορτογαλία η Κύπρος η Ισπανία και η νότια Γαλλία οι άνυδρες ή

ημιάνυδρες συνθήκες απαιτούν τη χρήση της άρδευσης Στις περιοχές αυτές σχεδόν το 80 του

νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία αφορά την άρδευση Ωστόσο στην άρδευση δεν πρέπει να

γίνεται τόσο εντατική χρήση του νερού Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους τα οφέλη της αποδοτικής

χρήσης των υδάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς

(το ποσοστό του αντλούμενου νερού που παρέχεται στους αγρούς) όσο και μέσω της

αποτελεσματικότητας της χρήσης στους αγρούς (το νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά από μια

καλλιέργεια σε σχέση με τη συνολική ποσότητα νερού που διοχετεύτηκε στην καλλιέργεια) Στην

Ελλάδα για παράδειγμα τα δίκτυα αυξημένης αποτελεσματικότητας μεταφοράς και διανομής

οδήγησαν σε μια εκτιμώμενη αύξηση 95 της αποδοτικής χρήσης του ύδατος σε σύγκριση με τις

μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα Η πολιτική διαδραματίζει καίριο ρόλο

στην ενθάρρυνση της χρήσης αποτελεσματικότερων πρακτικών άρδευσης στον τομέα της γεωργίας

Στο παρελθόν για παράδειγμα οι πολιτικές τιμολόγησης του νερού σε ορισμένες ευρωπαϊκές

χώρες δεν οδηγούσαν κατ ανάγκη στην αποτελεσματικότερη χρήση του νερού από τους αγρότες

Σπάνια απαιτούνταν από τους αγρότες να πληρώνουν το πραγματικό τίμημα του νερού βάσει του

περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους των πόρων Επιπλέον οι γεωργικές επιδοτήσεις που

λαμβάνονταν μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ καθώς και άλλα μέτρα

ενθάρρυναν έμμεσα τους αγρότες να ασχολούνται με καλλιέργειες που απαιτούσαν εντατική

χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών Στην επαρχία της Κόρδοβα για παράδειγμα

η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40 ως

αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το 2004

Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του

νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε

σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

46

Συμπεράσματα

Το νερό όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά από τη μυθολογία σε συνάρτηση με την ανάπτυξη

σπουδαίων πολιτισμών και κατrsquo επέκταση των θρησκειών αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο της

ανθρώπινης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξη Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τις

πληροφορίες που παρατέθηκαν παραπάνω οι οποίες αποδεικνύουν πόσο καταλυτικός παράγοντας

είναι το νερό Τέλος στην εργασία μελετήθηκε σε βάθος η επίδραση του νερού στην ανθρώπινη

ζωή και έγινε κατανοητό πόσο βοήθησε το νερό στη ακμή πολλών τομέων

Ενότητα 5η 51

Διαχείριση του νερού στην Γεωργία

Το ένα τρίτο του νερού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη αφορά τη γεωργία Η γεωργία επηρεάζει

τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού που είναι διαθέσιμο για άλλες χρήσεις Σε

ορισμένες περιοχές της Ευρώπης μόνο η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που

χρησιμοποιούνται εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική αιτία της κακής ποιότητας του νερού Οι

βιομηχανίες ο τρόπος ζωής μας και οι ατομικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μας

ανταγωνίζονται επίσης τη φύση στη χρήση του καθαρού νερού Η μεταβολή του κλίματος

προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο αβεβαιότητας σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων

Λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στα πρότυπα των βροχοπτώσεων η διαθεσιμότητα γλυκού

νερού στο μέλλον αναμένεται να είναι μεγαλύτερη για ορισμένες περιοχές της Ευρώπης από ότι

για άλλες Βρισκόμενοι αντιμέτωποι με την αύξηση της ζήτησης και τη μεταβολή του κλίματος

πολλοί χρήστες συμπεριλαμβανομένης της φύσης θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη των

αναγκών τους σε νερό Στην περίπτωση της λειψυδρίας η βιομηχανία και τα νοικοκυριά μπορούν

να δημιουργήσουν τρόπους για να χρησιμοποιούν λιγότερο νερό εν τούτοις τα οικοσυστήματα

μας που εξαρτώνται από το νερό κινδυνεύουν να πληγούν ανεπανόρθωτα Κάτι τέτοιο θα είχε

μεγαλύτερες επιπτώσεις από ότι στη ζωή γύρω από μια συγκεκριμένη υδάτινη μάζα Θα επηρέαζε

κι εμάς Με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών και με υποστηρικτικές λύσεις πολιτικής

μπορούμε να επιτύχουμε σημαντικά οφέλη αποδοτικής χρήσης των υδάτων στη γεωργία που θα

σήμαινε την ύπαρξη περισσότερου νερού για άλλες χρήσεις ιδίως για τη φύση

Αποτελεσματική άρδευση

Ένας τομέας όπου νέες πρακτικές και πολιτικές μπορούν να κάνουν τη διαφορά ως προς την

αποδοτική χρήση των υδάτων είναι η άρδευση των καλλιεργειών Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης

όπως η Ελλάδα η Ιταλία η Πορτογαλία η Κύπρος η Ισπανία και η νότια Γαλλία οι άνυδρες ή

ημιάνυδρες συνθήκες απαιτούν τη χρήση της άρδευσης Στις περιοχές αυτές σχεδόν το 80 του

νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία αφορά την άρδευση Ωστόσο στην άρδευση δεν πρέπει να

γίνεται τόσο εντατική χρήση του νερού Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους τα οφέλη της αποδοτικής

χρήσης των υδάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς

(το ποσοστό του αντλούμενου νερού που παρέχεται στους αγρούς) όσο και μέσω της

αποτελεσματικότητας της χρήσης στους αγρούς (το νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά από μια

καλλιέργεια σε σχέση με τη συνολική ποσότητα νερού που διοχετεύτηκε στην καλλιέργεια) Στην

Ελλάδα για παράδειγμα τα δίκτυα αυξημένης αποτελεσματικότητας μεταφοράς και διανομής

οδήγησαν σε μια εκτιμώμενη αύξηση 95 της αποδοτικής χρήσης του ύδατος σε σύγκριση με τις

μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα Η πολιτική διαδραματίζει καίριο ρόλο

στην ενθάρρυνση της χρήσης αποτελεσματικότερων πρακτικών άρδευσης στον τομέα της γεωργίας

Στο παρελθόν για παράδειγμα οι πολιτικές τιμολόγησης του νερού σε ορισμένες ευρωπαϊκές

χώρες δεν οδηγούσαν κατ ανάγκη στην αποτελεσματικότερη χρήση του νερού από τους αγρότες

Σπάνια απαιτούνταν από τους αγρότες να πληρώνουν το πραγματικό τίμημα του νερού βάσει του

περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους των πόρων Επιπλέον οι γεωργικές επιδοτήσεις που

λαμβάνονταν μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ καθώς και άλλα μέτρα

ενθάρρυναν έμμεσα τους αγρότες να ασχολούνται με καλλιέργειες που απαιτούσαν εντατική

χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών Στην επαρχία της Κόρδοβα για παράδειγμα

η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40 ως

αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το 2004

Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του

νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε

σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Ενότητα 5η 51

Διαχείριση του νερού στην Γεωργία

Το ένα τρίτο του νερού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη αφορά τη γεωργία Η γεωργία επηρεάζει

τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού που είναι διαθέσιμο για άλλες χρήσεις Σε

ορισμένες περιοχές της Ευρώπης μόνο η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που

χρησιμοποιούνται εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική αιτία της κακής ποιότητας του νερού Οι

βιομηχανίες ο τρόπος ζωής μας και οι ατομικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μας

ανταγωνίζονται επίσης τη φύση στη χρήση του καθαρού νερού Η μεταβολή του κλίματος

προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο αβεβαιότητας σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων

Λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στα πρότυπα των βροχοπτώσεων η διαθεσιμότητα γλυκού

νερού στο μέλλον αναμένεται να είναι μεγαλύτερη για ορισμένες περιοχές της Ευρώπης από ότι

για άλλες Βρισκόμενοι αντιμέτωποι με την αύξηση της ζήτησης και τη μεταβολή του κλίματος

πολλοί χρήστες συμπεριλαμβανομένης της φύσης θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη των

αναγκών τους σε νερό Στην περίπτωση της λειψυδρίας η βιομηχανία και τα νοικοκυριά μπορούν

να δημιουργήσουν τρόπους για να χρησιμοποιούν λιγότερο νερό εν τούτοις τα οικοσυστήματα

μας που εξαρτώνται από το νερό κινδυνεύουν να πληγούν ανεπανόρθωτα Κάτι τέτοιο θα είχε

μεγαλύτερες επιπτώσεις από ότι στη ζωή γύρω από μια συγκεκριμένη υδάτινη μάζα Θα επηρέαζε

κι εμάς Με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών και με υποστηρικτικές λύσεις πολιτικής

μπορούμε να επιτύχουμε σημαντικά οφέλη αποδοτικής χρήσης των υδάτων στη γεωργία που θα

σήμαινε την ύπαρξη περισσότερου νερού για άλλες χρήσεις ιδίως για τη φύση

Αποτελεσματική άρδευση

Ένας τομέας όπου νέες πρακτικές και πολιτικές μπορούν να κάνουν τη διαφορά ως προς την

αποδοτική χρήση των υδάτων είναι η άρδευση των καλλιεργειών Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης

όπως η Ελλάδα η Ιταλία η Πορτογαλία η Κύπρος η Ισπανία και η νότια Γαλλία οι άνυδρες ή

ημιάνυδρες συνθήκες απαιτούν τη χρήση της άρδευσης Στις περιοχές αυτές σχεδόν το 80 του

νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία αφορά την άρδευση Ωστόσο στην άρδευση δεν πρέπει να

γίνεται τόσο εντατική χρήση του νερού Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους τα οφέλη της αποδοτικής

χρήσης των υδάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς

(το ποσοστό του αντλούμενου νερού που παρέχεται στους αγρούς) όσο και μέσω της

αποτελεσματικότητας της χρήσης στους αγρούς (το νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά από μια

καλλιέργεια σε σχέση με τη συνολική ποσότητα νερού που διοχετεύτηκε στην καλλιέργεια) Στην

Ελλάδα για παράδειγμα τα δίκτυα αυξημένης αποτελεσματικότητας μεταφοράς και διανομής

οδήγησαν σε μια εκτιμώμενη αύξηση 95 της αποδοτικής χρήσης του ύδατος σε σύγκριση με τις

μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα Η πολιτική διαδραματίζει καίριο ρόλο

στην ενθάρρυνση της χρήσης αποτελεσματικότερων πρακτικών άρδευσης στον τομέα της γεωργίας

Στο παρελθόν για παράδειγμα οι πολιτικές τιμολόγησης του νερού σε ορισμένες ευρωπαϊκές

χώρες δεν οδηγούσαν κατ ανάγκη στην αποτελεσματικότερη χρήση του νερού από τους αγρότες

Σπάνια απαιτούνταν από τους αγρότες να πληρώνουν το πραγματικό τίμημα του νερού βάσει του

περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους των πόρων Επιπλέον οι γεωργικές επιδοτήσεις που

λαμβάνονταν μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ καθώς και άλλα μέτρα

ενθάρρυναν έμμεσα τους αγρότες να ασχολούνται με καλλιέργειες που απαιτούσαν εντατική

χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών Στην επαρχία της Κόρδοβα για παράδειγμα

η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40 ως

αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το 2004

Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του

νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε

σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών Στην επαρχία της Κόρδοβα για παράδειγμα

η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40 ως

αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το 2004

Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του

νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε

σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

52

Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία

Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση

της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε

τοπικό επίπεδο Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του

νερού για την παραγωγή ενέργειας η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών μεταξύ των οποίων

και πολλοί ρυπαντές και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις Η συνολική απαίτηση νερού

των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21 της συνολικής χρήσης όμως οι απαιτήσεις

αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απrsquoότι οι αντίστοιχες της γεωργίας Μια σοβαρή επίπτωση

στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη

βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης

δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα και συχνά θερμότερο Συγχρόνως

όμως σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των

νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων

των βιομηχανιών Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί

σημαντικά Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των

αποβλήτων Παρ όλα αυτά μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως

βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους εκτός της

εκροής υδατικών αποβλήτων Η εμφάνιση νέας φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι

μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης Κάποια στοιχεία αυτής της

τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη

διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη η οποία χρησιμοποιεί νερό

είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (πχ φάρμακα καλλυντικά αναψυκτικά κλπ) Είτε σαν μέσο

λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση ψύξη κλπ) Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και

οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος Η σημασία της χρησιμοποίησης του

ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο microας είναι πολύ μεγάλη Κατrsquo αρχήν

εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή οικονομική και ασφαλής μέθοδος για

αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν

εξαρτάται από τη βροχόπτωση όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι Κατά συνέπεια η

θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει

Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες

κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς στην

ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων microε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος

στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους

νερού

Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο

αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά microμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι

διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15 περίπου της αρδευόμενης έκτασης

μπορεί να ποτίζεται microε το νερό αυτό

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Επιπρόσθετα το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης

από τα φυτά όπως είναι το Άζωτο ο Φώσφορος και το Κάλι καθώς και ιχνοστοιχεία που

βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του

ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά αφού στις

περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων

υπερτερούν σε σχέση microε εκείνα που ποτίζονται microε κοινό νερό Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου

νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούςκτηνοτρόφους και αυξάνεται microε γρήγορους ρυθμούς

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

53

Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον

Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών

συστημάτων εντείνεται Παράλληλα η σύγχρονη πόλη έχει laquoοικολογικό αποτύπωμαraquo που

εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της Αυτό επιβάλλει την

ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις Η παραδοσιακή

αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική

και προβληματική γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της Στο

νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις

οικονομικές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές Παραδοσιακά οι ανάγκες ύδρευσης

καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων Η υδροληψία

από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε

λιγότερο δαπανηρά έργα ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν

μόνον απολύμανση) Όμως σε μεγάλα αστικά κέντρα με πρώτη την Αθήνα τα υπόγεια νερά δεν

είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά

νερά που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς Στις σημερινές συνθήκες η

αύξηση των υδρευτικών αναγκών η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω

υπερεκμετάλλευσης αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης οδηγεί μονοσήμαντα

στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων Σε

τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της

ύδρευσης προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της ανάγκης για βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών Δεν υπάρχει

γενική laquoσυνταγήraquo για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών καθεμιά από

τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να

εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης τοπικά

επιφανειακά και υπόγεια νερά μεταφορά νερού από άλλες περιοχές επαναχρησιμοποίηση

επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση Επιπλέον η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να

αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων Είναι αντιοικονομικό και

αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και

να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση Στα αστικά

κέντρα η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη σε σχέση με το

παρελθόν δόμηση και δημιουργία κήπων Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών η

οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε

νερό (γκαζόν) Ως τώρα αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και

πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από

μεγάλο μέρος του πληθυσμού Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ως προϊόν σχετικής

εφαρμοσμένης έρευνας τέτοια λύση η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά

χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό Η χρήση νερού δεύτερης

ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα

αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων που και αυτά ως

αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής παρουσιάζουν αυξητική τάση

ως προς την έκτασή τους τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (πχ με αγορά

από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα)

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

54

Συμπεράσματα

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε

μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός

πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού με αποτέλεσμα η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες

μεσογειακές χώρες να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση τόσο ποιοτική όσο και

ποσοτική Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών

η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων

λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης

του υδροφόρου ορίζοντα αποτελούν σοβαρότατες laquoπληγέςraquo τόσο για τις σύγχρονες τοπικές

κοινωνίες όσο και για τη χώρα στο σύνολό της Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά

helliplaquoδομικώνraquo αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική

πραγματικότητα όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων

κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης

και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού συντονισμού μεταξύ των φορέων

διαχείρισης και χρήσεων πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού

συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη

διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας Οι σύγχρονες

προσεγγίσεις διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη

ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού μείωση της ζήτησης και της

κατανάλωσης προστασία από τη ρύπανση αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά

και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια

βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των

σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων Αντιστοίχως σύμφωνα με όλες τις διεθνείς

βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι

ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την

ενημέρωση ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών αλλά και την ίδια τη

συμμετοχή τους στη λήψη και ndashκυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων Με άλλα λόγια φαίνεται

να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος που

συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και

συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια laquoυδατικής

συνείδησηςraquo των χρηστών-καταναλωτών Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις

τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε

αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του

νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές

επιλογές και τις οικονομικές περιφερειακές χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές οι οποίες τις

καθορίζουν

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Ενότητα 6η 61

611 Φυσικοχημικες ιδιότητες

Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2)

άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου Το χημικά καθαρό νερό στις κανονικές συνθήκες

είναι άγευστο και άοσμο υγρό που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες αλλά έχει μια πολύ

ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί

είναι αόρατοι αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση Το νερό είναι κυρίως υγρό

τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα

ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος που (αν και βαρύτερα σε

μοριακή μάζα) είναι αέρια όπως το υδρόθειο Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο

στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο το φθόριο ο φωσφόρος το θείο και

το χλώριο Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό

κανονικές συνθήκες)

Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση Σχηματίζει ενώσεις διά προσθήκης με πολλά άλατα καθώς

και με πολλά μόρια άλλων ουσιών Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις Οι

δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι

Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του

πολωμένου μορίου του νερού

Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του

μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων

Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας

Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη

βοήθεια νερού)

Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως

αναγωγικό μέσο Το νερό είναι υγρό διαυγές άχρωμο σε λεπτά στρώματα κυανίζον σε μεγάλους

όγκους Η καθαρή ουσία είναι άγευστη ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση που

οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες

θερμοκρασίες με μέγιστη στους 4 degC Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ

ότι στην υγρή Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη γιατί η

μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε

θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας Οι

πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω

να παγώσει μ όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου Χωρίς την

ανωμαλία αυτή της πυκνότητας του νερού η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε τουλάχιστον

με τη σημερινή της μορφή εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης Η

ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων Το

νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

προκαλεί την αποσάθρωσή τους Ακόμα το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή

κατάσταση Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 degC περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η

γνωστή όταν η θερμοκρασία αυξάνεται αυξάνεται και ο όγκος Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική

θερμότητα (4200JKgdegC)(θερμοχωρητικότητα) 1 calgminus1degCminus1 και γι αυτό χρησιμοποιείται

ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ

Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής

Μεγάλη συνοχή

δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα που εκτείνεται σrsquo όλη

τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε

υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το

υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα

Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και

ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια

ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας που

αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων των

διαφόρων οργανισμών συμβάλλουν μαζί με τις δυνάμεις συνοχής στην κίνηση του νερού μέσα

στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην

παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του

νερού

Χαμηλό ιξώδες

Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δεν τα εμποδίζει από το

να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό

ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών

οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα

Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης

των μορίων του Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου που υπάρχουν

μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα Η διάσπαση των

δεσμών υδρογόνου όμως απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γιrsquo αυτό το νερό έχει

μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά όταν βρίσκεται

σε θερμότερο περιβάλλον ενώ αντίθετα διατηρείται σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα όταν

βρίσκεται σε ψυχρότερο Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή

περιεκτικότητα σε νερό γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός

τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας για τη ζωή όταν οι διακυμάνσεις στις

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης

Το νερό εξαερώνεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια ώστε να σπάσουν

τους δεσμούς υδρογόνου που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την

υπόλοιπη μάζα του νερού Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας

στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας από άλλα γειτονικά μόρια Γιrsquo αυτό η

εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σrsquo αυτή αφού μέρος της κινητικής ενέργειας

των μορίων της μεταφέρεται στα μόρια του νερού για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να

αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού

bull Μεγάλη επιφανειακή τάση

Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου

προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη

επιφανειακή τάση τη μεγαλύτερη απrsquo όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου Έτσι διάφορα έντομα

μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού

Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και

οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών που τείνουν να αναγκάσουν τα

μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους

bull Μεγάλη διαλυτική ικανότητα

Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή

βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών

όπως για παράδειγμα άλατα αέρια σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες

πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά Ας δούμε όμως πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η

συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια που έχουν

πολικότητα λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους Όταν ένας κρύσταλλος

σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα

υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος Το γεγονός αυτό

έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης τα μόριά της να

περικυκλωθούν από μόρια νερού σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο

σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο

Χημική αδράνεια

Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει Έτσι οι

ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το

πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις

αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

612 Βιολογικές ιδιότητες

Η σημασία του βιολογικού ρόλου του νερού καθίσταται εμφανής αν υπολογίσει κανείς ότι στο

εσωτερικό περιβάλλον των κυττάρων το νερό κατάλαμβανει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της κατα

βάρος σύστασης των οργανισμών που μπορεί να μην είναι το ίδιο σε όλα τα κύτταρα και που

κυμαίνεται μεταξύ 70 και 90 Και ακόμη το μεσοκυττάριο υγρό αποτελεί το υδατικό περιβάλλον

που αναπτύσσονται τα τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών

Από μια βιολογική σκοπιά το νερό περιέχει πολλές ιδιότητες που είναι κρίσιμες γιατη διατήρηση

της ζωής (όπως αναφέραμε παραπάνω) γεγονός που το ξεχωρίζει από άλλες ουσίες Ενώ ακόμη

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικόσυστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες

Ήδη σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα

έπρεπε με τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή γιατην Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ελάχιστη

κατανάλωση νερού που μπορεί να εξασφαλίσει την κανονική λειτουργία του οργανισμού

είναι 20L την ημέρα Το σημαντικό στον ισχυρισμό της EFSA είναι η σημείωση ότι τέτοια

κατανάλωση μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με μια ισορροπημένη διατροφή

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν

με διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια

είδη ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά

όπως τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο

σε υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα

στο νερό

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

62

621 Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα

Πολύ περισσότερο νερό από αυτό που βρίσκεται σε κίνηση στον υδρολογικό κύκλο είναι

αποθηκευmicroένο στη θάλασσα κυρίως στους ωκεανούς Από τα 1386000000 km3 του

νερού στη Γη περίπου το 965 είναι αποθηκευmicroένα στους ωκεανούς Οι ωκεανοί

παρέχουν περίπου το 88 του εξατmicroιζόmicroενου νερού που microπαίνει στον υδρολογικό κύκλο

Η ποσότητα του νερού στους ωκεανούς αλλάζει κατά τη διάρκεια microεγάλων χρονικών

περιόδων Κατά τη διάρκεια πιο ψυχρών κλιmicroατικών περιόδων σχηmicroατίζονται

περισσότερα παγόβουνα και παγετώνες microε αποτέλεσmicroα να υπάρχει λιγότερο νερό στους

ωκεανούς Το αντίθετο συmicroβαίνει στις θερmicroές κλιmicroατικές περιόδους Κατά τη διάρκεια

της τελευταίας εποχής των παγετώνων η στάθmicroη των ωκεανών ήταν περίπου 122 microέτρα

χαmicroηλότερη της σηmicroερινής Πριν από περίπου τρία εκατοmicromicroύρια χρόνια όταν η Γη ήταν

πιο θερmicroή η στάθmicroη των ωκεανών microπορεί να ήταν microέχρι και 50 microέτρα πιο ψηλά από ότι

σήmicroερα

Στους ωκεανούς υπάρχουν ρεύmicroατα που microετακινούν τεράστιες ποσότητες νερού από το

ένα microέρος της Γης στο άλλο Αυτές οι microετακινήσεις επηρεάζουν σηmicroαντικά τον κύκλο

του νερού και τον καιρό Το Ρεύmicroα του Κόλπου είναι ένα γνωστό ρεύmicroα ζεστού νερού

που διασχίζει τον Ατλαντικό microετακινώντας νερό από τον κόλπο του Μεξικού προς τη

Μεγάλη Βρετανία Με microια ταχύτητα 100 χιλιοmicroέτρων την ηmicroέρα το Ρεύmicroα του Κόλπου

microετακινεί 100 φορές περισσότερο νερό από όλα τα ποτάmicroια της Γης Χάρη στο Ρεύmicroα

του Κόλπου που microεταφέρει νερό από θερmicroότερα κλίmicroατα ο καιρός της Μεγάλης

Βρετανίας είναι πιο ήπιος από τον καιρό άλλων χωρών του ίδιου γεωγραφικού πλάτους

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

622 Εξάτμιση

Η εξάτμιση και γιατί συμβαίνει

Εξάτμιση είναι η διεργασία μέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς υδρατμός

και αποτελεί το βασικό τρόπο με τον οποίο το νερό από υγρό ξαναμπαίνει στην ατμόσφαιρα και

μαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίμνες και τα ποτάμια παρέχουν περίπου

το 90 της υγρασίας της ατμόσφαιρας ενώ τα φυτά μέσω της διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο

10

Η θερμότητα (ενέργεια) που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτμιση Η ενέργεια

χρησιμοποιείται για να σπάσουν οι δεσμοί που κρατούν ενωμένα τα μόρια του νερού και γιrsquo αυτό

το νερό εξατμίζεται εύκολα στο σημείο βρασμού του (100degC) και εξατμίζεται πιο δύσκολα κοντά

στο σημείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 (σε κατάσταση κορεσμού) δεν

μπορεί να πραγματοποιηθεί εξάτμιση Η εξάτμιση αφαιρεί θερμότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατμίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερμίδα μας δροσιζόμαστε

Εξάτμιση και υδρολογικός κύκλος

Η εξάτμιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο το νερό περνά στην ατμόσφαιρα Η

μεγάλη επιφάνεια των ωκεανών (πάνω από το 70 της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από

ωκεανούς) επιτρέπει μεγάλης κλίμακας εξάτμιση Σε παγκόσμιο επίπεδο η ποσότητα νερού που

εξατμίζεται είναι ίση με τη ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην επιφάνεια της Γης με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Βέβαια η κατανομή των ποσοτήτων που εξατμίζονται και ξαναπέφτουν

μεταβάλλεται γεωγραφικά Έτσι στη θάλασσα η εξάτμιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά

συμβαίνει το αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατμίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή

και μόνο περίπου το 10 του νερού αυτού μεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει με τη

μορφή κατακρημνισμάτων Από τη στιγμή που εξατμίζεται ένα μόριο νερού μένει στην

ατμόσφαιρα για 10 περίπου ημέρες κατά μέσο όρο

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

623 Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

Η ατμόσφαιρα έχει πάντα νερό

Μπορεί η ατμόσφαιρα να μην είναι η μεγαλύτερη αποθήκη για το νερό αλλά είναι η υπερταχεία

λεωφόρος μέσω της οποίας το νερό μετακινείται σε παγκόσμια κλίμακα Υπάρχει πάντα νερό στην

ατμόσφαιρα Τα σύννεφα είναι η πιο ορατή μορφή ατμοσφαιρικού νερού αλλά ακόμα και ο

καθαρός αέρας περιέχει νερό ndash με τη μορφή υδρατμών που δεν είναι ορατοί Αν όλο το νερό της

ατμόσφαιρας ήταν σε υγρή μορφή τότε ο όγκος του στο σύνολο της ατμόσφαιρας ανά πάσα

στιγμή θα ήταν περίπου 12900 κυβικά χιλιόμετρα Αν όλο το νερό της ατμόσφαιρας έπεφτε την

ίδια στιγμή θα κάλυπτε το έδαφος με νερό σε ύψος 25 εκατοστών

Εξάτmicroιση είναι η διεργασία microέσω της οποίας το νερό γίνεται από υγρό αέριο ή αλλιώς

υδρατmicroός και αποτελεί το βασικό τρόπο microε τον οποίο το νερό από υγρό ξαναmicroπαίνει στην

ατmicroόσφαιρα και microαζί στον υδρολογικό κύκλο Οι ωκεανοί οι θάλασσες οι λίmicroνες και τα

ποτάmicroια παρέχουν περίπου το 90 της υγρασίας της ατmicroόσφαιρας ενώ τα φυτά microέσω της

διαπνοής παρέχουν το υπόλοιπο 10

Η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος είναι απαραίτητη για την εξάτmicroιση Η ενέργεια

χρησιmicroοποιείται για να σπάσουν οι δεσmicroοί που κρατούν ενωmicroένα τα microόρια του νερού και γιrsquo

αυτό το νερό εξατmicroίζεται εύκολα στο σηmicroείο βρασmicroού του (100degC) και εξατmicroίζεται πιο

δύσκολα κοντά στο σηmicroείο πήξης Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι 100 δεν microπορεί

να πραγmicroατοποιηθεί εξάτmicroιση Η εξάτmicroιση αφαιρεί θερmicroότητα από το περιβάλλον γεγονός

που εξηγεί γιατί όταν εξατmicroίζεται νερό (ιδρώτας) από την επιδερmicroίδα microας δροσιζόmicroαστε

Η εξάτmicroιση από τη θάλασσα είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο το νερό περνά στην

ατmicroόσφαιρα Στη θάλασσα η εξάτmicroιση υπερτερεί της βροχής ενώ στη στεριά συmicroβαίνει το

αντίθετο Το περισσότερο νερό που εξατmicroίζεται από τη θάλασσα ξαναπέφτει σε αυτή και

microόνο περίπου το 10 του νερού αυτού microεταφέρεται πάνω από τη στεριά και πέφτει microε τη

microορφή κατακρηmicroνισmicroάτων Από τη στιγmicroή που εξατmicroίζεται ένα microόριο νερού microένει στην

ατmicroόσφαιρα για 10 περίπου ηmicroέρες κατά microέσο όρο

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

624 Συμπύκνωση Νερό που μεταβάλλεται από αέρια σε υγρή

μορφη

Η συμπύκνωση είναι η διεργασία της μετατροπής του νερού από την αέρια στην υγρή μορφή Η

συμπύκνωση είναι σημαντική για τον κύκλο του νερού διότι επιτρέπει τον σχηματισμό των

σύννεφων Τα σύννεφα παράγουν κατακρημνίσματα (βροχή χιόνι χαλάζι) τα οποία είναι και ο

βασικός τρόπος με τον οποίο το νερό ξαναγυρίζει στην επιφάνεια της Γης Η συμπύκνωση είναι το

αντίθετο της εξάτμισης Η συμπύκνωση είναι επίσης υπεύθυνη για την ομίχλη για το θάμπωμα

των τζαμιών κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας για το νερό που στάζει από το εξωτερικό ενός

ποτηριού με κρύο νερό κά

Συμπύκνωση στον αέρα

Ακόμα και στον πιο καθαρό γαλανό ουρανό το νερό είναι πάντα εκεί με τη μορφή υδρατμών Η

περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε νερό σε αέρια μορφή έχει ένα ανώτατο όριο το όριο

κορεσμού το οποίο αυξάνεται με τη θερμοκρασία Έτσι αν προστεθούν υδρατμοί πάνω από το

όριο κορεσμού αλλά κυρίως αν ψυχθεί μια αέρια μάζα και μειωθεί το όριο κορεσμού (αυτό γίνεται

συνήθως με την ανύψωση και εκτόνωση της μάζας σε μεγαλύτερα υψόμετρα όπου επικρατούν

μικρότερες πιέσεις) τότε οι πλεονάζοντες υδρατμοί υγροποιούνται σχηματίζοντας σε μικροσκοπικό

επίπεδο σταγονίδια ή παγοκρυστάλλους και σε μακροσκοπικό επίπεδο σύννεφα Το σχηματισμό

των σταγονιδίων ευνοεί η παρουσία στην ατμόσφαιρα στερεών μικροσκοπικών σωματιδίων

σκόνης αλάτων και καπνού με τα οποία συνδέονται τα μόρια του νερού Καθώς τα σταγονίδια

ενώνονται μεταξύ τους και μεγαλώνουν σε μάζα μπορεί να βαρύνουν τόσο που τελικά να πέσουν

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

125 Κατακρημνίσματα

Τα κατακρημνίσματα είναι η πτώση του νερού από τα σύννεφα με τη μορφή βροχής χιονόνερου

χιονιού ή χαλαζιού Αποτελεί τον κύριο τρόπο με τον οποίο το νερό της ατμόσφαιρας επιστρέφει

στην επιφάνεια της Γης Η συχνότερη μορφή κατακρημνισμάτων είναι η βροχή

Πως σχηματίζονται οι σταγόνες της βροχής

Τα σύννεφα περιέχουν υδρατμούς και σταγονίδια τα οποία είναι πολύ μικρά για να πέσουν ως

κατακρημνίσματα αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να σχηματίζουν ορατά σύννεφα Το

νερό συνεχώς εξατμίζεται και συμπυκνώνεται στον αέρα Το περισσότερο νερό που συμπυκνώνεται

στα σύννεφα δεν πέφτει διότι υποστηρίζεται από ανοδικά ρεύματα αέρα Για να προκληθούν

κατακρημνίσματα τα μικροσκοπικά σταγονίδια πρέπει να συνενωθούν για να σχηματίσουν

σταγόνες αρκετά μεγάλες και βαριές ώστε να πέσουν υπό την επίδραση βαρύτητας Για να

σχηματιστεί μια σταγόνα βροχής πρέπει να συνενωθούν εκατομμύρια σταγονίδια ενός σύννεφου

Η κατανομή των κατακρημνισμάτων μεταβάλλεται γεωγραφικά και χρονικά

Δεν πέφτουν οι ίδιες ποσότητες κατακρημνισμάτων παντού στο κόσμο ούτε καν μέσα σε μια χώρα

ή ακόμα και σε μια πόλη Στην Αθήνα για παράδειγμα οι καλοκαιρινές καταιγίδες μπορεί να

προκαλέσουν περισσότερο από 50 χιλιοστά βροχής σε κάποιες περιοχές και να αφήσουν τελείως

ξηρές κάποιες άλλες μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα Μερικές περιοχές στην Ήπειρο (Βορειοδυτική

Ελλάδα) δέχονται περισσότερη βροχή κατά τη διάρκεια ενός μήνα από ότι η Αθήνα σε έναν

ολόκληρο χρόνο Το παγκόσμιο ρεκόρ της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανήκει στο όρος Waialeale

της Χαβάης όπου πέφτουν 11400 χιλιοστά (114 μέτρα) βροχής κατά μέσο όρο το χρόνο Αντίθετα

στο Arica της Χιλής μέχρι πρόσφατα είχε να βρέξει για 14 χρόνια

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων παγκοσμίως (σε χιλιοστά [και

ίντσες]) Το ανοιχτό πράσινο χρώμα μπορεί να θεωρηθεί έρημος Βέβαια όλοι ξέρουμε ότι

ηΣαχάρα της Αφρικής είναι έρημος αλλά αντίστοιχα μικρά ύψη κατακρημνισμάτων έχει και το

μεγαλύτερο τμήμα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

63

Συμπεράσματα

21 Οι ιδιότητες του νερού

Στα πλαίσια της διερεύνησης του υδρολογικού κύκλου και έπειτα από έρευνα σχετικά με τις

ιδιότητες του νερού καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το νερό στη φύση είναι

Άοσμο

Άχρωμο

Άγευστο

Υγρό σε θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς κελσίου

Παράλληλα το είδος των δεσμών που αναπτύσσει με τις χημικές ουσίες και ενώσεις είναι κυρίως

πολικό διότι το μόριο του νερού είναι ελαφρώς φορτισμένο θετικά στην πλευρά όπου υπάρχουν τα

υδρογόνα και αρνητικά εκεί όπου βρίσκεται το οξυγόνο Ακόμη οι ιδιότητες που καθιστούν το νερό

ιδιαίτερα σημαντικό για την διατήρηση της ζωής είναι οι εξής

Δυσανάλογος ρυθμός αυξησης του όγκουlsquoΟταν το νερό κατά την τήξη πέρνει την μορφή

πάγου η πυκνώτητα του είναι αρκετά μικρότερη γεγονος που επιτρέπει στον πάγο να

επιπλέει στο νερό

Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα

που εκτείνεται σrsquo όλη τη μάζα του Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή με

αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση στις συνήθεις θερμοκρασίες του

περιβάλλοντος ενώ παραπλήσια μόρια όπως το υδρόθειο είναι αέρια

Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα

περισσότερα υλικά σώματα Γιrsquo αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται όταν βυθιστούν στο

νερό γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια ενώ άλλα που αποτελούνται από μη πολικά

μόρια όχι Οι δυνάμεις συνάφειας μάλιστα είναι τόσον ισχυρές ώστε να μην παρατηρείται

διακοπή στη στήλη του νερού ακόμη και στην περίπτωση κάθετης ανόδου του νερού

Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού

δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν σχετικά εύκολα το ένα προς το άλλο και έτσι να

προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες

και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει

Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο Αυτό

οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες

διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων Έτσι στο νερό μπορεί

να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών όπως για παράδειγμα άλατα αέρια

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

σάκχαρα αμινοξέα μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες πράγμα αδύνατο για άλλα

συνηθισμένα υγρά

Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες

που διαλύει Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν με αποτέλεσμα να είναι

πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα Παρrsquo όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε

διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα

Ενώ αυτά που καθιστούν το νερό μια από τις πιο βασικές χημικές ενώσεις είναι

Το νερό θεωρείται το πλέον σημαντικό και αναντικατάστατο θρεπτικό συστατικό για τον

άνθρωπο Αδυναμία επαρκούς πρόσληψης οδηγεί πολύ γρήγορα σε σημαντικές βλάβες Ήδη

σε 2 με 4 μέρες ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει τις ουσίες που κανονικά θα έπρεπε με

τα ούρα και οδηγείται τελικά σε υπογλυκαίμια

Τα επιφανειακά νερά της Γης είναι γεμάτα με μορφές ζωής Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίστηκαν στο νερό και σχεδόν όλα τα ψάρια ζουν αποκλειστικά μέσα στο νερό όπως

και αρκετά είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως τα αμφίβια ζουν κάποια διαστήματα της

ζωής τους στο νερό και κάποια άλλα στην ξηρά Κάποια φυτά όπως φαιοφύκη και άλγες

αναπτύσσονται μέσα στο νερό και είναι η βάση των υποβρύχιων οι κοσυστημάτων Το

πλαγκτόν είναι γενικά η βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας

Τα υδρόβια σπονδυλωτά πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο για να επιβιώνουν και το κάνουν με

διάφορους τρόπουςΤα ψάρια έχουν βράγχια αντί πνεύμονεςαν και υπάρχουν κάποια είδη

ψαριών όπως ο δίπνευστος που έχουν και τα δυο όργαναΤα θαλάσσια θηλαστικά όπως

τα δελφίνια οι φάλαινες οι βίδρες και οι φώκιες αναδύονται κατά διαστήματα στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουνΚάποια αμφίβια μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα

απο το δέρμα τουςΤα ασπόνδυλα επίσης αξιοποιούν ένα μεγαλο εύρος τροποποιήσεων για

να επιβιώνουν σε φτωχά οξυγονωμένα ύδαταΟι τροποποιήσεις αυτές περιλαμβάνουν

αναπνευστήρες (καρκινοειδή)Ωστόσο καθώς τα ασπόνδυλα εξελίχθηκαν σε περισσότερο σε

υδάτινα οικοσυστήματα έχουν μικρή ή καθόλου εξειδίκευση στον τρόπο αναπνοής μέσα στο

νερό

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml

Βιβλιογραφία httpswaterusgsgoveduwatercyclegreekhtml

httpmicro-

kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesO_Kiklos_tu20_nerouhtm

kpe-kastorkasschgrlimnologylimnologychemicalhtm

httpwwwauagrfasseasbiologia202pdf

wwwdeyaelgr rsaquo Το Νερό

wwwbiosyn-oelmekorgekpaideftiko_ylikoekpaideftiko_yliko_filesWaterpdf

Εγκυκλοπαίδεια laquoΔομήraquo 20ος τομος σχετικό λήμμα

http4leek

Kallitheaattschgrautoschjoomla15images120CEA4CE9F20CE9DCE95CEA1

CE9F20CEA0CE97CE93CE9720ZCEA9CE97CEA3CE9CCE95CE

A1CE9FCEA3202CEBFpdf

fileCUsersCE92CEB1CF83CEAFCEBBCEB7CF82Documents4-NERO-

MYTHSpdf

httpmicro-kosmosuoagrgrmagazineergasies_foititonettapWaterfilesnero_k_thriskiahtm

httpwwwsolonorggrindexphp2008-07-15-19-12-4254-2008-07-15-14-19-18192-nero-

oikonomiko-agathohtml