Νομισματική Πολιτική - Ενδιάμεση Έκθεση 2013...ESOFFYLO END13: 1...

YELLOW

BLACK

MAGENTA

CYAN

ΝΟ

ΜΙΣ

ΜΑΤ

ΙΚΗ

ΠΟ

ΛΙΤ

ΙΚΗ

ΕΝ

ΔΙΑ

ΜΕ

ΣΗ

ΕΚ

ΘΕ

ΣΗ

20

13ΔΕΚ

ΕΜ

ΒΡ

ΙΟΣ 2

013

ISSN: 1108 - 2305

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ2013

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ2013

ΤΡΑΠ

ΕΖΑ

ΤΗΣ

ΕΛΛΑΔΟ

ΣΕΥ

ΡΩ

ΣΥΣ

ΤΗΜ

Α

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 1

TTPPAAΠΠEEZZAA TTHHΣΣ EEΛΛΛΛAA∆∆OOΣΣEλευθ. Bενιζέλου 21102 50 Aθήναwww.bankofgreece.gr∆ιεύθυνση Oικονοµικών Mελετών - ΓραµµατείαTηλ. +30210 320 2393Fax +30210 323 3025Tυπώθηκε στοΊδρυµα Eκτύπωσης Tραπεζογραµµατίων και Aξιών της Tράπεζας της EλλάδοςIISSSSNN 11110088 -- 22330055

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 2

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 3

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 4

Νοµισµατική ΠολιτικήΕνδιάµεση Έκθεση 2013 5

Η Τράπεζα της Ελλάδος στην προηγούµενηΈκθεση Νοµισµατικής Πολιτικής, το Μάιοτου 2013, είχε εκτιµήσει, µε βάση τις υφιστά-µενες τότε ενδείξεις, ότι η οικονοµία είχεεισέλθει σε τροχιά σταθεροποίησης.

Σήµερα οι ενδείξεις αυτές έχουν ισχυροποιη-θεί και είναι βάσιµο να προβλεφθεί ότι τονεπόµενο χρόνο θα τερµατιστεί η ύφεση και ηοικονοµία θα αρχίσει να ανακάµπτει.

Οι ευνοϊκότερες συνθήκες που διαµορφώνο-νται βασίζονται στα ακόλουθα:

― Η δηµοσιονοµική προσαρµογή, που εφαρ-µόζεται για τέταρτο χρόνο, έχει σηµειώσειεντυπωσιακή πρόοδο και αναµένεται ηκκααττααγγρρααφφήή ππρρωωττοογγεεννοούύςς ππλλεεοοννάάσσµµααττοοςς το2013 µετά από µία µακρά περίοδο µεγάλωνελλειµµάτων.

― Το 2013 οο ρρυυθθµµόόςς ττηηςς ύύφφεεσσηηςς εεκκττιιµµάάττααιι όόττιιθθαα ππεερριιοορριισσττεείί (σε 4% περίπου) σεσύγκριση τόσο µε το 2012 όσο και µε τηνπρόβλεψη στις αρχές του τρέχοντος έτους.Ανάλογη εκτίµηση διατυπώνουν τώρα καιοι περισσότεροι διεθνείς οργανισµοί.

― Έχουν βελτιωθεί στο εσωτερικό και στοεξωτερικό οι προσδοκίες και εεµµππεεδδώώννεεττααιισσττααδδιιαακκάά ηη εεµµππιισσττοοσσύύννηη. Οι ευνοϊκές εξε-λίξεις άρχισαν να διαφαίνονται και στηνπραγµατική οικονοµία. Η παραγωγή στηµεταποίηση τείνει να σταθεροποιηθεί, ενώέχει επιταχυνθεί ο ρυθµός προσλήψεωνστην αγορά εργασίας, µε αποτέλεσµα τηβελτίωση του ισοζυγίου προσλήψεων-απολύσεων. Παράλληλα, οι διαφορέςαποδόσεων των ελληνικών οµολόγων ένα-ντι των γερµανικών έχουν υποχωρήσει σταεπίπεδα του 2010.

― Το ιισσοοζζύύγγιιοο ττρρεεχχοουυσσώώνν σσυυννααλλλλααγγώώνν θθααππααρροουυσσιιάάσσεειι γγιιαα ππρρώώττηη φφοορράά ππλλεεόόνναασσµµαα το2013. Η εξέλιξη οφείλεται µεν και στη µεί-ωση των εισαγωγών, υπήρξε όµως παράλ-ληλα σηµαντική ανάκαµψη των εισπράξεωναπό τουριστικές υπηρεσίες και άνοδος τωνεσόδων από εξαγωγές αγαθών.

― Το ππρρόόγγρρααµµµµαα ιιδδιιωωττιικκοοπποοιιήήσσεεωωνν σσηηµµεείίωωσσεεππρρόόοοδδοο µετά από σηµαντικές καθυστερή-σεις τα προηγούµενα χρόνια.

― Οι τιµές ανταποκρίνονται πλέον στον περιο-ρισµό της ζήτησης και του κόστους εργασίαςκαι η εξέλιξη αυτή οδηγεί σε βελτίωση τουπραγµατικού διαθέσιµου εισοδήµατος.

― Η ααννααδδιιάάρρθθρρωωσσηη ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς από τηνπλευρά της προσφοράς προχωρεί µεαργούς ρυθµούς. Είναι ωστόσο ενθαρρυ-ντικό ότι οι εξελίξεις στις σχετικές τιµέςδηµιουργούν κίνητρα για τη µετακίνησηπόρων από την παραγωγή µη διεθνώς εµπο-ρεύσιµων προς την παραγωγή διεθνώς εµπο-ρεύσιµων αγαθών, όπου η παραγωγικότηταείναι πολύ υψηλότερη. Η τάση αυτή, ανσυνεχιστεί και ενταθεί, θα οδηγήσει µεσο-πρόθεσµα σε αύξηση της συνολικής παρα-γωγικότητας, σε βελτίωση της ανταγωνιστι-κότητας και σε δηµιουργία νέων θέσεωνεργασίας, δηλαδή σε διατηρήσιµη ανάπτυξη.

― Ολοκληρώθηκε η ανακεφαλαιοποίηση τωνπιστωτικών ιδρυµάτων και άλλαξε ριζικά ηδδιιάάρρθθρρωωσσηη ττοουυ ττρρααππεεζζιικκοούύ ττοοµµέέαα µε τη δηµι-ουργία ανθεκτικότερων τραπεζών που είναισε θέση να εκµεταλλευθούν οικονοµίες κλί-µακας. ΗΗ ααννααδδιιάάττααξξηη κκααιι αανναασσυυγγκκρρόόττηησσηηττοουυ ττρρααππεεζζιικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς ππρρααγγµµααττοοπποοιιήή--θθηηκκεε ααπποολλύύττωωςς οοµµααλλάά χχωωρρίίςς κκααννέέννααςς ααπποο--ττααµµιιεευυττήήςς νναα υυπποοσσττεείί ααπποοµµεείίωωσσηη ττωωνν κκαατταα--θθέέσσεεώώνν ττοουυ,, δδηηλλααδδήή χχωωρρίίςς νναα δδιιααττααρρααχχθθεείί ηηχχρρηηµµααττοοππιισσττωωττιικκήή σσττααθθεερρόόττηητταα..

Τα παραπάνω συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότιτο 2014 θα είναι το πρώτο έτος θετικών ρυθ-µών µεταβολής του ΑΕΠ, µετά από µια εξαε-τία ύφεσης. Η ανάκαµψη θα στηριχθεί:

α) στην επιβράδυνση της πτώσης της κατα-νάλωσης, καθώς προβλέπεται ότι θα ανακο-πεί η µείωση του πραγµατικού διαθέσιµουεισοδήµατος,

β) στη θετική συµβολή της εξωτερικής ζήτη-σης, που θα ενισχυθεί από τις εξαγωγές αγα-θών και τουριστικών υπηρεσιών,

Προς τη Βουλή των Ελλήνωνκαι το Υπουργικό Συµβούλιο

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 5

Νοµισµατική ΠολιτικήΕνδιάµεση Έκθεση 20136

γ) στη µικρή άνοδο των επιχειρηµατικών επεν-δύσεων σε κατασκευές, πλην των κατοικιών,όπως προκύπτει από τη σχετική βελτίωση τωνδεικτών επενδυτικής ζήτησης,

δ) στην ταχύτερη αξιοποίηση κοινοτικών κον-δυλίων και πόρων της Ευρωπαϊκής ΤράπεζαςΕπενδύσεων για τη χρηµατοδότηση αφενόςτων επενδύσεων στις υποδοµές και αφετέρουτων µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων και

ε) στην επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.

Η ανάκαµψη θα επηρεάσει θετικά την απα-σχόληση, ενώ το µέσο ετήσιο επίπεδο τηςανεργίας του 2014 αναµένεται να υποχωρήσει.

Οι εξελίξεις στην παγκόσµια και ιδιαίτεραστην ευρωπαϊκή οικονοµία, όπως καταγρά-φονται στα τέλη του 2013, διαµορφώνουν έναπεριβάλλον που θα µπορούσε να υποβοηθήσειτην ανάκαµψη και της ελληνικής οικονοµίας.Στη ζώνη του ευρώ η οικονοµία, µετά από έξισυνεχή τρίµηνα υποχώρησης, καταγράφειθετικούς ρυθµούς το β’ και γ’ τρίµηνο του2013, ενώ το 2014 ο ρυθµός ανάπτυξης ανα-µένεται να διαµορφωθεί στο 1% από -0,4% το2013 και ο πληθωρισµός να διατηρηθεί σεχαµηλά επίπεδα.

Σε θεσµικό επίπεδο, υπήρξαν το 2013 σηµα-ντικά βήµατα προς τη δηµιουργία της τραπε-ζικής ένωσης στη ζώνη του ευρώ, όπως:

― Η νοµοθέτηση της ίδρυσης του ΕνιαίουΕποπτικού Μηχανισµού, ο οποίος θα τεθείσε πλήρη λειτουργία το Νοέµβριο του 2014.Η ενεργοποίηση του µηχανισµού σηµαίνειότι από τα τέλη του 2014 η ΕΚΤ θα αρχίσεινα ασκεί καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας.

― Η πιθανολογούµενη έως τα τέλη του 2013τελική συµφωνία επί του κειµένου τηςΟδηγίας “για τη Θέσπιση Πλαισίου για τηνΕξυγίανση Πιστωτικών Ιδρυµάτων καιΕπιχειρήσεων Επενδύσεων”, καθώς και οιδιαβουλεύσεις για τον Ενιαίο ΜηχανισµόΕξυγίανσης.

Τέλος, θετική συµβολή αναµένεται ότι θα έχεικαι η νοµισµατική πολιτική, η οποία µετά καιτην πρόσφατη µείωση των βασικών επιτοκίωναπό την ΕΚΤ καθίσταται ακόµη περισσότεροδιευκολυντική.

Ωστόσο, η επαλήθευση των θετικών προοπτι-κών για το 2014 που αναφέρονται παραπάνω,αλλά και η πορεία της οικονοµίας στο µέλλονυπόκεινται ακόµη σε ισχυρές αβεβαιότητες.

Σηµαντικό πρόβληµα δηµιουργείται από ττοοπποολλιιττιικκόό κκλλίίµµαα, το οποίο παρουσιάζει στοιχείαπόλωσης και αντιπαραθέσεων, σε µια περίοδοµάλιστα που απαιτείται το αντίθετο: ησσύύµµππλλεευυσσηη κκοοιιννωωννιικκώώνν κκααιι πποολλιιττιικκώώνν δδυυννάάµµεεωωννσσεε µµιιαα εεθθννιικκήή πποολλιιττιικκήή γγιιαα ττηηνν έέξξοοδδοο ααππόό ττηηννκκρρίίσσηη κκααιι γγιιαα ττηηνν ααννάάππττυυξξηη. Είναι συνεπώςβάσιµο να δηµιουργούνται ανησυχίες ότι το2014, έτος εκλογικών αναµετρήσεων, η πολι-τική αντιπαράθεση µπορεί να οξυνθεί περαι-τέρω, η πόλωση να κορυφωθεί και ο συγκε-ρασµός απόψεων. που είναι προϋπόθεση γιαµια εθνική πολιτική, να γίνει ακόµη δυσχερέ-στερος. Αν συµβεί αυτό, η αβεβαιότητα θαενταθεί και θα αποδυναµωθούν εκ νέου ταστοιχεία που στηρίζουν σήµερα θετικές προ-βλέψεις για το 2014. Μέσα σ’ αυτό το κλίµαέχει καθοριστική σηµασία, στην παρούσαφάση, νναα ππααρρααµµεείίννεειι ηη οοιικκοοννοοµµιικκήή πποολλιιττιικκήήππρροοσσηηλλωωµµέέννηη σσττηηνν ππρρααγγµµααττοοπποοίίηησσηη δδιιααρρθθρρωω--ττιικκώώνν µµεεττααρρρρυυθθµµίίσσεεωωνν µε µεγάλο µακροχρόνιοόφελος και περιορισµένο και βραχυχρόνιοκόστος.

Εξάλλου, για να παγιωθεί οριστικά η εµπι-στοσύνη και για να δοθεί ώθηση στην ανά-καµψη, πρέπει να ολοκληρωθούν επιτυχώς οιεπικείµενες διαπραγµατεύσεις µε τους εταί-ρους για τη διευθέτηση του θέµατος του δηµό-σιου χρέους, µε βάση την απόφαση τουEurogroup της 26ης και 27ης Νοεµβρίου 2012.

Όπως αναλύεται στην παρούσα Έκθεση,υπάρχουν οι αντικειµενικές δυνατότητες νατερµατιστεί η παρατεταµένη ύφεση και νααντιστραφεί η πτώση του ΑΕΠ. Προϋπόθεσηωστόσο για να επαληθευθούν οι θετικές προσ-δοκίες είναι ότι η οικονοµική πολιτική θα αξιο-

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 6

ποιήσει αυτές τις δυνατότητες κατ’ αρχάς γιανα στηρίξει την ανάκαµψη το 2014 και για ναδηµιουργήσει τις βάσεις ταχύτερης και διατη-ρήσιµης ανάπτυξης στο άµεσο µέλλον.

Για να συµβεί αυτό, η οικονοµική πολιτικήπρέπει:

― νναα σσυυννεεχχίίσσεειι ααππααρρέέγγκκλλιιτταα ττοο ππρρόόγγρρααµµµµααδδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκήήςς ππρροοσσααρρµµοογγήήςς, να επιτύχειχωρίς αποκλίσεις τους στόχους που έχουντεθεί και να εξασφαλίσει βιώσιµα και διευ-ρυνόµενα πρωτογενή πλεονάσµατα

― νναα εεππιιττααχχύύννεειι µµεε δδιιααρρθθρρωωττιικκέέςς µµεεττααρρρρυυθθµµίί--σσεειιςς ττιιςς δδιιααδδιικκαασσίίεεςς ααννααδδιιάάρρθθρρωωσσηηςς ττηηςςεελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς µε στόχο τη µεταφοράεπενδυτικών πόρων και θέσεων εργασίαςπρος τοµείς διεθνώς εµπορεύσιµων αγα-θών και υπηρεσιών, την αλλαγή δηλαδή τουαναπτυξιακού προτύπου.

Το 2013 είναι σταθµός για τη δηµοσιονοµικήπροσαρµογή, καθώς είναι εφικτή η επίτευξηπρωτογενούς πλεονάσµατος σε επίπεδο Γενι-κής Κυβέρνησης για πρώτη φορά µετά το 2002.Λαµβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της συνε-χιζόµενης, αν και σταδιακά αποκλιµακούµε-νης, ύφεσης της ελληνικής οικονοµίας, το διαρ-θρωτικό πρωτογενές αποτέλεσµα εκτιµάταιαπό την Τράπεζα της Ελλάδος ότι θα έχει βελ-τιωθεί κατά 18,6 εκατοστιαίες µονάδες τουδυνητικού ΑΕΠ την περίοδο 2010-2013, µεσυνέπεια να διαµορφωθεί σε πλεόνασµαύψους περίπου 4% του δυνητικού ΑΕΠ στοτέλος του 2013. Η βελτίωση αυτή είναι ιδιαί-τερα σηµαντική και χαρακτηρίζεται ως µια απότις µεγαλύτερες που έχουν επιτευχθεί διεθνώςστον τοµέα της δηµοσιονοµικής προσαρµογής.

Θα πρέπει ωστόσο να σηµειωθεί ότι η δηµο-σιονοµική προσαρµογή βασίστηκε σε µεγα-λύτερο βαθµό από ό,τι έπρεπε σε αύξηση τηςφορολογίας, η οποία οδήγησε σε σηµαντικήεπιβάρυνση των φορολογουµένων και σε µεί-ωση του διαθέσιµου εισοδήµατος. Η Τράπεζατης Ελλάδος είχε εξ αρχής υποστηρίξει ότι ηδηµοσιονοµική προσαρµογή θα έπρεπε ναεπικεντρωθεί στη µείωση των δαπανών και να

επιδιώξει αύξηση των εσόδων µε διεύρυνσητης φορολογικής βάσης και περιορισµό τηςφοροδιαφυγής.

Η προσπάθεια δηµοσιονοµικής εξυγίανσηςθα πρέπει να συνεχιστεί µε αποφασιστικό-τητα και το 2014. Αυτό θα οδηγήσει σε βελ-τίωση της εµπιστοσύνης στις προοπτικές τηςελληνικής οικονοµίας, στη σταθεροποίησηαρχικά και µετέπειτα στη σταδιακή αποκλι-µάκωση του λόγου δηµόσιου χρέους προςΑΕΠ. Εξάλλου, η ανάκαµψη της οικονοµίαςαναµένεται να βοηθήσει σηµαντικά στην επί-τευξη πρωτογενών πλεονασµάτων και γενι-κότερα να διευκολύνει τη βιώσιµη δηµοσιο-νοµική προσαρµογή.

Απαραίτητη όµως προϋπόθεση για την επί-τευξη των δηµοσιονοµικών στόχων είναι ηπεραιτέρω διεύρυνση της φορολογικής βάσης,η οποία θα πρέπει να προέλθει κυρίως απότην καταπολέµηση της φοροδιαφυγής και όόχχιιττηηνν εεππιιββοολλήή ννέέωωνν φφόόρρωωνν ήή ττηη σσυυννεεχχήή ααύύξξηησσηη ττηηςςφφοορροολλοογγιικκήήςς εεππιιββάάρρυυννσσηηςς ττωωνν ήήδδηη φφοορροολλοο--γγοουυµµέέννωωνν. Η βελτίωση της φορολογικής διοί-κησης και του φοροεισπρακτικού µηχανισµού,µε τη δηµιουργία και ενδυνάµωση της ανε-ξάρτητης Γενικής Γραµµατείας Εσόδων,είναι αποφασιστικής σηµασίας για την αντι-µετώπιση της φοροδιαφυγής και την εδραίωσηενός κλίµατος κοινωνικής δικαιοσύνης, όπουόλοι θα συµµετέχουν ανάλογα µε τη φοροδο-τική τους ικανότητα στην προσπάθεια δηµο-σιονοµικής εξυγίανσης. ΑΑνν υυππάάρρξξεειι ππρρόόοοδδοοςςππρροοςς ααυυττήή ττηηνν κκααττεεύύθθυυννσσηη,, δδιιεευυρρύύννοοννττααιι οοιιδδυυννααττόόττηηττεεςς νναα µµεειιωωθθεείί ηη φφοορροολλοογγιικκήή εεππιιββάά--ρρυυννσσηη ττωωνν ήήδδηη φφοορροολλοογγοουυµµέέννωωνν πποουυ έέχχεειι ααυυξξηη--θθεείί υυππέέρρµµεεττρραα τταα ττεελλεευυττααίίαα χχρρόόννιιαα.

Πρόοδος έχει σηµειωθεί και στον εξορθολο-γισµό του δηµόσιου τοµέα. Σε σχέση ωστόσοµε την πορεία της δηµοσιονοµικής προσαρ-µογής η πρόοδος είναι πολύ βραδύτερη καιεκκρεµούν σηµαντικές µεταρρυθµίσεις πουαφορούν την ορθολογική λειτουργία του κρά-τους. Γι’ αυτό και επιβάλλεται ττώώρραα έένντταασσηηττωωνν ππρροοσσππααθθεειιώώνν γγιιαα ττηηνν ααννααδδιιάάρρθθρρωωσσηη κκααιιεεξξυυγγίίααννσσηη ττοουυ δδηηµµόόσσιιοουυ ττοοµµέέαα. Σηµαντικέςπροτεραιότητες είναι:


ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 7

― ΟΟιι κκααττααρργγήήσσεειιςς κκααιι σσυυγγχχωωννεεύύσσεειιςς δδηηµµόόσσιιωωννοορργγααννιισσµµώώνν κκααιι εεππιιχχεειιρρήήσσεεωωνν, καθώς και ηεπιτάχυνση της διοικητικής µεταρρύθµισηςµε στόχο την εξοικονόµηση δαπανών καιτην βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών.

― ΟΟ κκααλλύύττεερροοςς έέλλεεγγχχοοςς ττωωνν δδααππααννώώνν ττοουυΕΕΟΟΠΠΥΥΥΥ κκααιι ττωωνν αασσφφααλλιισσττιικκώώνν ττααµµεείίωωνν µεστόχο τη διασφάλιση της βιωσιµότητας τουασφαλιστικού συστήµατος.

― ΗΗ ααννααµµόόρρφφωωσσηη κκααιι oo εεκκσσυυγγχχρροοννιισσµµόόςς ττοουυδδιικκαασσττιικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς για την ταχύτερηαπονοµή της δικαιοσύνης.

― ΗΗ ββεελλττίίωωσσηη ττηηςς φφοορροολλοογγιικκήήςς δδιιοοίίκκηησσηηςς κκααιιττοουυ φφοορροοεειισσππρραακκττιικκοούύ µµηηχχααννιισσµµοούύ για τηναντιµετώπιση της φοροδιαφυγής και εισφο-ροδιαφυγής και την εδραίωση ενός κλίµα-τος κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ιδιαίτερη έµφαση απαιτείται, τέλος, στην εεππιι--ττάάχχυυννσσηη ττηηςς δδιιααδδιικκαασσίίααςς ττωωνν ααπποοκκρρααττιικκοοπποοιιήή--σσεεωωνν, προκειµένου να καλυφθούν οι αποκλί-σεις του 2013 και να τονωθεί το επιχειρηµα-τικό κλίµα, γεγονός που θα συµβάλει στηνπροσέλκυση ξένων επενδύσεων.

Ιδιαίτερα σηµαντικές ήταν τους προηγούµενουςµήνες οι εξελίξεις στο τραπεζικό σύστηµα. Ηανακεφαλαιοποίηση και η αναδιάταξη του τρα-πεζικού συστήµατος οδήγησε σε ένα νέο τρα-πεζικό τοπίο στην Ελλάδα µε λιγότερες σεαριθµό και ισχυρότερες τράπεζες, οι οποίεςµεσοπρόθεσµα θα έχουν ενισχυµένη δυνατό-τητα χορήγησης πιστώσεων στην οικονοµία. Καιτούτο παρά το γεγονός ότι στις αρχές του χρό-νου η κρίση στην Κύπρο αναζωπύρωσε ανησυ-χίες και αβεβαιότητες για το ελληνικό τραπε-ζικό σύστηµα και την οικονοµία γενικότερα. Οικίνδυνοι, που ήταν όντως εξαιρετικά µεγάλοι,αποτράπηκαν µετά την ταχεία, συντονισµένηκαι αποτελεσµατική παρέµβαση της Κυβέρνη-σης και της Τράπεζας της Ελλάδος.

Βραχυχρόνια, οι χορηγήσεις νέων δανείωνπαραµένουν πολύ περιορισµένες καθώςυπάρχουν ακόµη πολλοί παράγοντες που επι-δρούν αρνητικά στην πιστοδοτική ικανότητα

των τραπεζών. Από αυτούς ένας από τους πιοσηµαντικούς είναι η σσυυσσσσώώρρεευυσσηη δδααννεείίωωνν σσεεκκααθθυυσσττέέρρηησσηη, η οποία αποθαρρύνει τη χορή-γηση νέων πιστώσεων και αποστερεί τις τρά-πεζες από τους πόρους που αντιπροσωπεύουντα χρεολύσια, τους οποίους θα ήταν δυνατόννα διοχετεύσουν σε νέα δάνεια. Τα δάνεια σεκαθυστέρηση εξάλλου δηµιουργούν το ενδε-χόµενο µελλοντικών αποµειώσεων της κεφα-λαιακής βάσης των τραπεζών και συντηρούντην ανάγκη δέσµευσης κεφαλαίων για σχη-µατισµό υψηλών προβλέψεων.

Ταυτόχρονα, η ζήτηση χρηµατοδότησης παρα-µένει αδύναµη, καθώς η επενδυτική δραστη-ριότητα έχει µειωθεί, η υψηλή ανεργία, οι µει-ώσεις µισθών και η πτωτική τάση των τιµώντων ακινήτων αποθαρρύνουν τη ζήτησηδανείων εκ µέρους των νοικοκυριών και τοκόστος δανεισµού παραµένει υψηλό.

Η υπό εξέλιξη βελτίωση των µακροοικονοµι-κών συνθηκών και του µικροοικονοµικούπεριβάλλοντος στην ελληνική οικονοµία και ηενίσχυση της εµπιστοσύνης προς τη χώρα καιτο τραπεζικό της σύστηµα αναµένεται νασυνοδευθούν από εξοµάλυνση της πιστωτικήςεπέκτασης µεσοπρόθεσµα, καθώς: Θα επι-τρέψουν τη σταδιακή ανάκτηση της πρόσβα-σης των ελληνικών τραπεζών στη διεθνή δια-τραπεζική αγορά. Θα βοηθήσουν την επανά-καµψη των καταθέσεων λιανικής στις τράπε-ζες και θα δηµιουργήσουν ζήτηση πιστώσεωνκαι θα συµβάλουν σε υποχώρηση του πιστω-τικού κινδύνου.

Σηµαντική συµβολή στη βελτίωση των συνθη-κών προσφοράς πιστώσεων αναµένεται ότι θαέχει και η ββεελλττίίωωσσηη σσττηηνν εειισσππρρααξξιιµµόόττηητταα ττωωννµµέέχχρριι σσήήµµεερραα µµηη εεξξυυππηηρρεεττοούύµµεεννωωνν δδααννεείίωωνν κκααιιηη ππρρόόννοοιιαα γγιιαα ττηηνν ααπποοφφυυγγήή δδηηµµιιοουυρργγίίααςς ννέέωωνν..ΣΣττοο ππλλααίίσσιιοο ααυυττόό,, υυππάάρρχχοουυνν σσηηµµααννττιικκάά ππεερριι--θθώώρριιαα ββεελλττίίωωσσηηςς σσττιιςς µµέέχχρριι σσήήµµεερραα αακκοολλοουυ--θθοούύµµεεννεεςς πποολλιιττιικκέέςς ττωωνν ττρρααππεεζζώώνν. Ενδεικτικέςενέργειες προς την κατεύθυνση αυτή µπορούννα περιλαµβάνουν:

― ∆ιαδικασίες πρώιµου εντοπισµού αρνητι-κών εξελίξεων προκειµένου να δροµολο-


ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 8

γούνται εγκαίρως τυχόν διορθωτικές ενέρ-γειες για πιστοδοτήσεις οι οποίες έχουναυξηµένη πιθανότητα να περιέλθουν σεκαθυστέρηση (pre-arrears).

― Καθορισµό προτεραιοτήτων στη διαχείρισητων µη εξυπηρετούµενων δανείων (π.χ.δάνεια σε προχωρηµένο στάδιο καθυστέ-ρησης) και διαµόρφωση ανάλογων τεχνι-κών αντιµετώπισης.

― Ενδελεχή αξιολόγηση της οικονοµικήςκατάστασης των δανειοληπτών και της ικα-νότητάς τους για αποπληρωµή των υπο-χρεώσεών τους, µε σκοπό την εξεύρεσηεκείνων των επιλογών ρύθµισης που θαοδηγούν σε µακροχρόνια διατηρήσιµεςλύσεις. Οι λύσεις αυτές θα πρέπει να σχε-διάζονται µε προσοχή ώστε να ελαχιστο-ποιείται η πιθανότητα εµφάνισης φαινο-µένων ηθικού κινδύνου (moral hazard), ταοποία µεσοπρόθεσµα θα δηµιουργήσουννέα βάρη στις τράπεζες µε προφανείςδυσµενείς επιπτώσεις στη δυνατότητά τουςνα παρέχουν πιστώσεις στην οικονοµία.

― Υιοθέτηση στρατηγικών ανάκτησης (π.χ.εξωδικαστικές διευθετήσεις) για πιστού-χους µε αποδεδειγµένα ασθενή ικανότητααποπληρωµής των δανείων τους.

― Βελτίωση της συνεργασίας µε άλλουςπιστωτές για τη ρύθµιση δανείων που έχουνχορηγηθεί σε κοινούς πιστούχους.

Για την αποτελεσµατική διαχείριση του χαρ-τοφυλακίου δανείων τους, οι τράπεζες υπέβα-λαν στην Τράπεζα της Ελλάδος τη στρατηγικήτους, ώστε να αξιολογηθούν από κοινού εναλ-λακτικοί τρόποι χειρισµού των εν λόγω στοι-χείων και να εξευρεθεί η πλέον βιώσιµη λύση,σε µακροπρόθεσµο ορίζοντα. Ήδη οι τράπε-ζες, επωφελούµενες και από τις συγχωνεύσεις,έχουν αρχίσει να υλοποιούν έναν πιο επιτελικότρόπο διαχείρισης των προβληµατικώνδανείων. Παράλληλα, αναφορικά µε τη δια-χείριση των προβληµατικών δανείων των υπόεκκαθάριση τραπεζών, έχει ήδη συσταθεί καιλειτουργεί ανεξάρτητη ειδική επιτροπή, ώστε

η διαχείριση και αυτών των δανείων να γίνεταιµε συντονισµένο και οµοιόµορφο τρόπο.

Η προβλεπόµενη ανάκαµψη της οικονοµίας θαπρέπει να στηριχθεί σε επιχειρηµατικές επεν-δύσεις που εστιάζονται σε εξωστρεφείς παρα-γωγικούς κλάδους. Όσο όµως οι αποταµιεύσειςτων νοικοκυριών παραµένουν αρνητικές, πιέ-ζοντας την καταθετική βάση του τραπεζικούσυστήµατος, η ικανότητα των τραπεζών να χρη-µατοδοτήσουν αυτές τις επενδύσεις θα είναιπεριορισµένη, τουλάχιστον βραχυχρόνια καιπαρά την αναµενόµενη βελτίωση που αναφέ-ρεται παραπάνω. Κατά συνέπεια, για να στη-ριχθεί η οικονοµική ανάκαµψη, η ροή δανεια-κών κεφαλαίων µέσω των τραπεζών προς τηνπραγµατική οικονοµία θα πρέπει βραχυπρό-θεσµα να συµπληρωθεί µε εναλλακτικές πηγέςχρηµατοδότησης, όπως είναι οι εξής:

Πρώτον, δανεισµός από τις ααγγοορρέέςς εεττααιιρριικκώώννοοµµοολλόόγγωωνν. Η αναθεώρηση του νοµικού πλαι-σίου που διέπει τα οµολογιακά δάνεια στηνΕλλάδα θα µπορούσε να δώσει ώθηση στηδηµιουργία µιας εγχώριας αγοράς εταιρικώνοµολόγων για µικρότερες εταιρίες µε περιο-ρισµένη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.

∆εύτερον, ααυυξξήήσσεειιςς µµεεττοοχχιικκοούύ κκεεφφααλλααίίοουυ.Καθώς η εµπιστοσύνη των επενδυτών στις προ-οπτικές της ελληνικής οικονοµίας θα ενισχύε-ται, οι εγχώριες εταιρίες θα αποκτούν µεγαλύ-τερη πρόσβαση στις αγορές για χρηµατοδότηση.

Τρίτον, πόροι από τα ∆∆ιιααρρθθρρωωττιικκάά ΤΤααµµεείίαα ττηηςςΕΕΕΕ. Την περίοδο 2000-2008, οι ελληνικές επι-χειρήσεις απορρόφησαν πόρους της τάξεωςτου 1,6% του ΑΕΠ ετησίως για χρηµατοδό-τηση επενδύσεων. Το 2013, οι πόροι από τα∆ιαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ υπολογίζονται σε4,2 δισεκ. ευρώ (2,3% του ΑΕΠ).

Τέταρτον, πόροι από την ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΤΤρράάππεεζζααΕΕππεεννδδύύσσεεωωνν ((ΕΕΤΤΕΕππ)). Το 2013-14, η ΕΤΕπ προ-βλέπεται να συγχρηµατοδοτήσει µέσω εµπο-ρικών τραπεζών δάνεια προς µικροµεσαίεςεπιχειρήσεις ύψους 1,4 δισεκ. ευρώ. Σύµφωναµε εκτιµήσεις των εµπορικών τραπεζών, έωςτο τέλος του έτους θα έχουν χορηγηθεί δάνεια


ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 9

συνολικού ύψους 635 εκατ. ευρώ προς µικρο-µεσαίες επιχειρήσεις και µέσα στο 2014 υπο-λογίζεται ότι θα δοθούν και τα υπόλοιπα 805εκατ. ευρώ.

Συνολικά, οι πόροι από τα ∆ιαρθρωτικάΤαµεία της ΕΕ, τις αγορές οµολόγων, το χρη-µατιστήριο και την ΕΤΕπ µπορούν να καλύ-ψουν σηµαντικό µέρος του χρηµατοδοτικούκενού της οικονοµίας. Μέρος αυτής της χρη-µατοδότησης θα δίνεται µέσω των τραπεζών(πόροι του ΕΣΠΑ και της ΕΤΕπ) και θα στη-ρίξει τον τραπεζικό δανεισµό, ιδιαίτερα προςτις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Οι ξένες άµε-σες επενδύσεις θα λειτουργήσουν ως επιπρό-σθετη πηγή χρηµατοδότησης.

ΤΤοο εεππόόµµεεννοο κκρρίίσσιιµµοο ββήήµµαα γγιιαα ττοο εελλλληηννιικκόό ττρραα--ππεεζζιικκόό σσύύσσττηηµµαα εείίννααιι οο σσχχεεδδιιαασσµµόόςς εεννόόςς µµαακκρροο--χχρρόόννιιαα ββιιώώσσιιµµοουυ εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκοούύ υυπποοδδεείίγγµµαα--ττοοςς. Είναι προφανές ότι κάθε τράπεζα ξεκινάαπό διαφορετική αφετηρία. Ωστόσο, οι βασι-κοί άξονες του σχεδιασµού πρέπει να είναι οιίδιοι για όλες τις τράπεζες και να επικεντρώ-νονται: στον εξορθολογισµό του κόστους λει-τουργίας και γενικότερα στην εσωτερική δηµι-ουργία κεφαλαίου µέσω οργανικής κερδοφο-ρίας, στην απεµπλοκή από µη αµιγώς τραπε-ζικές εργασίες, στον επανασχεδιασµό τωνδραστηριοτήτων στο εξωτερικό, στην ενεργόδιαχείριση των προβληµατικών στοιχείωνενεργητικού και στην ορθή τιµολόγηση τωνπαρεχόµενων υπηρεσιών.

Με βάση τα ανωτέρω, θα ενισχυθεί ο ρόλοςτου τραπεζικού συστήµατος στον επανα-προσδιορισµό και τη στήριξη του ννέέοουυ αανναα--ππττυυξξιιαακκοούύ ππρροοττύύπποουυ ττηηςς εελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς.Η στήριξη αυτού του προτύπου προϋποθέτειένα νέο πλαίσιο παροχής πιστώσεων και δια-χείρισης κινδύνων, ώστε να αποφευχθούν οιτάσεις που παρατηρήθηκαν κατά την προη-γούµενη δεκαετία, όταν ένα µεγάλο µέροςτων πιστώσεων κατευθύνθηκε προς επενδύ-σεις σε κατοικίες και κατανάλωση. Αυτόσυνεπάγεται ότι οι ννέέεεςς ππιισσττώώσσεειιςς θθαα ππρρέέππεειι νναακκααττεευυθθύύννοοννττααιι σσεε δδυυννααµµιικκέέςς εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς µµεευυψψηηλλόό ββααθθµµόό εεξξωωσσττρρέέφφεειιααςς κκααιι ππρροοοοππττιικκέέςςααννάάππττυυξξηηςς (π.χ. επιχειρήσεις στους κλάδους

των υποδοµών, τροφίµων, ενέργειας, τεχνο-λογίας, υγείας, τουρισµού). Με βάση αυτή τηστόχευση, θα πρέπει να επιδιώκεται και ηενδυνάµωση των επιχειρήσεων µέσω συνε-νώσεων και µάλιστα, όπου είναι εφικτό, καιµε στήριξη από τις εµπλεκόµενες τράπεζες.Τέλος, η κατανοµή των χρηµατοδοτικώνπόρων θα πρέπει να γίνεται κατόπιν αξιολό-γησης της επενδυτικής προοπτικής κάθεέργου και όχι µε κύριο µέληµα την παροχήκεφαλαίου κίνησης.

Η Τράπεζα της Ελλάδος ανέθεσε τον Ιούλιοτου 2013, σύµφωνα µε τις υποχρεώσεις και τιςδεσµεύσεις που απορρέουν από το Μνηµόνιοκαι κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας, στηδιεθνώς αναγνωρισµένη συµβουλευτική εται-ρία BlackRock Solutions τη διεξαγωγή δια-γνωστικής µελέτης στα δανειακά χαρτοφυ-λάκια των ελληνικών τραπεζών. Τα αποτελέ-σµατα της διαγνωστικής µελέτης, σε συνδυα-σµό µε τα σχέδια αναδιάρθρωσης που έχουνυποβάλει οι τράπεζες, θα ληφθούν υπόψη στοπλαίσιο της άσκησης προσοµοίωσης ακραίωνκαταστάσεων (stress test), η οποία έχει ξεκι-νήσει και θα πρέπει να έχει ολοκληρωθείµέχρι το τέλος του 2013. Υπενθυµίζεται ότι, σεπερίπτωση που θα απαιτηθεί κεφαλαιακή ενί-σχυση βάσει των αποτελεσµάτων της άσκη-σης, το Ταµείο Χρηµατοπιστωτικής Σταθε-ρότητας διαθέτει ήδη ένα ικανοποιητικό από-θεµα µεγαλύτερο των 8 δισεκ. ευρώ. Παράλ-ληλα, έχει ζητηθεί από τις τράπεζες η υπο-βολή σχεδίων χρηµατοδότησης (fundingplans) σε τριµηνιαία βάση, τα οποία θα αξιο-λογούνται για την επάρκειά τους από τηνΤράπεζα της Ελλάδος. Μέσω των σχεδίωναυτών, οι τράπεζες περιγράφουν τις ενέρ-γειές τους προκειµένου να διευρύνουν τιςπηγές από τις οποίες αντλούν ρευστότητα,ώστε σταδιακά να απεξαρτηθούν από τη χρη-µατοδότηση του Ευρωσυστήµατος.

Το 2013 συµπληρώνεται ο τέταρτος χρόνοςτης προσπάθειας για την αποτροπή ανοικτήςκρίσης στην ελληνική οικονοµία και για τηδηµιουργία συνθηκών που θα επιτρέψουν τηνεπανέναρξη της αναπτυξιακής διαδικασίας.Στα χρόνια αυτά η ύφεση ήταν βαθιά και το


ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 10


κόστος που κατέβαλαν οι πολίτες ιδιαίτεραυψηλό. Σήµερα όµως υπάρχει η δυνατότητανα ανακοπεί η πτωτική πορεία, καθώς, παράτις καθυστερήσεις και τις αστοχίες, έχουνπραγµατοποιηθεί σηµαντικές αλλαγές: Εξα-λείφθηκαν τα δίδυµα ελλείµµατα, το δηµο-σιονοµικό και το εξωτερικό, ανακτήθηκαν οιαπώλειες ανταγωνιστικότητας κόστους, αντι-µετωπίστηκαν τα µεγάλα κενά του ασφαλι-στικού συστήµατος, ανασυντάχθηκε επιτυχώςτο τραπεζικό σύστηµα και αποκαταστάθηκε ηεµπιστοσύνη.

Η προσπάθεια ωστόσο δεν έχει ολοκληρωθείκαι η σταθεροποίηση που καταγράφεται είναι

ακόµη εύθραυστη. Είναι εθνική ανάγκη ναδιαφυλαχθούν όσα έχουν επιτευχθεί µε τόσοµεγάλο κόστος, να αποτραπούν οπισθοδρο-µήσεις και να καλυφθεί η απόσταση που απο-µένει για να εµπεδωθούν οι αναπτυξιακέςπροοπτικές της χώρας.

Αθήνα, ∆εκέµβριος 2013

Γεώργιος Προβόπουλος∆ιοικητής

ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 11

ΣΥΜΒΟΥΛ ΙΟΝΟΜ Ι ΣΜΑΤ ΙΚΗΣ ΠΟΛ Ι Τ Ι ΚΗΣ

ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ

Γεώργιος Προβόπουλος

ΜΕΛΗ

Ελένη ∆ενδρινού-Λουρή

Ιωάννης Παπαδάκης

Χαράλαµπος Σταµατόπουλος

Ηλίας Πλασκοβίτης

Γεώργιος-Σπυρίδων Ταβλάς


ESOFFYLO END13: 1 11-12-13 09:47 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕΠΙΒΡΑ∆ΥΝΣΗ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟ 2013 –Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΤΡΟΧΙΑΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, Η ΕΝΙΑΙΑΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ1 Οικονοµικές εξελίξεις και προοπτικές

διεθνώς και στη ζώνη του ευρώ καιπαρεµβάσεις πολιτικής 251.1 Παγκόσµια οικονοµία 251.2 Ζώνη του ευρώ 281.3 ΕΕ και ζώνη του ευρώ:

παρεµβάσεις πολιτικής 292 Οι οικονοµίες της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης 353 Η ενιαία νοµισµατική πολιτική και οι

παρεµβάσεις του Ευρωσυστήµατος 36ΠΛΑΙΣΙΟ II.1

Καθ’ οδόν προς την τραπεζική ένωση 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

1.1 Εξελίξεις και προοπτικές τηςοικονοµικής δραστηριότητας 43

1.2 Εξελίξεις και προοπτικές τηςαγοράς ακινήτων 51

2 Εξελίξεις και προοπτικές τηςαπασχόλησης και της ανεργίας 52

3 Εξελίξεις και προοπτικές τουπληθωρισµού, του κόστους εργασίαςκαι των κερδών 553.1 Πληθωρισµός 553.2 Κόστος εργασίας 553.3 Κέρδη επιχειρήσεων 58

4 Ανταγωνιστικότητα κόστους καιδιαρθρωτική ανταγωνιστικότητα 59

5 Εξελίξεις και προοπτικές τουισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών 60

ΕΙ∆ΙΚΟ ΘΕΜΑ ΙΙΙ.1Πηγές χρηµατοδότησης καιεπενδύσεις του ιδιωτικού τοµέατης οικονοµίας 64

ΕΙ∆ΙΚΟ ΘΕΜΑ ΙΙΙ.2Οικονοµική ανάκαµψη χωρίςτραπεζικό δανεισµό; ∆ιδάγµατααπό τη διεθνή εµπειρία 73

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ1 Σύνοψη εξελίξεωνκαι προοπτικών 792 Τρέχουσες δηµοσιονοµικές εξελίξεις

(δεκάµηνο 2013) 823 Το δηµόσιο χρέος 864 Μέτρα δηµοσιονοµικής πολιτικής

και θεσµικές δηµοσιονοµικέςµεταρρυθµίσεις –Προϋπολογισµός 2014 87

ΠΛΑΙΣΙΟ IV.1Ποιοι παράγοντες συνδιαµορφώνουντις επιπτώσεις των δηµοσιονοµικώνπρογραµµάτων; 89

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΧΡΗΜΑ, ΠΙΣΤΗ, ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣΑΓΟΡΕΣ, ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ1 Νοµισµατικά µεγέθη 932 Ερµηνευτικοί παράγοντες

της εξέλιξης των καταθέσεωντων µη χρηµατοπιστωτικώνεπιχειρήσεων και των νοικοκυριών 95

3 Επιτόκια τραπεζικών καταθέσεων 964 Πιστωτικά µεγέθη 965 Ερµηνευτικοί παράγοντες της

εξέλιξης των δανείων 976 Επιτόκια τραπεζικών δανείων 1027 Αγορά οµολόγων 1038 Αγορά µετοχών 1069 Εξελίξεις στον τραπεζικό τοµέα 10710 Η αγορά ιδιωτικής ασφάλισης 110ΠΛΑΙΣΙΟ V.1

Πώς θα αυξηθεί η ροήχρηµατοδοτικών πόρων προς τιςµικροµεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) 98

ΠΛΑΙΣΙΟ V.2Η επίδραση συστηµικώνπαραγόντων στην αποτίµησητων ελληνικών οµολόγων 104

ΜΕΤΡΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 113

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 117


ΠΕΡ Ι ΕΧΟΜΕΝΑ

PERIEXOMENA-EndiamNomPol_2013: 1 11-12-13 10:22 13


PERIEXOMENA-EndiamNomPol_2013: 1 11-12-13 10:22 14

Επτά µήνες µετά την προηγούµενη έκθεση τηςΤράπεζας της Ελλάδος για τη ΝοµισµατικήΠολιτική, ισχυροποιούνται οι ενδείξεις πουείχαν επισηµανθεί τότε ότι η οικονοµία έχειεισέλθει σε τροχιά σταθεροποίησης. Σήµεραµπορεί βάσιµα να υποστηριχθεί ότι το 2013ήταν βελτιωµένο σε σχέση µε τον προηγού-µενο χρόνο και ότι υπάρχουν οι προϋποθέσειςγια να τερµατιστεί η ύφεση και να αρχίσει ναανακάµπτει η οικονοµία το 2014. Και τούτοπαρά το γεγονός ότι στις αρχές του χρόνου ηκρίση στην Κύπρο αναζωπύρωσε ανησυχίεςκαι αβεβαιότητες για το ελληνικό τραπεζικόσύστηµα και την οικονοµία γενικότερα. Οικίνδυνοι, που ήταν όντως εξαιρετικά µεγάλοι,αποτράπηκαν µετά την ταχεία, συντονισµένηκαι αποτελεσµατική παρέµβαση της κυβέρ-νησης και της Τράπεζας της Ελλάδος.

Οι ευνοϊκότερες συνθήκες που διαµορφώνονταιστα τέλη του 2013 βασίζονται στα ακόλουθα:

• Η δηµοσιονοµική προσαρµογή, που εφαρ-µόζεται για τέταρτο χρόνο, έχει σηµειώσειεντυπωσιακή πρόοδο και αναµένεται η κκαατταα--γγρρααφφήή ππρρωωττοογγεεννοούύςς ππλλεεοοννάάσσµµααττοοςς το 2013 µετάαπό µία µακρά περίοδο µεγάλων ελλειµµάτων.

• Το 2013 ο ρρυυθθµµόόςς ττηηςς ύύφφεεσσηηςς εεκκττιιµµάάττααιι όόττιιθθαα ππεερριιοορριισσττεείί (σε 4% περίπου) σε σύγκρισητόσο µε το 2012 όσο και µε την πρόβλεψη στιςαρχές του τρέχοντος έτους. Ανάλογη εκτίµησηδιατυπώνουν τώρα και οι περισσότεροι διε-θνείς οργανισµοί.

• Έχουν βελτιωθεί στο εσωτερικό και στοεξωτερικό οι προσδοκίες και εεµµππεεδδώώννεεττααιι σστταα--δδιιαακκάά ηη εεµµππιισσττοοσσύύννηη. Ο ∆είκτης ΟικονοµικούΚλίµατος, ο οποίος είχε προσεγγίσει κατώτατοσηµείο τον Ιούλιο του 2012, βρίσκεται έκτοτεσε συνεχή άνοδο. Οι ευνοϊκές εξελίξεις άρχι-σαν να διαφαίνονται και στην πραγµατικήοικονοµία. Η παραγωγή στη µεταποίηση τείνεινα σταθεροποιηθεί, οι νέες βιοµηχανικέςπαραγγελίες ανακάµπτουν σταδιακά, τροφο-δοτούµενες κυρίως από το εξωτερικό, ενώ έχειεπιταχυνθεί ο ρυθµός προσλήψεων στην αγοράεργασίας, µε αποτέλεσµα τη βελτίωση του ισο-ζυγίου προσλήψεων-απολύσεων. Παράλληλα,

οι διαφορές αποδόσεων των ελληνικών οµο-λόγων έναντι των γερµανικών έχουν υποχω-ρήσει στα επίπεδα του 2010.

• Το ιισσοοζζύύγγιιοο ττρρεεχχοουυσσώώνν σσυυννααλλλλααγγώώνν θθααππααρροουυσσιιάάσσεειι γγιιαα ππρρώώττηη φφοορράά ππλλεεόόνναασσµµαα το2013. Η εξέλιξη οφείλεται µεν και στη µείωσητων εισαγωγών, υπήρξε όµως παράλληλασηµαντική ανάκαµψη των εισπράξεων απότουριστικές υπηρεσίες και άνοδος των εσόδωναπό εξαγωγές αγαθών.

• Το ππρρόόγγρρααµµµµαα ιιδδιιωωττιικκοοπποοιιήήσσεεωωνν σσηηµµεείίωωσσεεππρρόόοοδδοο µετά από σηµαντικές καθυστερήσεις ταπροηγούµενα χρόνια. Παρά την προς τα κάτωαναθεώρηση του στόχου, πραγµατοποιήθηκανστη διάρκεια του χρόνου σηµαντικές ιδιωτικο-ποιήσεις (ΟΠΑΠ, ∆ΕΣΦΑ κ.λπ.), οι οποίεςπροσέλκυσαν και κεφάλαια από το εξωτερικό.Θετική εξέλιξη αποτέλεσε η απόφαση για τηνεπιλογή του Αδριατικού αγωγού φυσικούαερίου για τη µεταφορά φυσικού αερίου απότο Αζερµπαϊτζάν µέσω Ελλάδος στην Ιταλίακαι την υπόλοιπη ∆υτική Ευρώπη. Σηµειώνεταιτέλος το ενδιαφέρον που έχει εκφραστεί απόµεγάλες πολυεθνικές εταιρίες για να δραστη-ριοποιηθούν στην Ελλάδα αξιοποιώντας τηθέση της ως διαµετακοµιστικού κόµβου.

• Για πρώτη φορά εδώ και πάνω από 45 έτηκαταγράφεται το 2013 ααρρννηηττιικκόόςς ππλληηθθωωρριισσµµόόςς.Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει ότι οι τιµές αντα-ποκρίνονται πλέον στον περιορισµό της ζήτη-σης και του κόστους εργασίας και οδηγεί σεβελτίωση του πραγµατικού διαθέσιµου εισο-δήµατος. Ωστόσο, δεν είναι επιθυµητή η συνέ-χισή της µε την ίδια ένταση για µεγάλο χρονικόδιάστηµα, καθώς εντείνει την αβεβαιότηταστην οικονοµία και στις επιχειρηµατικές προσ-δοκίες και επιδεινώνει τη δυναµική του δηµό-σιου χρέους.

• Η ααννααδδιιάάρρθθρρωωσσηη ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς από τηνπλευρά της προσφοράς προχωρεί µε αργούςρυθµούς. Είναι ωστόσο ενθαρρυντικό ότι οιεξελίξεις στις σχετικές τιµές δηµιουργούνκίνητρα για τη µετακίνηση πόρων από τηνπαραγωγή µη διεθνώς εµπορεύσιµων προς τηνπαραγωγή διεθνώς εµπορεύσιµων αγαθών,


I ΕΠ Ι ΒΡΑ∆ΥΝΣΗ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟ 2013– Η Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΑ Σ Ε ΤΡΟΧ Ι Α Σ ΤΑΘΕΡΟΠΟ ΙΗΣΗΣ

KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 15

όπου η παραγωγικότητα είναι πολύ υψηλό-τερη. Η τάση αυτή, αν συνεχιστεί και ενταθεί,θα οδηγήσει µεσοπρόθεσµα σε αύξηση τηςσυνολικής παραγωγικότητας, σε βελτίωση τηςανταγωνιστικότητας και σε δηµιουργία νέωνθέσεων εργασίας, δηλαδή σε διατηρήσιµηανάπτυξη.

• Ολοκληρώθηκε η ανακεφαλαιοποίηση τωνπιστωτικών ιδρυµάτων και άάλλλλααξξεε ρριιζζιικκάά ηηδδιιάάρρθθρρωωσσηη ττοουυ ττρρααππεεζζιικκοούύ ττοοµµέέαα µε τη δηµι-ουργία ανθεκτικότερων τραπεζών που είναι σεθέση να εκµεταλλευθούν οικονοµίες κλίµακας.Η αναδιάταξη και ανασυγκρότηση του τρα-πεζικού συστήµατος πραγµατοποιήθηκε απο-λύτως οµαλά, χωρίς κανένας αποταµιευτής ναυποστεί αποµείωση των καταθέσεών του,χωρίς δηλαδή να διαταραχθεί η χρηµατοπι-στωτική σταθερότητα.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΤΟ 2014

Τα µακροοικονοµικά δεδοµένα στηρίζουν τηνπρόβλεψη ανάκαµψης

Τα παραπάνω συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότιτο 2014 θα είναι το πρώτο έτος θετικών ρυθ-µών µεταβολής του ΑΕΠ, µετά από µια εξαε-τία ύφεσης. Η ανάκαµψη θα στηριχθεί:

αα)) στην επιβράδυνση της πτώσης της κατα-νάλωσης, καθώς προβλέπεται ότι θα ανακο-πεί η µείωση του πραγµατικού διαθέσιµουεισοδήµατος,

ββ)) στη θετική συµβολή της εξωτερικής ζήτη-σης, που θα ενισχυθεί από τις εξαγωγές αγα-θών και τουριστικών υπηρεσιών,

γγ)) στη µικρή άνοδο των επιχειρηµατικών επεν-δύσεων σε κατασκευές, πλην των κατοικιών,όπως προκύπτει από τη σχετική βελτίωση τωνδεικτών επενδυτικής ζήτησης,

δδ)) στην ταχύτερη αξιοποίηση κοινοτικών κον-δυλίων και πόρων της Ευρωπαϊκής ΤράπεζαςΕπενδύσεων για τη χρηµατοδότηση αφενόςτων επενδύσεων στις υποδοµές και αφετέρουτων µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων και

εε)) στην επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.

Η ανάκαµψη θα επηρεάσει θετικά την απα-σχόληση, ενώ το µέσο ετήσιο επίπεδο τηςανεργίας το 2014 αναµένεται να υποχωρήσει.

Ευνοϊκότερες είναι και οι διεθνείς συνθήκες

Οι εξελίξεις στην παγκόσµια και ιδιαίτεραστην ευρωπαϊκή οικονοµία, όπως καταγρά-φονται στα τέλη του 2013, διαµορφώνουν έναπεριβάλλον που θα µπορούσε να υποβοηθήσειτην ανάκαµψη και της ελληνικής οικονοµίας.Στη ζώνη του ευρώ η οικονοµία, µετά από έξισυνεχή τρίµηνα υποχώρησης, καταγράφειθετικούς ρυθµούς το β’ και γ’ τρίµηνο του2013, ενώ το 2014 ο ρυθµός ανάπτυξης ανα-µένεται να διαµορφωθεί στο 1% από -0,4% το2013 και ο πληθωρισµός να διατηρηθεί σεχαµηλά επίπεδα.

Σε θεσµικό επίπεδο, υπήρξαν το 2013 σηµα-ντικά βήµατα προς τη δηµιουργία της τραπε-ζικής ένωσης στη ζώνη του ευρώ, όπως:

− Η νοµοθέτηση της ίδρυσης του ΕνιαίουΕποπτικού Μηχανισµού, ο οποίος θα τεθεί σεπλήρη λειτουργία έως το Νοέµβριο του 2014.Η ενεργοποίηση του µηχανισµού σηµαίνει ότιαπό τα τέλη του 2014 η ΕΚΤ θα αρχίσει ναασκεί καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας.

− Η αναµενόµενη έως τα τέλη του 2013 τελικήσυµφωνία επί του κειµένου της Οδηγίας για τηΘέσπιση Πλαισίου για την Εξυγίανση Πιστω-τικών Ιδρυµάτων και Επιχειρήσεων Επενδύ-σεων, καθώς και οι διαβουλεύσεις για τον Ενι-αίο Μηχανισµό Εξυγίανσης.

Τέλος, θετική συµβολή αναµένεται ότι θα έχεικαι η νοµισµατική πολιτική, η οποία µετά καιτην πρόσφατη µείωση των βασικών επιτοκίωναπό την ΕΚΤ καθίσταται ακόµη περισσότεροδιευκολυντική.

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ

Η επαλήθευση των θετικών προοπτικών για το2014 που αναφέρονται παραπάνω, αλλά και η


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 16

πορεία της οικονοµίας στο µέλλον υπόκεινταιακόµη σε ισχυρές αβεβαιότητες.

Σηµαντικό πρόβληµα δηµιουργείται από τοπολιτικό κλίµα, το οποίο παρουσιάζει στοιχείαπόλωσης και αντιπαραθέσεων, σε µια περίοδοµάλιστα που απαιτείται το αντίθετο: ησσύύµµππλλεευυσσηη κκοοιιννωωννιικκώώνν κκααιι πποολλιιττιικκώώνν δδυυννάάµµεεωωννσσεε µµιιαα εεθθννιικκήή πποολλιιττιικκήή γγιιαα ττηηνν έέξξοοδδοο ααππόό ττηηννκκρρίίσσηη κκααιι γγιιαα ττηηνν ααννάάππττυυξξηη. Είναι συνεπώςβάσιµο να δηµιουργούνται ανησυχίες ότι το2014, έτος εκλογικών αναµετρήσεων, η πολι-τική αντιπαράθεση µπορεί να οξυνθεί, ηπόλωση να κορυφωθεί και ο συγκερασµόςαπόψεων, που είναι προϋπόθεση για µιαεθνική πολιτική, να γίνει ακόµη δυσχερέστε-ρος. Αν συµβεί αυτό, η αβεβαιότητα θα εντα-θεί και θα αποδυναµωθούν εκ νέου τα στοι-χεία που στηρίζουν σήµερα θετικές προβλέ-ψεις για το 2014 και για την ευρωπαϊκή πορείατης χώρας στο µέλλον. Μέσα σ’ αυτό το κλίµαέχει καθοριστική σηµασία, στην παρούσαφάση, να παραµείνει η οικονοµική πολιτικήπροσηλωµένη στην πραγµατοποίηση διαρ-θρωτικών µεταρρυθµίσεων µε µεγάλο µακρο-χρόνιο όφελος και περιορισµένο και βραχυ-χρόνιο κόστος.

Εξάλλου, για να παγιωθεί οριστικά η εµπι-στοσύνη και για να δοθεί ώθηση στην ανά-καµψη, πρέπει να ολοκληρωθούν επιτυχώς οιεπικείµενες διαπραγµατεύσεις µε τους εταί-ρους για τη διευθέτηση του θέµατος του δηµό-σιου χρέους, µε βάση την απόφαση τουEurogroup της 26ης και 27ης Νοεµβρίου 2012.

ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Όπως αναλύεται στην παρούσα Έκθεση,υπάρχουν οι αντικειµενικές δυνατότητες νατερµατιστεί η παρατεταµένη ύφεση και νααντιστραφεί η πτώση του ΑΕΠ. Προϋπόθεσηωστόσο για να επαληθευθούν οι θετικές προσ-δοκίες είναι ότι η οικονοµική πολιτική θα αξιο-ποιήσει αυτές τις δυνατότητες κατ’ αρχάς γιανα στηρίξει την ανάκαµψη το 2014 και για ναδηµιουργήσει τις βάσεις ταχύτερης και διατη-ρήσιµης ανάπτυξης στο άµεσο µέλλον.

Για να συµβεί αυτό, η οικονοµική πολιτικήπρέπει:

• να συνεχίσει απαρέγκλιτα το πρόγραµµαδηµοσιονοµικής προσαρµογής, να επιτύχειχωρίς αποκλίσεις τους στόχους που έχουντεθεί και να εξασφαλίσει βιώσιµα και διευ-ρυνόµενα πρωτογενή πλεονάσµατα.

• να επιταχύνει µε διαρθρωτικές µεταρρυθ-µίσεις τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης τηςελληνικής οικονοµίας µε στόχο τη µεταφοράεπενδυτικών πόρων και θέσεων εργασίαςπρος τοµείς διεθνώς εµπορεύσιµων αγαθώνκαι υπηρεσιών, την αλλαγή δηλαδή του ανα-πτυξιακού προτύπου.

Να συνεχιστεί η δηµοσιονοµική προσαρµογή

Το 2013 είναι σταθµός για τη δηµοσιονοµικήπροσαρµογή, καθώς είναι εφικτή η επίτευξηπρωτογενούς πλεονάσµατος σε επίπεδο Γενι-κής Κυβέρνησης για πρώτη φορά µετά το 2002.

Τα διαθέσιµα στοιχεία της περιόδου Ιανουα-ρίου-Οκτωβρίου για την εκτέλεση του Κρατι-κού Προϋπολογισµού και για το ταµειακό απο-τέλεσµα της Γενικής Κυβέρνησης υποδηλώνουνότι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσµατοςβάσει της µεθοδολογίας του ΠρογράµµατοςΟικονοµικής Προσαρµογής (ΠΟΠ) το 2013είναι εφικτή. Σύµφωνα µε τις αποφάσεις τουEurogroup στις 27 Νοεµβρίου και 13 ∆εκεµ-βρίου 2012, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονά-σµατος το 2013, αποτελεί προαπαιτούµενο γιατην ανάληψη δράσεων που θα διασφαλίσουν τηβιωσιµότητα του δηµόσιου χρέους.

Λαµβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της συνε-χιζόµενης, αν και σταδιακά αποκλιµακούµε-νης, ύφεσης της ελληνικής οικονοµίας, τοδιαρθρωτικό πρωτογενές αποτέλεσµα εκτι-µάται από την Τράπεζα της Ελλάδος ότι θαέχει βελτιωθεί κατά 19,0 εκατοστιαίες µονά-δες του δυνητικού ΑΕΠ την περίοδο 2010-2013, µε συνέπεια να διαµορφωθεί σε πλεό-νασµα ύψους περίπου 4,4% του δυνητικούΑΕΠ στο τέλος του 2013.


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 17

Η βελτίωση αυτή είναι ιδιαίτερα σηµαντικήκαι χαρακτηρίζεται ως µια από τις µεγαλύτε-ρες που έχουν επιτευχθεί διεθνώς στον τοµέατης δηµοσιονοµικής προσαρµογής. Θα πρέπειωστόσο να σηµειωθεί ότι η δηµοσιονοµικήπροσαρµογή βασίστηκε σε µεγαλύτερο βαθµόαπό ό,τι έπρεπε σε αύξηση της φορολογίας, ηοποία οδήγησε σε σηµαντική επιβάρυνση τωνφορολογουµένων και σε µείωση του διαθέσι-µου εισοδήµατος. Η Τράπεζα της Ελλάδοςείχε εξ αρχής υποστηρίξει ότι η δηµοσιονο-µική προσαρµογή θα έπρεπε να επικεντρωθείστη µείωση των δαπανών και να επιδιώξει τηδιεύρυνση της φορολογικής βάσης και τονπεριορισµό της φοροδιαφυγής.

Προς την κατεύθυνση αυτή υπήρξαν το 2013δράσεις που αποσκοπούσαν στην ενίσχυσητων φορολογικών εσόδων, όπως π.χ. η µεταρ-ρύθµιση του φορολογικού συστήµατος πουενσωµατώνεται στο νέο Κώδικα ΦορολογίαςΕισοδήµατος και ο νέος Ενιαίος Φόρος Ακι-νήτων που αναµένεται να ψηφιστεί έως τοτέλος του έτους και θα τεθεί σε ισχύ το 2014.

Επιπλέον, διασφαλίστηκε ο καλύτερος έλεγ-χος των δαπανών µε ενδυνάµωση των δηµο-σιονοµικών κανόνων και των µηχανισµώνπαρακολούθησης της ορθής εκτέλεσης τωνεγκεκριµένων προϋπολογισµών σε όλα τα επί-πεδα της Γενικής Κυβέρνησης (περιλαµβα-νοµένων των ∆ΕΚΟ και ΝΠΙ∆) και την πλη-ρέστερη κάλυψη και ορθή εφαρµογή τουΜητρώου ∆εσµεύσεων από όλους τους υπο-τοµείς της Γενικής Κυβέρνησης, όπως επίσηςκαι τη γρηγορότερη εκκαθάριση των ληξι-πρόθεσµων οφειλών του ∆ηµοσίου.

Η προσπάθεια δηµοσιονοµικής εξυγίανσης θαπρέπει να συνεχιστεί µε αποφασιστικότητα καιτο 2014. Αυτό θα οδηγήσει σε βελτίωση τηςεµπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικήςοικονοµίας, στη σταθεροποίηση αρχικά καιµετέπειτα στη σταδιακή αποκλιµάκωση τουλόγου δηµόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Εξάλλου,η ανάκαµψη της οικονοµίας αναµένεται ναβοηθήσει σηµαντικά στην επίτευξη πρωτογε-νών πλεονασµάτων και γενικότερα να διευκο-λύνει τη βιώσιµη δηµοσιονοµική προσαρµογή.

Απαραίτητη όµως προϋπόθεση για την επί-τευξη των δηµοσιονοµικών στόχων είναι ηπεραιτέρω διεύρυνση της φορολογικής βάσης,η οποία θα πρέπει να προέλθει κυρίως από τηνκαταπολέµηση της φοροδιαφυγής και όχι απότην επιβολή νέων φόρων ή τη συνεχή αύξησητης φορολογικής επιβάρυνσης των ήδη φορο-λογουµένων. Η βελτίωση της φορολογικήςδιοίκησης και του φοροεισπρακτικού µηχανι-σµού, µε τη δηµιουργία και ενδυνάµωση τηςανεξάρτητης Γενικής Γραµµατείας Εσόδων,είναι αποφασιστικής σηµασίας για την αντι-µετώπιση της φοροδιαφυγής και την εδραίωσηενός κλίµατος κοινωνικής δικαιοσύνης, όπουόλοι θα συµµετέχουν ανάλογα µε τη φοροδο-τική τους ικανότητα στην προσπάθεια δηµο-σιονοµικής εξυγίανσης. Αν υπάρξει πρόοδοςπρος αυτή την κατεύθυνση, διευρύνονται οιδυνατότητες να µειωθεί η φορολογική επιβά-ρυνση των ήδη φορολογουµένων που έχειαυξηθεί υπέρµετρα τα τελευταία χρόνια.

Εξορθολογισµός του δηµόσιου τοµέα

Σε εξέλιξη είναι προσπάθειες αναδιάρθρωσηςδηµόσιων οργανισµών και επιχειρήσεων(π.χ. ΕΡΤ, ΕΛΒΟ, ΕΑΣ, ΛΑΡΚΟ). Σηµαντι-κές καθυστερήσεις παρατηρούνται ως προςτην υλοποίηση προαπαιτούµενων δράσεων τουΠρογράµµατος Οικονοµικής Προσαρµογήςπου σχετίζονται µε την αναδιάρθρωση τουΚράτους και αφορούν για παράδειγµα τηνκατάρτιση των επικαιροποιηµένων οργανο-γραµµάτων στη δηµόσια διοίκηση, τη διαδι-κασία διαθεσιµότητας-κινητικότητας και τηναξιολόγηση του προσωπικού του ∆ηµοσίουβάσει των τυπικών προσόντων και της από-δοσής του.

Το 2014 επιβάλλεται ένταση των προσπαθειώνγια την αναδιάρθρωση και εξυγίανση τουδηµόσιου τοµέα. Αυτό απαιτεί περαιτέρω συγ-χωνεύσεις και καταργήσεις δηµόσιων επιχει-ρήσεων και οργανισµών, πάταξη των φαινο-µένων διαφθοράς, καθώς και την ενίσχυσητων δηµόσιων υπηρεσιών µε νέο εξειδικευ-µένο προσωπικό σε αντικατάσταση των απο-χωρούντων στο πλαίσιο της διαθεσιµότηταςκαι των συνταξιοδοτήσεων. Μια πιο αποτε-


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 18

λεσµατική και αποδοτική δηµόσια διοίκηση θαµπορεί να συµβάλει στην ταχύτερη υλοποίησητων διαρθρωτικών αλλαγών. Σηµαντικέςπροτεραιότητες είναι:

• Οι καταργήσεις και συγχωνεύσεις δηµόσιωνοργανισµών και επιχειρήσεων καθώς και ηεεππιιττάάχχυυννσσηη ττηηςς δδιιοοιικκηηττιικκήήςς µµεεττααρρρρύύθθµµιισσηηςς µεστόχο την εξοικονόµηση δαπανών και τηνουσιαστική βελτίωση των παρεχόµενων υπη-ρεσιών.

• Ο καλύτερος έλεγχος των δαπανών τουΕΟΠΥΥ και των ασφαλιστικών ταµείων µεστόχο τη δδιιαασσφφάάλλιισσηη ττηηςς ββιιωωσσιιµµόόττηηττααςς ττοουυαασσφφααλλιισσττιικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς.

• Η ααννααµµόόρρφφωωσσηη κκααιι oo εεκκσσυυγγχχρροοννιισσµµόόςς ττοουυδδιικκαασσττιικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς µε στόχο την ταχύτερηαπονοµή της δικαιοσύνης (και µέσω µηχανι-σµών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών).

• Η βελτίωση της φορολογικής διοίκησης καιτου φοροεισπρακτικού µηχανισµού για τηνααννττιιµµεεττώώππιισσηη ττηηςς φφοορροοδδιιααφφυυγγήήςς κκααιι εειισσφφοορροο--δδιιααφφυυγγήήςς και την εδραίωση ενός κλίµατος κοι-νωνικής δικαιοσύνης.

Η προβλεπόµενη άνοδος της οικονοµικής δρα-στηριότητας και ο εκσυγχρονισµός του φορο-εισπρακτικού µηχανισµού εκτιµάται ότι ταεπόµενα χρόνια θα συµβάλουν στη διεύρυνσητης φορολογικής βάσης, την ενίσχυση τωνφορολογικών και ασφαλιστικών εσόδων καιτην περαιτέρω ενδυνάµωση της δηµοσιονοµι-κής προσαρµογής.

Ιδιαίτερη έµφαση απαιτείται τέλος στην επι-τάχυνση της διαδικασίας των ααπποοκκρρααττιικκοοπποοιι--ήήσσεεωωνν, προκειµένου να καλυφθούν οι απο-κλίσεις του 2013 και να τονωθεί το επιχειρη-µατικό κλίµα, γεγονός που θα συµβάλει στηνπροσέλκυση ξένων επενδύσεων.

Η ΕΞΥΓΙΑΝΣΗ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ανακεφαλαιοποίηση και η αναδιάταξη τουτραπεζικού συστήµατος οδήγησε σε ένα νέοτραπεζικό τοπίο στην Ελλάδα µε λιγότερες σε

αριθµό και ισχυρότερες τράπεζες, οι οποίεςµεσοπρόθεσµα θα έχουν ενισχυµένη δυνατό-τητα χορήγησης πιστώσεων στην οικονοµία.Βραχυχρόνια ωστόσο, εξακολουθούν να επι-δρούν πολλοί παράγοντες ώστε οι χορηγήσειςνέων δανείων να παραµένουν πολύ περιορι-σµένες. Από αυτούς ένας από τους πιο σηµα-ντικούς είναι η συσσώρευση δανείων σε καθυ-στέρηση, η οποία αποθαρρύνει τη χορήγησηνέων πιστώσεων και αποστερεί τις τράπεζεςαπό τους πόρους που αντιπροσωπεύουν ταχρεολύσια, τους οποίους θα ήταν δυνατόν ναδιοχετεύσουν σε νέα δάνεια. Τα δάνεια σεκαθυστέρηση εξάλλου δηµιουργούν το ενδε-χόµενο µελλοντικών αποµειώσεων της κεφα-λαιακής βάσης των τραπεζών και συντηρούντην ανάγκη δέσµευσης κεφαλαίων για σχηµα-τισµό υψηλών προβλέψεων.

Ταυτόχρονα, η ζήτηση χρηµατοδότησης παρα-µένει αδύναµη, καθώς η επενδυτική δραστη-ριότητα έχει µειωθεί, η υψηλή ανεργία, οι µει-ώσεις µισθών και η πτωτική τάση των τιµώντων ακινήτων αποθαρρύνουν τη ζήτησηδανείων εκ µέρους των νοικοκυριών και τοκόστος δανεισµού παραµένει υψηλό.

Εξοµάλυνση της πιστωτικής επέκτασης

Η υπό εξέλιξη βελτίωση των µακροοικονοµι-κών συνθηκών και του µικροοικονοµικούπεριβάλλοντος στην οικονοµία και η ενίσχυσητης εµπιστοσύνης προς τη χώρα και το τρα-πεζικό της σύστηµα αναµένεται να συνοδευ-θούν από εξοµάλυνση της πιστωτικής επέ-κτασης µεσοπρόθεσµα, καθώς:

− Θα επιτρέψουν τη σταδιακή ανάκτηση τηςπρόσβασης των ελληνικών τραπεζών στη διε-θνή διατραπεζική αγορά.

− Θα βοηθήσουν την επανάκαµψη των κατα-θέσεων λιανικής στις τράπεζες.

− Θα δηµιουργήσουν ζήτηση πιστώσεων.

− Θα συµβάλουν σε υποχώρηση του πιστωτικούκινδύνου, διευρύνοντας τη δυνατότητα χρηµα-τοδότησης βιώσιµων επιχειρηµατικών σχεδίων.


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 19

Σηµαντική συµβολή στη βελτίωση των συνθη-κών προσφοράς πιστώσεων αναµένεται ότι θαέχει και η βελτίωση στην εισπραξιµότητα τωνµέχρι σήµερα µη εξυπηρετούµενων δανείωνκαι η πρόνοια για την αποφυγή δηµιουργίαςνέων. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν σηµαντικάπεριθώρια βελτίωσης στις µέχρι σήµερα ακο-λουθούµενες πολιτικές των τραπεζών. Ενδει-κτικές ενέργειες προς την κατεύθυνση αυτήµπορούν να περιλαµβάνουν:

• ∆ιαδικασίες πρώιµου εντοπισµού αρνητι-κών εξελίξεων, προκειµένου να δροµολογού-νται εγκαίρως τυχόν διορθωτικές ενέργειεςγια πιστοδοτήσεις οι οποίες έχουν αυξηµένηπιθανότητα να περιέλθουν σε καθυστέρηση(pre-arrears).

• Καθορισµό προτεραιοτήτων στη διαχείρισητων µη εξυπηρετούµενων δανείων (π.χ.δάνεια σε προχωρηµένο στάδιο καθυστέρη-σης) και διαµόρφωση ανάλογων τεχνικώναντιµετώπισης.

• Ενδελεχή αξιολόγηση της οικονοµικήςκατάστασης των δανειοληπτών και της ικα-νότητάς τους για αποπληρωµή των υποχρεώ-σεών τους, µε σκοπό την εξεύρεση εκείνωντων επιλογών ρύθµισης που θα οδηγούν σεµακροχρόνια διατηρήσιµες λύσεις. Οι λύσειςαυτές θα πρέπει να σχεδιάζονται µε προσοχήώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα εµφά-νισης φαινοµένων ηθικού κινδύνου (moralhazard), τα οποία µεσοπρόθεσµα θα δηµι-ουργήσουν νέα βάρη στις τράπεζες µε προ-φανείς δυσµενείς επιπτώσεις στη δυνατότητάτους να παρέχουν πιστώσεις στην οικονοµία.

• Υιοθέτηση στρατηγικών ανάκτησης (π.χ.εξωδικαστικές διευθετήσεις) για πιστούχουςµε αποδεδειγµένα ασθενή ικανότητα απο-πληρωµής των δανείων τους.

• Βελτίωση της συνεργασίας µε άλλους πιστω-τές για τη ρύθµιση δανείων που έχουν χορη-γηθεί σε κοινούς πιστούχους.

• Ανασχεδιασµό οργανωτικής δοµής, ώστε ναεπιτυγχάνεται αποτελεσµατική συνεργασία

όλων των εµπλεκόµενων τµηµάτων και λει-τουργιών.

• Ποιοτική πρωτίστως, αλλά και ποσοτικήαναβάθµιση των εξειδικευµένων µονάδων πουέχουν επιφορτιστεί µε το χειρισµό των µη εξυ-πηρετούµενων δανείων.

Στη λογική της αποτελεσµατικής διαχείρισηςτου χαρτοφυλακίου δανείων τους, οι τράπεζεςυπέβαλαν στην Τράπεζα της Ελλάδος τη στρα-τηγική τους, ώστε να αξιολογηθούν από κοινούεναλλακτικοί τρόποι χειρισµού των εν λόγωστοιχείων και να εξευρεθεί η πλέον βιώσιµηλύση, σε µακροπρόθεσµο ορίζοντα. Ήδη οιτράπεζες, επωφελούµενες και από τις συγχω-νεύσεις, έχουν αρχίσει να υλοποιούν έναν πιοεπιτελικό τρόπο διαχείρισης των προβληµατι-κών δανείων. Παράλληλα, αναφορικά µε τηδιαχείριση των προβληµατικών δανείων τωνυπό εκκαθάριση τραπεζών, έχει ήδη συσταθείκαι λειτουργεί ανεξάρτητη ειδική επιτροπή,ώστε η διαχείριση και αυτών των δανείων ναγίνεται µε συντονισµένο και οµοιόµορφο τρόπο.

Χρηµατοδότηση και οικονοµική ανάκαµψη

Η προβλεπόµενη ανάκαµψη της οικονοµίας θαπρέπει να στηριχθεί σε επιχειρηµατικές επεν-δύσεις που εστιάζονται σε εξωστρεφείς παρα-γωγικούς κλάδους. Όσο όµως οι αποταµιεύσειςτων νοικοκυριών παραµένουν αρνητικές, πιέ-ζοντας την καταθετική βάση του τραπεζικούσυστήµατος, η ικανότητα των τραπεζών να χρη-µατοδοτήσουν αυτές τις επενδύσεις θα εξακο-λουθεί να είναι περιορισµένη, τουλάχιστον βρα-χυχρόνια και παρά την αναµενόµενη βελτίωσηπου αναφέρεται παραπάνω. Κατά συνέπεια, γιανα στηριχθεί η οικονοµική ανάκαµψη, η ροήδανειακών κεφαλαίων µέσω των τραπεζώνπρος την πραγµατική οικονοµία θα πρέπει βρα-χυπρόθεσµα να συµπληρωθεί µε εναλλακτικέςπηγές χρηµατοδότησης, όπως είναι οι εξής:

Πρώτον, δανεισµός από τις ααγγοορρέέςς εεττααιιρριικκώώννοοµµοολλόόγγωωνν. Το πρώτο ενδεκάµηνο του 2013,µεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις µε πρόσβασηστις διεθνείς αγορές άντλησαν κεφάλαιαύψους 3,7 δισεκ. ευρώ (2% του ΑΕΠ) από τη


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 20

διεθνή αγορά εταιρικών οµολόγων. Η ανα-θεώρηση του νοµικού πλαισίου που διέπει ταοµολογιακά δάνεια στην Ελλάδα θα µπορούσενα δώσει ώθηση στη δηµιουργία µιας εγχώ-ριας αγοράς εταιρικών οµολόγων για µικρό-τερες εταιρίες µε περιορισµένη πρόσβαση στιςδιεθνείς αγορές.

∆εύτερον, ααυυξξήήσσεειιςς µµεεττοοχχιικκοούύ κκεεφφααλλααίίοουυ. Τηνπερίοδο 2000-2007, οι εταιρίες αντλούσανκατά µέσο όρο κεφάλαια ύψους 2,7% τουΑΕΠ ετησίως από το χρηµατιστήριο καικυρίως από ιδιωτικές τοποθετήσεις εκτός χρη-µατιστηριακής αγοράς. Καθώς η εµπιστοσύνητων επενδυτών στις προοπτικές της ελληνικήςοικονοµίας θα ενισχύεται, οι εγχώριες εται-ρίες θα αποκτούν µεγαλύτερη πρόσβαση στιςαγορές για χρηµατοδότηση.

Τρίτον, πόροι από τα ∆∆ιιααρρθθρρωωττιικκάά ΤΤααµµεείίαα ττηηςςΕΕΕΕ. Την περίοδο 2000-2008, οι ελληνικές επι-χειρήσεις απορρόφησαν πόρους της τάξεωςτου 1,6% του ΑΕΠ ετησίως για χρηµατοδό-τηση επενδύσεων. Το 2013, οι πόροι από τα∆ιαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ υπολογίζονται σε4,2 δισεκ. ευρώ (2,3% του ΑΕΠ).

Τέταρτον, πόροι από την ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΤΤρράάππεεζζααΕΕππεεννδδύύσσεεωωνν ((ΕΕΤΤΕΕππ)). Το 2013-14, η ΕΤΕπ προ-βλέπεται να συγχρηµατοδοτήσει µέσω εµπο-ρικών τραπεζών δάνεια προς µικροµεσαίεςεπιχειρήσεις ύψους 1,4 δισεκ. ευρώ. Σύµφωναµε εκτιµήσεις των εµπορικών τραπεζών, έως τοτέλος του έτους θα έχουν χορηγηθεί δάνειασυνολικού ύψους 635 εκατ. ευρώ προς µικρο-µεσαίες επιχειρήσεις και µέσα στο 2014 υπο-λογίζεται ότι θα δοθούν και τα υπόλοιπα 805εκατ. ευρώ. Επίσης, τον Ιούνιο του 2013 υπο-γράφηκε µε την ΕΤΕπ το πρόγραµµα TradeFinance, το οποίο προβλέπει έως 1,5 δισεκ.ευρώ ετησίως για κάλυψη εγγυητικών επιστο-λών των εµπορικών τραπεζών προς εξαγωγι-κές και εισαγωγικές επιχειρήσεις.

Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι το ΕυρωπαϊκόΣυµβούλιο έχει αναλάβει σηµαντικές πρωτο-βουλίες εν όψει της νέας προγραµµατικήςπεριόδου 2014-2020, ώστε να δηµιουργηθούννέα χρηµατοδοτικά εργαλεία σε ευρωπαϊκό

επίπεδο για τη στήριξη επενδυτικών σχεδίωνµικροµεσαίων επιχειρήσεων. Τα εργαλείααυτά θα βασιστούν σε κοινή χρηµατοδότησηαπό κονδύλια των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων τηςΕΕ και από την ΕΤΕπ και προβλέπεται νακαλύπτουν ένα ευρύ φάσµα, από παροχήεγγυήσεων για δάνεια εµπορικών τραπεζώνπρος µικροµεσαίες επιχειρήσεις έως τιτλο-ποιήσεις τραπεζικών δανείων προς µικροµε-σαίες επιχειρήσεις.

Συνολικά, οι πόροι από τα ∆ιαρθρωτικάΤαµεία της ΕΕ, τις αγορές οµολόγων, το χρη-µατιστήριο και την ΕΤΕπ µπορούν να καλύ-ψουν σηµαντικό µέρος του χρηµατοδοτικούκενού της οικονοµίας. Μέρος αυτής της χρη-µατοδότησης θα δίνεται µέσω των τραπεζών(πόροι του ΕΣΠΑ και της ΕΤΕπ) και θα στη-ρίξει τον τραπεζικό δανεισµό, ιδιαίτερα προςτις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Οι ξένες άµε-σες επενδύσεις θα λειτουργήσουν ως επιπρό-σθετη πηγή χρηµατοδότησης.

Η επόµενη µέρα του τραπεζικού συστήµατος καιο ρόλος του στην αναδιάρθρωση της οικονοµίας

Το επόµενο κρίσιµο βήµα για το ελληνικότραπεζικό σύστηµα είναι ο σχεδιασµός ενόςµακροχρόνια βιώσιµου επιχειρηµατικού υπο-δείγµατος. Είναι προφανές ότι κάθε τράπεζαξεκινά από διαφορετική αφετηρία. Για τολόγο αυτό, θα πρέπει να σχεδιάσει το δικότης επιχειρηµατικό υπόδειγµα βάσει τωνπροδιαγραφών και των αναγκών της και σεσυνάφεια µε ένα αποτελεσµατικό και ορθο-λογικό προφίλ κινδύνου/απόδοσης. Ωστόσο,οι βασικοί άξονες του σχεδιασµού πρέπει ναείναι οι ίδιοι για όλες τις τράπεζες και ναεπικεντρώνονται:

((αα)) στον εξορθολογισµό του κόστους λειτουρ-γίας και γενικότερα στην εσωτερική δηµιουρ-γία κεφαλαίου µέσω οργανικής κερδοφορίας,

((ββ)) στην απεµπλοκή από µη αµιγώς τραπεζικέςεργασίες,

((γγ)) στον επανασχεδιασµό των δραστηριοτήτωνστο εξωτερικό,


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 21

((δδ)) στην ενεργό διαχείριση των προβληµατι-κών στοιχείων ενεργητικού και

((εε)) στην ορθή τιµολόγηση των παρεχόµενωνυπηρεσιών.

Με βάση τα ανωτέρω, θα ενισχυθεί ο ρόλοςτου τραπεζικού συστήµατος στον επανα-προσδιορισµό και τη στήριξη του ννέέοουυ αανναα--ππττυυξξιιαακκοούύ ππρροοττύύπποουυ ττηηςς εελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς.Η στήριξη προϋποθέτει ένα νέο πλαίσιο παρο-χής πιστώσεων και διαχείρισης κινδύνων,ώστε να αποφευχθούν οι τάσεις που παρατη-ρήθηκαν κατά την προηγούµενη δεκαετία,όταν ένα µεγάλο µέρος των πιστώσεων κατευ-θύνθηκε προς επενδύσεις σε κατοικίες καικατανάλωση. Αυτό συνεπάγεται ότι οι νέεςπιστώσεις θα πρέπει να κατευθύνονται σεδυναµικές επιχειρήσεις µε υψηλό βαθµό εξω-στρέφειας και προοπτικές ανάπτυξης (π.χ.επιχειρήσεις στους κλάδους των υποδοµών,τροφίµων, ενέργειας, τεχνολογίας, υγείας,τουρισµού). Με βάση αυτή τη στόχευση, θαπρέπει να επιδιώκεται και η ενδυνάµωση τωνεπιχειρήσεων µέσω συνενώσεων και µάλιστα,όπου είναι εφικτό, και µε στήριξη από τιςεµπλεκόµενες τράπεζες. Τέτοιου είδουςσυνεργασίες µεταξύ του τραπεζικού και τουµη χρηµατοπιστωτικού τοµέα θα είναι,µεταξύ άλλων, η ενίσχυση των κεφαλαίων τωνεµπλεκόµενων εταιριών και ο περιορισµόςτων εξόδων λειτουργίας τους, µε συνέπεια τηναυξηµένη πιθανότητα βιωσιµότητάς τους. Μιατέτοια εξέλιξη θα έχει προφανή οφέλη για τηνοικονοµία, αλλά και για τις τράπεζες µέσω τηςαυξηµένης πιθανότητας εξυπηρέτησης τωνδανείων. Τέλος, η κατανοµή των χρηµατοδο-τικών πόρων θα πρέπει να γίνεται κατόπιναξιολόγησης της επενδυτικής προοπτικήςκάθε έργου και όχι µε κύριο µέληµα τηνπαροχή κεφαλαίου κίνησης.

Η Τράπεζα της Ελλάδος ενεργεί µε γνώµονατη διατήρηση της σταθερότητας του τραπεζι-κού συστήµατος, την προστασία των καταθε-τών και τη δηµιουργία µακροχρόνια βιώσι-µων πιστωτικών ιδρυµάτων µε ισχυρή κεφα-λαιακή βάση, τα οποία θα συµβάλουν στησταδιακή αποκατάσταση οµαλών χρηµατο-

δοτικών συνθηκών στην πραγµατική οικονο-µία. Στο πλαίσιο αυτό, τον Ιούλιο του 2013 ηΤράπεζα της Ελλάδος, σύµφωνα µε τις υπο-χρεώσεις και τις δεσµεύσεις που απορρέουναπό το Μνηµόνιο, ανέθεσε, κατόπιν διαγω-νιστικής διαδικασίας, στη διεθνώς αναγνω-ρισµένη συµβουλευτική εταιρία BlackRockSolutions τη διεξαγωγή διαγνωστικής µελέτηςστα δανειακά χαρτοφυλάκια των ελληνικώντραπεζών. Τα αποτελέσµατα της διαγνωστι-κής µελέτης, σε συνδυασµό µε τα σχέδια ανα-διάρθρωσης που έχουν υποβάλει οι τράπεζες,θα ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της άσκησηςπροσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων (stresstest), η οποία έχει ξεκινήσει και θα έχει ολο-κληρωθεί µέχρι το τέλος του 2013. Υπενθυ-µίζεται ότι, σε περίπτωση που θα απαιτηθείκεφαλαιακή ενίσχυση βάσει των αποτελε-σµάτων της άσκησης, το Ταµείο Χρηµατοπι-στωτικής Σταθερότητας διαθέτει ήδη ένα ικα-νοποιητικό απόθεµα µεγαλύτερο των 8 δισεκ.ευρώ. Παράλληλα, έχει ζητηθεί από τις τρά-πεζες η υποβολή σχεδίων χρηµατοδότησης(funding plans) σε τριµηνιαία βάση, τα οποίαθα αξιολογούνται για την επάρκειά τους απότην Τράπεζα της Ελλάδος. Μέσω των σχε-δίων αυτών, οι τράπεζες περιγράφουν τιςενέργειές τους προκειµένου να διευρύνουντις πηγές από τις οποίες αντλούν ρευστότητα,ώστε σταδιακά να απεξαρτηθούν από τη χρη-µατοδότηση του Ευρωσυστήµατος.

Η ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΑΠΑΙΤΕΙ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΣΗ ΤΗΣΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

Το 2013 συµπληρώνεται ο τέταρτος χρόνος τηςπροσπάθειας για την αποτροπή ανοικτής κρί-σης στην ελληνική οικονοµία και για τη δηµι-ουργία συνθηκών που θα επιτρέψουν την επα-νέναρξη της αναπτυξιακής διαδικασίας. Σταχρόνια αυτά η ύφεση ήταν βαθιά και το κόστοςπου κατέβαλαν οι πολίτες ιδιαίτερα υψηλό.Σήµερα όµως υπάρχει η δυνατότητα να ανα-κοπεί η πτωτική πορεία, καθώς, παρά τις καθυ-στερήσεις και τις αστοχίες, έχουν πραγµατο-ποιηθεί σηµαντικές αλλαγές: Εξαλείφθηκαν ταδίδυµα ελλείµµατα, το δηµοσιονοµικό και τοεξωτερικό, ανακτήθηκαν οι απώλειες αντα-γωνιστικότητας κόστους, αντιµετωπίστηκαν τα


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 22

µεγάλα κενά του ασφαλιστικού συστήµατος,ανασυντάχθηκε επιτυχώς το τραπεζικόσύστηµα και αποκαταστάθηκε η εµπιστοσύνη.

Η προσπάθεια ωστόσο δεν έχει ολοκληρωθείκαι η σταθεροποίηση που καταγράφεται είναι

ακόµη εύθραυστη. Είναι εθνική ανάγκη ναδιαφυλαχθούν όσα έχουν επιτευχθεί µε τόσοµεγάλο κόστος, να αποτραπούν οπισθοδρο-µήσεις και να καλυφθεί η απόσταση που απο-µένει για να εµπεδωθούν οι αναπτυξιακέςπροοπτικές της χώρας.


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 23


KEF I END13: 1 11-12-13 10:21 24

Η παγκόσµια οικονοµία συνέχισε να ανα-πτύσσεται το 2013 µε ρυθµό 2,9%, το χαµηλό-τερο των τελευταίων τεσσάρων ετών, καθώςεπιβραδύνθηκε ο υψηλός ρυθµός αύξησης τουΑΕΠ στις αναδυόµενες και αναπτυσσόµενεςοικονοµίες ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι η οικο-νοµία της Κίνας θα αναπτύσσεται µεσοπρό-θεσµα µε χαµηλότερους ρυθµούς. Το 2014 ορυθµός ανάπτυξης της παγκόσµιας οικονοµίαςπροβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί σε 3,6%,παράλληλα µε την αύξηση του ρυθµού ανόδουτου όγκου του παγκόσµιου εµπορίου αγαθώνκαι υπηρεσιών. Η ζζώώννηη ττοουυ εευυρρώώ εισήλθε σεθετικούς ρυθµούς ανάπτυξης το β’ τρίµηνο του2013 µετά από έξι συνεχή τρίµηνα υποχώρησηςτου ΑΕΠ, καθώς το οικονοµικό κλίµα βελτιώ-νεται και η οικονοµική δραστηριότητα σταθε-ροποιείται στις οικονοµίες που αντιµετωπίζουντις περισσότερες δυσχέρειες. Το 2014 ο ρυθ-µός ανάπτυξης αναµένεται να διαµορφωθείστο 1,1%, από -0,4% το 2013 (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.1), και ο πληθωρισµός θα διατηρηθεί σεχαµηλά επίπεδα, ενώ οι διαφορές στις οικο-νοµικές επιδόσεις των επιµέρους χωρών ανα-µένεται να µειωθούν. Όµως, παρά τις αποφα-σιστικές πρωτοβουλίες αντιµετώπισης της κρί-σης χρέους και τη σχετικά χαλαρή νοµισµατικήπολιτική η οποία συνέβαλε στη σταθεροποίησηκαι τη σταδιακή ανάκαµψη της ζώνης του ευρώσυνολικά, η πιστωτική στενότητα σε αρκετέςχώρες-µέλη παραµένει ένα σηµαντικό εµπόδιοστη βιώσιµη ανάπτυξη. Σηµαντική θεσµικήώθηση για τη µείωση της αβεβαιότητας στηζώνη του ευρώ δόθηκε µε τη συµφωνία για τονοµικό πλαίσιο που θα διέπει τον ενιαίο επο-πτικό µηχανισµό των τραπεζών στην πορείαπρος την ΤΤρρααππεεζζιικκήή ΈΈννωωσσηη.

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ∆ΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

1.1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο ρυθµός ανάπτυξης της ππααγγκκόόσσµµιιααςς οοιικκοοννοο--µµίίααςς επιβραδύνθηκε περαιτέρω σε 2,9% το2013 (από 3,2% το 2012 και 3,9% to 2011),εξέλιξη η οποία αντανακλά την επιβράδυνση

της οικονοµικής δραστηριότητας τόσο στιςπροηγµένες όσο και στις αναδυόµενες οικο-νοµίες, ενώ η προσδοκώµενη επιτάχυνση τουρυθµού ανάπτυξης το 2014 θα είναι µικρότερη(3,6%) σε σύγκριση µε τις προβλέψεις τηνπερασµένη άνοιξη (4,0%). Ωστόσο, οι επιδό-σεις µεταξύ των µεγαλύτερων οικονοµιώνεµφανίζονται αρκετά διαφοροποιηµένες (βλ.Πίνακα ΙΙ.1), ενώ έχουν εµφανιστεί νέοι κίν-δυνοι για την παγκόσµια ανάκαµψη. Στιςπροηγµένες οικονοµίες, οι κίνδυνοι από τησυνεχιζόµενη αύξηση του δηµόσιου χρέουςεπιβάλλουν τη συνέχιση της δηµοσιονοµικήςπροσαρµογής µε στόχο τη µεσοπρόθεσµη βιω-σιµότητα των δηµόσιων οικονοµικών. Στιςαναδυόµενες οικονοµίες, επιπλέον κίνδυνοιεµφανίστηκαν αφενός από τη διαφαινόµενηυποχώρηση των υψηλών ρυθµών ανάπτυξηςµεσοπρόθεσµα και αφετέρου από την αυξη-µένη µεταβλητότητα στις συναλλαγµατικέςισοτιµίες και την εκροή κεφαλαίων, λόγω ανη-συχιών για αναστροφή της νοµισµατικής πολι-τικής στις ΗΠΑ, εξελίξεις οι οποίες σηµατο-δοτούν την ανάγκη προσαρµογών στην οικο-νοµική πολιτική των χωρών αυτών.

Στις ππρροοηηγγµµέέννεεςς οοιικκοοννοοµµίίεεςς σηµειώθηκεπεραιτέρω επιβράδυνση του ρυθµού ανόδουτου ΑΕΠ το 2013, σε 1,2% από 1,5% το προη-


I I ΤΟ ΕΞΩΤΕΡ ΙΚΟ ΠΕΡ ΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝ ΙΚΗΣΟ ΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ , Η ΕΝ Ι Α Ι Α ΝΟΜ Ι ΣΜΑΤ ΙΚΗ ΠΟΛ Ι Τ Ι ΚΗ ΚΑ Ι Ο Ι ΠΑΡΕΜΒΑΣΕ Ι Σ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 25

γούµενο έτος, κυρίως ως αποτέλεσµα της επι-βράδυνσης της εγχώριας ζήτησης από τηνεντατικότερη εφαρµογή των αναγκαίων προ-γραµµάτων δηµοσιονοµικής προσαρµογής,αλλά και των συνεπειών επί της καταναλωτι-κής και επενδυτικής δαπάνης από τη συνεχι-ζόµενη αποµόχλευση του ιδιωτικού τοµέα σεορισµένες προηγµένες οικονοµίες.

Ο ππλληηθθωωρριισσµµόόςς στις προηγµένες οικονοµίεςσυνέχισε να υποχωρεί ως συνέπεια του υψη-λού και αυξηµένου σε σχέση µε το προηγού-µενο έτος παραγωγικού κενού (3,2% τουδυνητικού ΑΕΠ, από 3,0% το 2012), της επι-βράδυνσης της ανόδου του κόστους εργασίαςανά µονάδα προϊόντος και της µικρής υπο-χώρησης το 2013 των διεθνών τιµών του αργούπετρελαίου και των λοιπών βασικών εµπο-ρευµάτων. Ο χαµηλός πληθωρισµός επέτρεψετη συνέχιση της έέννττοονναα εεππεεκκττααττιικκήήςς ννοοµµιισσµµαα--ττιικκήήςς πποολλιιττιικκήήςς στις προηγµένες οικονοµίες(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.2) για τη διευκόλυνση της

ανάκαµψης των οικονοµιών από τη µεγάληύφεση και της βελτίωσης της χρηµατοοικονο-µικής θέσης του ιδιωτικού και του δηµόσιουτοµέα, καθώς ο πληθωρισµός και οι πληθω-ριστικές προσδοκίες ευρίσκονται υπό έλεγχο.Ωστόσο, ο πληθωρισµός εµφανίζει πλέονενδείξεις διαφοροποίησης στις αναδυόµενεςοικονοµίες, ανάλογα µε την αναπτυξιακήδυναµική και τους κινδύνους που παρατη-ρούνται σε κάθε µία από αυτές.

Στις ΗΗΠΠΑΑ, µε δεδοµένους τους δηµοσιονοµι-κούς περιορισµούς και το πολύ υψηλό δηµό-σιο χρέος, η διατήρηση των βασικών επιτο-κίων σε σχεδόν µηδενικά επίπεδα έως ότου ηανεργία υποχωρήσει κάτω του 6,5% καθώςκαι η συνέχιση της ποσοτικής χαλάρωσης εκτι-µάται ότι συνεχίζουν να στηρίζουν ―αν καισταδιακά λιγότερο― το ρυθµό οικονοµικήςµεγέθυνσης. Παρά την περαιτέρω υποχώρησητου ποσοστού ανεργίας το 2013 (στο 7,6% από8,1% το 2012), αναβλήθηκε τελικά από την


Πίνακας ΙI.1 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη της παγκόσµιας οικονοµίας

%Μερί-

διοστο

ΑΕΠ1

ΑΕΠ(ετήσιες %

µεταβολές όγκου)

Πληθωρισµός2

(ετήσιες % µεταβολές)

∆ηµοσιονοµικόαποτέλεσµα(% του ΑΕΠ)

Ακαθάριστο δηµόσιο χρέος(% του ΑΕΠ)

Ισοζύγιο τρεχου-σών συναλλαγών

(% του ΑΕΠ)

2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014

Παγκόσµιο σύνολο 100,0 3,2 2,9 3,6 -4,3 -3,7 -3,0 80,8 79,7 79,6

1. Προηγµένες οικονοµίες

50,4 1,5 1,2 2,0 2,0 1,4 1,8 -5,9 -4,5 -3,6 108,7 108,5 109,2 -0,1 0,1 0,2

ΗΠΑ 19,5 2,8 1,6 2,6 2,1 1,4 1,5 -8,3 -5,8 -4,6 102,7 106,0 107,3 -2,7 -2,7 -2,8

Ιαπωνία 5,5 2,0 2,0 1,2 0,0 0,0 2,9 -10,1 -9,5 -6,8 238,0 243,5 242,3 1,0 1,2 1,7

Ην. Βασίλειο 2,8 0,1 1,3 2,2 2,8 2,6 2,3 -6,1 -6,4 -5,3 88,7 94,3 96,9 -3,6 -4,1 -4,2

Ζώνη του ευρώ 13,5 -0,7 -0,4 1,1 2,5 1,5 1,5 -3,7 -3,1 -2,5 92,6 95,5 95,9 1,9 2,9 3,0

2. Αναδυόµενες και αναπτυσσόµενες οικονοµίες

49,6 4,9 4,5 5,1 6,1 6,2 6,2 -2,1 -2,7 -2,5 36,5 35,3 34,1 1,4 0,8 0,8

Κίνα 14,7 7,7 7,6 7,3 2,7 2,7 3,0 -2,2 -2,5 -2,1 26,1 22,9 20,9 2,3 2,5 2,7

Ρωσία 3,0 3,4 1,5 3,0 5,1 6,7 5,7 0,4 -0,7 -0,3 12,5 14,1 14,6 3,7 2,9 2,3

Πηγές: ∆ΝΤ, World Economic Outlook, Οκτώβριος 2013, Fiscal Monitor, Οκτώβριος 2013 και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, European Economic Fore-cast, Autumn 2013, Νοέµβριος 2013.Σηµειώσεις: Για το 2013 εκτιµήσεις και για το 2014 προβλέψεις. 1 Ποσοστό συµµετοχής στο παγκόσµιο ΑΕΠ το 2012, µε βάση τις ισοτιµίες αγοραστικών δυνάµεων (PPP). 2 Εν∆ΤΚ για τη ζώνη ευρώ και το Ην. Βασίλειο και ∆ΤΚ για τις λοιπές περιπτώσεις. Μέσα επίπεδα έτους.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 26

Οµοσπονδιακή Τράπεζα η αναµενόµενη τοΣεπτέµβριο του 2013 µείωση του ανώτατουµηνιαίου ύψους αγοράς οµολόγων από τοτρίτo πρόγραµµα ποσοτικής χαλάρωσης, τοοποίο διατηρήθηκε στα 85 δισεκ. δολάρια. Ησυνεχιζόµενη βελτίωση στην αγορά ακινήτωνκαι η ηπιότερη δηµοσιονοµική προσαρµογήεκτιµάται ότι θα οδηγήσουν σε επιτάχυνση τουρυθµού ανάπτυξης το 2014 σε 2,6% από 1,6%το 2013.

Στην ΙΙααππωωννίίαα, η νέα στόχευση της Τράπεζαςτης Ιαπωνίας για πληθωρισµό 2% µέσω διπλα-σιασµού της νοµισµατικής βάσης, µε ταυτό-χρονη όµως επαγρύπνηση για τυχόν δηµιουρ-γία υπερβολικών ανατιµήσεων στις αγορέςπεριουσιακών στοιχείων, έχει συµβάλει στηβελτίωση του οικονοµικού κλίµατος και τηβελτίωση του εµπορικού ισοζυγίου µέσω τηςσηµαντικής εξασθένησης της ισοτιµίας του

γιεν από τον Αύγουστο του 2012 και µετά. Ηαπόφαση για συνέχιση της δηµοσιονοµικήςεπέκτασης1 δεν επέτρεψε τη σηµαντική υπο-χώρηση του ελλείµµατος της γενικής κυβέρ-νησης, το οποίο εκτιµάται ότι θα είναι 9,5%του ΑΕΠ το 2013 από 10,1% το 2012. Ως συνέ-πεια, το ακαθάριστο δηµόσιο χρέος αναµέ-νεται να διογκωθεί περαιτέρω στο 243,5% τουΑΕΠ από 238% το 2012, ενώ το σηµαντικάχαµηλότερο καθαρό δηµόσιο χρέος επίσης θααυξηθεί κατά περίπου 6 εκατοστιαίες µονά-δες, στο 139,9% του ΑΕΠ το 2013. Σύµφωναµε το ∆ΝΤ, η προβλεπόµενη για το 2014 δηµο-σιονοµική περιστολή αναµένεται να οδηγήσεισε επιβράδυνση του ρυθµού ανόδου του ΑΕΠστο 1,2% από 2,0% το 2013. Σύµφωνα µε νεό-τερες προβλέψεις του ΟΟΣΑ, η επιβράδυνσητης εγχώριας ζήτησης θα αντισταθµιστεί ενµέρει από τη βελτίωση των καθαρών εξαγω-γών, µε αποτέλεσµα την επιβράδυνση του ρυθ-µού ανόδου του ΑΕΠ στο 1,5% το 2014 από1,8% το 2013.

Στις ααννααδδυυόόµµεεννεεςς κκααιι ααννααππττυυσσσσόόµµεεννεεςς οοιικκοο--ννοοµµίίεεςς, ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ επιβρα-δύνθηκε περαιτέρω στο 4,5% το 2013 από4,9% το 2012, κυρίως λόγω της σταθεροποίη-σης ή και υποχώρησης των διεθνών τιµών τωνβασικών εµπορευµάτων τα οποία εξάγουνπολλές από αυτές, της περιοριστικότερης νοµι-σµατικής πολιτικής και της αποκλιµάκωσηςτου ρυθµού πιστωτικής επέκτασης. Το 2014 ορυθµός ανάπτυξης των αναδυόµενων και ανα-πτυσσόµενων οικονοµιών προβλέπεται ότι θαεπιταχυνθεί ελαφρά σε 5,1%. Στην Κίνα, ορυθµός αύξησης του ΑΕΠ θα υποχωρήσει σε7,3% από 7,6% το 2013,2 ενώ στην Ινδία προ-βλέπεται ότι θα επιταχυνθεί, σε 5,1% από3,8% το 2013. Σχετικά υψηλούς ρυθµούς ανά-πτυξης προβλέπεται ότι θα σηµειώσουν το2014 γεωγραφικές περιοχές εκτός ΕΕ πουείναι σηµαντικοί προορισµοί για τις ελληνικέςεξαγωγές, όπως χώρες της Κεντρικής καιΑνατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων και


11 Βλ. Box 1.4 “Abenomics: Risks after Early Success?”, ΙMF, WorldEconomic Outlook, Οκτώβριος 2013.

22 Σύµφωνα µε νεότερες εκτιµήσεις του ΟΟΣΑ, η επιτάχυνση τηςεγχώριας ζήτησης που παρατηρείται οδηγεί σε προς τα άνω ανα-θεώρηση του ΑΕΠ το 2013 στο 7,7%, αλλά και στην πρόβλεψη γιαεπιτάχυνσή του στο 8,2% το 2014.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 27

οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της ΒορείουΑφρικής.

Ο ρυθµός ανόδου του όγκου του ππααγγκκόόσσµµιιοουυεεµµπποορρίίοουυ ααγγααθθώώνν κκααιι υυππηηρρεεσσιιώώνν, αν και επιτα-χύνθηκε ελαφρώς (2,9% το 2013, από 2,7% το2012), παρέµεινε χαµηλός, λόγω της οικονοµι-κής επιβράδυνσης που παρατηρήθηκε στις ανα-δυόµενες οικονοµίες αλλά και της χαµηλήςζήτησης από τις βιοµηχανικές οικονοµίες. Ωςσυνέπεια, οι διεθνείς τιµές των βασικών εµπο-ρευµάτων υποχώρησαν, εξέλιξη που συνέβαλεστη µείωση των διεθνών εξωτερικών ανισορ-ροπιών µέσω της βελτίωσης των εµπορικών ισο-ζυγίων των προηγµένων οικονοµιών.3 Η µέσηδιεθνής τιµή του αργού πετρελαίου εκτιµάταιότι υποχώρησε ελαφρώς το 2013 (σε όρουςδολαρίου: -0,5%, σε όρους ευρώ: -3,5%). Οι διε-θνείς τιµές των λοιπών βασικών εµπορευµάτωνυποχώρησαν περισσότερο (σε όρους δολαρίου:-1,5%, σε όρους ευρώ: -4,4%), ενώ εντονότεραµειώθηκε η τιµή των µετάλλων. Το 2014 ο ρυθ-µός αύξησης του παγκόσµιου εµπορίου αγαθώνκαι υπηρεσιών προβλέπεται να αυξηθεί σηµα-ντικά, σε 4,9%, παραµένοντας ωστόσο χαµη-λότερος από τα µέσα ιστορικά του επίπεδα(5,6% την περίοδο 1980-2012).

1.2 ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

Η οικονοµία της ζώνης του ευρώ ανέκαµψε τοβ’ τρίµηνο του 2013 µετά από έξι συνεχή τρί-µηνα υποχώρησης του ΑΕΠ, καθώς το οικονο-µικό κλίµα βελτιώνεται και η οικονοµική δρα-στηριότητα σταθεροποιείται στις οικονοµίεςπου αντιµετωπίζουν τις περισσότερες δυσχέ-ρειες, ενώ ο πληθωρισµός υποχώρησε περαι-τέρω τους τελευταίους µήνες. Συγκεκριµένα, ορυθµός αύξησης του ΑΕΠ διαµορφώθηκε στο0,3% το β’ τρίµηνο σε σχέση µε το α’ τρίµηνο,ως αποτέλεσµα θετικών ρυθµών µεταβολής τηςεγχώριας ζήτησης αλλά και των καθαρών εξα-γωγών, ενώ ο πληθωρισµός, µε βάση τονΕν∆ΤΚ, διαµορφώθηκε σε 0,9% το Νοέµβριο,σύµφωνα µε προσωρινά στοιχεία, από 0,7% τονΟκτώβριο και 1,1% το Σεπτέµβριο. Πρόσφαταστοιχεία για το γ’ τρίµηνο καταγράφουν επι-βράδυνση του ρυθµού αύξησης του ΑΕΠ σε0,1% έναντι του προηγούµενου τριµήνου.

Οι πρωτοβουλίες για την αντιµετώπιση τηςκρίσης χρέους (όπως η θέσπιση και ενεργο-ποίηση του µόνιµου µηχανισµού στήριξης τουΕυρωπαϊκού Μηχανισµού Σταθερότητας, ηανακοίνωση της δυνατότητας διενέργειαςΟριστικών Νοµισµατικών Συναλλαγών στιςδευτερογενείς αγορές κρατικών οµολόγωναπό την ΕΚΤ και η θέσπιση του ενιαίου επο-πτικού µηχανισµού) και για τον περιορισµότων µακροοικονοµικών ανισορροπιών,4 η προ-ώθηση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων και ηεξαιρετικά διευκολυντική νοµισµατική πολι-τική συνέβαλαν στη σταθεροποίηση και τησταδιακή ανάκαµψη. Ωστόσο, οι πιστωτικέςσυνθήκες παραµένουν ακόµη εµπόδιο για τηνοικονοµική δραστηριότητα σε αρκετές χώρες-µέλη και δυσχεραίνουν την πορεία προς βιώ-σιµη ανάπτυξη. Σταδιακή βελτίωση των πιστω-τικών συνθηκών στη ζώνη του ευρώ αναµένε-ται το 2014.

Σε όλες σχεδόν τις οικονοµίες της ζώνης τουευρώ συνεχίστηκε µε προσήλωση η πολιτικήππεερριιοορριισσµµοούύ ττωωνν δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκώώνν εελλλλεειιµµµµάάττωωννµε στόχο την εξάλειψη των κινδύνων από ταδηµόσια οικονοµικά και τη ρήξη του φαύλουκύκλου µεταξύ δηµοσιονοµικής θέσης, πραγ-µατικής οικονοµίας και χρηµατοπιστωτικούτοµέα. Το κυκλικά διορθωµένο δηµοσιονο-µικό έλλειµµα στο σύνολο της ζώνης του ευρώεκτιµάται ότι το 2013 περιορίστηκε σηµα-ντικά, στο 1,6% από 2,6% το προηγούµενοέτος, ενώ αναµένεται να περιοριστεί στο 1,3%το 2014. Λόγω της ύφεσης, το έλλειµµα τηςγενικής κυβέρνησης εκτιµάται ότι υποχώρησελιγότερο, στο 3,1% του ΑΕΠ το 2013 από3,7% το 2012, ενώ προβλέπεται περαιτέρωυποχώρηση το 2014. Το ακαθάριστο δηµόσιο


33 IMF, World Economic Outlook, Οκτώβριος 2013, Ειδική ανάλυσηεπί της αγοράς βασικών εµπορευµάτων, σελ. 25-28.

4 Η µείωση των εξωτερικών µακροοικονοµικών ανισορροπιών εντόςτης ζώνης του ευρώ αφορά κυρίως τις χώρες που προηγουµένωςεµφάνιζαν υψηλά ελλείµµατα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλα-γών, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία ―ταοποία σε ορισµένες περιπτώσεις όπως στην Ιρλανδία και την Ισπα-νία έχουν ήδη µετατραπεί σε πλεονάσµατα― και πολύ λιγότεροτις χώρες µε πλεονάσµατα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγώνόπως η Γερµανία και άλλες. Ως συνέπεια αυτών των εξελίξεων,το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών για το σύνολο της ζώνης τουευρώ εµφανίζει αυξανόµενο πλεόνασµα ως ποσοστό του ΑΕΠ τατελευταία χρόνια (βλ. επίσης το πρόσφατο World EconomicOutlook του ∆ΝΤ, Box 1.3 “External Rebalancing in the EuroΑrea”, Οκτώβριος 2013).

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 28

χρέος αυξήθηκε κατά σχεδόν 3 εκατοστιαίεςµονάδες στο 95,5% του ΑΕΠ το 2013, ενώεκτιµάται ότι θα σηµειώσει µικρότερη περαι-τέρω αύξηση το 2014.

Το 22001144 ο ρυθµός ανάπτυξης στη ζώνη τουευρώ αναµένεται να διαµορφωθεί στο 1,1%,από -0,4% το 2013 και -0,7% το 2012, ενώ οιδιαφορές στις οικονοµικές επιδόσεις των επι-µέρους χωρών αναµένεται να σµικρυνθούν,παραµένοντας ωστόσο πολύ µεγάλες, κυρίωςόσον αφορά το ποσοστό ανεργίας, το οποίογια το σύνολο της ζώνης του ευρώ προβλέπε-ται ότι θα µειωθεί µόνο οριακά σε 12,2% τουενεργού πληθυσµού από 12,3% το 2013. Οικαθαρές εξαγωγές καθώς και η αύξηση τωνεπενδύσεων και της ιδιωτικής κατανάλωσης―εν όψει και της προβλεπόµενης ηπιότερηςδηµοσιονοµικής προσαρµογής και αύξησηςτου διαθέσιµου εισοδήµατος― αναµένεται ναείναι οι πηγές της ανάπτυξης. Ο πληθωρισµόςπροβλέπεται να παραµείνει χαµηλός στο 1,1%σύµφωνα µε τις προβολές των εµπειρογνω-µόνων του Ευρωσυστήµατος.

Ως κκυυρριιόόττεερροοιι κκίίννδδυυννοοιι όσον αφορά τις προο-πτικές της ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ ανα-φέρονται τα ακόµη σχετικώς αδύναµα χρη-µατοπιστωτικά ιδρύµατα και η χρηµατοδοτικήστενότητα, αλλά και το ενδεχόµενο αδράνειαςστην προώθηση των αναγκαίων µεταρρυθµί-σεων στην οικονοµική διακυβέρνηση, ιδιαί-τερα σε σχέση µε τις νοµοθετικές πρωτοβου-λίες για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένω-σης, αλλά και των διαρθρωτικών µεταρρυθ-µίσεων στις επιµέρους χώρες-µέλη. Όσοναφορά τις αµιγώς οικονοµικές εξελίξεις, ηανατίµηση του ευρώ στη διάρκεια του τρέχο-ντος έτους, έναντι του δολαρίου αλλά και σεόρους σταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτι-µίας (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.3), αποτελεί µενένδειξη εµπιστοσύνης στο ενιαίο νόµισµα καιστις προοπτικές της ζώνης του ευρώ, ταυτό-χρονα όµως αυξάνει τις απαιτήσεις για βελ-τίωση της ανταγωνιστικότητας µέσω της αύξη-σης της παραγωγικότητας και της συνολικήςβελτίωσης της λειτουργίας των οικονοµιών τηςζώνης του ευρώ.

1.3 ΕΕ ΚΑΙ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ: ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Εξελίξεις στα προγράµµατα οικονοµικής προ-σαρµογής της Ελλάδος και άλλων χωρών τηςζώνης του ευρώ

Στις 13 Μαΐου και στις 8 Ιουλίου 2013 η Ευρω-οµάδα (Eurogroup) ενέκρινε τα αποτελέ-σµατα της δεύτερης και τρίτης αξιολόγησηςτου δδεεύύττεερροουυ ππρροογγρράάµµµµααττοοςς οοιικκοοννοοµµιικκήήςς ππρροο--σσααρρµµοογγήήςς ττηηςς ΕΕλλλλάάδδooςς, κρίνοντας ικανοποιη-τική την πρόοδο που έχει σηµειωθεί στην υλο-ποίηση των δηµοσιονοµικών και διαρθρωτι-κών µεταρρυθµίσεων του προγράµµατος, καιέλαβε την πολιτική απόφαση για την εκταµί-ευση των δύο δόσεων ύψους 7,5 δισεκ. ευρώ(εκ των οποίων 4,2 δισεκ ευρώ εκταµιεύθηκανµέσα στο Μάιο και τα υπόλοιπα τον Ιούνιο)και 3 δισεκ. ευρώ (εκ των οποίων 2,5 δισεκ.ευρώ εκταµιεύθηκαν τον Ιούλιο). Μέχρι τοτέλος του έτους, υπό την προϋπόθεση της υλο-ποίησης των προαπαιτούµενων δράσεων, ανα-µένεται εκταµίευση ποσού 1 δισεκ. ευρώ, πουαποτελείται από το υπόλοιπο της δόσης και


KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 29

από 500 εκατ. ευρώ από τη µεταβίβαση εσό-δων των κεντρικών τραπεζών της ζώνης τουευρώ από το Πρόγραµµα για τις Αγορές Τίτ-λων της ΕΚΤ.

Στις 15 Οκτωβρίου 2013 η Ευρωοµάδα συζή-τησε εκ νέου την πρόοδο του ελληνικού προ-γράµµατος και ανακοίνωσε ότι οι προσπά-θειες των ελληνικών αρχών για τη βελτίωσητου επιχειρηµατικού κλίµατος και της αντα-γωνιστικότητας έχουν αρχίσει να αποδίδουν.Ωστόσο, οι προκλήσεις παραµένουν και απαι-τούνται σηµαντικές µεταρρυθµίσεις στο δηµό-σιο τοµέα, ενώ τα επίπεδα χρέους παραµέ-νουν υψηλά. Η ανάγκη να σηµειωθεί πρόοδοςστις προαπαιτούµενες δράσεις του ελληνικούπρογράµµατος επιβεβαιώθηκε και από τιςδηλώσεις του προέδρου της Ευρωοµάδας στις14 Νοεµβρίου.

Στις 20 Ιουνίου 2013 το Συµβούλιο ΥπουργώνΟικονοµικών της ΕΕ έδωσε την τελική έγκρισηγια την απόφαση που είχε ληφθεί στο άτυποΣυµβούλιο Υπουργών Οικονοµικών στις 12Απριλίου για την επιµήκυνση κατά 7 χρόνιατης διάρκειας των δανείων της ΙΙρρλλααννδδίίααςς καιτης ΠΠοορρττοογγααλλίίααςς από το Ευρωπαϊκό ΤαµείοΧρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) καιαπό τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Χρηµατοοι-κονοµικής Σταθεροποίησης (EFSΜ). Η από-φαση έχει στόχο την εξοµάλυνση της πορείαςαποπληρωµής του δηµόσιου χρέους των δύοχωρών και τη στήριξη των προσπαθειών τουςγια πλήρη επιστροφή στις αγορές.

Στη συνέχεια, στις 15 Οκτωβρίου 2013, ότανη Ευρωοµάδα συζήτησε εκ νέου τα προγράµ-µατα οικονοµικής προσαρµογής των χωρώνµελών της ζώνης του ευρώ, συµφωνήθηκε ότιοι σσττρρααττηηγγιικκέέςς εεξξόόδδοουυ από τα προγράµµατατης Ιρλανδίας και της Ισπανίας ―το πρό-γραµµα της Ισπανίας αφορά τον τραπεζικότοµέα― θα συζητηθούν το Νοέµβριο, ενώ γιατην Πορτογαλία η συζήτηση για έξοδο από τοπρόγραµµα αναµένεται στις αρχές του 2014.

Πράγµατι, ένα µήνα αργότερα, στη συνάντησητης Ευρωοµάδας στις 14 Νοεµβρίου, επιβε-βαιώθηκε η έξοδος της ΙΙρρλλααννδδίίααςς µε την ολο-

κλήρωση της τελευταίας αξιολόγησης του προ-γράµµατος οικονοµικής προσαρµογής. ΗΙρλανδία αποχωρεί από το πρόγραµµα χωρίςτην ανάγκη επιπρόσθετης χρηµατοοικονοµικήςβοήθειας, µετά την οµαλοποίηση των επιτοκίωντων ιρλανδικών οµολόγων και έχοντας επιτύ-χει σηµαντική εξυγίανση του τραπεζικού τοµέα.

Στις 14 Νοεµβρίου ανακοινώθηκε επίσης ότιη ΙΙσσππααννίίαα θα αποχωρήσει από το πρόγραµµαστήριξης του τραπεζικού τοµέα µετά την ολο-κλήρωση της πέµπτης αξιολόγησης τον Ιανου-άριο του 2014. Σύµφωνα µε την ανακοίνωσητης Ευρωοµάδας, η κατάσταση του τραπεζι-κού τοµέα της Ισπανίας έχει βελτιωθεί σηµα-ντικά, όπως επιβεβαίωσαν και τα θετικά απο-τελέσµατα της αξιολόγησης της φερεγγυότη-τας των τραπεζών που διεξήγαγε η κεντρικήτράπεζα της Ισπανίας. Στην ανακοίνωσησηµειώνεται επίσης η σηµαντική πρόοδος στηνυλοποίηση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων,καθώς επίσης και η επίτευξη θετικών ρυθµώνανάπτυξης της ισπανικής οικονοµίας.

Στο πλαίσιο της συζήτησης για τα προγράµ-µατα οικονοµικής προσαρµογής που έλαβεχώρα κατά τη συνάντηση της Ευρωοµάδας στις14 Νοεµβρίου, ο πρόεδρός της J. Dijsselbloemαναφέρθηκε και στην ικανοποιητική πορείατου προγράµµατος της ΚΚύύππρροουυ, αναφορικά µετην επίτευξη των δηµοσιονοµικών στόχων καιτην πορεία ανακεφαλαιοποίησης και εξυ-γίανσης του χρηµατοπιστωτικού τοµέα.

Αποφάσεις των θεσµικών οργάνων για τηνολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης

Μετά την πολιτική συµφωνία το Μάρτιο του2013 για το θεσµικό πλαίσιο που θα διέπει τονεεννιιααίίοο εεπποοππττιικκόό µµηηχχααννιισσµµόό (ΕΕΜ), η νοµικήθεσµοθέτησή του ολοκληρώθηκε στις 15 Οκτω-βρίου µε την υιοθέτηση δύο κανονισµών απότο Συµβούλιο Υπουργών Οικονοµικών. ΟΕΕΜ θα τεθεί σε ισχύ έως το τέλος του 2014και η ενεργοποίησή του θα επιτρέψει την, υπόπροϋποθέσεις, ααππεευυθθεείίααςς αανναακκεεφφααλλααιιοοπποοίίηησσηηττρρααππεεζζώώνν από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Στα-θερότητας (EΜΣ). Προηγουµένως, στις 20 Ιου-νίου 2013, η Ευρωοµάδα είχε καταλήξει σε


KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 30

συµφωνία επί των γενικών αρχών µε βάση τιςοποίες ο ΕΜΣ θα µπορεί να προβαίνει στηναπευθείας ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών.Σύµφωνα µε τις γενικές αρχές, η ενεργοποίησητου εργαλείου αυτού, που έχει συνολικό όριο60 δισεκ. ευρώ, θα γίνεται εφόσον συντρέχουνσυγκεκριµένες προϋποθέσεις που καθιστούντη συµµετοχή του ΕΜΣ απαραίτητη για τη δια-σφάλιση της χρηµατοπιστωτικής σταθερότηταςτης ζώνης του ευρώ και µε τη συµµετοχή µείδια κεφάλαια του κράτους-µέλους που αιτεί-ται την ανακεφαλαιοποίηση, ώστε να υπάρχειεπιµερισµός επιβάρυνσης µεταξύ του κράτους-µέλους και του EΜΣ.

Επιπλέον, στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών γιατην τραπεζική ένωση το Συµβούλιο Υπουρ-

γών Οικονοµικών της ΕΕ συµφώνησε στις 27Ιουνίου 2013 σε σχέδιο οδηγίας για τοθεσµικό πλαίσιο που θα διέπει την εεξξυυγγίίααννσσηηππιισσττωωττιικκώώνν ιιδδρρυυµµάάττωωνν µε στόχο την ολοκλή-ρωση των διαπραγµατεύσεων µε το Ευρω-παϊκό Κοινοβούλιο έως το τέλος του 2013 καιτην επίσηµη έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοι-νοβουλίου στις αρχές του 2014. Το σχέδιοοδηγίας προβλέπει σειρά µέτρων για τηναντιµετώπιση ενδεχόµενων τραπεζικών κρί-σεων σε τρία στάδια: πρόληψη, έγκαιρηεπέµβαση και εξυγίανση, και αποτελεί τοπρώτο βήµα για τον ενιαίο µηχανισµό εξυ-γίανσης, για τη δηµιουργία του οποίου ανα-µένεται η συµφωνία πάνω σε πρόταση τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής που δηµοσιεύθηκετον Ιούλιο του 2013 (βλ. Πλαίσιο ΙΙ.1).


ΚΑΘ’ Ο∆OΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚH EΝΩΣΗ

Το 2013 υπήρξε σηµαντική πρόοδος όσον αφορά τη δηµιουργία της Τραπεζικής Ένωσης στη ζώνητου ευρώ. Η εγκαθίδρυση Τραπεζικής Ένωσης (α) εξασφαλίζει αποφυγή του κατακερµατισµούτων χρηµατοπιστωτικών αγορών και της συνακόλουθης αδυναµίας µετάδοσης της ενιαίας νοµι-σµατικής πολιτικής κατά οµοιόµορφο τρόπο σε όλα τα κράτη-µέλη, (β) προάγει την προστασίατων καταθετών και ενισχύει την εµπιστοσύνη στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστηµα, καθώς ανα-βαθµίζει την ποιότητα της προληπτικής εποπτείας, (γ) επιτρέπει να αποκοµιστούν περαιτέρωοφέλη από την Ενιαία Αγορά Χρηµατοπιστωτικών Υπηρεσιών, καθώς εξαλείφει τις διαφορέςως προς το ρυθµιστικό πλαίσιο για τον τραπεζικό τοµέα µεταξύ των κρατών-µελών.

Μετά την υπερψήφιση της πρότασης Κανονισµού για την ίδρυση Ενιαίου Εποπτικού Μηχανι-σµού στη ζώνη του ευρώ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Σεπτέµβριος 2013), το νοµοθέτηµααυτό, έχοντας λάβει και την τελική έγκριση του ECOFIN, δηµοσιεύθηκε στην Επίσηµη Εφηµε-ρίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έτσι τέθηκε σε ισχύ. Τούτο σηµαίνει ότι η ΕΚΤ θα αρχίσεινα ασκεί καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας το Νοέµβριο του 2014.

Προετοιµάζοντας την ανάληψη των εποπτικών της αρµοδιοτήτων, η ΕΚΤ, µε τη συνεργασία τωνεθνικών αρχών που ασκούν αυτή τη στιγµή προληπτική εποπτεία στο τραπεζικό σύστηµα, ξεκί-νησε πρόσφατα τη διενέργεια συνολικής αξιολόγησης των σηµαντικών πιστωτικών ιδρυµάτωνστη ζώνη του ευρώ. Αξιολογούνται οι κίνδυνοι στους οποίους είναι εκτεθειµένες οι εν λόγω τρά-πεζες και η ποιότητα των περιουσιακών τους στοιχείων, ενώ θα διεξαχθεί και άσκηση προσο-µοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress test). Η αξιολόγηση αποσκοπεί στην προαγωγή της δια-φάνειας, ώστε να εντοπιστεί πού είναι αναγκαία η εφαρµογή διορθωτικών µέτρων προκειµένουνα θωρακιστεί η εµπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστηµα της ζώνης του ευρώ.

Περαιτέρω περιορισµός της αβεβαιότητας, ενίσχυση του ελέγχου που ασκεί η αγορά στις επι-χειρηµατικές επιλογές των πιστωτικών ιδρυµάτων και αποκατάσταση τόσο της εµπιστοσύνης στο

Πλαίσιο II.1

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 31


τραπεζικό σύστηµα όσο και της δυνατότητάς του να στηρίξει µε χρηµατοδότηση την πραγµατικήοικονοµία θα επιτευχθούν µέσω του προκαθορισµού διαδικασιών ανάκαµψης και εξυγίανσηςπιστωτικών ιδρυµάτων τα οποία αντιµετωπίζουν δυσκολίες ή δεν είναι βιώσιµα. Έχουν καταρ-τιστεί δύο σηµαντικές σχετικές νοµοθετικές προτάσεις και προχωρεί η έγκρισή τους από τα αρµό-δια ευρωπαϊκά όργανα.

Η πρόταση Οδηγίας για τη Θέσπιση Πλαισίου για την Εξυγίανση Πιστωτικών Ιδρυµάτων και Επι-χειρήσεων Επενδύσεων έλαβε την αρχική έγκριση του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, κατόπιν συµ-φωνήθηκε στο ECOFIN (Ιούνιος 2013) και επί του παρόντος συζητείται µε το Ευρωπαϊκό Κοι-νοβούλιο στο πλαίσιο της διαδικασίας των τριµερών συνοµιλιών (“trilogues”). Η προτεινόµενηΟδηγία έχει στόχο να διασφαλίσει ότι οι αρµόδιες αρχές θα διαθέτουν όλα τα αναγκαία µέσαπροκειµένου να παρεµβαίνουν αποτελεσµατικά τόσο πριν σωρευθούν προβλήµατα σε πιστωτικάιδρύµατα όσο και σε περίπτωση που τα προβλήµατα έχουν προχωρήσει και θα πρέπει να εφαρ-µοστούν µέτρα εξυγίανσης. Ακόµη και όταν η χρηµατοοικονοµική κατάσταση µιας τράπεζας επι-δεινωθεί τόσο ώστε να µην µπορεί να αποκατασταθεί, η Οδηγία θα εξασφαλίζει τη συνέχιση τωνλειτουργιών κρίσιµης σηµασίας της τράπεζας. Η προτεινόµενη Οδηγία στοχεύει να διασφαλί-σει ότι το κόστος της εξυγίανσης των χρεοκοπηµένων τραπεζών θα βαρύνει κυρίως τους µετό-χους και τους πιστωτές τους και όχι τους φορολογουµένους. Ειδικότερα, η πρόταση Οδηγίας προ-βλέπει, µεταξύ άλλων, και το µέτρο “διάσωση µε ίδια µέσα” (bail-in), κατ’ αρχάς σε ένα περι-βάλλον όπου κάθε κράτος-µέλος διατηρεί τη δική του εθνική αρχή εξυγίανσης και το δικό τουαντίστοιχο ταµείο. Όταν θα εφαρµόζεται αυτό το µέτρο, οι καταθέτες που είναι φυσικά πρόσωπαή µικροµεσαίες επιχειρήσεις θα αντιµετωπίζονται προνοµιακά έναντι των υπόλοιπων πιστωτώνκαι µετόχων της τράπεζας. Αναµφισβήτητα, οι καταθέσεις µέχρι 100.000 ευρώ θα είναι πλήρωςεγγυηµένες, καθώς τυχόν ζηµία που θα έπρεπε να επωµιστούν στο πλαίσιο της διαδικασίας τηςεξυγίανσης θα απορροφάται από τα ταµεία εγγύησης καταθέσεων των κρατών-µελών.

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε (Ιούλιος 2013) νοµοθετική πρόταση για τον ΕνιαίοΜηχανισµό Εξυγίανσης στη ζώνη του ευρώ. Ο θεσµός αυτός θα συµπληρώσει τον Ενιαίο Επο-πτικό Μηχανισµό, καθώς θα διασφαλίζει ότι αν, παρά την αυστηρότερη εποπτεία, µια τράπεζααντιµετωπίσει σοβαρές δυσχέρειες, η εξυγίανσή της θα αντιµετωπιστεί µε αποτελεσµατικό τρόποκαι µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος για τους φορολογουµένους. Oι αποφάσεις για τη λήψηµέτρων εξυγίανσης προβληµατικών τραπεζών ή τη θέση τους σε εκκαθάριση θα λαµβάνονται µεταχύτητα κεντρικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο – κάτι ιδιαίτερα αναγκαίο στην περίπτωση των τρα-πεζικών οµίλων µε διασυνοριακή παρουσία.

Η εξυγίανση θα χρηµατοδοτείται (π.χ. παροχή εγγυήσεων σε πιθανούς αγοραστές ενός πιστω-τικού ιδρύµατος υπό εξυγίανση, κατ’ εξαίρεση κάλυψη ζηµιών, παροχή κεφαλαίου) από το Ενι-αίο Ταµείο Εξυγίανσης, στο οποίο θα συνεισφέρουν εκ των προτέρων (όχι δηλ. µόνο µετά τηνκατάρρευση τράπεζας) τα πιστωτικά ιδρύµατα, εξασφαλίζοντας έτσι σχετική επάρκεια πόρων.Εάν αποδειχθεί ότι αυτό δεν είναι αρκετό, το σχέδιο Κανονισµού προβλέπει τη δυνατότητα ταπιστωτικά ιδρύµατα να καταβάλλουν έκτακτες εισφορές ή ακόµη και το δανεισµό του ΕνιαίουΤαµείου Εξυγίανσης από τρίτους (όπως εθνικές κυβερνήσεις, χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα κ.ά.).Πάντως, µε την εφαρµογή της αρχής της διάσωσης µε ίδια µέσα, δεν θα κινητοποιούνται κεφά-λαια από το Ταµείο Εξυγίανσης, συµπεριλαµβανοµένων των δηµόσιων πόρων που αυτό θα είναιδυνατόν να αντλήσει (συνεπώς οι φορολογούµενοι δεν θα επιβαρύνονται ούτε καν προσωρινά)για να καλυφθούν ζηµίες σε περίπτωση πτώχευσης πιστωτικού ιδρύµατος, εάν προηγουµένωςδεν αποµειωθεί η αξία των απαιτήσεων κατά πρώτον των µετόχων του πιστωτικού ιδρύµατος καικατά δεύτερον των ανασφάλιστων και άλλων επιλεγµένων πιστωτών κ.λπ. Εξάλλου, τον Οκτώ-

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 32

Στις 15 Νοεµβρίου 2013 το Συµβούλιο Υπουρ-γών Οικονοµικών της ΕΕ συζήτησε την πρό-ταση κανονισµού για τη δηµιουργία ενιαίουµηχανισµού εξυγίανσης, συµπεριλαµβανοµέ-νου ενός ενιαίου ταµείου εξυγίανσης, µεστόχο να επιτευχθεί συµφωνία στο Συµβούλιοέως το τέλος του 2013. Ο ενιαίος µηχανισµόςεξυγίανσης θα καλύπτει όλες τις τράπεζες τωνκρατών-µελών της ζώνης του ευρώ και όσωνκρατών-µελών της ΕΕ επιθυµούν να συµµε-τάσχουν και αναµένεται να λειτουργήσει τονΙανουάριο του 2015.

Αναφορικά µε τα τραπεζικά θέµατα, στις 14και 15 Νοεµβρίου 2013 η Ευρωοµάδα και τοΣυµβούλιο Υπουργών Οικονοµικών της ΕΕσυζήτησαν επίσης τις δυνατότητες των εθνι-κών ανασταλτικών µηχανισµών (backstops) ενόψει και των ασκήσεων προσοµοίωσηςακραίων καταστάσεων (stress tests) της ΕΚΤπου θα πραγµατοποιηθούν το 2014. Σύµφωναµε την απόφαση του Συµβουλίου ΥπουργώνΟικονοµικών της ΕΕ, στην περίπτωση πουδιαπιστωθεί έλλειµµα κεφαλαίου σε συνέχειατων ασκήσεων προσοµοίωσης, θα πρέπει κατ’


βριο του 2013 το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο επιβεβαίωσε ότι θα υφίσταται δυνατότητα άµεσης ανα-κεφαλαιοποίησης τραπεζών από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Σταθερότητας (ESM). Επί του παρό-ντος η νοµοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συζητείται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβού-λιο. Ελπίζεται ότι µέχρι το τέλος του 2013 θα έχει επιτευχθεί σχετική πολιτική συµφωνία µεταξύτων Υπουργών Οικονοµικών.

Το Νοέµβριο του 2013 η ΕΚΤ εξέδωσε νοµική γνώµη υποστηρίζοντας την αναγκαιότητα του Ενι-αίου Μηχανισµού Εξυγίανσης και της ενεργοποίησής του από 1ης Ιανουαρίου του 2015. Η νοµικήγνώµη της ΕΚΤ επιχειρηµατολογεί υπέρ της θέσπισης του εργαλείου της διάσωσης µε ίδια µέσαπριν από το 2018 (δηλ. πριν από την ηµεροµηνία η οποία προσδιορίζεται στο σχέδιο της Οδη-γίας που προαναφέρθηκε). Η ΕΚΤ επίσης υποστηρίζει την αναγκαιότητα να υπάρξει ρητή πρό-βλεψη για δυνατότητα παροχής δανειακών κεφαλαίων προς το Ενιαίο Ταµείο Εξυγίανσης απόκάποιο χρηµατοδοτικό σχήµα σε ευρωπαϊκό επίπεδο µε βάση δηµόσιους πόρους.

Η θεσµοθέτηση αποτελεσµατικών διαδικασιών εξυγίανσης θα συµβάλει στη διάρρηξη του φαύ-λου κύκλου ο οποίος δηµιούργησε εξ υπαρχής ή επέτεινε την κρίση στην Ευρώπη: στο πλαίσιοτου κύκλου αυτού η στήριξη προβληµατικών τραπεζών από τις κρατικές αρχές επιβάρυνε τα δηµό-σια οικονοµικά µε συνέπεια µείωση της αξίας των κρατικών χρεογράφων στα χαρτοφυλάκια τωντραπεζών και εξ αυτού του λόγου περαιτέρω ζηµίες για πολλά πιστωτικά ιδρύµατα.

Τέλος, πρέπει να επισηµανθεί ότι η Τραπεζική Ένωση θα ολοκληρωθεί µόνον όταν θεσπιστείενιαίο σύστηµα εγγύησης καταθέσεων,1 ώστε οι καταθέσεις σε πιστωτικά ιδρύµατα σε δια-φορετικά κράτη-µέλη να χαρακτηρίζονται ως χρηµατοοικονοµικά στοιχεία από τον ίδιο βαθµόασφαλείας.

Η Τραπεζική Ένωση αναµένεται να ενισχύσει την εµπιστοσύνη των διεθνών αγορών στο ελλη-νικό τραπεζικό σύστηµα και στο µέτρο τούτο να συµβάλει στη βελτίωση των συνθηκών χρηµα-τοδότησης των εγχώριων πιστωτικών ιδρυµάτων. Οι δυνατότητες των ελληνικών τραπεζών νααντλήσουν πόρους από τις διεθνείς αγορές χρήµατος και κεφαλαίων θα διευρυνθούν, εξέλιξηπου θα µεταφρασθεί σε αύξηση της διαθεσιµότητας και υποχώρηση του κόστους χρηµατοδότη-σης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στη χώρα µας.

1 Την άποψη αυτή υπενθύµισε πρόσφατα ο B. Coeuré, Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ σε οµιλία του στις 23 Μαΐου 2013µε τίτλο “The Single Resolution Mechanism: Why it is needed.” Η Financial Stability Review της ΕΚΤ του Νοεµβρίου 2013 χαρακτη-ρίζει ως πρώτο βήµα προς την επίτευξη του µεσοπρόθεσµου στόχου της σύστασης ενιαίου ευρωπαϊκού ταµείου εγγύησης καταθέσεωντην υπό εξέλιξη διαδικασία τριµερών συνοµιλιών µε σκοπό την αναθεώρηση της Οδηγίας για τα συστήµατα εγγύησης καταθέσεων.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 33

αρχήν να διερευνηθεί η δυνατότητα άντλησηςκεφαλαίων από ιδιωτικούς πόρους. Εφόσονδεν επιτευχθεί επαρκής χρηµατοδότηση µέσωτων αγορών, οι τράπεζες θα ανακεφαλαιο-ποιηθούν κάνοντας χρήση, κατά πρώτον, τωνκρατικών εργαλείων ανακεφαλαιοποίησης µεβάση τους ευρωπαϊκούς κανόνες περί κρατι-κών ενισχύσεων. Κατά δεύτερον, στην περί-πτωση που τα κρατικά µέσα διασφάλισης δενεπαρκούν, θα ενεργοποιηθούν τα σχετικάευρωπαϊκά εργαλεία και, συγκεκριµένα για τακράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ, ο Ευρωπαϊ-κός Μηχανισµός Σταθερότητας, ο οποίος,εφόσον έχει ενεργοποιηθεί ο ενιαίος εποπτι-κός µηχανισµός, θα µπορεί να προβεί στηναπευθείας ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών.

Αποφάσεις των θεσµικών οργάνων για τις λοι-πές ευρωπαϊκές πολιτικές

Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις 27-28 Ιουνίου2013 συµφώνησε σε µία συνολική προσέγγισηγια την κκααττααπποολλέέµµηησσηη ττηηςς ααννεερργγίίααςς ττωωνν ννέέωωνν,η οποία βασίζεται στην επιτάχυνση συγκε-κριµένων πρωτοβουλιών µε στόχο τη δηµι-ουργία θέσεων εργασίας και την αύξηση τηςκινητικότητας των νέων. Επίσης το Ευρω-παϊκό Συµβούλιο συζήτησε τρόπους για τηντόνωση των επενδύσεων και δροµολόγησε έναεπενδυτικό σχέδιο για τη στήριξη των µµιικκρροο--µµεεσσααίίωωνν εεππιιχχεειιρρήήσσεεωωνν και της χρηµατοδότησηςτης πραγµατικής οικονοµίας µέσω της Ευρω-παϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Στη συνέχεια,στις 25 Οκτωβρίου, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιοδήλωσε ότι τα νέα εργαλεία στήριξης τωνµικροµεσαίων επιχειρήσεων θα πρέπει να λει-τουργήσουν από τον Ιανουάριου του 2014.Στις 27-28 Ιουνίου το Ευρωπαϊκό Συµβούλιοολοκλήρωσε το ΕΕυυρρωωππααϊϊκκόό ΕΕξξάάµµηηννοο εγκρίνο-ντας τις συστάσεις ανά χώρα για τα προ-γράµµατα σταθερότητας και σύγκλισης και ταεθνικά προγράµµατα µεταρρυθµίσεων.

Στη σύνοδο στις 24-25 Οκτωβρίου 2013 τοΕυρωπαϊκό Συµβούλιο επιβεβαίωσε ότι ηη κκαατταα--πποολλέέµµηησσηη ττηηςς ααννεερργγίίααςς ττωωνν ννέέωωνν εξακολουθείνα αποτελεί βασικό στόχο της στρατηγικής τηςΕΕ για την προώθηση της ανάπτυξης, της αντα-γωνιστικότητας και της απασχόλησης. Υπεν-

θύµισε ότι η Πρωτοβουλία για την Απασχόλησητων Νέων πρέπει να τεθεί σε πλήρη εφαρµογήέως τον Ιανουάριο του 2014, ώστε να καταστείδυνατόν να διενεργηθούν οι πρώτες εκταµιεύ-σεις προς τους δικαιούχους, και κάλεσε τακράτη-µέλη να καταβάλουν κάθε δυνατή προ-σπάθεια προς τον σκοπό αυτό. Επίσης, τοΕυρωπαϊκό Συµβούλιο συζήτησε την ανάγκη ναδηµιουργηθεί µία ενιαία ψηφιακή αγορά έωςτο 2015 και να γίνουν οι απαραίτητες επενδύ-σεις και τροποποιήσεις στο ρυθµιστικό πλαίσιοπου θα επιτρέψουν την αξιοποίηση της ψηφια-κής οικονοµίας µε στόχο την αύξηση της παρα-γωγικότητας και τη δηµιουργία νέων οικονο-µικών δραστηριοτήτων. Το Ευρωπαϊκό Συµ-βούλιο υπογράµµισε τη σηµασία των ψηφιακώνεφαρµογών και για τον εκσυγχρονισµό τηςδηµόσιας διοίκησης και επίσης την ανάγκηανάπτυξης των απαραίτητων δεξιοτήτων απότους πολίτες και τις επιχειρήσεις, καθώς καιτην ανάγκη βελτίωσης του πλαισίου ανάπτυξηςτης καινοτοµίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Την 1η Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Ένωση διευ-ρύνθηκε µε την προσχώρηση της Κροατίας καιαριθµεί πλέον 28 κράτη-µέλη.

Στις 9 Ιουλίου το Συµβούλιο Υπουργών Οικο-νοµικών της ΕΕ υιοθέτησε απόφαση για τηνέέννττααξξηη ττηηςς ΛΛεεττττοοννίίααςς στη νοµισµατική ένωση,από την 1η Ιανουαρίου 2014.

Τέλος, στις 19 Νοεµβρίου 2013 εγκρίθηκε επι-σήµως από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τοπποολλυυεεττέέςς δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκόό σσχχέέδδιιοο ττηηςς ΕΕΕΕ γγιιαα ττηηννππεερρίίοοδδοο 22001144--22002200. Το σχέδιο προβλέπει τηδιοχέτευση περίπου 1 τρισεκ. ευρώ, µε προ-τεραιότητα σε επενδύσεις µε στόχο την ανά-πτυξη και τη δηµιουργία θέσεων εργασίας στοπλαίσιο της στρατηγικής “Ευρώπη 2020”. Γιατην Ελλάδα αναµένονται για την περίοδο2014-2020 16,3 δισεκ. ευρώ από τα διαρθρω-τικά ταµεία,5 καθώς και περίπου 18 δισεκ.ευρώ (τρέχουσες τιµές) για αγροτικές εισο-δηµατικές ενισχύσεις και κονδύλια για τηναναδιάρθρωση της υπαίθρου.


55 Σε αυτά αναµένεται να προστεθούν 2 δισεκ. ευρώ το 2016 µετάτην επανεξέταση των κατανοµών των κονδυλίων µε βάση νεότεραστοιχεία για το ΑΕΠ.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 34

2 ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ (ΝΑ)ΕΥΡΩΠΗΣ6

Σε αντίθεση µε την εικόνα του 2012, οι οικο-νοµίες των χωρών της ΝΑ Ευρώπης παρου-σίασαν θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης τοπρώτο εξάµηνο του τρέχοντος έτους. Οι ρυθ-µοί ανόδου του ΑΕΠ ενισχύθηκαν, ιδιαίτερατο β’ τρίµηνο, κυρίως στην ΠΓ∆Μ, το Μαυ-ροβούνιο και την Τουρκία. Οι κύριοι παρά-γοντες που οδήγησαν στην αλλαγή τάσης δενείναι οµοιόµορφοι σε όλη την περιοχή. ΣτηΣερβία και το Μαυροβούνιο η ανάπτυξη στη-ρίζεται στις εξαγωγές, ενώ στην Αλβανία στιςδηµόσιες δαπάνες και στην Τουρκία στηνιδιωτική κατανάλωση. Με εξαίρεση ίσως τηΣερβία. όπου το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκεστο επίπεδο του 24,1% το Μάρτιο του 2013(22,4% το ∆εκέµβριο του 2012), οι υπόλοιπεςχώρες παρουσιάζουν σηµάδια βελτίωσης ήτουλάχιστον σταθεροποίησης των ευκαιριώναπασχόλησης.7

Οι δείκτες τιµών στις περισσότερες χώρεςπαρουσιάζουν πτωτική τάση, κυρίως λόγω τηςυποτονικής εγχώριας ζήτησης και της υποχώ-ρησης των διεθνών τιµών του πετρελαίου καιτων πρώτων υλών.

Στις υποψήφιες χώρες για ένταξη στην ΕΕ(εκτός της Τουρκίας), από το α’ τρίµηνο τουέτους τα ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγώνµειώθηκαν χάρη στην υποτονικότητα της εγχώ-ριας κατανάλωσης, που περιόρισε τις εισαγω-γές, σε συνδυασµό µε τη σχετική ανάκαµψη τηςεξωτερικής ζήτησης, που βελτίωσε τις εξαγω-γικές τους επιδόσεις. Η τάση αυτή συνεχίστηκεκαι το β’ τρίµηνο του έτους, κυρίως στη Βοσνία-


66 Η ανάλυση για τις οικονοµίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ανα-φέρεται στις εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλ-γαρία, Μαυροβούνιο, Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία τηςΜακεδονίας (ΠΓ∆Μ), Ρουµανία, Σερβία και Τουρκία.

77 ∆εδοµένης της χρονικής υστέρησης που παρατηρείται στην προ-σαρµογή του επιπέδου απασχόλησης ως προς το προϊόν, οι συν-θήκες στην αγορά εργασίας στις Βαλκανικές χώρες, µε εξαίρεσητην Τουρκία, συνεχίζουν να ασκούν ανασχετική επίδραση στηνιδιωτική κατανάλωση των χωρών αυτών.

Αλβανία1 1,6 1,1 1,8 2,5 2,0 1,2 2,2 2,7 -10,8 -10,4 -9,4 -9,0 16,2 17,0 58,3 55,6 21,7 24,4

Βοσνία-Ερζεγοβίνη1 -0,9 - 0,5 2,0 2,1 0,0 1,8 1,8 -9,2 -7,5 -8,7 -7,9 14,1 14,9 119,6 116,5 12,7 14,3

Βουλγαρία 0,8 -0,2 0,5 1,5 2,4 -0,7 0,5 1,4 -1,3 0,6 0,3 0,0 16,6 17,0 97,7 89,8 16,6 16,6

Μαυροβού-νιο

-2,5 3,4 1,9 2,3 4,1 2,2 2,0 2,1 -18,6 -16,1 -16,9 -16,3 14,7 13,4 118,2 118,3 17,6 18,8

ΠΓ∆Μ -0,4 3,9 2,1 2,5 3,3 2,8 3,0 2,7 -3,0 -3,4 -4,5 -5,3 17,1 20,1 89,4 89,2 10,1 12,3

Ρουµανία 0,7 0,5 2,2 2,1 3,4 3,7 3,3 2,5 -4,0 - -1,2 -1,5 14,6 14,7 114,5 109,1 18,2 20,3

Σερβία -1,7 0,2 1,7 1,5 7,3 7,3 8,2 4,9 -10,2 -6,8 -4,9 -4,7 19,9 20,4 129,0 122,7 18,6 19,9

Τουρκία 2,2 4,4 3,5 3,0 9,0 8,2 7,7 7,2 -5,8 -6,6 -7,0 -6,6 17,9 16,3 103,0 109,6 3,2 3,3

ΧώραΑΕΠ (ετήσιεςµεταβολές %)

Πληθωρισµός(µέσος, ετήσιες µεταβολές %)

Ισοζύγιο τρεχουσώνσυναλλαγών (% του ΑΕΠ)

∆είκτης κεφαλαιακής

επάρκειας (%)

Λόγος δανείωνπρος κατα-θέσεις (%)

∆άνεια σεκαθυστέρηση

(%)

2012β’ τρ.2013 2013 2014 2012

Αύγ.2013 2013 2014 2012

β’ τρ.2013 2013 2014 2012

Ιούν.2013 2012

Αύγ.2013 2012

Ιούν.2013

Πίνακας ΙΙ.2 Βασικοί µακροοικονοµικοί και τραπεζικοί δείκτες των χωρών της ΝΑ Ευρώπης

Πηγές: European Commission, European Economic Forecasts, Autumn 2013, EU Candidate & Pre-accession Countries Economic Quarterly,CCEQ, 3/2013 και εθνικές κεντρικές τράπεζες.1 Οι προβλέψεις 2013-2014 για την Αλβανία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη προέρχονται από το IMF, World Economic Outlook, April 2013.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 35

Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία.8

Αντίθετα, στην Τουρκία φαίνεται να διευρύνε-ται και πάλι το έλλειµµα µετά τη σηµαντική µεί-ωση του προηγούµενου έτους (βλ. Πίνακα ΙΙ.2).

Στο µέτωπο των δηµόσιων οικονοµικών οι εξε-λίξεις δεν είναι τόσο ενθαρρυντικές. Οι σοβα-ρές αποκλίσεις από τους ετήσιους στόχουςέχουν οδηγήσει σε αρκετές περιπτώσεις σεαναθεώρηση των ετήσιων προϋπολογισµών.Στην ΠΓ∆Μ η αναθεώρηση (από 3,6% σε3,9% του ΑΕΠ) κρίθηκε αναγκαία µετά τηνυπερκάλυψη, σε ποσοστό άνω του 80%, τουστόχου του ετήσιου δηµοσιονοµικού ελλείµ-µατος από τον Αύγουστο. Στην Αλβανία οαρχικός κρατικός προϋπολογισµός είχε ξεπε-ραστεί κατά 11% τον Αύγουστο, λόγω τωναυξηµένων κρατικών δαπανών σε συνδυασµόµε µειωµένα έσοδα (τυπική προεκλογική χρο-νιά). Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο ταδηµόσια ελλείµµατα βρέθηκαν αρκετά νωρίςεκτός τροχιάς, µε αποτέλεσµα να υπάρξουναναθεωρήσεις προς τα άνω. Η εικόνα διαφο-ροποιείται στην Τουρκία και τη Βοσνία-Ερζε-γοβίνη, όπου, ιδιαίτερα στη δεύτερη, ο προϋ-πολογισµός παρουσίασε πλεόνασµα το πρώτοεξάµηνο του έτους ίσο µε 0,4% του ΑΕΠ.

Η επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επέ-κτασης συνεχίστηκε και το β’ τρίµηνο τουέτους, µε εξαίρεση την Τουρκία. Η τάση αυτήοφείλεται σε παράγοντες που συνδέονται τόσοµε την πλευρά της ζήτησης όσο και µε τηνπλευρά της προσφοράς δανείων. Ο αναιµικόςχαρακτήρας της ανάκαµψης περιορίζει σηµα-ντικά τη ζήτηση νέων πιστώσεων, ενώ ταυψηλά ποσοστά µη εξυπηρετούµενων δανείων(βλ. στοιχεία στον Πίνακα ΙΙ.2) σε συνδυασµόµε την τάση απόσυρσης µέρους των κεφα-λαίων των ισχυρών ευρωπαϊκών τραπεζικώνοµίλων από την περιοχή9 δυσκολεύουν τηνπιστωτική επέκταση των τραπεζών. Η κατά-σταση φαίνεται να βρίσκεται υπό έλεγχο,καθώς τα τελευταία στοιχεία10 καταδεικνύουναφενός ότι η εκροή κεφαλαίων συνεχίζεταιαλλά ακολουθεί ηπιότερους ρυθµούς και αφε-τέρου οι εγχώριες τράπεζες στρέφονται στα-διακά σε εσωτερικές πηγές χρηµατοδότησης,όπως είναι οι εγχώριες καταθέσεις.

Σύµφωνα µε τις προβλέψεις της ΕυρωπαϊκήςΕπιτροπής και του ∆ιεθνούς ΝοµισµατικούΤαµείου, η ανάκαµψη των οικονοµιών τηςπεριοχής θα συνεχιστεί και το 2014. Βέβαια,σηµαντικός παράγοντας των εξελίξεων θαείναι ο βαθµός και η ταχύτητα οµαλοποίησηςτων εξωτερικών αγορών και ιδιαίτερα αυτώντης ζώνης του ευρώ, η οποία είναι ο κύριοςεµπορικός εταίρος των χωρών της περιοχής.Επίσης, η συνέχιση της τάσης των χαµηλώνπληθωριστικών πιέσεων και της συρρίκνωσηςτων εξωτερικών ελλειµµάτων (µε εξαίρεση τηνΤουρκία) φαίνεται να είναι το κυρίαρχο σενά-ριο και για το επόµενο έτος (βλ. Πίνακα ΙΙ.2).Το πρόβληµα της αδύναµης πιστωτικής επέ-κτασης σε συνδυασµό µε τα υψηλά ποσοστά µηεξυπηρετούµενων δανείων (µε εξαίρεση τηνΤουρκία) θα συνεχίσουν να λειτουργούν ανα-σχετικά, περιορίζοντας τη δυναµική ανάπτυξηςτων οικονοµιών τους και διευρύνοντας τα περι-θώρια για νοµισµατική χαλάρωση.

3 Η ΕΝΙΑΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Κατά τη διάρκεια του 2013 το ∆ιοικητικό Συµ-βούλιο της ΕΚΤ µείωσε το επιτόκιο στις πρά-ξεις κύριας αναχρηµατοδότησης και το επι-τόκιο στη διευκόλυνση οριακής αναχρηµατο-δότησης του Ευρωσυστήµατος (βλ. ΠίνακαΙΙ.3), καθώς εκτίµησε ότι οι πληθωριστικέςπιέσεις υποχωρούσαν, δεδοµένης της εξα-σθένησης της οικονοµικής δραστηριότητας


88 Η µακροβιότητα τέτοιου είδους προσαρµογών ίσως αποδειχθείαρκετά εύθραυστη, καθώς στηρίζεται σε σηµαντικό βαθµό στηνυποτονική εσωτερική ζήτηση, χωρίς βέβαια να παραβλέπεται ησχετική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τιµών που επιτυγχά-νεται κυρίως λόγω του περιορισµού του κόστους εργασίας.

99 Σύµφωνα µε το παρατηρητήριο της Βιέννης (CESEE DeleveragingMonitor, November 2012), η σωρευτική απόσυρση κεφαλαίων(από τα µέσα του 2011) από την ευρύτερη περιοχή της κεντροα-νατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης (εκτός της Τουρκίας καιτης Ρωσίας) εκτιµάται ότι ξεπέρασε το 4% του ΑΕΠ. Μάλιστα σεορισµένες περιπτώσεις, π.χ. στη Βουλγαρία και τη Σερβία, η ενλόγω απόσυρση ξεπέρασε το 7%.

1100 Οι τάσεις απόσυρσης κεφαλαίων φαίνεται να συνεχίζονται, αλλάµε ιδιαίτερα χαµηλούς ρυθµούς και λαµβάνουν µάλλον επιλεκτικόχαρακτήρα, καθώς οι ευρωπαϊκοί όµιλοι διαφοροποιούν τη στρα-τηγική τους από χώρα σε χώρα. Τελευταίες έρευνες επιβεβαιώ-νουν τη βασική τους επιλογή για συνέχιση της δραστηριοποίησήςτους στην περιοχή και µάλιστα µε στόχο την ενδυνάµωση τηςπαρουσία τους σε ορισµένες χώρες (Monitoring Deleveraging andCredit in CESEE, Klingen C. (IMF) & Revoltela, D. (EIB), ViennaInitiative ΙΙ Forum, October 2013).

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 36

και της διατήρησης της νοµισµατικής επέ-κτασης σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Το Νοέµ-βριο του 2013 το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ επιβεβαίωσε τις ενδείξεις για τη µελ-λοντική κατεύθυνση της ενιαίας νοµισµατικήςπολιτικής (forward guidance) που είχε δώσειτους προηγούµενους µήνες. Τότε είχε ανα-κοινώσει ότι τα βασικά επιτόκια είτε θα δια-τηρούνταν σταθερά είτε θα µειώνοντανπεραιτέρω (όπως συνέβη στην πράξη). Έτσι,το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ διαβεβαί-ωσε ότι τα επιτόκια θα παραµείνουν σε πολύχαµηλά επίπεδα για παρατεταµένο χρονικόδιάστηµα, δεδοµένων των δυσµενών µακρο-οικονοµικών συνθηκών. Με τη διατήρησηπολύ χαµηλών επιτοκίων και την προσφοράάφθονης ρευστότητας στο τραπεζικόσύστηµα, η νοµισµατική πολιτική του Ευρω-συστήµατος θα υποβοηθήσει τη σταδιακήοικονοµική ανάκαµψη στη ζώνη του ευρώ.

Όσον αφορά τις προοπτικές του πληθωρισµούστη ζώνη του ευρώ, το ∆ιοικητικό Συµβούλιοτης ΕΚΤ αναµένει ότι αυτός θα παραµείνεισυγκρατηµένος µεσοπρόθεσµα, καθώς η συνο-λική ζήτηση είναι υποτονική και η οικονοµικήδραστηριότητα ανακάµπτει µε βραδύ ρυθµό.Συγκεκριµένα επισηµάνθηκε ότι πρόκειται ναµεσολαβήσει µακρό χρονικό διάστηµα µε πολύχαµηλό πληθωρισµό προτού ο ρυθµός αύξησηςτων τιµών στη ζώνη του ευρώ να προσεγγίσεισταδιακά το 2%. Σύµφωνα µε τις µακροοικο-νοµικές προβολές των εµπειρογνωµόνων τουΕυρωσυστήµατος του ∆εκεµβρίου του 2013, οπληθωρισµός σε ετήσια βάση θα διαµορφωθείσε 1,1% το 2014 και 1,3% το 2015.

Τέλος, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤσηµείωσε την πρόοδο που έχει συντελεστεί σεσύγκριση µε το καλοκαίρι του 2012 (δηλ. τηναµέσως προηγούµενη της θεσµοθέτησης των


Πίνακας IΙ.3 Προσαρµογές των βασικών επιτοκίων του Ευρωσυστήµατος

(ποσοστά % ετησίως)

Ηµεροµηνία µεταβολής επιτοκίων1

Πάγια διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων

Πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης

(δηµοπρασίες σταθερού επιτοκίου)

Πάγια διευκόλυνση

οριακής χρηµατοδότησης

2009 21 Ιανουαρίου 1,00 2,00 3,00

11 Μαρτίου 0,50 1,50 2,50

8 Απριλίου 0,25 1,25 2,25

13 Μαΐου 0,25 1,00 1,75

2011 13 Απριλίου 0,50 1,25 2,00

13 Ιουλίου 0,75 1,50 2,25

9 Νοεµβρίου 0,50 1,25 2,00

14 ∆εκεµβρίου 0,25 1,00 1,75

2012 11 Ιουλίου 0,00 0,75 1,50

2013 8 Μαΐου 0,00 0,50 1,00

13 Νοεµβρίου 0,00 0,25 0,75

Πηγή: ΕΚΤ.1 Οι µεταβολές των επιτοκίων των πάγιων διευκολύνσεων αποδοχής καταθέσεων και οριακής χρηµατοδότησης ισχύουν όχι από την ηµεροµηνίατης συνεδρίασης του ∆ιοικητικού Συµβουλίου της ΕΚΤ κατά την οποία λαµβάνεται η σχετική απόφαση, αλλά από την ηµεροµηνία που διενεργείταιη πρώτη πράξη κύριας αναχρηµατοδότησης µετά την απόφαση του ∆ιοικητικού Συµβουλίου (οπότε µεταβάλλεται και το σταθερό επιτόκιο στιςπράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης).

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 37

Οριστικών Νοµισµατικών Συναλλαγώνπερίοδο) ως προς τις δυνατότητες των πιστω-τικών ιδρυµάτων να αντλήσουν χρηµατοδοτι-κούς πόρους και ιδιαίτερα ως προς την ενί-σχυση της εγχώριας καταθετικής βάσης τωντραπεζών στα κράτη-µέλη τα οποία αντιµε-τωπίζουν εντάσεις στο πλαίσιο της κρίσης χρέ-ους. Προκειµένου η ενιαία νοµισµατική πολι-τική να επηρεάζει οµοιόµορφα τις χρηµατο-πιστωτικές συνθήκες σε κάθε κράτος-µέλος,πρέπει να περιοριστεί περαιτέρω ο κατακερ-µατισµός των χρηµατοπιστωτικών αγορών στηζώνη του ευρώ και να ενισχυθεί η ανθεκτικό-τητα των τραπεζών. Σε αυτό θα βοηθήσεισηµαντικά η εγκαθίδρυση της ΤραπεζικήςΈνωσης (βλ. Πλαίσιο ΙΙ.1).

Όσον αφορά τις εξελίξεις στην ενιαία αγοράχρήµατος, κατά διαστήµατα την περίοδο

Ιανουαρίου-Νοεµβρίου 2013 εκδηλώθηκανήπιες ανοδικές πιέσεις στα διατραπεζικά επι-τόκια (ΕΟΝΙΑ, Euribor), αλλά και στα αντί-στοιχα µελλοντικά επιτόκια. Τούτο οφειλόταναφενός στον περιορισµό της υπερβάλλουσαςρευστότητας, κυρίως κατόπιν της πρόωρηςεξόφλησης σηµαντικού µέρους από τα κεφά-λαια τα οποία είχαν αντλήσει οι τράπεζεςµέσω των πράξεων ανοικτής αγοράς για τηχορήγηση χρηµατοδότησης τριετούς διάρ-κειας, και αφετέρου στις προσδοκίες ότι ηΟµοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα περιό-ριζε τα ποσά µε τα οποία ενισχύει τη ρευ-στότητα µειώνοντας τις κατά µήνα αγορέςοµολόγων. Οι ανοδικές αυτές πιέσεις µετριά-στηκαν µε την παροχή από το Ευρωσύστηµαενδείξεων για την πιθανή µελλοντική πορείατων βασικών επιτοκίων από τον Ιούλιο του2013 και εξής, όπως προαναφέρθηκε. Πρό-


Πίνακας II.4 Πράξεις ανοικτής αγοράς του Ευρωσυστήµατος το 2013*

1.Πράξεις κύριας και πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης:

1.1 Πράξεις κύριας αναχρηµατοδότη-

σης: χορήγηση ρευστότητας για µία

εβδοµάδα

Συχνότητα: Μία φορά την εβδοµάδα. ∆ιαδικασία: Τουλάχιστον µέχρι 7.7.2015, δηµοπρασία στα-

θερού επιτοκίου για τη χορήγηση ρευστότητας χωρίς ποσοτικό περιορισµό.

1.2 Πράξεις πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης:

1.2.1 Xορήγηση ρευστότητας για

µία περίοδο τήρησης

Συχνότητα: Μία φορά στην αρχή κάθε περιόδου τήρησης. Οι πράξεις αυτές θα εξακολου-

θήσουν να διεξάγονται για όσο χρονικό διάστηµα κρίνεται αναγκαίο και τουλάχιστον µέχρι

το τέλος του β’ τριµήνου του 2015. ∆ιαδικασία: ∆ηµοπρασία σταθερού επιτοκίου (ίσου προς

το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηµατοδότησης) για τη χορήγηση ρευστότητας χωρίς

ποσοτικό περιορισµό.

1.2.2 Xορήγηση ρευστότητας για

τρεις µήνες

Συχνότητα: Μία φορά το µήνα (συνήθως στα τέλη του µηνός). ∆ιαδικασία: Τουλάχιστον µέχρι τον

Ιούνιο του 2015, δηµοπρασία για τη χορήγηση ρευστότητας χωρίς ποσοτικό περιορισµό µε επιτό-

κιο το οποίο υπολογίζεται εκ των υστέρων ως ο µέσος όρος του σταθερού επιτοκίου των πράξεων

κύριας αναχρηµατοδότησης οι οποίες έχουν διεξαχθεί κατά τη διάρκεια των τρίµηνων πράξεων.

2.Πράξεις εξοµάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυµάνσεων της ρευστότητας:

2.1 Απορρόφηση ρευστότητας κάθε

εβδοµάδα ώστε να αντισταθµιστεί

η επίπτωση στη συνολική ρευστό-

τητα του τραπεζικού συστήµατος

εξαιτίας του Προγράµµατος για τις

Αγορές Τίτλων

Συχνότητα: Κάθε εβδοµάδα, αρχής γενοµένης από τις 18.5.2010. Η απορρόφηση της ρευστό-

τητας συνεχίζεται και µετά την κατάργηση του Προγράµµατος (κατόπιν της οποίας δεν είναι δυνα-

τές νέες αγορές τίτλων). ∆ιαδικασία: Συγκέντρωση καταθέσεων διάρκειας µίας εβδοµάδας από

τα πιστωτικά ιδρύµατα µέσω δηµοπρασίας ανταγωνιστικού επιτοκίου µε ανώτατο επιτόκιο προ-

σφορών ίσο προς το σταθερό επιτόκιο στις πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης.

3.Πράξεις για τη χορήγηση χρηµατοδότησης σε δολάρια ΗΠΑ:

3.1 Πράξεις διάρκειας µίας εβδοµάδας ∆ιαδικασία: ∆ηµοπρασία σταθερού επιτοκίου για τη χορήγηση ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑ

χωρίς ποσοτικό περιορισµό έναντι των εξασφαλίσεων που είναι αποδεκτές από το Ευρωσύστηµα

στις διάφορες πράξεις χορήγησης ευρώ. 3.2 Πράξεις διάρκειας τριών µηνών

* Ο πίνακας έχει καταρτιστεί µε βάση στοιχεία και πληροφορίες διαθέσιµες µέχρι τις αρχές ∆εκεµβρίου του 2013.

KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 38

σφατα, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ επι-βεβαίωσε ότι αξιολογεί µε ιδιαίτερη προσοχήκατά πόσον οι εξελίξεις στην αγορά χρήµα-τος είναι συνεπείς µε την κατεύθυνση της

νοµισµατικής πολιτικής και ότι τυχόν ασυνέ-πεια θα διορθωθεί µε τη χρήση όλων των δια-θέσιµων µέσων νοµισµατικής πολιτικής (βλ.Πίνακα ΙΙ.4).


KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 39


KEF II END13: 1 11-12-13 10:20 40

Το 2013 σηµατοδοτείται από την αποκατά-σταση της ισορροπίας στα δύο ελλείµµατα πουχαρακτήριζαν την ελληνική οικονοµία τιςτελευταίες δεκαετίες (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.1). Γιαπρώτη φορά από το 2002 θα καταγραφεί πρω-τογενές πλεόνασµα σε επίπεδο ΓενικήςΚυβέρνησης, ενώ για πρώτη φορά θα έχει πλε-όνασµα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.Τα αποτελέσµατα αυτά θα συνεχίσουν να επη-ρεάζουν θετικά το επιχειρηµατικό κλίµα, τοοποίο από τα µέσα του 2012 βελτιώνεται στα-θερά. Η έλλειψη χρηµατοδότησης ωστόσο εξα-κολουθεί να περιορίζει τα περιθώρια επέκτα-σης της οικονοµικής δραστηριότητας καιεκσυγχρονισµού της παραγωγικής διαδικασίας.Οι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις στις αγορέςπροϊόντων έχουν προχωρήσει, αλλά µε αργάβήµατα, ενώ οι αδυναµίες της δηµόσιας διοί-κησης, του φορολογικού συστήµατος και τουσυστήµατος απονοµής της δικαιοσύνης θα πρέ-πει να αντιµετωπιστούν άµεσα. Για το 2014αναµένεται ότι το ΑΕΠ θα αυξηθεί µε ρυθµό0,5%, η ανεργία θα αρχίσει να υποχωρεί και θακαταγραφούν και πάλι πρωτογενές πλεόνασµασε επίπεδο Γενικής Κυβέρνησης και πλεόνα-σµα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Το 2013 η βελτίωση του εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκοούύ κκλλίί--µµααττοοςς, η οποία είχε ξεκινήσει από τα µέσα του2012, άρχισε να διαφαίνεται και στην πραγ-µατική οικονοµία, όπου ο περιορισµός τηςανεπαρκούς ζήτησης, τόσο από το εσωτερικόόσο και από το εξωτερικό, φαίνεται ότι έχειαρχίσει να χαλαρώνει (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.2).Η υυπποοχχώώρρηησσηη ττοουυ ΑΑΕΕΠΠ το 2013 αναµένεται ναείναι της τάξεως του 4% και αισθητά χαµη-λότερη από ό,τι αναµενόταν στις αρχές τουέτους.

Ο στόχος του 2ου Προγράµµατος Οικονοµι-κής Προσαρµογής για µείωση του κόστουςεργασίας ανά µονάδα προϊόντος την τριετία2012-2014 κατά 15% αναµένεται να υπερκα-λυφθεί κατά πολύ, καθώς η σωρευτική µείωσηστην εν λόγω τριετία εκτιµάται ότι θα φθάσειτο 21,7%.

Βελτίωση του επιχειρηµατικού κλίµατοςκαταγράφεται ιδιαίτερα στον κλάδο των υπη-

ρεσιών (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.3), λόγω της σηµα-ντικής ανάκαµψης των εσόδων από τουριστι-κές υπηρεσίες που συνέβαλαν µαζί µε τηναύξηση των εσόδων από εξαγωγές αγαθώνκαι τη µείωση των εισαγωγών στην εµφάνισηπλεονάσµατος στο ιισσοοζζύύγγιιοο ττρρεεχχοουυσσώώνν σσυυννααλλ--λλααγγώώνν. Μέσα στο 2013 εκφράστηκε ενδιαφέ-ρον από µεγάλες πολυεθνικές εταιρίες για ναδραστηριοποιηθούν άµεσα στην Ελλάδααξιοποιώντας τη γεωγραφική θέση της χώραςως διαµετακοµιστικού κόµβου.

Το 2013 καταγράφηκε επίσης πρόοδος στηνεκτέλεση του ππρροογγρράάµµµµααττοοςς ιιδδιιωωττιικκοοπποοιιήήσσεεωωνν.Αν και ο αρχικός στόχος των εσόδων αναθε-ωρήθηκε σηµαντικά προς τα κάτω, εντούτοιςσηµειώθηκαν σηµαντικές ιδιωτικοποιήσεις(ΟΠΑΠ, ∆ΕΣΦΑ κ.λπ.), οι οποίες µάλισταπροσέλκυσαν κεφάλαια από το εξωτερικό.Σηµαντική εξάλλου εξέλιξη αποτέλεσε η επι-λογή του ΑΑδδρριιααττιικκοούύ ααγγωωγγοούύ φφυυσσιικκοούύ ααεερρίίοουυ


Ι Ι Ι ΜΑΚΡΟΟ ΙΚΟΝΟΜ ΙΚΕΣ Ε ΞΕΛ Ι Ξ Ε Ι Σ ΚΑ Ι ΠΡΟΟΠΤ ΙΚΕΣ Σ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 41

για τη µεταφορά φυσικού αερίου από το Αζερ-µπαϊτζάν µέσω Ελλάδος στην Ιταλία και τηνυπόλοιπη ∆υτική Ευρώπη. Η σηµασία τουέργου έγκειται όχι µόνο στις επενδύσεις πουθα πραγµατοποιηθούν στην Ελλάδα για τηνκατασκευή του αγωγού, αλλά και στην ανα-µενόµενη µείωση του ενεργειακού κόστους τοοποίο επιβαρύνει ιδιαίτερα την εγχώρια βιο-µηχανία. Οι ξένες άµεσες επενδύσεις (ΞΑΕ)αναµένεται να προσελκύσουν τεχνογνωσίααπό το εξωτερικό και να οδηγήσουν σε βελ-τίωση της παραγωγικότητας µε µακροπρόθε-σµα οφέλη για την ανάπτυξη.

Για πρώτη φορά εδώ και πάνω από 45 έτηκαταγράφεται το 2013 αρνητικός ππλληηθθωωρριι--σσµµόόςς. Η υποχώρηση των τιµών ως αποτέλεσµατου περιορισµού της ζήτησης, η οποία αναµε-νόταν εδώ και κάποια χρόνια λόγω της βαθιάςύφεσης, αµβλύνει τη µείωση του πραγµατικούδιαθέσιµου εισοδήµατος, ωστόσο δεν είναιεπιθυµητό να συνεχιστεί µε ένταση για µεγάλοχρονικό διάστηµα, καθώς προσθέτει αβεβαι-

ότητα στην οικονοµία και στις επιχειρηµατικέςπροσδοκίες και επιδεινώνει τη δυναµική τουδηµόσιου χρέους.

Το 2014 αναµένεται να είναι το ππρρώώττοο έέττοοςς θθεεττιι--κκώώνν ρρυυθθµµώώνν ααννάάππττυυξξηηςς. Η ανάπτυξη θα στηριχθείσε άνοδο των επιχειρηµατικών επενδύσεων καιστις εξαγωγές και θα σηµειωθεί παρά την ανα-µενόµενη συνέχιση της υποχώρησης της κατα-νάλωσης. Η µείωση των αποδοχών προβλέπεταινα είναι πολύ περιορισµένη σε σύγκριση µε τηντελευταία διετία, η απασχόληση στον ιδιωτικότοµέα αναµένεται να τονωθεί ελαφρά και ηανεργία να αρχίσει να αποκλιµακώνεται.

Οι εεξξεελλίίξξεειιςς ττοο 22001144 υυππόόκκεειιννττααιι σσεε ααββεεββααιιόόττηη--ττεεςς σσχχεεττιικκάά µµεε:: πρώτον, τη συνέχιση της προ-σπάθειας για διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις,δεύτερον, τη σταδιακή αποκατάσταση της χρη-µατοδότησης της οικονοµίας και, τρίτον, τηνυλοποίηση των προθέσεων των πολυεθνικώνεπιχειρήσεων για παραγωγικές επενδύσειςστην Ελλάδα.


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 42

1.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

Το εννεάµηνο του 2013 το ΑΕΠ σε σταθερέςτιµές υποχώρησε µε ετήσιο ρυθµό 4%. Ο ρυθ-µός αυτός είναι σηµαντικά βελτιωµένος σεσύγκριση µε το 2012 (-6,4%).

Το ΑΕΠ σε τρέχουσες τιµές σηµείωσε µεγα-λύτερη υποχώρηση 6,15%, καθώς ο ρυθµόςµεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ ήτανέντονα αρνητικός ιδίως το γ’ τρίµηνο.

Στην εξέλιξη του ΑΕΠ το 2013 συνέχισαν νασυµβάλλουν ιδιαίτερα αρνητικά η ιδιωτικήκατανάλωση και οι επενδύσεις, ενώ οι καθα-ρές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών είχανθετική συµβολή τόσο λόγω της συνεχιζόµενηςµείωσης των εισαγωγών αλλά και ―το σηµα-ντικότερο― λόγω της ανόδου των εξαγωγώναγαθών και υπηρεσιών (βλ. Πίνακα ΙΙΙ.1).

Το 2013 η αρνητική συµβολή της ιδιωτικήςκατανάλωσης στη µεταβολή του ΑΕΠ ήταν

ασθενέστερη από ό,τι το 2012, καθώς ο ρυθµόςυποχώρησης της τελευταίας έχει αρχίσει νασταθεροποιείται (βλ. Πίνακες ΙΙΙ.1 και ΙΙΙ.2),ανταποκρινόµενος µεταξύ άλλων και στις µει-ώσεις των τιµών σε αρκετές κατηγορίες αγα-θών. Οι λιανικές πωλήσεις, που αποτελούνπερίπου το 40% της ιδιωτικής κατανάλωσης,µειώθηκαν σε σταθερές τιµές το εννεάµηνο του2013 κατά 10,1% έναντι του αντίστοιχου δια-στήµατος του 2012, ενώ ο κύκλος εργασιώνµειώθηκε κατά 10,3%, καθώς οι µειώσεις τωντιµών στις περισσότερες κατηγορίες αγαθώναντισταθµίστηκαν από άνοδο των τιµών στατρόφιµα. Το υπόλοιπο 60% της ιδιωτικής κατα-νάλωσης αποτελούν κυρίως οι δαπάνες γιαµεταφορές (αγορά αυτοκινήτων, υπηρεσίεςµεταφορών κ.λπ.), οι δαπάνες για υγεία καιεκπαίδευση και οι δαπάνες για υπηρεσίεςδικτύων (ηλεκτρισµός, νερό, τηλεπικοινωνίες).Οι δαπάνες για υγεία και εκπαίδευση επηρε-άστηκαν πολύ λιγότερο από την κρίση.

Ενθαρρυντικές ενδείξεις για περαιτέρω εξα-σθένηση του ρυθµού υποχώρησης της κατα-


Πίνακας IΙΙ.1 Ζήτηση και ΑΕΠ

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές και συµβολές ανά συνιστώσα, σε σταθερές αγοραίες τιµές 2005)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Εθνικοί Λογαριασµοί, ∆εκέµβριος 2013.Σηµείωση: Εντός παρενθέσεως, συµβολή σε εκατοστιαίες µονάδες.1 ∆εν περιλαµβάνονται αποθέµατα και στατιστικές διαφορές.

2008 2009 2010 2011 2012

2013

εννεάµηνο

Ιδιωτική κατανάλωση4,3

(2,9)-1,6

(-1,2)-6,2

(-4,4)-7,7

(-5,6)-9,1

(-6,5)-7,7

(-5,5)

∆ηµόσια κατανάλωση-2,6

(-0,5)4,9

(0,9)-8,7

(-1,7)-5,2

(-0,9)-4,2

(-0,8)-5,2

(-1,0)

Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου -14,3

(-3,9)-13,7

(-3,2)-15,0

(-3,0)-19,6

(-3,6)-19,2

(-3,0)-11,6

(-1,5)

Επενδύσεις σε κατοικίες-33,60(-4,2)

-20,70(-1,7)

-21,60(-1,5)

-18,00(-1,0)

-32,90(-1,6)

-36,77(-1,3)

Εγχώρια τελική ζήτηση1 -1,2(-1,4)

-3,0(-3,5)

-8,3(-9,1)

-9,3(-10,2)

-9,8(-10,4)

-7,8(-8,1)

Αποθέµατα και στατιστικές διαφορές (ως % του ΑΕΠ) 1,1 -1,8 -0,3 0,4 0,8 1,1

Εγχώρια ζήτηση-0,2

(-0,3)-5,4

(-6,2)-7,1

(-7,8)-8,7

(-9,5)-9,4

(-10,1)-5,9

(-6,1)

Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών1,7

(0,4)-19,4

(-4,7)5,2

(1,0)0,3

(0,1)-2,4

(-0,6)2,0

(0,5)

Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών0,9

(-0,3)-20,2(7,7)

-6,2(1,9)

-7,3(2,3)

-13,8(4,2)

-5,5(1,6)

Εξωτερική ζήτηση…

(0,1)…

(3,1)…

(2,9)…

(2,4)…

(3,7)…

(2,1)

Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν σε τιµές αγοράς -0,2 -3,1 -4,9 -7,1 -6,4 -4,0

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 43

νάλωσης είναι, πρώτον, η σταδιακή αποκα-τάσταση της καταναλωτικής εµπιστοσύνης ―οδείκτης καταναλωτικής εµπιστοσύνης στοενδεκάµηνο του 2013 διαµορφώθηκε στο -69,9από -75 το ενδεκάµηνο του 2012― και, δεύ-τερον, η µικρή έστω άνοδος του µεριδίου τωνδιαρκών καταναλωτικών αγαθών (αυτοκί-νητα) στη συνολική καταναλωτική δαπάνη.

Η υυπποοχχώώρρηησσηη ττηηςς ιιδδιιωωττιικκήήςς κκααττααννάάλλωωσσηηςς απο-δίδεται στη µείωση του διαθέσιµου εισοδή-µατος των νοικοκυριών και στην αβεβαιότηταγια τα µελλοντικά εισοδήµατα. Η µεταβολήτου διαθέσιµου εισοδήµατος προήλθε από τηµείωση των αµοιβών και τη σηµαντική υπο-χώρηση του αριθµού των απασχολουµένων (τοεισόδηµα από εργασία περιορίστηκε µε ετή-σιο ρυθµό 12,1% το εννεάµηνο σύµφωνα µε ταεθνικολογιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ), τονπεριορισµό του εισοδήµατος από περιουσία,την αυξηµένη φορολογική επιβάρυνση και τονπεριορισµό της καταναλωτικής πίστης (βλ.Πίνακα ΙΙΙ.2 και Κεφάλαιο V). Αποτέλεσµα

αυτών των εξελίξεων είναι ότι τα νοικοκυριάδαπανούν πλούτο που είχαν συσσωρεύσει ταπροηγούµενα έτη και το ποσοστό αποταµίευ-σης των νοικοκυριών είναι ακόµη έντονααρνητικό (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.4).

Η ιδιωτική κατανάλωση προβλέπεται να υπο-χωρήσει και το 2014, δεδοµένου ότι τα εισο-δήµατα δεν αναµένεται να αυξηθούν και εκτι-µάται ότι τα νοικοκυριά θα αρχίσουν να απο-ταµιεύουν περισσότερο. Ωστόσο, όπως φαί-νεται και από τη σταδιακή βελτίωση των επι-χειρηµατικών προσδοκιών στο λιανικό εµπό-ριο, η µείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης το2014 θα είναι πολύ ήπια.

Οι εεππεεννδδύύσσεειιςς σσεε κκααττοοιικκίίεεςς συνέχισαν να µει-ώνονται, και µάλιστα µε ρυθµό εντονότεροαπό ό,τι τα προηγούµενα έτη (βλ. ΠίνακαΙΙΙ.1). Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 2/3 τηςκατάρρευσης των επενδύσεων την τελευταίαπενταετία αφορούν την αγορά κατοικίας (βλ.Ειδικό Θέµα ΙΙΙ.1). Η υποχώρηση των επεν-


Πίνακας III.2 ∆είκτες καταναλωτικής ζήτησης (2009-2013)

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές)

2009 2010 2011 2012

2013(διαθέσιµη

περίοδος)

Όγκος λιανικού εµπορίου (γενικός δείκτης) -11,4 -6,2 -10,2 -12,2 -10,1 (Ιαν.-Σεπτ.)

Όγκος λιανικού εµπορίου (εκτός καυσίµων και λιπαντικών)

-9,3 -6,9 -8,7 -11,8 -10,3 (Ιαν.-Σεπτ.)

Είδη διατροφής-ποτά-καπνός1 -6,1 -5,5 -6,0 -8,9 -10,6 (Ιαν.-Σεπτ.)

Ένδυση-υπόδηση 1,4 -11,4 -18,8 -20,4 -6,6 (Ιαν.-Σεπτ.)

Έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισµός -15,3 -12,7 -15,7 -16,3 -8,9 (Ιαν.-Σεπτ.)

Βιβλία-χαρτικά-λοιπά είδη -24,0 -4,3 -5,2 -12,0 -1,5 (Ιαν.-Σεπτ.)

Έσοδα από ΦΠΑ (σταθερές τιµές) -10,2 0,1 -5,9 -12,8 -8,3 (Ιαν.-Οκτ.)

∆είκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στο λιανικό εµπόριο

-21,4 -26,4 -0,5 -3,1 22,5 (Ιαν.-Νοέµ.)

Νέες κυκλοφορίες Ι.Χ. επιβατικών αυτοκινήτων -17,4 -37,2 -29,8 -41,7 2,2 (Ιαν.-Νοέµ.)

Φορολογικά έσοδα από τέλη κινητής τηλεφωνίας2 13,2 37,1 -16,8 -7,9 -12,9 (Ιαν.-Οκτ.)

Xρηµατοδότηση της κατανάλωσης3 1,8 (∆εκ.) -4,2 (∆εκ.) -6,4 (∆εκ.) -5,1 (∆εκ.) -4,7 (Οκτ.)

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ (λιανικό εµπόριο, αυτοκίνητα), Υπουργείο Οικονοµικών (έσοδα ΦΠΑ, τέλη κινητής τηλεφωνίας), ΙΟΒΕ (προσδοκίες), Τρά-πεζα της Ελλάδος (χρηµατοδότηση κατανάλωσης). 1 Περιλαµβάνει τα µεγάλα καταστήµατα τροφίµων και τα ειδικευµένα καταστήµατα τροφίµων-ποτών-καπνού.2 Πάγια µηνιαία τέλη ανά σύνδεση έως τον Ιούλιο του 2009. Από τον Αύγουστο του 2009 νέο κλιµακούµενο τέλος συνδροµητών κινητής τηλε-φωνίας και τέλος καρτοκινητής τηλεφωνίας. 3 Περιλαµβάνονται τα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα δάνεια. Οι ρυθµοί µεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι αναταξινοµήσειςδανείων, οι διαγραφές δανείων, οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικών ισοτιµιών και η µεταβίβαση δανείων σε εγχώρια θυγατρική εταιρία παρο-χής πιστώσεων το 2009.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 44

δύσεων σε κατοικίες συνέβαλε κατά περίπου30% στη µείωση του ΑΕΠ από την έναρξη τηςκρίσης. Για το 2014 δεν αναµένεται ανάκαµψητων επενδύσεων σε κατοικίες (βλ. ΕνότηταΙΙΙ.1.2), όπως φαίνεται και από τα στοιχείαγια τον αριθµό των οικοδοµικών αδειών πουέχουν εκδοθεί µέχρι τον Αύγουστο του 2013(βλ. Πίνακα ΙΙΙ.3).

Σύµφωνα µε τους λογαριασµούς θεσµικώντοµέων της ΕΛΣΤΑΤ, το α’ εξάµηνο του 2013οι εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκέέςς εεππεεννδδύύσσεειιςς ήταν κατά 35%χαµηλότερες (σε τρέχουσες τιµές) από ό,τι τοα’ εξάµηνο του 2008, αλλά έχουν αρχίσει νασταθεροποιούνται και προβλέπεται να ανα-κάµψουν το 2014. Ο βαθµός χρησιµοποίησηςτου εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία(67,3% το Νοέµβριο) φαίνεται να είναι σεχαµηλά επίπεδα, ωστόσο στην Ελλάδα, σε αντί-θεση µε ό,τι συµβαίνει σε άλλες χώρες τηςζώνης του ευρώ, δεν έχει υπερβεί ποτέ το 80%.Επιπλέον, σύµφωνα µε τις προθέσεις των επι-χειρήσεων όπως αποτυπώνονται στην έρευναεπενδύσεων του ΙΟΒΕ (Νοέµβριος 2013), οιτεχνολογικές εξελίξεις καθιστούν απαραίτητητην αντικατάσταση του υπάρχοντος κεφαλαι-ακού εξοπλισµού.

Στην ανάκαµψη των επιχειρηµατικών επεν-δύσεων το 2014 αναµένεται να συµβάλουν ηυλοποίηση των διατάξεων του τελευταίου ανα-πτυξιακού νόµου (Ν. 4146/2013) και η αξιο-ποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ και της Ευρω-παϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Πιοσυγκεκριµένα, για το 2014 προβλέπεται ταυ-τόχρονη χρηµατοδότηση από το ΕΣΠΑ(2007-2013) και από το Πολυετές ∆ηµοσιο-νοµικό Πλαίσιο (2014-2020), η οποία θα φθά-σει συνολικά τα 7,5 δισεκ. ευρώ, έναντι 4δισεκ. ευρώ για το 2013. Ως προς τη χρηµα-τοδότηση των επενδυτικών δαπανών, ενθαρ-ρυντικό είναι επίσης το γεγονός ότι, αν και ηαποταµίευση των νοικοκυριών είναι αρνητική,η αποταµίευση των επιχειρήσεων συνολικάείναι θετική και αυξηµένη (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙΙ.4 και Ειδικό Θέµα ΙΙΙ.1). Επίσης αναµέ-νεται, σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Τράπεζαςτης Ελλάδος, να αρχίσουν να φαίνονται καιστο πραγµατικό ΑΕΠ οι θετικές επιδράσειςτης δηµοσιονοµικής προσαρµογής µέσω τηςτόνωσης της εµπιστοσύνης των επενδυτώνστην οικονοµία.

Το 2013 οι λλοοιιππέέςς κκαατταασσκκεευυέέςς ―κυρίως επεν-δύσεις σε υποδοµές― ανέκαµψαν (ετήσιοςρυθµός µεταβολής +4,8% το εννεάµηνο του2013, έναντι -7,9% το 2012), καθώς άρχισαν ναυλοποιούνται µικρά δηµόσια έργα συντήρησηςκαι ανάπλασης από τους ΟΤΑ.1 Τα έργα αυτά,τα οποία αναµένεται να συνεχιστούν το 2014,αλλά κυρίως η επανεκκίνηση της κατασκευήςτων τεσσάρων µεγάλων οδικών αξόνων (Ολυ-µπία Οδός, Ε65, Ιονία Οδός, Αυτοκινητόδρο-µος Αιγαίου) θα οδηγήσουν σε ανάκαµψη τωνεπενδύσεων σε υποδοµές το 2014.

Το 2013 καταγράφηκε επίσης πρόοδος στηνεκτέλεση του ππρροογγρράάµµµµααττοοςς ιιδδιιωωττιικκοοπποοιιήήσσεεωωνν.Αν και ο αρχικός στόχος των εσόδων αναθε-ωρήθηκε σηµαντικά προς τα κάτω, εντούτοιςσηµειώθηκαν σηµαντικές ιδιωτικοποιήσεις(ΟΠΑΠ, ∆ΕΣΦΑ κ.λπ.), οι οποίες µάλισταπροσέλκυσαν κεφάλαια από το εξωτερικό.Σηµαντική εξάλλου εξέλιξη αποτέλεσε η από-


11 Σε εξέλιξη βρίσκονται 231 έργα (οπτικές αναπλάσεις, µικρά έργαοδοποιίας, πολιτιστικές παρεµβάσεις), συνολικού προϋπολογι-σµού 452 εκατ. ευρώ.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 45

φαση επιλογής του ΑΑδδρριιααττιικκοούύ ααγγωωγγοούύ φφυυσσιι--κκοούύ ααεερρίίοουυ για τη µεταφορά φυσικού αερίουαπό το Αζερµπαϊτζάν µέσω Ελλάδος στην Ιτα-λία και την υπόλοιπη ∆υτική Ευρώπη. Η σηµα-σία του έργου έγκειται όχι µόνο στις επενδύ-σεις που θα πραγµατοποιηθούν στην Ελλάδαγια την κατασκευή του αγωγού, αλλά και στηναναµενόµενη µείωση του ενεργειακούκόστους το οποίο επιβαρύνει ιδιαίτερα τηνεγχώρια βιοµηχανία.

Για το 2014, µε βάση τους διαγωνισµούς πουβρίσκονται σε εξέλιξη2 και το ενδιαφέρονξένων επενδυτών για µείζονες αποκρατικο-ποιήσεις, όπως των ∆ΕΠΑ, ΕΛΠΕ, ΟΛΠ-ΟΛΘ, του ∆ιεθνούς Αερολιµένα Αθηνών καιτης έκτασης του Ελληνικού, εκτιµάται ότιείναι δυνατή η επιτάχυνση του προγράµµατοςτων ιδιωτικοποιήσεων (βλ. και ενότητα 1.2). Ηυλοποίηση του προγράµµατος θα δώσειώθηση και στις επενδύσεις, δεδοµένων τωνέργων συντήρησης και επέκτασης που συµ-φωνούνται στο πλαίσιο των ιδιωτικοποιήσεων/παραχωρήσεων.

Η εκτέλεση του ΠΠρροογγρράάµµµµααττοοςς ∆∆ηηµµοοσσίίωωννΕΕππεεννδδύύσσεεωωνν (Π∆Ε) στη διάρκεια του 2013χαρακτηρίζεται σχετικά οµαλή (οι πληρωµέςστο δεκάµηνο είναι κατά 1,4% χαµηλότερεςαπό ό,τι το 2012), αν και το αποτέλεσµα για το2013 συνολικά κρίνεται τους τελευταίουςµήνες του έτους, οπότε και υλοποιείται συνή-θως µεγάλο µέρος του προγράµµατος. Για το2014, η Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολο-γισµού προβλέπει µικρή αύξηση του στόχουστα 6,8 δισεκ. ευρώ (+2,3%).

Η υποχώρηση της κατανάλωσης και των επεν-δύσεων είχε ως αποτέλεσµα τη συρρίκνωσητων εειισσααγγωωγγώώνν ααγγααθθώώνν κκααιι υυππηηρρεεσσιιώώνν (-5,5%σε εθνικολογιστική βάση το εννεάµηνο του2013). Οι εεξξααγγωωγγέέςς ααγγααθθώώνν, µετά από άνοδοκατά 4,0% το 2011 και 1,8% το 2012, αυξήθη-καν κατά 3,4% το εννεάµηνο του 2013 έναντιτου αντίστοιχου διαστήµατος του 2012. Οι εεξξαα--


Πίνακας III.3 ∆είκτες επενδυτικής ζήτησης (2011-2013)

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές1)

2011 2012


περίοδος)

Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -9,7 -16,4 -12,8 (Ιαν.-Σεπτ.)

Βαθµός χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών

62,7 58,2 60,4 (Ιαν.-Νοέµ.)

Τραπεζική χρηµατοδότηση των εγχώριων επιχειρήσεων2 -2,0 (∆εκ.) -4,4 (∆εκ.) -4,8 (Οκτ.)

Εκταµιεύσεις Προγράµµατος ∆ηµοσίων Επενδύσεων (Π∆Ε)3 … -10,5 -1,4 (Ιαν.-Οκτ.)

∆είκτης παραγωγής στις κατασκευές (σταθερές τιµές) -28,1 -26,1 -5,9 (Ιαν.-Ιούν.)

Όγκος νέων οικοδοµών και προσθηκών βάσει αδειών -37,7 -30,6 -31,9 (Ιαν.-Αυγ.)

Παραγωγή τσιµέντου -37,8 -12,8 4,0 (Ιαν.-Σεπτ.)

∆είκτης επιχειρηµατκών προσδοκιών στις κατασκευές -27,8 26,1 50,0 (Ιαν.-Νοέµ.)

Xρηµατοδότηση του οικισµού4 -2,9 (∆εκ.) -3,4 (∆εκ.) -3,1 (Οκτ.)

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ (παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών, όγκος οικοδοµών, παραγωγή τσιµέντου, παραγωγή στις κατασκευές), ΙΟΒΕ (βαθµός χρη-σηµοποίησης, προσδοκίες), Τράπεζα της Ελλάδος (χρηµατοδότηση επιχειρήσεων, οικισµού και εκταµιεύσεις Π∆Ε). 1 Με εξαίρεση το βαθµό χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών (ποσοστά %).2 Περιλαµβάνονται τα δάνεια, τα εταιρικά οµόλογα, καθώς και τα τιτλοποιηµένα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα εταιρικά οµόλογα. Από τονΙούνιο του 2010 δεν περιλαµβάνονται τα δάνεια προς τους ελεύθερους επαγγελµατίες, τους αγρότες και τις ατοµικές επιχειρήσεις. Οι ρυθ-µοί µεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι αναταξινοµήσεις δανείων, οι διαγραφές δανείων, οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικώνισοτιµιών, καθώς και τα εταιρικά οµόλογα και δάνεια που µεταβίβασαν τα πιστωτικά ιδρύµατα σε θυγατρικές τους τράπεζες εκτός Ελλάδοςκαι σε εγχώρια θυγατρική εταιρία παροχής πιστώσεων το 2009.3 Από τον Ιανουάριο του 2012 τα στοιχεία αφορούν πραγµατικές πληρωµές και όχι πιστώσεις του λογαριασµού δηµοσίων επενδύσεων.4 Περιλαµβάνονται τα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα δάνεια. Οι ρυθµοί µεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι αναταξινοµήσειςδανείων, οι διαγραφές δανείων, οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικών ισοτιµιών και η µεταβίβαση δανείων σε εγχώρια θυγατρική εταιρία παρο-χής πιστώσεων το 2009.

22 Μεταξύ άλλων, σε εξέλιξη είναι οι διαγωνισµοί για τα περιφε-ρειακά αεροδρόµια, τις τέσσερις τουριστικές µαρίνες, τον ΑστέραΒουλιαγµένης και την ΤΡΑΙΝΟΣΕ-ROSCO.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 46

γγωωγγέέςς υυππηηρρεεσσιιώώνν, που είχαν υποχωρήσει το2012 (-6,7%), αυξήθηκαν το εννεάµηνο του2013 (+0,6%). Συνολικά οι εξαγωγές αγαθώνκαι υπηρεσιών, σε εθνικολογιστική βάση καισταθερές τιµές, αυξήθηκαν κατά 2% το εννε-άµηνο του 2013. Για το 2014 εκτιµάται ότι οιεισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών θα συνεχί-σουν να υποχωρούν, ενώ οι εξαγωγές αγαθώνκαι υπηρεσιών προβλέπεται να αυξηθούν.

Εξελίξεις από την πλευρά της προσφοράς

Το εννεάµηνο του 2013 η αακκααθθάάρριισσττηη ππρροοσσττιι--θθέέµµεεννηη ααξξίίαα της εγχώριας οικονοµίας σε στα-θερές τιµές υποχώρησε µε ετήσιο ρυθµό3,9%3 και το αακκααθθάάρριισσττοο λλεειιττοουυρργγιικκόό ππλλεεόόνναα--σσµµαα των επιχειρήσεων (συµπεριλαµβανοµέ-νου του µικτού εισοδήµατος) σε τρέχουσεςτιµές µειώθηκε κατά 3,1% έναντι του αντί-στοιχου διαστήµατος του 2012. Η πτώση της

οικονοµικής δραστηριότητας ήταν εντονότερηστον τοµέα των κατασκευών και στον τριτο-γενή τοµέα και ηπιότερη στον πρωτογενήτοµέα και στη βιοµηχανία (για στοιχεία εννε-αµήνου βλ. Πίνακα ΙΙΙ.4).

Το εννεάµηνο του 2013 η ββιιοοµµηηχχααννιικκήή ππααρραα--γγωωγγήή υποχώρησε κατά 3,6% έναντι του αντί-στοιχου διαστήµατος του 2012. Η εξέλιξη αυτήαντανακλά κυρίως την υποχώρηση της παρα-γωγής ηλεκτρισµού (-9,5%), λόγω της σηµα-ντικής µείωσης της ζήτησης από οικιακούςκαταναλωτές, ενώ το προϊόν της µεταποίησηςµειώθηκε µόνο κατά 1,2%, καθώς στις εταιρίεςδιύλισης πετρελαίου, των οποίων το προϊόνήταν αυξηµένο και το 2013 έναντι του 2012,


2008 2009 2010 2011 2012

2013

εννεάµηνο

Πίνακας III.4 Ακαθάριστη προστιθέµενη αξία σε βασικές τιµές και ακαθάριστο εγχώριοπροϊόν σε αγοραίες τιµές (2008-2012 και εννεάµηνο 2013)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Τριµηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασµοί, ∆εκέµβριος 2013, µη εποχικώς διορθωµένα στοιχεία.Σηµείωση: Εντός παρενθέσεως, συµβολή σε εκατοστιαίες µονάδες.

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές και συµβολές ανά κλάδο, σε σταθερές τιµές 2005)

Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία 2,0(0,1)

5,2(0,2)

5,5(0,2)

-5,4(-0,2)

-3,2(-0,1)

-2,9(-0,1)

∆ευτερογενής τοµέας -10,2(-2,1)

-8,5(-1,5)

-9,9(-1,7)

-12,6(-2,0)

-4,5(-0,7)

-3,9(-0,6)

Βιοµηχανία συµπεριλαµβανοµένης της ενέργειας -9,7(-1,2)

2,0(0,2)

0,9(0,1)

-7,4(-0,9)

-1,7(-0,2)

-1,7(-0,2)

Κατασκευές -11,0(-0,9)

-24,6(-1,8)

-32,3(-1,8)

-28,4(-1,1)

-15,6(-0,5)

-13,8(-0,4)

Tριτογενής τοµέας 2,8(2,1)

-1,2(-1,0)

-4,9(-3,7)

-5,7(-4,6)

-6,8(-5,4)

-4,1(-3,3)

Εµπόριο, ξενοδοχεία και εστιατόρια, µεταφορές και επικοινωνίες

-1,5(-0,4)

-9,2(-2,5)

-3,8(-0,9)

-10,9(-2,8)

-13,3(-3,2)

-7,8(-1,8)

Ενηµέρωση και επικοινωνία 17,2(0,7)

7,6(0,4)

-10,3(-0,6)

-8,1(-0,4)

-5,7(-0,3)

-10,3(-0,5)

Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες

11,6(0,6)

-2,5(-0,1)

-1,0(-0,1)

-8,0(-0,5)

-9,4(-0,5)

-7,9(-0,5)

∆ραστηριότητες σχετικές µε την ακίνητη περιουσία 7,8(0,9)

2,3(0,3)

-8,1(-1,1)

2,4(0,3)

0,3(0)

0,1(0,0)

Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες

-3,6(-0,2)

7,4(0,4)

-14,1(-0,9)

-18,1(-1,0)

-4,0(-0,2)

-6,9(-0,3)

∆ηµόσια διοίκηση και άµυνα 3,8(0,7)

1,1(0,2)

-1,5(-0,3)

-0,8(-0,2)

-3,2(-0,7)

-0,6(-0,1)

Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία -4,1(-0,2)

8,8(0,3)

-0,7(0)

-0,2(0)

-11,4(-0,5)

-0,9(0,0)

Ακαθάριστη προστιθέµενη αξία σε βασικές τιµές 0,0 -2,2 -5,2 -6,6 -6,2 -3,9

33 Αν δεν συµπεριληφθεί ο κλάδος διαχείρισης ακίνητης περιου-σίας (του οποίου η προστιθέµενη αξία φαίνεται να αυξήθηκε τοεννεάµηνο του 2013 µετά από άνοδο και το 2011 και το 2012),η υποχώρηση είναι µεγαλύτερη (-4,55%).

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 47

προστέθηκαν και άλλοι κλάδοι κυρίως µηδιαρκών καταναλωτικών αγαθών (χαρτοβιο-µηχανία, φαρµακοβιοµηχανία, κλωστοϋφα-ντουργικών υλών, προϊόντων ένδυσης καιµηχανηµάτων και ειδών εξοπλισµού) (βλ.Πίνακα ΙΙΙ.5). Ο δείκτης επιχειρηµατικώνπροσδοκιών στη βιοµηχανία και ο ∆είκτηςΥπευθύνων Προµηθειών (PMI) για το πρώτοενδεκάµηνο του 2013 φαίνεται να έχουν βελ-τιωθεί έναντι του 2012, αν και συνεχίζουν ναδείχνουν υποχώρηση της δραστηριότητας,έστω και εξαιρετικά µικρή. Πάντως, το Νοέµ-βριο του 2013 καταγράφηκε η υψηλότερη τιµήτου δείκτη PMI από τον Αύγουστο του 2009(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.5). Είναι θετικό ωστόσο ότιο δείκτης κύκλου εργασιών στη βιοµηχανία γιατην εξωτερική αγορά συνεχίζει το εννεάµηνο

του 2013 να αυξάνεται µετά και από διψήφιορυθµό ανόδου το 2012, αντισταθµίζοντας ενµέρει τη µείωση της εγχώριας ζήτησης (βλ.Πίνακα ΙΙΙ.5). Σύµφωνα µάλιστα µε τον προ-πορευόµενο δείκτη βιοµηχανικής δραστηριό-τητας του ΟΟΣΑ, αναµένεται ανάκαµψη τουςεπόµενους µήνες στη βιοµηχανία.

Οι προσδοκίες των επιχειρήσεων του κκαατταα--σσκκεευυαασσττιικκοούύ κκλλάάδδοουυ το ενδεκάµηνο του 2013καταγράφονται αρνητικές, ωστόσο σηµαντικάβελτιωµένες έναντι του 2012 (βλ. Πίνακα ΙΙΙ.3και ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.3). Οι προοπτικές του κλά-δου θα εξαρτηθούν τελικά από το αν η επα-νεκκίνηση των έργων υποδοµής θα µπορέσεινα αντισταθµίσει τη συνεχιζόµενη υποχώρησητης κατασκευής κατοικιών.


Πίνακας IΙI.5 ∆είκτες δραστηριότητας στη βιοµηχανία (2009-2013)


2009 2010 2011 2012

2013(διαθέσιµη περίοδος)

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ (δείκτης βιοµηχανικής παραγωγής, δείκτες κύκλου εργασιών και νέων παραγγελιών στη βιοµηχανία), ΙΟΒΕ (επιχειρηµα-τικές προσδοκίες, βαθµός χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού) και Markit Economics και Ελληνικό Ινστιτούτο Προµηθειών (PΜΙ).1 Αφορά τις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών των βιοµηχανικών επιχειρήσεων σε όρους αξίας.2 Παρακολουθεί την εξέλιξη της ζήτησης βιοµηχανικών προϊόντων σε όρους αξίας.3 Εποχικά διορθωµένος δείκτης, τιµή άνω του 50 υποδηλώνει άνοδο.

1. ∆είκτης βιοµηχανικής παραγωγής (γενικός) -9,4 -5,9 -7,8 -3,4 -3,6 (Ιαν.-Σεπτ.)

Μεταποίηση -11,2 -5,1 -8,5 -4,2 -1,2 (Ιαν.-Σεπτ.)

Ορυχεία-λατοµεία -11,8 -6,5 0,6 0,7 -8,8 (Ιαν.-Σεπτ.)

Ηλεκτρισµός -4,2 -9,2 -8,8 -3,0 -9,5 (Ιαν.-Σεπτ.)

Βασικές οµάδες αγαθών

Ενέργεια -2,9 -4,9 -8,4 5,3 -3,3 (Ιαν.-Σεπτ.)

Ενδιάµεσα αγαθά -18,4 -0,9 -8,8 -10,6 -3,4 (Ιαν.-Σεπτ.)

Κεφαλαιακά αγαθά -22,5 -22,1 -9,7 -16,4 -12,8 (Ιαν.-Σεπτ.)

∆ιαρκή καταναλωτικά αγαθά -20,7 -13,4 -15,6 -18,4 -15,4 (Ιαν.-Σεπτ.)

Μη διαρκή καταναλωτικά αγαθά -4,1 -7,2 -4,8 -6,0 -2,1 (Ιαν.-Σεπτ.)

2. ∆είκτης κύκλου εργασιών στη βιοµηχανία1 -23,2 6,0 7,1 3,0 -4,4 (Ιαν.-Σεπτ.)

Εγχώρια αγορά -22,2 -0,7 -2,3 -6,4 -12,0 (Ιαν.-Σεπτ.)

Εξωτερική αγορά -25,6 29,3 21,6 20,2 6,9 (Ιαν.-Σεπτ.)

3. ∆είκτης νέων παραγγελιών στη βιοµηχανία2 -28,1 4,2 1,8 -8,1 -4,0 (Ιαν.-Σεπτ.)

Εγχώρια αγορά -23,4 -3,4 -23,7 -11,9 -5,9(Ιαν.-Σεπτ.)

Εξωτερική αγορά -34,7 28,2 22,3 -4,6 -3,3 (Ιαν.-Σεπτ.)

4. ∆είκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στη βιοµηχανία -21,5 5,1 1,4 0,4 15,1 (Ιαν.-Νοέµ.)

5. Βαθµός χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία

70,5 68,5 67,6 64,4 65,7 (Ιαν.-Νοέµ.)

6. ∆είκτης Υπευθύνων Προµηθειών για τη µεταποίηση(PMI)3 45,3 43,8 43,6 41,2 49,2 (Νοέµ.)

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 48

Η υποχώρηση της προστιθέµενης αξίας τουττοοµµέέαα ττωωνν υυππηηρρεεσσιιώώνν µε ετήσιο ρυθµό 4,1% τοεννεάµηνο του 2013 συνέβαλε κατά 3,3 εκα-τοστιαίες µονάδες στη µεταβολή της συνολι-κής ακαθάριστης προστιθέµενης αξίας τοίδιο διάστηµα (βλ. Πίνακα ΙΙΙ.4 και ΠίνακαΙΙΙ.6 για αναλυτική καταγραφή των εξελί-ξεων ανά κλάδο του τριτογενούς τοµέα τοπρώτο εξάµηνο). Η υποχώρηση ήταν εντο-νότερη το α’ τρίµηνο, καθώς το β’ τρίµηνοεπηρεάστηκε θετικά από την αυξηµένη του-ριστική κίνηση (βλ. και ενότητα ΙΙΙ.5).

Οι αφίξεις τουριστών το Σεπτέµβριο, µεβάση την έρευνα συνόρων της Τράπεζας τηςΕλλάδος, είναι αυξηµένες κατά 17,5%, µεσηµαντική άνοδο των αφίξεων από χώρεςεκτός ΕΕ-28. Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις(σε σταθερές τιµές), χωρίς τα έσοδα από την κρουαζιέρα, αυξήθηκαν κατά 23,3%,καθώς η µέση δαπάνη ανά ταξίδι αυξήθηκε


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 49

κατά 5% (από 591 ευρώ ανά ταξίδι τοΣεπτέµβριο του 2012 σε 620 ευρώ ανά ταξίδιτο Σεπτέµβριο του 2013). Κατά το εννεά-µηνο οι αφίξεις τουριστών αυξήθηκαν κατά15,2% και οι ταξιδιωτικές εισπράξεις (σεσταθερές τιµές) κατά 17,7%. Η αύξηση τωντουριστικών εσόδων το 2013 εκτιµάται ότιθα έχει θετική επίδραση στο ΑΕΠ µεταξύ0,8% και 1,0%.

Η αναδιάρθρωση της οικονοµίας από τηνπλευρά της προσφοράς προχωρεί µε αργούςρυθµούς, είναι ωστόσο ενθαρρυντικό ότι οιεξελίξεις στις τιµές (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.6Β)δηµιουργούν τα κίνητρα για τη µετακίνησηπόρων από την παραγωγή µη εµπορεύσιµωνπρος την παραγωγή εµπορεύσιµων αγαθών,όπου η παραγωγικότητα είναι πολύ υψηλότερη(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.6Α).


Πίνακας III.6 ∆είκτες δραστηριότητας στον τοµέα των υπηρεσιών (2009-2013)


2009 2010 2011 2012


περίοδος)

Α. ∆είκτες κύκλου εργασιών στις υπηρεσίες

1. Εµπόριο

Χονδρικό εµπόριο -8,9 -5,9 -13,5 -12,2 -11,8 (Ιαν.-Ιούν.)

Λιανικό εµπόριο -10,2 -1,1 -7,2 -11,0 -10,3 (Ιαν.-Σεπτ.)

Εµπορία και επισκευή αυτοκινήτων-µοτοσικλετών -15,7 -36,5 -26,5 -29,3 -6,2 (Ιαν.-Ιούν.)

2. Μεταφορές

Χερσαίες µεταφορές -31,5 -18,1 -1,7 -3,3 -9,3 (Ιαν.-Ιούν.)

Θαλάσσιες και ακτοπλοϊκές µεταφορές -22,8 -8,5 -2,7 -15,3 -8,6 (Ιαν.-Ιούν.)

Αεροπορικές µεταφορές -11,7 -7,0 -0,9 -1,1 5,1 (Ιαν.-Ιούν.)

Αποθήκευση και υποστηρικτικές προς τις µεταφορέςδραστηριότητες

-32,2 -10,8 -7,9 -4,8 -6,4 (Ιαν.-Ιούν.)

3. Ξενοδοχεία και εστιατόρια

Υπηρεσίες παροχής καταλύµατος και εστίασης -9,1 -8,2 -7,4 -17,2 -2,0 (Ιαν.-Ιούν.)

4. Ενηµέρωση και επικοινωνία

Τηλεπικοινωνίες -8,9 -11,3 -8,9 -5,1 -13,7 (Ιαν.-Ιούν.)

Παραγωγή κιν/κών ταινιών-βίντεο-τηλ/κών προγραµµάτων - ηχογραφήσεις και µουσικές εκδόσεις

1,4 -6,6 -28,4 -4,9 -15,9 (Ιαν.-Ιούν.)

∆ραστηριότητες προγραµµατισµού και ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών

-6,7 -2,1 -27,1 -16,3 -14,3 (Ιαν.-Ιούν.)

5. Επαγγελµατικές-επιστηµονικές-τεχνικές δραστηριότητες

Νοµικές-λογιστικές δραστηριότητες και υπηρεσίεςπαροχής συµβουλών διαχείρισης

-12,4 -7,3 -0,3 4,5 13,1 (Ιαν. -Ιούν.)

∆ραστηριότητες αρχιτεκτόνων-µηχανικών -18,6 -20,4 -19,6 -12,3 -13,7 (Ιαν.-Ιούν.)

Υπηρεσίες διαφήµισης και έρευνας αγοράς -18,4 -23,8 -21,2 -16,7 -21,4 (Ιαν.-Ιούν.)

Ταξιδιωτικά πρακτορεία και λοιπές δραστηριότητες -9,9 -24,5 -35,3 -26,9 -2,8 (Ιαν.-Ιούν.)

Β. Επιβατική κίνηση

Eπιβάτες ∆ιεθνούς Αερολιµένα Αθηνών (∆ΑΑ) -1,5 -5,0 -6,3 -10,4 -4,0 (Ιαν.-Οκτ.)

Επιβάτες Aegean Airlines1 9,9 -5,1 4,2 -5,8 9,0 (Ιαν.-Σεπτ.)

Επιβατική κίνηση Οργανισµού Λιµένος Πειραιώς(ΟΛΠ)

-3,8 -6,0 -0,8 -17,5 -0,6 (Ιαν.-Ιούν.)

Γ. ∆είκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στις υπηρεσίες -28,3 -9,3 -2,9 -11,2 28,2 (Ιαν.-Νοέµ.)

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ (δείκτες κύκλου εργασιών στις υπηρεσίες), ∆ΑA, Aegean Airlines, ΟΛΠ και ΙΟΒΕ (προσδοκίες).1 Περιλαµβάνονται και οι ναυλωµένες πτήσεις (charter).

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 50

1.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣΑΚΙΝΗΤΩΝ

Oι πιέσεις στις εµπορικές αξίες, τις τιµές καιτα µισθώµατα οοιικκιισσττιικκώώνν κκααιι εεππααγγγγεελλµµααττιικκώώνναακκιιννήήττωωνν συνεχίστηκαν το εννεάµηνο του2013. Η αγορά ακινήτων εξακολουθεί ναχαρακτηρίζεται από υπερβάλλουσα προ-σφορά και σηµαντική υποχώρηση της ζήτησης,η οποία µπορεί να αποδοθεί κυρίως στη δρα-µατική αύξηση της ανεργίας και στη µείωσητου διαθέσιµου εισοδήµατος των νοικοκυριών,στην αύξηση της φορολογίας των ακινήτων καιστην αστάθεια του φορολογικού πλαισίου,καθώς και στην έλλειψη ρευστότητας, µε δεδο-µένους τους αυστηρότερους όρους τραπεζικήςχρηµατοδότησης (βλ. Κεφάλαιο V).

Η αποκλιµάκωση των τιµών στην ααγγοορράά ττωωννκκααττοοιικκιιώώνν συνεχίστηκε µε έντονο ρυθµό τοεννεάµηνο του 2013. Με βάση στοιχεία από ταπιστωτικά ιδρύµατα, οι τιµές των διαµερισµά-των υποχώρησαν σε ονοµαστικούς όρους µεµέσο ετήσιο ρυθµό 11,6%, 11,8% και 9,2% τοα’, β’ και γ’ τρίµηνο του 2013 αντίστοιχα, ένα-ντι 11,7% για το σύνολο του 2012. Από την αρχήτης τρέχουσας κρίσης η συνολική υποχώρησητων τιµών των διαµερισµάτων έχει φθάσει στο32,0% (ή 37,6% σε πραγµατικούς όρους), ενώτα στοιχεία από τα κτηµατοµεσιτικά γραφείαδείχνουν ακόµη µεγαλύτερη µείωση. Η υπο-χώρηση των τιµών κατοικιών ήταν εντονότερηστα δύο µεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα -32,7%και Θεσσαλονίκη -38,0%), καθώς και για ταµεγαλύτερου εµβαδού ακίνητα στις σχετικάακριβότερες περιοχές της χώρας.

Η µέση περίοδος αναµονής για τη διάθεσητων προσφερόµενων προς πώληση ακινήτωνεκτιµάται ότι έφθασε το γ’ τρίµηνο του 2013περίπου στο ένα έτος (έναντι 5 µηνών στιςαρχές του 2009), ενώ η έκπτωση επί της αρχι-κής τιµής ήταν κατά µέσο όρο 21,5% (έναντι12,6% στις αρχές του 2009).

Κατά το γ’ τρίµηνο του 2013, µόλις το 16,0%των συναλλαγών πραγµατοποιήθηκε µε τηβοήθεια τραπεζικού δανεισµού (έναντι 82,1%στις αρχές του 2009), µε το µέσο ποσοστό

δανειοδότησης να ανέρχεται σε περίπου 28%επί της συνολικής αξίας του ακινήτου (έναντι70% στις αρχές του 2009).4

Στον τοµέα των εεππααγγγγεελλµµααττιικκώώνν αακκιιννήήττωωνν, τόσοοι µισθωτικές όσο και οι αγοραίες αξίες συρ-ρικνώθηκαν περαιτέρω κατά το εννεάµηνο του2013 (µέση ετήσια µεταβολή -18,6% και -18,2%αντίστοιχα). Αµυδρά σηµάδια σταθεροποίησηςκαταγράφονται στην αγορά των καταστηµάτων,η οποία έχει υποστεί και τις µεγαλύτερες πιέ-σεις από την αρχή της τρέχουσας κρίσης.

Όσον αφορά την ααξξιιοοπποοίίηησσηη ττωωνν αακκιιννήήττωωνν ττοουυδδηηµµοοσσίίοουυ, ο ρυθµός υλοποίησης του προγράµ-µατος παραµένει χαµηλός και τα ταµειακάέσοδα πενιχρά. Οι σηµαντικότερες συµφωνίεςπου έχουν ολοκληρωθεί µέχρι σήµερα περι-λαµβάνουν την αξιοποίηση του ∆ιεθνούςΚέντρου Τηλεόρασης (IBC) στο ∆ήµο Αµα-ρουσίου, την έκταση της Κασσιόπης στην Κέρ-κυρα, την πώληση των πέντε ακινήτων του εξω-τερικού (Λονδίνο, Βρυξέλλες, Τασκένδη,Βελιγράδι και Λευκωσία), ενώ υπό οριστικο-ποίηση βρίσκεται και η συµφωνία για την αξιο-ποίηση των ακινήτων στο Παλιούρι της Χαλκι-δικής. Οι πιο σηµαντικές πάντως από τις αξιο-ποιήσεις που έχουν συµφωνηθεί είναι η πρό-σφατη συµφωνία για την αξιοποίηση της έκτα-σης του Αστέρα Βουλιαγµένης, καθώς και ησυµφωνία πώλησης και επαναµίσθωσης (sale &lease back) των 28 κτιρίων του Ελληνικού ∆ηµο-σίου η οποία αναµένεται, έως το τέλος του 2013,να αποφέρει στο ΤΑΙΠΕ∆ 261 εκατ. ευρώ.

Στην κατηγορία των ακινήτων που βρίσκονταιπλέον σε διαγωνιστική διαδικασία περιλαµ-βάνονται η δηµόσια έκταση στην ΑφάντουΡόδου και κυρίως η έκταση του πρώην αερο-δροµίου του Ελληνικού.

Θετικές προσδοκίες καταγράφονται για τοντοµέα των τουριστικών ακινήτων και της παρα-θεριστικής κατοικίας. Ορισµένες ενδείξεις κινη-τοποίησης ξένων επενδυτικών κεφαλαίων προ-


44 Βλ. Αποτελέσµατα έρευνας κτηµατοµεσιτικών γραφείων στην ιστο-σελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος, http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Statistics/realestate/publications.aspx.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 51

κύπτουν από τη συµµετοχή τους στο µετοχικόκεφάλαιο ελληνικών Ανώνυµων ΕταιριώνΕπενδύσεων Ακίνητης Περιουσίας (ΑΕΕΑΠ).Σε αυτό συνέβαλε και το νέο θεσµικό πλαίσιο(Ν. 4141/2013), το οποίο εισήγαγε σηµαντικέςβελτιώσεις και έδωσε πρόσθετα κίνητρα. Τακίνητρα αυτά αναµένεται να δώσουν περαιτέρωώθηση στο θεσµό των ΑΕΕΑΠ και να προκα-λέσουν το επενδυτικό ενδιαφέρον, ενώ είναιπιθανόν να οδηγήσουν και στην εµφάνιση νέωνσχηµάτων. Επίσης κάποιες πρόσφατες ενδείξειςπιθανής σταθεροποίησης ή και βελτίωσης τωνσυνθηκών που επικρατούν στην αγορά κατα-γράφονται από τα διαθέσιµα στοιχεία της τρι-µηνιαίας έρευνας των κτηµατοµεσιτικών γρα-φείων και συµβούλων ακίνητης περιουσίας πουυλοποιείται από το Τµήµα Ανάλυσης ΑγοράςΑκινήτων της Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς καιαπό τους δείκτες του ΙΟΒΕ για τις επιχειρηµα-τικές προσδοκίες στις κατασκευές και τους µήνεςεξασφαλισµένης παραγωγής στις κατασκευές.

Πάντως, παραµένουν ακόµη σηµαντικοί παρά-γοντες που αναστέλλουν τη µεσοπρόθεσµηανάκαµψη της δραστηριότητας στην ελληνικήαγορά ακινήτων, αναβάλλουν τις άµεσες επεν-δύσεις σε ακίνητα και κρατούν τη ζήτηση σειδιαιτέρως χαµηλά επίπεδα. Ανοικτά ζητή-µατα, όπως η οριστικοποίηση του ενιαίουφόρου ακινήτων, η µείωση του φόρου µεταβί-βασης, η προσαρµογή των αντικειµενικώναξιών στα πραγµατικά επίπεδα της αγοράς καιη απελευθέρωση των επαγγελµατικών µισθώ-σεων, αλλά και η συνεχιζόµενη αβεβαιότητασε σχέση µε τη λήψη επιπρόσθετων µη προσ-διορισµένων µέτρων για την κάλυψη πιθανούδηµοσιονοµικού κενού, σε συνδυασµό µε τιςπροσδοκίες των επενδυτών για περαιτέρωυποχώρηση των τιµών και τους περιορισµούςαπό την πλευρά της χρηµατοδότησης, ανα-στέλλουν τις αποφάσεις για την ανάληψη νέωνσηµαντικών επενδυτικών πρωτοβουλιών.

2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Τα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού ∆υνα-µικού (ΕΕ∆) της ΕΛΣΤΑΤ, καθώς και τα

στοιχεία από το Πληροφοριακό ΣύστηµαΕΡΓΑΝΗ του Υπουργείου Εργασίας, Κοι-νωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, δείχνουνότι ο εεττήήσσιιοοςς ρρυυθθµµόόςς µµεείίωωσσηηςς ττηηςς µµιισσθθωωττήήςςααππαασσχχόόλληησσηηςς επιβραδύνθηκε αισθητά το 2013(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.7). Το α’ εξάµηνο του2013 ο αριθµός των µισθωτών στον ιδιωτικότοµέα ήταν χαµηλότερος κατά 7,8% έναντιτου αντίστοιχου διαστήµατος του 2012, ενώ το2012 η υποχώρηση ήταν της τάξεως του 9,6%.Για το διάστηµα Ιουλίου-Σεπτεµβρίου 2013 ταστοιχεία του συστήµατος ΕΡΓΑΝΗ δείχνουν―για κάθε µήνα― σηµαντικές θετικές ροέςαπασχόλησης και σωρευτικά για το δεκάµηνοτο ισοζύγιο θέσεων εργασίας είναι εµφανώςθετικό (130,7 χιλ. άτοµα), ενώ το αντίστοιχοδιάστηµα του 2012 ήταν αρνητικό (-16,8 χιλ.άτοµα). Η εξέλιξη αυτή αποτελεί ίσως τησοβαρότερη ένδειξη ότι η οικονοµία πλησιά-ζει σε σηµείο καµπής. Επιπλέον, τους τελευ-ταίους µήνες οι εκτιµήσεις των επιχειρήσεωνγια τις βραχυχρόνιες προοπτικές απασχόλη-σης, όπως αποτυπώνονται στις έρευνεςσυγκυρίας του ΙΟΒΕ/Ευρωπαϊκής Επιτροπής,


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 52

αλλά και στην έρευνα του ALBA και της Man-power, είναι αισθητά βελτιωµένες.

Μια εξέλιξη που διαφοροποιεί το 2013 από ταπροηγούµενα έτη της κρίσης είναι ότι οι απώ-λειες θέσεων εργασίας το 2013 καταγράφο-νται κυρίως σε µµεεγγάάλλεεςς εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς, ενώ ταπροηγούµενα έτη οι µεγάλες επιχειρήσειςείχαν πολύ πιο περιορισµένες απώλειες απόό,τι οι µικρές. Μάλιστα οι προσλήψεις πουκαταγράφηκαν το α’ εξάµηνο του 2013 έγινανκυρίως σε µικρές επιχειρήσεις. Παρά την πρό-σφατη αυτή εξέλιξη, η διάρθρωση της απα-σχόλησης ανάλογα µε το µέγεθος της επιχεί-ρησης έχει µεταβληθεί, σε σύγκριση µε τηνκατάσταση πριν από την έναρξη της κρίσης,και το ποσοστό των απασχολουµένων σε µεγά-λες επιχειρήσεις έχει αυξηθεί σηµαντικά.

Οι πρόσφατες εξελίξεις ως προς τη µισθωτήεργασία στον ιδιωτικό τοµέα αντανακλούνκυρίως άνοδο του ρυθµού των προσλήψεωνκαι δευτερευόντως περιορισµό των απολύ-

σεων (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.8). Αυτό επιβεβαι-ώνεται από το γεγονός ότι το β’ τρίµηνο του2013 η πιθανότητα παραµονής για δύο διαδο-χικά έτη στην ανεργία έχει µειωθεί οριακάµεν, αλλά περισσότερο από ό,τι έχει αυξηθείη πιθανότητα παραµονής για δύο διαδοχικάέτη στην απασχόληση (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.9).Οι εξελίξεις αυτές ενδεχοµένως αντανακλούντην επίπτωση της µείωσης των µισθών και τωνθεσµικών µεταβολών στην αγορά εργασίας.Οι κλάδοι στους οποίους καταγράφεται εντο-νότερος ρυθµός των καθαρών προσλήψεωνείναι ο πρωτογενής τοµέας και κλάδοι πουσχετίζονται µε υπηρεσίες τουρισµού (κατα-λύµατα, δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης,ταξιδιωτικά πρακτορεία κ.λπ.). Αντίθετα, στοδευτερογενή τοµέα (µεταποίηση και κατα-σκευές) οι αποχωρήσεις (λόγω απολύσεων,λήξεων συµβάσεων ορισµένου χρόνου, συντα-ξιοδοτήσεων) υπερισχύουν των προσλήψεων.Η πιθανότητα προσλήψεων είναι υψηλότερηγια τους ανέργους νεότερης ηλικίας και γιαεκείνους µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 53

από ό,τι για τους µεγαλύτερους σε ηλικία καιτους λιγότερο εκπαιδευµένους, ενώ η πιθα-νότητα απολύσεων είναι υψηλότερη για ταάτοµα νεότερης ηλικίας και για εκείνους µεχαµηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.

Επιβράδυνση παρουσιάζει το 2013 και ο ετή-σιος ρυθµός υποχώρησης του αριθµού τωνααυυττοοααππαασσχχοολλοουυµµέέννωωνν (από -7,8% το α’ εξά-µηνο του 2012 σε -3,9% το α’ εξάµηνο του2013, βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.7), ιδιαίτερα δε εκεί-νων που εργάζονται χωρίς προσωπικό.

Το ποσοστό µµεερριικκήήςς ααππαασσχχόόλληησσηηςς είναι τώραυψηλότερο από ό,τι στο παρελθόν, τόσο ανά-µεσα σε αυτούς που προσλήφθηκαν τα τελευ-ταία χρόνια όσο και ανάµεσα στους παλαιό-τερους εργαζοµένους. Έτσι, το α’ εξάµηνο του2008 ανάµεσα στους µισθωτούς του ιδιωτικούτοµέα που ήδη εργάζονταν για τουλάχιστονδύο έτη το 4,6% ήταν µερικά απασχολούµενοι.Το αντίστοιχο ποσοστό το 2013 ανέρχεται σε11,6%, ενώ για αυτούς που προσλήφθηκανµετά το 2011 το ποσοστό είναι 21,8%. Εξάλ-λου, σύµφωνα µε την ηλεκτρονική καταγραφήτου συνόλου των επιχειρήσεων από το

σύστηµα ΕΡΓΑΝΗ (5.12.2013), οι εργαζόµε-νοι µε µερική ή εκ περιτροπής απασχόλησηαποτελούν σήµερα το 20,2% του συνόλου τωνµισθωτών µε σχέση εργασίας ιδιωτικούδικαίου. Οι µµέέσσεεςς εεββδδοοµµααδδιιααίίεεςς ώώρρεεςς εργασίαςτων µισθωτών στον ιδιωτικό τοµέα (σε πρώτηκαι δεύτερη εργασία) είναι κατά περίπου4,5% χαµηλότερες το α’ εξάµηνο του 2013έναντι του αντίστοιχου διαστήµατος του 2008.

Επειδή πολλά από τα άτοµα που έχασαν τηνεργασία τους ήταν απασχολούµενοι µε σσυυµµ--ββάάσσεειιςς οορριισσµµέέννοουυ χχρρόόννοουυ, το ποσοστό των απα-σχολουµένων µε συµβάσεις ορισµένου χρόνουδεν έχει αυξηθεί ανάµεσα στους παλαιότε-ρους εργαζόµενους, αλλά ούτε και ανάµεσαστους νεοπροσληφθέντες.

Από το α’ εξάµηνο του 2008 µέχρι και το α’εξάµηνο του 2013 ο αριθµός των απασχολου-µένων µειώθηκε κατά περίπου 933 χιλιάδες.Από αυτή τη µείωση, ποσοστό 54% αφοράµισθωτούς του ιδιωτικού τοµέα, ποσοστό 18%τον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα και 28% αυτοα-πασχολούµενα άτοµα. Από αυτούς που στα-µάτησαν να εργάζονται από το 2008 και µετά,31,4% συνταξιοδοτήθηκαν και δεν αναζητούνπλέον εργασία, 12,1% δεν αναζητούν εργασία,ενώ το υπόλοιπο 56,5% αναζητά εργασία. Ηάνοδος του αριθµού των ανέργων στο ίδιο διά-στηµα κατά ένα εκατοµµύριο άτοµα δείχνει ότι,πέραν όσων σταµάτησαν να εργάζονται καιαναζητούν εργασία, προστέθηκαν και άτοµα ταοποία δεν είχαν εργαστεί προηγουµένως.

Παράλληλα µε την επιβράδυνση του ρυθµούυποχώρησης της απασχόλησης καταγράφεται,τόσο από τα στοιχεία της ΕΕ∆ όσο και από ταστοιχεία του ΟΑΕ∆, επιβράδυνση και τηςαύξησης ττοουυ ααρριιθθµµοούύ ττωωνν ααννέέρργγωωνν. Ωστόσο, ηανεργία εξακολουθεί να βρίσκεται σε υπερ-βολικά υψηλά ποσοστά και τον Αύγουστο του2013 διαµορφώθηκε στο 26,9% (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙΙ.10). Πολύ υψηλό ποσοστό των ανέργων έχειπαραµείνει σ’ αυτή τη θέση για διάστηµα 12µηνών και άνω: το ποσοστό µακροχρόνιαςανεργίας (άνεργοι για διάστηµα 12 µηνών καιάνω προς το εργατικό δυναµικό) ανέρχεται στο18% (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.10) και το ποσοστό ιδι-


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 54

αίτερα µακροχρόνιας ανεργίας (διάρκεια 24µηνών και άνω) ανέρχεται σε 11,9%.

Το 2014 το µέσο ποσοστό ανεργίας αναµένε-ται να µειωθεί κατά περίπου µία εκατοστιαίαµονάδα από το µέσο ποσοστό του 2013. Μέσαστο 2014 αναµένεται ελαφρά άνοδος τόσο τουαριθµού των µισθωτών στον ιδιωτικό τοµέαόσο και του αριθµού των αυτοαπασχολουµέ-νων. Στην κατεύθυνση αυτή θα συµβάλουν καιτα προγράµµατα απασχόλησης και κατάρτισηςτου ΟΑΕ∆, τα οποία στη συγκυρία στην οποίαβρίσκεται η οικονοµία είναι απαραίτητα,καθώς έχουν στόχο να µην απαξιωθούν οιδεξιότητες όσων δεν εργάζονται και όχι ναυποκαταστήσουν την ιδιωτική πρωτοβουλία.

3 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ, ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΕΡ∆ΩΝ

3.1 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ

Ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής του Εναρ-µονισµένου ∆είκτη Τιµών Καταναλωτή(Εν∆ΤΚ) διαµορφώθηκε το πρώτο ενδεκάµηνοτου 2013 στο -0,8% (2012: +1,0%). Ο ρυθµός

υποχώρησης των τιµών εντάθηκε στη διάρκειατου ενδεκαµήνου και έφθασε στο -2,9% τοΝοέµβριο του 2013. Η επίδραση των έµµεσωνφόρων στο µέσο επίπεδο του πληθωρισµούυποχώρησε στο 0,24 της εκατοστιαίας µονάδαςτο πρώτο ενδεκάµηνο του 2013 από 0,91 τηςεκατοστιαίας µονάδας το 2012. Ο πυρήνας τουπληθωρισµού (που δεν περιλαµβάνει τις µετα-βολές στις τιµές της ενέργειας και των µη επε-ξεργασµένων ειδών διατροφής) διαµορφώθηκετο πρώτο ενδεκάµηνο του 2013 στο -1,8%(2012: -0,1%).

Η πορεία του Εν∆ΤΚ αποδίδεται κυρίως στησυνεχιζόµενη υποχώρηση του κόστους εργα-σίας, στην περιορισµένη, σε σχέση µε το 2012,αύξηση της διεθνούς τιµής του πετρελαίου, στηµείωση της µεταφερόµενης επίδρασης απόπρογενέστερες αυξήσεις στην έµµεση φορο-λογία και στην πρόσφατη µείωση του ΦΠΑστην εστίαση. Οι παράγοντες αυτοί αναµένε-ται να συνεχίσουν να ισχύουν για το υπόλοιποτου 2013 και το πρώτο εξάµηνο του 2014. Κατάσυνέπεια, ο πληθωρισµός βάσει του Εν∆ΤΚαναµένεται να διαµορφωθεί στο -0,8% κατάµέσο όρο το 2013 και ο πυρήνας στο -1,8%.Στο µεσοπρόθεσµο ορίζοντα, η υψηλή ανεργίακαι η περιορισµένη ζήτηση στην οικονοµία θασυµβάλλουν στην διατήρηση του πληθωρισµούσε αρνητικά επίπεδα.

Ο αρνητικός πληθωρισµός αναµένεται να έχειθετική επίδραση στο πραγµατικό εισόδηµακαι την αγοραστική δύναµη των καταναλωτώνόπως επίσης και στην ανταγωνιστικότητατιµών της οικονοµίας, ιδιαίτερα στον εξαγω-γικό τοµέα και στον τουρισµό. Ο κίνδυνος πουενέχει όµως είναι ότι, αν διατηρηθεί γιαµεγάλο διάστηµα, µπορεί να εδραιώσει προσ-δοκίες οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά τιςεπενδύσεις και την πραγµατική οικονοµίαγενικότερα, καθόσον περιορίζουν τα περι-θώρια κέρδους των επιχειρήσεων και αυξά-νουν το πραγµατικό κόστος δανεισµού.

3.2 ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η µεγάλη µείωση των µέσων αποδοχών στοσύνολο της οικονοµίας συνεχίστηκε και το


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 55

2013. Η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιµά ότι το2013 οι µέσες αποδοχές µειώθηκαν κατά 7,4%5

(2012: -6,6%). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται: (α)στις θεσµικές ρυθµίσεις του Οκτωβρίου 2011και Φεβρουαρίου 2012 για την ενίσχυση τηςευελιξίας στην αγορά εργασίας, (β) στη συνέ-χιση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής και (γ)στις συνθήκες οικονοµικής ύφεσης, που επη-ρεάζουν τις µισθολογικές διαπραγµατεύσεις.

Το 2013 οι επιχειρήσεις εξακολούθησαν ναπροσφεύγουν, σε µεγαλύτερο βαθµό από ό,τιπρο του 2012, στη σύναψη αφενός ατοµικώνσυµβάσεων εργασίας και αφετέρου επιχει-ρησιακών συλλογικών συµβάσεων. Από τιςαρχές του 2013 έως τις αρχές ∆εκεµβρίουτου τρέχοντος έτους έχουν υπογραφεί 385επιχειρησιακές συλλογικές συµβάσεις, ενώο συνολικός αριθµός τους από τα τέλη Οκτω-βρίου του 2011 (όταν µε τον Ν. 4021 τροπο-ποιήθηκε το σχετικό νοµικό πλαίσιο) υπερ-βαίνει τις 1.397. Κατά την τελευταία τριετίαοι συµβάσεις αυτές κατά κανόνα προβλέ-πουν “πάγωµα” αποδοχών ή προς τα κάτωπροσαρµογή των καταβαλλόµενων αποδο-χών της τάξεως του 10%-40%, ενώ τηνπερίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 ηµέση µείωση ήταν 5,9% (σύµφωνα µε το πλη-ροφοριακό σύστηµα ΕΡΓΑΝΗ). Υπολογίζε-ται ότι από τα τέλη του 2011 έως σήµερα οιµειώσεις µισθών µέσω επιχειρησιακών καιατοµικών συµβάσεων αφορούν τουλάχιστοντο 28,7% των µισθωτών του επιχειρηµατικούτοµέα, ενώ οι µειώσεις µέσω κλαδικών καιοµοιοεπαγγελµατικών συλλογικών συµβά-σεων αφορούν το 27,5% και οι µειώσειςµέσω µετατροπής συµβάσεων πλήρους απα-


55 Σύµφωνα µε την ΕΛΣΤΑΤ, οι αµοιβές εργαζοµένων ανά µισθωτό(σε εθνικολογιστική βάση) µειώθηκαν µε ετήσιο ρυθµό 7,4% τοεννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013, ενώ ο δείκτης µισθώνστο σύνολο της οικονοµίας (εκτός από τον πρωτογενή τοµέα και τιςδραστηριότητες των νοικοκυριών – µη εποχικώς διορθωµένα στοι-χεία) µειώθηκε µε ετήσιο ρυθµό 9,7% το α’ εξάµηνο του ίδιου έτους.

Πίνακας IΙΙ.7 Συµβολές στη διαφορά πληθωρισµού µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ(2008-2013)

(εκατοστιαίες µονάδες)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat και ΕΛΣΤΑΤ.

2008 2009 2010 2011 20122013

(Ιαν.-Οκτ.)

∆ιαφορά µέσων ετήσιων ρυθµών µεταβολής Εν∆ΤΚ 1,0 1,1 3,1 0,4 -1,5 -2,0

Συµβολές:

Πυρήνας του πληθωρισµού 0,77 0,91 1,60 -0,04 -1,64 -2,44

εκ του οποίου

Υπηρεσίες 0,56 0,64 0,71 0,01 -0,86 -1,77

Επεξεργασµένα είδη διατροφής -0,14 0,14 0,52 0,21 -0,29 -0,21

Βιοµηχανικά αγαθά χωρίς τιµές ενέργειας 0,35 0,13 0,37 -0,26 -0,49 -0,46

Μη επεξεργασµένα είδη διατροφής 0,03 0,39 -0,12 0,08 -0,16 -0,19

Ενέργεια 0,24 -0,25 1,66 0,40 0,35 0,62

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 56

σχόλησης σε µερική ή εκ περιτροπής απα-σχόληση το 7,8%.

Το 2013 συνεχίστηκε για τέταρτο συνεχές έτοςη µείωση του κόστους εργασίας ανά µονάδαπροϊόντος (-7,8% στο σύνολο της οικονοµίας,-8,7% στον επιχειρηµατικό τοµέα), αντανα-κλώντας τη σηµαντική µείωση των µέσων απο-δοχών, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, καιµικρή αύξηση της παραγωγικότητας (για ανα-λυτικότερες εκτιµήσεις της Τράπεζας τηςΕλλάδος, βλ. Πίνακες ΙΙΙ.8 και ΙΙΙ.9).

Το 2014 αναµένεται ότι η µέση µείωση τωναποδοχών τόσο στο δηµόσιο όσο και στονιδιωτικό τοµέα θα είναι πολύ περιορισµένη σεσύγκριση µε την τελευταία διετία, για ορισµέ-νες µάλιστα κατηγορίες εργαζοµένων το επί-πεδο των µισθών θα παραµείνει σταθερό, ενώο µέσος χρόνος εργασίας στον ιδιωτικό τοµέα,που µειωνόταν από το 2008, ενδέχεται να αρχί-σει να αυξάνεται σταδιακά. Έτσι, προβλέπε-


Πίνακας III.8 Aποδοχές και κόστος εργασίας (2007-2014)


Ελλάδα

Mέσες ακαθάριστες αποδοχές (ονοµαστικές)

– στο σύνολο της οικονοµίας 5,2 6,2 4,6 -4,6 -1,7 -6,6 -7,4 -1,5

– στο ∆ηµόσιο1 3,8 7,1 5,2 -7,7 -0,5 -3,8 -4,8 0,0

– στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας 7,1 8,2 7,7 -5,5 -7,9 -9,5 -10,0 0,0

– στις τράπεζες 8,9 0,0 3,7 -1,8 0,1 -7,5 -10,0 -6,3

– στο µη τραπεζικό ιδιωτικό τοµέα 6,1 6,5 2,8 -2,9 -1,7 -9,3 -8,0 -1,4

Kατώτατες αποδοχές 5,4 6,2 5,7 1,7 0,9 -19.63 -2,93 0,0

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές (πραγµατικές) 2,2 1,9 3,3 -8,9 -4,7 -7,6 -6,7 …

Συνολική δαπάνη για αποδοχές και εργοδοτικές εισφορές 8,2 8,5 3,2 -6,9 -8,1 -14,0 -11,5 -1,2

∆απάνη για αποδοχές και εργοδοτικές εισφορές ανά µισθωτό 5,6 6,8 4,9 -4,0 -0,7 -6,0 -7,5 -0,8

Kόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος

– στο σύνολο της οικονοµίας 4,5 8,7 6,4 -2,1 -1,1 -8,1 -7,8 -1,7

– στον επιχειρηµατικό τοµέα2 5,3 7,9 4,4 -1,1 -3,5 -12,3 -8,7 -2,2

2007 2008 2009 2010 2011 20122013

(εκτιµ.)2014

(προβλ.)

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ (ΑΕΠ 2007-2012) και εκτιµήσεις-προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος για το ΑΕΠ 2013-2014 και για τα υπόλοιπα ετήσια µεγέθητο 2007-2014.1 Mέση µισθολογική δαπάνη.2 Ο επιχειρηµατικός τοµέας περιλαµβάνει τις ιδιωτικές και τις δηµόσιες επιχειρήσεις και τις τράπεζες.3 Μέση ετήσια µεταβολή το 2012 και µεταφερόµενη επιβάρυνση το 2013, µε βάση τη µείωση από 15.2.2012 των κατώτατων αποδοχών κατά22% (για άτοµα ηλικίας 25 ετών και άνω) έως 32% (για άτοµα κάτω των 25 ετών).

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 57

ται ότι το 2014 το κόστος εργασίας ανά µονάδαπροϊόντος θα µειωθεί κατά 1,7% στο σύνολοτης οικονοµίας και κατά 2,2% στον επιχειρη-µατικό τοµέα, αντανακλώντας και την ελα-φρώς ταχύτερη άνοδο της παραγωγικότητας,καθώς θα αρχίσει να ανακάµπτει η οικονοµία.

Τα ανωτέρω συνεπάγονται ότι ο στόχος του2ου Προγράµµατος Οικονοµικής Προσαρµο-γής (Ν. 4046/Φεβρ. 2012) για µείωση τουκόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος τηντριετία 2012-2014 κατά 15% θα υπερκαλυφθείκατά πολύ, καθώς η σωρευτική µείωση στην ενλόγω τριετία θα φθάσει το 21,7%.

3.3 ΚΕΡ∆Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Αν ληφθεί υπόψη ο λόγος των κερδών προς τονκύκλο εργασιών των εισηγµένων στο ΧΑ επι-χειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα,προκύπτει ότι το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013 εξακολούθησε να κατα-γράφεται µείωση των περιθωρίων µικτού καικαθαρού κέρδους. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µετις δηµοσιευµένες λογιστικές καταστάσεις 164εισηγµένων στο ΧΑ επιχειρήσεων6 εκτός του

χρηµατοπιστωτικού τοµέα, οι πωλήσεις µειώ-θηκαν κατά 7,5%, τα µικτά κέρδη κατά 11,0%και τα καθαρά κέρδη προ φόρων κατά 52,2%.Έτσι, το περιθώριο µικτού κέρδους µειώθηκεκατά 0,6 της εκατοστιαίας µονάδας (στο 14,1%από 14,7% το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµ-βρίου 2012) και το περιθώριο καθαρού κέρ-δους κατά 1,8 εκατ. µονάδα (σε 1,9%, από3,7%). Εξάλλου, η αποδοτικότητα τόσο τωνιδίων όσο και των συνολικών κεφαλαίων µει-ώθηκε (στο 1,5% από 3,2% και στο 0,7% από1,3% αντίστοιχα). Ενδείξεις για σηµαντικήυποχώρηση των κερδών των µη χρηµατοοικο-νοµικών εταιριών προκύπτουν και από τους µηχρηµατοοικονοµικούς λογαριασµούς τωνθεσµικών τοµέων της ΕΛΣΤΑΤ, που δείχνουνότι το α’ εξάµηνο του 2013 το καθαρό λει-τουργικό πλεόνασµα των µη χρηµατοοικονο-µικών εταιριών µειώθηκε µε ετήσιο ρυθµό17,4%. ∆ιαφορετική εικόνα για την εξέλιξητου περιθωρίου κέρδους στην οικονοµία προ-κύπτει ωστόσο από σύγκριση της µεταβολήςτου κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντοςστο σύνολο της οικονοµίας (ετήσια εκτίµηση:


Πίνακας ΙII.9 Μέσες αποδοχές και κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στο σύνολο τηςοικονοµίας: Ελλάδα και ζώνη του ευρώ (2001-2014)


2001 4,7 2,8 3,9 2,4

2002 6,6 2,7 5,5 2,5

2003 5,6 2,9 2,3 2,2

2004 7,2 2,6 4,3 1,0

2005 4,4 2,2 3,4 1,3

2006 5,7 2,5 2,2 1,1

2007 5,2 2,5 4,5 1,4

2008 6,2 3,4 8,7 3,8

2009 4,6 1,8 6,4 4,3

2010 -4,6 2,0 -2,1 -0,6

2011 -1,7 2,2 -1,1 0,8

2012 -6,6 1,8 -8,1 1,9

2013 (εκτιµ.) -7,4 1,8 -7,8 1,1

2014 (προβλ.) -1,5 1,8 -1,7 0,7

Έτος

Μέσες αποδοχές Κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος

Ελλάδα Ζώνη του ευρώ Ελλάδα Ζώνη του ευρώ

Πηγές: Για την Ελλάδα: εκτιµήσεις της Tράπεζας της Eλλάδος. Για τη ζώνη του ευρώ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Economic Forecast, Autumn 2013.

66 Στις 164 επιχειρήσεις δεν έχουν περιληφθεί τα δύο διυλιστήρια.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 58

-7,8%) µε τη µεταβολή του αποπληθωριστή τουΑΕΠ (-2,2% το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013), η οποία υποδηλώνεικατ’ αρχάς ότι το περιθώριο κέρδους στοσύνολο της οικονοµίας αυξήθηκε.7 Ωστόσο, ησύγκριση αυτή λαµβάνει υπόψη µόνο τοκόστος εργασίας, ενώ αγνοεί το κόστος τωνάλλων εισροών (πρώτων υλών και ενδιάµεσωνπροϊόντων, κατανάλωσης ενέργειας), το χρη-µατοοικονοµικό κόστος και τη φορολογική επι-βάρυνση των επιχειρήσεων.

4 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΙ ∆ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η σηµαντική υποχώρηση του κόστους εργα-σίας ανά µονάδα προϊόντος τα τελευταία χρό-νια έχει ως αποτέλεσµα να έχει πλέον ανα-κτηθεί η απώλεια ανταγωνιστικότητας κόστουςπου σηµειώθηκε µεταξύ 2001-2009 (βλ.Πίνακα ΙΙΙ.10). Ωστόσο, αν η σταθµισµένησυναλλαγµατική ισοτιµία αποπληθωριστεί µεβάση τους δείκτες τιµών καταναλωτή, η απο-λεσθείσα ανταγωνιστικότητα δεν έχει ακόµηανακτηθεί πλήρως. Η διαφορά αυτή αποδίδε-

ται στο γεγονός ότι οι τιµές έχουν υποχωρήσειλιγότερο από ό,τι το κόστος εργασίας, καθώςοι επιχειρήσεις επηρεάστηκαν δυσµενώς απόαυξήσεις στο κόστος της ενέργειας και από τηνάνοδο της έµµεσης φορολογίας, αλλά και λόγωτων στρεβλώσεων που χαρακτηρίζουν τηνεγχώρια αγορά προϊόντων.

Στον τοµέα της διαρθρωτικής ανταγωνιστι-κότητας, η οποία είναι ενδεχοµένως καιουσιαστικότερη, η Ελλάδα συνεχίζει να κατα-τάσσεται στις χαµηλότερες θέσεις µεταξύ τωνανεπτυγµένων οικονοµιών σύµφωνα µε τιςδιεθνείς αξιολογήσεις.8 Ωστόσο, η πρόοδοςπου σηµειώνεται τελευταία είναι σηµαντική. ΗΕλλάδα είναι η χώρα που ανταποκρίθηκε στονκαλύτερο δυνατό βαθµό στις συστάσεις τουΟΟΣΑ για διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις.9


Πίνακας ΙΙΙ.10 ∆είκτες ονοµαστικής και πραγµατικής σταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας (ΣΣΙ)1 (2000=100)

2000 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

2009 115,5 118,7 131,9 109,2 121,6

2010 112,2 118,1 125,2 112,6 119,8

2011 112,7 118,6 122,3 113,0 117,4

2012 110,5 114,2 107,4 111,3 105,7

2013** 112,7 113,5 99,3 108,9 95,7

∆είκτης ονοµαστικής ΣΣΙ

∆είκτης πραγµατικής ΣΣΙ*

Ευρύς δείκτης έναντι των 28 κυριότερων εµπορικών εταίρων

∆είκτης έναντι των χωρών της ζώνης του ευρώ

Με βάση τις σχετικές τιµές

καταναλωτή

Με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά

µονάδα προϊόντος στοσύνολο της οικονοµίας

Με βάση τις σχετικές τιµές

καταναλωτή

Με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά

µονάδα προϊόντος στοσύνολο της οικονοµίας

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος: Kόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στο σύνολο της οικονοµίας, για την Ελλάδα. ΕΚΤ: συναλλαγµατικές ισο-τιµίες, τιµές καταναλωτή (∆ΤΚ), κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος για τις ανταγωνίστριες χώρες.* Ο δείκτης υπόκειται σε τακτικές αναθεωρήσεις.** Εκτιµήσεις.1 Ο ευρύς δείκτης πραγµατικής ΣΣΙ περιλαµβάνει τους 28 κυριότερους εµπορικούς εταίρους της Ελλάδος ενώ ο δείκτης έναντι της ζώνης τουευρώ περιλαµβάνει τις 17 χώρες. Οι συντελεστές στάθµισης έχουν υπολογιστεί µε βάση τις εισαγωγές και εξαγωγές των προϊόντων της µετα-ποίησης (κατηγορίες 5-8 της Τυποποιηµένης Ταξινόµησης ∆ιεθνούς Εµπορίου - SITC 5-8).

77 Ο λόγος του αποπληθωριστή του ΑΕΠ προς το δείκτη του κόστουςεργασίας ανά µονάδα προϊόντος συχνά χρησιµοποιείται ως δεί-κτης του περιθωρίου κέρδους στην οικονοµία.

88 Σύµφωνα µε την αξιολόγηση του World Economic Forum’s GlobalCompetitiveness Index (Σεπτέµβριος 2013), η Ελλάδα κατατάσ-σεται 91η µεταξύ 148 χωρών (έναντι 96η πέρυσι). Επίσης, µεταξύ60 οικονοµιών που περιλαµβάνονται στο World CompetitivenessScoreboard (Μάιος 2013) η Ελλάδα κατέχει την 54η θέση, έναντιτης 58ης θέσης το προηγούµενο έτος.

99 OECD, Economic Outlook, 94, Νοέµβριος 2013 και Lisbon Coun-cil (2013), Europlus Monitor 3.12.13.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 59

Επίσης καταγράφηκε πρόσφατα σηµαντικήβελτίωση στην κατάταξη του δείκτη DoingBusiness της Παγκόσµιας Τράπεζας από την78η στην 72η θέση, λόγω της απλοποίησης τηςδιαδικασίας ίδρυσης επιχειρήσεων και κυρίωςλόγω της εξάλειψης του ελάχιστου απαιτού-µενου κεφαλαίου. Είναι χαρακτηριστικό ότιστον τοµέα της ευκολίας ίδρυσης νέων επι-χειρήσεων η Ελλάδα βελτίωσε τη θέση τηςστην παγκόσµια κατάταξη κατά 110 βαθµίδες,από 146η το 2012 σε 36η το 2013.

5 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εµφά-νισε πλεόνασµα ύψους 2,6 δισεκ. ευρώ τοδιάστηµα Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013,έναντι ελλείµµατος 2,8 δισεκ. ευρώ το αντί-στοιχο εννεάµηνο του 2012 (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙΙ.14). Η εξέλιξη αυτή αποτελεί τη συνιστα-µένη της µείωσης του εµπορικού ελλείµµατοςκατά 2,8 δισεκ. ευρώ, καθώς και της αύξησηςτων πλεονασµάτων τρεχουσών µεταβιβάσεωνκαι υπηρεσιών κατά 2,1 δισεκ. και 1,3 δισεκ.ευρώ αντιστοίχως. Το έλλειµµα του ισοζυγίουεισοδηµάτων, αντίθετα, επιβαρύνθηκε κατά796 εκατ. ευρώ (βλ. Πίνακα III.11). Ως απο-τέλεσµα των παραπάνω εξελίξεων, το πλεό-νασµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγώναναµένεται να προσεγγίσει το 1% του ΑΕΠτο τρέχον έτος, ενώ για το 2014 θα κυµανθείγύρω στο 2%. Ο βαθµός στον οποίο θα επα-ληθευθούν οι προβλέψεις αυτές εξαρτάταιαπό την έκταση στην οποία θα αντιµετωπι-στούν µε αποτελεσµατικό τρόπο συγκυριακάπροβλήµατα όπως η αδυναµία πρόσβασηςτων εξαγωγικών επιχειρήσεων σε χρηµατο-δότηση και η προσέλκυση τουριστών από“νέες” αγορές, όπως της Ιαπωνίας και τηςΚίνας, από τις οποίες ακόµη έρχεται µικρόςαριθµός επισκεπτών. Όµως η πορεία του ισο-ζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τα επόµεναέτη θα εξαρτηθεί κυρίως από την έκταση τηςυποκατάστασης των εισαγοµένων από εγχω-ρίως παραγόµενα, αλλά και από το κατάπόσον η άνοδος των εξαγωγών είναι διατη-ρήσιµη. Αυτό εξαρτάται σε σηµαντικό

βαθµό από την επιτυχία της αντιµετώπισηςχρόνιων αδυναµιών, όπως το χαµηλό τεχνο-λογικό περιεχόµενο των εξαγωγών και ηέλλειψη εθνικής στρατηγικής για την προώ-θηση προϊόντων ετικέτας.

Η δραστική µείωση του εµπορικού ελλείµµα-τος οφείλεται, στο µεγαλύτερο µέρος της, στησηµαντική πτώση των καθαρών πληρωµών γιαεισαγωγές καυσίµων, αποτέλεσµα της παράλ-ληλης αύξησης των εξαγωγών και µείωσης τωνεισαγωγών (βλ. Πίνακα III.11). Η περιορι-σµένη εξωτερική ζήτηση και τα προβλήµαταρευστότητας που αντιµετωπίζουν οι ελληνικέςεπιχειρήσεις είχαν ως αποτέλεσµα την επι-βράδυνση του ρυθµού ανόδου των εισπράξεωναπό εξαγωγές, µε τους κλάδους των καυσίµωνκαι των τροφίµων-ποτών να συµµετέχουνκυρίως στην αύξηση των εισπράξεων (βλ. ∆ιά-γραµµα III.15). Όσον αφορά τη γεωγραφικήκατανοµή των εξαγωγών, φαίνεται ότι ηστροφή προς αγορές εκτός ΕΕ, που σηµειώ-θηκε το 2012 και συντήρησε το θετικό ρυθµόανόδου των εξαγωγικών εισπράξεων, δεν δια-


KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 60

τηρήθηκε το 2013, δεδοµένου ότι η άνοδος τωνµεριδίων στις αγορές της ευρωζώνης ήτανµεγαλύτερη από ό,τι σε χώρες εκτός αυτής (βλ.∆ιάγραµµα III.16). Πάντως, το µερίδιο αγο-ράς των ελληνικών προϊόντων στις παγκόσµιεςεξαγωγές αγαθών έχει αυξηθεί κατά 25% τηντελευταία τριετία (2010-2012) και έφθασε τοα’ τρίµηνο του 2013 στα υψηλότερα επίπεδααπό το 2000 (βλ. ∆ιάγραµµα III.17).

Η δαπάνη για εισαγωγές όλων των κατηγο-ριών αγαθών συνέχισε να µειώνεται, λόγω τουπεραιτέρω περιορισµού του διαθέσιµου εισο-δήµατος και της παραγωγικής δραστηριότη-τας, αλλά µε ρυθµό βραδύτερο από εκείνοντου προηγούµενου έτους. Ο ρυθµός µείωσηςτων εισαγωγών σε πραγµατικούς όρους εκτι-µάται χαµηλότερος, λόγω µείωσης των τιµώντων εισαγοµένων.

Το πλεόνασµα του ισοζυγίου υπηρεσιών αυξή-θηκε την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου2013 κατά 1,3 δισεκ. ευρώ, κυρίως λόγω τηςανόδου των καθαρών εισπράξεων από ταξι-διωτικές υπηρεσίες και παρά τον περιορισµότων καθαρών εισπράξεων από υπηρεσίεςµεταφορών.


Πίνακας IΙI.11 Βασικά µεγέθη ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών

(εκατ. ευρώ)

Ιανουάριος-∆εκέµβριος Ιανουάριος-Σεπτέµβριος

2010 2011 2012 2011 2012 2013

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 (+) καθαρή εισροή, (-) καθαρή εκροή.

I ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ -22.506,0 -20.633,5 -4.615,0 -14.738,0 -2.806,1 2.553,7

Εµπορικό ισοζύγιο -28.279,6 -27.229,1 -19.619,0 -20.991,2 -15.651,8 -12.893,0

Ισοζύγιο υπηρεσιών 13.248,5 14.629,6 15.138,9 12.031,4 12.920,6 14.219,4

Ισοζύγιο εισοδηµάτων -7.673,8 -8.594,8 -1.566,4 -6.431,0 -1.637,8 -2.434,3

Ισοζύγιο τρεχουσών µεταβιβάσεων 198,9 560,8 1.431,5 652,8 1.562,9 3.661,5

II ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ 2.071,5 2.671,8 2.327,6 1.152,1 1.582,7 2.782,3

III ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ (I+II) -20.434,5 -17.961,7 -2.287,4 -13.585,9 -1.223,4 5.336,0

IV ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜ/ΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 20.853,9 17.838,1 2.658,2 14.777,4 2.561,2 -4.316,5

Άµεσες επενδύσεις1 -927,0 -452,6 827,1 -1.962,1 897,5 943,1

Επενδύσεις χαρτοφυλακίου1 -20.855,0 -19.778,3 -99.903,9 -16.944,5 -75.584,1 -7.497,7

Λοιπές επενδύσεις1 42.538,8 38.050,0 101.744,1 33.778,0 77.262,8 2.296,1

ΥΨΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ∆ΙΑΘΕΣΙΜΩΝ 4.777,0 5.332,0 5.500,0 4.409,0 5.941,0 4.559,0

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 61

Συγκεκριµένα, κατά το εννεάµηνο του 2013 οιαφίξεις τουριστών αυξήθηκαν κατά 15,2%,ενώ οι ταξιδιωτικές εισπράξεις κατά 14,4%.Για ολόκληρο το 2013 ο Σύνδεσµος Ελληνι-κών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ)εκτιµά ότι οι συνολικές αφίξεις θα αυξηθούνκατά 13% περίπου, φθάνοντας τα 17,5 εκα-τοµµύρια, ενώ και οι ταξιδιωτικές εισπράξειςθα σηµειώσουν ανάλογη άνοδο. Σηµαντικόρόλο στις αισιόδοξες αυτές προβλέψεις δια-δραµατίζουν οι γεωπολιτικές ανακατατάξειςστις ανταγωνίστριες χώρες της ΒορείουΑφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου,αλλά και οι εξελίξεις στην αγορά κρουαζιέ-ρας µετά την άρση των σχετικών περιοριστι-κών διατάξεων (καµποτάζ). Σύµφωνα µε προσωρινά στοιχεία της Έρευνας Συνόρωντης Τράπεζας της Ελλάδος για το πρώτο εξά-µηνο του 2013, οι εισπράξεις στην αγοράκρουαζιέρας εµφανίζουν αύξηση 9,5% σεσχέση µε το αντίστοιχο περυσινό εξάµηνο.10

Για τη συνέχιση της ανόδου αυτής είναιωστόσο απαραίτητη η επιτάχυνση της υλο-ποίησης των απαιτούµενων διαρθρωτικώνµεταρρυθµίσεων, όπως είναι η κατασκευήυποδοµών για την αποδοτική εφαρµογή τουκαµποτάζ, η ενίσχυση των υποδοµών για τοναυτικό τουρισµό (yachting) και η εφαρµογήτου Ν. 4179/2013 για την απλούστευση των

διαδικασιών και την ενίσχυση της επιχειρη-µατικότητας στον τουρισµό.11

Στον ττοοµµέέαα ττωωνν µµεεττααφφοορρώώνν, οι καθαρέςεισπράξεις το εννεάµηνο του 2013 µειώθηκανσε σχέση µε την αντίστοιχη περίοδο του 2012,λόγω της υποχώρησης των ναύλων στις διε-θνείς αγορές. Συνολικά, οι καθαρές εισπρά-ξεις από τη ναυτιλία υποχώρησαν κατά περί-που 30% από το 2008, ως αποτέλεσµα τηςυπερβάλλουσας προσφοράς στον κλάδο σεπαγκόσµιο επίπεδο. Κατά τη διάρκεια του2013 εκτιµάται ότι η καθαρή αύξηση της χωρη-τικότητας των πλοίων θα κυµανθεί περίπουστο 5%, ενώ η µεταφορική ζήτηση θα παρου-σιάσει αύξηση περίπου 4%.12 Σύµφωνα µεέκθεση της Moody’s,13 η ανάκαµψη θα γίνειαισθητή από το 2014 και ιδίως προς τα τέλητου χρόνου, µε το ήµισυ περίπου της αναµε-νόµενης αύξησης των ναύλων να µεταφράζε-ται σε αύξηση των ναυτιλιακών εισπράξεων.14

Παρά τη δραστική µείωση των καθαρών πλη-ρωµών για τόκους επί των τίτλων του ∆ηµο-σίου που διακρατούν κάτοικοι του εξωτερικούµετά την εφαρµογή του PSI, αλλά και τη µεί-ωση των καταβαλλόµενων τόκων που αφορούνδάνεια του Μηχανισµού Στήριξης λόγω ανα-προσαρµογής του επιτοκίου, την περίοδοΙανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013 σηµειώθηκεαύξηση του ελλείµµατος του ισοζυγίου εισο-δηµάτων κατά 796 εκατ. ευρώ σε σύγκριση µεαυτό του αντίστοιχου εννεαµήνου του 2012. Ηδιεύρυνση αυτή προέκυψε, πρώτον, από τονπεριορισµό της εισροής κεφαλαίων από µηκατοίκους η οποία λάµβανε χώρα τα προη-γούµενα έτη για την κάλυψη των ζηµιών ξένων


1100 Οι συνολικοί επισκέπτες κρουαζιέρας το 2012 εκτιµώνται σε 1,7εκατοµµύρια, εκ των οποίων µόνο το 9% είναι ταξιδιώτες µε ελλη-νικό λιµάνι επιβίβασης (home-port)

1111 World Economic Forum: Σύµφωνα µε το ∆είκτη Ταξιδιωτικής καιΤουριστικής Ανταγωνιστικότητας, για το 2013 η Ελλάδα κατα-τάσσεται στην 32η θέση µεταξύ 140 χωρών, από την 29η το 2011.

1122 Εκτιµήσεις του οίκου G. Moundreas S.A. Η προοπτική σύγκλισηςτων ρυθµών µεταβολής της ζήτησης και της προσφοράς είναιενθαρρυντική, δεδοµένου ότι θα συντελέσει στην ανάσχεση τηςπτωτικής τάσεως των ναύλων. Πράγµατι, οι ναύλοι ξηρού φορτίου(BDI) το 2013 κινήθηκαν σε χαµηλά επίπεδα µέχρι τον Ιούλιο, ενώπαρουσιάζουν ανοδική τάση από τον Αύγουστο.

1133 Moody’s (2013), Global Shipping Industry, Ιούνιος.1144 Βλ. Μπραγουδάκης, Ζ. και Σ. Παναγιώτου (2010).”Προσδιορι-

στικοί παράγοντες των εισπράξεων από θαλάσσιες µεταφορές: Hπερίπτωση της Ελλάδος”, Τράπεζα της Ελλάδος, Οικονοµικό ∆ελ-τίο, τεύχος 34.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 62

τραπεζών που λειτουργούσαν στην Ελλάδακαι, δεύτερον, από την αύξηση των καθαρώνπληρωµών για τόκους καταθέσεων καιδανείων το µήνα Σεπτέµβριο. Οι πληρωµέςτόκων του ∆ηµοσίου προς µη κατοίκους για τοέτος 2013 αναµένονται αυξηµένες σε σχέση µετο προηγούµενο έτος, ενώ οι πληρωµές τόκωνγια τα δάνεια του Μηχανισµού Στήριξης ανα-µένεται να παραµείνουν περίπου στα επίπεδατου 2012.

Κατά το επισκοπούµενο εννεάµηνο το ιισσοοζζύύ--γγιιοο ττρρεεχχοουυσσώώνν µµεεττααββιιββάάσσεεωωνν παρουσίασε πλε-όνασµα 3,8 δισεκ. ευρώ, µεγαλύτερο κατά 2,1δισεκ. ευρώ από ό,τι το ίδιο διάστηµα το 2012,κυρίως λόγω της αύξησης των καθαρών µετα-βιβαστικών εισπράξεων της γενικής κυβέρ-νησης (κυρίως από την ΕΕ). Για το τρέχον καιτο επόµενο έτος, σύµφωνα µε προσωρινέςεκτιµήσεις των υπηρεσιών της Τράπεζας τηςΕλλάδος, οι καθαρές τρέχουσες µεταβιβάσειςαπό την ΕΕ θα ανέλθουν σε 3,2 δισεκ. ευρώ το2013 και σε 2,0 δισεκ. ευρώ το 2014.15 Το επι-σκοπούµενο εννεάµηνο το ισοζύγιο κεφαλαι-ακών µεταβιβάσεων εµφάνισε πλεόνασµα 2,8

δισεκ. ευρώ, έναντι 1,6 δισεκ. ευρώ το ίδιοδιάστηµα του 2012, κυρίως χάρη στην αύξησητου ρυθµού απορρόφησης των κοινοτικώνκονδυλίων. Σύµφωνα µε προσωρινές εκτιµή-σεις των υπηρεσιών της Τράπεζας της Ελλά-δος, οι καθαρές κεφαλαιακές µεταβιβάσειςαπό την ΕΕ υπολογίζονται σε 4,2 δισεκ. ευρώτο 2013 και 3,8 δισεκ. ευρώ το 2014.

Το ιισσοοζζύύγγιιοο χχρρηηµµααττοοοοιικκοοννοοµµιικκώώνν σσυυννααλλλλααγγώώννπαρουσίασε κατά τη διάρκεια του εννεαµήνουτου 2013 καθαρή εκροή 4,3 δισεκ. ευρώ (ένα-ντι καθαρής εισροής 2,6 δισεκ. ευρώ την αντί-στοιχη περίοδο του 2012). Η εξέλιξη αυτήοφείλεται κυρίως στην καθαρή εκροή κεφα-λαίων για επενδύσεις χαρτοφυλακίου ύψους7,5 δισεκ. ευρώ (έναντι 75,6 δισεκ. ευρώ τηναντίστοιχη περίοδο του 2012), από µη κατοί-κους στην Ελλάδα (αποεπένδυση κυρίως απόοµόλογα και έντοκα γραµµάτια του ∆ηµο-σίου). Η εκροή αυτή αντισταθµίστηκε από τηναύξηση των καθαρών εισροών στην κατηγορίατων λοιπών επενδύσεων, κυρίως λόγω της εισ-ροής δανείων ύψους 30,6 δισεκ. ευρώ προς τηγενική κυβέρνηση (έναντι 75,1 δισεκ. ευρώτην αντίστοιχη περίοδο του 2012) και της εισ-ροής από µείωση των καταθέσεων και reposκατοίκων Ελλάδος στο εξωτερικό κατά 16,1δισεκ. ευρώ (έναντι 13,7 δισεκ. ευρώ την αντί-στοιχη περίοδο του 2012). Αντίθετα, σηµειώ-θηκε εκροή 40,9 εκατ. ευρώ από µείωση τωνκαταθέσεων και repos µη κατοίκων στηνΕλλάδα, συµπεριλαµβανοµένου του λογαρια-σµού TARGET, έναντι 11,9 δισεκ. ευρώ τηναντίστοιχη περίοδο του 2012.

Οι άάµµεεσσεεςς εεππεεννδδύύσσεειιςς παρέµειναν κατά τοεννεάµηνο του 2013 στα ίδια επίπεδα µεεκείνα του 2012. Το µέγεθος αυτό για το 2014θα εξαρτηθεί από την υλοποίηση των σχεδίωνµεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων.


1155 Οι τρέχουσες µεταβιβάσεις από την ΕΕ περιλαµβάνουν κυρίως τιςάµεσες ενισχύσεις στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής(ΚΑΠ) και καταβολές από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο. Τηνπερίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2013 στις εισπράξεις περιλαµ-βάνονται και 330 εκατ. ευρώ από τη µεταφορά εσόδων από τιςαποδόσεις του προγράµµατος ANFA κεντρικών τραπεζών τηςευρωζώνης, καθώς και 1,5 δισεκ. ευρώ από τη µεταφορά εσόδωντων κεντρικών τραπεζών της ζώνης του ευρώ από το Πρόγραµµαγια τις Αγορές Τίτλων της ΕΚΤ.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 63


ΠΗΓΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΤΟΥ Ι∆ΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Σκοπός του παρόντος Ειδικού θέµατος είναι η καταγραφή από το 2000 έως σήµερα των πηγώνχρηµατοδότησης και των επενδύσεων του ιδιωτικού τοµέα της ελληνικής οικονοµίας, καθώς καιη αποτίµηση της σηµερινής κατάστασης όσον αφορά τη χρηµατοδότηση της οικονοµίας και τωνπροοπτικών χρηµατοδότησης της ανάκαµψης. Ο ιδιωτικός τοµέας ορίζεται ως το σύνολο των νοι-κοκυριών, ελεύθερων επαγγελµατιών και επιχειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα. Εξε-τάζεται ο ιδιωτικός τοµέας ως σύνολο, διότι η ύπαρξη µεγάλου αριθµού µικρών (οικογενειακών)επιχειρήσεων στην Ελλάδα δυσχεραίνει τη διάκριση µεταξύ επιχειρήσεων και νοικοκυριών όσοναφορά τις αποταµιεύσεις αλλά και τις επενδύσεις τους. Η ανάλυση συνδυάζει για πρώτη φοράεθνικολογιστικά στοιχεία για τις πραγµατικές επενδύσεις και τις αποταµιεύσεις του ιδιωτικούτοµέα (“εσωτερική χρηµατοδότηση”) µε χρηµατοπιστωτικά στοιχεία για τις χρηµατοοικονοµι-κές επενδύσεις και την “εξωτερική χρηµατοδότηση” του ιδιωτικού τοµέα από τράπεζες, αγορέςοµολόγων, χρηµατιστήρια και ιδιωτικές συµµετοχές.1,2 Στη σηµερινή συγκυρία, η συνολική εικόνατων πηγών χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Η παρούσα ανάλυσηαποτελεί µια πρώτη προσπάθεια στην κατεύθυνση αυτή και είναι φυσιολογικό να χαρακτηρίζεταιαπό κάποιες ατέλειες.

Ο τραπεζικός δανεισµός και οι αποταµιεύσεις του ιδιωτικού τοµέα αποτέλεσαν τους δύο βασι-κούς πυλώνες χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα της οικονοµίας στο παρελθόν. Ο ΠίνακαςΑ συνοψίζει τις πηγές χρηµατοδότησης και τις επενδύσεις του ιδιωτικού τοµέα της ελληνικής οικο-νοµίας ως ποσοστά του ΑΕΠ κατά την περίοδο 2000-2013. Ο πίνακας περιλαµβάνει τους µέσουςόρους της περιόδου 2000-2008 ως σηµείο αναφοράς και της περιόδου 2009-2013 µετά την παγκό-σµια χρηµατοοικονοµική κρίση, επιλεγµένα έτη, όπως το 2000, το 2008, το 2012, καθώς και τοπρώτο εξάµηνο του 2013 (πλέον πρόσφατα στοιχεία).

Χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα: η περίοδος 2000-2008Η συνολική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα της οικονοµίας την περίοδο 2000-2008 ήταν, κατάµέσο όρο, 29,4% του ΑΕΠ ετησίως. Αναλύεται ως εξής:

•• 13% του ΑΕΠ από δανεισµό – κυρίως τραπεζικό (11,7% του ΑΕΠ ετησίως), αλλά εν µέρεικαι µέσω εταιρικών οµολόγων (1,3% του ΑΕΠ),3,4

•• 11,5% του ΑΕΠ από αποταµιεύσεις του ιδιωτικού τοµέα – κυρίως κέρδη εταιριών (9,4% τουΑΕΠ),

Ειδικό θέµα ΙΙΙ.1

1 Η ανάλυση χρησιµοποιεί τις στατιστικές σειρές των εθνικών και χρηµατοπιστωτικών λογαριασµών για την Ελλάδα, όπως αυτές αναρ-τώνται στη βάση δεδοµένων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Quarterly Integrated Euro Area Accounts). Οι πρωτογενείς πηγέςκατάρτισης των στοιχείων είναι η ΕΛΣΤΑΤ και η Τράπεζα της Ελλάδος, παρότι κάποια από τα στοιχεία της ΕΚΤ παρουσιάζουν ελα-φρές διαφορές σε σχέση µε τα πρωτογενή στοιχεία λόγω διαφορετικής µεθοδολογίας. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δηµοσιεύεισε τακτά χρονικά διαστήµατα αναλύσεις του εισοδήµατος, των δαπανών, της αποταµίευσης, της χρηµατοδότησης και των επενδύσεωντων θεσµικών τοµέων της ζώνης του ευρώ (νοικοκυριά, µη χρηµατοοικονοµικές εταιρίες, γενική κυβέρνηση, χρηµατοοικονοµικές εται-ρίες), καθώς και του εξωτερικού τοµέα της οικονοµίας – βλ. π.χ. ECB, Monthly Bulletin Φεβρουαρίου, Μαΐου, Αυγούστου και Νοεµ-βρίου. Τα αναλυτικά στοιχεία της ζώνης του ευρώ ως συνόλου, αλλά και των επιµέρους χωρών-µελών είναι διαθέσιµα στο δικτυακότόπο της ΕΚΤ (http://sdw.ecb.europa.eu/browse.do?node=2019181).

2 Ο όρος “εξωτερική χρηµατοδότηση” στο πλαίσιο αυτής της µελέτης δεν πρέπει να συγχέεται µε τη χρηµατοδότηση από το εξωτερικό.3 Ο δανεισµός µέσω εταιρικών οµολόγων ήταν κατά κύριο λόγο τραπεζικός δανεισµός, καθώς οι τράπεζες ήταν συχνά ο µοναδικός οµο-

λογιούχος. 4 Η ΕΚΤ εξετάζει στοιχεία από τους ελληνικούς χρηµατοπιστωτικούς λογαριασµούς τα οποία αφορούν το σύνολο των δανείων από εγχώ-

ρια και ξένα νοµισµατικά και χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα (ΝΧΙ). Η Τράπεζα της Ελλάδος εξετάζει τις πιστωτικές εξελίξεις χρησι-µοποιώντας τα στοιχεία που αναφέρονται στην υποκατηγορία των ανωτέρω δανείων, τα οποία αφορούν µόνο τις πιστώσεις από ταεγχώρια ΝΧΙ.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 64


•• 1,6% του ΑΕΠ από καθαρές κεφαλαιακές µεταβιβάσεις (κυρίως από την ΕΕ) και

•• 2,7% του ΑΕΠ από αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου των εταιριών και (κυρίως) ιδιωτικές τοπο-θετήσεις εκτός χρηµατιστηρίου.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο τραπεζικός δανεισµός αντιπροσωπεύει περίπου το 40% της συνολι-κής χρηµατοδότησης (εσωτερικής και εξωτερικής) του ιδιωτικού τοµέα.

Η χρηµατοδότηση αυτή χρησιµοποιήθηκε για ακαθάριστες επενδύσεις κεφαλαίου (πραγµατικέςεπενδύσεις) της τάξεως του 19,6% του ΑΕΠ ετησίως και χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις τηςτάξεως του 13,8% του ΑΕΠ ετησίως. Οι συνολικές επενδύσεις του ιδιωτικού τοµέα (33,4% τουΑΕΠ) υπερβαίνουν τη συνολική του χρηµατοδότηση (29,4% του ΑΕΠ) κατά 3,7% του ΑΕΠ ετη-σίως. Η διαφορά αυτή οφείλεται σε στατιστικά λάθη, διαφορές µεθοδολογίας µεταξύ στοιχείωνεθνικών λογαριασµών και στοιχείων χρηµατορροών αλλά, σε κάποιο βαθµό, πιθανόν και σε φορο-διαφυγή, καθώς τα αδήλωτα εισοδήµατα δεν εµφανίζονται στους εθνικούς λογαριασµούς, αλλάεµφανίζονται ως τραπεζικές καταθέσεις και χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις του ιδιωτικού τοµέαστους χρηµατοπιστωτικούς λογαριασµούς.

Καθώς οι ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου εκτός κατοικιών την περίοδο 2000-2008αντιστοιχούσαν, κατά µέσο όρο, σε 9,9% του ΑΕΠ, σηµαντικό µέρος της συνολικής χρηµατο-δότησης του ιδιωτικού τοµέα (γύρω στα 2/3) χρησιµοποιήθηκε για την κατασκευή κατοικίας, ιδιω-τική κατανάλωση και χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις – κυρίως καταθέσεις και, δευτερευόντως,µετοχές και οµόλογα.

Χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα: η περίοδος 2009-2013Η παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίση του 2008 οδήγησε στη δηµιουργία ενός χρηµατοδοτικούκενού, καθώς η συνολική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα της οικονοµίας µειώθηκε κάτωαπό το επίπεδο των ακαθάριστων επενδύσεων κεφαλαίου (βλ. ∆ιάγραµµα Α).5 Αξίζει να σηµει-ωθεί ότι το χρηµατοδοτικό κενό προέκυψε το α’ τρίµηνο του 2010 (πριν από την υπογραφή τουΜνηµονίου) ως αποτέλεσµα της κατάρρευσης της παγκόσµιας αγοράς χρήµατος και κεφαλαίωνκαι της αδυναµίας χρηµατοδότησης των τραπεζών από τη διατραπεζική αγορά. Η µείωση της εξω-τερικής χρηµατοδότησης προήλθε αρχικά από την κατάρρευση των χρηµατιστηρίων και των αγο-ρών εταιρικών οµολόγων µε το ξέσπασµα της κρίσης το 2008 και κατόπιν από την αποκλιµάκωσητου τραπεζικού δανεισµού το 2009-2010.

Συνολικά, η ετήσια εξωτερική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα µειώθηκε από 16,4% του ΑΕΠτην περίοδο πριν από την κρίση σε 2,6% του ΑΕΠ, κατά µέσο όρο, ετησίως την περίοδο 2009-2013.6 Η µεγαλύτερη µείωση σηµειώθηκε στον τραπεζικό δανεισµό, ο οποίος υποχώρησε από11,7% του ΑΕΠ την περίοδο 2000-2008 σε 0,9% του ΑΕΠ την περίοδο 2009-2013 και -6,8% τουΑΕΠ το πρώτο εξάµηνο του 2013.7 Αντίθετα, η εσωτερική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέαδιατηρήθηκε σε σχετικά υψηλά επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, καθώς υποχώρησε σηµαντικά το

5 Ο όρος “χρηµατοδοτικό κενό” αναφέρεται στη διαφορά µεταξύ συνολικής χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα και ακαθάριστων επεν-δύσεων κεφαλαίου. Όταν η διαφορά αυτή είναι αρνητική, ο ιδιωτικός τοµέας χρηµατοδοτεί τις ακαθάριστες επενδύσεις κεφαλαίουµειώνοντας τον χρηµατοοικονοµικό του πλούτο (καταθέσεις, επενδύσεις σε µετοχές, οµόλογα κ.λπ.).

6 Η εξωτερική χρηµατοδότηση ορίζεται ως το άθροισµα της χρηµατοδότησης από τραπεζικά δάνεια, αγορές οµολόγων, αυξήσεις µετο-χικού κεφαλαίου και κεφαλαιακές µεταβιβάσεις, βλ. Πίνακα Α.

7 Η µείωση του τραπεζικού δανεισµού στα στοιχεία της ΕΚΤ είναι µεγαλύτερη από την αντίστοιχη µείωση σύµφωνα µε τα στοιχεία τηςΤράπεζας της Ελλάδος καθώς αναφέρεται στο σύνολο της χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα από ΝΧΙ της Ελλάδος και του εξω-τερικού. Η καθαρή ροή δανείων προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα από ΝΧΙ της Ελλάδος για το πρώτοεξάµηνο του 2013 είναι -4,4% του ΑΕΠ.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 65


κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στονιδιωτικό τοµέα και οι εταιρίες µείωσαν ταµερίσµατα και καθυστέρησαν επενδυτικά σχέ-δια. Επίσης σταθερές παρέµειναν και οι καθα-ρές κεφαλαιακές µεταβιβάσεις προς τις επι-χειρήσεις, παρότι τα ποσά είναι σχετικά µικρά(1,3% του ΑΕΠ το 2012-2013).

Το χρηµατοδοτικό κενό επηρέασε κυρίως τιςχρηµατοοικονοµικές επενδύσεις και τις επεν-δύσεις των νοικοκυριών για την κατασκευήκατοικίας και λιγότερο τις ακαθάριστες επεν-δύσεις πάγιου κεφαλαίου των εταιριών. Ωςαποτέλεσµα της χρηµατοοικονοµικής κρίσηςαρχικά και της κρίσης χρέους αργότερα, οιχρηµατοοικονοµικές επενδύσεις του ιδιωτικούτοµέα µειώθηκαν σηµαντικά, από 13,8% τουΑΕΠ ετησίως την περίοδο 2000-2008 σε 1,3%του ΑΕΠ την περίοδο 2009-2013 και σε -5,5%του ΑΕΠ το πρώτο εξάµηνο του 2013. Οι επεν-δύσεις για την κατασκευή κατοικίας µειώθη-καν κατά την ίδια περίοδο από 10% σε 5% τουΑΕΠ ετησίως (και σε λιγότερο από 3% τουΑΕΠ το πρώτο εξάµηνο του 2013).

Η διάρθρωση και η διαχρονική εξέλιξη τωνεπενδύσεων πάγιου κεφαλαίουΗ επένδυση σε κατοικίες στην Ελλάδα απο-τελούσε την κύρια µορφή επένδυσης των νοι-κοκυριών την εικοσαετία 1960-1980. Τηνπερίοδο εκείνη, οι επενδύσεις σε κατασκευήκατοικίας ήταν υπερδιπλάσιες (19% τουΑΕΠ) σε σχέση µε τις ακαθάριστες επενδύ-σεις πάγιου κεφαλαίου σε µηχανολογικό εξο-πλισµό και εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων(9% του ΑΕΠ, βλ. ∆ιάγραµµα Β). Από ταµέσα της δεκαετίας του 1970 έως τα τέλη τηςδεκαετίας του 1990, οι επενδύσεις σε κατα-σκευή κατοικίας ακολουθούν µια έντονακαθοδική τάση, καθώς η αποταµίευση των νοι-κοκυριών µειώνεται σταδιακά, ενώ τα επιτό-κια των στεγαστικών δανείων κινούνται σεαπαγορευτικά επίπεδα. Η καθοδική αυτήτάση, η οποία ανακόπηκε µετά την είσοδο τηςΕλλάδος στη ζώνη του ευρώ το 2001, καθώςαυξήθηκε σηµαντικά η τραπεζική χρηµατο-δότηση και µειώθηκαν τα επιτόκια των στε-γαστικών δανείων, επιταχύνθηκε µετά την

KEF III END13: 1 12-12-13 08:12 66


παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίση του 2008 και την ταχεία αποκλιµάκωση του τραπεζικούδανεισµού που ακολούθησε.

Ως αποτέλεσµα της έλλειψης εξωτερικής χρηµατοδότησης αλλά και της βαθιάς ύφεσης της οικο-νοµίας, κατά το διάστηµα 2008-2012, οι ιδιωτικές επενδύσεις µειώθηκαν δραµατικά, από 20%του ΑΕΠ το 2008 σε 11,4% του ΑΕΠ το 2012. Όµως, αξίζει να σηµειωθεί ότι τταα 22//33 ττηηςς κκααττάάρρ--ρρεευυσσηηςς ττωωνν ιιδδιιωωττιικκώώνν εεππεεννδδύύσσεεωωνν ααφφοορροούύσσαανν ττηηνν ααγγοορράά κκααττοοιικκίίααςς (βλ. ∆ιάγραµµα Β). Το ποσο-στό των επενδύσεων για την κατασκευή κατοικίας µειώθηκε από 12% του ΑΕΠ ετησίως το 2007σε 3% του ΑΕΠ το 2012-2013.

Σε αντίθεση µε την κατάρρευση των επενδύσεων για την κατασκευή κατοικίας, οι ιδιωτικές επεν-δύσεις σε πάγιο κεφάλαιο και µηχανολογικό εξοπλισµό, παρότι υποχώρησαν σηµαντικά σε από-λυτες τιµές, µειώθηκαν πολύ λιγότερο ως ποσοστό του ΑΕΠ, από 9,7% του ΑΕΠ, κατά µέσο όρο,το διάστηµα 2000-2008 σε 8,2% του ΑΕΠ την περίοδο 2012-2013. Αυτό υποδηλώνει ότι οι επι-χειρήσεις συνέχισαν να επενδύουν και µέσα στην κρίση για την ανανέωση του κεφαλαιακού τουςεξοπλισµού, παρότι οι καθαρές επενδύσεις (µετά την αφαίρεση των αποσβέσεων) έχουν γίνειαρνητικές τα τελευταία δύο χρόνια. Το τελευταίο οφείλεται στην αλµατώδη άνοδο των απο-

Πίνακας A Χρηµατοδότηση και επενδύσεις ιδιωτικού τοµέα1 στην Ελλάδα

(% του ΑΕΠ)

2001-20082009-

β’ τρ. 2013 2000 2008 2012β’ τρ. 20132

Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Quarterly Integrated Euro Area Accounts).1 Περιλαµβάνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα.2 Για λόγους συγκρισιµότητας µε τα στοιχεία προηγούµενων ετών, αυτή η στήλη παρουσιάζει µέσους όρους των τελευταίων τεσσάρων τρι-µήνων (γ’ τρ. 2012-β’ τρ. 2013).3 Τα στοιχεία της ΕΚΤ για τον τραπεζικό δανεισµό αφορούν δανεισµό από εγχώρια και ξένα ΝΧΙ και διαφέρουν από τα αντίστοιχα στοι-χεία της Τράπεζας της Ελλάδος τα οποία αφορούν δανεισµό από εγχώρια ΝΧΙ.4 ∆εν περιλαµβάνονται εκδόσεις οµολόγων σε διεθνείς αγορές µέσω θυγατρικών στο εξωτερικό.5 Χρηµατοδότηση µέσω αυξήσεων µετοχικού κεφαλαίου εταιριών στο χρηµατιστήριο, ιδιωτικών συµµετοχών και παραγώγων.6 Αφορά το σύνολο της ακαθάριστης αποταµίευσης των νοικοκυριών (προ αποσβέσεων και µετά από φόρους) και του ακαθάριστου διαθέ-σιµου εισοδήµατος (προ αποσβέσεων και µετά από φόρους) των µη χρηµατοοικονοµικών εταιριών.7 Αφορούν κυρίως χρηµατοδότηση από πόρους των διαρθρωτικών ταµείων της ΕΕ.8 Ακαθάριστες επενδύσεις κεφαλαίου. Συµπεριλαµβάνονται επενδύσεις για κατασκευή κατοικίας και αγορά γης.9 Επενδύσεις σε ασφαλιστικά ταµεία και παράγωγα.

Χρηµατοδότηση

Τραπεζικός δανεισµός3 11,7% 0,9% 8,1% 12,7% -6,3% -6,8%

Εκδόσεις οµολόγων4 1,3% 0,4% 2,7% 3,8% -0,5% -0,9%

Αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου5 2,7% 0,8% 4,7% 0,2% 1,0% -0,1%

Άλλη χρηµατοδότηση 0,7% 0,5% 0,0% 1,3% 1,8% -0,4%

Αποταµίευση και εσωτερική χρηµατοδότηση6 11,5% 10,9% 10,7% 9,9% 10,2% 10,7%

Καθαρές κεφαλαιακές µεταβιβάσεις7 1,6% 1,3% 2,2% 1,2% 1,3% 1,3%

Συνολική χρηµατοδότηση 29,4% 14,8% 28,4% 29,0% 7,6% 3,8%

Επενδύσεις

Πραγµατικές επενδύσεις8 19,6% 15,1% 18,5% 19,9% 11,4% 11,2%

Χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις 13,8% 1,3% 9,7% 16,4% -7,8% -5,5%

Καταθέσεις, τραπεζογραµµάτια, οµόλογα 10,0% -0,6% 9,3% 13,5% -6,7% -3,2%

Μετοχές 3,7% 2,9% 0,7% 4,2% -1,6% -2,5%

“Λοιπές” επενδύσεις9 0,1% -0,9% -0,4% -1,3% 0,6% 0,2%

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 67


σβέσεων, οι οποίες, σύµφωνα µε στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, αυξήθηκαν από 10% του ΑΕΠ τηνπερίοδο 2000-2008 σε 19,5% του ΑΕΠ την περίοδο 2012-2013, πιθανόν ως αποτέλεσµα του κύµα-τος πτωχεύσεων επιχειρήσεων στον ιδιωτικό τοµέα.8

Επενδύσεις και πηγές χρηµατοδότησης στην Ελλάδα και στη ζώνη του ευρώΟ Πίνακας Β παρουσιάζει µια συνοπτική εικόνα των διαφορών µεταξύ Ελλάδος και ζώνης τουευρώ όσον αφορά τη διάρθρωση των επενδύσεων και των πηγών χρηµατοδότησης του ιδιωτικούτοµέα. Κατά την περίοδο 2000-2008, η τραπεζική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα στηνΕλλάδα αντιστοιχούσε σε 11,7% του ΑΕΠ ετησίως, σε σύγκριση µε 9,5% του ΑΕΠ στη ζώνη τουευρώ.9 Η υψηλότερη εξάρτηση του ιδιωτικού τοµέα στην Ελλάδα από τον τραπεζικό δανεισµόεξηγείται κυρίως από θεσµικούς παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν την δοµή του χρηµατοπι-στωτικού συστήµατος, αλλά σε κάποιο βαθµό και από το χαµηλό ποσοστό αποταµίευσης στηνΕλλάδα (11,5% του ΑΕΠ έναντι 18,9% του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ). Αξίζει όµως να σηµειω-θεί ότι το χαµηλό ποσοστό αποταµιεύσεων στην Ελλάδα οφείλεται στη χαµηλή αποταµίευση τωννοικοκυριών και όχι των επιχειρήσεων. Τα τελευταία δύο χρόνια µάλιστα, η αποταµίευση τωννοικοκυριών έχει γίνει αρνητική για λόγους που συνδέονται, µεταξύ άλλων, µε την οικονοµικήύφεση και προσαρµογή. Όµως, και πριν από την κρίση οι αποταµιεύσεις των νοικοκυριών ήτανιδιαίτερα χαµηλές (2000-2008: 2,1% του ΑΕΠ σε σύγκριση µε 9,4% του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ),ενώ οι επενδύσεις των νοικοκυριών (οι οποίες αφορούν κυρίως την κατασκευή κατοικίας) ήτανυψηλές (12% του ΑΕΠ σε σύγκριση µε 6,9% του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ), υποβοηθούµενες καιαπό την ταχεία πιστωτική επέκταση της περιόδου αυτής.

Πίνακας B Χρηµατοδότηση και επενδύσεις ιδιωτικού τοµέα1 στην Ελλάδα και τη ζώνη του ευρώ

(% του ΑΕΠ)

2000-2008 2009-2013 2000-2013

ΕλλάδαΖώνη του

ευρώ ΕλλάδαΖώνη του

ευρώ ΕλλάδαΖώνη του

ευρώ

Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Quarterly Integrated Euro Area Accounts).1 Περιλαµβάνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα.

∆ανεισµός 13,0% 10,1% 1,3% 4,1% 9,0% 7,7%

Τραπεζικός δανεισµός 11,7% 9,5% 0,9% 3,4% 8,0% 7,0%

Εκδόσεις οµολόγων 1,3% 0,5% 0,4% 0,7% 1,0% 0,6%

Αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου 2,7% 3,8% 0,8% 2,7% 2,0% 3,3%

Άλλη χρηµατοδότηση 0,7% 1,7% 0,5% 0,5% 0,6% 1,2%

Αποταµίευση και εσωτερική χρηµατοδότηση 11,5% 18,9% 10,9% 18,8% 11,3% 18,8%

Καθαρές κεφαλαιακές µεταβιβάσεις 1,6% 1,0% 1,3% 0,9% 1,5% 0,9%

Πραγµατικές επενδύσεις 19,6% 18,6% 15,1% 17,0% 18,1% 18,0%

Χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις 13,8% 17,0% 1,3% 10,0% 9,5% 14,1%

Καταθέσεις, τραπεζογραµµάτια, οµόλογα 10,0% 4,9% -0,6% 3,5% 6,2% 4,3%

Μετοχές 3,7% 4,0% 2,9% 3,4% 3,6% 3,7%

“Λοιπές” επενδύσεις 0,1% 8,1% -0,9% 3,0% -0,3% 6,1%

8 Βέβαια ο διπλασιασµός των αποσβέσεων ως ποσοστού του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια της κρίσης δεν συνάδει µε το γεγονός ότι η κατάρ-ρευση των επενδύσεων αφορά κατά τα 2/3 την κατασκευή κατοικίας, καθώς οι συντελεστές απόσβεσης στις κατοικίες είναι σηµαντικάχαµηλότεροι σε σχέση µε τον µηχανολογικό εξοπλισµό. Γενικά, η εκτίµηση των αποσβέσεων σε εθνικολογιστικά στοιχεία είναι δύσκολησε περιόδους κρίσης και παρουσιάζει µεθοδολογικά προβλήµατα διεθνώς.

9 Η διαφορά των 2,2 εκατοστιαίων µονάδων του ΑΕΠ από τη ζώνη του ευρώ είναι µεγαλύτερη (3,5% του ΑΕΠ) αν συνυπολογιστούντα οµολογιακά δάνεια των τραπεζών προς τις επιχειρήσεις ως τραπεζικός δανεισµός.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 68


Όσον αφορά τις επενδύσεις, οι διαφορέςµεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ εντοπί-ζονται κυρίως στο ύψος και τη διάρθρωση τωνχρηµατοοικονοµικών επενδύσεων. Οι χρηµα-τοοικονοµικές επενδύσεις του ιδιωτικούτοµέα στην Ελλάδα ήταν πάντοτε χαµηλότερεςως ποσοστό του ΑΕΠ (13,8% την περίοδο2000-2008 σε σύγκριση µε 17% του ΑΕΠ στηζώνη του ευρώ) και επικεντρώνονταν σε κατα-θέσεις και οµόλογα πριν από την κρίση, ενώµετά το 2008 οι χρηµατοοικονοµικές επενδύ-σεις συνολικά µειώνονται απότοµα. Αντί-στοιχα, οι χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις τουιδιωτικού τοµέα στη ζώνη του ευρώ επικε-ντρώνονται σε “λοιπές επενδύσεις”, οι οποίεςαφορούν κυρίως επενδύσεις σε ασφαλιστικάταµεία (2000-2008: 8,1% του ΑΕΠ στη ζώνητου ευρώ, έναντι 0,1% του ΑΕΠ στηνΕλλάδα).

Γενικά, ο τραπεζικός δανεισµός αποτελεί τη βασική πηγή εξωτερικής χρηµατοδότησης του ιδιω-τικού τοµέα της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής οικονοµίας, σε αντίθεση µε άλλες ανε-πτυγµένες οικονοµίες όπως οι ΗΠΑ, στις οποίες το µεγαλύτερο µέρος της χρηµατοδότησης προ-έρχεται από τις αγορές κεφαλαίων. Η ελληνική οικονοµία εµφανίζεται µάλιστα περισσότεροτραπεζοκεντρική από την οικονοµία της ζώνης του ευρώ: κατά την περίοδο 2000-2008, ο τρα-πεζικός δανεισµός αποτελούσε το 65% της µέσης ετήσιας εξωτερικής χρηµατοδότησης του ιδιω-τικού τοµέα στην Ελλάδα, έναντι 57% στη ζώνη του ευρώ (βλ. ∆ιάγραµµα Γ). Ο ρόλος των τρα-πεζών στην εξωτερική χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα είναι σηµαντικός και σε άλλες χώρεςτου ευρωπαϊκού νότου, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Η δοµή του χρηµατοπιστωτικού συστήµατοςµιας χώρας συναρτάται µε θεσµικά χαρακτηριστικά, όπως το νοµικό σύστηµα και ο βαθµός προ-στασίας που παρέχεται στους επενδυτές. Χώρες µε βάση το αγγλοσαξονικό δίκαιο παρέχουνσυνήθως µεγαλύτερη προστασία στους µετόχους µειοψηφίας και τους οµολογιούχους έναντι τωνενεργειών της διοίκησης και των µεγάλων µετόχων. Κατά συνέπεια, οι χρηµατοπιστωτικές αγο-ρές αναπτύσσονται ταχύτερα στις χώρες αυτές, σε αντίθεση µε χώρες που έχουν παράδοσηρωµαϊκού αστικού δικαίου, οι οποίες τείνουν να διατηρούν υψηλά ποσοστά τραπεζικής δια-µεσολάβησης.10

Η κατάσταση σήµερα και οι προοπτικές Ο ιδιωτικός τοµέας αντιµετωπίζει σήµερα µια έντονη έλλειψη εξωτερικής χρηµατοδότησης, ιδι-αίτερα λόγω της αποκλιµάκωσης του τραπεζικού δανεισµού. Η προβλεπόµενη ανάκαµψη τηςοικονοµίας θα πρέπει να στηριχθεί σε επιχειρηµατικές επενδύσεις που εστιάζονται σε εξω-στρεφείς παραγωγικούς κλάδους. Καθώς οι αποταµιεύσεις των νοικοκυριών παραµένουν αρνη-τικές, πιέζοντας την καταθετική βάση του τραπεζικού συστήµατος, η πιστοδοτική ικανότητα τωντραπεζών για τη χρηµατοδότηση αυτών των επενδύσεων θα παραµείνει περιορισµένη, τουλά-

10 Bλ. Demirgüç -Kunt, A. and R. Levine (2001), Financial structures and economic growth: A cross-country comparison of banks, markets,and development, MIT Press, Cambridge, Massachusetts, και De Jong, A., R. Kabir and T. Nguyen (2008), “Capital structure aroundthe world: the roles of firm- and country-specific determinants”, Journal of Banking and Finance, Vol. 32, No. 9, σελ. 1954-1969.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 69


χιστον βραχυπρόθεσµα. Κατά συνέπεια, γιανα στηριχθεί η ανάκαµψη, θα πρέπει να ανα-ζητηθούν εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότη-σης των επενδύσεων και της οικονοµικής ανά-καµψης.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις που γίνονται και χρη-µατοδοτούνται σήµερα αντιστοιχούν σε 11,2%του ΑΕΠ.11 Το ποσοστό αυτό είναι πολύχαµηλό τόσο σε σύγκριση µε το παρελθόν όσοκαι σε σχέση µε άλλες χώρες (ζώνη του ευρώ:18,6% του ΑΕΠ την περίοδο 2000-2008, 16%του ΑΕΠ το 2013) και θα πρέπει να αυξηθείσταδιακά στο 16%-18% του ΑΕΠ ώστε ναεπανέλθει η οικονοµία σε µια διατηρήσιµηαναπτυξιακή τροχιά. Αν οι επενδύσεις αυτέςεστιαστούν σε εξωστρεφείς κλάδους µε υψηλήπαραγωγικότητα και προοπτικές ανάπτυξης,η οικονοµία θα έχει µακροπρόθεσµα οφέλη σεόρους δηµιουργίας θέσεων εργασίας, παρα-γωγικότητας και ανταγωνιστικότητας.

Το γεγονός ότι το 2013 εξαλείφθηκαν τα δύοβασικά ελλείµµατα της ελληνικής οικονοµίας

―το πρωτογενές δηµοσιονοµικό έλλειµµα και το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών― σηµαίνειότι έχει εξαλειφθεί και το έλλειµµα εσωτερικής χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα. Τοέλλειµµα εσωτερικής χρηµατοδότησης φαίνεται στο ∆ιάγραµµα ∆ ως η διαφορά µεταξύ των πραγ-µατικών επενδύσεων και της αποταµίευσης του ιδιωτικού µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα (νοικο-κυριά και επιχειρήσεις) ως ποσοστών του ΑΕΠ. Το διάγραµµα δείχνει ότι το έλλειµµα εσωτε-ρικής χρηµατοδότησης έκλεισε λόγω της κατάρρευσης των επενδύσεων και όχι λόγω αύξησηςτης αποταµίευσης, η οποία στην Ελλάδα παραµένει χαµηλή ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκρισηµε άλλες χώρες (2013: 10,7% στην Ελλάδα, έναντι 18,2% στη ζώνη του ευρώ). Όµως, καθώς ηεσωτερική χρηµατοδότηση αποκτά µεγαλύτερη σηµασία σε περιόδους αυξηµένης αβεβαιότηταςκαι επιχειρηµατικού κινδύνου, το γεγονός ότι οι αποταµιεύσεις του ιδιωτικού τοµέα (κυρίως τωνεπιχειρήσεων) δηµιουργούν πλέον µια βάση για τη σταθεροποίηση των επενδύσεων στα τρέχονταχαµηλά επίπεδα είναι αναµφισβήτητα ένας θετικός παράγοντας.

Η φορολογική πολιτική εκτιµάται ότι θα αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για την πορείατων επενδύσεων τα επόµενα χρόνια, καθώς ενδεχόµενη πρόσθετη φορολογική επιβάρυνση τωννοικοκυριών και των αδιανέµητων κερδών των επιχειρήσεων θα αφαιρέσει πολύτιµους χρη-µατοδοτικούς πόρους από τον ιδιωτικό τοµέα, επιβραδύνοντας την ανάκαµψη των επενδύσεωνκαι της οικονοµίας. Πρέπει επίσης να επισηµανθεί ότι, σε µια οικονοµία της αγοράς, το γεγο-νός ότι ο ιδιωτικός τοµέας έχει αρκετούς πόρους για να χρηµατοδοτήσει την ανάκαµψη τωνεπενδύσεων δεν σηµαίνει απαραιτήτως ότι θα το κάνει. Οι επενδυτές επιλέγουν ανάλογα µετην αναµενόµενη απόδοση και τον κίνδυνο. Κατά συνέπεια, το ποσοστό των αποταµιεύσεων

11 Σύµφωνα µε τα στοιχεία του β’ τριµήνου 2013. Το ποσοστό επί του ΑΕΠ υπολογίζεται ως ο µέσος όρος των τελευταίων τεσσάρων τρι-µήνων (γ’ τρίµηνο 2012 έως β’ τρίµηνο 2013).

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 70


το οποίο θα διοχετευθεί στην πραγµατική οικονοµία είναι συνάρτηση της µελλοντικής απόδοσηςκαι του επιχειρηµατικού κινδύνου των πραγµατικών επενδύσεων, όπως τα αντιλαµβάνεται οµέσος επενδυτής, σε σχέση µε την ανάλογη απόδοση και τον κίνδυνο των χρηµατοοικονοµικώνεπενδύσεων.

Από τα παραπάνω είναι φανερό όµως ότι, για να ανακάµψουν οι επενδύσεις και να µπορέσουννα στηρίξουν ουσιαστικά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης της οικονοµίας προς ένα νέο πρότυποεξωστρεφούς και διατηρήσιµης ανάπτυξης, χρειάζεται επιπρόσθετη χρηµατοδότηση από άλλεςπηγές.

Ποιες µπορεί να είναι οι εναλλακτικές και συµπληρωµατικές του τραπεζικού δανεισµού πηγέςχρηµατοδότησης;

Πρώτον, ααγγοορρέέςς εεττααιιρριικκώώνν οοµµοολλόόγγωωνν. Το πρώτο δεκάµηνο του 2013, µεγάλες ελληνικές επι-χειρήσεις µε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές άντλησαν κεφάλαια ύψους περίπου 3,7 δισεκ. ευρώ(2 % του ΑΕΠ) από την αγορά εταιρικών οµολόγων.12 Η αναθεώρηση του νοµικού πλαισίου πουδιέπει τα οµολογιακά δάνεια στην Ελλάδα θα µπορούσε να δώσει ώθηση στη δηµιουργία µιαςεγχώριας αγοράς εταιρικών οµολόγων για εταιρίες µε περιορισµένη πρόσβαση στις διεθνείς αγο-ρές. Στην κατεύθυνση αυτή, ιδιαίτερη σηµασία έχει η ενίσχυση της προστασίας των δικαιωµά-των των οµολογιούχων έναντι της διοίκησης και των µετόχων των εταιριών.

∆εύτερον, ααυυξξήήσσεειιςς µµεεττοοχχιικκοούύ κκεεφφααλλααίίοουυ. Την περίοδο 2000-2007, η καθαρή άντληση κεφαλαίωναπό υφιστάµενους και νέους µετόχους ανερχόταν σε 2,9% του ΑΕΠ κατά µέσο όρο ετησίως. Στηνπλειονότητά τους µάλιστα, τα κεφάλαια αυτά αφορούσαν ιδιωτικές τοποθετήσεις σε εταιρίες µηεισηγµένες στο χρηµατιστήριο. Καθώς η εµπιστοσύνη των επενδυτών στις προοπτικές της ελλη-νικής οικονοµίας σταδιακά θα ενισχύεται, η συµµετοχή στο µετοχικό κεφάλαιο των εγχώριωνεταιριών θα γίνεται πιο ελκυστική για τους υποψήφιους επενδυτές.

Τρίτον, πόροι από τα ∆∆ιιααρρθθρρωωττιικκάά ΤΤααµµεείίαα ττηηςς ΕΕΕΕ. Την περίοδο 2000-2008, οι ελληνικές εται-ρίες απορρόφησαν πόρους της τάξεως του 1,6% του ΑΕΠ ετησίως για χρηµατοδότηση επενδύ-σεων. Το 2013, οι συνολικοί πόροι από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ υπολογίζονται σε 4,2δισεκ. ευρώ (2,3% του ΑΕΠ).

Τέταρτον, πόροι από την ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΤΤρράάππεεζζαα ΕΕππεεννδδύύσσεεωωνν ((ΕΕΤΤΕΕππ)). Το 2013-2014, η ΕΤΕπ προ-βλέπεται να συγχρηµατοδοτήσει δάνεια ύψους 1,4 δισεκ. ευρώ προς µικροµεσαίες επιχειρήσεις.Σύµφωνα µε τις προβλέψεις των εµπορικών τραπεζών, έως το τέλος του έτους θα έχουν χορη-γηθεί δάνεια συνολικού ύψους 635 εκατ. ευρώ, ενώ µέσα στο 2014 υπολογίζεται ότι θα δοθούνκαι τα υπόλοιπα 805 εκατ. ευρώ. Επίσης, τον Ιούνιο 2013 υπογράφηκε µε την ΕΤΕπ το πρόγραµµα“Trade Finance”, σύµφωνα µε το οποίο η ΕΤΕπ παρέχει εγγυήσεις ύψους 0,5 δισεκ. ευρώ γιακάλυψη εγγυητικών επιστολών εµπορικών τραπεζών προς εξαγωγικές και εισαγωγικές επιχει-ρήσεις (trade credit) ύψους έως 1,5 δισεκ. ευρώ ετησίως.

Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο έχει αναλάβει σηµαντικές πρωτοβουλίεςεν όψει της νέας προγραµµατικής περιόδου 2014-2020, ώστε να εγκαθιδρυθούν νέα χρηµατο-δοτικά εργαλεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη στήριξη επενδυτικών σχεδίων µικροµεσαίων επι-

12 Η χρηµατοδότηση αυτή δεν αντανακλάται στα στοιχεία του Πίνακα Α και του ∆ιαγράµµατος Α ως εκδόσεις εταιρικών οµολόγων, διότιαντλήθηκε από αγορές του εξωτερικού µέσω ξένων τραπεζών.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 71


χειρήσεων. Τα εργαλεία αυτά θα δηµιουργηθούν µε κοινή χρηµατοδότηση από κονδύλια τωνδιαρθρωτικών ταµείων της ΕΕ και της ΕΤΕπ και προβλέπεται να καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα,από παροχή εγγυήσεων για δάνεια εµπορικών τραπεζών προς µικροµεσαίες επιχειρήσεις έωςτιτλοποιήσεις τραπεζικών δανείων προς µικροµεσαίες επιχειρήσεις.

Οι ξένες άµεσες επενδύσεις θα λειτουργήσουν ως επιπρόσθετη πηγή χρηµατοδότησης, ιδιαίτεραµε την επίσπευση των ιδιωτικοποιήσεων και την προσέλκυση κεφαλαίων από το εξωτερικό. Κατάτην τελευταία δεκαετία, οι ξένες άµεσες επενδύσεις στην Ελλάδα παρέµειναν χαµηλές: 0,8% τουΑΕΠ κατά µέσο όρο ετησίως σε σύγκριση µε 2,6% του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ, 2,1% στην Ιρλαν-δία, 2,3% στην Πορτογαλία, 5,4% στη Ρουµανία και 14% στη Βουλγαρία.

ΣυµπεράσµαταΗ ταχεία αποκλιµάκωση της πιστωτικής επέκτασης µετά την παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίσητου 2008 οδήγησε σε ένα χρηµατοδοτικό κενό για τις επενδύσεις. Το χρηµατοδοτικό κενό επη-ρέασε κυρίως τις χρηµατοοικονοµικές επενδύσεις του ιδιωτικού τοµέα και τις επενδύσεις γιατην κατασκευή κατοικίας και λιγότερο τις ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου των εται-ριών. Πέρα από τον τραπεζικό δανεισµό, οι εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησης των ιδιωτικώνεπενδύσεων πρέπει να αναζητηθούν προς δύο κατευθύνσεις:

Πρώτον στις αγορές κεφαλαίων, ιδιαίτερα τις αγορές εταιρικών οµολόγων, µετοχών και ιδιω-τικών τοποθετήσεων. Η πρόσβαση των εταιριών στις αγορές για χρηµατοδότηση θα διευρύνε-ται όσο βελτιώνεται η εµπιστοσύνη στις προοπτικές της οικονοµίας. Πέραν τούτου όµως, απαι-τούνται σηµαντικές θεσµικές µεταρρυθµίσεις, οι οποίες θα επιτρέψουν την ανάπτυξη των χρη-µατοπιστωτικών αγορών στην Ελλάδα, καθώς επίσης και η επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεωνγια την προσέλκυση κεφαλαίων από το εξωτερικό.

∆εύτερον στην ενίσχυση προγραµµάτων συγχρηµατοδότησης δανείων και εγγυοδοσίας µε πόρουςτων ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, καθώς και στηνανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την ενίσχυση της χρηµατοδότησηςµικροµεσαίων επιχειρήσεων.

Συνολικά, εκτιµάται ότι οι πόροι από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία, τις αγορές οµολόγων, το χρη-µατιστήριο, τις ιδιωτικές τοποθετήσεις και την ΕΤΕπ µπορούν να καλύψουν σηµαντικό µέροςτου χρηµατοδοτικού κενού της οικονοµίας. Μέρος αυτής της χρηµατοδότησης, όπως πόροι τουΕΣΠΑ και της ΕΤΕπ, θα παρέχεται µέσω των εµπορικών τραπεζών και θα στηρίξει τον τραπε-ζικό δανεισµό, ιδιαίτερα προς τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις.

Μεσοπρόθεσµα, η βελτίωση του µακροοικονοµικού περιβάλλοντος και η αποτελεσµατική δια-χείριση των προβληµατικών δανείων των τραπεζών θα επιτρέψουν σταδιακά την αποκατάστασηοµαλών συνθηκών πιστωτικής επέκτασης στην οικονοµία, στηρίζοντας την ανάπτυξη. Μακρο-πρόθεσµα, η στροφή της οικονοµίας προς ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει απαραίτητανα συνοδευθεί από µια στροφή προς ένα νέο πρότυπο χρηµατοδότησης της υγιούς επιχειρη-µατικής δραστηριότητας µε µεγαλύτερη έµφαση στις αγορές κεφαλαίων και στην ιδιωτική απο-ταµίευση.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 72


ΟΙΚΟΝΟΜΙΚH ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΧΩΡΙΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ∆ΑΝΕΙΣΜΟ; ∆Ι∆ΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΙΕΘΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήµατος και η σταθεροποίηση της καταθετικής βάσης αναµ-φίβολα ενίσχυσαν τις δυνατότητες των ελληνικών τραπεζών να πιστοδοτούν την οικονοµία. Ωστόσο,στο βαθµό που δεν δηµιουργούνται νέες καταθέσεις και συνεχίζουν να υπάρχουν υψηλές καθυστε-ρήσεις στην αποπληρωµή υφιστάµενων δανείων, η δυνατότητα των τραπεζών να παρέχουν νέα δάνειαπαραµένει περιορισµένη. Ο περιορισµός της πιστωτικής επέκτασης δεν αποτελεί πάντως υποχρεω-τικά τροχοπέδη για την ανάκαµψη της οικονοµίας. Ένα από τα κεντρικά συµπεράσµατα της σχετι-κής διεθνούς βιβλιογραφίας είναι ότι το 1/4 των οικονοµικών ανακάµψεων γενικά και το 1/2 των οικο-νοµικών ανακάµψεων µετά από µια τραπεζική κρίση προκύπτει χωρίς πιστωτική επέκταση.

Η έννοια της “ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό”Η έννοια της “ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό” (creditless recovery), που πρωτοεµφανί-στηκε στο άρθρο των Calvo et al. (2006), βρίσκεται προσφάτως ολοένα και συχνότερα στο επί-κεντρο της ακαδηµαϊκής έρευνας γύρω από τη διεθνή χρηµατοπιστωτική κρίση. Στη σύγχρονηβιβλιογραφία, ο όρος αναφέρεται στο φαινόµενο της επιστροφής µιας οικονοµίας σε θετικούςρυθµούς ανάπτυξης χωρίς παράλληλη ανάκαµψη του τραπεζικού δανεισµού.

Πρόσφατες εµπειρικές µελέτες καταδεικνύουν ότι το 25% των ανακάµψεων είναι χωρίς τρα-πεζικό δανεισµό (βλ. Abiad et al. 2011 και Bijsterbosch and Dahlhaus 2011). Επιπλέον, εκτιµά-ται ότι το ενδεχόµενο αυτό καθίσταται έως και δύο φορές πιθανότερο όταν της ανάκαµψης προη-γείται µια τραπεζική κρίση και ακόµη πιθανότερο εάν της ύφεσης και της τραπεζικής κρίσης είχεπροηγηθεί µια περίοδος ιδιαίτερα ταχείας πιστωτικής επέκτασης (Takats and Upper 2013).

Το παρόν Ειδικό θέµα προσφέρει µια επισκόπηση των ακαδηµαϊκών ευρηµάτων και της διεθνούςεµπειρίας σχετικά µε το φαινόµενο της ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό. Εξετάζονται οι συν-θήκες που καθιστούν πιθανότερη µια τέτοιου τύπου ανάκαµψη, αναλύονται οι εναλλακτικοί µηχα-νισµοί µέσω των οποίων χρηµατοδοτείται σε µια τέτοια περίπτωση η οικονοµική δραστηριότητακαι παρουσιάζονται επιλεγµένες περιπτώσεις ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό άλλων χωρών.

Συνθήκες που καθιστούν πιθανότερη µια ανάκαµψη χωρίς τραπεζικό δανεισµό Παρότι η σχετική βιβλιογραφία είναι πρόσφατη, φαίνεται ήδη να συγκλίνει σε κάποια πρώτασυµπεράσµατα σχετικά µε τις συνθήκες που καθιστούν πιθανότερη µια ανάκαµψη χωρίς τρα-πεζικό δανεισµό. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της βιβλιογραφίας, µια τέτοιου τύπου ανάκαµψηκαθίσταται πιθανότερη, όταν:

11.. Η ύφεση είναι βαθιά, δεδοµένου ότι υπάρχουν αναξιοποίητοι συντελεστές παραγωγής στηνοικονοµία (υψηλή ανεργία και χαµηλός βαθµός αξιοποίησης του παραγωγικού δυναµικού),οι οποίοι µπορούν άµεσα να χρησιµοποιηθούν για την ανάπτυξη ακόµη και εν απουσία επι-πρόσθετης ρευστότητας.

22.. Προηγήθηκε σηµαντική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας κατά την ύφεση, δεδοµένου ότι καθι-στά ευκολότερη µια ανάκαµψη των εξαγωγών ανεξάρτητα από τις συνθήκες ρευστότητας.

33.. Προηγήθηκε αξιόλογη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά την ύφεση, ηοποία αντανακλά µια ευρύτερη αναδιάρθρωση της οικονοµίας προς προϊόντα εµπορεύσιµακαι εξαγώγιµα.

Ειδικό θέµα ΙΙΙ.2

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 73


44.. Ο εξαγωγικός προσανατολισµός της οικονοµίας ήταν υψηλός ήδη προ της κρίσης, καθώς σεαυτή την περίπτωση η ανάπτυξη µπορεί να προέλθει µέσω της τόνωσης της εξαγωγικής δρα-στηριότητας.

55.. ∆εν υπάρχουν περιορισµοί στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, αφού αυτή καθιστά εύκοληκαι συνεπώς πιθανότερη την ταχεία έξοδο κεφαλαίων από τη χώρα µε την έναρξη της κρίσης,εντείνοντας έτσι τη συνακόλουθη έλλειψη ρευστότητας.

66.. Η ύφεση συµπίπτει µε µια τραπεζική ή χρηµατοπιστωτική κρίση, δεδοµένου ότι υπό τέτοιεςσυνθήκες καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής η διοχέτευση επιπρόσθετης ρευστότητας προς τονιδιωτικό τοµέα.1

77.. Η δηµοσιονοµική πολιτική κατά τη διάρκεια της ύφεσης είναι χαλαρότερη, καθώς µια αύξησητου κυκλικά προσαρµοσµένου δηµοσιονοµικού ελλείµµατος ως ποσοστού του ΑΕΠ τονώνειάµεσα τη ζήτηση και µπορεί σε κάποιο βαθµό να υποκαταστήσει την έλλειψη τραπεζικής ρευ-στότητας.

Εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησης της οικονοµικής ανάπτυξηςΙδιαίτερη σηµασία έχει η κατανόηση των εναλλακτικών τρόπων µέσω των οποίων έχει διαπι-στωθεί ότι χρηµατοδοτείται η ανάκαµψη της οικονοµικής δραστηριότητας εν απουσία πιστωτι-κής επέκτασης. Παρά την κρατούσα άποψη ότι η τραπεζική πίστη είναι η µοναδική πηγή ρευ-στότητας, διαπιστώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία ότι οι εναλλακτικές πηγές είναι αρκετές.Αναφέρονται συνοπτικά οι κυριότερες.

Ένα βασικό σηµείο σύγκλισης των σχετικών ακαδηµαϊκών µελετών είναι ότι η επανεκκίνησητης οικονοµικής ανάπτυξης χωρίς τραπεζικό δανεισµό βασίζεται κατ’ αρχήν στην αξιοποίησητης πλεονάζουσας δυναµικότητας παραγωγικών συντελεστών που έχει προκύψει κατά την ύφεση.Συνεπώς, βραχυπρόθεσµα, µια αύξηση της τραπεζικής πίστης δεν θεωρείται προαπαιτούµενογια την οικονοµική ανάκαµψη και τη βελτίωση του επενδυτικού κλίµατος (Calvo et al. 2006 καιSugawara and Zalduendo 2013).

Με τις πρώτες ενδείξεις µιας επικείµενης ανάκαµψης, οι υγιείς επιχειρήσεις χρηµατοδοτούνοι ίδιες την επέκταση των εργασιών τους, αντλώντας από τα ίδια κεφάλαια και την καθαρή απο-ταµίευσή τους ή και παρακρατώντας µεγαλύτερο µέρος των κερδών τους, αποδίδοντας δηλαδήµικρότερο µέρισµα στους µετόχους τους (Claessens et al. 2009). Οι εισηγµένες επιχειρήσειςαξιοποιούν επιπλέον και τη δυνατότητά τους να αντλήσουν νέα κεφάλαια από τις κεφαλαια-γορές µέσω αυξήσεων µετοχικού κεφαλαίου. Οι µεγαλύτερες επιχειρήσεις συχνά επιλέγουν τηνάντληση ρευστότητας υπό τη µορφή δανειακών κεφαλαίων µέσω της έκδοσης εταιρικών οµο-λογιακών τίτλων στις διεθνείς χρηµαταγορές. Τέλος, ειδικότερα οι εξαγωγικού προσανατο-λισµού επιχειρήσεις µε µακροχρόνιες και σταθερές εµπορικές συνεργασίες καταφεύγουν κατάκανόνα και στη διεκδίκηση επιπρόσθετων εµπορικών πιστώσεων (trade credit) από τις εται-ρίες του εξωτερικού µε τις οποίες συναλλάσσονται, αντισταθµίζοντας έτσι ως ένα βαθµό τηνέλλειψη τραπεζικής πίστης (Claessens et al. 2009). ∆ιαπιστώνεται συνεπώς ότι για τις υγιείςκαι παραγωγικές επιχειρηµατικές µονάδες είναι αρκετές οι διαθέσιµες εναλλακτικές πηγές χρη-µατοδότησης µιας επέκτασης των δραστηριοτήτων τους κατά την έξοδο από την ύφεση, οι οποίες

1 Σηµειώνεται ότι τα σχετικά εµπειρικά ευρήµατα δεν είναι απολύτως οµόφωνα, αφού οι Sugawara and Zalduendo (2013) βρίσκουνότι η εν λόγω µεταβλητή καθίσταται µη στατιστικά σηµαντική όταν συµπεριληφθούν άλλες µακροοικονοµικές µεταβλητές.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 74


φαίνεται ότι αξιοποιούνται στις περιπτώσεις ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό που έχουνµελετηθεί διεθνώς.

Η προσέλκυση ξένων άµεσων επενδύσεων χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς στο πλαίσιο της παρού-σας ανάλυσης, δεδοµένου ότι αυτές αποτελούν έναν ιδιαίτερα αποτελεσµατικό τρόπο χρηµα-τοδότησης νέων παραγωγικών δραστηριοτήτων.2 Έχει διαπιστωθεί ότι µια αύξηση των ξένωνάµεσων επενδύσεων συµβάλλει σηµαντικά στην εκκίνηση και επιτάχυνση της οικονοµικής ανά-καµψης αλλά και στην αύξηση της παραγωγικότητας της οικονοµίας, αφού αυτές συνήθως οδη-γούν στην εισαγωγή σύγχρονης τεχνογνωσίας και κατευθύνονται κατά κανόνα σε κλάδους ιδι-αίτερα δυναµικούς.3

Προς την κατεύθυνση της αναδιάρθρωσης της παραγωγικής δοµής της οικονοµίας και της προ-σέλκυσης άµεσων ξένων επενδύσεων συµβάλλει και η στοχευµένη φορολογική ελάφρυνση επι-λεγµένων κλάδων, για παράδειγµα κλάδων µε εξαγωγικό προσανατολισµό, αφού οδηγεί σε βελ-τίωση των συνθηκών ρευστότητας που αυτοί αντιµετωπίζουν, επιτρέποντάς τους να επεκτείνουντις δραστηριότητές τους παρά την περιορισµένη πρόσβαση σε τραπεζική πίστη (Aghion et al.2009). Ενισχύεται έτσι η οικονοµική δραστηριότητα, θέτοντας ταυτόχρονα τα θεµέλια µιας στα-θερής µεσοπρόθεσµης αναπτυξιακής πορείας.

Γενικότερα, µια ύφεση είναι πιθανό αλλά και ευκταίο να οδηγήσει στην ανακατανοµή των δια-θέσιµων χρηµατοδοτικών πόρων προς κλάδους που παράγουν διεθνώς ανταγωνιστικά και εµπο-ρεύσιµα αγαθά και υπηρεσίες. Συνακόλουθη της ύφεσης είναι και µια σταδιακή ανακατανοµήτης τραπεζικής πίστης προς τους κλάδους αυτούς, καθώς οι τράπεζες υιοθετούν αυστηρότερακριτήρια για την έγκριση νέων δανείων. Έτσι, επιτελώντας το θεµελιώδη διαµεσολαβητικό τουςρόλο, τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα εξακολουθούν να λειτουργούν ως χρηµατοδότες τόσο τηςαναδιάρθρωσης όσο και αυτής καθεαυτής της ανάκαµψης της οικονοµίας, ακόµη και όταν η τρα-πεζική πίστη ως σύνολο φαίνεται να παραµένει στάσιµη.

Επιλεγµένα παραδείγµατα “ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό”Στη διεθνή βιβλιογραφία εξετάζονται πολυάριθµα επεισόδια ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανει-σµό.4 Η πλειονότητα αφορά αναδυόµενες οικονοµίες, καθώς το υπό εξέταση φαινόµενο είναισαφώς συχνότερο µεταξύ αυτών. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν οι περιπτώσεις τηςΑργεντινής το 2002, του Μεξικού το 1995 και της Ουρουγουάης το 1985, στις οποίες µάλιστα ορυθµός ανάπτυξης ήταν ταχύς. Ωστόσο, από τη µελέτη του συνόλου των καταγεγραµµένων ανα-κάµψεων χωρίς τραπεζικό δανεισµό προκύπτει ότι ο µέσος ρυθµός ανάπτυξης του ΑΕΠ είναιπερίπου κατά 30% βραδύτερος σε σύγκριση µε τις ανακάµψεις κατά τις οποίες η ανάπτυξη υπο-στηρίζεται και από πιστωτική επέκταση.

Οι περιπτώσεις ανάκαµψης της Ιρλανδίας, της Λεττονίας και της Ισλανδίας µετά την πρόσφατηδιεθνή χρηµατοπιστωτική κρίση είναι εκείνες οι οποίες µνηµονεύονται συχνότερα ως σύγχροναπαραδείγµατα ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό ανεπτυγµένων οικονοµιών. Ειδικά στην

2 Οι Alfaro et al. (2010) βρίσκουν ότι οι ξένες άµεσες επενδύσεις έχουν θετική επίδραση στο ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης, ιδιαί-τερα σε ανεπτυγµένες οικονοµίες.

3 Κατά τη διάρκεια υφέσεων που συνδυάζονται µε χρηµατοπιστωτική κρίση, οι συνολικές επενδύσεις συνήθως µειώνονται απότοµα καιανακάµπτουν µε σχετική καθυστέρηση, αντανακλώντας εν µέρει την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων (Claessens et al. 2010 και Jordaet al. 2011). Συνεπώς, ο ρόλος των ξένων άµεσων επενδύσεων (οι οποίες συχνά πραγµατοποιούνται µέσω της κεφαλαιαγοράς) στηντόνωση της οικονοµικής δραστηριότητας καθίσταται ακόµη σηµαντικότερος (Jovanovic 2012). Αντίστροφα, υπάρχουν ενδείξεις ότιχαµηλά επίπεδα ξένων άµεσων επενδύσεων σχετίζονται µε αυξηµένη πιθανότητα για διπλή (“double-dip”) ύφεση (Jovanovic 2013).

4 Βλ. Sugawara and Zalduendo (2013) για µια πρόσφατη αναλυτική καταγραφή τους.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 75


περίπτωση της Λεττονίας το φαινόµενο ήταν έντονο, αφού τα τελευταία τρία έτη καταγράφεταιταχεία αύξηση του ΑΕΠ σε πραγµατικούς όρους (κατά περίπου 5% ετησίως), µε παράλληλη µεί-ωση της συνολικής τραπεζικής πίστης προς την ιδιωτική οικονοµία. Καθοριστικό ρόλο φαίνε-ται να διαδραµάτισε ο υψηλός βαθµός εξαγωγικού προσανατολισµού των χωρών αυτών. Τόσοη Ιρλανδία όσο και η Λεττονία θεωρείται ότι ανέκαµψαν υποκινούµενες κατ’ εξοχήν από τηνκατακόρυφη αύξηση των εξαγωγών τους, οι οποίες έφθασαν το 108% και 61% του ΑΕΠ αντί-στοιχα το 2012. Στην περίπτωση της Λεττονίας, το χαµηλό επίπεδο δηµόσιου χρέους επέτρεψεεπιπλέον την εφαρµογή λιγότερο περιοριστικής δηµοσιονοµικής πολιτικής, αµβλύνοντας έτσι σεκάποιο βαθµό την κάµψη στην εγχώρια ζήτηση και εξοµαλύνοντας τις συνθήκες ρευστότητας.Στην ανάκαµψη της Ισλανδίας, πέραν του εξωστρεφούς προσανατολισµού της οικονοµίας,5 κατα-λυτική για την τόνωση των εξαγωγών ήταν και η δραστική υποτίµηση του εγχώριου νοµίσµατος.Το πλέον πρόσφατο παράδειγµα ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό φαίνεται να είναι η ίδιαη ζώνη του ευρώ, η οποία ανέκαµψε πρόσφατα από την ύφεση µε παράλληλη µείωση της τρα-πεζικής πίστης προς τον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας.

ΣυµπέρασµαΤο φαινόµενο της ανάκαµψης χωρίς τραπεζικό δανεισµό έχει καταγραφεί επανειληµµένα διε-θνώς και τείνει να παρατηρείται µε αυξανόµενη συχνότητα µεταξύ των ανεπτυγµένων οικο-νοµιών κατά την σταδιακή έξοδό τους από την πρόσφατη διεθνή ύφεση. Από τη διεθνή εµπει-ρία προκύπτει ότι ο ρυθµός ανάκαµψης της οικονοµίας σε αυτές τις περιπτώσεις είναι κατάκανόνα βραδύτερος, καθιστώντας έτσι λιγότερο ελκυστική µια ανάκαµψη χωρίς τραπεζικόδανεισµό σε σχέση µε την εναλλακτική περίπτωση µιας ανάκαµψης µε πιστωτική επέκταση. Τοεύρηµα αυτό συνάδει µε την εµπειρικά τεκµηριωµένη άποψη ότι µια αύξηση της ρευστότηταςέχει βραχυπρόθεσµα θετικές επιδράσεις στην πραγµατική οικονοµική δραστηριότητα. Μολα-ταύτα έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησης της ανάπτυξης οιοποίες, απούσας της τραπεζικής πίστης, αξιοποιούνται από τις επιχειρήσεις και µπορούν ναχρηµατοδοτήσουν την οικονοµική ανάκαµψη κατά τα πρώτα χρόνια. Επιπλέον, διαπιστώνεταιότι τόσο αυτές οι εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησης όσο και η εγγενής τάση του χρηµατο-πιστωτικού τοµέα προς πιο στοχευµένη χορήγηση πιστώσεων ενθαρρύνουν τη σταδιακή µετα-στροφή της παραγωγικής δοµής της οικονοµίας προς κλάδους παραγωγικότερους. Συνεπώς,ακόµη και σε µια ανάκαµψη χωρίς τραπεζικό δανεισµό, ο ρόλος του τραπεζικού συστήµατοςπαραµένει σηµαντικός.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Abiad, A., G. Dell’Ariccia and B. Li (2011), “Creditless Recoveries”, IMF Working Paper 11/58.

Aghion, P., D. Hemous and E. Kharroubi (2009), “Credit Constraints, Cyclical Fiscal Policy andIndustry Growth”, NBER Working Paper No. 15119.

Alfaro, L., A. Chanda, S. Kalemli-Ozcan and S. Sayek (2010) “Does Foreign Direct InvestmentPromote Economic Growth? Exploring the Role of Financial Markets on Linkages”, Journal ofDevelopment Economics, 91, 2, 242-256.

5 Οι εξαγωγές της Ισλανδίας ανήλθαν σε 59% του ΑΕΠ για το 2012. Πηγή των στοιχείων αυτών είναι η Παγκόσµια Τράπεζα.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 76


Bijsterbosch, M. and T. Dahlhaus (2011), “Determinants of Credit-Less Recoveries”, ECB Work-ing Paper 1358.

Calvo, G., A. Izquierdo, and E. Talvi (2006), “Sudden Stops and Phoenix Miracles in EmergingMarkets”, Τhe American Economic Review, Papers and Proceedings, Vol. 96, No. 2, 405-10.

Claessens, S., K.M. Ayhan and M.E. Terrones (2009), “What Happens during Recessions, Crunchesand Busts?”, Economic Policy, 24, 60, 653–700.

Claessens, S., K.M. Ayhan and M.E. Terrones (2010), “The global financial crisis: How similar?How different? How costly?”, TÜSAD-Koç University Economic Research Forum Working PaperNo. 1011.

Jordà, O., M.HP. Schularick and A.M. Taylor (2011), “When Credit Bites Back: Leverage, Busi-ness Cycles, and Crises”, NBER Working Paper No. 17621.

Jovanovic, B. (2012), “How Policy Actions Affect Short-Term Post-Crisis Recovery?”, CEIS Work-ing Paper No. 253.

Jovanovic, B. (2013), “Slow recoveries, double-dip recessions and fiscal policy”, INFER 2013Annual Conference proceedings.

Sugawara, N. and J. Zalduendo (2013), “Credit-less recoveries: neither a rare nor an insur-mountable challenge”, World Bank Policy Research Working Paper no. 6459.

Takáts, E. and C. Upper (2013), “Credit and growth after financial crises”, BIS Working PaperNo 416.

KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 77


KEF III END13: 1 12-12-13 08:13 78

I V ∆ΗΜΟΣ ΙΟΝΟΜ ΙΚE Σ ΕΞΕΛ I Ξ Ε Ι Σ ΚΑ ΙΠΡΟΟΠΤ ΙΚE Σ


Το 2013 αποτελεί µια χρονιά-σταθµό για τηδηµοσιονοµική προσαρµογή, καθώς γιαπρώτη φορά µετά το 2002 είναι εφικτή η επί-τευξη πρωτογενούς πλεονάσµατος σε επίπεδοΓενικής Κυβέρνησης (ΓΚ), ενώ για δεύτεροσυνεχές έτος εκτιµάται ότι θα επιτευχθούν οιδηµοσιονοµικοί στόχοι βάσει του προγράµ-µατος προσαρµογής. Το διαρθρωτικό πρωτο-γενές αποτέλεσµα της ΓΚ εκτιµάται ότι θαδιαµορφωθεί σε πλεόνασµα περίπου 4,4% τουδυνητικού ΑΕΠ στο τέλος του 2013, εµφανί-ζοντας έτσι συνολική εκτιµώµενη βελτίωσηκατά περίπου 19 εκατοστιαίες µονάδες τουδυνητικού ΑΕΠ την περίοδο 2010-2013. Ηπροσπάθεια δηµοσιονοµικής εξυγίανσης θαπρέπει να συνεχιστεί µε αποφασιστικότητακαι το 2014, προκειµένου να οδηγήσει σε βελ-τίωση της εµπιστοσύνης στις προοπτικές τηςελληνικής οικονοµίας και σε σταθεροποίησηκαι εν συνεχεία σταδιακή αποκλιµάκωση τουλόγου του δηµόσιου χρέους προς το ΑΕΠ. Ηανάκαµψη της οικονοµίας αναµένεται να συµ-βάλει σηµαντικά στην επίτευξη πρωτογενώνπλεονασµάτων και να καταστήσει βιώσιµη τηδηµοσιονοµική προσαρµογή.

1 ΣΥΝΟΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ1

Σύµφωνα µε τα εθνικολογιστικά στοιχεία,όπως έχουν ανακοινωθεί από την ΕλληνικήΣτατιστική Αρχή και την Eurostat τον Οκτώ-βριο του 2013, το έλλειµµα της γενικής κυβέρ-νησης το 2012 διαµορφώθηκε σε 9,0% τουΑΕΠ, έναντι 10,0% του ΑΕΠ που είχε ανα-κοινωθεί στην αντίστοιχη γνωστοποίηση τονΑπρίλιο του 2013. Η µείωση οφείλεται στηµικρότερη τελικά επίπτωση που είχε στοέλλειµµα της γενικής κυβέρνησης η κρατικήυποστήριξη προς τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύ-µατα. Αν αφαιρεθεί η επίπτωση αυτή, τοέλλειµµα της γενικής κυβέρνησης το 2012διαµορφώνεται σε 6,2% του ΑΕΠ (βλ.Πίνακα IV.1).

Η δηµοσιονοµική εξυγίανση συνεχίζεται γιατέταρτο έτος µε εντυπωσιακά αποτελέσµατα,αλλά και µε µεγάλο κόστος, καθιστώντας εφι-κτό το στόχο της επίτευξης πρωτογενούς πλε-

ονάσµατος, σύµφωνα µε τη µεθοδολογία τουΠΟΠ, σε επίπεδο Γενικής Κυβέρνησης το2013. Στον Προϋπολογισµό του 2014 εκτιµά-ται ότι, σύµφωνα µε τη µεθοδολογία του ΠΟΠ,το 2013 θα επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασµασε επίπεδο ΓΚ ύψους 812 εκατ. ευρώ, ή 0,4%του ΑΕΠ, έναντι στόχου στο ΠΟΠ για ισο-σκελισµένο πρωτογενές αποτέλεσµα.2 Είναιτο δεύτερο επί σειρά έτος κατά το οποίο προ-βλέπεται να επιτευχθεί δηµοσιονοµικό απο-τέλεσµα σύµφωνα µε τους δηµοσιονοµικούςστόχους που έχουν τεθεί στο δεύτερο ΠΟΠ.3

Τα διαθέσιµα στοιχεία της περιόδου Ιανουα-ρίου-Οκτωβρίου για την εκτέλεση του κρατι-κού προϋπολογισµού και για το ταµειακό απο-

79

11 Στο κεφάλαιο αυτό έχουν ληφθεί υπόψη στοιχεία και πληροφο-ρίες που είχαν δηµοσιευθεί έως τις 3 ∆εκεµβρίου 2013.

22 Η µεθοδολογία του ΠΟΠ διαφέρει από τη µεθοδολογία κατά ESA95, καθώς ειδικότερα για το 2013 δεν συµπεριλαµβάνει στο απο-τέλεσµα της ΓΚ: α) την επίπτωση της υποστήριξης προς τα χρη-µατοπιστωτικά ιδρύµατα, β) τα έσοδα ANFA, δηλαδή την εκχώ-ρηση στο Ελληνικό ∆ηµόσιο εκ µέρους των εθνικών κεντρικώντραπεζών του Ευρωσυστήµατος των κερδών τους από τη διακρά-τηση τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου (που δεν συµµετείχαν στοPSI), γ) τα έσοδα από το SMP, δηλαδή τη µεταφορά των αποδό-σεων οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου από τις κεντρικές τρά-πεζες του Ευρωσυστήµατος, και δ) την αναδροµική µείωση τουεπιτοκίου των δανείων του πρώτου προγράµµατος δανεισµού(GLF).

33 Το 2012 το πρωτογενές έλλειµµα διαµορφώθηκε σε 1,5% του ΑΕΠκαι είναι σύµφωνο µε τους στόχους του ΠΟΠ (χωρίς να περι-λαµβάνονται τα έσοδα από ANFA και οι δαπάνες για το πρό-γραµµα υποστήριξης των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων).

KEF V END13: 1 11-12-13 09:18 79

τέλεσµα της γενικής κυβέρνησης υποδηλώ-νουν ότι η επίτευξη εθνικολογιστικού πρωτο-γενούς πλεονάσµατος βάσει της µεθοδολογίαςτου ΠΟΠ το 2013 είναι εφικτή. Συνεπώς, ηπροσπάθεια θα πρέπει να συνεχιστεί στο χρο-νικό διάστηµα που αποµένει έως το τέλος τουέτους, προκειµένου να επιτευχθεί ο κρίσιµοςστόχος του πρωτογενούς πλεονάσµατος το2013. Σύµφωνα µε τις αποφάσεις τουEurogroup στις 27 Νοεµβρίου και 13 ∆εκεµ-βρίου 2012, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονά-σµατος το 2013 αποτελεί προαπαιτούµενο γιαεπιπλέον δράσεις από την ευρωζώνη προκει-µένου να διασφαλιστεί ότι το δηµόσιο χρέοςως ποσοστό του ΑΕΠ θα διαµορφωθεί σε124% το 2020 και σηµαντικά χαµηλότερο του110% το 2022.

Λαµβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της συνε-χιζόµενης, αν και σταδιακά αποκλιµακούµε-νης, ύφεσης της ελληνικής οικονοµίας, τοδιαρθρωτικό πρωτογενές αποτέλεσµα εκτι-µάται από την Τράπεζα της Ελλάδος ότι θαδιαµορφωθεί σε πλεόνασµα περίπου 4,4% τουδυνητικού ΑΕΠ στο τέλος του 2013, εµφανί-ζοντας συνολική βελτίωση κατά 19 εκατοστι-αίες µονάδες του δυνητικού ΑΕΠ τηνπερίοδο 2010-2013 (βλ. ∆ιάγραµµα IV.1).4

Ιδιαίτερα σηµαντικές δράσεις υλοποιήθηκαντο 2013 όσον αφορά τη διατηρήσιµη ενίσχυσητων φορολογικών εσόδων. Παραδείγµαταείναι η µεταρρύθµιση του φορολογικού συστή-µατος που ενσωµατώνεται στο νέο “ΚώδικαΦορολογίας Εισοδήµατος” και ο νέος ΕνιαίοςΦόρος Ακινήτων που αναµένεται να ψηφιστείέως το τέλος του έτους και θα τεθεί σε ισχύ το2014. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυ-χία του προγράµµατος προσαρµογής αποτελείη διεύρυνση της φορολογικής βάσης, η οποίαθα πρέπει να προέλθει κυρίως από την κατα-πολέµηση της φοροδιαφυγής και όχι από τηνεπιβολή νέων φόρων ή τη συνεχή αύξηση τηςφορολογικής επιβάρυνσης των συνεπώνφορολογουµένων βάσει ήδη υφιστάµενωνφόρων. Η ενδυνάµωση της ανεξάρτητης Γενι-κής Γραµµατείας Εσόδων και η αναµόρφωσητης φορολογικής διοίκησης αναµένεται νασυµβάλουν στην καταπολέµηση της φοροδια-φυγής. Αν επιτευχθεί αισθητή πρόοδος προςαυτή την κατεύθυνση, διευρύνονται οι δυνα-τότητες µείωσης της φορολογικής επιβάρυν-


Αποτέλεσµα γενικής κυβέρνησης1

(στοιχεία εθνικών λογαριασµών – κριτήριο σύγκλισης)-9,8 -15,7 -10,7 -9,5 -9,0

– Κεντρική κυβέρνηση -9,9 -15,4 -11,8 -9,0 -8,2

– Ασφαλιστικοί οργανισµοί, οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκησης και ΝΠ∆∆ 0,1 -0,3 1,1 -0,5 -0,8

Αποτέλεσµα γενικής κυβέρνησης διορθωµένο ως προς την καθαρήκρατική υποστήριξη προς τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα -15,8 -11,1 -9,8 -6,2

Αποτέλεσµα κρατικού προϋπολογισµού

∆ηµοσιονοµικά στοιχεία2 -6,2 -14,6 -10,0 -10,9 -8,1

Ταµειακά στοιχεία3 -7,4 -14,1 -10,5 -11,1 -5,5 4

2008 2009 2010 2011 2012*

Πίνακας IV.1 Αποτελέσµατα γενικής κυβέρνησης και κρατικού προϋπολογισµού

(ως ποσοστό του ΑΕΠ)

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Οικονοµικών και ΕΛΣΤΑΤ.* Προσωρινά στοιχεία.1 Στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ, όπως γνωστοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (∆ιαδικασία Υπερβολικού Ελλείµµατος). Το άθροισµα των επιµέ-ρους στοιχείων ενδέχεται να µη συµφωνεί µε το σύνολο λόγω στρογγυλοποίησης.2 Στοιχεία Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, όπως εµφανίζονται στον κρατικό προϋπολογισµό.3 Στοιχεία Τράπεζας της Ελλάδος. Τα στοιχεία αυτά αφορούν µόνο το αποτέλεσµα του κρατικού προϋπολογισµού σε ταµειακή βάση χωρίςτην κίνηση του λογαριασµού του ΟΠΕΚΕΠΕ. 4 ∆εν περιλαµβάνονται δεδουλευµένοι τόκοι ύψους 4.751 εκατ. ευρώ για τα οµόλογα που συµµετείχαν στο PSI, καθώς και τόκοι ύψους 519εκατ. ευρώ λόγω της επαναγοράς χρέους, που καταβλήθηκαν µε τη µορφή βραχυπρόθεσµων τίτλων του EFSF.

44 Ανάλογες είναι και οι εκτιµήσεις του ∆ΝΤ, σε πρόσφατη έκθεσητου οποίου (IMF, Fiscal Monitor, Οκτώβριος 2013) εκτιµάται ότιθα επιτευχθεί κυκλικά προσαρµοσµένο πρωτογενές πλεόνασµαύψους 4,2% του δυνητικού ΑΕΠ το 2013, δηλαδή θα είναι βελ-τιωµένο κατά 17,8 εκατοστιαίες µονάδες του δυνητικού ΑΕΠ σεσχέση µε το 2009.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:18 80

σης των ήδη φορολογουµένων, που έχει αυξη-θεί υπέρµετρα.

Επιπλέον, διασφαλίστηκε καλύτερος έλεγχοςτων δαπανών µε την ενδυνάµωση των δηµο-σιονοµικών κανόνων και των µηχανισµώνπαρακολούθησης της ορθής εκτέλεσης τωνεγκεκριµένων προϋπολογισµών σε όλα τα επί-πεδα της Γενικής Κυβέρνησης (περιλαµβανο-µένων των ∆ΕΚΟ και ΝΠΙ∆), την πληρέστερηκάλυψη και ορθή εφαρµογή του Μητρώου∆εσµεύσεων από όλους του υποτοµείς τηςΓενικής Κυβέρνησης και την εκκαθάριση τωνληξιπρόθεσµων οφειλών του ∆ηµοσίου.

Σε εξέλιξη είναι προσπάθειες αναδιάρθρωσηςδηµόσιων οργανισµών και επιχειρήσεων(π.χ. ΕΡΤ, ΕΛΒΟ, ΕΑΣ, ΛΑΡΚΟ). Σηµαντι-κές καθυστερήσεις παρατηρούνται ως προςτην υλοποίηση προαπαιτούµενων δράσεων τουΠρογράµµατος Οικονοµικής Προσαρµογήςγια την κατάρτιση των επικαιροποιηµένωνοργανογραµµάτων στη δηµόσια διοίκηση καιτη διαδικασία διαθεσιµότητας-κινητικότητας.

Η προσπάθεια δηµοσιονοµικής εξυγίανσηςκαι εξορθολογισµού του δηµόσιου τοµέα επι-βάλλεται να συνεχιστεί και τα επόµενα χρόνια,όπως προβλέπουν ο Προϋπολογισµός του 2014και το Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµι-κής Στρατηγικής (ΜΠ∆Σ) 2013-2016, προκει-µένου να διασφαλιστούν η πτωτική πορεία τουδηµόσιου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ, καιη γρήγορη επιστροφή της χώρας στις διεθνείςαγορές. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Ελλάδα είχεεπιτύχει πρωτογενή πλεονάσµατα επί 9συνεχή έτη την περίοδο 1994-2002, µε το µέσοόρο της περιόδου να ανέρχεται σε 3,2% τουΑΕΠ. Βέβαια, η περίοδος 1994-2002 χαρα-κτηριζόταν από ένα πολύ πιο ευνοϊκό µακρο-οικονοµικό περιβάλλον, όµως κατά τηνπερίοδο εφαρµογής του ΠΟΠ έχουν γίνεισηµαντικές διαρθρωτικές βελτιώσεις σε διά-φορους τοµείς του προϋπολογισµού που καθι-στούν διατηρήσιµη τη δηµοσιονοµική προ-σαρµογή. Αναµφισβήτητα και η βελτίωση τουµακροοικονοµικού περιβάλλοντος είναι προ-ϋπόθεση για την επίτευξη των µεσοπρόθεσµωνστόχων της δηµοσιονοµικής προσπάθειας.

Ο Προϋπολογισµός του 2014 θέτει ως στόχοτην επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσµατοςύψους 1,6% του ΑΕΠ, που είναι οριακά υψη-λότερος από τους στόχους του ΠΟΠ (1,5% τουΑΕΠ) για το 2014. Η βασική στόχευση θα πρέ-πει να αφορά την προσπάθεια αναδιάρθρω-σης του δηµόσιου τοµέα και όχι την περαιτέρωαύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων. Αξί-ζει να επισηµανθεί ότι, σύµφωνα µε πρόσφατηµελέτη του ΟΟΣΑ για το 2012, η ικανοποίησηκαι εµπιστοσύνη των πολιτών όσον αφοράβασικές παρεχόµενες δηµόσιες υπηρεσίες(δικαστικό σύστηµα, σύστηµα υγείας καιεκπαίδευσης) είναι πολύ χαµηλότερη τουµέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ.5

Συνεπώς, το κράτος θα πρέπει κατά κύριολόγο να δώσει έµφαση στη βελτίωση τωνπαρεχόµενων από αυτό υπηρεσιών, στοχεύο-ντας στην πιο αποτελεσµατική εφαρµογή τουνοµοθετικού πλαισίου, στη µείωση της γρα-φειοκρατίας και του διοικητικού βάρους γιατους πολίτες και τις επιχειρήσεις, στη γρήγορηαπονοµή της δικαιοσύνης, στην εφαρµογήενός απλοποιηµένου, κωδικοποιηµένου, δια-φανούς και αναπτυξιακού φορολογικού πλαι-σίου και σε µια πιο αποτελεσµατική και απο-δοτική δηµόσια διοίκηση, η οποία θα µπορείνα συµβάλει στην ταχύτερη υλοποίηση τωνδιαρθρωτικών αλλαγών.

Ο καλύτερος έλεγχος των δαπανών τουΕΟΠΥΥ και των ασφαλιστικών ταµείων,καθώς και η καταπολέµηση της εισφοροδια-φυγής µε διασταύρωση και εντατικοποίησητων µηχανισµών ελέγχου, και γενικότερα ηδιασφάλιση της βιωσιµότητας του ασφαλιστι-κού συστήµατος εξακολουθούν να αποτελούνσηµαντική προτεραιότητα.

Η βελτίωση των διαδικασιών της δηµόσιαςδιοίκησης µέσω πιο εκτεταµένης χρήσης ηλε-κτρονικών µέσων (e-government) για τηνκαλύτερη επικοινωνία των ίδιων των δηµό-


55 Η ικανοποίηση και εµπιστοσύνη στο δικαστικό σύστηµα είναι 38%(έναντι 51% στον ΟΟΣΑ), ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τασυστήµατα υγείας και εκπαίδευσης είναι 29% και 46% (έναντι71% και 66% αντίστοιχα στις χώρες του ΟΟΣΑ). Βλ. OECD,Government at a Glance, 2013.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:18 81

σιων υπηρεσιών µεταξύ τους και για την ταχύ-τερη εξυπηρέτηση των πολιτών και των επι-χειρήσεων, καθώς και η αναµόρφωση και oεκσυγχρονισµός του δικαστικού συστήµατοςµε στόχο την ταχύτερη απονοµή της δικαιο-σύνης θα έχουν ευεργετικά αποτελέσµατα γιατο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα σε όρουςπαραγωγικότητας.6

Η περαιτέρω βελτίωση της φορολογικής διοί-κησης και του φοροεισπρακτικού µηχανισµούείναι αποφασιστικής σηµασίας για την αντι-µετώπιση της φοροδιαφυγής και την εδραίωσηενός κλίµατος κοινωνικής δικαιοσύνης, όπουόλοι θα συµµετέχουν ανάλογα µε τη φοροδο-τική τους ικανότητα στην προσπάθεια δηµο-σιονοµικής εξυγίανσης. Το πρόγραµµα οικο-νοµικής προσαρµογής προβλέπει ότι η βελ-τίωση της φορολογικής διοίκησης θα συµβά-λει στα έσοδα κατά 0,4% του ΑΕΠ το 2014 καιέως 1,5% του ΑΕΠ σωρευτικά έως το 2016.7

Η προβλεπόµενη βελτίωση της οικονοµικήςδραστηριότητας τα επόµενα χρόνια εκτιµάταιότι θα ενισχύσει τα φορολογικά έσοδα. Τογεγονός αυτό, συνδυαζόµενο µε την εντατικο-ποίηση των σχετικών δράσεων κατά της φορο-διαφυγής (π.χ. φορολογικοί έλεγχοι καιείσπραξη οφειλών), θα συµβάλει στη διεύρυνσητης φορολογικής βάσης, την ενίσχυση τωνφορολογικών εσόδων και την περαιτέρω ενδυ-νάµωση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής.

Ιδιαίτερη σηµασία έχει η επιτάχυνση της δια-δικασίας των αποκρατικοποιήσεων, προκει-µένου να καλυφθούν οι αποκλίσεις του 2013και να τονωθεί το επιχειρηµατικό κλίµα, γεγο-νός που θα συµβάλει στην προσέλκυση ξένωνεπενδύσεων.

2 ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ(∆ΕΚΑΜΗΝΟ 2013)

Γενική κυβέρνηση (στοιχεία του Γενικού Λογιστη-ρίου του Κράτους – ΓΛΚ)

Σύµφωνα µε τα στοιχεία της γενικής κυβέρ-νησης που συλλέγει το ΓΛΚ, την περίοδο

Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 το αποτέλεσµατης ΓΚ διαµορφώθηκε σε έλλειµµα 2,4% τουΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 4,6% του ΑΕΠ τηναντίστοιχη περίοδο του 2012. Το πρωτογενέςαποτέλεσµα της ΓΚ κατά την ίδια περίοδο δια-µορφώθηκε σε πλεόνασµα 0,8% του ΑΕΠ,έναντι 1,3% του ΑΕΠ την αντίστοιχη περίοδοτου 2012. Η βελτίωση του αποτελέσµατος σεσχέση µε το 2012 οφείλεται πρωτίστως στηµείωση των δαπανών για τόκους, των µισθο-λογικών και συνταξιοδοτικών δαπανών καιστα έσοδα από το SMP, ενώ αρνητικά επέ-δρασε η πληρωµή των ληξιπρόθεσµων οφει-λών, οι οποίες όµως δεν θα επηρεάσουν τοεθνικολογιστικό αποτέλεσµα του 2013 διότιαφορούν προηγούµενες χρήσεις.

Οι ληξιπρόθεσµες οφειλές προς προµηθευτέςκαι οι εκκρεµείς επιστροφές φόρων µειώθη-καν σε 6.570 εκατ. ευρώ τον Οκτώβριο του2013 από 8.971 εκατ. ευρώ το ∆εκέµβριο του2012. Σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµι-κών, έως και το Νοέµβριο αποπληρώθηκαν 5,3δισεκ. ευρώ. Ωστόσο, συνεχίστηκε η συσσώ-ρευση νέων ληξιπρόθεσµων οφειλών, οιοποίες την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίουανέρχονταν σε 2,6 δισεκ. ευρώ (0,5 δισεκ.ευρώ αφορούσαν επιστροφές φόρων).

Σύµφωνα µε τον Προϋπολογισµό του 2014,εκτιµάται ότι έως το τέλος του έτους θα απο-πληρωθούν ληξιπρόθεσµες οφειλές ύψους 6,6δισεκ. ευρώ, έναντι 8,0 δισεκ. ευρώ που προ-έβλεπε το επικαιροποιηµένο ΜΠ∆Σ 2013-2016. Το 1,4 δισεκ. ευρώ που δεν θα απορρο-φηθεί αφορά τους κλάδους υγείας των ΟΚΑ,που εντάχθηκαν στον ΕΟΠΥΥ, και τους ΟΤΑκαι σχετίζεται µε το γεγονός ότι ορισµένεςδαπάνες είτε δεν πληρούν τις προϋποθέσειςνοµιµότητας και κανονικότητας είτε βρίσκο-νται υπό αµφισβήτηση από τους φορείς. Σεκάθε περίπτωση, οι πιστώσεις αυτές θα πρέ-πει να αξιοποιηθούν προς αποπληρωµή µετα-γενέστερων ληξιπρόθεσµων οφειλών προκει-


66 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Competitiveness Report, 2013.77 Βλ. IMF, Fourth review under the extended arrangement under the

extended fund facility, and request for waivers of applicability andmodification of performance criterion, July 2013.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:18 82

µένου να µετριαστούν τα προβλήµατα ρευ-στότητας της οικονοµίας.

Κρατικός Προϋπολογισµός (δηµοσιονοµικά στοι-χεία)

Την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 οΚρατικός Προϋπολογισµός (ΚΠ) παρουσίασεέλλειµµα 1,6% του ΑΕΠ (2.958 εκατ. ευρώ),έναντι ελλείµµατος 6,3% του ΑΕΠ το αντί-στοιχο διάστηµα του 2012 (12.258 εκατ. ευρώ)(βλ. Πίνακα IV.2). Το πρωτογενές αποτέλε-σµα του ΚΠ διαµορφώθηκε σε πλεόνασµα1,4% του ΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 0,6% τουΑΕΠ το αντίστοιχο διάστηµα του 2012.8

Το πρωτογενές αποτέλεσµα του ΚΠ είναι βελ-τιωµένο κατά περίπου 5,6 δισεκ. ευρώ σεσχέση µε τους στόχους περιόδου9 του Υπουρ-γείου Οικονοµικών, λόγω: α) της µεγαλύτερηςσυγκράτησης των πρωτογενών δαπανών τουΤακτικού Προϋπολογισµού και των δαπανώντου Π∆Ε, β) της βελτιωµένης απόδοσης τωνεσόδων του Προϋπολογισµού ∆ηµοσίων Επεν-δύσεων (Π∆Ε), γ) της συγκράτησης των επι-στροφών φόρων, καθώς και δ) λόγω των εσό-δων από το SMP ύψους 1,5 δισεκ. ευρώ. Εάναφαιρεθούν τα έσοδα από το SMP, το πρωτο-γενές αποτέλεσµα παραµένει πλεονασµατικόκαι διαµορφώνεται σε 0,6% του ΑΕΠ.

Τα προ επιστροφών έσοδα του TΠ παρουσιά-ζουν αρνητικό ρυθµό µεταβολής (-2,5% έναντιετήσιου αναθεωρηµένου στόχου στον Προϋ-πολογισµό -1,1%), ενώ δεν παρουσιάζουν από-κλιση από τους στόχους περιόδου. Τα έσοδατης περιόδου έχουν ενισχυθεί από την εκκα-θάριση των φορολογικών δηλώσεων του 2013,την είσπραξη του τέλους ακινήτων µέσω ∆ΕΗκαι την πληρωµή του ΦΑΠ (2011, 2012, 2013).

Η υστέρηση στα προ επιστροφών έσοδα τουΤΠ έναντι του ετήσιου στόχου αποδίδεταικυρίως στην κάµψη των εισπράξεων από άµε-σους φόρους. Η εξέλιξη αποδίδεται στην καθυ-στέρηση της εκκαθάρισης των φόρων εισοδή-µατος φυσικών προσώπων, στη χαµηλότερητου αναµενοµένου απόδοση των άµεσωνφόρων παρελθόντων οικονοµικών ετών (ΠΟΕ)

και των λοιπών άµεσων φόρων, ενώ καλύτερητου αναµενοµένου ήταν η πορεία των φόρωνπεριουσίας (λόγω του τέλος ακινήτων).

Οι έµµεσοι φόροι παρουσιάζουν µικρή υστέ-ρηση έναντι των στόχων για την περίοδο. Αυτόαποδίδεται κυρίως στους φόρους κατανάλω-σης και ειδικά στον ΕΦΚ ενεργειακών προϊ-όντων. Αντίθετα, οι φόροι συναλλαγών κινή-θηκαν καλύτερα του αναµενοµένου – λόγωτων εσόδων από ΦΠΑ εκτός των πετρελαιο-ειδών και των εσόδων από τους φόρουςσυγκέντρωσης κεφαλαίων που προήλθαν απότην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.

Σηµαντικό κίνδυνο για την εκτέλεση του προ-ϋπολογισµού µέχρι το τέλος του έτους αποτε-λεί η µεγάλη συγκέντρωση πληρωµών φόρων(ύψους περίπου 5 δισεκ. ευρώ) το τελευταίοτετράµηνο του 2013 (φόρος εισοδήµατος γιατο 2012, ΦΑΠ 2011-12-13, τέλος ακινήτωνµέσω της ∆ΕΗ, τα τέλη κυκλοφορίας καιφόρος πολυτελείας), καθώς σε περίπτωσηχαµηλής φορολογικής συµµόρφωσης ενδέχε-ται να µην επιτευχθούν οι εισπρακτικοί στό-χοι του προϋπολογισµού. Επιπλέον, η αυξη-µένη φορολογική επιβάρυνση µπορεί να δηµι-ουργήσει προβλήµατα ρευστότητας στουςφορολογουµένους, οδηγώντας σε χαµηλότερητου αναµενοµένου ιδιωτική δαπάνη.

Οι συνολικές δαπάνες του ΚΠ για την περίοδοΙανουαρίου-Οκτωβρίου είναι µειωµένες κατά15,0% σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστηµα του2012 (έναντι ετήσιου αναθεωρηµένου στόχουστον Προϋπολογισµό για µείωση κατά 12,3%),λόγω της µεγαλύτερης του αναµενοµένουσυγκράτησης των πρωτογενών δαπανών τουΤΠ και των δαπανών του Π∆Ε. Οι πρωτογε-νείς δαπάνες του ΤΠ το δεκάµηνο του 2013είναι µειωµένες κατά 6,7%, έναντι ετήσιουαναθεωρηµένου στόχου για µείωση κατά 5,7%,και είναι µικρότερες του στόχου περιόδου του


88 ∆εν περιλαµβάνονται οι πληρωµές για τις ληξιπρόθεσµες οφειλές,οι οποίες περιλαµβάνονται στο ταµειακό αποτέλεσµα. Αντίθετα,περιλαµβάνονται τα έσοδα από το SMP, τα οποία δεν περιλαµ-βάνονται στο ταµειακό αποτέλεσµα.

99 Στους στόχους περιόδου Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 δεν περι-λαµβάνονται τα έσοδα από το SMP. Βλ. Εκτέλεση Κρατικού Προ-ϋπολογισµού, Μηνιαίο ∆ελτίο, Οκτώβριος 2013.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:18 83


Πίν

ακας

IV.2

Αποτ

ελέσ

µατα

κρατι

κού

προϋ

πολ

ογισ

µού

(εκα

τ. ε

υρώ

)

Ιανο

υάρι

ος-Ο

κτώ

βριο

ςΕκ

ατοσ

τιαί

ες µ

εταβ

ολές

Ετή

σια

στοι

χεία

Εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές

2011

2012

2013

*20

12/1

120

13*/

1220

1120

12*

2013

2014

2012

*/11

2013

/12*

2014

/13

Προ

βλέ-

ψει

ςΜ

Π∆Σ

2013

-201

6

Εκτ

ιµήσ

εις

Προ

ϋπ.

2014

Προ

βλέ-

ψει

ςΠ

ροϋπ

.20

14

(1)

(2)

(3)

(4=

2:1)

(5=

3:2)

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11=

7:6)

(12=

8:7)

(13=

9:7)

(14=

10:9

)

Πηγ

ή: Υ

πουρ

γείο

Οικ

ονοµ

ικώ

ν.*

Προ

σωρι

νά σ

τοιχ

εία.

1Τ

α ετ

ήσια

στο

ιχεί

α γι

α τα

έτη

201

2 κα

ι 201

3 δι

αφέρ

ουν

από

τα δ

ηµοσ

ιευµ

ένα

στην

Εισ

ηγητ

ική

Έκθ

εση

του

Προ

ϋπολ

ογισ

µού

του

2014

, διό

τι δ

εν π

εριλ

αµβά

νουν

τις

επι

στρο

φές

φόρ

ων

από

ειδι

κή π

ίστω

ση π

ροκε

ι-µέ

νου

να ε

ξασφ

αλισ

τεί η

συγ

κρισ

ιµότ

ητα

µε τ

α στ

οιχε

ία τ

ης π

εριό

δου.

Ι. Έ

σοδα

41.1

5941

.779

42.9

501,

52,

853

.932

51.9

2653

.654

53.2

4154

.695

-3,7

3,3

2,5

2,7

1. Τ

ακτ

ικός

προ

ϋπολ

ογισ

µός

- κα

θαρά

έσο

δα1

39.2

7139

.133

38.9

37-0

,4-0

,550

.159

48.3

2548

.518

48.1

0649

.693

-3,7

0,4

-0,5

3,3

Έσο

δα π

ρο ε

πισ

τροφ

ών

φόρ

ων

43.5

0641

.919

40.8

82-3

,6-2

,554

.285

51.4

8251

.333

50.9

2152

.252

-5,2

-0,3

-1,1

2,6

Ειδ

ικά

έσο

δα ε

κχώ

ρηση

ς α

δειώ

ν ∆

ηµοσ

ίου

00

102

1.15

715

8686

230

Επ

ιστρ

οφές

φόρ

ων1

4.23

52.

786

2.04

8-3

4,2

-26,

55.

283

3.17

22.

901

2.90

12.

789

-40,

0-8

,5-8

,5-3

,92.

Προ

ϋπολ

ογισ

µός

δηµο

σίω

ν επ

ενδύ

σεω

ν1.

888

2.64

64.

013

40,1

51,7

3.77

33.

601

5.13

65.

136

5.00

2-4

,642

,642

,6-2

,6–Ί

δια

έσο

δα10

514

961

41,9

-59,

114

716

620

020

020

012

,920

,520

,50,

0–Έ

σοδα

από

Ευρ

ωπα

ϊκή

Ένω

ση1.

783

2.49

73.

951

40,0

58,2

3.62

63.

434

4.93

64.

936

4.80

2-5

,343

,743

,7-2

,7ΙΙ

. ∆απ

άνες

62.2

4554

.037

45.9

08-1

3,2

-15,

076

.705

67.6

1460

.307

59.3

2756

.248

-11,

9-1

0,8

-12,

3-5

,2(Π

ρωτο

γενε

ίς δ

απά

νες

ΚΠ

)47

.019

42.9

1840

.360

-8,7

-6,0

60.3

5755

.391

53.9

0753

.227

50.0

98-8

,2-2

,7-3

,9-5

,91.

Τα

κτικ

ός π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς58

.459

50.7

5942

.584

-13,

2-1

6,1

70.1

4661

.499

53.4

5752

.677

49.4

48-1

2,3

-13,

1-1

4,3

-6,1

–Τ

όκοι

15.2

2611

.119

5.54

8-2

7,0

-50,

116

.348

12.2

236.

400

6.10

06.

150

-25,

2-4

7,6

-50,

10,

8–

Πρω

τογε

νείς

δαπ

άνες

τακ

τικο

ύ πρ

οϋπο

λογι

σµού

42.0

0838

.424

35.8

35-8

,5-6

,751

.996

47.5

2945

.150

44.8

3141

.946

-8,6

-5,0

-5,7

-6,4

–Ε

ξοπλ

ιστι

κά π

ρογρ

άµµ

ατα

20

026

023

730

,0-8

,836

041

075

065

058

313

,982

,958

,5-1

0,3

–Κ

αταπ

τώσε

ις ε

γγυή

σεω

ν φ

ορέω

νεκ

τω

ν οπ

οίω

ν1.

025

586

839

-42,

843

,21.

442

796

1.02

795

669

9-4

4,8

29,0

20,1

-26,

9

εντό

ς γε

νική

ς κυ

βέρν

ησης

993

516

497

1.24

967

955

852

246

6εκ

τός

γενι

κής

κυβέ

ρνησ

ης

3270

342

193

117

469

434

233

–Π

ροµή

θεια

εκτ

αµίε

υσης

δαν

είω

ν E

FSF

037

012

40

541

130

140

702.

Προ

ϋπολ

ογισ

µός

δηµο

σίω

ν επ

ενδύ

σεω

ν 3.

786

3.27

73.

324

-13,

41,

46.

559

6.11

46.

850

6.65

06.

800

-6,8

12,0

8,8

2,3

ΙII.

Απ

οτέλ

εσµ

α κρ

ατικ

ού π

ροϋπ

ολογ

ισµ

ού (

ΚΠ

) -2

1.08

6-1

2.25

8-2

.958

-41,

9-7

5,9

-22.

773

-15.

688

-6.6

53-6

.085

-1.5

53-3

1,1

-57,

6-6

1,2

-74,

5%

του

ΑΕ

Π-1

0,1

-6,3

-1,6

-10,

9-8

,1-3

,6-3

,3-0

,81.

Τα

κτικ

ός π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς-1

9.18

8-1

1.62

6-3

.647

-19.

987

-13.

174

-4.9

39-4

.571

245

2.Π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς δη

µοσί

ων

επεν

δύσε

ων

-1.8

98-6

3168

9-2

.786

-2.5

13-1

.714

-1.5

14-1

.798

IV. Π

ρωτο

γενέ

ς απ

οτέλ

εσµ

α Κ

Π-5

.860

-1.1

392.

590

-6.4

25-3

.465

-253

154.

597

% τ

ου Α

ΕΠ

-2,8

-0,6

1,4

-3,1

-1,8

-0,1

0,0

2,5

Χρε

ολύσ

ια25

.902

12.5

3411

.667

-51,

6-6

,928

.843

23.9

0512

.845

12.7

5524

.930

-17,

1-4

6,3

-46,

695

,5Α

ΕΠ

(τρ

έχου

σες

τιµέ

ς)20

8.53

219

3.74

918

2.91

1-7

,1-5

,620

8.53

219

3.74

918

3.04

918

2.91

118

3.08

9-7

,1-5

,5-5

,60,

1

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 84

ΓΛΚ κατά 1.476 εκατ. ευρώ. Στην εξοικονό-µηση συνέβαλαν κυρίως οι δαπάνες για απο-δοχές και συντάξεις προσωπικού και οι δαπά-νες για ασφάλιση και περίθαλψη. Παρατη-ρείται όµως υπέρβαση στις επιχορηγήσειςπρος ορισµένα ασφαλιστικά ταµεία (ΤΑΠ-ΟΤΕ, ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΝΑΤ και ΟΑΕΕ), καθώςέχει εκταµιευθεί αναλογικά µεγαλύτεροποσοστό από ό,τι είχε προβλεφθεί. Σηµαντικόκίνδυνο για την εκτέλεση του προϋπολογισµούαποτελεί η συνέχιση της συσσώρευσης ληξι-πρόθεσµων οφειλών εκ µέρους των ΟΚΑ.

Οι δαπάνες Π∆Ε διαµορφώθηκαν στο δεκά-µηνο στα 3.324 εκατ. ευρώ και παρουσιάζουνσυγκράτηση κατά 1.576 εκατ. ευρώ έναντι τουστόχου για την περίοδο. Σύµφωνα µε τον Προ-ϋπολογισµό του 2014, ο ετήσιος στόχος για το2013 αναθεωρήθηκε σε 6.650 εκατ. ευρώ,δηλαδή µειώθηκε κατά 200 εκατ. ευρώ από τιςαρχικές εκτιµήσεις του ΜΠ∆Σ.

Τέλος, στο δεκάµηνο οι δαπάνες για τόκουςείναι µειωµένες κατά 50,1% σε σχέση µε τηναντίστοιχη περίοδο του 2012 (σε συµφωνία µε


Πίνακας ΙV.3 Αποτέλεσµα κρατικού προϋπολογισµού σε ταµειακή βάση1


Κρατικός προϋπολογισµός -23.144 -10.697 -19.781 -6.775 -9.079

% του ΑΕΠ -11,1 -5,5 -9,5 -3,5 -5,0

―Τακτικός προϋπολογισµός2 -20.462 3 -8.503 4 -17.920 5 -6.161 6 -9.801 7

―Προϋπολογισµός δηµοσίων επενδύσεων -2.682 -2.194 -1.861 -614 723

Έτη Ιανουάριος-Οκτώβριος

2011 2012 2011 2012 2013*

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.* Προσωρινά στοιχεία.1 Όπως προκύπτει από την κίνηση των σχετικών λογαριασµών στην Τράπεζα της Ελλάδος και στα πιστωτικά ιδρύµατα. ∆εν περιλαµβάνεταιη κίνηση του λογαριασµού του Οργανισµού Πληρωµών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισµού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ).2 Συµπεριλαµβάνεται η κίνηση των λογαριασµών διαχείρισης δηµόσιου χρέους. 3 ∆εν περιλαµβάνονται έσοδα: α) από ΑΤΕ, ύψους 675 εκατ. ευρώ, λόγω εξαγοράς προνοµιούχων µετοχών της από το Ελληνικό ∆ηµόσιοκαι β) από ΤΠ&∆, ύψους 250 εκατ. ευρώ, λόγω µείωσης του αποθεµατικού του. Αντίθετα, περιλαµβάνονται έσοδα από αποκρατικοποιήσειςύψους 1.536 εκατ. ευρώ. ∆εν περιλαµβάνεται δαπάνη: α) για κάλυψη από το Ε.∆. οφειλών των νοσοκοµείων παρελθόντων ετών (επανέκδοσηοµολ. δανείου) ύψους 4.011 εκατ. ευρώ βάσει των διατάξεων του άρθρου 27 του Ν. 3867/2010 καθώς οι εν λόγω οφειλές επιβαρύνουν το χρέοςτου 2011, β) για κάλυψη από το Ε.∆. υποχρεώσεων του ΕΛΓΑ (έκδοση οµολ. δανείου) ύψους 350 εκατ. ευρώ αφού πρόκειται για αντικατά-σταση προηγούµενου δανείου µε όµοιους όρους και γ) για κάλυψη οφειλών του Ε.∆. προς τους απολυµένους της Ολυµπιακής (έκδοση οµολ.δανείου) ύψους 140,2 εκατ. ευρώ. Επίσης δεν περιλαµβάνεται δαπάνη ύψους 1.551,8 εκατ. ευρώ, από τη συµµετοχή του Ε.∆. σε αυξήσεις µετο-χικού κεφαλαίου, εκ των οποίων ποσό ύψους 1.434,5 εκατ. ευρώ αφορά την αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου της ΑΤΕ, καθώς και το προϊόνοµολογιακού δανείου (επανέκδοση) ύψους 1.380 εκατ. ευρώ που διατέθηκε για την αγορά από το Ε.∆. προνοµιούχων µετοχών της ΕΤΕ καιτης Τράπεζας Πειραιώς.4 Περιλαµβάνονται έσοδα: α) 303 εκατ. ευρώ που αφορούν επιστροφές ANFA και β) 10,6 εκατ. ευρώ από αποκρατικοποιήσεις. ∆εν περι-λαµβάνεται δαπάνη: α) για δεδουλευµένους τόκους ύψους 4.751 εκατ. ευρώ για τα οµόλογα που συµµετείχαν στο PSI, καθώς και για τόκουςύψους 519 εκατ. ευρώ λόγω της επαναγοράς χρέους, που καταβλήθηκαν µε τη µορφή βραχυχρόνιων τίτλων του EFSF, β) για κάλυψη από τοΕ.∆. οφειλών προς την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσ/κης (µε έκδοση οµολ. δανείου) ύψους 9,9 εκατ. ευρώ και γ) για συµµετοχές του Ε.∆. ύψους73 εκατ. ευρώ σε αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου (Ο∆ΙΕ ΑΕ, ΕΛΒΟ ΑΕ, Ελληνικά Αµυντικά Συστήµατα ΑΕ κ.ά.). Περιλαµβάνονται δαπά-νες: α) 901,3 εκατ. ευρώ που αφορούν τη συµµετοχή µας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Σταθερότητας και β) 618 εκατ. ευρώ περίπου που αφο-ρούν την αποπληρωµή ληξιπρόθεσµων οφειλών.5 ∆εν περιλαµβάνεται δαπάνη: α) για κάλυψη από το Ε.∆. οφειλών των νοσοκοµείων παρελθόντων ετών (επανέκδοση οµολ. δανείου) ύψους4.000,4 εκατ. ευρώ βάσει των διατάξεων του άρθρου 27 του Ν. 3867/2010 καθώς οι εν λόγω οφειλές επιβαρύνουν το χρέος του 2011, β) γιακάλυψη από το Ε.∆. υποχρεώσεων του ΕΛΓΑ (έκδοση οµολ. δανείου) ύψους 350 εκατ. ευρώ αφού πρόκειται για αντικατάσταση προηγού-µενου δανείου µε όµοιους όρους και γ) δαπάνη για κάλυψη οφειλών του Ε.∆. προς τους απολυµένους της Ολυµπιακής (έκδοση οµολ. δανείου)ύψους 139,4 εκατ. ευρώ.6 ∆εν περιλαµβάνεται δαπάνη: α) για δεδουλευµένους τόκους ύψους 4.751 εκατ. ευρώ για τα οµόλογα που συµµετείχαν στο PSI, καθώς καιγια τόκους ύψους 519 εκατ. ευρώ λόγω της επαναγοράς χρέους, που καταβλήθηκαν µε τη µορφή βραχυπρόθεσµων τίτλων του EFSF και β)για κάλυψη από το Ε.∆. οφειλών προς την Iσραηλιτική Κοινότητα Θεσ/κης (µε έκδοση οµολ. δανείου) ύψους 9,9 εκατ. ευρώ.7 Περιλαµβάνονται έσοδα: α) 682 εκατ. ευρώ που αφορούν επιστροφές ANFA και β) 910,5 εκατ. ευρώ από αποκρατικοποιήσεις (πώληση κτι-ρίου IBC κ.ά.). ∆εν περιλαµβάνονται έσοδα ύψους 1,5 δισεκ. ευρώ από τη µεταφορά των αποδόσεων των Ελληνικών οµολόγων από τις κεντρι-κές τράπεζες του Ευρωσυστήµατος (Securities Market Programme - SMP). Επίσης, δεν περιλαµβάνονται συµµετοχές του Ε.∆. ύψους 32,6 εκατ.ευρώ σε αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου των Ελληνικών Αµυντικών Συστηµάτων ΑΕ κ.ά. Περιλαµβάνονται δαπάνες ύψους περίπου 5.287 εκατ.ευρώ που αφορούν την αποπληρωµή ληξιπρόθεσµων οφειλών.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 85

τον επικαιροποιηµένο ετήσιο στόχο του Προ-ϋπολογισµού), λόγω των ευνοϊκών αποφά-σεων του Eurogroup του Νοεµβρίου-∆εκεµ-βρίου 2012, αλλά και της εφαρµογής του PSIεντός του 2012.

Κρατικός Προϋπολογισµός (ταµειακά στοιχεία)

Το ταµειακό έλλειµµα του ΚΠ10 την περίοδοΙανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 αυξήθηκε σε5,0% του ΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 3,5% τουΑΕΠ πέρυσι (βλ. Πίνακα ΙV.3). Επίσης, τοταµειακό πρωτογενές αποτέλεσµα του ΚΠδιαµορφώθηκε σε έλλειµµα 1,9% του ΑΕΠ,από έλλειµµα 0,2% του ΑΕΠ το αντίστοιχοδιάστηµα του 2012. Η εικόνα αυτή προκύπτειαπό το γεγονός ότι οι πρωτογενείς δαπάνεςέχουν επηρεαστεί από την πληρωµή ληξιπρό-θεσµων οφειλών ύψους περίπου 5,3 δισεκ.ευρώ (2,9% του ΑΕΠ) (οι οποίες δεν περι-λαµβάνονται στα δηµοσιονοµικά στοιχεία πουδηµοσιεύει το ΓΛΚ). Επιπλέον, στα έσοδα τουΤΠ δεν περιλαµβάνονται τα σχετικά έσοδααπό το SMP ύψους 1,5 δισεκ. ευρώ (τα οποίαπεριλαµβάνονται στα δηµοσιονοµικά στοιχείαπου δηµοσιεύει το ΓΛΚ). Εάν δεν συµπερι-ληφθούν οι δαπάνες για τις ληξιπρόθεσµεςοφειλές και συµπεριληφθούν τα έσοδα από τοSMP, το ταµειακό πρωτογενές αποτέλεσµαδιαµορφώνεται σε πλεόνασµα 1,8% του ΑΕΠέναντι ελλείµµατος 0,2% του ΑΕΠ πέρυσι καιείναι συγκρίσιµο µε το αντίστοιχο πρωτογενέςπλεόνασµα του ΚΠ σε δηµοσιονοµική βάσητης περιόδου Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013.

3 ΤΟ ∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

Σύµφωνα µε τα εθνικολογιστικά στοιχεία,όπως έχουν ανακοινωθεί από την ΕλληνικήΣτατιστική Αρχή και την Eurostat, το χρέοςτης γενικής κυβέρνησης το 2012 µειώθηκεκατά 51,2 δισεκ. ευρώ και διαµορφώθηκε σε156,9% του ΑΕΠ το 2012, έναντι 170,3% τουΑΕΠ το 2011. Η µείωση του χρέους το 2012οφείλεται στη συµφωνία ανταλλαγής οµολό-γων (κατά 106 δισεκ. ευρώ), καθώς και στοπρόγραµµα επαναγοράς χρέους (κατά 31,9δισεκ. ευρώ), ενώ µετριάζεται σηµαντικά

κυρίως από: α) την ανακεφαλαιοποίηση τωνελληνικών τραπεζών µε έκδοση νέου χρέους(ύψους 41 δισεκ. ευρώ), β) το δανεισµό ύψους11,3 δισεκ. ευρώ για την επαναγορά χρέους,γ) τη µείωση της αξίας των οµολόγων που δια-κρατούσαν τα ελληνικά ασφαλιστικά ταµεία(ύψους 16,2 δισεκ. ευρώ), η οποία δεν οδή-γησε σε µείωση του χρέους επειδή επρόκειτογια ενδοκυβερνητικό χρέος, και δ) την ανάγκηνέου δανεισµού (17,4 δισεκ. ευρώ) για τηνκάλυψη του ελλείµµατος του 2012 (συµπερι-λαµβανοµένης της πληρωµής δεδουλευµένωντόκων το Φεβρουάριο).

Σύµφωνα µε τον Προϋπολογισµό του 2014, τοδηµόσιο χρέος εκτιµάται ότι θα ανέλθει στα321 δισεκ. ευρώ ή 175,5% του ΑΕΠ το 2013,από 303,9 δισεκ. ευρώ ή 156,9% του ΑΕΠ το2012, και προβλέπεται να διαµορφωθεί σε 320δισεκ. ευρώ ή 174,8% του ΑΕΠ το 2014. Ηπαρατηρούµενη αύξηση του ύψους του δηµό-σιου χρέους το 2013 αποδίδεται κυρίως στηχρηµατοδότηση της ανακεφαλαιοποίησηςτων τραπεζών µέσω του Ταµείου Χρηµατοπι-στωτικής Σταθερότητας και στον πρόσθετοδανεισµό για την αποπληρωµή των ληξιπρό-θεσµων υποχρεώσεων, ενώ ―παρά τα εξαι-ρετικά χαµηλά επιτόκια― εξακολουθεί ναείναι ιδιαίτερα επιβαρυντική και η διαφοράµεταξύ επιτοκίου και ρυθµού οικονοµικήςµεγέθυνσης. Ο προβλεπόµενος µικρός περιο-ρισµός του χρέους για το 2014 αποδίδεταιστην προβλεπόµενη επίτευξη πρωτογενούςπλεονάσµατος και την υλοποίηση του προ-γράµµατος αποκρατικοποιήσεων, ενώ εξακο-λουθεί να δρα επιβαρυντικά (αν και σε χαµη-


1100 Στο ταµειακό αποτέλεσµα της Τράπεζας της Ελλάδος παγίωςκαταγράφονται µόνο οι συναλλαγές που αφορούν τις ταµειακέςκινήσεις των λογαριασµών του ∆ηµοσίου στην Τράπεζα τηςΕλλάδος κατά την περίοδο αναφοράς. Ως εκ τούτου, είναι φυσιο-λογικό να υπάρχουν διαφορές µεταξύ ταµειακών (ΤτΕ) και δηµο-σιονοµικών στοιχείων (ΓΛΚ). Ειδικότερα, οι διαφορές αυτέςοφείλονται τόσο στο χρόνο καταγραφής των σχετικών συναλ-λαγών (time of recording) όσο και στο γεγονός ότι ορισµένεςσυναλλαγές, ενώ δεν προσµετρούνται στο έλλειµµα σε δηµο-σιονοµική βάση, περιλαµβάνονται στις δανειακές ανάγκες καιαντιστρόφως (coverage). Χαρακτηριστικό παράδειγµα που εξη-γεί µεγάλο µέρος των διαφορών αποτελούν οι δαπάνες για τηναποπληρωµή παλαιών ληξιπρόθεσµων οφειλών. Τέτοιου είδουςαποπληρωµές καταγράφονται στα ταµειακά στοιχεία κατά τηστιγµή της πληρωµής, ενώ δεν επηρεάζουν βεβαίως το αποτέ-λεσµα της Γενικής Κυβέρνησης σε εθνικολογιστική βάση, διότιοι οφειλές αυτές έχουν ήδη υπολογιστεί στο αποτέλεσµα τωνπεριόδων κατά τις οποίες δηµιουργήθηκαν.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 86

λότερο βαθµό) η διαφορά επιτοκίου-ρυθµούοικονοµικής µεγέθυνσης.

4 ΜΕΤΡΑ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙΘΕΣΜΙΚΕΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙ-ΣΕΙΣ – ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2014

Στον Προϋπολογισµό του 2014 προβλέπεταιπρωτογενές πλεόνασµα, σύµφωνα µε τη µεθο-δολογία του ΠΟΠ, ύψους 2.956 εκατ. ευρώ ή1.6% του ΑΕΠ για το 2014, το οποίο υπερ-βαίνει ελαφρά το στόχο του ΠΟΠ (2.751 εκατ.ευρώ ή 1,5% του ΑΕΠ), ενώ το έλλειµµα τηςΓΚ κατά ESA 95 προβλέπεται σε 4.266 εκατ.ευρώ ή 2,3% του ΑΕΠ.

Η δηµοσιονοµική βελτίωση θα προέλθει κατάκύριο λόγο από την κεντρική διοίκηση καιοφείλεται σε αύξηση των καθαρών εσόδωντου κρατικού προϋπολογισµού (κατά 4,9%)και σε συγκράτηση των πρωτογενών δαπανώντου τακτικού προϋπολογισµού (κατά 6,4%).Οι προβλέψεις αυτές αποδίδονται σε µέτραπου έχουν ήδη ψηφιστεί, σε ένα νέο πρό-γραµµα διαρθρωτικών δράσεων που αφοράτην καταπολέµηση της εισφοροδιαφυγήςετήσιας απόδοσης ύψους 600 εκατ. ευρώ, στιςκαλύτερες µακροοικονοµικές συνθήκες, στηβελτιωµένη φορολογική συµµόρφωση και στηναντιµετώπιση της φοροδιαφυγής.

Επιπλέον, στον Προϋπολογισµό του 2014 περι-λαµβάνονται µέτρα που έχουν ήδη ψηφιστείκαι αφορούν παρεµβάσεις του ΜΠ∆Σ 2013-2016 µε εκτιµώµενη απόδοση 3,4 δισεκ. ευρώ.11

Ειδικότερα λαµβάνονται υπόψη σηµαντικέςµεταβολές που νοµοθετήθηκαν το 2013 και θασυµβάλουν στην αύξηση των εσόδων το 2014(Ν. 4110/2013 και Ν. 4111/2013). Συγκεκρι-µένα πρόκειται για: (1) τη νέα κλίµακα φορο-λογίας εισοδήµατος φυσικών προσώπων γιαόλους τους φορολογουµένους µε λιγότερα κλι-µάκια και κατάργηση του βασικού αφορολό-γητου ποσού των 5.000 ευρώ, (2) την κατάρ-γηση των φοροαπαλλαγών (ενοικίων, διδά-κτρων, τόκων κ.λπ.),12 (3) τη διατήρηση τωνυφιστάµενων τεκµηρίων διαβίωσης13 και (4)

την αύξηση της φορολογίας των µη µισθωτώνφορολογουµένων (ατοµικές επιχειρήσεις,ελεύθεροι επαγγελµατίες).14

Επιπλέον οι προβλέψεις του Προϋπολογισµούενσωµατώνουν τις ακόλουθες αλλαγές:

(1) Την αύξηση της φορολογίας των κερδώντων Ο.Ε. και Ε.Ε.

(2) Για τις Α.Ε. και Ε.Π.Ε. τη φορολόγηση τωναδιανέµητων κερδών µε συντελεστή 26%, ένα-ντι του 20% που ίσχυε. Στα διανεµόµενακέρδη θα επιβάλλεται επιπλέον φόρος µεσυντελεστή 10%, έναντι 25% που ίσχυε.Ωστόσο, λαµβάνοντας υπόψη τους περιορι-σµούς που υφίστανται στη λήψη τραπεζικούδανεισµού, η συγκεκριµένη ρύθµιση ενδεχο-µένως έχει αντιαναπτυξιακό χαρακτήρα στηνπαρούσα συγκυρία, καθώς ενθαρρύνει τη δια-νοµή των κερδών έναντι της διακράτησής τουςµε στόχο την εσωτερική χρηµατοδότηση τωνεπενδύσεων.

(3) Την επιβολή φόρου υπεραξίας στις µετο-χές, µερίδια προσωπικών εταιριών, κρατικάκαι εταιρικά οµόλογα και παράγωγα χρηµα-τοοικονοµικά προϊόντα µε συντελεστή 15%(Ν. 4172/2013). Η έναρξη ισχύος για την επι-βολή φόρου υπεραξίας έχει µετατεθεί για τονΙανουάριο του 2014 εξαιτίας της έως τώρα µει-ωµένης συναλλακτικής δραστηριότητας στοΧρηµατιστήριο Αθηνών.15

Θετικά αναµένεται να συµβάλουν και οι συνε-χιζόµενες προσπάθειες αναµόρφωσης της


1111 Πλην των παρεµβάσεων που αφορούσαν την εφαρµογή νέουµισθολογίου στους ένστολους και την επιβολή εισφοράς επί τουκύκλου εργασιών των επιχειρήσεων, που θα ενισχύει τα έσοδα τουΟΑΕΕ.

1122 Με εξαίρεση τις ιατρικές δαπάνες (εν µέρει µόνο), τις δωρεέςπρος το ∆ηµόσιο και δηµόσιους φορείς και τη διατροφή σε περί-πτωση διαζυγίου.

1133 Ο ρόλος τους είχε διευρυνθεί και ενισχυθεί µε τους νόµους 3986και 4024/2011.

1144 Φορολόγηση µε συντελεστή 26% από το πρώτο ευρώ και µέχριτα πρώτα 50.000 ευρώ και µε συντελεστή 33% για το υπερβάλ-λον ποσό.

1155 Σύµφωνα µε τον Προϋπολογισµό του 2014, η επιβολή τέλους παρα-µονής και πλόων, ο φόρος υπεραξίας σύµφωνα µε το νέο ΚώδικαΦορολογίας Εισοδήµατος, η φορολόγηση αποθεµατικών που δενείχαν φορολογηθεί, καθώς και η απόδοση της προσυµπλήρωσηςτων φορολογικών δηλώσεων των συνταξιούχων, θα αποφέρουνέσοδα ύψους 271 εκατ. ευρώ.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 87

φορολογικής διοίκησης και εκσυγχρονισµούτων φορολογικών διαδικασιών. Ωστόσο, ταέως τώρα αποτελέσµατα δεν είναι ιδιαίτεραενθαρρυντικά, καθώς, παρότι οι έλεγχοι σεαυτοαπασχολουµένους και µεγάλους φορο-λογουµένους έχουν ενταθεί, ο αριθµός τουςυπολείπεται των αναθεωρηµένων στόχων, ενώκαι το ποσοστό είσπραξης βεβαιωµένων οφει-λών υπολείπεται του ετήσιου στόχου. Μολο-νότι ο φοροεισπρακτικός µηχανισµός παρου-σιάζει σηµάδια ουσιαστικής αναβάθµισης,υπάρχουν ακόµη µεγάλα περιθώρια βελτίω-σης. Ενδεικτικά αναφέρεται η προς τα κάτωαναθεώρηση των εξαµηνιαίων και ετήσιωνστόχων για τους φορολογικούς ελέγχους στοπλαίσιο του ΠΟΠ. Αντίστοιχες ενέργειεςενδυνάµωσης των µηχανισµών ελέγχου καιδιασταυρώσεων απαιτούνται προκειµένου νακαταπολεµηθεί η εισφοροδιαφυγή στην κοι-νωνική ασφάλιση.

Όσον αφορά τις παρεµβάσεις στο σκέλος τωνδηµόσιων δαπανών, ο Προϋπολογισµός 2014ενσωµατώνει τις ακόλουθες αλλαγές: (1) τονπεριορισµό των δικαιούχων του ΕΚΑΣ,16 (2)την περικοπή λειτουργικών και εξοπλιστικώνδαπανών. Επίσης, λαµβάνεται υπόψη η από-δοση νέων δράσεων και ελέγχων που θα συµ-βάλει στη βελτίωση του αποτελέσµατος τωννοµικών προσώπων κατά τουλάχιστον 65εκατ. ευρώ.

Η βελτίωση του δηµοσιονοµικού πλαισίου σύµ-φωνα µε τον Ν. 4111/2013 ―που προβλέπει τηνυποχρέωση κατάρτισης µηνιαίου προγραµµα-τισµού και καθορισµού τριµηνιαίων ορίων πλη-ρωµών για τους φορείς της κεντρικής διοίκησης,αυστηρότερους ελέγχους, αλλά και κυρώσεις σεόλους τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησηςπροκειµένου να περιοριστούν οι αποκλίσειςαπό τους στόχους, και την υποχρέωση λήψηςδιορθωτικών µέτρων― θα συµβάλει αποφασι-στικά στον καλύτερο σχεδιασµό και υλοποίησητου προϋπολογισµού. Οι καταργήσεις και συγ-χωνεύσεις δηµόσιων οργανισµών και επιχει-ρήσεων και η επιτάχυνση της διοικητικής µεταρ-ρύθµισης θα συµβάλουν στην εξοικονόµησηδαπανών και την ουσιαστική βελτίωση τωνπαρεχόµενων υπηρεσιών.

Η επαναλειτουργία του Γραφείου Προϋπο-λογισµού της Βουλής (ΓΠΒ) και η υιοθέτησητων δηµοσιονοµικών κανόνων που επιβάλλουνοι ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της χώρας (ισο-σκελισµένος προϋπολογισµός σε όρουςκυκλικά προσαρµοσµένου αποτελέσµατος―όπως απαιτεί το ∆ηµοσιονοµικό Σύµφωνο―Fiscal Compact) θα συµβάλουν στη διαφάνειακαι στην ορθή δηµοσιονοµική διαχείριση στηµεταµνηµονιακή εποχή. Το ΓΠΒ ή κάποιοςάλλος φορέας θα πρέπει να αναλάβει και τορόλο του ανεξάρτητου δηµοσιονοµικού συµ-βουλίου (Fiscal Council), το οποίο θα πιστο-ποιεί µελλοντικά τη συνέπεια των ακολου-θούµενων πολιτικών µε τις απαιτήσεις τωνδηµοσιονοµικών κανόνων.

Το 2014 προβλέπεται η επιβολή του νέου Ενι-αίου Φόρου Ακινήτων (ΕΝΦΑ) σε όλα τα ακί-νητα πλην συγκεκριµένων εξαιρέσεων, όπωςπ.χ. αυτά που ανήκουν στο στενό δηµόσιοτοµέα, µε εκτιµώµενη απόδοση 2,65 δισεκ.ευρώ. Η επιβολή του ΕΝΦΑ κινείται προς τησωστή κατεύθυνση, καθώς έως και το 2011 ηΕλλάδα συγκαταλεγόταν µεταξύ των κρατών-µελών της ΕΕ µε τη χαµηλότερη φορολογικήεπιβάρυνση στην κατοχή ακινήτου. Σύµφωναµε µελέτη του ΟΟΣΑ,17 οι φόροι περιουσίαςπροκαλούν τις µικρότερες οικονοµικές στρε-βλώσεις και δεν λειτουργούν ως τροχοπέδηγια την οικονοµική ανάπτυξη σε σχέση µε τουςυπόλοιπους φόρους, αποτελούν συνεπώς καιπροτιµώµενο εργαλείο συλλογής εσόδων. Επι-πλέον, είναι πιθανόν µια αύξηση της φορο-λογίας στα ακίνητα να στρέψει κάποια απόαυτά τα κεφάλαια προς παραγωγικότερεςχρήσεις. Ωστόσο, η ορθή επιβολή του φόρουπροϋποθέτει την ύπαρξη κτηµατολογίου πουνα καλύπτει το σύνολο της χώρας και το δρα-στικό περιορισµό οποιασδήποτε άλλης επι-βάρυνσης στα ακίνητα, όπως π.χ. του φόρουµεταβίβασης, ο οποίος και περιορίζεται κατά


1166 Από 1.1.2014 και σύµφωνα µε τον Ν. 3996/2011, απαραίτητη προ-ϋπόθεση για την καταβολή του ΕΚΑΣ ―εκτός των εισοδηµατικώνκριτηρίων ― είναι και η συµπλήρωση του 65ου έτους της ηλικίαςγια όλους τους συνταξιούχους, ανεξάρτητα από την αιτία για τηοποία λαµβάνουν τη σύνταξη (γήρας – αναπηρία – θάνατος).

1177 Jens Arnold, Bert Brys, Christopher Heady, Åsa Johansson, CyrilleSchwellnus, & Laura Vartia (2011), “Tax Policy For EconomicRecovery and Growth”, Economic Journal, 121, F59-F80.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 88

περίπου 75% µε στόχο την τόνωση της αγοράςακινήτων. Επίσης, αν και µια αύξηση τηςφορολόγησης στα ακίνητα είναι θεµιτή, θαπρέπει να συνοδεύεται από αντίστοιχες µει-ώσεις στους φόρους εισοδήµατος φυσικών καινοµικών προσώπων, προκειµένου να ενισχυ-θεί η οικονοµική δραστηριότητα.

Όσον αφορά την πορεία του προγράµµατοςαποκρατικοποιήσεων, παρά τις θετικές εξε-λίξεις στην αποκρατικοποίηση του ΟΠΑΠ,των Κρατικών Λαχείων και της ∆ΕΣΦΑ, η µηεπιτυχής έκβαση της διαδικασίας αποκρατι-κοποίησης της ∆ΕΠΑ οδήγησε σε νέα προς τακάτω αναθεώρηση των στόχων των εσόδων γιατο 2013 (1.230 δισεκ. ευρώ, έναντι αρχικούσχεδιασµού για 2,6 δισεκ. ευρώ). Παρ’ όλααυτά, το ΤΑΙΠΕ∆ συνεχίζει την προετοιµασίαδιαφόρων περιουσιακών στοιχείων προςιδιωτικοποίηση (π.χ. µικρά λιµάνια και µαρί-νες, ΟΛΠ, ΟΛΘ, περιφερειακά αεροδρόµια,

ΤΡΑΙΝΟΣΕ, έκταση Ελληνικού, ∆ΕΠΑ),καθώς και την προετοιµασία του σχεδίου τιτ-λοποίησης µελλοντικών εσόδων από την αξιο-ποίηση της ακίνητης περιουσίας του ∆ηµοσίου.Επίσης, το Υπουργικό Συµβούλιο ενέκρινε τηναναδιάρθρωση και ιδιωτικοποίηση της ∆ΕΗσε τρία στάδια έως το 2016, καθώς και τηναναδιάρθρωση των ΕΑΣ, ΕΑΒ και ΛΑΡΚΟ µεστόχο την ιδιωτικοποίησή τους εντός του 2014.Συνεπώς, το 2014 απαιτείται εντατικοποίησητων προσπαθειών, καθώς και επίσπευση τωνδιαδικασιών του Ελεγκτικού Συνεδρίου, τουΣυµβουλίου του Κράτους και της ΕπιτροπήςΑνταγωνισµού, προκειµένου να περιοριστεί οχρόνος προετοιµασίας των περιουσιακώνστοιχείων προς ιδιωτικοποίηση, γεγονός πουθα επιταχύνει το πρόγραµµα αποκρατικοποι-ήσεων, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του Προ-ϋπολογισµού του 2014 για έσοδα ύψους 3.560εκατ. ευρώ και να βελτιωθούν οι προοπτικέςτης ελληνικής οικονοµίας.


ΠΟΙΟΙ ΠΑΡAΓΟΝΤΕΣ ΣΥΝ∆ΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ;

Η µέτρηση των επιπτώσεων της δηµοσιονοµικής πολιτικής στην οικονοµική δραστηριότητα υπό-κειται σε σηµαντική αβεβαιότητα και οι διαθέσιµες εκτιµήσεις του δηµοσιονοµικού πολλαπλα-σιαστή καλύπτουν πολύ µεγάλο εύρος τιµών.1 Η απόκλιση µεταξύ των διαφόρων εκτιµήσεων έχεισυµβάλει στη σύγκλιση των απόψεων ως προς το εξής: Το µέγεθος του δηµοσιονοµικού πολλα-πλασιαστή εξαρτάται από παράγοντες οι οποίοι ενδέχεται: (α) να διαφέρουν µεταξύ των οικο-νοµιών, (β) να µεταβάλλονται στο χρόνο και (γ) να ποικίλλουν κατά περίπτωση.

Α. Εξωτερικοί παράγοντες1. Η τρέχουσα συγκυρία των ιστορικά χαµηλών επιτοκίων δικαιολογεί υψηλότερους δηµοσιο-

νοµικούς πολλαπλασιαστές, καθώς περιορίζει τη δυνατότητα της νοµισµατικής αρχής να αντι-σταθµίσει τις συσταλτικές επιπτώσεις µιας δηµοσιονοµικής προσαρµογής µέσω µείωσης επι-τοκίων. Στο πλαίσιο προσοµοιώσεων µε τη χρήση δυναµικού στοχαστικού υποδείγµατος γενι-κής ισορροπίας (DSGE), oι Christiano, Eichenbaum and Rebelo2 παραθέτουν δηµοσιονοµι-κούς πολλαπλασιαστές που υπερβαίνουν το 2. Εντούτοις, η ευρεία χρήση εναλλακτικών εργα-λείων τόνωσης της ρευστότητας ―όπως οι πράξεις πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης(LTRO) από την ΕΚΤ― καταδεικνύει ότι, στην πράξη, τα περιθώρια άσκησης της νοµισµα-τικής πολιτικής είναι ευρύτερα από ό,τι υπαινίσσεται το κατώτατο µηδενικό όριο των επιτο-κίων (zero lower bound). Εµπειρικά στοιχεία που αµφισβητούν την αύξηση του δηµοσιονο-

Πλαίσιο IV.1

1 Για µια επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, βλ. Ramey, V.A. (2011), “Can Government Purchases Stimulate the Economy?”, Journalof Economic Literature, 49:3, 673-785.

2 Christiano, L.J., M. Eichenbaum and S. Rebelo (2011), “When Is the Government Spending Multiplier Large?”, Journal of PoliticalEconomy, 119(1), 78–121.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 89


µικού πολλαπλασιαστή υπό τον περιορισµό του κατώτατου µηδενικού ορίου για τις ΗΠΑ παρα-τίθενται από την Ramey.3

2. Η διεθνής έέλλλλεειιψψηη ρρεευυσσττόόττηηττααςς. Τόσο οι περιορισµοί στην άσκηση της νοµισµατικής πολιτικήςόσο και η αποµόχλευση που ακολούθησε τη χρηµατοπιστωτική κρίση τείνουν να περιορίζουντην πρόσβαση σε χρηµατοδοτικούς πόρους, γεγονός που δυσχεραίνει την οµαλή κατανοµή τηςκατανάλωσης στο χρόνο µέσω δανεισµού (consumption smoothing). Αυτό αυξάνει την οριακήροπή προς κατανάλωση από το τρέχον εισόδηµα, µε αποτέλεσµα τη µεγέθυνση του δηµοσιο-νοµικού πολλαπλασιαστή. Στο πλαίσιο υποδείγµατος DSGE, οι Gali, Lopez-Salido and Valles4

δείχνουν ότι οι δηµοσιονοµικοί πολλαπλασιαστές αυξάνονται ―και µπορούν να υπερβούν κατάπολύ τη µονάδα― όσο αυξάνεται το ποσοστό των νοικοκυριών χωρίς πρόσβαση σε δανεισµό,µε το φαινόµενο να είναι εντονότερο όταν υπάρχουν αγκυλώσεις στην αγορά εργασίας.

3. Οι σσυυσσττηηµµιικκέέςς ααττέέλλεειιεεςς ττηηςς ΟΟΝΝΕΕ. Η δηµοσιονοµική προσαρµογή στη ζώνη του ευρώ συντε-λέστηκε στο πλαίσιο µιας ατελούς νοµισµατικής ένωσης και – µέχρι την ανακοίνωση του προ-γράµµατος αγοράς κρατικών οµολόγων Outright Monetary Transactions (Oριστικές Νοµι-σµατικές Συναλλαγές – ΟMT) από την ΕΚΤ – χωρίς την ύπαρξη ενός αξιόπιστου αναχώµα-τος για την αντιµετώπιση της τραπεζικής κρίσης. Στο βαθµό που η κοινή νοµισµατική αρχή δεναναλαµβάνει αξιόπιστα το ρόλο δανειστή έσχατης προσφυγής και εφόσον δεν υπάρχει δηµο-σιονοµική ένωση, τότε µια νοµισµατική ένωση καθίσταται ευάλωτη σε αυτοεκπληρούµενεςπροσδοκίες, οι οποίες υπονοµεύουν την αξιοπιστία και την αποτελεσµατικότητα της δηµο-σιονοµικής στρατηγικής. Οι De Grauwe and Ji5 βρίσκουν ότι την περίοδο 2010-2011 σηµαντικόµέρος της διαφοράς αποδόσεων στα δεκαετή οµόλογα των χωρών της περιφέρειας οφείλεταισε αυτοεκπληρούµενες προσδοκίες που κορυφώθηκαν στο τέλος του 2010.

Β. Γενικά χαρακτηριστικά της οικονοµίας1. Ο ββααθθµµόόςς εεξξωωσσττρρέέφφεειιααςς. Όσο µεγαλύτερο µέρος της οικονοµικής δραστηριότητας εξαρτά-

ται από την εγχώρια ζήτηση, τόσο εντονότερες είναι οι επιπτώσεις ενός δηµοσιονοµικού κλυ-δωνισµού. Αντίθετα, σε εξωστρεφείς οικονοµίες ο δηµοσιονοµικός πολλαπλασιαστής τείνεινα είναι µικρότερος, καθώς µέρος των δηµοσιονοµικών επιπτώσεων διαχέεται προς τους εµπο-ρικούς εταίρους. Προσοµοιώσεις µε τη χρήση υποδείγµατος DSGE από τους Coenen et al.6

δείχνουν ότι µια µείωση του βαθµού εξωστρέφειας κατά 50% στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνο-λικά οδηγεί σε αύξηση του πολλαπλασιαστή της δηµόσιας κατανάλωσης από 0,94 σε 1,11. Κατάτον ίδιο τρόπο όµως που µια εξωστρεφής οικονοµία διαχέει µέρος των δηµοσιονοµικών επι-πτώσεων στους εµπορικούς της εταίρους, αυξάνεται και ο βαθµός έκθεσης της ίδιας στις επι-πτώσεις της πολιτικής των εταίρων της. Οι Auerbach and Gorodnichenko βρίσκουν στατιστικάσηµαντικές διασυνοριακές επιπτώσεις της δηµοσιονοµικής πολιτικής (fiscal spillovers) µεταξύτων χωρών του ΟΟΣΑ, οι οποίες εµφανίζονται αυξηµένες σε περιόδους ύφεσης.7

2. AAγγκκυυλλώώσσεειιςς σσττηη λλεειιττοουυρργγίίαα ττωωνν ααγγοορρώώνν προϊόντων και εργασίας τείνουν να µεγεθύνουν τις επι-πτώσεις της δηµοσιονοµικής πολιτικής. Στο βαθµό που η προσαρµογή τιµών και αποδοχών είναι

3 Ramey, V.A. (2011), “Identifying Government Spending Shocks: It’s All in the Timing”, Quarterly Journal of Economics, 126(1), 1–50.4 Gali, J., J.D. Lopez-Salido and J. Valles (2007), “Understanding the Effects of Government Spending on Consumption”, Journal of

the European Economic Association, 5(1), 227–70.5 De Grauwe, P. and J. Ji (2013), “Self-Fulfilling Crises in the Eurozone: An Empirical Test”, Journal of International Money and Finance,

34, 15-36.6 Coenen, G., C.J. Erceg, C. Freedman, D. Furceri, M. Kumhof, R. Lalonde, D. Laxton, J. Lindι, A. Mourougane, D. Muir, S. Mursula,

C. de Resende, J. Roberts, W. Roeger, S. Snudden, M. Trabandt, and J. in’t Veld (2012), “Effects of Fiscal Stimulus in Structural Models”,American Economic Journal: Macroeconomics, 4(1), 22–68.

7 Auerbach, Α. and Y. Gorodnichenko (2012), “Output Spillovers from Fiscal Policy”, NBER Working Paper Series, Working Paper 18578.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 90


ατελής (ή συντελείται µε χρονική υστέρηση), µια δεδοµένη µεταβολή στη δηµόσια ζήτηση επι-φέρει (βραχυπρόθεσµα έστω) µεγαλύτερες µεταβολές στην παραγωγή. Οι Leeper, Traum andWalker8 βρίσκουν ότι, ανεξάρτητα από τη διαµέτρηση (calibration) των παραµέτρων, η πιθανό-τητα εµφάνισης δηµοσιονοµικού πολλαπλασιαστή µεγαλύτερου της µονάδας σε ένα νεοκλασικόυπόδειγµα DSGE αυξάνεται από µόλις 1% σε 35% µετά την προσθήκη ονοµαστικών αγκυλώσεων.

Γ. Μίγµα δηµοσιονοµικής πολιτικής1. Η οικονοµική έρευνα απέχει πολύ από µια οριστική ετυµηγορία σχετικά µε το βέλτιστο δηµο-

σιονοµικό µίγµα. Εντούτοις, ένας σηµαντικός όγκος εµπειρικών µελετών καταδεικνύει ότιεµπροσθοβαρείς προσαρµογές µε ααυυξξηηµµέέννηη έέµµφφαασσηη σσττηηνν ππεερριικκοοππήή ττωωνν λλιιγγόόττεερροο ππααρρααγγωωγγιι--κκώώνν δδηηµµόόσσιιωωνν δδααππααννώώνν σχετίζονται µε ταχύτερη ανάκτηση της αξιοπιστίας και τροφοδότησηθετικών προσδοκιών, αµβλύνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµική δραστηριότητα,ειδικά σε περιπτώσεις χωρών που αντιµετωπίζουν αυξηµένο κόστος εξυπηρέτησης του δηµό-σιου χρέους.9 Μια πιο ακραία εµπειρική παρατήρηση, που υποστηρίχθηκε αρχικά από τουςGiavazzi and Pagano,10 είναι ότι µια δηµοσιονοµική προσαρµογή από την πλευρά των δαπα-νών µπορεί να έχει ακόµη και θετικό, µη κεϋνσιανό αντίκτυπο στην οικονοµική δραστηριότητα.Η ύπαρξη µη κεϋνσιανών επιπτώσεων έχει αµφισβητηθεί µε βάση δύο κύρια επιχειρήµατα: (α)η εµπειρική παρατήρησή τους µπορεί να οφείλεται εν µέρει σε ατέλειες των συµβατικών µεθό-δων µέτρησης των δηµοσιονοµικών κλυδωνισµών και (β) στην πιθανή επίδραση της νοµισµα-τικής πολιτικής και του καθεστώτος συναλλαγµατικών ισοτιµιών.11 Οι Guajardo, Leigh andPescatori12 βρίσκουν ότι η χρήση της αφηγηµατικής προσέγγισης (narrative approach) για τονπροσδιορισµό των δηµοσιονοµικών κλυδωνισµών εξαλείφει τα µη κεϋνσιανά φαινόµενα, εντού-τοις εξακολουθεί να επιβεβαιώνει τις ηπιότερες συνέπειες της περιστολής των δαπανών. Συγκε-κριµένα, ο πολλαπλασιαστής των δαπανών σε βάθος διετίας εκτιµάται σε 0,43, ενώ των εσό-δων σε 1,29.13 Πρόσφατα, οι Alesina and Ardagna14 και οι Alesina, Favero and Giavazzi15 δεί-χνουν ότι, ακόµη και µε τη χρήση της αφηγηµατικής προσέγγισης των Guajardo, Leigh andPescatori, η περιστολή των δαπανών δεν έχει στατιστικά σηµαντικές επιπτώσεις στην οικονοµικήδραστηριότητα, ανεξάρτητα από την επίδραση της νοµισµατικής πολιτικής.

2. ΜΜηη σσττοοχχεευυµµέέννεεςς µµεεττααββιιββάάσσεειιςς προς νοικοκυριά µε υψηλά εισοδήµατα και χαµηλή οριακή ροπήπρος κατανάλωση τείνουν να έχουν περιορισµένη συµβολή στην οικονοµική δραστηριότητα.Σε αντίθεση µε επενδυτικές ή καταναλωτικές δαπάνες που έχουν άµεσο αντίκτυπο στην εγχώ-ρια ζήτηση, οι µεταβιβάσεις συµβάλλουν έµµεσα στην οικονοµική δραστηριότητα, επιδρώνταςστο διαθέσιµο εισόδηµα. Στο βαθµό που η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι χαµηλότερηστα υψηλά εισοδήµατα,16 µεταβιβάσεις που καταβάλλονται χωρίς εισοδηµατικά κριτήρια τεί-

8 Leeper, E.M., N. Traum and T.B. Walker (2011), “Clearing up the fiscal multiplier morass”, NBER Working Paper Series, WorkingPaper 17444.

9 Συνοπτική παράθεση και κριτική αποτίµηση της σχετικής βιβλιογραφίας περιλαµβάνεται στο κεφάλαιο 3 της περιοδικής έκδοσης WorldEconomic Outlook του ∆ΝΤ, Οκτώβριος 2010.

10 Giavazzi, F. and M. Pagano (1990), “Can Severe Fiscal Contractions Be Expansionary? Tales of Two Small European Countries,” NBERMacroeconomics Annual, Vol. 5.

11 Perotti, R. (2011), “The Austerity Myth: Gain without Pain?”, NBER Working Paper 17571.12 Guajardo, J., D. Leigh and A. Pescatori (2011), “Expansionary Austerity: New International Evidence”, IMF Working Paper, WP/11/158.13 Οι Romer and Romer παραθέτουν ακόµη υψηλότερους πολλαπλασιαστές εσόδων που υπερβαίνουν το 3 σε βάθος τριετίας. Εντούτοις,

η εµπειρική διερεύνηση περιορίζεται µόνο στην οικονοµία των ΗΠΑ και η αφηγηµατική προσέγγιση εφαρµόζεται αποκλειστικά για τηνταυτοποίηση των κλυδωνισµών στα έσοδα. Η εγκυρότητα αυτού του ευρήµατος έχει αµφισβητηθεί και πρόσφατα ο Perotti καταλήγει σετιµές παραπλήσιες των Guajardo, Leigh and Pescattori. Βλ. Romer, C.D., and D.H. Romer (2010), “The Macroeconomic Effects of TaxChanges: Estimates Based on a New Measure of Fiscal Shocks”, American Economic Review 100(3), 763–801 και Perotti, R. (2012), “TheEffects of Tax Shocks on Output: Not So Large, But Not Small Either”, American Economic Journal: Economic Policy 4 (2), 214–37.

14 Alesina, A.F. and S. Ardagna (2012), “The design of fiscal adjustments”, NBER Working Paper Series, Working Paper 18423.15 Alesina, A.F., C. Favero and F. Giavazzi (2012), “The Output Effect of Fiscal Consolidations”, NBER Working Paper Series, Working

Paper 18336.16 Dynan, K.E., J. Skinner and S.P. Zeldes (2004), “Do the Rich Save More?”, Journal of Political Economy, vol. 112, no. 21, 397-444.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 91


νουν να έχουν µικρότερο πολλαπλασιαστή. Σύµφωνα µε τους Coenen et al.,17 η περιστολή τωνµη στοχευµένων µεταβιβάσεων στην ΕΕ συνολικά έχει αισθητά ηπιότερες επιπτώσεις τόσο σεσχέση µε τις υπόλοιπες κατηγορίες δαπανών όσο και σε σχέση µε την έµµεση φορολογία καιτη φορολογία της εργασίας. Στην Ελλάδα οι µεταβιβάσεις έχουν ιστορικά πολύ περιορισµένησυµβολή στη µείωση της σχετικής ένδειας, το οποίο αποτελεί ένδειξη περιορισµένης στόχευσηςστα χαµηλά εισοδήµατα.

3. Φαινόµενα φφοορροοδδιιααφφυυγγήήςς που κατανέµουν δυσανάλογα το φορολογικό φορτίο στα χαµηλάεισοδήµατα επιτείνουν τις αρνητικές επιπτώσεις της φορολογίας, στο βαθµό που τα χαµηλάεισοδήµατα έχουν υψηλότερη οριακή ροπή προς κατανάλωση. Σύµφωνα µε τους Artavanis,Morse and Tsoutsoura,18 η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι εντονότερη µεταξύ των ελεύθε-ρων επαγγελµατιών µε υψηλά εισοδήµατα και ευκολότερη πρόσβαση σε δανειοδότηση. Συνε-πώς, στο βαθµό που δεν αντλεί πόρους από τη φοροδιαφυγή, µια προσπάθεια αύξησης τωνφορολογικών εσόδων περιορίζει δυσανάλογα το διαθέσιµο εισόδηµα ατόµων µε υψηλή οριακήροπή προς κατανάλωση, µεγεθύνοντας τον πολλαπλασιαστή της φορολογίας.

∆. Πρόσθετοι παράγοντες1. Οι δηµοσιονοµικοί πολλαπλασιαστές τείνουν να είναι µεγαλύτεροι σε ππεερριιόόδδοουυςς ύύφφεεσσηηςς. Όσο

περισσότερο υπολείπεται η οικονοµική δραστηριότητα της δυνητικής της τάσης, τόσο περισ-σότεροι παραγωγικοί συντελεστές βρίσκονται σε αδράνεια. Αυτό τείνει να αυξάνει την απο-τελεσµατικότητα της δηµοσιονοµικής πολιτικής, καθώς περιορίζεται η πιθανότητα εκτόπισης(crowding out) της ιδιωτικής δραστηριότητας. Εµπειρικές µελέτες µε τη χρήση Threshold SVARαπό τους Auerbach and Gorodnichenko19, Batini, Callegari and Melina20 και Baum, Poplawski-Ribeiro and Weber21 βρίσκουν σηµαντικά υψηλότερους πολλαπλασιαστές σε περιόδους ύφε-σης, µε εντονότερες επιπτώσεις στις δηµόσιες δαπάνες πλην κοινωνικών µεταβιβάσεων.22

Ενδεικτικά, οι Batini, Callegari and Melina εκτιµούν ότι στη ζώνη του ευρώ ο πολλαπλασια-στής των δαπανών πλην κοινωνικών µεταβιβάσεων ανέρχεται σε βάθος διετίας σε 2,5 υπό συν-θήκες ύφεσης, έναντι 0,1 σε περιόδους ανάπτυξης.

2. Οι εκτιµήσεις των επιπτώσεων στην οικονοµική δραστηριότητα υπόκεινται σε σηµαντικές ααββεε--ββααιιόόττηηττεεςς σχετικά µε τον οικονοµικό κύκλο και τη διαρθρωτική δηµοσιονοµική προσπάθεια.Οι Auerbach and Gorodnichenko, για παράδειγµα, κάνουν ρητή αναφορά στην αβεβαιότητατων αποτελεσµάτων των SVAR αναφορικά µε τις επιπτώσεις των εσόδων, καθώς εδράζονταιστην υπόθεση σταθερής ελαστικότητας, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση της Ελλάδος. Σύµ-φωνα µε τους Bi, Qu and Roaf,23 η υποεκτίµηση της ύφεσης στην Ελλάδα µπορεί να αποδο-θεί όχι τόσο σε υποεκτίµηση του δηµοσιονοµικού πολλαπλασιαστή όσο σε αισιόδοξη εκτίµησητου δυνητικού προϊόντος.

17 Βλ. υποσηµείωση 6.18 Artavanis, N., A. Morse and M. Tsoutsoura (2012), “Tax evasion across industries: Soft credit evidence from Greece”, Chicago Booth

Paper No. 12-25.19 Auerbach, A. and Y. Gorodnichenko, (2012), “Measuring the Output Responses to Fiscal Policy”, American Economic Journal: Economic

Policy, 4(2): 1–27.20 Batini, N., G. Callegari and G. Melina (2012), “Successful Austerity in the United States, Europe and Japan”, IMF WP 12/190.21 Baum, A., M. Poplawski-Ribeiro and A. Weber (2012), “Fiscal Multipliers and the State of the Economy”, IMF Working Paper, 12/286.22 Σύµφωνα µε την καθιερωµένη πρακτική στο πλαίσιο των SVAR, oι δαπάνες και στις τρεις µελέτες δεν περιλαµβάνουν κοινωνικές

µεταβιβάσεις, οι οποίες αντιµετωπίζονται ως αρνητικό έσοδο, προκειµένου να επιτευχθεί η ταυτοποίηση των διαρθρωτικών κλυδω-νισµών. Ως εκ τούτου, οι τιµές των πολλαπλασιαστών δεν είναι άµεσα συγκρίσιµες µε αυτές µελετών που κάνουν χρήση ευρύτερουορισµού των δαπανών.

23 Bi, R., H. Qu and J. Roaf (2013), “Assessing the impact and phasing of multi-year fiscal adjustment: A general framework”, IMF WorkingPaper, 13/182.

KEF V END13: 1 11-12-13 09:19 92

Το 2013 ο τραπεζικός τοµέας µετασχηµατί-στηκε εκ βάθρων µε σηµαντικά οφέλη. Η εξυ-γίανση στο τραπεζικό σύστηµα πραγµατο-ποιήθηκε χωρίς βεβαίως να υποστεί ζηµίεςκανένας καταθέτης. Ωστόσο, η αναζωογόνησητης πιστωτικής επέκτασης θα επιτευχθεί µόνοσταδιακά, καθώς πρέπει πρώτα να αντιµετω-πιστεί το πρόβληµα των δανείων σε καθυστέ-ρηση, να διευρυνθούν οι δυνατότητες τωνπιστωτικών ιδρυµάτων να συγκεντρώνουνκεφάλαια και να περιοριστεί ο πιστωτικόςκίνδυνος. Σε αυτά θα συµβάλει η βελτίωσητων µακροοικονοµικών και µικροοικονοµικώνσυνθηκών στη χώρα µας, η οποία ήδη υπο-βοηθεί την αποκλιµάκωση των αποδόσεωντων κρατικών οµολόγων και την ανοδικήπορεία των τιµών των µετοχών. Στο τραπεζικόσύστηµα πρέπει τώρα να µεθοδευθεί ένα ευρύπρόγραµµα αναδιάρθρωσης, το οποίο ναπεριλαµβάνει την απεµπλοκή των πιστωτικώνιδρυµάτων από µη αµιγώς τραπεζικές εργα-σίες, τη βελτίωση του πλαισίου διαχείρισηςτων προβληµατικών στοιχείων ενεργητικού,την εκλογίκευση της δοµής του κόστους και τηµείωση της προσφυγής των εµπορικών τρα-πεζών στην κεντρική τράπεζα για χρηµατο-δότηση. Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί η δια-τήρηση του ανταγωνισµού. Εξάλλου, ολοκλη-ρώνεται η νέα διαγνωστική µελέτη, µε τη βοή-θεια της οποίας θα επικαιροποιηθούν οιπροηγούµενες (2012) εκτιµήσεις των αναµε-νόµενων ζηµιών από τα δανειακά χαρτοφυ-λάκια των τραπεζών.

Το 2013 ολοκληρώθηκε η ανακεφαλαιοποίησητων πιστωτικών ιδρυµάτων. Ταυτόχρονα oτραπεζικός τοµέας µετασχηµατίστηκε εκβάθρων. Αντίθετα µε τα προηγούµενα χρόνια,δεν παρατηρήθηκαν µαζικές και παρατετα-µένες εκροές καταθέσεων, καθώς παγιώθηκετο κλίµα εµπιστοσύνης στις οικονοµικές προ-οπτικές της χώρας. Εξάλλου, δόθηκε η δυνα-τότητα στα πιστωτικά ιδρύµατα να αντλήσουνδιαθέσιµα µέσω της διασυνοριακής αγοράςγια διατραπεζικές καταθέσεις έναντι εξα-σφαλίσεων. Επί του παρόντος, οι τράπεζεςεπιδιώκουν να διευρύνουν περαιτέρω τιςπηγές από τις οποίες αντλούν πόρους, µεστόχο τη σταδιακή µείωση της προσφυγής στις

πράξεις ανοικτής αγοράς του Ευρωσυστήµα-τος και στο µηχανισµό έκτακτης χρηµατοδό-τησης της Τράπεζας της Ελλάδος.

Η επιστροφή καταθέσεων επέτρεψε στις τρά-πεζες να µειώσουν τα επιτόκια στις καταθέ-σεις. Επιπλέον, υποχώρησε το κόστος ανα-χρηµατοδότησης από την Τράπεζα της Ελλά-δος – κυρίως ως συνέπεια του γεγονότος ότιαπό τα τέλη του 2012 οι ελληνικοί (κρατικοί ήυπό κρατική εγγύηση) τίτλοι επανεντάχθηκανστις αποδεκτές από το Ευρωσύστηµα εξα-σφαλίσεις. Αυτές οι εξελίξεις επέτρεψαν ναµειωθούν τα επιτόκια που συνοµολογούνταιστο πλαίσιο της ρύθµισης παλαιών δανείων,καθώς επίσης και τα επιτόκια σε νέα δάνεια.Σε πραγµατικούς όρους όµως τα επιτόκιαπαραµένουν σχετικώς υψηλά, γεγονός πουσυµβάλλει στη διατήρηση του ρυθµού πιστω-τικής επέκτασης σε αρνητικές τιµές.

Σε αυτό το αποτέλεσµα συντείνουν επίσης ησυνέχιση της ύφεσης, ο αυξηµένος πιστωτικόςκίνδυνος και το υψηλό ποσοστό δανείων σεκαθυστέρηση (βέβαια, ο ρυθµός αύξησης τουποσοστού αυτού επιβραδύνεται πλέον). Η επί-δραση των ανασχετικών για την πιστοδοτικήσυµπεριφορά παραγόντων θα αµβλύνεταιεφόσον βελτιώνεται το µακροοικονοµικό καιτο µικροοικονοµικό περιβάλλον στη χώρα µας.Με την ενίσχυση της εµπιστοσύνης, η πρό-σβαση των πιστωτικών ιδρυµάτων στη διασυ-νοριακή διατραπεζική αγορά θα αυξηθεί καιθα επιστρέψουν περισσότερες από τις κατα-θέσεις λιανικής που αποσύρθηκαν από το τρα-πεζικό σύστηµα κατά την κρίση. Έτσι, µεσο-πρόθεσµα θα πρέπει να επιτευχθεί αξιόλογηαύξηση της πιστωτικής επέκτασης, η οποία θασυµβάλει καθαυτή σε επιτάχυνση της ανόδουτου ΑΕΠ και θα χρηµατοδοτήσει την παρα-γωγική αναδιάρθρωση της οικονοµίας.

Πάντως, η διάρθρωση του τραπεζικού τοµέαέχει αλλάξει ριζικά µε τη δηµιουργία ανθε-κτικότερων τραπεζών που είναι σε θέση ναεκµεταλλευθούν συνέργειες και οικονοµίεςκλίµακας. Η Τράπεζα της Ελλάδος θα µερι-µνήσει ώστε η ένταση του ανταγωνισµού στοπιστωτικό σύστηµα να διατηρηθεί αµείωτη,


V ΧΡΗΜΑ , Π Ι ΣΤΗ , ΧΡΗΜΑΤΟΠ ΙΣΤΩΤ ΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ,ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑ Ι ΑΣΦΑΛ Ι ΣΤ ΙΚΕΣ ΕΠ ΙΧΕ ΙΡΗΣΕ Ι Σ

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 93

προκειµένου να προστατευθεί η ευηµερία τωνκαταναλωτών χρηµατοπιστωτικών υπηρε-σιών. Η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησηςοδήγησε σε αποκατάσταση των δεικτών κεφα-λαιακής επάρκειας και κυρίων βασικών ιδίωνκεφαλαίων (Core Tier 1). Τα πιστωτικά ιδρύ-µατα τώρα πρέπει να απεµπλακούν από τις µηαµιγώς τραπεζικές εργασίες, να διαχειριστούνενεργά τα προβληµατικά στοιχεία του ενερ-γητικού τους και να επανασχεδιάσουν τις δρα-στηριότητές τους στο εξωτερικό. Ολοκληρώ-νεται η διαγνωστική µελέτη, η οποία αξιολο-γεί τις διαδικασίες χορήγησης και παρακο-λούθησης δανείων που εφαρµόζουν τα πιστω-τικά ιδρύµατα, τις διαδικασίες για τη διαχεί-ριση των προβληµατικών δανείων, καθώς επί-σης και τη δανειοδοτική δραστηριότητα τωνελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό, καιεκτιµά εκ νέου τις αναµενόµενες ζηµίες απότα υφιστάµενα χαρτοφυλάκια δανείων (υπόεναλλακτικές υποθέσεις για τις οικονοµικέςεξελίξεις).

Όσον αφορά τις αγορές τίτλων, η βελτίωσητων µακροοικονοµικών συνθηκών και οιευνοϊκές προοπτικές για συνέχιση της προ-σαρµογής της ελληνικής οικονοµίας τροφο-δότησαν την περαιτέρω αποκλιµάκωση τωναποδόσεων των κρατικών οµολόγων και τηνάνοδο των τιµών των µετοχών στο Χρηµατι-στήριο Αθηνών. Η επιτυχής ολοκλήρωση τηςανακεφαλαιοποίησης µε τη συµµετοχή ιδιω-τών µετόχων, η άµεση βελτίωση στα αποτελέ-σµατα των τραπεζών και γενικότερα οι θετι-κές προοπτικές που δηµιούργησε η αναδιά-ταξη του πιστωτικού συστήµατος συνέβαλανσε έντονη άνοδο των τιµών των τραπεζικώνµετοχών το β’ εξάµηνο. Η αποκλιµάκωση τωναποδόσεων των ελληνικών κρατικών τίτλωνκαι η άνοδος των τιµών των µετοχών θα συνε-χίζονται όσο προχωρούν η εξάλειψη τωνµακροοικονοµικών ανισορροπιών και οιδιαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις στη χώρα µας.

1 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

Την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013, οετήσιος ρυθµός µεταβολής του Μ3 (χωρίς το

νόµισµα σε κυκλοφορία) µεταστράφηκε απόαρνητικές σε γενικά αυξανόµενες θετικέςτιµές (∆εκέµβριος 2012: -6,2%, Οκτώβριος2013: 5,1%). Η εξέλιξη αυτή αντανακλά τηνεπιστροφή καταθέσεων στο τραπεζικόσύστηµα το β’ εξάµηνο του 2012. Αυτή υλο-ποιήθηκε κυρίως µέσω κατάθεσης αποθη-σαυρισµένων τραπεζογραµµατίων σε λογα-ριασµούς προθεσµίας παρά το ότι η διαφοράεπιτοκίου υπέρ των καταθέσεων προθεσµίας(έναντι των καταθέσεων µίας ηµέρας) έβαινεµειούµενη. Κατά το επισκοπούµενο δεκάµηνοτου 2013, οι καταθέσεις προθεσµίας έως 2ετών αυξήθηκαν κατά 1,4% (κυρίως λόγωαύξησης των καταθέσεων των νοικοκυριών),ενώ οι καταθέσεις µίας ηµέρας (που περι-λαµβάνουν τις καταθέσεις ταµιευτηρίου καιόψεως και τους τρεχούµενους λογαριασµούς)παρέµειναν σχεδόν αµετάβλητες (-0,1%) (βλ.


KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 94

∆ιάγραµµα V.1).1 Παράλληλα, οι καταθέσειςτης κεντρικής κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά46% (καθώς εισέρρευσαν δανειακοί πόροιαπό τους διεθνείς πιστωτές µας υπέρ τουΕλληνικού ∆ηµοσίου σε εκτέλεση της δεύτε-ρης δανειακής σύµβασης), ενώ οι καταθέσειςτων κατοίκων χωρών εκτός ζώνης ευρώ (πουβεβαίως αντιπροσωπεύουν σχετικά χαµηλόµερίδιο του συνόλου των καταθέσεων στοελληνικό πιστωτικό σύστηµα) υποχώρησανκατά 26%.

2 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣΤΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΗ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩ-ΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

Από τις αρχές του 2013, οι καταθέσεις των µηχρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων και των νοι-κοκυριών µειώνονται (βλ. Πίνακα V.1). Οιεκροές καταθέσεων το Μάρτιο και τον Απρί-λιο ήταν αποτέλεσµα της ανησυχίας που προ-κάλεσε η κυπριακή κρίση και αντιστράφηκανµερικώς το Μάιο. Μέρος ωστόσο της µείωσηςτων καταθέσεων το εν λόγω δίµηνο και οικαθαρές εκροές τους υπόλοιπους µήνες αντι-κατοπτρίζουν την υποχώρηση της ζήτησης χρή-µατος υπό την ευρεία έννοια στην ελληνικήοικονοµία λόγω της πτωτικής τάσης του ονο-µαστικού ΑΕΠ και της µείωσης του µέσουονοµαστικού επιτοκίου καταθέσεων. Ισοδύ-ναµα, δεδοµένου ότι οι τραπεζικές καταθέσειςαποτελούν το κύριο χρηµατοοικονοµικό µέσοδιακράτησης πλούτου, η υποχώρησή τουςαντανακλά το γεγονός ότι η αποταµίευση τωννοικοκυριών είναι αρνητική. Τέλος σηµειώ-νεται ότι οι αποσύρσεις καταθέσεων τον Ιού-λιο και τον Αύγουστο είναι συνεπείς µε τοεποχικό πρότυπο (προ του 2010).

Εκτός από την κυπριακή κρίση, δεν υπήρξανάλλες εξάρσεις της αβεβαιότητας οι οποίες ναείναι ικανές να δικαιολογήσουν εκροές ιδιω-τικών καταθέσεων. Εξάλλου, εάν είχαµε επί-δραση της αβεβαιότητας, θα είχε καταγραφείφυγή καταθέσεων προς το εξωτερικό (κάτι τοοποίο συνέβη µόνο τον Απρίλιο). Τουναντίον,σηµειώθηκε επιστροφή καταθέσεων στηνΕλλάδα (το α’ εννεάµηνο του 2013, για το

οποίο υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία), καθώςκαι σωρευτική εισροή τραπεζογραµµατίωνστο πιστωτικό σύστηµα.

Υπό διαφορετικό πρίσµα, η υποχώρηση τωνκαταθέσεων θα ήταν δυνατόν να αποδοθείστον περιορισµό της τραπεζικής χρηµατοδό-τησης: Όταν µία τράπεζα χορηγεί ένα νέοδάνειο, συνήθως ανοίγεται καταθετικός


11 Στις καταθέσεις περιλαµβάνονται, εκτός από αυτές των µη χρη-µατοπιστωτικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών (των οποίων ηεξέλιξη αναλύεται ειδικότερα στο Τµήµα 2), οι καταθέσεις τωνασφαλιστικών επιχειρήσεων και των λοιπών χρηµατοπιστωτικώνιδρυµάτων, των οργανισµών κοινωνικής ασφάλισης και των οργα-νισµών τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο ∆ιάγραµµα V.1 παριστάταιαυτό το περιεκτικό µέγεθος.

Πίνακας V.1 Καταθέσεις των µη ΝΧΙ σταΝΧΙ στην Ελλάδα (εκτός της Tράπεζας της Ελλάδος)

(εκατ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα στοιχεία)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Η καθαρή ροή είναι η διαφορά του υπολοίπου των καταθέσεωνµεταξύ τέλους και αρχής της εξεταζόµενης περιόδου, διορθωµένη γιασυναλλαγµατικές διαφορές (καθώς υπάρχουν καταθέσεις σε συνάλ-λαγµα) και σφάλµατα ταξινόµησης ή αναταξινοµήσεις καταθέσεωνµεταξύ των τοµέων.2 Επισηµαίνεται ότι στο υπόλοιπο των καταθέσεων των µη κατοίκωντης ζώνης του ευρώ και στο υπόλοιπο των συνολικών καταθέσεωναπό τον Ιούνιο του 2010 (που βεβαίως δεν απεικονίζονται εδώ) συνυ-πολογίζονται οι υποχρεώσεις των τραπεζών οι οποίες σχετίζονται µετιτλοποιήσεις (Οκτώβριος 2013: 22.231 εκατ. ευρώ). Όµως, η επί-δραση των τιτλοποιήσεων έχει αφαιρεθεί από την καθαρή ροή τωνκαταθέσεων αυτών που αναφέρεται στον πίνακα.

Σύνολο καταθέσεων (1+2+3)2 -22

1. Κάτοικοι εσωτερικού 4.447

1.1. Γενική κυβέρνηση 4.957

1.1.1 Κεντρική κυβέρνηση 3.274

1.1.2 Οργανισµοί κοινωνικής ασφάλι-σης και τοπικής αυτοδιοίκησης 1.683

1.2. Ιδιωτικός τοµέας -510

1.2.1 Επιχειρήσεις -339

1.2.1.1 Μη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις

-1.640

1.2.1.2 Ασφαλιστικές επιχειρήσεις 566

1.2.1.3 Λοιπά (εκτός ΝΧΙ) χρηµα-τοπιστωτικά ιδρύµατα

736

1.2.2 Νοικοκυριά -171

2. Κάτοικοι λοιπών χωρών ζώνης ευρώ -260

3. Μη κάτοικοι ζώνης ευρώ2 -4.209

Καθαρή εισροή στοελληνικό τραπεζικό

σύστηµα1,2

Ιαν.-Οκτ. 2013

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 95

λογαριασµός υπέρ του δανειολήπτη, όπου καιπιστώνεται το προϊόν του δανείου. Αντιστοί-χως, σε περίπτωση αποπληρωµής δανείων (οιοποίες τα τελευταία έτη στην Ελλάδα υπερ-βαίνουν τις εκταµιεύσεις νέων δανείων) τουπόλοιπο των καταθέσεων υποχωρεί.

Καθώς θα ανακάµπτει η οικονοµική δραστη-ριότητα, η ζήτηση καταθέσεων θα αυξηθεί,ενώ, όπως αναλύεται στο Τµήµα V.5, θα δηµι-ουργηθούν σταδιακά οι προϋποθέσεις ώστε νααυξηθεί και ο όγκος των νέων δανείων. Ηεµπιστοσύνη στις προοπτικές της ελληνικήςοικονοµίας θα ενισχυθεί, γεγονός που θαασκήσει περαιτέρω θετική επίδραση στηζήτηση καταθέσεων στα εγχώρια πιστωτικάιδρύµατα και θα επισπεύσει την επανακατά-θεση αποθησαυρισµένων τραπεζογραµµατίωνσε τραπεζικούς λογαριασµούς.

3 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ

Τα επιτόκια στις νέες καταθέσεις ακολούθη-σαν πτωτική πορεία (βλ. Πίνακα V.2). Τηµεγαλύτερη µείωση (1,7 εκατοστιαίες µονά-δες) κατέγραψε το επιτόκιο στις καταθέσειςπροθεσµίας από τα νοικοκυριά (52% του

συνόλου των καταθέσεων του ιδιωτικούτοµέα), το οποίο διαµορφώθηκε σε 3,0% τονΟκτώβριο του 2013 – το υψηλότερο επίπεδοστη ζώνη του ευρώ. Τα επιτόκια στις καταθέ-σεις µίας ηµέρας παρουσίασαν, ως συνήθως,πολύ µικρότερη µεταβλητότητα και υποχώρη-σαν σε 0,4%.

Η πτωτική πορεία των επιτοκίων είναι συνε-πής µε την απουσία παρατεταµένων σηµαντι-κών εκροών καταθέσεων τους τελευταίουςµήνες µετά από πολύµηνη µαζική επιστροφήκαταθέσεων στο τραπεζικό σύστηµα.

4 ΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

Ο ετήσιος ρυθµός µείωσης της χρηµατοδότη-σης προς τη γενική κυβέρνηση από τα εγχώριαΝΧΙ2 ενισχύθηκε (∆εκέµβριος 2012: -7,9%,Οκτώβριος 2013: -28,6%). Αντιθέτως, ο ετή-σιος ρυθµός µείωσης της χρηµατοδότησηςπρος τα νοικοκυριά σταθεροποιήθηκε γύρωστο -3,7%, ενώ ο αντίστοιχος ρυθµός για τις µη


22 ΝΧΙ: Νοµισµατικά Χρηµατοπιστωτικά Ιδρύµατα, δηλ. οι τράπε-ζες, συµπεριλαµβανοµένης της Τράπεζας της Ελλάδος, και τααµοιβαία κεφάλαια χρηµαταγοράς.

Πίνακας V.2 Επιτόκια νέων τραπεζικών καταθέσεων και δανείων στην Ελλάδα

(ποσοστά % ετησίως)

∆εκέµβριος2011

∆εκέµβριος2012

Οκτώβριος 2013

Μεταβολήµεταξύ

∆εκ. 2012 και Οκτ. 2013(σε εκατ.µονάδες)

Καταθέσεις µε συµφωνηµένη διάρκεια1

έως 1 έτος από νοικοκυριά 4,88 4,70 2,97 -1,73

έως 1 έτος από µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις 3,76 4,15 2,83 -1,32

∆άνεια προς νοικοκυριά και µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις1

µε επιτόκιο κυµαινόµενο ή σταθερό έως 1 έτος:

– στεγαστικά δάνεια 4,18 3,04 2,85 -0,19

– καταναλωτικά δάνεια 8,49 7,60 7,51 -0,09

– µέχρι 1 εκατ. ευρώ προς µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις 7,26 6,46 6,40 -0,06

– άνω του 1 εκατ. ευρώ προς µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις 6,64 6,07 6,14 0,07

χωρίς καθορισµένη διάρκεια προς µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις 7,90 7,52 7,19 -0,33

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Μέσο επιτόκιο µηνός.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 96

χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις σηµείωσεδιακυµάνσεις και συνολικά εντάθηκε (∆εκέµ-βριος 2012: -3,3%, Οκτώβριος 2013: -4,5%)(βλ. ∆ιάγραµµα V.2).

5 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣΤΩΝ ∆ΑΝΕΙΩΝ

Η ανακεφαλαιοποίηση και εξυγίανση του τρα-πεζικού συστήµατος, η ανάκτηση πρόσβασηςστη διεθνή διατραπεζική αγορά, η αύξηση τηςκαταθετικής βάσης και η συνακόλουθη πρόο-δος όσον αφορά την απεξάρτηση των πιστω-τικών ιδρυµάτων από τη χρηµατοδότηση πουχορηγεί η Τράπεζα της Ελλάδος αναµφίβολαενίσχυσαν τις δυνατότητες των τραπεζών ναπιστοδοτούν την οικονοµία.

Ωστόσο εξακολουθούν να συντελούν πολλοίπαράγοντες ώστε οι χορηγήσεις νέωνδανείων να παραµένουν πολύ περιορισµένες.Η συσσώρευση δανείων σε καθυστέρηση,πρώτον, αποτελεί απτή απόδειξη ότι ο πιστω-τικός κίνδυνος είναι πολύ αυξηµένος, γεγο-νός που αποθαρρύνει τη χορήγηση νέωνπιστώσεων – όσα δάνεια χορηγούνται για τηχρηµατοδότηση νέων δαπανών έχουν υψηλάεπιτόκια και περιοριστικούς µη επιτοκιακούςόρους. ∆εύτερον, όταν ένα δάνειο δεν εξυ-πηρετείται, η τράπεζα αποστερείται από τουςπόρους που αντιπροσωπεύουν τα χρεολύσια.Η τράπεζα θα ήταν δυνατόν να διοχετεύσειαυτούς τους πόρους σε νέα δάνεια. Τρίτον, ταδάνεια σε καθυστέρηση δηµιουργούν τοενδεχόµενο µελλοντικών αποµειώσεων τηςκεφαλαιακής βάσης των τραπεζών στην περί-πτωση διαγραφών, ενώ επί του παρόντοςσυνεπάγονται την ανάγκη δέσµευσης κεφα-λαίων για σχηµατισµό προβλέψεων. Η αβε-βαιότητα των αντισυµβαλλόµενων τραπεζώνστη διατραπεζική αγορά και άλλων επενδυ-τών εντείνεται και στο µέτρο τούτο περιορί-ζονται οι δυνατότητες των πιστωτικών ιδρυ-µάτων να αντλήσουν πόρους µε σχετικάχαµηλό κόστος.

Ταυτόχρονα, η ζήτηση χρηµατοδότησης παρα-µένει αδύναµη. Η µείωση της παραγωγής έχειπεριορίσει τις ανάγκες για κεφάλαια κίνησης,αν και ορισµένες επιχειρήσεις προσφεύγουνσε τραπεζικό δανεισµό για να µετριάσουνταµειακές δυσκολίες. ∆εδοµένης της µείωσηςτων επενδύσεων σε πάγια κεφάλαια, πολύπεριορισµένη είναι και η ζήτηση για πιοµακροπρόθεσµη χρηµατοδότηση. Η υψηλήανεργία, οι µειώσεις µισθών και η πτωτικήτάση των τιµών των ακινήτων αποθαρρύνουντη ζήτηση δανείων εκ µέρους των νοικοκυ-ριών. Τα επιτόκια σε πραγµατικούς όρουςέχουν αυξηθεί σηµαντικά. Και αυτή η εξέλιξησυµβάλλει σε περιορισµό της ζήτησης τραπε-ζικών δανείων.

Εφόσον παγιωθεί στην ελληνική οικονοµίαη βελτίωση των µακροοικονοµικών συνθη-κών και του µικροοικονοµικού περιβάλλο-ντος, ο ρυθµός πιστωτικής επέκτασης ανα-


KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 97

µένεται να επιταχυνθεί µεσοπρόθεσµα,διότι (α) θα ενισχυθεί η ζήτηση για παρα-γωγικές πιστώσεις, (β) θα υποχωρήσει οπιστωτικός κίνδυνος καθώς θα διευρυνθούνοι δυνατότητες για βιώσιµα επιχειρηµατικάσχέδια τα οποία οι τράπεζες θα µπορούν ναχρηµατοδοτήσουν χωρίς ζηµία, (γ) αντι-στοίχως θα µειωθεί η συχνότητα εµφάνισηςνέων προβληµατικών δανείων και θα βελ-τιωθεί η εξυπηρέτηση των υφιστάµενωνδανείων σε καθυστέρηση.

Η συστηµατοποίηση της ορθολογικής διαχεί-ρισης των προβληµατικών δανείων (βλ.Τµήµα V.9) θα περιορίσει τις αρνητικές συνέ-πειες των στοιχείων αυτών για την πιστοδο-τική ικανότητα των τραπεζών. Εάν αυξηθείµέσω αυτής της οδού η κερδοφορία των τρα-πεζών και εξ αυτού του λόγου βελτιωθεί ηκεφαλαιακή τους θέση, και µάλιστα παράλ-ληλα µε αύξηση των ταµειακών ροών, θα δηµι-ουργηθούν οι συνθήκες για τη χορήγηση µεγα-λύτερου όγκου πιστώσεων, οι οποίες µε τησειρά τους θα στηρίζουν την οικονοµική δρα-στηριότητα.

Είναι αναγκαίο επίσης να επιτευχθεί αύξησητης προσφοράς κεφαλαίων από τις διεθνείςχρηµατοπιστωτικές αγορές προς τις εγχώριεςτράπεζες και να ολοκληρωθεί η επιστροφήτων καταθέσεων λιανικής. Η διαδικασία αυτήθα υποβοηθηθεί από το γεγονός ότι, µε τηνπεραιτέρω βελτίωση των επιδόσεων και προ-οπτικών της ελληνικής οικονοµίας, η εµπι-στοσύνη προς τη χώρα µας και το τραπεζικόσύστηµα θα ενισχύεται.

Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι ηπιστοδοτική ικανότητα των ελληνικών τραπε-ζών υποστηρίζεται (και θα συνεχίσει να υπο-στηρίζεται) µέσω της συγχρηµατοδότησηςδανείων ή της εγγυοδοσίας εκ µέρους τουΕθνικού Ταµείου Επιχειρηµατικότητας καιΑνάπτυξης (ΕΤΕΑΝ) και της ΕυρωπαϊκήςΤράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Η Ευρω-παϊκή Επιτροπή και η ΕΤΕπ µάλιστα ανα-πτύσσουν νέες πρωτοβουλίες προκειµένου ναγίνει ελκυστικότερη για τις τράπεζες η χορή-γηση πιστώσεων προς επιχειρήσεις µικρού καιµεσαίου µεγέθους (σε όλη τη ζώνη του ευρώ)(βλ. Πλαίσιο V.1).


ΠΩΣ ΘΑ ΑΥΞΗΘΕΙ Η ΡΟΗ ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ (ΜΜΕ)

Η εξαµηνιαία έρευνα του Ευρωσυστήµατος και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόσβασητων ΜΜΕ στις πηγές χρηµατοδότησης αναδεικνύει ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις αντιµετωπίζουνέντονους περιορισµούς ως προς τη διαθεσιµότητα τραπεζικών πιστώσεων. Το εξάµηνο Απριλίου-Σεπτεµβρίου 2013 η τιµή του σύνθετου δείκτη που καταγράφει τα εµπόδια στη λήψη χρηµατο-δότησης µέσω τραπεζικού δανεισµού (βλ. διάγραµµα) στην Ελλάδα (21%) ήταν η υψηλότερηµεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ (όπως εξάλλου παρατηρήθηκε και σε προηγούµενουςγύρους της Έρευνας από το 2010). Πάντως, σύµφωνα µε το δείκτη, τα εµπόδια ήταν χαµηλότερατην περίοδο Απριλίου-Σεπτεµβρίου 2013 σε σχέση µε τα προηγηθέντα τέσσερα εξάµηνα – η δια-θεσιµότητα τραπεζικής χρηµατοδότησης στη χώρα φαίνεται να έχει βελτιωθεί σε σύγκριση µετο πρόσφατο παρελθόν.

Προκειµένου να ενισχυθεί η τραπεζική χρηµατοδότηση των ΜΜΕ, έχουν αναληφθεί οι εξής πρω-τοβουλίες (βλ. τον πίνακα):

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) παρέχει δάνεια (1,4 δισεκ. ευρώ την περίοδο 2013-2015), τα οποία διοχετεύουν προς τις επιχειρήσεις ελληνικές τράπεζες-εταίροι της. Ορισµέναδάνεια (1 δισεκ. ευρώ) καλύπτονται από εγγυήσεις του Ταµείου Εγγυοδοσίας για τις Ελληνι-κές ΜΜΕ της ΕΤΕπ. Σε περίπτωση που τα δάνεια δεν εξυπηρετούνται οµαλά και καταπέσουν

Πλαίσιο V.1

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 98


οι εγγυήσεις της ΕΤΕπ (προκειµένου να αποζηµιωθούν οι εµπορικές τράπεζες), η ΕΤΕπ µε τησειρά της θα αποζηµιωθεί από κονδύλια των ∆ιαρθρωτικών Ταµείων της ΕΕ για την Ελλάδα πουδεν έχουν απορροφηθεί. ∆άνεια προς ΜΜΕ ύψους 440 εκατ. ευρώ µέσω τριών εµπορικών τρα-πεζών καλύπτονται µε εγγυήσεις του Ελληνικού ∆ηµοσίου υπέρ της ΕΤΕπ (πρόγραµµα ΕΤΕπ“Global Loans”). Στο πλαίσιο της µηνιαίας στοχοθεσίας που πρόσφατα θέσπισε το ΥπουργείοΑνάπτυξης, οι τράπεζες έχουν δεσµευθεί για την υπογραφή συµβάσεων µε ΜΜΕ που αφορούνδάνεια καλυπτόµενα είτε από το Tαµείο Eγγυοδοσίας είτε από εγγυήσεις του Ελληνικού ∆ηµο-σίου, συνολικού ύψους 635 εκατ. ευρώ έως το ∆εκέµβριο του 2013.

Οι ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό εµπόριο (εισαγωγές ή/και εξαγωγές) µπορούννα στηριχθούν από το νέο “πιλοτικό” εργαλείο της ΕΤΕπ για την Ελλάδα (το οποίο δεν είχε εφαρ-µοστεί αλλού – πρόσφατα εγκρίθηκε και για την Κύπρο ανάλογη διευκόλυνση). Η ΕΤΕπ υπέγραψετον Ιούνιο του 2013 σχετικές συµβάσεις µε 3 εγχώριες τράπεζες και µε 3 τράπεζες του εξωτερι-κού. Η ΕΤΕπ παρέχει στις ξένες τράπεζες εγγυήσεις υπέρ των ελληνικών τραπεζών για το 85%το ποσού των ενέγγυων πιστώσεων, εγγυητικών ή πιστωτικών επιστολών τις οποίες παρέχουν, προ-κειµένου να δοθούν εµπορικές πιστώσεις στις ελληνικές ΜΜΕ για τις διασυνοριακές εµπορικέςτους δραστηριότητες.1 Τα κονδύλια που διαθέτει η ΕΤΕπ για εγγυήσεις αυτού του είδους ανέρ-χονται σε 500 εκατ. ευρώ και είναι δυνατόν να αποτελέσουν τη βάση για τραπεζικές χρηµατο-δοτήσεις ύψους 1,5 δισεκ. ευρώ ετησίως, εφόσον ανακυκλούνται στη διάρκεια του έτους.

1 Για παράδειγµα, µια ελληνική επιχείρηση που επιθυµεί να παραγγείλει πρώτες ύλες από ξένη εταιρία µπορεί να ζητήσει από ελλη-νική εµπορική τράπεζα (συνεργαζόµενη µε το πρόγραµµα της ΕΤΕπ) την έκδοση πιστωτικής επιστολής, την οποία η τράπεζα θα µετα-βιβάσει στην ξένη τράπεζα, πελάτης της οποίας είναι η ξένη προµηθευτική εταιρία που έχει τη χρηµατική απαίτηση. Σε περίπτωσηπου η ελληνική εταιρία δεν πληρώσει την ξένη εταιρία στο διάστηµα που έχει οριστεί, τότε θα πληρώσει η ελληνική τράπεζα κατά15% και η ΕΤΕπ κατά 85% την ξένη τράπεζα και εκείνη τον πελάτη της.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 99


Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων (ΕΤΑΕ), θυγατρική της ΕΤΕπ, χρηµατοδοτεί µε κοινοτικάκονδύλια του προγράµµατος JEREMIE τη χορήγηση δανείων από εµπορικές τράπεζες. Με το“µέσο επιµερισµού κινδύνου”, το ΕΤΑΕ δανείζει στις συνεργαζόµενες εµπορικές τράπεζεςπόρους από το εν λόγω πρόγραµµα (συνολικού ύψους 180 εκατ. ευρώ), προκειµένου εκείνες ναδιοχετεύσουν µαζί µε ισόποσα δικά τους δανειακά κεφάλαια το διπλάσιο συνολικά ποσό σε νέεςπιστώσεις προς ΜΜΕ.2 Επίσης, το ΕΤΑΕ χρηµατοδοτεί µε πόρους ύψους 49 εκατ. ευρώ του προ-

Προγράµµατα χρηµατοδότησης ΜΜΕ


Κοινοτικάκονδύλια

ΣυµµετοχήΕλληνικού∆ηµοσίου

(εγγυή-σεις)

Συµµετοχήτραπεζών

∆άνεια/εγγυήσεις

ΕΤΕπ

Σύνολοδανείων/

εµπορικώνπιστώσεων

προς διά-θεση

Υπόλοιπασυµβάσεων

τραπεζώνµε ΜΜΕ,

Σεπτέµ-βριος 2013

Προβλέψεις/στόχοι γιαυπογραφή

συµβάσεωνµεταξύ τραπε-ζών και ΜΜΕµέχρι ∆εκέµ-

βριο 2013,σωρευτικό

υπόλοιπο απότην έναρξη τουπρογράµµατος

Πηγές: Ανακοινώσεις Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας και ΕΤΕπ.* Πόροι εγγυήσεων. ** Ανακυκλούµενοι πόροι.1 Οι τράπεζες συµµετέχουν στην κάλυψη κινδύνου των εµπορικών πιστώσεων κατά 15% και η ΕΤΕπ κατά 85%. Οι πόροι των 500 εκατ. ευρώ

µπορεί να ανακυκλωθούν µέχρι τρεις φορές ετησίως, καθότι αφορούν εµπορικές πιστώσεις οι οποίες βέβαια έχουν βραχυπρόθεσµο χαρα-κτήρα, και να οδηγήσουν σε συνολικές εµπορικές πιστώσεις ύψους 1.500 εκατ. ευρώ κατ' έτος.

2 Οι τράπεζες µεσολαβούν διοχετεύοντας τις πιστώσεις προς τις ΜΜΕ.3 Το πρόγραµµα δεν απευθύνεται µόνο σε ΜΜΕ.4 Στα ανωτέρω προγράµµατα του ΕΤΕΑΝ δεν έχει συµπεριληφθεί το πρόγραµµα “Εξοικονοµώ κατ' οίκον”, το οποίο απευθύνεται ως επί

το πλείστον σε νοικοκυριά.5 Στο σύνολο των πόρων εκτός από δάνεια περιλαµβάνονται και ποσά που αφορούν εγγυήσεις και εµπορικές πιστώσεις.

ΕΤΕπ - Εγγυήσεις εµπορικών πιστώσεων(Trade finance guarantees)

)1 500** 1.500** - -

ΕΤΕπ - ∆άνεια µε εγγυήσεις ΤαµείουΕγγυοδοσίας ΕΤΕπ

500* )2 1.000,0 1.000,0 12,0 250,0

ETEπ - ∆άνεια µε εγγυήσεις Ελληνικού∆ηµοσίου (Global loans)

440,0 )2 440,0 440,0 177,2 385,0

ΕΤΑΕ - ∆άνεια µε πόρους κοινοτικούπρογράµµατος JEREMIE

180** 180,0 360,0 43,8 83,5

ΕΤΕπ - ∆άνεια µε πόρους κοινοτικούπρογράµµατος JESSICA3 258** )2 258,0 - 95,1

ETEAN4

Ταµείο Επιχειρηµατικότητας (ΤΕΠΙΧ) 538,0 608,0 1.096,0 131,7 937,5

Ταµείο Eπιχειρηµατικής Επανεκκί-νησης

275,0 275,0 550,0 45,5 661,0

Ταµείο Στοχευµένων ∆ράσεων(Εξωστρέφεια, Θεµατικός Τουρι-σµός, Πράσινες Υποδοµές κ.λπ.)

133,0 183,0 316,0 85,9 176,0

Ταµείο Εγγυοδοσίας 50,0* 150,0 150,0 0,0 46,0

Ταµείο ∆ανειοδοτήσεων Νήσων 80,0 80,0 0,3 54,5

Πρόγραµµα εγγυήσεων 45,0 90,0 90,0 - -

Σύνολο πόρων5 1.476,0 485,0 878,0 1.940,0 4.744,0 364,6 1.751,1

2 Tο ΕΤΑΕ επωµίζεται το 50% του συνολικού πιστωτικού κινδύνου και πόροι από τις (αναλογούσες στο ΕΤΑΕ) αποπληρωµές τωνδανείων από τις ΜΜΕ επιστρέφονται στο ταµείο χαρτοφυλακίου JEREMIE, προκειµένου να χρησιµοποιηθούν σε νέα προγράµµατα.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 100


γράµµατος JEREMIE τις ΜΜΕ που βρίσκονται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και δραστηριο-ποιούνται στο χώρο της τεχνολογικής καινοτοµίας. Συγκεκριµένα το ΕΤΑΕ παρέχει ίδια κεφά-λαια µέσω της συµµετοχής του σε 4 ταµεία επιχειρηµατικών κεφαλαίων (venture capital funds).

Οι ΜΜΕ ωφελούνται και από τα διαρθρωτικά κονδύλια ύψους 258 εκατ. ευρώ από το πρόγραµµαJESSICA που χορηγεί η ΕΤΕπ µε τη µορφή δανείων µέσω εµπορικών τραπεζών για έργα αστι-κής ανάπτυξης (και για συµµετοχή στις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα, Σ∆ΙΤ) σταοποία εµπλέκονται και ΜΜΕ.3 Μετά την αποπληρωµή των δανείων από τις χρηµατικές αποδό-σεις των έργων, τα κεφάλαια χρησιµοποιούνται ξανά σε νέα έργα.

Tο Εθνικό Ταµείο Επιχειρηµατικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ) προσφέρει στις ελληνικές τρά-πεζες εγγυήσεις για δάνεια προς ΜΜΕ για τη χρηµατοδότηση επενδύσεων και κεφαλαίου κίνη-σης. Επίσης το ΕΤΕΑΝ συγχρηµατοδοτεί µαζί µε εµπορικές τράπεζες δάνεια προς ΜΜΕ, ταοποία (δεδοµένου ότι η χρηµατοδότηση που χορηγεί το ΕΤΕΑΝ είναι άτοκη) φέρουν συγκρι-τικά πολύ χαµηλό επιτόκιο. Οι προαναφερθείσες εγγυήσεις και συγχρηµατοδοτήσεις του ΕΤΕΑΝκάνουν χρήση πόρων από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία και από το αρχικό µετοχικό κεφάλαιο τουΤαµείου, το οποίο έχει καταβάλει το Ελληνικό ∆ηµόσιο. Το ΕΤΕΑΝ διαχειρίζεται µέχρι στιγ-µής περίπου 540 εκατ. ευρώ από κοινοτικούς πόρους, ενώ από δικά του ίδια κεφάλαια ύψους45 εκατ. ευρώ παρέχει εγγυήσεις σε συµβεβληµένες τράπεζες για την κάλυψη εγγυητικών επι-στολών (ύψους 90 εκατ. ευρώ) υπέρ ΜΜΕ. Το ΕΤΕΑΝ καλύπτει το 50% της εγγυητικής επιστολήςµε χαµηλή προµήθεια 0,5%, ενώ η ΜΜΕ παρέχει πρόσθετες εξασφαλίσεις προς την τράπεζα.

Το “Ελληνικό Επενδυτικό Ταµείο” θα ενεργοποιηθεί το 2014. Θα συσταθεί µε κεφάλαια απότο Ελληνικό ∆ηµόσιο, τη γερµανική κρατική επενδυτική τράπεζα KFW και άλλους φορείς, τρα-πεζικούς και µη. Θα χρηµατοδοτεί: (α) ΜΜΕ µε ίδια κεφάλαια, δάνεια, εγγυήσεις και άλλα χρη-µατοπιστωτικά µέσα, (β) έργα υποδοµής µε ίδια κεφάλαια, δάνεια, εγγυήσεις και άλλα χρηµα-τοπιστωτικά µέσα, (γ) κεφάλαια επενδυτικών συµµετοχών και επενδυτικού κινδύνου. Για τη χρη-µατοδότηση των ΜΜΕ θα µεσολαβούν ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα.

Στο ευρωπαϊκό επίπεδο εξετάζονται τρόποι ώστε να διευκολυνθούν οι τιτλοποιήσεις τραπεζι-κών δανείων προς ΜΜΕ.4 Οι τίτλοι θα ήταν δυνατόν να καλύπτονται µε εγγυήσεις από την ΕΤΕπ,της οποίας το κεφάλαιο αυξήθηκε πρόσφατα. Εναλλακτικά, σε περίπτωση που τα τιτλοποιηµέναδάνεια δεν εξυπηρετούνται οµαλά, οι επενδυτές που κατέχουν τους τίτλους θα ήταν δυνατόν νααποζηµιώνονται µε χρήση κονδυλίων από τα Ευρωπαϊκά ∆ιαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταµεία(2014-2020).

Η τιτλοποίηση δανείων, σε συνδυασµό µε κάλυψη των τίτλων από εγγυήσεις, θα έχει ως απο-τέλεσµα βελτίωση των κεφαλαιακών δεικτών των τραπεζών και εξ αυτού του λόγου ενίσχυση τηςδυνατότητάς τους να χορηγήσουν νέα δάνεια στις ΜΜΕ, µε ευνοϊκό επιτόκιο. Επιπλέον, η διά-θεση του τίτλου σε επενδυτές ―µεταξύ των οποίων θα ήταν σκόπιµο να συγκαταλέγονται καιευρωπαϊκοί οργανισµοί όπως η ΕΤΕπ ή το ΕΤΑΕ― συνεπάγεται την άµεση παροχή χρηµατο-δοτικών πόρων στην τράπεζα. Οι εν λόγω τίτλοι θα ήταν δυνατόν να χρησιµοποιούνται εναλ-λακτικά ως εξασφαλίσεις για την άντληση χρηµατοδότησης από το Ευρωσύστηµα.

3 Χωρίς βέβαια η εµπλοκή ΜΜΕ να αποτελεί προϋπόθεση για χρηµατοδότηση από το πρόγραµµα JESSICA όπως στα υπόλοιπα προ-γράµµατα.

4 Για λεπτοµέρειες σχετικά µε τις προτάσεις για την προαγωγή των τιτλοποιήσεων και άλλες πρωτοβουλίες, βλ. Έκθεση της ΕυρωπαϊκήςΕπιτροπής και της ΕΤΕπ µε τίτλο“Increasing lending to the economy: implementing the EIB capital increase and joint Commission-EIB initiatives”, Joint Commission-EIB report to the European Council 27-28 June 2013 (http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/eib_en.pdf).

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 101

6 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ∆ΑΝΕΙΩΝ

Τα επιτόκια στις περισσότερες κατηγορίεςδανείων εξακολούθησαν να υποχωρούν (βλ.

Πίνακα V.2). Η υποχώρηση του µέσου σταθ-µικού επιτοκίου ήταν σχετικά εντονότερη σταδάνεια προς τα νοικοκυριά (19 µονάδεςβάσης) και πιο περιορισµένη στα δάνεια προς


Η προαγωγή των τιτλοποιήσεων, µεταξύ άλλων πρωτοβουλιών για την ενθάρρυνση της χρηµα-τοδότησης των ΜΜΕ, συµφωνήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις 27-28 Ιουνίου 2013, ενώ στοΣυµβούλιο στις 24-25 Οκτωβρίου του 2013 τονίστηκε η ανάγκη επίσπευσης των σχετικών προ-ετοιµασιών.

Βεβαίως, η προαγωγή των τιτλοποιήσεων αποτελεί δύσκολο εγχείρηµα, καθότι οι αγορές τιτ-λοποιηµένων δανείων αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα (συρρικνωµένο όγκο συναλλαγώνκαι ενσωµάτωση υψηλών ασφαλίστρων κινδύνου στις αποδόσεις των τίτλων). Πράγµατι, εκεί πρω-τοεκδηλώθηκε η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση του 2007. Από την άλλη πλευρά, µε τις ευρω-παϊκές πρωτοβουλίες θα δηµιουργηθεί µεγάλος όγκος τιτλοποιηµένων δανείων προς ευρωπαϊ-κές ΜΜΕ και θα στοχευθεί ένα ευρύ σύνολο επενδυτών για να διατεθούν οι τίτλοι.5 Πάντως,επί του παρόντος, σε χώρες όπως π.χ. η Ιταλία και η Ισπανία, όπου είναι διαδεδοµένη η τιτλο-ποίηση, οι τράπεζες οι οποίες έχουν χορηγήσει τα δάνεια συνήθως διατηρούν στο χαρτοφυλά-κιό τους και τους τίτλους. Οι τράπεζες στην Ελλάδα φαίνεται ότι ακολουθούν την ίδια πρακτική.6

Έτσι, αν και τα δάνεια τιτλοποιούνται, ο κίνδυνος δεν µεταφέρεται εκτός ισολογισµού και συνε-πώς η κεφαλαιακή επάρκεια της τράπεζας δεν βελτιώνεται ώστε να δηµιουργηθεί περιθώριο γιανέες δανειοδοτήσεις προς ΜΜΕ. Ακόµη και έτσι όµως, οι τράπεζες αυξάνουν τη ρευστότητά τουςστην περίπτωση που είναι δυνατόν οι τίτλοι να “αναπροεξοφληθούν” στο Ευρωσύστηµα.

Παρά το γεγονός ότι η στήριξη των ΜΜΕ αποτελεί πρώτη προτεραιότητα, το σηµαντικότερο κρι-τήριο για τη χορήγηση χρηµατοδότησης θα πρέπει αναµφίβολα να είναι η βιωσιµότητα του επι-χειρηµατικού σχεδίου. ∆εν πρέπει να παραβλέπεται ότι, όπως π.χ. διδάσκει η εµπειρία της Ιαπω-νίας κατά την περίοδο 1993-2002, υπάρχει κίνδυνος κάθε πρόγραµµα δηµόσιας στήριξης της χρη-µατοδότησης να υποβοηθήσει την ανακύκλωση πιστώσεων προς µη εύρωστες επιχειρήσεις, πουχωρίς συνεχιζόµενη τραπεζική χρηµατοδότηση θα είχαν πάψει να λειτουργούν. Στην Ιαπωνίαοι τράπεζες διατηρούσαν πιστωτικές γραµµές προς τέτοιες επιχειρήσεις προκειµένου να απο-φύγουν τις επιπτώσεις στο κεφάλαιό τους από την εµφάνιση καθυστερήσεων ή ακόµη την ορι-στικοποίηση διαγραφών, µε αποτέλεσµα να υπάρξει στρέβλωση στην ορθή κατανοµή των πόρωντης οικονοµίας προς τους πιο παραγωγικούς κλάδους/επιχειρήσεις και σε τελική ανάλυση παρά-ταση της ύφεσης.7

Τέλος, όσον αφορά την προώθηση εναλλακτικών πηγών χρηµατοδότησης, η δηµιουργία ταµείων,προγραµµάτων ή κινήτρων για την προσέλκυση επενδυτών (ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια/privateequity funds και venture capital funds) σε ΜΜΕ είναι διεθνείς πρακτικές που εξαπλώνονται. Στηχώρα µας θα µπορούσαν να ενισχυθούν οι δραστηριότητες και το κεφάλαιο της εταιρίας “ΤΑΝΕΟΑ.Ε.” (Ταµείο Ανάπτυξης Νέας Οικονοµίας), η οποία λειτουργεί µε κεφάλαια του ∆ηµοσίου (140εκατ. ευρώ) και ιδιωτών επενδυτών (140 εκατ. ευρώ) και συµµετέχει σε venture capital fundsτα οποία επενδύουν σε ΜΜΕ µε καινοτόµο κατεύθυνση.

5 Οι υπό σχεδίαση ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες στοχεύουν στην κινητοποίηση επενδύσεων από τον ιδιωτικό τοµέα και ιδιαίτερα από διε-θνείς θεσµικούς επενδυτές.

6 Ενδεικτικά, το β’ τρίµηνο του 2013 το υφιστάµενο υπόλοιπο των τιτλοποιηµένων δανείων προς ΜΜΕ στην ελληνική αγορά διατηρή-θηκε σε 7,3 δισεκ. ευρώ. Πηγή: AFME/ESF Securitisation Data Report (Q2: 2013), σελ. 9.

7 Βλ. π.χ. Zsolt Darvas, “Banking system soundness is the key to more SME financing”, Bruegel Policy Contribution, issue 2013/10, July2013.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 102

τις µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις (10µονάδες βάσης). Είναι πιθανόν ότι, ιδιαίτερασε σχέση µε τα στεγαστικά και τα καταναλω-τικά δάνεια, η υποχώρηση των επιτοκίων δεναφορά τόσο δάνεια που χρηµατοδοτούν νέεςδαπάνες, όσο ρυθµίσεις υφισταµένωνδανείων. Όσον αφορά τα δάνεια προς τις µηχρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις, πέραν τουγεγονότος ότι οι τράπεζες ανακοίνωσαν µει-ώσεις επιτοκίων, είναι γνωστό ότι σε πολλέςπεριπτώσεις ανανέωσης δανείου προσφέρο-νται ευνοϊκότερα επιτόκια στους πελάτες. Ηµείωση των ονοµαστικών επιτοκίων τραπεζι-κών χορηγήσεων έγινε δυνατή µε τη βοήθεια:(α) της υποχώρησης του κόστους αναχρηµα-τοδότησης των τραπεζών από την Τράπεζα τηςΕλλάδος και (β) της υποχώρησης του µέσουεπιτοκίου καταθέσεων.

Σε πραγµατικούς όρους,3 τα επιτόκια τωννέων δανείων αυξήθηκαν γενικά, καθώς οπληθωρισµός εξακολούθησε να επιβραδύνε-ται. Το µέσο πραγµατικό επιτόκιο τραπεζικούδανεισµού διαµορφώθηκε σε 7,5% τονΟκτώβριο 2013 (το υψηλότερο επίπεδο πουέχει παρατηρηθεί αφότου η Ελλάδα υιοθέ-τησε το ευρώ).

∆ιάφοροι παράγοντες είναι δυνατόν να επη-ρεάσουν την εξέλιξη των επιτοκίων. Προς τηνκατεύθυνση της υποχώρησης των επιτοκίωνστις τραπεζικές χορηγήσεις θα επιδράσει οπεριορισµός του πιστωτικού κινδύνου οοποίος θα επιτευχθεί µε την ανάκαµψη τηςοικονοµικής δραστηριότητας. Οµοίως, ηαύξηση της προσφοράς δανειακών πόρων απότα πιστωτικά ιδρύµατα µεσοπρόθεσµα (ήακόµη και από πηγές εκτός τραπεζικού συστή-µατος) θα συνδυαστεί µε υποχώρηση των επι-τοκίων τραπεζικού δανεισµού. Από την άλληπλευρά, στο µέτρο που η ανάκαµψη της οικο-νοµικής δραστηριότητας θα συνοδευθεί απόαναζωογόνηση της ζήτησης δανείων, θα ασκη-θούν ανοδικές πιέσεις στα επιτόκια. Επίσηςανοδικές πιέσεις θα ασκηθούν εάν καταγρα-φούν εκ νέου µεγάλες επαναλαµβανόµενεςεκροές καταθέσεων λόγω αναζωπύρωσης τηςαβεβαιότητας. Όσον αφορά τη διάρθρωσητων τραπεζικών επιτοκίων, η επιδιωκόµενη

µείωση του λειτουργικού κόστους των τραπε-ζών (βλ. Τµήµα V.9) θα συµβάλει σε περιορι-σµό της διαφοράς µεταξύ επιτοκίων τραπεζι-κών δανείων και καταθέσεων (δηλ. του περι-θωρίου διαµεσολάβησης), ώστε π.χ. να κατα-στεί δυνατόν µειώσεις των επιτοκίων δανει-σµού να συµβαδίζουν µε αυξήσεις ή σταθε-ρότητα των επιτοκίων καταθέσεων.

7 ΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Το 2013 οι κίνδυνοι που αντιµετωπίζει µεµο-νωµένα η ελληνική οικονοµία αµβλύνθηκαν4

και οι διακυµάνσεις των αποδόσεων τωνελληνικών κρατικών οµολόγων πλέον αντα-νακλούσαν κυρίως την επίδραση παραγόντωνπου επηρέαζαν τις αποδόσεις και στα λοιπάκράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ µε υψηλόδηµόσιο ή ιδιωτικό χρέος (βλ. Πλαίσιο V.2).Έτσι εξέλιπαν σταδιακά οι συνθήκες οιοποίες ήταν συνυφασµένες µε τον αποκλεισµότης χώρας από τις διεθνείς χρηµατοπιστωτι-κές αγορές. Κατ’ ανάλογο τρόπο, και ηπορεία των τιµών των µετοχών στο Χρηµατι-στήριο Αθηνών αντανακλούσε ―σε µεγάληέκταση πλέον― την επίδραση εξωτερικώνεξελίξεων.

Οι αποδόσεις των οµολόγων του Ελληνικού∆ηµοσίου δεκαετούς διάρκειας διαµορφώ-θηκαν σε 8,8%5 στις 4 ∆εκεµβρίου 2013, ένα-ντι 11,5% στο τέλος του 2012 (βλ. ∆ιάγραµµαV.3). Η µείωση αυτών των αποδόσεων (κατά270 µονάδες βάσης) υπερέβη τη µείωση τωναποδόσεων των ιταλικών και πορτογαλικώνκρατικών οµολόγων (35-60 µονάδες βάσης).Εξάλλου, η διαφορά αποδόσεων µεταξύ τουελληνικού και του γερµανικού δεκαετούςκρατικού οµολόγου περιορίστηκε (τέλος∆εκεµβρίου 2012: 1.017 µ.β., 4 ∆εκεµβρίου2013: 697 µ.β.).


33 Το πραγµατικό επιτόκιο για ένα δεδοµένο µήνα προκύπτει όταναπό το ονοµαστικό επιτόκιο που παρατηρείται το συγκεκριµένοµήνα αφαιρεθεί ο δωδεκάµηνος ρυθµός πληθωρισµού ο οποίοςκαταγράφεται τον ίδιο µήνα.

44 Από τις αρχές του έτους µέχρι τις αρχές ∆εκεµβρίου 2013 η πιστο-ληπτική αξιολόγηση της ελληνικής οικονοµίας αναβαθµίστηκε απόδύο µεγάλους οίκους αξιολόγησης.

55 Αποδόσεις βάσει στοιχείων Reuters.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 103

Η καµπύλη αποδόσεων των ελληνικών οµολό-γων οµαλοποιήθηκε από τον Ιούλιο του 2013στις διάρκειες έως και 15 έτη. Αυτό σηµαίνειότι οι επενδυτές δεν εκτιµούν πλέον ότι οπιστωτικός κίνδυνος είναι δυσανάλογα συγκε-ντρωµένος στο σχετικά εγγύτερο µέλλον, ανκαι βέβαια η διαφορά αποδόσεων µεταξύ του30ετούς και του 10ετούς οµολόγου παραµένειελαφρώς αρνητική. Η µέση ηµερήσια αξίααγοραπωλησιών στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων(στην Ηλεκτρονική ∆ευτερογενή Αγορά Τίτ-λων) υποδιπλασιάστηκε (υπερδιπλασιάστηκε)τους πρώτους ένδεκα µήνες του 2013 έναντι τηςαντίστοιχης περιόδου του 2012. Σε σύγκρισηµε το πρώτο ενδεκάµηνο του 2012, το ποσό πουαντλήθηκε µέσω της έκδοσης εντόκων γραµ-µατίων ήταν µειωµένο περίπου κατά 10%, ενώτο µέσο σταθµικό επιτόκιο υποχώρησε κατά 40µονάδες βάσης σε 4,11% την περίοδο Ιανου-αρίου-Νοεµβρίου 2013.


Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Θεµελιώδες χαρακτηριστικό της κρίσης χρέους στην Ελλάδα αποτέλεσε η αποσύνδεση της δια-δικασίας αποτίµησης των ελληνικών κρατικών οµολόγων από τις αντίστοιχες των κρατικών οµο-λόγων των υπόλοιπων κρατών-µελών της ζώνης του ευρώ. Η αποσύνδεση εκδηλώθηκε µε τηναλµατώδη αύξηση της διαφοράς των αποδόσεων των ελληνικών οµολόγων από εκείνα της Γερ-µανίας. Στο παρόν Πλαίσιο επιχειρείται η µέτρηση του βαθµού στον οποίο το δεκαετές οµόλογοτου Ελληνικού ∆ηµοσίου αποτιµάται βάσει παραγόντων οι οποίοι επιδρούν συνολικότερα στηναποτίµηση των οµολόγων της ζώνης του ευρώ (“συστηµικοί” παράγοντες), σε σύγκριση µε τοβαθµό στον οποίο η αποτίµηση αντανακλά εξελίξεις που αφορούν αποκλειστικά την ελληνικήοικονοµία (“ιδιοσυγκρατικοί” παράγοντες).

Προς τούτο, διενεργήθηκε οικονοµετρική ανάλυση των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των µηχανι-σµών αποτίµησης των κρατικών οµολόγων των κρατών-µελών της ζώνης του ευρώ µε προβλή-µατα χρέους (Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, και Πορτογαλία). Αρχικά, µε τη βοήθεια ενόςτυπικού αυτοπαλίνδροµου υποδείγµατος το οποίο εκτιµήθηκε σε ηµερήσια στοιχεία επαναλη-πτικά,1 µε τριµηνιαία περίοδο επανεκτίµησης, διερευνήθηκαν οι αιτιώδεις σχέσεις µεταξύ τωνδιαφορών αποδόσεων των δεκαετών οµολόγων που έχουν εκδοθεί από τα εν λόγω κράτη-µέληέναντι του αντίστοιχου οµολόγου της Γερµανίας, κατά την περίοδο 10 Μαΐου 2010-30 Σεπτεµ-βρίου 2013. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα, οι διαφορές αποδόσεων του ελληνικού οµολόγου ένα-

Πλαίσιο V.2

1 Το υπόδειγµα περιλαµβάνει, εκτός από την πρώτη υστέρηση του spread, ένα σταθερό συντελεστή και µία γραµµική χρονική τάση. Επί-σης οι επιδράσεις των συστηµικών παραγόντων αποτυπώνονται µε την προσθήκη της κοινής βασικής παραµέτρου (principal component)των κινήσεων των spreads των υπόλοιπων κρατών-µελών µε υψηλό χρέος. Η εκτίµηση των συντελεστών διενεργείται επαναληπτικάγια κάθε τρίµηνο της περιόδου από το Μάιο του 2010 έως το Σεπτέµβριο του 2013, µε χρήση ηµερήσιων στοιχείων.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 104


ντι του γερµανικού δεν επηρεάζονταν σε σηµαντικό βαθµό από τις εξελίξεις οι οποίες ασκού-σαν σηµαντική επίδραση στις διαφορές αποδόσεων των υπόλοιπων χωρών µε προβλήµατα χρέ-ους, έως και το τέλος του 2012. Έκτοτε όµως, τα ευρήµατα της ανάλυσης φανερώνουν ενίσχυσητων επιδράσεων των συστηµικών παραγόντων. Συνεπώς, φαίνεται ότι, ενώ οι αποδόσεις του ελλη-νικού κρατικού οµολόγου αποτιµούσαν, σχεδόν αποκλειστικά, ιδιοσυγκρατικούς κινδύνους απότο Μάιο του 2010 έως το τέλος του 2012, το 2013 η διαδικασία αποτίµησης ενσωµάτωσε και ευρύ-τερους παράγοντες. Η αύξηση των συστηµικών επιδράσεων στις τιµές των ελληνικών κρατικώνοµολόγων αποτελεί στοιχείο εξοµάλυνσης των συνθηκών στην ελληνική οικονοµία, καθώς είναιεπακόλουθο περιορισµού των ιδιοσυγκρατικών κινδύνων.

Στη συνέχεια, µε τη χρήση ενός υποδείγµατος γενικευµένων αυτοπαλίνδροµων επιδράσεων καιυπό συνθήκη ετεροσκεδαστικότητας (GARCH), εξετάστηκαν οι επιδράσεις διάχυσης της µετα-βλητότητας2 των αποδόσεων του ελληνικού οµολόγου από και προς τις αποδόσεις των υπόλοι-πων κρατών-µελών µε προβλήµατα χρέους. Όπως φαίνεται από το αριστερό µέρος του παρα-πάνω διαγράµµατος, επιβεβαιώνεται και ως προς τη µεταβλητότητα το εύρηµα της αρχικής απο-δυνάµωσης των αλληλεπιδράσεων του ελληνικού οµολόγου µε εκείνα των υπόλοιπων κρατών-µελών της περιφέρειας της ζώνης του ευρώ, έως και το β’ τρίµηνο του 2012. Συγκεκριµένα, οιεπιδράσεις των ιδιοσυγκρατικών παραγόντων στη µεταβλητότητα των αποδόσεων του ελληνι-κού οµολόγου αυξήθηκαν σηµαντικά, καθώς από περίπου 5% την περίοδο προ της κρίσης εξη-γούν το 80% της µεταβλητότητας το β’ τρίµηνο του 2012. Έκτοτε η αναλογία τους έναντι τωνσυστηµικών παραγόντων αντιστρέφεται, µε αποτέλεσµα οι τελευταίοι να εξηγούν πλέον περί το

2 Το συγκεκριµένο υπόδειγµα συµπεριλαµβάνει την τυπική απόκλιση του spread, από το αυτοπαλίνδροµο υπόδειγµά του, τις αυτοπα-λίνδροµες επιδράσεις της τυπικής απόκλισης και την κοινή βασική παράµετρο των κινήσεων των τυπικών αποκλίσεων των αποδόσεωντων υπόλοιπων οµολόγων της περιφέρειας. Η περίοδος εκτίµησης είναι ίδια όπως στο πρώτο υπόδειγµα (Μάιος 2010-Σεπτέµβριος2013), η περίοδος επανάληψης της εκτίµησης είναι τριµηνιαία και η συχνότητα των στοιχείων ηµερήσια.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 105

Τέλος, η ενίσχυση της επενδυτικής εµπιστο-σύνης διευκόλυνε τη συνέχιση των εκδόσεωνεταιρικών οµολόγων από ελληνικές επιχει-ρήσεις οι οποίες, κατά κανόνα, χαρακτηρί-ζονταν από σηµαντική εξαγωγική δραστη-ριότητα. Συνολικά, η άντληση χρηµατοδότη-σης από το τέλος του 2012 µέσω εκδόσεωνεταιρικών οµολόγων στο εξωτερικό ανήλθεσε 3,7 δισεκ. ευρώ6 (αντίθετα, η καθαρή ροήτραπεζικής χρηµατοδότησης προς τις µη χρη-µατοπιστωτικές επιχειρήσεις την περίοδοΙανουαρίου-Οκτωβρίου, για την οποία υπάρ-χουν διαθέσιµα στοιχεία, ήταν αρνητική: -4,6δισεκ. ευρώ). Σηµειώνεται ότι οι αποδόσειςστη λήξη αυτών των χρεογράφων ακολούθη-σαν την ίδια καθοδική πορεία που παρου-σίασαν και οι αποδόσεις στις αγορές εταιρι-κών οµολόγων στα λοιπά κράτη-µέλη τηςζώνης του ευρώ (όπου επίσης οι νέες εκδό-σεις γνωρίζουν άνθηση).

8 ΑΓΟΡΑ ΜΕΤΟΧΩΝ

Tην περίοδο από το τέλος του 2012 µέχρι τις4 ∆εκεµβρίου 2013, ο γενικός δείκτης τιµών

των µετοχών στο Χρηµατιστήριο Αθηνών(Γ∆ΧΑ) αυξήθηκε κατά 33% (βλ. ∆ιάγραµµαV.4), υπερβαίνοντας την άνοδο των δεικτώνDow Jones EURO STOXX και S&P 500.7 Ηεξέλιξη αυτή αντανακλά αποτίµηση της στα-διακής βελτίωσης των µακροοικονοµικώνµεγεθών και των προοπτικών της ελληνικήςοικονοµίας µε δεδοµένη την πρόοδο η οποίαεπιτελέστηκε όσον αφορά τη δηµοσιονοµικήεξυγίανση και τις διαρθρωτικές µεταρρυθµί-σεις, συµπεριλαµβανοµένης της αναδιάταξηςτου τραπεζικού συστήµατος. Θετικό αντίκτυποείχε ειδικότερα η διάψευση των υπερβολικάαπαισιόδοξων εκτιµήσεων ορισµένων επεν-δυτικών οίκων.

Ενισχυµένη κατά περίπου 65% έναντι τηςαντίστοιχης περιόδου του 2012 ήταν η µέσηηµερήσια αξία των συναλλαγών την περίοδοαπό την αρχή του έτους µέχρι τις αρχές ∆εκεµ-


60% της µεταβλητότητας των αποδόσεων των ελληνικών οµολόγων. Μάλιστα η επικράτηση τωνσυστηµικών παραγόντων φαίνεται ότι έχει παγιωθεί από το δ’ τρίµηνο του 2012, µε εξαίρεση µίαπαροδική αύξηση της επίδρασης των ιδιοσυγκρατικών παραγόντων κατά την κρίση στην Κύπρο.Τέλος, στο δεξιό µέρος του διαγράµµατος υποδεικνύεται ότι η βαρύτητα των ιδιοσυγκρατικώνπαραγόντων στην αποτίµηση αυξήθηκε σηµαντικά κατά το α’ και β’ τρίµηνο του 2012 και για ταυπόλοιπα κράτη-µέλη µε προβλήµατα χρέους, γεγονός που µπορεί να αποδοθεί σε διάχυση τηςεπιδείνωσης των συνθηκών επενδυτικής εµπιστοσύνης, την οποία προκάλεσε η αύξηση της µετα-βλητότητας των ελληνικών οµολογιακών αποδόσεων την περίοδο εκείνη.

Τα ευρήµατα της ανάλυσης αυτής υποδηλώνουν ότι η εξέλιξη της κρίσης χρέους στην Ελλάδαάσκησε συστηµικές επιδράσεις στις αγορές οµολόγων των λοιπών κρατών-µελών µε προβλήµαταχρέους µέσω της διαδικασίας διάχυσης µεταβλητότητας. Συνεπώς, οι εξελίξεις στην ελληνικήοικονοµία έχουν αντίκτυπο στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα της ζώνης του ευρώ συνολικά καιµάλιστα όχι αποκλειστικά λόγω της έκθεσης των διεθνών τραπεζών και άλλων οικονοµικών µονά-δων εκτός Ελλάδος σε ελληνικούς τίτλους. Μετά την αναδιάρθρωση του ελληνικού δηµόσιου χρέ-ους το Μάρτιο του 2012, οι αγορές κρατικών οµολόγων στις αδύναµες οικονοµίες της ζώνης τουευρώ εξοµαλύνθηκαν συνολικά, µε τις αποτιµήσεις να αντανακλούν σε ποσοστό µεταξύ 45% και65% συστηµικούς παράγοντες. Όµως, το γεγονός ότι ιδιοσυγκρατικοί παράγοντες συνεχίζουννα εξηγούν ένα σηµαντικό ποσοστό της διακύµανσης των οµολόγων σε όλες τις αδύναµες οικο-νοµίες της ζώνης του ευρώ σε σχέση µε την περίοδο πριν από το 2010 υποδηλώνει ότι η κρίσηχρέους δεν έχει επιλυθεί οριστικά.

66 Στο ποσό αυτό συµπεριλαµβάνεται η έκδοση εταιρικών οµολόγωντης Coca Cola HBC, η οποία µετέφερε τις επιχειρηµατικές τηςδραστηριότητες στο εξωτερικό.

77 Αντίθετα, υποχώρησε ο δείκτης ΜSCI για τις αναδυόµενες αγο-ρές – στις οποίες κατατάσσεται από διεθνή οίκο το Χρηµατιστή-ριο Αθηνών από το Νοέµβριο του 2013.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 106

βρίου 2013. Η καθαρή εισροή κεφαλαίων απόξένους επενδυτές έφθασε τα 2,2 δισεκ. ευρώτους πρώτους ένδεκα µήνες του 2013, µετάαπό τρία έτη εκροών. Ωστόσο, εάν εξαιρεθούνοι αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου των τραπε-ζών στο πλαίσιο της διαδικασίας ανακεφα-λαιοποίησης, η άντληση κεφαλαίων µέσω τηςχρηµατιστηριακής αγοράς ήταν υποτονική.

Σε αντίθεση µε τον Γ∆ΧΑ, ο δείκτης τιµώντων µετοχών του τραπεζικού κλάδου συνο-λικά κατέγραψε υποχώρηση κατά 17%.Ωστόσο, από τον Ιούλιο του 2013 οι τιµές τωντραπεζικών µετοχών παρουσίασαν έντονηάνοδο κατόπιν της συγκέντρωσης των απαι-τούµενων στο πλαίσιο της ανακεφαλαιοποί-ησης ιδιωτικών κεφαλαίων, καθώς επίσηςκαι των βελτιωµένων οικονοµικών αποτελε-σµάτων. Εξάλλου, η αναδιάταξη στο τραπε-ζικό σύστηµα δηµιούργησε θετικές προσδο-κίες ως προς τη µελλοντική κερδοφορία τωντραπεζών.

9 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Ένα νέο τραπεζικό τοπίο έχει διαµορφωθείστην Ελλάδα, µε λιγότερες σε αριθµό καιισχυρότερες τράπεζες. Σηµαντικές προκλή-σεις παραµένουν, διαφαίνονται ωστόσοσηµάδια βελτίωσης των τραπεζικών µεγεθών.

Οι τέσσερις συστηµικές τράπεζες, µετά τιςπρόσφατες διαδικασίες εξυγίανσης των FBBκαι Probank καθώς και την πώληση των δύοµεταβατικών πιστωτικών ιδρυµάτων από τοΤαµείο Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας,8

ελέγχουν αθροιστικά πάνω από 90% τουενεργητικού του τραπεζικού συστήµατος,έναντι 63% το 2008. Μέσω αυτής της διαδι-κασίας εξορθολογισµού αναµένεται να εξα-λειφθεί η πλεονάζουσα δυναµικότητα και νααξιοποιηθούν συνέργειες και οικονοµίες κλί-µακας. Η Τράπεζα της Ελλάδος, ως εποπτικήαρχή, είχε επανειληµµένα υποστηρίξει ότι τοµέγεθος της ελληνικής οικονοµίας και ηπαρούσα οικονοµική συγκυρία απαιτούνλιγότερες σε αριθµό τράπεζες, περισσότεροανθεκτικές στις οικονοµικές αναταράξεις. Η

Τράπεζα της Ελλάδος θα µεριµνήσει ώστε ηένταση του ανταγωνισµού στο πιστωτικόσύστηµα να διατηρηθεί αµείωτη παρά τονπεριορισµό του αριθµού των τραπεζών, προ-κειµένου να προστατευθεί η ευηµερία τωνκαταναλωτών των χρηµατοπιστωτικών υπη-ρεσιών: οι αποκλίσεις µεταξύ των τιµών καιτου κόστους παραγωγής δεν πρέπει να είναιυπερβολικές, ενώ πρέπει να εξακολουθήσεινα προσφέρεται ποικιλία τραπεζικών προϊ-όντων τα οποία διαχρονικά να βελτιώνονταιµε την εισαγωγή χρηµατοοικονοµικών και-νοτοµιών.

Οι εξαγορές και συγχωνεύσεις επηρέασανκαθοριστικά τα αποτελέσµατα των τραπεζών τοα’ εξάµηνο του 2013. Οι εµπορικές τράπεζες µεµετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθη-νών εµφάνισαν για πρώτη φορά ύστερα απότρία χρόνια κέρδη (µετά τους φόρους) ύψους5,7 δισεκ. ευρώ και οι τραπεζικοί όµιλοι κέρδηύψους 6,5 δισεκ. ευρώ (βλ. Πίνακα V.3).


88 Το Νέο Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο και η Νέα Proton Bank πωλή-θηκαν κατόπιν διαγωνισµού στη Eurobank τον Ιούλιο του 2013.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 107

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως σε δύο µηεπαναλαµβανόµενα γεγονότα:

− την καταγραφή, σύµφωνα µε διεθνώς ανα-γνωρισµένες πρακτικές, αρνητικής υπεραξίας9

(ύψους 6,0 δισεκ. ευρώ και 6,4 δισεκ. ευρώ γιατις τράπεζες και τους οµίλους αντιστοίχως)

από την εξαγορά θυγατρικών και υποκατα-στηµάτων ξένων τραπεζών στην Ελλάδα απόδύο συστηµικές τράπεζες και

− τη θετική επίδραση, µέσω του αναβαλλό-µενου φόρου, από την αύξηση του συντελεστήφορολογίας επιχειρήσεων σε 26% για το 2013από 20% το 2012.10

Όσον αφορά τα οργανικά αποτελέσµατα, ταλειτουργικά έσοδα ήταν υψηλότερα από τιςλειτουργικές δαπάνες, τάση που αναµένεταινα εδραιωθεί λαµβάνοντας υπόψη τη συνεχι-ζόµενη µείωση του κόστους χρηµατοδότησηςτων τραπεζών και τις εντεινόµενες προσπά-θειες περιστολής του λειτουργικού κόστους.Τα καθαρά έσοδα, ωστόσο, δεν επαρκούσανώστε να καλύψουν τις προβλέψεις για τονπιστωτικό κίνδυνο.

Περαιτέρω επιδείνωση εµφάνισε η ποιότητατου χαρτοφυλακίου δανείων, αν και ο ρυθµόςαύξησης των µη εξυπηρετούµενων δανείωνπαρουσίασε επιβράδυνση. Ο λόγος τωνδανείων σε καθυστέρηση προς το σύνολο τωνδανείων ανήλθε σε 29,3% στο τέλος Ιουνίου2013 από 24,5% στο τέλος ∆εκεµβρίου 2012:επιχειρηµατικά δάνεια (∆εκέµβριος 2012:23,4%, Ιούνιος 2013: 29,2%), στεγαστικάδάνεια (∆εκέµβριος 2012: 21,4%, Ιούνιος2013: 24%), καταναλωτικά δάνεια (∆εκέµ-βριος 2012: 38,8%, Ιούνιος 2013: 43,8%).Τοποσοστό κάλυψης των δανείων σε καθυστέ-ρηση από συσσωρευµένες προβλέψεις υπο-χώρησε σε 48,3% τον Ιούνιο του 2013 από49,1% το ∆εκέµβριο του 2012, καταδεικνύο-ντας την ανάγκη να συνεχίσουν οι τράπεζες νασχηµατίζουν υψηλές προβλέψεις για τηνκάλυψη του πιστωτικού κινδύνου.

Με την ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησηςκαι αναδιάταξης, η κεφαλαιακή βάση του τρα-


Πίνακας V.3 Αποτελέσµατα χρήσεως τωνελληνικών εµπορικών τραπεζών και τραπεζικών οµίλων µε µετοχές εισηγµένεςστο Χρηµατιστήριο Αθηνών (α' εξάµηνο 2013)

(ποσά σε εκατ. ευρώ)

ΤράπεζεςΤραπεζικοί

όµιλοι

Πηγή: Οικονοµικές καταστάσεις των τραπεζών Alpha, Αττικής,Γενική, Εθνική, Eurobank και Πειραιώς. Στα οικονοµικά αποτελέ-σµατα της Τράπεζας Πειραιώς περιλαµβάνονται τα στοιχεία τωνεγχώριων δραστηριοτήτων των κυπριακών τραπεζών για την περίοδο16.3.2013-30.6.2013 και τα στοιχεία της Millennium Bank Ελλάδoςγια την περίοδο 20.6.2013-30.6.2013. 1 Αποµείωση αξίας τίτλων, καθώς και ενσώµατων και άυλων στοι-χείων ενεργητικού. 2 Θετική επίδραση από την εξαγορά της Εµπορικής Τράπεζας απότην Alpha Bank, καθώς και της ATEbank, των εγχώριων δραστη-ριοτήτων των κυπριακών τραπεζών (Ελληνική Τράπεζα, ΤράπεζαΚύπρου και Cyprus Popular Bank) και της Millennium Bank Ελλάδoςαπό την Τράπεζα Πειραιώς.

Λειτουργικά έσοδα 2.401 4.855

Καθαρά έσοδα από τόκους 2.034 3.667

–Έσοδα από τόκους 5.278 8.076

–Έξοδα για τόκους 3.243 4.409

Καθαρά έσοδα από µη τοκοφόρεςεργασίες

366 1.188

– Καθαρά έσοδα από προµήθειες 236 686

–Έσοδα από χρηµατοοικονοµικέςπράξεις

149 383

– Λοιπά έσοδα -20 120

Λειτουργικά έξοδα -1.784 -3.119

∆απάνες προσωπικού -1.020 -1.680

∆ιοικητικά έξοδα -631 -1.102

Αποσβέσεις -130 -278

Λοιπά έξοδα -4 -60

Καθαρά έσοδα(λειτουργικά έσοδα – λειτουργικά έξοδα)

617 1.736

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο -2.980 -3.540

Λοιπές προβλέψεις1 -173 -192

Αρνητική υπεραξία εξαγορών2 6.032 6.441

Κέρδη / ζηµίες από συµµετοχές -15

Κέρδη προ φόρων 3.495 4.430

Φόροι 2.169 2.087

Κέρδη µετά από φόρους 5.665 6.517

99 Αρνητική υπεραξία προκύπτει όταν κατά την εξαγορά µίας τρά-πεζας τα χρηµατοοικονοµικά περιουσιακά στοιχεία της αποκτώ-νται σε τιµή χαµηλότερη από τη λογιστική τους αξία, µε αποτέ-λεσµα να προκύπτει θετική επίδραση στα αποτελέσµατα της αγο-ράστριας τράπεζας.

1100 Σύµφωνα µε το ∆ιεθνές Λογιστικό Πρότυπο 12, η αύξηση τουφορολογικού συντελεστή αυξάνει την αναβαλλόµενη φορολογικήαπαίτηση και απεικονίζεται θετικά στα οικονοµικά αποτελέσµατα.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 108

πεζικού συστήµατος αποκαταστάθηκε. Ο ∆εί-κτης Κεφαλαιακής Επάρκειας των ελληνικώνεµπορικών τραπεζών διαµορφώθηκε τονΙούνιο του 2013 σε 12,7% και των οµίλων σε11,3%, ενώ ο ∆είκτης Κυρίων Βασικών ΙδίωνΚεφαλαίων (Core Tier 1) σε 11,9% και 10,7%αντιστοίχως.

Η Τράπεζα της Ελλάδος θα συνεχίσει ναενεργεί µε γνώµονα τη διατήρηση της σταθε-ρότητας του τραπεζικού συστήµατος, την προ-στασία των καταθετών και τη δηµιουργίαµακροχρόνια βιώσιµων πιστωτικών ιδρυµάτωνµε ισχυρή κεφαλαιακή βάση, παράλληλα µε τηδιατήρηση υγιούς ανταγωνισµού στο τραπε-ζικό σύστηµα. Τα νέα ισχυρά πιστωτικά ιδρύ-µατα θα συµβάλουν στη σταδιακή αποκατά-σταση οµαλών χρηµατοδοτικών συνθηκώνστην πραγµατική οικονοµία και θα κατανεί-µουν τις πιστώσεις σε κλάδους που έχουν προ-οπτικές να ανασυγκροτηθούν, να επιτύχουνσυγκριτικά υψηλότερη παραγωγικότητα καινα αναπτυχθούν ταχέως.

Οι βασικοί άξονες του σχεδιασµού στο τρα-πεζικό σύστηµα πρέπει να επικεντρώνονται:(α) στον εξορθολογισµό του κόστους λει-τουργίας και γενικότερα την εσωτερική δηµι-ουργία κεφαλαίου µέσω οργανικής κερδοφο-ρίας, (β) στην απεµπλοκή από µη αµιγώς τρα-πεζικές εργασίες, (γ) στον επανασχεδιασµότων δραστηριοτήτων στο εξωτερικό, (δ) στηνενεργό διαχείριση των προβληµατικών στοι-χείων ενεργητικού (δηλαδή των δανείων σεκαθυστέρηση και των ρυθµισθέντων δανείων),(ε) στην παροχή πλήρους φάσµατος τραπεζι-κών εργασιών και στην ορθή τιµολόγησή τους.

Στο πλαίσιο αυτό, τον Ιούλιο του 2013 η Τρά-πεζα της Ελλάδος ανέθεσε στη διεθνώς ανα-γνωρισµένη συµβουλευτική εταιρία Black-Rock Solutions τη διεξαγωγή διαγνωστικήςµελέτης στα δανειακά χαρτοφυλάκια τωνελληνικών τραπεζών, µε βάση τα στοιχεία της30ής Ιουνίου 2013. Η µελέτη αυτή αποτελείταιαπό τα εξής υποέργα:

− Αξιολόγηση Ποιότητας Χαρτοφυλακίου∆ανείων: αποσκοπεί στην αξιολόγηση των

πολιτικών και διαδικασιών χορήγησης καιπαρακολούθησης δανείων. Η αξιολόγηση θαβασιστεί αφενός σε συνεντεύξεις µε στελέχητων τραπεζών και αφετέρου στη δειγµατολη-πτική εξέταση φακέλων πελατών. Επιπλέον,για ένα δείγµα µεγάλων επιχειρηµατικώνδανείων θα γίνει και εκτίµηση αναµενόµενωνζηµιών για κάθε επιµέρους δάνειο.

− Αξιολόγηση Προβληµατικών ∆ανείων:αποσκοπεί στην αξιολόγηση της επάρκειαςκαι αποτελεσµατικότητας των πολιτικών καιδιαδικασιών των συστηµικών τραπεζών γιατη διαχείριση προβληµατικών δανείων, στηδιαµόρφωση εργαλείων παρακολούθησηςτων προβληµατικών δανείων και στην υπο-βολή προτάσεων για τη βελτίωση των εν λόγωπολιτικών.

− Εκτίµηση Αναµενόµενης Ζηµίας: αποσκο-πεί στην πρόβλεψη των ενδεχόµενων ζηµιώναπό το δανειακό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών,τόσο σε ορίζοντα τριετίας όσο και για τη συνο-λική διάρκεια των δανείων, για δύο µακροοι-κονοµικά σενάρια, ένα βασικό και ένα δυσµε-νές.11 Η εκτίµηση αυτή βασίζεται σε ανάλυσηπρωτογενών δεδοµένων σε επίπεδο µεµονω-µένων δανείων µε τη βοήθεια οικονοµετρικώνυποδειγµάτων για τις επιµέρους κατηγορίεςδανειακών χαρτοφυλακίων και λαµβάνειυπόψη τα ευρήµατα του υποέργου “Αξιολό-γηση Ποιότητας Χαρτοφυλακίου”.

− Αξιολόγηση Χαρτοφυλακίου Εξωτερικού:περιλαµβάνει την αξιολόγηση αφενός τωνπολιτικών και διαδικασιών χορήγησηςδανείων των κυριότερων θυγατρικών στο εξω-τερικό και αφετέρου της συντηρητικότηταςτων παραµέτρων κινδύνου (π.χ. του ποσοστούαθέτησης) ανά κατηγορία δανείων. Επίσης, θαεντοπιστούν τυχόν δάνεια σε θυγατρικές καιυποκαταστήµατα στο εξωτερικό που φέρουν


1111 Τα µακροοικονοµικά σενάρια διαµορφώθηκαν από τηνΕΕ/ΕΚΤ/∆ΝΤ σε συνεργασία µε την Τράπεζα της Ελλάδος. Οιυποθέσεις του βασικού σεναρίου είναι σύµφωνες µε εκείνες τουΜεσοπρόθεσµου Προγράµµατος ∆ηµοσιονοµικής Προσαρµογής,ενώ αναφορικά µε το δυσµενές σενάριο έχουν ληφθεί υπόψη οισυζητήσεις που λαµβάνουν χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο εν όψειτης επερχόµενης άσκησης προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεωνγια τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 109

ελληνικό κίνδυνο και θα εκτιµηθούν αναµε-νόµενες ζηµίες για αυτά µε βάση τα ευρήµατατου υποέργου “Εκτίµηση ΑναµενόµενηςΖηµίας”.

Τα αποτελέσµατα της διαγνωστικής µελέτης,σε συνδυασµό µε τα σχέδια αναδιάρθρωσηςπου έχουν υποβάλει οι τράπεζες, λαµβάνονταιυπόψη στο πλαίσιο της άσκησης προσοµοίω-σης ακραίων καταστάσεων (stress test), ηοποία, σύµφωνα µε το Μνηµόνιο, θα ολοκλη-ρωθεί µέχρι το τέλος του 2013.

Παράλληλα, έχει ζητηθεί από τις τράπεζες ηυποβολή σχεδίων χρηµατοδότησης (fundingplans) σε τριµηνιαία βάση, τα οποία θα αξιο-λογούνται για την επάρκειά τους από τηνΤράπεζα της Ελλάδος. Μέσω των σχεδίωναυτών, οι τράπεζες περιγράφουν τις ενέρ-γειές τους προκειµένου να διευρύνουν τιςπηγές από τις οποίες αντλούν ρευστότητα,ώστε σταδιακά να απεξαρτηθούν από τη χρη-µατοδότηση της κεντρικής τράπεζας. Επίσης,καταγράφουν τις ποσοτικές εκτιµήσεις τουςγια τις διαθέσιµες πηγές χρηµατοδότησης. Ταπρώτα σχέδια έχουν ήδη υποβληθεί και αξιο-λογούνται.

Επιπλέον, ιδιαίτερη έµφαση δίδεται στη δια-χείριση των προβληµατικών στοιχείων ενερ-γητικού των τραπεζών. Στο πλαίσιο των ανω-τέρω, οι τράπεζες υπέβαλαν στην Τράπεζα τηςΕλλάδος τη στρατηγική τους σχετικά µε τηδιαχείριση των προβληµατικών δανείων, ώστενα αξιολογηθούν από κοινού εναλλακτικοίτρόποι χειρισµού των εν λόγω στοιχείων καινα εξευρεθεί η πλέον βιώσιµη λύση, σε µακρο-πρόθεσµο ορίζοντα. Είναι θετικό ότι οι τρά-πεζες, εκµεταλλευόµενες και τις νέες δυνα-τότητες που δηµιουργήθηκαν ως αποτέλεσµατων συγχωνεύσεων, έχουν αρχίσει να υλο-ποιούν έναν πιο κεντροποιηµένο τρόπο δια-χείρισης των προβληµατικών δανείων. Παράλ-ληλα, αναφορικά µε τη διαχείριση των προ-βληµατικών δανείων των υπό εκκαθάριση τρα-πεζών, έχει ήδη συσταθεί και λειτουργεί ανε-ξάρτητη ειδική επιτροπή, ώστε η διαχείρισηκαι αυτών των απαιτήσεων να γίνεται µεσυντονισµένο και οµοιόµορφο τρόπο. Τέλος,

είναι σηµαντικό να αποφευχθεί η δηµιουργίανέων προβληµατικών στοιχείων µε τη διακοπήτης τακτικής εξυπηρέτησης δανείων που είναιεπί του παρόντος ενήµερα. Γι’ αυτό το λόγο,οι τράπεζες πρέπει να εντείνουν την προσπά-θεια εντοπισµού των αρνητικών εξελίξεων σεπρώιµο στάδιο και να τις αντιµετωπίζουνεγκαίρως και σύµφωνα µε την οικονοµικήκατάσταση των πιστούχων.

10 Η ΑΓΟΡΑ Ι∆ΙΩΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

Στο τέλος Σεπτεµβρίου 2013, η ασφαλιστικήαγορά στην Ελλάδα περιλάµβανε εβδοµήνταδύο (72) ασφαλιστικές επιχειρήσεις µε καθε-στώς εγκατάστασης, µε συνολικό ενεργητικόύψους 14,9 δισεκ. ευρώ. Σε όρους παραγωγήςασφαλίστρων, το µερίδιο αγοράς των ελληνι-κών ανώνυµων εταιριών ανέρχεται σε 51,8%,των θυγατρικών οµίλων κρατών-µελών της ΕΕσε 42,1%, των υποκαταστηµάτων τρίτωνχωρών και των υποκαταστηµάτων κρατών-µελών της ΕΕ σε 6,1%. Όσον αφορά το βαθµόσυγκέντρωσης ως προς την παραγωγή ασφα-λίστρων, οι 5 και 10 µεγαλύτερες επιχειρήσειςκατέχουν το 72,9% και 91,2% της αγοράς στιςασφαλίσεις ζωής και το 36,9% και 62,3% στιςασφαλίσεις κατά ζηµιών, αντίστοιχα.

Την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013,κύρια χαρακτηριστικά της ασφαλιστικήςαγοράς ήταν η µείωση για δεύτερη συνεχήχρονιά της παραγωγής ασφαλίστρων και ησυνέχιση των αυξήσεων µετοχικού κεφαλαίου,τo ύψος των οποίων κατά την επισκοπούµενηπερίοδο ανήλθε σε 200 εκατ. ευρώ.

Αναφορικά µε άλλα µεγέθη, τα έσοδα απόπάσης φύσεως ασφάλιστρα υποχώρησανκατά 9,5% σε σύγκριση µε την αντίστοιχηπερίοδο του 2012 και ανήλθαν σε 3,1 δισεκ.ευρώ, εκ των οποίων το 39,5% προήλθε απόασφαλίσεις ζωής και το 60,5% από ασφαλί-σεις κατά ζηµιών. Ειδικότερα, η µείωση τωνεσόδων από ασφαλίσεις ζωής ήταν της τάξεωςτου 15,0%, ενώ των εσόδων από ασφαλίσειςκατά ζηµιών 5,5%. Το σύνολο των ΤεχνικώνΑποθεµάτων των ασφαλιστικών επιχειρήσεων


KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 110

που εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλά-δος υποχώρησε περαιτέρω και διαµορφώθηκεσε 11,7 δισεκ. ευρώ (Ιαν.-Σεπτ. 2012: 12,0δισεκ. ευρώ). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στιςασφαλίσεις ζωής, εξαιτίας των εξαγορών συµ-βολαίων αλλά και της υποχώρησης της νέαςπαραγωγής.

Tην περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013 ηΤράπεζα της Ελλάδος συνέχισε την πολιτικήεντατικοποίησης των επιτόπιων ελέγχων στιςασφαλιστικές επιχειρήσεις, διενεργώνταςπάνω από 100 επιτόπιους έλεγχους και επι-βάλλοντας τα προβλεπόµενα εποπτικά µέτραστις περιπτώσεις όπου παρατηρήθηκαν απο-κλίσεις από το κανονιστικό πλαίσιο. Παράλ-ληλα, σε τακτά χρονικά διαστήµατα πραγµα-τοποιήθηκαν συναντήσεις µε τις διοικήσειςκαι στελέχη των επιχειρήσεων, όπου και τουςεπισηµάνθηκαν ζητήµατα διοικητικής οργά-νωσης και κανονιστικής συµµόρφωσης, µεέµφαση στην προετοιµασία της σταδιακήςπροσαρµογής των πρακτικών της αγοράς καιτης εσωτερικής οργάνωσης των εταιριών στιςαπαιτήσεις της Οδηγίας “Φερεγγυότητα ΙΙ”.

Στο πλαίσιο της προετοιµασίας για την υιο-θέτηση της επερχόµενης οδηγίας “Φερεγγυό-τητα ΙΙ” (“Solvency II”), από την 1η Ιανουα-ρίου 2016, συνεχίστηκε και κατά το 2013 ησυµµετοχή της Τράπεζας της Ελλάδος στοσχεδιασµό και την υλοποίηση πανευρωπαϊκώνασκήσεων ποσοτικών επιπτώσεων. Συγκεκρι-µένα, η Τράπεζα της Ελλάδος συµµετείχε, σεσυνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφα-λίσεων και Επαγγελµατικών Συντάξεων(EIOPA), στην πανευρωπαϊκή άσκηση για τηνεκτίµηση των οικονοµικών επιπτώσεων µιαςσειράς τροποποιήσεων που αφορούν προϊόνταµε µακροχρόνιες εγγυήσεις επιτοκίου (Long-Term Guarantees – LTG).

Συνεχίστηκαν επίσης οι εργασίες των οκτώΟµάδων Εργασίας, που συστάθηκαν το 2012µε πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος,µε σκοπό την αναβάθµιση της ποιότητας τωνκατάλληλων στατιστικών στοιχείων των επι-χειρήσεων αλλά και τη δηµιουργία κατάλλη-λων αναλογιστικών υποδειγµάτων αποτίµησης

συγκεκριµένων ασφαλιστικών κινδύνων. Σεσυνεργασία µε τις ασφαλιστικές εταιρίες,πραγµατοποιήθηκε ο σχεδιασµός και η ανά-πτυξη των λογισµικών για την παραγωγή τωνστατιστικών στοιχείων και την υποστήριξη τωνεν λόγω υποδειγµάτων και οριστικοποιήθηκανοι σχετικές εκθέσεις.

Εκτός από τα µέτρα ενδιάµεσης εφαρµογήςτης Οδηγίας “Φερεγγυότητα ΙΙ”, οι ρυθµιστι-κές παρεµβάσεις της Τράπεζας της Ελλάδοςεπεκτάθηκαν και στον κλάδο της ασφαλιστι-κής διαµεσολάβησης, µε την έκδοση των Απο-φάσεων Εκτελεστικής Επιτροπής αριθ. 30 και31/30.9.2013 (ΦΕΚ Β’ 2556). Με την Απόφαση30/2013 για τη “Ρύθµιση θεµάτων διοικητικήςκαι λογιστικής οργάνωσης των ασφαλιστικώνεπιχειρήσεων, ιδία δε αναφορικά µε την εµπο-ρική πολιτική, την πρόσκτηση εργασιών και τασυναφή µε αυτήν δίκτυα, καθώς και την παρα-κολούθηση της παραγωγής, της είσπραξηςασφαλίστρων και της απόδοσης προµηθειών,και συναφείς κανόνες ∆εοντολογίας” οιασφαλιστικές επιχειρήσεις υποχρεούνται,µεταξύ άλλων, να υιοθετήσουν και να εφαρ-µόσουν εµπορική πολιτική, κανονισµό πωλή-σεων και πολιτική διαχείρισης παραγωγής καιείσπραξης ασφαλίστρου, το ελάχιστο περιε-χόµενο των οποίων καθορίζει η Απόφαση.Επίσης, περιγράφονται οι θεµελιώδεις αρχέςπου πρέπει να διέπουν τις συναλλαγές τωνασφαλιστικών επιχειρήσεων µε τους ασφαλι-στικούς διαµεσολαβητές, ενώ επιβάλλονταισυγκεκριµένες υποχρεώσεις τήρησης αρχείωνκαι υποβολής αναφορών στην εποπτική αρχή.Η Απόφαση 31/2013 “Κανονισµός Συµπερι-φοράς των (Αντ)ασφαλιστικών ∆ιαµεσολα-βητών” περιγράφει τα πρότυπα ενηµέρωσηςκαι επαγγελµατικής συµπεριφοράς που πρέ-πει να τηρούν οι ασφαλιστικοί διαµεσολαβη-τές κατά την προώθηση ασφαλιστικών προϊό-ντων, τόσο έναντι του πελάτη όσο και έναντιτων άλλων διαµεσολαβητών και των ασφαλι-στικών επιχειρήσεων. Η Απόφαση περιέχειενδεικτική περιπτωσιολογία αθέµιτων ήπαραπλανητικών πράξεων και πρακτικών καιπροβλέπει την επιβολή διοικητικών κυρώσεωνεις βάρος όσων ασφαλιστικών διαµεσολαβη-τών µετέρχονται τις πρακτικές αυτές. Επίσης,


KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 111

από την έναρξη ισχύος της εν λόγω Απόφα-σης, καταργείται το Π.∆. 298/86 (ΦΕΚ Α’ 133)“∆ικαιώµατα και υποχρεώσεις ασφαλιστικώνπρακτόρων και παραγωγών ασφαλίσεων καιΚανονισµός Συµπεριφοράς για την άσκησητου επαγγέλµατος αυτών”, που προέβλεπε ότιοι ασφαλιστικοί πράκτορες µπορούν να παρα-κρατούν το εισπραχθέν από τους πελάτεςασφάλιστρο για ένα δίµηνο, και σε ό,τι αφοράτους χρόνους απόδοσης των ασφαλίστρωνεφαρµόζεται πλέον η διάταξη του άρθρου 33παρ. 2 του Ν.∆. 400/1970. Οι αποφάσεις τίθε-νται σε ισχύ από 1.1.2014.

Παράλληλα µε την αλλαγή του κανονιστικούπλαισίου για την ασφαλιστική διαµεσολάβηση,η Τράπεζα της Ελλάδος πραγµατοποιεί ήδηέναν πρώτο κύκλο επισκέψεων σε επιχειρή-σεις (αντ)ασφαλιστικής διαµεσολάβησης µεµεγάλη παραγωγή. Σκοπός των συναντήσεωνείναι η γνωριµία µε τους µεγαλύτερους εκπρο-σώπους του κλάδου και η γόνιµη ανταλλαγήαπόψεων και προβληµατισµών, αλλά και ηπροετοιµασία του κλάδου της διαµεσολάβη-σης εν όψει τυπικότερων και εντονότερωνελέγχων το προσεχές διάστηµα.

Εξάλλου, αναφορικά µε το ζήτηµα της προ-στασίας του ασφαλισµένου-καταναλωτή, µετην Πράξη Εκτελεστικής Επιτροπής 3/8.1.2013ενσωµατώθηκαν στην ελληνική έννοµη τάξη οιυπ’ αριθ. πρωτ. EIOPA-BoS-12/069 EL“Κατευθυντήριες Γραµµές για την Εξέταση

Αιτιάσεων από τις Ασφαλιστικές Επιχειρή-σεις” της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων καιΕπαγγελµατικών Συντάξεων, δηµοσιευθείσεςστις 16.11.2012. Με την Πράξη αυτή, οι ασφα-λιστικές επιχειρήσεις υποχρεούνται να δια-θέτουν εγκεκριµένη από το διοικητικό τουςσυµβούλιο πολιτική αλλά και λειτουργία χει-ρισµού αιτιάσεων των ασφαλισµένων τους καικάθε δικαιούχου ασφαλιστικής αποζηµίωσης.Ο επικεφαλής αυτής της λειτουργίας (Υπεύ-θυνος Χειρισµού Αιτιάσεων) οφείλει να πλη-ροί ορισµένα ελάχιστα εχέγγυα ανεξαρτησίας,ώστε να διασφαλίζεται η δίκαιη και αντικει-µενική αντιµετώπιση των αιτιάσεων. Επίσης,προβλέπονται συγκεκριµένες προθεσµίεςαπάντησης στον αιτιώµενο, υποχρέωση τήρη-σης συγκεκριµένων αρχείων αλλά και υποβο-λής σχετικής αναφοράς προς την εποπτικήαρχή. Σκοπός της Πράξης είναι αφενός µεν ηταχύτερη και ουσιαστικότερη εξυπηρέτησητου ασφαλισµένου-καταναλωτή, αφετέρου δεο εντοπισµός από την ίδια την ασφαλιστικήεπιχείρηση των βαθύτερων αιτίων (εσωτερι-κών δυσλειτουργιών) που προκαλούν τιςαιτιάσεις των καταναλωτών, µε στόχο την απο-τελεσµατική τους αντιµετώπιση.

Τέλος, στο πλαίσιο της άσκησης προσοµοίω-σης ακραίων καταστάσεων (stress test) πουδιεξάγει η Τράπεζα της Ελλάδος στα πιστω-τικά ιδρύµατα, αξιολογούνται και οι κεφα-λαιακές απαιτήσεις των ασφαλιστικών εται-ριών που αποτελούν θυγατρικές τραπεζών.


KEF V END13 : 1 12-12-13 08:47 112

20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013Με την Κατευθυντήρια Γραµµή του ∆ιοικητι-κού Συµβουλίου της 20ής Μαρτίου 2013(2013/170/ΕΕ) καθορίστηκε ότι σε προσωρινήβάση δεν θα εφαρµόζεται η ελάχιστη αποδε-κτή από το Ευρωσύστηµα πιστωτική διαβάθ-µιση σε περίπτωση που ως εξασφαλίσεις προ-σφέρονται από τους αντισυµβαλλοµένους τουΕυρωσυστήµατος εµπορεύσιµα χρεόγραφα ταοποία έχει εκδώσει κράτος-µέλος που ακο-λουθεί πρόγραµµα προσαρµογής της Ευρω-παϊκής Ένωσης και του ∆ΝΤ ή χρεόγραφαπου καλύπτονται πλήρως από εγγύησητέτοιου κράτους-µέλους, εκτός εάν το ∆ιοι-κητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ έχει αποφανθεί ότιτο εν λόγω κράτος-µέλος δεν τηρεί τις δεσµεύ-σεις που έχουν τεθεί στο πλαίσιο των προ-γραµµάτων προσαρµογής. Η ΚατευθυντήριαΓραµµή καθορίζει κλίµακα περικοπών απο-τίµησης για τα χρεόγραφα που έχει εκδώσειή εγγυηθεί το Ελληνικό ∆ηµόσιο.

21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα διατηρήσει την παρασχεθείσα έκτακτη χρη-µατοδότηση (Emergency Liquidity Assistance-ELA) προς την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρουµέχρι τις 25 Μαρτίου 2013. Μετά από αυτή τηνηµεροµηνία η χορήγηση έκτακτης χρηµατο-δότησης θα εξαρτηθεί από τη δροµολόγησηπρογράµµατος της ΕΕ και του ∆ΝΤ το οποίοθα διασφαλίζει τη φερεγγυότητα των τραπε-ζών που λαµβάνουν τη χρηµατοδότηση αυτή.

22 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισεότι τραπεζικά οµόλογα (πλην των καλυµµένωνοµολογιών), ακόµη και αν φέρουν κρατικήεγγύηση, δεν θα επιτρέπεται να χρησιµοποιού-νται από τα ίδια τα τραπεζικά ιδρύµατα τα οποίατα έχουν εκδώσει, ως εξασφαλίσεις στις πράξειςνοµισµατικής πολιτικής του Ευρωσυστήµατοςµετά την 1η Μαρτίου 2015. Το ίδιο ισχύει καιστην περίπτωση που οι οµολογίες έχουν εκδο-θεί από οντότητες στενά συνδεδεµένες µε τατραπεζικά ιδρύµατα τα οποία επιθυµούν να τιςχρησιµοποιήσουν ως εξασφαλίσεις.

Επιπρόσθετα, από 1ης Μαρτίου 2015 δεν θαγίνονται αποδεκτές ως εξασφαλίσεις καλυµ-µένες οµολογίες στο κάλυµµα των οποίωνσυµπεριλαµβάνονται τραπεζικά οµόλογα πουφέρουν κρατική εγγύηση αλλά έχουν εκδοθείαπό το ίδιο πιστωτικό ίδρυµα (ή οντότηταστενά συνδεδεµένη µε αυτό) το οποίο τις προ-σκοµίζει στο Ευρωσύστηµα ως εξασφαλίσεις.

Μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2015 οι αντισυµ-βαλλόµενοι του Ευρωσυστήµατος δύνανται ναπροσκοµίζουν ως εξασφαλίσεις οµόλογα ταοποία έχουν εκδώσει οι ίδιοι και φέρουν κρα-τική εγγύηση (αλλά δεν αποτελούν καλυµµέ-νες τραπεζικές οµολογίες) συνολικής αξίαςµέχρι της ονοµαστικής αξίας των οµολόγων σεαυτή την κατηγορία που είχαν χρησιµοποιηθείως εξασφαλίσεις στις 3 Ιουλίου 2012.

2 ΜΑΪΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφά-σισε να µειώσει κατά 25 µονάδες βάσης τοεπιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηµατο-δότησης και κατά 50 µονάδες βάσης το επι-τόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηµατοδό-τησης στο 0,50% και 1,00% αντιστοίχως από8 Μαΐου 2013, ενώ οι καταθέσεις των πιστω-τικών ιδρυµάτων στο Ευρωσύστηµα στο πλαί-σιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεωνπαραµένουν άτοκες.

Επίσης αποφασίστηκε οι πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης να εξακολουθήσουν να διε-ξάγονται µέσω της διαδικασίας των δηµο-πρασιών µε σταθερό επιτόκιο και χωρίς ποσο-τικό περιορισµό για όσο χρόνο κρίνεται ανα-γκαίο, και τουλάχιστον µέχρι τις 8 Ιουλίου2014. Οι πράξεις πιο µακροπρόθεσµης ανα-χρηµατοδότησης µε διάρκεια µία περίοδοτήρησης θα εξακολουθήσουν να πραγµατο-ποιούνται για όσο χρειαστεί και τουλάχιστονµέχρι το τέλος του β’ τριµήνου του 2014 και θαεφαρµόζεται η ίδια διαδικασία (και το ίδιοεπιτόκιο) µε τις πράξεις κύριας αναχρηµατο-δότησης. Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤαποφάσισε επίσης να χορηγηθεί ρευστότηταχωρίς ποσοτικό περιορισµό µέσω των πρά-ξεων τρίµηνης διάρκειας, οι οποίες θα πραγ-


ΜΕΤΡΑ ΝΟΜ ΙΣΜΑΤ ΙΚΗΣ ΠΟΛ Ι Τ Ι ΚΗΣ ΤΟΥΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

END13: 1 11-12-13 09:18 113

µατοποιηθούν στις 31 Ιουλίου, 28 Αυγούστου,25 Σεπτεµβρίου, 30 Οκτωβρίου, 27 Νοεµβρίουκαι 18 ∆εκεµβρίου 2013 και 29 Ιανουαρίου, 26Φεβρουαρίου, 26 Μαρτίου, 30 Απριλίου, 28Μαΐου και 25 Ιουνίου 2014, µε επιτόκιο πουθα υπολογίζεται εκ των υστέρων ως ο µέσοςόρος του επιτοκίου στις πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης οι οποίες θα διεξαχθούνκατά τη διάρκεια των τρίµηνων πράξεων.

Τέλος, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ απο-φάσισε τα εµπορεύσιµα χρεόγραφα τα οποίαέχει εκδώσει ή εγγυηθεί η Κυπριακή ∆ηµο-κρατία να ενταχθούν εκ νέου από τις 9 Μαΐουστις αποδεκτές από το Ευρωσύστηµα εξα-σφαλίσεις. Στα εν λόγω χρεόγραφα θα εφαρ-µόζεται ειδική κλίµακα περικοπών αποτίµη-σης, αλλά δεν θα εφαρµόζεται η ελάχιστηαποδεκτή πιστωτική διαβάθµιση του Ευρω-συστήµατος. Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ βάσισε την απόφαση αυτή στο γεγονόςότι υπεγράφη Μνηµόνιο Συνεννόησης σχετικάµε τις συγκεκριµένες προϋποθέσεις οικονο-µικής πολιτικής για την Κύπρο.

18 ΙΟΥΛΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα αναθεωρήσει το πλαίσιο ελέγχου των κιν-δύνων το οποίο καθορίζει τους κανόνεςκαταλληλότητας και τις περικοπές αποτίµησηςπου εφαρµόζονται στις αποδεκτές για τις πρά-ξεις νοµισµατικής πολιτικής εξασφαλίσεις. Ταπροβλεπόµενα µέτρα συνολικά δεν επιφέρουνµεταβολή στον όγκο των υφιστάµενων διαθέ-σιµων εξασφαλίσεων. Ειδικότερα στη διετήαναθεώρησή του το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ αποφάσισε:

− την επικαιροποίηση των περικοπών αποτί-µησης σε εµπορεύσιµα χρεόγραφα,

− την προσαρµογή των µέτρων ελέγχου τωνκινδύνων όσον αφορά τις καλυµµένες οµολο-γίες όταν χρησιµοποιούνται ως εξασφαλίσειςαπό τον ίδιο τον εκδότη τους,

− την αντικατάσταση της τρέχουσας ελάχιστηςπιστωτικής διαβάθµισης των δύο “AAA” αξιο-

λογήσεων µε δύο “A” για τις έξι κατηγορίεςτίτλων οι οποίοι έχουν εκδοθεί έναντι κατε-χόµενων περιουσιακών στοιχείων (asset-backed securities, ABS) και υπόκεινται σεαπαιτήσεις παροχής λεπτοµερούς πληροφό-ρησης ανά δάνειο, δεδοµένης της ενίσχυσηςτης διαφάνειας και της τυποποίησής τους και

− τη µείωση των περικοπών αποτίµησης πουεφαρµόζονται στους τίτλους οι οποίοι έχουνεκδοθεί έναντι κατεχόµενων περιουσιακώνστοιχείων.

Επιπρόσθετα το ∆ιοικητικό Συµβούλιο απο-φάσισε να προσαρµόσει τα κριτήρια καταλ-ληλότητας και τις περικοπές αποτίµησης πουεφαρµόζονται από τις εθνικές κεντρικές τρά-πεζες σε οµάδες δανειακών απαιτήσεων καισε συγκεκριµένους τύπους πρόσθετων δανει-ακών απαιτήσεων αποδεκτών υπό το προ-σωρινό πλαίσιο εξασφαλίσεων του Ευρωσυ-στήµατος το οποίο θεσπίστηκε το ∆εκέµβριοτου 2011.

9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα ενισχύσει τις απαιτήσεις παροχής πληρο-φόρησης ανά δάνειο για ορισµένους τίτλουςπου έχουν εκδοθεί έναντι ενυπόθηκων στε-γαστικών δανείων και έναντι δανείων προςεπιχειρήσεις µικρού και µεσαίου µεγέθους, οιοποίοι χρησιµοποιούνται ως εξασφαλίσειςστις πράξεις νοµισµατικής πολιτικής τουΕυρωσυστήµατος. Από τις 16 Οκτωβρίου 2013οι τίτλοι που δεν πληρούν τις απαιτήσειςπαροχής πληροφόρησης, για τους οποίους οπάροχος των στοιχείων είτε δεν δικαιολογείτους λόγους µη συµµόρφωσης είτε δεν υπέ-βαλε σχέδιο για την επίτευξη συµµόρφωσης,εν γένει δεν θα γίνονται αποδεκτοί ως εξα-σφαλίσεις από το Ευρωσύστηµα.

16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα παρατείνει τη συµφωνία ανταλλαγής νοµι-σµάτων µε την κεντρική τράπεζα της Αγγλίαςµέχρι τις 30 Σεπτεµβρίου 2014. Η συµφωνία


END13: 1 11-12-13 09:18 114

είχε συναφθεί ως προληπτικό µέτρο στις 17∆εκεµβρίου 2010.

19 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα θεσπίσει συγκεκριµένες απαιτήσεις παρο-χής πληροφόρησης ανά δάνειο για τίτλους οιοποίοι έχουν εκδοθεί ειδικότερα έναντι απαι-τήσεων από πιστωτικές κάρτες, όταν αυτοίχρησιµοποιούνται ως εξασφάλιση στις πράξειςνοµισµατικής πολιτικής του Ευρωσυστήµατος.

10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013Η ΕΚΤ και η κεντρική τράπεζα της Κίνας συµ-φώνησαν την καθιέρωση διµερούς δυνατότηταςανταλλαγής νοµισµάτων για αγορά και επα-ναγορά κινεζικών γιουάν και ευρώ. Η δυνα-τότητα αυτή, που θα έχει ισχύ για τρία έτη,δύναται να φθάσει κατά µέγιστο το ποσό των350 δισεκ. γιουάν (όταν παρέχονται γιουάνστην ΕΚΤ) και το ποσό των 45 δισεκ. ευρώ(όταν παρέχονται ευρώ προς την κεντρική τρά-πεζα της Κίνας). Η δυνατότητα αυτή δόθηκελόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του διµερούςεµπορίου και των επενδύσεων µεταξύ τηςζώνης του ευρώ και της Κίνας, καθώς και γιατη διασφάλιση της σταθερότητας των χρηµα-τοπιστωτικών αγορών. Από την πλευρά τουΕυρωσυστήµατος, η συµφωνία αυτή θα λει-τουργήσει ως µηχανισµός παροχής ρευστότη-τας και θα διασφαλίσει τη συνεχή παροχή κινε-ζικών γιουάν στις τράπεζες της ζώνης του ευρώ.

31 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013Η Τράπεζα του Καναδά, η Τράπεζα τηςΑγγλίας, η Τράπεζα της Ιαπωνίας, η ΕΚΤ, ηΟµοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και ηΕθνική Τράπεζα της Ελβετίας αποφάσισαν τηµετατροπή των υφιστάµενων προσωρινώνδιµερών διευκολύνσεων ανταλλαγής νοµι-σµάτων σε µόνιµες, δηλ. διευκολύνσεις που θαπαραµείνουν σε ισχύ επ’ αόριστον. Οι µόνιµεςδιευκολύνσεις θα συνεχίσουν να λειτουργούνως προληπτικοί ανασταλτικοί µηχανισµοί. Οιπροσωρινές διευκολύνσεις ανταλλαγής νοµι-σµάτων συνέβαλαν στο µετριασµό των εντά-

σεων στις χρηµατοπιστωτικές αγορές και στηνάµβλυνση των επιπτώσεών τους στις οικονο-µικές συνθήκες.

7 NOEMBΡΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα µειώσει κατά 25 µονάδες βάσης το επιτό-κιο των πράξεων κύριας αναχρηµατοδότησηςκαι το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρη-µατοδότησης στο 0,25% και 0,75% αντιστοί-χως από 13 Νοεµβρίου 2013, ενώ οι καταθέ-σεις των πιστωτικών ιδρυµάτων στο Ευρωσύ-στηµα στο πλαίσιο της διευκόλυνσης αποδοχήςκαταθέσεων παραµένουν άτοκες.

Επίσης, αποφασίστηκε οι πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης να εξακολουθήσουν να διε-ξάγονται µέσω της διαδικασίας των δηµο-πρασιών µε σταθερό επιτόκιο και χωρίς ποσο-τικό περιορισµό για όσο χρόνο κρίνεται ανα-γκαίο, τουλάχιστον µέχρι τις 7 Ιουλίου 2015.Οι πράξεις πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµα-τοδότησης µε διάρκεια µία περίοδο τήρησηςθα εξακολουθήσουν να πραγµατοποιούνταιγια όσο χρειαστεί και τουλάχιστον µέχρι τοτέλος του β’ τριµήνου του 2015 και θα εφαρ-µόζεται η ίδια διαδικασία (και το ίδιο επιτό-κιο) µε τις πράξεις κύριας αναχρηµατοδότη-σης. Επίσης, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ αποφάσισε να χορηγηθεί ρευστότηταχωρίς ποσοτικό περιορισµό µέσω των πρά-ξεων τρίµηνης διάρκειας, οι οποίες θα πραγ-µατοποιηθούν στις 30 Ιουλίου, 27 Αυγούστου,24 Σεπτεµβρίου, 29 Οκτωβρίου, 26 Νοεµβρίουκαι 17 ∆εκεµβρίου 2014 και 28 Ιανουαρίου, 25Φεβρουαρίου, 25 Μαρτίου, 29 Απριλίου, 27Μαΐου και 24 Ιουνίου 2015, µε επιτόκιο πουθα υπολογίζεται εκ των υστέρων ως ο µέσοςόρος το επιτοκίου στις πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης οι οποίες θα διεξαχθούνκατά τη διάρκεια των τρίµηνων πράξεων.

22 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα περιορίσει τις αποπληρωµές των τριετώνπράξεων πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατο-δότησης στο τέλος του έτους.


END13: 1 11-12-13 09:18 115

Συνεπώς, η τελευταία αποπληρωµή εντός τουτρέχοντος έτους θα διακανονιστεί στις 23∆εκεµβρίου 2013. Οι αποπληρωµές θα ξεκι-νήσουν εκ νέου το 2014 µε ηµεροµηνία δια-

κανονισµού στις 15 Ιανουαρίου. Οι αποπλη-ρωµές που είχαν προγραµµατιστεί προσωρινάγια τις 30 ∆εκεµβρίου 2013 και τις 8 Ιανουα-ρίου 2014 δεν θα λάβουν χώρα.


END13: 1 11-12-13 09:18 116


ΣΤΑΤ Ι Σ Τ Ι ΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 117


STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 118


1 ∆είκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες 121

2 Iσοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών 122

3 Ελλάδα: ανάλυση καταθέσεων των εγχώριων επιχειρήσεων και νοικοκυριών στα λοιπά ΝΧΙ,

κατά νόµισµα και κατά κατηγορία 123

4 Αποδόσεις οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου 124

5 Χρηµατοδότηση του εγχώριου ιδιωτικού τοµέα κατά κλάδο δραστηριότητας από τα εγχώρια ΝΧΙ 125

6 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων καταθέσεων σε ευρώ από κατοίκους της ζώνης του ευρώ 126

7 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων δανείων σε ευρώ προς κατοίκους της ζώνης του ευρώ 127

Π Ι ΝΑΚΕΣ

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 119


STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 120


Πίνακας 1 ∆είκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ.

Περίοδος

∆ΤΚ (Γενικός) Αγαθά Υπηρεσίες∆ΤΚ χωρίς νωπά οπωρο-κηπευτικά και καύσιµα

∆ΤΚ χωρίς είδη διατρο-φής και καύσιµα

∆είκτης(2009=100)

Εκατο-στιαία

µεταβολήέναντι

προηγούµε-νου έτους

∆είκτης(2009=100)




∆είκτης(2009=100)




∆είκτης(2009=100)




∆είκτης(2009=100)




2009 100,0 1,2 100,0 -0,5 100,0 3,6 100,0 2,4 100,0 2,6

2010 104,7 4,7 105,6 5,6 103,6 3,6 103,0 3,0 103,4 3,4

2011 108,2 3,3 110,0 4,2 105,9 2,3 104,6 1,5 104,8 1,3

2012 109,8 1,5 112,5 2,2 106,5 0,5 105,0 0,3 104,9 0,1

2012 I 108,7 2,0 110,0 2,5 106,9 1,4 104,1 0,9 103,9 0,6

II 110,7 1,5 113,9 2,0 106,7 0,9 106,0 0,7 106,2 0,5

III 109,0 1,3 111,0 1,9 106,6 0,6 104,3 0,3 104,1 0,1

IV 110,9 1,1 115,0 2,5 105,7 -0,7 105,5 -0,5 105,5 -0,7

2013 I 108,7 0,0 111,5 1,3 105,2 -1,6 102,7 -1,3 102,3 -1,5

II 110,2 -0,5 114,7 0,7 104,5 -2,1 104,5 -1,5 104,4 -1,7

III 107,9 -1,0 111,2 0,2 103,8 -2,6 102,2 -2,0 101,7 -2,3

2011 Ιαν. 106,3 5,2 107,1 6,8 105,3 3,2 103,3 2,7 103,4 2,7

Φεβρ. 104,9 4,4 104,4 5,1 105,5 3,5 101,5 2,1 101,3 2,1

Μάρτ. 108,3 4,5 110,5 5,9 105,6 2,8 104,7 2,6 105,1 2,7

Απρ. 109,0 3,9 111,6 5,1 105,7 2,5 105,1 2,1 105,5 2,1

Μάιος 109,2 3,3 111,9 4,1 105,7 2,3 105,3 1,5 105,7 1,4

Ιούν. 109,0 3,3 111,5 4,3 105,7 2,2 105,3 1,6 105,7 1,4

Ιούλ. 107,4 2,4 108,8 3,0 105,8 1,7 103,8 0,6 103,7 0,2

Αύγ. 105,9 1,7 106,1 1,7 105,8 1,6 102,2 0,0 101,9 -0,6

Σεπτ. 109,4 3,1 111,9 3,9 106,4 2,0 106,0 1,6 106,3 1,3

Οκτ. 109,6 3,0 112,1 3,9 106,4 1,9 106,0 1,4 106,3 1,0

Νοέµ. 109,7 2,9 112,4 3,9 106,4 1,8 106,1 1,3 106,3 0,9

∆εκ. 109,6 2,4 112,0 2,9 106,6 1,9 106,0 1,1 106,1 0,6

2012 Ιαν. 108,7 2,3 110,0 2,7 107,2 1,8 104,6 1,3 104,4 1,0

Φεβρ. 107,1 2,1 107,3 2,8 106,8 1,2 102,4 0,9 101,9 0,6

Μάρτ. 110,1 1,7 112,8 2,1 106,8 1,1 105,2 0,5 105,3 0,2

Απρ. 111,1 1,9 114,5 2,6 106,7 1,0 106,1 0,9 106,3 0,7

Μάιος 110,7 1,4 113,9 1,8 106,7 0,9 106,0 0,7 106,2 0,4

Ιούν. 110,4 1,3 113,3 1,6 106,7 0,9 106,0 0,6 106,2 0,4

Ιούλ. 108,9 1,3 110,7 1,7 106,7 0,8 104,4 0,6 104,3 0,5

Αύγ. 107,8 1,7 108,6 2,4 106,8 0,9 102,7 0,5 102,2 0,4

Σεπτ. 110,4 0,9 113,7 1,7 106,3 -0,1 105,7 -0,3 105,8 -0,5

Οκτ. 111,3 1,6 115,6 3,1 106,0 -0,4 105,7 -0,3 105,7 -0,5

Νοέµ. 110,8 1,0 114,7 2,1 105,9 -0,5 105,5 -0,5 105,5 -0,7

∆εκ. 110,5 0,8 114,6 2,3 105,4 -1,2 105,3 -0,6 105,3 -0,8

2013 Ιαν. 109,0 0,2 111,8 1,6 105,5 -1,6 103,3 -1,2 103,0 -1,4

Φεβρ. 107,2 0,1 108,8 1,4 105,1 -1,6 101,0 -1,4 100,2 -1,6

Μάρτ. 109,9 -0,2 113,9 1,0 104,9 -1,7 103,9 -1,2 103,8 -1,4

Απρ. 110,4 -0,6 115,0 0,4 104,7 -1,9 104,7 -1,2 104,7 -1,4

Μάιος 110,2 -0,4 114,7 0,7 104,6 -1,9 104,5 -1,4 104,4 -1,6

Ιούν. 109,9 -0,4 114,6 1,1 104,1 -2,4 104,1 -1,7 104,1 -1,9

Ιούλ. 108,1 -0,7 111,4 0,7 104,0 -2,5 102,3 -2,0 101,9 -2,3

Αύγ. 106,4 -1,3 108,4 -0,2 103,9 -2,7 100,5 -2,1 99,7 -2,5

Σεπτ. 109,2 -1,1 113,8 0,1 103,4 -2,8 103,7 -1,9 103,6 -2,1

Οκτ. 109,1 -2,0 113,9 -1,5 103,2 -2,6 103,8 -1,8 103,7 -1,9

Νοέµ. 107,6 -2,9 111,3 -3,0 103,1 -2,7 102,5 -2,9 102,1 -3,3

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 121


Πίνακας 2 Iσοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών


Ιανουάριος-∆εκέµβριος Ιανουάριος-Σεπτέµβριος

2010 2011 2012 2011 2012 2013

Ι ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ (Ι.Α+Ι.Β+Ι.Γ+Ι.∆)Ι.Α ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ (Ι.Α.1– Ι.Α.2)

Ισοζύγιο καυσίµωνΕµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµαΙσοζύγιο πλοίωνΕµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοίαΙ.Α.1 Εξαγωγές αγαθών

ΚαύσιµαΠλοία (εισπράξεις)Λοιπά αγαθά

Ι.Α.2 Εισαγωγές αγαθώνΚαύσιµαΠλοία (πληρωµές)Λοιπά αγαθά

Ι.Β ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (Ι.Β.1– Ι.Β.2)Ι.Β.1 Εισπράξεις

ΤαξιδιωτικόΜεταφορέςΛοιπές υπηρεσίες

Ι.Β.2 ΠληρωµέςΤαξιδιωτικόΜεταφορέςΛοιπές υπηρεσίες

Ι.Γ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΩΝ (Ι.Γ.1– Ι.Γ.2)Ι.Γ.1 Εισπράξεις

Αµοιβές, µισθοίΤόκοι, µερίσµατα, κέρδη

Ι.Γ.2 ΠληρωµέςΑµοιβές, µισθοίΤόκοι, µερίσµατα, κέρδη

Ι.∆ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ (Ι.∆.1– Ι.∆.2)Ι.∆.1 Εισπράξεις

Γενική κυβέρνηση (κυρίως εισπράξεις από ΕΕ)Λοιποί τοµείς (µεταναστευτικά εµβάσµατα κ.λπ.)

Ι.∆.2 ΠληρωµέςΓενική κυβέρνηση (κυρίως πληρωµές προς ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ (ΙΙ.1– ΙΙ.2)ΙΙ.1 Εισπράξεις

Γενική κυβέρνηση (κυρίως εισπράξεις από ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙ.2 ΠληρωµέςΓενική κυβέρνηση (κυρίως πληρωµές προς ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙΙ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ (I+II)

ΙV ΙΣΟΖΥΓΙΟ XΡΗΜ/ΚΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ (IV.A+IV.B+IV.Γ+IV.∆)ΙV.Α ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ 1

Κατοίκων στο εξωτερικόΜη κατοίκων στην Ελλάδα

ΙV.Β ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΟΥ 1

ΑπαιτήσειςΥποχρεώσεις

ΙV.Γ ΛΟΙΠΕΣ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ 1

ΑπαιτήσειςΥποχρεώσεις(∆άνεια γενικής κυβέρνησης)

ΙV.∆ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ∆ΙΑΘΕΣΙΜΩΝ2

V ΤΑΚΤΟΠΟΙΗΤΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑΥΨΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ∆ΙΑΘΕΣΙΜΩΝ3

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 (+) καθαρή εισροή, (-) καθαρή εκροή.2 (+) µείωση, (-) αύξηση.3 Aπό την ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ τον Ιανουάριο του 2001, τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα, σύµφωνα µε τον ορισµό της Ευρωπαϊκής Κεντρι-κής Τράπεζας, περιλαµβάνουν µόνο το νοµισµατικό χρυσό, τη “συναλλαγµατική θέση” στο ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, τα “ειδικά τραβηκτικά δικαιώµατα”και τις απαιτήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος σε ξένο νόµισµα έναντι κατοίκων χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ. Αντίθετα, δεν περιλαµβάνουν τις απαιτή-σεις σε ευρώ έναντι κατοίκων χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, τις απαιτήσεις σε συνάλλαγµα και σε ευρώ έναντι κατοίκων χωρών της ζώνης του ευρώ καιτη συµµετοχή της Τράπεζας της Ελλάδος στο κεφάλαιο και στα συναλλαγµατικά διαθέσιµα της ΕΚΤ.

-22.506,0 -20.633,5 -4.615,0 -14.738,0 -2.806,1 2.553,7-28.279,6 -27.229,1 -19.619,0 -20.991,2 -15.651,8 -12.893,0

-8.627,2 -11.126,9 -10.220,0 -8.422,1 -8.165,0 -6.017,3-19.652,4 -16.102,1 -9.399,1 -12.569,1 -7.486,8 -6.875,7

-3.621,2 -3.261,2 -1.042,6 -2.606,7 -829,4 -932,6-16.031,2 -12.840,9 -8.356,4 -9.962,4 -6.657,4 -5.943,017.081,5 20.230,6 22.020,6 15.053,6 16.090,9 16.842,2

4.950,0 6.187,7 7.426,4 4.583,4 5.471,6 6.110,2798,7 754,7 737,8 662,3 603,4 350,4

11.332,8 13.288,2 13.856,5 9.807,8 10.015,9 10.381,645.361,0 47.459,6 41.639,7 36.044,8 31.742,7 29.735,113.577,1 17.314,6 17.646,3 13.005,5 13.636,6 12.127,5

4.419,9 4.015,9 1.780,4 3.269,0 1.432,8 1.283,027.364,0 26.129,1 22.213,0 19.770,2 16.673,3 16.324,613.248,5 14.629,6 15.138,9 12.031,4 12.920,6 14.219,428.477,8 28.609,2 27.526,4 22.749,7 22.281,9 22.478,3

9.611,3 10.504,7 10.442,5 9.333,7 9.359,8 10.704,315.418,4 14.096,6 13.287,4 10.547,7 10.185,4 9.050,2

3.448,1 4.007,9 3.796,5 2.868,3 2.736,7 2.723,715.229,4 13.979,6 12.387,4 10.718,2 9.361,3 8.258,8

2.156,0 2.266,5 1.843,9 1.790,2 1.450,1 1.393,38.155,4 7.234,4 6.328,0 5.556,9 4.749,6 4.185,94.917,9 4.478,7 4.215,5 3.371,1 3.161,5 2.679,7

-7.673,8 -8.594,8 -1.566,4 -6.431,0 -1.637,8 -2.434,34.009,3 3.322,1 3.832,2 2.426,1 2.861,2 2.671,3

199,7 188,0 200,8 138,1 145,8 155,43.809,6 3.134,1 3.631,4 2.288,0 2.715,4 2.515,9

11.683,1 11.916,9 5.398,6 8.857,1 4.499,1 5.105,6377,6 470,0 468,0 340,2 350,4 344,8

11.305,5 11.447,0 4.930,7 8.516,8 4.148,7 4.760,8198,9 560,8 1.431,5 652,8 1.562,9 3.661,5

4.654,3 4.435,0 5.125,6 3.705,5 4.503,0 6.323,93.188,5 3.254,9 4.060,2 2.806,4 3.688,3 5.318,91.465,8 1.180,1 1.065,4 899,1 814,6 1.005,14.455,4 3.874,2 3.694,1 3.052,7 2.940,1 2.662,42.860,4 2.485,4 2.647,9 1.935,3 2.096,7 2.079,01.595,0 1.388,8 1.046,2 1.117,4 843,4 583,42.071,5 2.671,8 2.327,6 1.152,1 1.582,7 2.782,32.356,2 2.932,7 2.564,6 1.342,1 1.757,2 3.039,42.239,3 2.798,5 2.486,0 1.238,4 1.698,8 2.977,8

116,9 134,2 78,6 103,7 58,4 61,7284,7 260,8 237,1 190,0 174,4 257,1

15,8 12,7 13,7 10,3 12,2 3,7268,9 248,1 223,3 179,7 162,3 253,4

-20.434,5 -17.961,7 -2.287,5 -13.585,9 -1.223,4 5.336,0

20.853,9 17.838,1 2.658,2 14.777,4 2.561,2 -4.316,5-927,0 -452,6 827,1 -1.962,1 897,5 943,1

-1.176,2 -1.274,9 -527,3 -1.234,8 -232,9 709,2249,2 822,3 1.354,3 -727,3 1.130,4 233,9

-20.855,0 -19.778,3 -99.903,9 -16.944,5 -75.584,1 -7.497,713.278,7 4.139,0 -58.086,1 3.473,5 -39.225,8 1.156,0

-34.133,6 -23.917,3 -41.817,8 -20.417,9 -36.358,2 -8.653,742.538,8 38.050,0 101.744,1 33.778,0 77.262,8 2.296,1

7.658,7 7.638,7 13.863,4 146,8 13.190,9 15.626,434.880,2 30.411,3 87.880,7 33.631,2 64.071,9 -13.330,329.978,2 39.873,9 109.093,9 32.045,7 75.124,9 30.624,3

97,0 19,0 -9,0 -94,0 -15,0 -58,0-419,4 123,6 -370,8 -1.191,5 -1.337,9 -1.019,4

4.777,0 5.332,0 5.500,0 4.409,0 5.941,0 4.559,0

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 122


Πίνακας 3 Ελλάδα: ανάλυση καταθέσεων των εγχώριων επιχειρήσεων και νοικοκυριών στα λοιπά ΝΧΙ,1

κατά νόµισµα και κατά κατηγορία

(υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα)

Τέλοςπεριόδου

Σύνολοκαταθέσεων

Ανάλυση κατά νόµισµα Ανάλυση κατά κατηγορία

Καταθέσειςσε ευρώ2

Καταθέσειςσε λοιπά

νοµίσµατα Όψεως2 Ταµιευτηρίου Προθεσµίας

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Τα λοιπά Νοµισµατικά Χρηµατοπιστωτικά Ιδρύµατα (λοιπά ΝΧΙ) περιλαµβάνουν τα πιστωτικά ιδρύµατα (εκτός από την Τράπεζα της Ελλάδος) και τα αµοι-βαία κεφάλαια χρηµαταγοράς.2 Περιλαµβάνεται και το ηλεκτρονικό χρήµα.

2008 227.253 200.638 26.615 21.827 67.328 138.0982009 237.341 217.257 20.084 26.140 75.811 135.3902010 209.521 191.988 17.533 22.865 66.706 119.9512011 174.137 160.789 13.348 19.601 53.439 101.0972012 161.373 149.975 11.398 18.173 44.844 98.3572010 Ιαν. 232.889 212.593 20.296 24.210 75.628 133.051

Φεβρ. 229.685 210.105 19.580 23.797 74.853 131.035Μάρτ. 227.649 209.164 18.485 23.494 74.292 129.863Απρ. 222.577 204.905 17.672 23.353 72.943 126.280Μάιος 220.106 201.634 18.472 23.058 72.069 124.979Ιούν. 216.766 197.432 19.334 24.374 70.595 121.797Ιούλ. 212.253 194.139 18.114 22.525 69.797 119.932Αύγ. 213.003 194.153 18.850 22.217 69.371 121.415Σεπτ. 212.903 195.238 17.665 23.619 67.785 121.499Οκτ. 211.515 194.029 17.486 22.398 67.813 121.303Νοέµ. 209.128 190.743 18.385 22.524 66.082 120.522∆εκ. 209.521 191.988 17.533 22.865 66.706 119.951

2011 Ιαν. 205.438 188.543 16.895 22.063 65.552 117.823Φεβρ. 202.815 186.494 16.321 21.057 64.428 117.330Μάρτ. 199.086 183.277 15.809 20.829 62.102 116.156Απρ. 196.678 181.243 15.435 20.098 62.080 114.499Μάιος 191.815 176.699 15.116 20.333 60.569 110.914Ιούν. 188.108 174.095 14.013 21.071 59.446 107.592Ιούλ. 187.143 173.435 13.708 19.941 58.552 108.649Αύγ. 188.574 174.786 13.788 20.211 58.493 109.871Σεπτ. 183.128 169.563 13.565 19.615 56.210 107.304Οκτ. 176.323 163.782 12.541 19.202 54.699 102.422Νοέµ. 172.759 160.232 12.527 18.695 53.236 100.828∆εκ. 174.137 160.789 13.348 19.601 53.439 101.097

2012 Ιαν. 168.873 156.194 12.679 17.468 52.178 99.227Φεβρ. 164.308 152.079 12.229 17.014 50.621 96.673Μάρτ. 165.283 152.988 12.295 16.593 49.077 99.613Απρ. 165.877 153.387 12.490 17.230 49.317 99.330Μάιος 157.367 145.599 11.768 16.679 48.459 92.229Ιούν. 150.513 139.435 11.078 15.982 46.543 87.988Ιούλ. 153.825 142.488 11.336 16.174 46.129 91.522Αύγ. 153.328 142.185 11.143 15.490 45.545 92.292Σεπτ. 154.246 143.326 10.920 15.949 45.154 93.143Οκτ. 155.190 144.231 10.959 15.830 44.533 94.827Νοέµ. 155.816 144.912 10.904 15.997 43.718 96.100∆εκ. 161.373 149.975 11.398 18.173 44.844 98.357

2013 Ιαν. 160.897 150.354 10.543 16.014 43.590 101.293Φεβρ. 163.948 153.044 10.904 15.813 43.509 104.625Μάρτ. 163.954 153.252 10.703 16.155 43.417 104.382Απρ. 162.177 152.438 9.739 16.789 43.492 101.896Μάιος 163.300 153.477 9.822 16.979 43.298 103.023Ιούν. 162.563 152.854 9.709 17.455 43.533 101.575Ιούλ. 162.275 152.725 9.550 17.467 44.028 100.780Αύγ. 162.050 152.444 9.606 17.523 44.428 100.099Σεπτ. 161.201 151.934 9.267 18.007 44.131 99.063Οκτ. 160.230 150.963 9.267 17.531 43.833 98.866

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 123


Πίνακας 4 Αποδόσεις οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου)

Περίοδος 3 ετών 5 ετών 7 ετών 10 ετών 15 ετών 20 ετών 30 ετών

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Στις 12 Μαρτίου 2012 άρχισε η διαπραγµάτευση των νέων ελληνικών οµολόγων µετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των παλαιών ελληνικών οµολόγωνστο πλαίσιο του PSI.

2008 4,27 4,51 4,54 4,80 5,18 5,30

2009 3,12 4,22 4,49 5,17 5,61 5,83

2010 9,39 9,34 9,51 9,09 8,89 8,07

2011 26,18 22,88 18,97 15,75 12,97 10,72

2012 22,50 20,23 19,04 17,84

2010 Ιαν. 4,72 5,40 5,61 6,02 6,50 6,36

Φεβρ. 5,92 6,30 6,21 6,46 6,58 6,47

Μάρτ. 5,51 5,84 5,83 6,24 6,45 6,47

Απρ. 7,91 7,87 7,87 7,83 7,46 7,08

Μάιος 8,28 8,59 8,39 7,97 8,28 7,69

Ιούν. 9,41 9,50 9,57 9,10 9,68 9,11

Ιούλ. 11,17 10,85 10,94 10,34 10,34 9,08

Αύγ. 11,65 11,33 11,18 10,70 10,36 9,00

Σεπτ. 11,63 11,65 11,76 11,34 10,49 8,89

Οκτ. 9,64 9,64 10,13 9,57 9,41 8,39

Νοέµ. 13,08 12,27 12,91 11,52 10,35 9,13

∆εκ. 13,75 12,89 13,66 12,01 10,75 9,15

2011 Ιαν. 13,78 12,94 13,32 11,73 10,58 8,89

Φεβρ. 13,40 13,04 13,18 11,40 10,14 8,64

Μάρτ. 15,33 15,49 14,37 12,44 10,57 8,87

Απρ. 19,11 18,04 16,30 13,86 11,27 9,40

Μάιος 24,28 20,87 17,86 15,94 13,19 10,52

Ιούν. 26,48 22,83 19,04 16,69 13,97 11,54

Ιούλ. 28,96 24,37 19,66 16,15 13,73 10,98

Αύγ. 26,74 24,43 19,68 15,90 13,19 10,06

Σεπτ. 31,51 28,88 22,27 17,78 13,97 10,08

Οκτ. 34,61 29,53 22,59 18,04 14,16 11,00

Νοέµ. 34,08 29,31 22,50 17,92 14,20 13,76

∆εκ. 45,88 34,85 26,90 21,14 16,71 14,85

2012 Ιαν. 68,08 47,04 41,84 25,91 20,10 16,91

Φεβρ. 77,65 50,35 44,05 29,24 21,51 17,28

Μάρτ.1 19,06 17,91 16,90 15,59

Απρ. 21,48 20,18 18,63 17,11

Μάιος 26,90 24,50 22,59 21,37

Ιούν. 27,82 25,36 24,32 23,09

Ιούλ. 25,82 24,58 23,39 22,26

Αύγ. 24,34 22,73 21,10 20,33

Σεπτ. 20,91 20,30 18,96 18,54

Οκτ. 17,96 17,34 16,79 15,98

Νοέµ. 17,20 15,85 15,62 14,50

∆εκ. 13,33 12,37 12,13 11,18

2013 Ιαν. 11,10 10,66 10,28 9,51

Φεβρ. 10,95 10,63 10,39 9,42

Μάρτ. 11,38 11,35 10,89 9,88

Απρ. 11,58 11,60 10,85 9,87

Μάιος 9,07 9,48 9,03 8,42

Ιούν. 10,07 10,19 9,59 9,06

Ιούλ. 10,53 11,06 10,37 9,44

Αύγ. 10,01 10,47 10,13 9,25

Σεπτ. 10,15 10,53 10,11 9,21

Οκτ. 8,74 9,16 9,03 8,43

Νοέµ. 8,41 8,90 8,89 8,38

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 124


Πίνακας 5 Χρηµατοδότηση του εγχώριoυ ιδιωτικού τοµέα κατά κλάδο δραστηριότητας από ταεγχώρια ΝΧΙ1,2

(υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα)

Τέλοςπεριόδου

Γενικόσύνολο

ΕπιχειρήσειςΕλεύθε-

ροι επαγ-γελµα-

τίες,αγρότες,ατοµικέςεπιχειρή-

σεις

Iδιώτες και ιδιωτικάµη κερδοσκοπικά ιδρύµατα

Σύνολο

Μη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις Λοιπάχρηµ/τι-κά ιδρύ-

µατα καιασφαλι-

στικέςεπιχ/σεις Σύνολο

Στεγα-στικά

Κατανα-λωτικά ΛοιπάΣύνολο

εκ των οποίων

Βιοµη-χανία Εµπόριο Ναυτιλία

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Στα υπόλοιπα περιλαµβάνονται τα δάνεια, οι τοποθετήσεις των ΝΧΙ σε εταιρικά οµόλογα, τα τιτλοποιηµένα δάνεια καθώς και τα τιτλοποιηµένα εταιρικάοµόλογα.2 Από τον Ιούνιο του 2010 τα δάνεια προς ελεύθερους επαγγελµατίες, αγρότες και ατοµικές επιχειρήσεις αποτελούν χωριστή κατηγορία και δεν περιλαµ-βάνονται πλέον στα δάνεια προς τις επιχειρήσεις.

2008 249.661 132.458 124.132 24.873 32.985 10.228 8.326 - 117.203 77.700 36.435 3.0682009 249.677 130.043 123.821 22.790 33.519 10.031 6.222 - 119.635 80.559 36.044 3.0322010 257.846 123.244 116.514 24.269 25.355 17.498 6.730 16.483 118.119 80.507 35.081 2.5322011 248.535 120.126 113.045 23.405 24.687 18.008 7.081 15.359 113.050 78.393 32.985 1.6722012 227.655 107.335 100.758 22.162 22.168 12.442 6.577 13.790 106.530 74.634 30.236 1.6602010 Ιαν. 250.167 130.610 124.477 22.964 33.407 10.350 6.133 119.557 80.704 35.876 2.977

Φεβρ. 251.173 131.520 124.916 23.031 33.182 10.618 6.604 119.653 80.878 35.792 2.984Μάρτ. 251.062 131.392 125.192 23.042 33.202 10.701 6.201 119.669 81.173 35.490 3.007Απρ. 250.982 131.529 124.844 22.992 33.103 10.686 6.685 119.453 81.125 35.326 3.002Μάιος 252.072 132.718 126.164 23.060 33.087 11.729 6.554 119.355 81.110 35.194 3.050Ιούν. 260.352 126.525 120.823 25.423 26.724 19.340 5.702 13.904 119.924 81.430 36.292 2.202Ιούλ. 258.943 125.529 119.080 24.991 26.718 18.339 6.449 13.929 119.485 81.334 35.960 2.192Αύγ. 258.777 125.452 119.229 24.662 26.633 18.708 6.224 13.812 119.512 81.450 35.898 2.163Σεπτ. 258.476 123.543 116.978 24.471 25.873 17.798 6.564 15.618 119.316 81.201 35.834 2.281Οκτ. 257.256 122.772 116.233 24.687 25.663 17.141 6.539 16.429 118.055 80.033 35.621 2.401Νοέµ. 258.023 123.361 117.005 24.540 25.607 18.108 6.356 16.444 118.217 80.302 35.443 2.472∆εκ. 257.846 123.244 116.514 24.269 25.355 17.498 6.730 16.483 118.119 80.507 35.081 2.532

2011 Ιαν. 256.852 122.894 116.347 24.658 25.125 17.485 6.548 16.465 117.493 80.128 34.884 2.480Φεβρ. 256.737 122.999 116.484 24.698 25.134 17.356 6.516 16.450 117.288 80.028 34.702 2.558Μάρτ. 255.374 122.173 115.794 24.854 25.407 16.983 6.379 16.355 116.846 79.823 34.454 2.569Απρ. 253.703 121.175 114.880 25.115 25.279 16.273 6.295 16.170 116.358 79.718 34.060 2.580Μάιος 253.193 120.934 114.935 24.918 25.266 16.944 6.000 16.032 116.227 79.794 33.811 2.622Ιούν. 253.486 121.372 115.041 24.862 25.245 16.927 6.331 16.027 116.088 79.800 33.598 2.690Ιούλ. 254.242 122.287 116.026 25.526 25.149 17.254 6.262 16.004 115.951 79.936 33.241 2.773Αύγ. 252.484 121.352 114.641 25.096 24.661 17.140 6.711 15.846 115.286 79.575 33.885 1.826Σεπτ. 252.947 122.680 115.758 23.907 25.678 18.306 6.922 15.713 114.554 79.170 33.680 1.704Οκτ. 251.106 121.670 113.926 23.884 25.153 17.600 7.744 15.529 113.907 78.869 33.385 1.654Νοέµ. 249.996 121.244 113.564 23.764 24.954 17.710 7.680 15.363 113.389 78.506 33.194 1.689∆εκ. 248.535 120.126 113.045 23.405 24.687 18.008 7.081 15.359 113.050 78.393 32.985 1.672

2012 Ιαν. 249.087 121.138 111.836 23.325 24.342 17.238 9.302 15.259 112.690 78.104 32.778 1.808Φεβρ. 246.841 119.455 110.418 23.138 24.146 16.182 9.037 15.149 112.237 77.857 32.568 1.811Μάρτ. 245.113 118.316 110.126 23.054 24.053 16.231 8.190 15.067 111.729 77.601 32.300 1.828Απρ. 242.708 116.365 108.730 23.021 23.643 16.300 7.636 15.002 111.341 77.381 32.141 1.818Μάιος 242.040 116.193 108.594 22.802 23.495 16.837 7.599 14.975 110.872 77.124 31.911 1.837Ιούν. 240.141 114.529 107.224 22.879 23.590 14.803 7.305 15.011 110.601 77.002 31.745 1.854Ιούλ. 234.334 112.050 104.863 22.036 22.810 14.994 7.186 13.879 108.406 75.747 30.858 1.801Αύγ. 233.035 111.011 104.016 21.976 22.674 14.530 6.995 13.954 108.070 75.482 30.776 1.811Σεπτ. 231.818 110.320 103.419 22.011 22.641 14.190 6.902 13.957 107.541 75.098 30.634 1.809Οκτ. 230.674 109.599 102.850 22.142 22.351 14.097 6.749 13.854 107.221 74.897 30.509 1.815Νοέµ. 229.787 109.241 102.599 22.046 22.243 14.081 6.642 13.843 106.702 74.683 30.381 1.637∆εκ. 227.655 107.335 100.758 22.162 22.168 12.442 6.577 13.790 106.530 74.634 30.236 1.660

2013 Ιαν. 225.506 106.485 100.010 22.445 21.785 12.124 6.475 13.650 105.371 73.864 29.898 1.609Φεβρ. 224.990 106.393 99.736 22.088 21.653 12.373 6.658 13.619 104.977 73.662 29.684 1.630Μάρτ. 228.361 109.975 103.248 22.367 22.212 13.586 6.728 13.698 104.688 73.524 29.511 1.653Απρ. 226.310 108.457 101.811 22.196 22.053 13.225 6.647 13.630 104.222 73.273 29.323 1.626Μάιος 224.164 107.019 100.539 21.734 21.714 13.072 6.481 13.650 103.494 72.721 29.145 1.629Ιούν. 223.817 106.798 100.340 21.728 21.751 12.901 6.459 13.365 103.654 72.613 29.399 1.643Ιούλ. 222.457 105.899 99.495 21.630 21.482 12.691 6.405 13.440 103.117 72.252 29.233 1.632Αύγ. 221.790 105.519 99.195 21.409 21.307 12.746 6.324 13.392 102.879 72.042 29.192 1.645Σεπτ. 220.993 105.033 98.742 21.303 21.239 12.481 6.291 13.391 102.570 71.899 29.042 1.628Οκτ. 219.649 104.364 98.063 21.325 21.065 12.486 6.301 13.510 101.775 71.701 28.606 1.468

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:17 125


Πίνακας 6 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων καταθέσεων σε ευρώ από κατοίκους της ζώνης του ευρώ

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου, εκτός εάν σηµειώνεται διαφορετικά)

Περίοδος

Καταθέσεις από νοικοκυριάΚαταθέσεις από µη χρηµατοπιστωτικές

επιχειρήσεις

Μέσο επιτόκιοόλων των

καταθέσεων

Μίας ηµέρας1,2

Με συµφωνηµένηδιάρκεια έως

ένα έτος Μίας ηµέρας1,2

Με συµφωνηµένηδιάρκεια έως

ένα έτοςΣύνολο

εκ των οποίωνΑπλού

ταµιευτηρίου2

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Το επιτόκιο των καταθέσεων µίας ηµέρας από νοικοκυριά είναι ο σταθµικός µέσος όρος του επιτοκίου των τρεχούµενων λογαριασµών και του επιτοκίουτων καταθέσεων απλού ταµιευτηρίου.2 Επιτόκιο στο τέλος του µηνός.

2008 1,26 1,17 4,87 1,09 4,48 2,892009 0,63 0,56 2,74 0,50 1,65 1,712010 0,43 0,38 3,26 0,35 2,53 1,912011 0,47 0,40 4,18 0,41 3,55 2,442012 0,47 0,42 4,78 0,44 4,19 2,842010 Ιαν. 0,43 0,37 2,18 0,37 1,21 1,35

Φεβρ. 0,44 0,38 2,35 0,36 1,29 1,44Μάρτ. 0,43 0,38 2,61 0,38 1,61 1,58Απρ. 0,43 0,37 2,98 0,36 1,71 1,75Μάιος 0,42 0,37 3,42 0,38 2,06 1,96Ιούν. 0,43 0,38 3,61 0,32 3,37 2,11Ιούλ. 0,43 0,38 3,71 0,31 3,40 2,16Αύγ. 0,43 0,38 3,66 0,32 3,14 2,12Σεπτ. 0,43 0,38 3,61 0,33 2,98 2,09Οκτ. 0,44 0,38 3,68 0,34 2,98 2,12Νοέµ. 0,44 0,38 3,65 0,35 3,27 2,11∆εκ. 0,44 0,38 3,68 0,36 3,29 2,15

2011 Ιαν. 0,44 0,38 3,74 0,34 3,40 2,18Φεβρ. 0,44 0,38 3,75 0,34 3,23 2,18Μάρτ. 0,45 0,39 3,76 0,41 3,39 2,21Απρ. 0,46 0,39 3,88 0,38 3,56 2,29Μάιος 0,46 0,40 3,95 0,35 3,52 2,32Ιούν. 0,47 0,41 4,10 0,42 3,38 2,39Ιούλ. 0,47 0,40 4,29 0,45 3,82 2,51Αύγ. 0,47 0,40 4,31 0,44 3,54 2,51Σεπτ. 0,47 0,41 4,37 0,43 3,65 2,55Οκτ. 0,48 0,41 4,50 0,44 3,75 2,62Νοέµ. 0,48 0,41 4,62 0,43 3,64 2,68∆εκ. 0,48 0,41 4,88 0,48 3,76 2,81

2012 Ιαν. 0,47 0,41 4,79 0,41 4,03 2,78Φεβρ. 0,47 0,41 4,86 0,46 4,08 2,83Μάρτ. 0,47 0,41 4,94 0,53 4,43 2,89Απρ. 0,47 0,41 4,96 0,47 4,37 2,92Μάιος 0,48 0,42 4,90 0,46 4,26 2,91Ιούν. 0,48 0,42 5,01 0,46 4,17 2,94Ιούλ. 0,47 0,42 4,82 0,40 4,29 2,86Αύγ. 0,47 0,42 4,56 0,40 4,04 2,72Σεπτ. 0,46 0,41 4,60 0,45 4,19 2,75Οκτ. 0,47 0,42 4,64 0,41 4,12 2,79Νοέµ. 0,47 0,42 4,60 0,41 4,20 2,79∆εκ. 0,49 0,43 4,70 0,46 4,15 2,85

2013 Ιαν. 0,48 0,42 4,59 0,47 4,23 2,81Φεβρ. 0,48 0,42 4,49 0,49 4,22 2,78Μάρτ. 0,49 0,42 4,36 0,44 3,95 2,71Απρ. 0,49 0,42 4,22 0,44 3,72 2,60Μάιος 0,49 0,42 4,06 0,44 3,70 2,51Ιούν. 0,41 0,33 3,89 0,49 3,24 2,40Ιούλ. 0,47 0,39 3,48 0,46 3,28 2,26Αύγ. 0,47 0,39 3,29 0,47 2,91 2,10Σεπτ. 0,39 0,33 3,10 0,40 2,82 1,96Οκτ. 0,39 0,33 2,97 0,41 2,83 1,90

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:18 126


Πίνακας 7 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων δανείων σε ευρώ προς κατοίκους της ζώνης του ευρώ

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου, εκτός εάν σηµειώνεται διαφορετικά)

Περίοδος

∆άνεια προς ιδιώτες καιιδιωτικά µη κερδοσκοπικά ιδρύµατα1

∆άνεια προς ελεύθε-ρους επαγγελµατίες,

αγρότες, ατοµικές επι-χειρήσεις

∆άνεια προς µη χρηµατοπιστωτικέςεπιχειρήσεις1

Μέσοεπιτόκιο

όλων τωνδανείων

Κατανα-λωτικάδάνειαχωρίς

καθορι-σµένη

διάρκεια2,3

Καταναλωτικά δάνειαµε καθορισµένη

διάρκεια Στεγαστικά δάνεια

∆άνειαχωρίς


διάρκεια3,4

∆άνεια µεκαθορι-

σµένηδιάρκεια

και επιτό-κιο κυµαι-

νόµενο ήσταθερόέως ένα

έτος

∆άνειαχωρίς


διάρκεια3,4

∆άνεια µε καθορισµένηδιάρκεια και επιτόκιο

κυµαινόµενο ή σταθερόέως ένα έτος

Επιτόκιοκυµαινό-

µενο ήσταθερόέως ένα

έτος

Μέσο επι-τόκιο

κατ/κώνδανείων µε


διάρκεια

Επιτόκιοκυµαινό-

µενο ήσταθερόέως ένα

έτος

Μέσο επι-τόκιο

συνόλουστεγαστι-

κώνδανείων

Μέχρι έναεκατ. ευρώ

Άνω τουενός εκατ.

ευρώ

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 ∆εν περιλαµβάνονται οι επιβαρύνσεις.2 Το επιτόκιο είναι ο σταθµικός µέσος όρος των επιτοκίων των δανείων προς νοικοκυριά µέσω πιστωτικών καρτών, των ανοικτών δανείων και των υπερα-ναλήψεων από τρεχούµενους λογαριασµούς.3 Επιτόκιο στο τέλος του µηνός.4 Το επιτόκιο είναι ο σταθµικός µέσος όρος των επιτοκίων των δανείων µέσω αλληλόχρεων λογαριασµών και των υπεραναλήψεων από λογαριασµούς όψεως.

2013 Ιαν. 14,77 7,91 7,64 2,99 2,91 10,03 7,03 7,46 6,67 6,40 5,88Φεβρ. 14,77 8,10 7,69 3,04 2,96 10,02 7,82 7,52 6,66 5,84 5,79Μάρτ. 14,78 7,96 7,57 3,18 3,08 10,02 7,45 7,56 6,62 5,80 5,78Απρ. 14,77 7,86 7,40 3,08 2,92 9,99 7,61 7,49 6,78 5,96 5,75Μάιος 14,73 7,70 7,60 2,84 2,76 9,96 7,61 7,45 6,52 5,37 5,53Ιούν. 14,63 6,63 6,84 2,80 2,74 9,60 7,40 7,43 6,62 6,01 5,54Ιούλ. 14,64 7,50 7,28 2,85 2,72 9,53 8,05 7,42 6,47 5,72 5,55Αύγ. 14,68 8,41 8,33 2,89 2,74 9,54 7,34 7,36 6,49 5,49 5,54Σεπτ. 14,66 7,40 7,47 2,93 2,76 9,37 7,14 7,20 6,63 5,93 5,56Οκτ. 14,86 7,51 7,62 2,85 2,77 9,36 6,95 7,19 6,40 6,14 5,61

2008 14,80 8,65 8,96 5,10 4,81 7,61 6,82 5,71 6,822009 14,39 8,59 9,33 3,52 3,94 6,07 4,62 3,52 5,522010 14,18 9,79 9,53 3,42 3,67 6,25 5,53 4,27 5,642011 14,98 10,16 9,96 4,28 4,33 10,12 8,76 7,50 6,77 5,74 6,682012 14,95 8,19 8,40 3,32 3,26 10,21 7,68 7,66 6,87 5,92 6,092010 Ιαν. 14,05 8,69 8,96 3,05 3,44 5,72 4,52 3,23 5,09

Φεβρ. 14,14 8,65 9,36 3,08 3,42 5,87 4,72 3,37 5,16Μάρτ. 13,84 8,94 9,27 3,21 3,53 5,93 4,98 3,71 5,26Απρ. 13,94 8,69 9,30 3,32 3,62 6,13 5,21 3,55 5,3Μάιος 13,92 8,48 9,30 3,36 3,63 6,29 5,56 3,77 5,36Ιούν. 14,28 10,31 9,45 3,26 3,50 9,07 7,43 5,94 5,47 3,89 5,50Ιούλ. 14,29 10,88 9,79 3,54 3,78 9,19 6,84 6,25 5,74 4,73 5,85Αύγ. 14,31 10,92 9,86 3,67 3,89 9,23 7,87 6,48 5,87 4,51 5,95Σεπτ. 14,33 10,40 9,75 3,54 3,74 9,21 7,63 6,45 5,86 5,28 6,02Οκτ. 14,29 10,65 9,87 3,72 3,92 9,43 8,07 6,56 5,94 5,32 6,07Νοέµ. 14,41 10,57 9,82 3,67 3,83 9,47 7,99 6,62 6,14 4,94 6,07∆εκ. 14,40 10,27 9,68 3,65 3,79 9,57 7,83 6,79 6,34 4,98 6,07

2011 Ιαν. 14,59 10,73 9,84 3,93 4,05 9,58 8,27 6,81 6,14 4,89 6,17Φεβρ. 14,64 10,44 9,88 3,91 4,04 9,72 8,40 6,90 6,23 5,37 6,41Μάρτ. 14,70 9,74 9,52 4,04 4,17 9,78 8,59 7,05 6,46 5,39 6,38Απρ. 14,74 10,65 10,15 4,25 4,32 9,91 8,63 7,26 6,46 5,55 6,57Μάιος 14,89 10,48 10,22 4,26 4,33 9,98 8,86 7,34 6,59 5,48 6,62Ιούν. 14,94 10,47 10,23 4,23 4,32 10,10 8,62 7,59 6,76 5,56 6,64Ιούλ. 15,06 11,03 10,45 4,44 4,52 10,19 8,74 7,65 6,85 5,76 6,79Αύγ. 15,24 10,77 10,55 4,54 4,57 10,35 9,14 7,76 6,92 5,88 6,89Σεπτ. 15,26 9,70 9,95 4,49 4,51 10,44 8,93 7,91 7,12 6,04 6,94Οκτ. 15,24 10,07 10,22 4,65 4,56 10,43 8,97 7,92 7,27 6,20 7,02Νοέµ. 15,23 9,30 9,57 4,48 4,40 10,50 8,97 7,93 7,18 6,13 6,90∆εκ. 15,22 8,49 8,92 4,18 4,14 10,46 8,94 7,90 7,26 6,64 6,82

2012 Ιαν. 15,18 8,76 9,17 3,98 3,97 10,37 9,19 7,90 7,20 6,10 6,63Φεβρ. 15,14 8,80 9,09 3,77 3,75 10,34 8,58 7,86 7,02 5,81 6,46Μάρτ. 15,11 8,19 8,66 3,62 3,53 10,31 8,22 7,80 7,02 6,16 6,38Απρ. 15,08 8,34 8,79 3,55 3,44 10,35 7,91 7,78 6,89 6,23 6,34Μάιος 15,01 8,27 8,69 3,54 3,40 10,32 7,89 7,69 7,05 5,84 6,21Ιούν. 14,96 8,16 8,54 3,42 3,33 10,27 7,79 7,69 6,92 6,55 6,29Ιούλ. 14,91 7,88 8,10 3,13 3,07 10,21 7,33 7,61 6,87 5,71 5,92Αύγ. 14,83 8,32 8,40 2,99 2,94 10,14 6,82 7,57 6,71 5,82 5,88Σεπτ. 14,79 7,75 7,89 3,01 2,95 10,08 7,31 7,54 6,79 5,46 5,77Οκτ. 14,80 8,04 8,01 2,88 2,84 10,08 7,17 7,49 6,75 5,70 5,76Νοέµ. 14,80 8,11 7,93 2,94 2,88 10,05 7,03 7,49 6,75 5,62 5,63∆εκ. 14,79 7,60 7,47 3,04 2,98 10,03 6,96 7,52 6,46 6,07 5,76

STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:18 127


STATISTICAL END13 : 1 11-12-13 09:18 128

YELLOW

BLACK

MAGENTA

CYAN

ΝΟ

ΜΙΣ

ΜΑΤ

ΙΚΗ

ΠΟ

ΛΙΤ

ΙΚΗ

ΕΝ

ΔΙΑ

ΜΕ

ΣΗ

ΕΚ

ΘΕ

ΣΗ

20

13ΔΕΚ

ΕΜ

ΒΡ

ΙΟΣ 2

013

ISSN: 1108 - 2305

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ2013

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ2013

ΤΡΑΠ

ΕΖΑ

ΤΗΣ

ΕΛΛΑΔΟ

ΣΕΥ

ΡΩ

ΣΥΣ

ΤΗΜ

Α

Νομισματική Πολιτική - Ενδιάμεση Έκθεση 2013...ESOFFYLO END13: 1...

Documents

Transcript of Νομισματική Πολιτική - Ενδιάμεση Έκθεση 2013...ESOFFYLO END13: 1...