24/2/2019

1

JEROME BRUNERΟ πολιτισμός της εκπαίδευσης

Η αφήγηση στον πολιτισμό

Ευαγγελία Γαλανάκη

Παρουσίαση βασισμένη στα βιβλία:

Bruner, J. (1997). Πράξεις νοήματος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1990)

Bruner, J. (2007). O πολιτισμός της εκπαίδευσης. (Επιμ. Χ. Βέικου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1996)

Bruner, J. (2018). Δημιουργώντας ιστορίες: Νόμος, λογοτεχνία, ζωή. (Επιμ. Γ. Κουγιουμουτζάκης). Αθήνα: Πεδίο. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2002)

Jerome Bruner (1915-2016)

24/2/2019

2

Ο Bruner της Άλλης Αμερικής,Ο Bruner της Άλλης Επιστήμης

«Δεν του αρκούν τα γεγονότα. Θέλει μια άλλη πραγματικότητα, πιο ανθρώπινη. Γι’ αυτό φεύγει, όπως ο ποιητής του Αριστοτέλη, παρασέρνοντάς μας στη χώρα του πιθανού, εκεί όπου διστάζουμε να πάμε για να μη χάσουμε τα κεκτημένα και τη βολή μας, εκεί όπου η ζωή – για όλους – θα μπορούσε να είναι πιο υποφερτή. Σ’ αυτή τη χώρα ανέκαθεν μόνο οι μεγάλοι ποιητές, οι κοινωνικοί επαναστάτες και οι δημιουργικοί επιστήμονες τολμούσαν να πατήσουν: στη χώρα του πιθανού, τη χώρα που τρέμουν οι βολεμένοι σύγχρονοι «ρεαλιστές» πολιτικοί, τη χώρα που χαλά τον ύπνο των κάθε λογής παλιών και σύγχρονων τυράννων και τυραννίσκων.»

[Γ. Κουγιουμουτζάκης, Πρόλογος στο J. Bruner(2002/2004), Δημιουργώντας ιστορίες: Νόμος, Λογοτεχνία, Ζωή, σσ. 11-12]

Ο Bruner της Άλλης Αμερικής,Ο Bruner της Άλλης Επιστήμης

«Ο ίδιος δεν στάθηκε στον τίτλο του δημιουργού της γνωστικής επανάστασης, δηλαδή στο ξεπέρασμα του συμπεριφορισμού (behaviorism) και στην επαναφορά του νοήματος ως κεντρικής έννοιας της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών. Προχώρησε στην κριτική εκείνων που μπέρδεψαν την έννοια του νοήματος με την έννοια της υπολογισιμότητας, το νόημα με την πληροφορία, τον ανθρώπινο νου με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.»

[Γ. Κουγιουμουτζάκης, Πρόλογος στο J. Bruner(2002/2004), Δημιουργώντας ιστορίες: Νόμος, Λογοτεχνία, Ζωή, σσ. 12]

4 βασικές ιδέεςγια τη διδασκαλία και τη μάθηση

1. Η ιδέα της αυτενέργειας

2. Η ιδέα της συνεργασίας

3. Η ιδέα του αναστοχασμού

4. Η ιδέα του πολιτισμού

24/2/2019

3

Η ιδέα της αυτενέργειας ΚΑΙ της συνεργασίας

Αυτενέργεια: να αποκτάς μεγαλύτερο έλεγχο της νοητικής σου δραστηριότητας.

Συνεργασία: να μοιράζεσαι τις πηγές γνώσης που προέρχονται από το σύνολο των ανθρώπων που εμπλέκονται στη διδασκαλία και στη μάθηση.

Η νόηση αναπτύσσεται μέσα στο κεφάλι μας, αλλά και μαζί με τους άλλους.

Η ιδέα της αυτενέργειας ΚΑΙ της συνεργασίας

Τις εξετάζουμε μαζί, γιατί διαφορετικά η μάθηση θα φαίνεται σαν μια διαδικασία είτε εξαιρετικά μοναχική είτε όχι αρκετά μοναχική.

Στις ορθολογιστικές και στις εμπειριοκρατικές περιγραφές, τα πράγματα φαίνονται να συμβαίνουν σχεδόν αυτόματα και σχεδόν χωρίς καμιά βοήθεια από άλλους. Σε καμιά από τις δύο αυτές περιγραφές, δεν υπήρχε αρκετός χώρος για αυτενέργεια και συνεργασία.

Η ιδέα της αυτενέργειας ΚΑΙ της συνεργασίας

«Η άποψη περί αυτενέργειας του νου in soloείναι κατάφωρα εκτός λόγου – αποτελεί πιθανώς προβολή της δικής μας ατομικιστικής ιδεολογίας.»

«Δεν μαθαίνουμε έναν τρόπο ζωής και τρόπους ανάπτυξης της νόησης χωρίς βοήθεια, χωρίς στηρίγματα, σαν να είμαστε γυμνοί μπροστά στον κόσμο.»

Η ιδέα της αυτενέργειας ΚΑΙ της συνεργασίας

«Δεν είναι αποκλειστικά η εκμάθηση της γλώσσας μόνο που το καθιστά αυτό δυνατό. Μάλλον είναι το πάρε-δώσε της συνομιλίας που κάνει εφικτή τη συνεργασία.»

«Διότι ο νους που αυτενεργεί δεν αναπτύσσει δραστηριότητα μόνο μέσα στη φύση, αλλά επιζητεί το διάλογο και τη συνομιλία με άλλους δραστήριους νόες.»

24/2/2019

4

Η ιδέα της αυτενέργειας ΚΑΙ της συνεργασίας

«Ακριβώς μέσω της διαλογικής ομιλητικής διαδικασίας καταλήγουμε να γνωρίσουμε τον Άλλο, τις απόψεις του και τις αφηγήσεις του.»

«Μέσα από τη συνομιλία μας με τους Άλλους μαθαίνουμε ένα σωρό πράγματα όχι μόνο για τον κόσμο, αλλά και για τον εαυτό μας.»

Η ιδέα του αναστοχασμού

Αναστοχασμός: να μη «μαθαίνεις αμάσητες γνώσεις» απλώς, αλλά να κατέχεις το νόημα αυτών που μαθαίνεις, να τα καταλαβαίνεις.

Να βγάζεις νόημα, να αναπτύσσεις «μεταγνωστική ικανότητα», να μεταβάλλεις αυτά που έχεις μάθει από απλή ενημέρωση, ακόμη και να στοχάζεσαι για τη σκέψη σου.

Η ιδέα του πολιτισμού

Πολιτισμός: ο τρόπος ζωής και σκέψης που οικοδομούμε, διαπραγματευόμαστε, θεσμοποιούμε και τελικά (αφού έχουν όλα διευθετηθεί) καταλήγουμε να ονομάσουμε «πραγματικότητα» για να διευκολυνθούμε.

«Ο πολιτισμός βρίσκεται διαρκώς σε μια διαδικασία αλλαγής και χαρακτηρίζεται από το δίλημμα της ατέλειας: διατηρούμε την πίστη μας στην ικανότητα για αλλαγή προς το καλύτερο, ενώ γνωρίζουμε ότι ποτέ δεν μπορεί να επιτευχθεί ένας τελικός και σταθερός στόχος.»

Πολιτισμός, Νόηση και ΕκπαίδευσηΗ νόηση δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τον πολιτισμό.

Η ατομική έκφραση του πολιτισμού ενυπάρχει στην απόδοση νοήματος, στο ότι δίνουμε νόημα στα πράγματα με διαφορετικό πλαίσιο σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση.

Παρόλο που τα νοήματα βρίσκονται «μέσα στη νόηση», έλκουν την καταγωγή και τη σημασία τους από τον πολιτισμό μέσα στον οποίο δημιουργούνται.

Η μάθηση και η σκέψη πάντοτε εντάσσονται σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο και πάντοτε εξαρτώνται από τη χρήση πολιτισμικών πόρων.

24/2/2019

5

Πολιτισμός και Εκπαίδευση

Το σχολείο είναι το ίδιο ένας πολιτισμός, όχι απλώς μια «προετοιμασία», ένα ζέσταμα για τον πολιτισμό.

«Η εκπαίδευση πρέπει να νοείται ως διαδικασία που βοηθά τους νέους ανθρώπους να μάθουν να χρησιμοποιούν τα εργαλεία απόδοσης νοήματος και κατασκευής της πραγματικότητας, ώστε να προσαρμοστούν καλύτερα στον κόσμο που βρέθηκαν και να βοηθήσουν ανάλογα με τις ανάγκες, στη διαδικασία αλλαγής του.»

Πολιτισμός και Εκπαίδευση

Στο σχολείο, τα αντικείμενα που βρίσκονται πιο κοντά στη ζωή είναι τα 3 Π:

οι κοινωνικές σπουδές – το Παρόν

η ιστορία – το Παρελθόν

η λογοτεχνία – το Πιθανό

Οι δάσκαλοι και οι μαθητές πρέπει να είναι σταθερά αποφασισμένοι να κατανοήσουν τόσο τα 3 Π όσο και τα μαθηματικά ή τη φυσική, αν μας ενδιαφέρει να επιβιώσουμε.

Ερμηνεύουμε τα 3 Π με την αξιόπιστη χρήση της αφήγησης.

Η ιδέα του πολιτισμού – Αφήγηση

Κατασκευάζουμε αφηγήσεις για να κατανοήσουμε τον κόσμο. Με αυτές διαρκώς κατασκευάζουμε και ανακατασκευάζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, αναζητούμε το νόημα.

Η αφήγηση είναι η διήγηση μιας ιστορίας που αναφέρεται σε ό,τι «συμβαίνει».

«Η αφήγηση ασχολείται με την ουσία της ανθρώπινης δράσης και της ανθρώπινης πρόθεσης.»

Η αφήγησηστον ανθρώπινο πολιτισμό

24/2/2019

6

Η αφήγησηστον ανθρώπινο πολιτισμό

Η αφήγησηστον ανθρώπινο πολιτισμό

Η αφήγησηστον ανθρώπινο πολιτισμό

Η ιδέα του πολιτισμού – Αφήγηση

«Παρεμβάλλεται μεταξύ του κανονιστικού κόσμου της κουλτούρας και του πιο ιδιοσυγκρασιακού κόσμου των πεποιθήσεων, των επιθυμιών και των ελπίδων. Καθιστά κατανοητό το δυσερμήνευτο, και αποκρούει το αλλόκοτο – εκτός κι αν το αλλόκοτο χρησιμεύει σαν μεταφορικό σχήμα (…) Μπορεί ακόμη και να διδάξει, να διαφυλάξει τη μνήμη ή να τροποποιήσει το παρελθόν.»Οι αφηγήσεις και οι ερμηνείες τους διακινούνται με νοήματα και τα νοήματα είναι αναμφισβήτητα πολλαπλά: Η πολυσημία είναι ο κανόνας.Τα νοήματα της αφήγησης εξαρτώνται ελάχιστα μόνον από την αλήθεια με την αυστηρή έννοια της επαληθευσιμότητας.

24/2/2019

7

Ιστορίες που λέμε στους άλλους Ιστορίες που λέμε στους άλλους

Ιστορίες που λέμε στους άλλους Ιστορίες που λέμε στους άλλους

24/2/2019

8

Αφήγηση

Η αφήγηση είναι θεμελιώδης όψη της ανθρώπινης φύσης, ένα χάρισμα.

Το παιδί από πολύ νωρίς εισέρχεται στον κόσμο της αφήγησης, προφανώς διαθέτοντας μια σχετική προδιάθεση ή ετοιμότητα για αυτήν.Υπάρχει μια πρωτογλωσσική ετοιμότητα για την οργάνωση της αφήγησης και αυτή, η αφήγηση, με τη σειρά της, δίνει ώθηση στην ανάπτυξη των γραμματικών τύπων από το παιδί.

Αφήγηση

Πρώτες συγκινησιακές αφηγήσειςΠ.χ., πρωτοσυνομιλία βρέφους-μητέρας

παιχνίδι κουκου-τσαβρέφος και μητέρα «διαβάζουν» μαζί

(Colwyn Trevarthen, θεωρία της έμφυτης διυποκειμενικότητας)«Προ-αφηγηματικός φάκελος» (βρεφική ηλικία),αφηγηματικός εαυτός (30-50 έτος) (Daniel Stern)

Μέχρι το 3ο-4ο έτος, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν τις αφηγήσεις τους για να καλοπιάνουν, να εξαπατούν, να κολακεύουν, να δικαιολογούν, να παίρνουν ό,τι μπορούν, χωρίς να έρχονται σε αντιπαράθεση με όσους αγαπούν.(Judy Dunn, The beginnings of social understanding)

Πρωτοσυνομιλία Πρωτοσυνομιλία

24/2/2019

9

Παιχνίδι κουκου-τσα Βρέφος και μητέρα «διαβάζουν» μαζί

Αφήγηση

Αύριο όταν σηκωθούμε απ’ το κρεβάτι, πρώτα εγώ κι μπαμπάς και η μαμά, εσύ, φάμε πρωινό φάμε πρωινό, όπως κάνουμε συνήθως και μετά θα π-α-ί-ξ-ο-υ-μ-ε, και μετά μόλις έρθει ο μπαμπάς, θα ’ρθει ο Carl και θα παίξουμε λίγο. Και μετά ο Carl και η Emily θα πάνε και δύο με το αυτοκίνητο μαζί με κάποιον, και θα πάμε στον παιδικό σταθμό [ψιθυριστά], και μετά όταν φτάσουμε εκεί, θα βγούμε όλοι από το αυτοκίνητο, και πάμε μέσα στον παιδικό σταθμό, και ο μπαμπάς θα μας δώσει φιλάκια, και μετά θα φύγει, και μετά θα πει και μετά θα πει αντίο, μετά θα πάει στη δουλειά, και θα παίξουμε στον παιδικό σταθμό. Δε θα ’χει πλάκα;

Emily, 32 μηνών(Πηγή: Katherine Nelson, Narratives from the crib)

Βίντεο: Το παιδί αφηγείται ιστορία στο μωρό αδελφάκι του για να κοιμηθεί

Αφήγηση

Μαμά: Γιατί έφτιαξε ο Θεός τα παιδάκια;Κατερίνα (22 μηνών): Για να μιλάνε.

Είδα στον ύπνο μου κάτι μικρά χρυσαφένια κουρδιστά σαλιγκαράκια που περπατούσανε μέσα στο δωμάτιο του μπαμπά και παίζανε μουσική. Και ο μπαμπάς τα άκουσε, σηκώθηκε, κάθισε στο γραφείο της μαμάς και άναψε το φωτάκι.

Κατερίνα, 24 μηνών

Οι νάνοι ήθελαν να θάψουν τη Χιονάτη, αλλά θα πέθαινε πιο πολύ. Τότε τη λυπήθηκαν και της έδωσαν ένα πρίγκηπα μαζί με το άλογό του. Και η κακιά βασίλισσα έμεινε σ’ ένα βρόμικο και ξεκουρδισμένο παλάτι.

Κατερίνα, 33 μηνών

24/2/2019

10

Αφήγηση

Η αφήγηση είναι μια μορφή διαλόγου.

Η έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου για διυποκειμενικότητα, δηλαδή για ανάγνωση του νου, του δικού μας και των άλλων, είναι αυτή που μας επιτρέπει να οργανώνουμε και να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας σε αφηγηματική μορφή.

Ο πιο φυσικός και πιο πρώιμος τρόπος να οργανώνουμε την εμπειρία και τις γνώσεις μας είναι η μορφή της αφήγησης.

Αφήγηση

Η αφήγηση είναι μια έκφραση της λαϊκής ψυχολογίας. Σε κάθε πολιτισμό, βρίσκει κανείς περιγραφές για το πώς είναι ο άνθρωπος, πώς είναι ο δικός μας νους και ο νους των άλλων, πώς πράττει κανείς σε διάφορες περιστάσεις κ.ά.

Στη λαϊκή ψυχολογία βασίζεται το προσωπικό νόημα του καθενός μας, αλλά και η πολιτισμική συνοχή.

Η αφήγηση είναι μια βαθύτατα λαϊκή τέχνη.

Με την αφήγηση έχουμε πρόσβαση στον πολιτισμικό θησαυρό των ιστοριών.

Αφήγηση

Με την αφήγηση, το κανονικό, το σύνηθες υποτάσσεται στο απροσδόκητο, το ανοίκειο, αλλά, την ίδια στιγμή, και το απροσδόκητο εξημερώνεται.

Για να διατηρηθεί η συνοχή του πολιτισμού, πρέπει να εξημερωθεί το απροσδόκητο.

Η αφήγηση είναι «το νόμισμα και το συνάλλαγμα της κουλτούρας» και «μετατρέπει την ατομική εμπειρία σε συλλογικό νόμισμα, το οποίο μπορεί να κυκλοφορήσει, τρόπον τινά, ευρύτερα και όχι μόνο σε διαπροσωπική βάση».

Αφήγηση

Ο αφηγηματικός τρόπος αντιδιαστέλλεται προς τον επιστημονικό τρόπο. Το αριστερό χέρι της διαίσθησης καλείται να φωτίσει όψεις που δεν μπορεί το δεξί χέρι της λογικής.Η αφήγηση δεν εξηγεί λογικά, αλλά ερμηνεύει.

Η αφήγηση αναπαριστά τον κόσμο κυρίως ως μεταφορά – «Η στοιχειωμένη δύναμη της μεταφοράς».

«Μέσω της αφήγησης κατασκευάζουμε, ανακατασκευάζουμε και με κάποιους τρόπους επινοούμε ξανά το χθες και το αύριο. Σε αυτή τη διαδικασία η μνήμη και η φαντασίααναμειγνύονται.»

24/2/2019

11

Αφήγηση

Η μοναξιά είναι σαν ένα ποτάμι.

Άλλοτε ρέει γρήγορα άλλοτε αργά.

Κωνσταντίνα, 11 ετών

Φίλο ψάξε να βρεις.

Κι όταν φίλο βρεις,

η μοναξιά μακριά θα πετάξει

σαν πουλί που έχει τρομάξει.

Νικόλας, 11 ετών

Αν το άκουγες πιο πριν

της μοναξιάς το «ντριν»,

θα καταλάβαινες αυτό

που το λεν’ ομαδικό.

Χαριτίνη, 12 ετών

Μοναξιά σημαίνει

τα πουλιά που κελαηδούν.

Μοναξιά σημαίνει

το μονοπάτι που κυλάει

αργά αργά προς το τέλος.

Χρήστος, 12 ετών

Αφήγηση

Κύριο γνώρισμα της αφήγησης είναι η διαλεκτική του οικείου με το ανοίκειο, του συμβατικού με το καινοφανές, του πιθανού με το απίθανο.

Η αφήγηση δεν επιδέχεται μία μόνον ερμηνεία. Εγγενές στοιχείο της είναι η διαπραγμάτευση, που προσφέρει την απαραίτητη ευελιξία για τη συνοχή του πολιτισμού.

Με την αφήγηση είμαστε στη σφαίρα του πιθανού, όπου όλα μπορούν να συμβούν.

Αφήγηση

«Η αφήγηση είναι μια εξιστόρηση ανθρώπινων σχεδίων που ξέφυγαν από την πορεία τους, είναι μια εξιστόρηση προσδοκιών που λοξοδρόμησαν. Είναι ένας τρόπος εξημέρωσης του ανθρώπινου λάθους και της έκπληξης.»

Η αφήγηση είναι η αριστοτελική «περιπέτεια», μια ξαφνική αντιστροφή των περιστάσεων.

«Είναι μια πρόσκληση για ανακάλυψη του προβλήματος, όχι ένα μάθημα για την επίλυσή του.»

Αφήγηση

Ζούμε σε μια θάλασσα αφηγήσεων. Κολυμπάμε μέσα σε αυτές, όπως το ψάρι στο νερό, γι’ αυτό δεν έχουμε επίγνωσή τους, μέχρι να αφυπνιστεί η συνείδησή μας.

Η αφήγηση είναι απόλαυση και παρηγορία, την ίδια στιγμή που είναι δυνάμει ανατρεπτική και επικίνδυνη.

«Η μεγαλειώδης μυθοπλασία είναι ανατρεπτική στο πνεύμα, όχι παιδαγωγική.»

24/2/2019

12

Αφήγηση

Μοναξιά. Μια λέξη που μου θυμίζει τα Σαββατοκύριακα.

Κάτι μικρά, αλλά απέραντα για μένα 24ωρα.

Ούτε φίλοι ούτε παιδιά, μόνο τα άψυχα ηλεκτρονικά.

Ακούς το μονότονο ήχο του ρολογιού τικ τακ

Και ώρες που ποτέ δεν τις μετράς.

Μοναξιά, κανείς δεν έχει θέση στη μικρή μου την καρδιά.

Όταν επιστρέφεις σπίτι, μετά από παιχνίδι με τη μπάλα,

Κοροϊδία στη δασκάλα

Και τσουλήθρα στην ξύλινη τη σκάλα,

Ένα μόνο συναίσθημα νιώθεις – μοναξιά.

Κατερίνα, 11 ετών

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

Υπάρχει ένας εαυτός που πρέπει να γνωρίσουμε και να περιγράψουμε με λέξεις, φθάνοντας στο βάθος της υποκειμενικότητάς μας;

Μάλλον «συνεχώς κατασκευάζουμε και ανακατασκευάζουμε τον εαυτό μας προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των καταστάσεων που συναντάμε, και δρούμε έτσι υπό την καθοδήγηση των αναμνήσεών μας από το παρελθόν και των ελπίδων και των φόβων μας για το μέλλον».

«Η δημιουργία του εαυτού είναι μια αφηγηματική τέχνη.»

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

ΕΝΩ

«η δημιουργία του εαυτού είναι ο κύριος τρόπος για την εδραίωση της μοναδικότητάς μας» και «διακρίνουμε τον εαυτό μας από τους άλλους συγκρίνοντας τις αφηγήσεις μας για τον εαυτό μας με αυτά που μας αφηγούνται οι άλλοι για τον εαυτό μας»,

ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ

«ο εαυτός μας είναι επίσης ο άλλος».

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

«Μια αφήγηση για τη δημιουργία του εαυτού είναι σαν μια πράξη ισορροπίας.»

ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΑ,

πρέπει να δημιουργήσει μια πεποίθηση αυτονομίας, ότι ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση, ελευθερία επιλογής, έναν βαθμό δυνατότητας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ,

πρέπει να συσχετίσει τον εαυτό με τον κόσμο των προσώπων.

24/2/2019

13

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

Είμαι μόνος δεν έχω φίλους μπορεί να είμαι πλούσιος, αλλά τα πλούτη δεν φέρνουν τους φίλους δεν μου αρέσει η μοναξιά το μόνο που έχω είναι τα λεφτά αλλά αυτά δεν νικούν τη μοναξιά μπορεί να έχω μεγάλο σπίτι αλλά για εμένα είναι φυλακή να είμαι μόνος γιατί άμα είσαι μόνος σου δεν μπορείς να ζει χωρίς φίλους είναι σαν να είσαι ναυαγός σε ένα έρημο νησί χωρίς τίποτα χρειάζομαι ακόμα και έναν φανταστικό φίλο. Όταν σκέφτομαι ότι είμαι μόνος χωρίς φίλους χωρίς τίποτα τρελαίνομαι.

Αντώνης, 11 ετών

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

Μια ιστορία είναι πάντα η ιστορία κάποιου.

Συνήθως πολλαπλές εσωτερικές φωνές προσπαθούν να ακουστούν, να συμφιλιωθούν μεταξύ τους, μερικές φορές ακόμη και να κονταροχτυπηθούν.

Υπάρχει εσωτερικός διάλογος.

Κρίσιμες καμπές, ορόσημα, είσοδοι σε νέες καταστάσεις («τελετές μύησης), εν ολίγοις αναπτυξιακές αλλαγές ή «περιπέτειες» της προσωπικής ζωής είναι συχνό συστατικό των αυτοβιογραφικών αφηγήσεων.

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

«Μια ζωή είναι όχι “αυτό που ήταν”, αλλά πώς ο άνθρωπος την ερμηνεύει και την αφηγείται ξανά και ξανά.»

«Γινόμαστε οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις μας με τις οποίες “μιλάμε για” τις ζωές μας.»

Οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις μας αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, αναπτύσσονται.

[Bruner, J. (2004). Life as narrative. Social Research, 71(3), 691-710.]

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού«Για τρία ολόκληρα χρόνια έκανα πολλή παρέα με ένα άλλο κοριτσάκι. Βρισκόμασταν και εκτός σχολείου, σπίτι μου, σπίτι της, παίζαμε, διασκεδάζαμε, είχαμε γίνει κολλητές φίλες. Ώσπου κάποια στιγμή τα πράγματα άλλαξαν. Ο λόγος; Η εμφάνιση μιας νέας συμμαθήτριας, η οποία κατάφερε να τραβήξει το ενδιαφέρον της φίλης μου και ν’ αρχίσει ν’ απομακρύνεται από μένα. Έκανε όλο και πιο πολλή παρέα μαζί της κι εγώ, όσο περνούσε ο καιρός, έμπαινα στο περιθώριο. Κάτι που ξέχασα ν’ αναφέρω είναι ότι σ’ όλα τα μαθητικά χρόνια που ’χαν προηγηθεί καθόμασταν μαζί μ’ αυτήν την κοπέλα, τη φίλη μου.

Το αποκορύφωμα της όλης κατάστασης ήταν όταν ένα πρωινό ήρθε η μητέρα της φίλης μου και μου είπε ότι η φίλη μου ήθελε να καθίσει στο θρανίο με το άλλο κοριτσάκι. Εγώ δεν μπορούσα ν’ αρνηθώ. Δεν ήθελα κιόλας να κάθεται μαζί μου χωρίς να το θέλει! Έτσι δέχτηκα την κατάσταση, βλέποντάς τις καθημερινά να γίνονται όλο και πιο κολλητές φίλες. Αυτό με πόνεσε. Κι ακόμα με στενοχωρεί. Έμεινα μόνη μου, χωρίς κάποια καλή φίλη δίπλα μου. Προσπάθησα να την ξαναπροσεγγίσω, αλλά δεν γινόταν τίποτα.

Έκλαιγα για το πώς εξελίχτηκαν τα πράγματα. Είχε αλλάξει η συμπεριφορά μου. Είχα γίνει πιο νευρική, απότομη και στενοχωρούσα ανθρώπους που δεν έπρεπε. Έβλεπα εφιάλτες. Βασανιζόμουν όχι μόνο στον ξύπνιο μου, αλλά και στον ύπνο μου. Με λίγα λόγια, αυτή η κατάσταση με πόνεσε πολύ.»

Γυναίκα, 20 ετών

24/2/2019

14

Η αφηγηματική δημιουργία του εαυτού

«Η δημιουργία του εαυτού δεν γνωρίζει τέλος ούτε και σταματά. Είναι μια διαλεκτική διαδικασία, μια εξισορροπητική πράξη.»

Ο εαυτός είναι βαθιά σχεσιακός.

«Η κουλτούρα είναι μια διαλεκτική γεμάτη εναλλακτικές αφηγήσεις για το τι είναι ο εαυτός ή τι θα μπορούσε να είναι. Οι ιστορίες που λέμε για να δημιουργήσουμε τον εαυτό μας αντανακλούν αυτήν ακριβώς τη διαλεκτική.»

Αφήγηση και Παιδαγωγική

Αφήγηση και Παιδαγωγική Αφήγηση και Παιδαγωγική

24/2/2019

15

Αφήγηση και Παιδαγωγική Αφήγηση και Παιδαγωγική

«Αφιερώνουμε τεράστιο μέρος του παιδαγωγικού μας έργου στη διδασκαλία των επιστημονικών μεθόδων και στην ορθολογική σκέψη: τι είναι αυτό που εμπλέκεται στην επαλήθευση, τι είναι αυτό που συνιστά την αντίφαση, πώς να μετατρέπουμε τις απλές εκφορές σε ελέγξιμες προτάσεις και μια σειρά άλλα πράγματα. Και τούτο διότι αυτές είναι οι “μέθοδοι” για τη δημιουργία μιας “πραγματικότητας σύμφωνης με την επιστήμη”.Ωστόσο ζούμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας σ’ έναν κόσμο κατασκευασμένο σύμφωνα με τους κανόνες και τα τεχνάσματα της αφήγησης.»

Αφήγηση και Παιδαγωγική

Κατέχουμε τις στοιχειώδεις γνώσεις για την αφήγηση από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας (όπως και για την ομιλία και το διάλογο).

ΑΛΛΑ

ο δρόμος προς την αφηγηματική ωριμότητα είναι μακρύς.

Μαθαίνουμε την αφήγηση από τη ζωή

Ή

Τη ζωή από την αφήγηση;

Δεν γνωρίζουμε. Πιθανώς και τα δύο.

Αφήγηση και Παιδαγωγική

«Ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να βοηθά αυτούς που μεγαλώνουν μέσα σε έναν πολιτισμό να βρουν την ταυτότητά τους στο πλαίσιο αυτού του πολιτισμού. Χωρίς μια τέτοια ταυτότητα συναντούν εμπόδια στην προσπάθειά τους για αναζήτηση νοήματος. Μόνο με τη μέθοδο της αφήγησης μπορεί κανείς να κατασκευάσει μια ταυτότητα και να βρει μια θέση στον πολιτισμό του.»

24/2/2019

16

Αφήγηση και Παιδαγωγική

«Η εκμάθηση των λεπτών διακρίσεων της αφήγησης είναι μια πρωταρχική πορεία για να αρχίσει κανείς να σκέφτεται για τη ζωή.»

«Αυτό που κινεί την αφήγηση, αυτό που την κάνει να αξίζει να ειπωθεί, είναι οι Δυσκολίες.»

Η Δυσκολία είναι ο καταλύτης της αφήγησης και η δικαιολογία για τη δημοσιοποίηση της ιστορίας.

Με την αφήγηση μετατρέπουμε τη σκληρή Δυσκολία σε διαχειρίσιμο Πρόβλημα.

Αφήγηση και Παιδαγωγική

«Η εκπαίδευση είναι ριψοκίνδυνη, γιατί τροφοδοτεί την έννοια της δυνατότητας. Αν αποτύχουμε να εφοδιάσουμε τη νόηση με τις δεξιότητες της κατανόησης και της αίσθησης και της δράσης μέσα στον κόσμο του πολιτισμού, δεν θα έχουμε απλώς ένα παιδαγωγικό μηδενικό αποτέλεσμα. Θα διατρέχουμε επίσης τον κίνδυνο να προκαλέσουμε στους μαθητές αποξένωση, αδιαφορία και πρακτική ανικανότητα. Και όλα αυτά υπονομεύουν τη βιωσιμότητα ενός πολιτισμού.»

Αφήγηση και Παιδαγωγική

«Παρόλο που η εξιστόρηση της πραγματικότητας κινδυνεύει να κάνει την πραγματικότητα ηγεμονική, οι σπουδαίες ιστορίες την εκθέτουν ξανά σε νέες διερευνήσεις. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε οι τύραννοι έβαζαν πρώτους στη φυλακή τους μυθιστοριογράφους και τους ποιητές. Γι’ αυτό κι εγώ τους θέλω μέσα σε δημοκρατικές σχολικές τάξεις – για να μας βοηθήσουν να δούμε και πάλι τα πράγματα, από την αρχή.»

Jerome Bruner

Ο Bruner διδάσκων και διδασκόμενος

Παιδαγωγική:«Το αέναο πιλοτήριο της κοσμικής ηθικής συζήτησης»

24/2/2019

17

Τρεις επίτιμοι διδάκτορες του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο Jerome Bruner, o Μίκης Θεοδωράκης και o Colwyn Trevarthen

Πηγή φωτογραφιών: Κουγιουμουτζάκης, Γ. (Επιμ. Έκδ.) (2007). Συμπαντική αρμονία, μουσική και επιστήμη. Στον Μίκη Θεοδωράκη. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Οι συνωμότες Jerome Bruner και Μίκης Θεοδωράκης…

… μιλούν για την Επανάσταση…

Jerome Bruner, Μίκης Θεοδωράκης, Colwyn Trevarthen, Γιάννης ΚουγιουμουτζάκηςΠηγή φωτογραφίας: http://insidetheacademy.asu.edu/photo-gallery-jerome-jerry-bruner

24/2/2019

18