ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

1

Ενότητα 6 Ελληνιστική Κοινή

Στην ενότητα αυτή εξετάζουmicroε - την προέλευση της ελληνιστικής Κοινής - τις περιόδους και τις πηγές της - τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής σε φωνολογικό microορφοσυντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο Τα χαρακτηριστικά της ελληνιστικής Κοινής εντοπίζονται σε κείmicroενα

1 Ελληνιστική ή Αλεξανδρινή Κοινή

Η Κοινή (Koine) ή Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική Κοινή αποτελεί την υπερδιαλεκτική ποικιλία

που διαmicroορφώθηκε και επιβλήθηκε από τους χρόνους του Μεγ Αλεξάνδρου και εξής ως

όργανο συνεννόησης των ελληνόφωνων πληθυσmicroών εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου

(πχ Αίγυπτος Μ Ασία Συρία κλπ) Η προέλευσή της εντοπίζεται στην ευρύτερη αττική

διάλεκτο που ήδη από τον 5ο πΧ αι είχε εξαπλωθεί ως πρότυπη γραπτή γλώσσα σε

επιγραφές των διαφόρων πόλεων-κρατών της εποχής Η καθιέρωσή της σε επίσηmicroη γλώσσα

του microακεδονικού κράτους από τον Φίλιππο και η υιοθέτησή της ως προφορικής γλώσσας της

microακεδονικής αριστοκρατίας καθόρισαν την επιβολή της εκτεταmicroένης αττικής διαλέκτου ως

κοινής γλώσσας συνεννόησης και εmicroπορίου των ανώτερων και microεσαίων τάξεων στον

ελλαδικό χώρο Με τις κατακτήσεις του Μεγ Αλεξάνδρου η αττική κοινή εξαπλώθηκε στον

ασιατικό χώρο ως γλώσσα της διοίκησης των εmicroπορικών συναλλαγών (lingua franca) του

πολιτισmicroού (Kultursprache) πολλών ανατολικών λαών Αποτελεί έτσι σταδιακά γλώσσα

κύρους για τους Λατίνους συγγραφείς τους Ιουδαίους της διασποράς και αλλοεθνείς

ηγεmicroόνες (Αρmicroένιους Πάρθους) ιερείς και σοφιστές (Αιγύπτιους Βαβυλώνιους ∆ρυΐδες)

Με αυτόν τον τρόπο η ενιαία Ελληνική θα αποτελέσει όχηmicroα του χριστιανισmicroού

Στην εξάπλωση της Ελληνικής σε αλλοεθνείς πληθυσmicroούς οφείλονται τα εξελιγmicroένα

δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Έτσι γνωρίσmicroατα αποκλειστικά αττικά όπως τα ττ αντί

του σσ και τα αττικόκλιτα της βrsquo κλίσης (λεώς) απορρίφθηκαν ενώ η προσωδία (διάκριση

microακρών και βραχέων) και ο microουσικός τονισmicroός απλοποιήθηκαν Στη βάση αυτών των

ενοποιηmicroένων απλουστευmicroένων χαρακτηριστικών δηmicroιουργήθηκε η microεσαιωνική και η νέα

Ελληνική (Αντίθετα η έλλειψη ενιαίας βάσης οδήγησε η διάσπαση της Λατινικής στις

νεολατινικές γλώσσες) Ταυτόχρονα ως αντίδραση στην Κοινή αναπτύσσεται το κίνηmicroα του

αττικισmicroού που επιζητεί τη γλωσσική συmicromicroόρφωση microε το ιδίωmicroα των Αττικών συγγραφέων

του 5ου

και 4ου

αι πΧ αδιαφορώντας για τη φυσική εξέλιξη της γλώσσας Ο αττικισmicroός

συνδέεται microε τη φιλολογία (γραmicromicroατική ∆ιονύσιος ο Θραξ ∆ιονύσιος ο Αλικαρνασσεύς

υφολογία Περί ύψους Λογγίνος) ενώ σε αυτόν ανάγεται και το microεταγενέστερο γλωσσικό

ζήτηmicroα

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

2

Η χρήση microιας κοινής γλώσσας δεν σηmicroαίνει οmicroοιοmicroορφία στον τρόπο που microιλούσαν

οι πληθυσmicroοί της εποχής Αντίθετα θα πρέπει να δεχθούmicroε ότι υπήρχαν αρκετά microεγάλες

διαφορές σε φωνολογικά χαρακτηριστικά λεξιλόγιο κλπ ανά περιοχή που διαmicroορφώνουν

περιφερειακές Κοινές Έτσι για παράδειγmicroα οι σύγχρονες διάλεκτοι της Νέας Ελληνικής

όπως η τσακώνικη και η κατωιταλική microάλλον προέρχονται από microια δωρική κοινή και όχι

απευθείας από τη δωρική διάλεκτο της αρχαιότητας Επίσης στη δωρική κοινή οφείλονται

στρατιωτικοί και νοmicroικοί όροι όπως λοχαγός οὐραγός ξεναγός ἂγημα ἀνάδοχος

αλλά και λέξεις όπως βουνός λαός ναός ὁρκωμοσία Από τη Μακεδονική προέρχονται

επίσης οι λέξεις δεκανός ταξίαρχος σωματοφύλακες ὑπασπισταί καθώς και η

κατάληξη -ισσα (Μακεδόνισσα) Έτσι η Ελληνική επιβίωσε τόσο microε τη microορφή της

κατεξοχήν Κοινής όσο και microε τη microορφή διαλέκτων (ποντιακή καππαδοκική και σε

αποmicroακρυσmicroένες περιοχές τσακωνική Ρόδος Κάρπαθος Κύπρος Θράκη) στη σύγχρονη

εποχή

Συmicroπερασmicroατικά το εκτεταmicroένο αποικιακό κύmicroα και οι microετακινήσεις πληθυσmicroών

κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας οδήγησε σε εκτεταmicroένη γλωσσική διαφοροποίηση

(ποικιλία της αρχαίας ελληνικής) αλλά και παγίωση των τοπικών διαλεκτικών microορφών Με

τη microεταφορά της πρωτεύουσας στη Νέα Ρώmicroη (Κωνσταντινούπολη) ευνοήθηκε η επιστροφή

στον αρχαίο πολιτισmicroό αλλά και η διγλωσσία microε τη Λατινική Έτσι η Κοινή δεν διασπάστηκε

σε γλώσσες όπως συνέβη microε τη Λατινική και τις λατινογενείς γλώσσες αλλά συνυπήρξε microε

τις διαλέκτους

2 Περίοδοι και πηγές της Κοινής

Η Κοινή χρησιmicroοποιείται κατά την περίοδο από το θάνατο του Μεγ Αλεξάνδρου (323 πΧ)

έως την εποχή του Ιουστινιανού Η περίοδος 323 πΧ ndash 31 πΧ αποτελεί την καθαυτό

ελληνιστική Κοινή η περίοδος 31 πΧ ndash 330 microΧ (microεταφορά της έδρας του ρωmicroαϊκού

κράτους στην Κωνσταντινούπολη) την αυτοκρατορική Κοινή ενώ η περίοδος 330-600 microΧ

(ύστερη αρχαιότητα) αποτελεί ουσιαστικά microεταβατική περίοδο προς τη microεσαιωνική

Ελληνική

Στις άmicroεσες πηγές της Κοινής ανήκουν τα κείmicroενα που διασώθηκαν σε επιγραφές

παπύρους και όστρακα Οι πάπυροι βρέθηκαν σε περιοχές microε microη ελληνικές τοπικές γλώσσες

όπου διαθέσιmicroη για τη γραφή ήταν microόνο η Ελληνική Έτσι από τη γραπτή γλώσσα η

Ελληνική εξαπλώθηκε και στην προφορικό λόγο microη ελληνόφωνων πληθυσmicroών

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

3

Ἀπολλώνιος Πτολεμαίῳ τῶι πατρί χαίρειν ὀμνύο τόν Σάραπιν ἰ μή μικρόν τι

ἐντρέπομαι οὐκ ἂν με ἶδες τό πόρσωπόν μου πόποτε ὃτι ψεύδηι πάντα καί οἱ

παρά σε θεοί ὁμοίως ὃτι ἐνβέβληκαν ὑμᾶς εἰς ὓλην μεγάλην και οὗ δυνάμεθα

ἀποθανεῖν κἂν ἲδης ὃτι μέλλομεν σωθῆναι τότε βαπτιζώμεθα γίνωσκε ὃτι

πιράσεται ὁ δραπέτης μή ἀφῖναι ἡμᾶς ἐπί τῶν τόπων ἶναι hellipοὐκ ἒστι ἀνακύψαι

με πόποτε ἐν τῇ Τρικομίαι ὑπό τῆς αἰσχύνης ἰ καί αὐτούς δεδώκαμεν hellip Πάπυρος P Par 47UPZ 70 152 πΧ

Λούκιος Βελλῆνος Γέμελλος Σαβίνωι τῶι οιεἱῶι χαίρειν εὖ οὖν πυήσας

κομισάμενός μου τήν ἐπιστολήν πέμσις μυ Πίνδαρον εἰς τήν πόλιν τόν

πεδιοφύλακα τῆς Διονυσιάδος ἐπί ἐρώτησέ με Ἑρμοναξ εἳνα αὐτόν λάβῃ εἰς

Κερκεσοῦχα καταμαθῖν τόν ἐλαιῶνα αὐτοῦ ἐπί πυκνός ἐστιν και θέλι ἐξ αὐτόν

ἐκκόψαι φυτά εἳνα ἐνπίρως κοπῇ τά μέλλοντα ἐκκόπτεσθαιhellip Πάπυρος P Fay 114 100 microΧ

Ἀντώνις Λόνγος Νειλοῦντι [τ]ῇ μητρί π[λ]ῖστα χαίρειν καί διά παντό[ς] εὒχομαί

σαι ὑγιαίνειν τό προσκύνημά σου [ποι]ῶ κατrsquo αἱκάστην ἡμαίραν παρά τῷ κυρίῳ

[Σερ]άπειδει γεινώσκειν σαι θέλω ὃτι οὐχ [ἢλπ]ιζον ὃτι ἀναβένις εἰς τήν

μητρόπολιν χ[ά]ρειν τοῦτο οὐδrsquo ἐγό εἰσῆltλgtθα εἰς τήν πόλιν αἰδ[υ]σοπο[ύ]μην

δέ ἐλθεῖν εἰς Καρανίδαν ὃτι σαπρῶς περιπατῶ αἲγραψά σοι ὃτι γυμνός εἰμί

παρακα[λ]ῶ σαι μήτηρ δ[ι]αλάγητί μοι λοιπόν οἶδα τί [ἐγώ] αἰμαυτῷ

παρέσχημαι παιπαίδδευμαι καθrsquo ὃν δῖ τρόπον οἷδα ὃτι ἡμάρτηκα ἢκουσα παρά

το[hellip] υμου τόν εὐρόντα σαι ἐν τῷ Ἀρσαινοείτῃ καί ἀκαιρέως πάντα σοι

διήγηται οὐκ οἶδες ὃτι θέλω πηρός γενέσται εἲ γνοῦναι ὃπως ἀνθρόπῳ [ἒ]τ[ι]

ὀφείλω ὀβολόν Πάπυρος BGU 846 200 microΧ

Βασική άmicroεση πηγή είναι η microετάφραση της Παλαιάς ∆ιαθήκης από τους Εβδοmicroήκοντα (3ος

πΧ αι) και η Καινή ∆ιαθήκη τα Απόκρυφα και τα Ψευδεπίγραφα

17 καί ἀπέστειλεν βασιλεύς Ἀσσυρίων hellip τόν Ῥαψάκηνhellipπρός τόν βασιλέα

Ἑζεκίαν ἐν δυνάμει βαρείᾳ ἐπί Ἰερουσαλήμ hellip 18 καί ἐβόησαν πρός Ἐζεκίαν καί

ἦλθον πρός αὐτόν Ἐλιακείμ και Σόμνας 19 καί εἶπεν πρός αὐτούς Ῥαψάκης

Εἲπατε δή πρός Ἑζεκίαν τάδε λέγει ὁ βασιλεύς ὁ μέγας βασιλεύς τῶν Ἀσσυρίων

laquoΤί ἡ πεποίθησις αὓτη ἣν πέποιθαςraquo 20 εἶπαςhellip laquoΒουλή καί δύναμις εἰς

πόλεμονraquo νῦν οὖν τίνι πεποιθώς ἠθέτησας ἐν ἐμοί Παλαιά ∆ιαθήκη Βασιλέων Βrsquo 8 300-200 πΧ

Καί ἦλθον εἰς τό πέρας τῆς θαλάσσης εἰς τήν χώραν τῶν Γερασηνῶν καί

ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθύς ὑπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων

ἂνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ ὃς τήν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασι καί

οὒτε ἁλύσει οὐκέτι οὐδείςἐδύνατο αὐτόν δῆσαι διά τό αὐτόν πολλάκις πέδαις

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

4

καί ἁλύσεσιν δεδέσθαι καί διεσπάσθαι ὑπrsquo αὐτοῦ τάς ἁλύσεις καί τάς πέδας

συντετρῖφθαι καί οὐδείς ἲσχυεν αὐτόν δαμάσαι Καινή ∆ιαθήκη Κατά Μάρκον 5 65-100 microΧ

Στις έmicromicroεσες πηγές ανήκουν οι παρατηρήσεις των γραmicromicroατικών της εποχής τα

αττικιστικά λεξικά τα ελληνολατινικά γλωσσάρια και οι microέθοδοι εκmicroάθησης της γλώσσας

ε 22 Εἶπον καί εἶπα ἀμφότερα παρά Ἀττικοῖς μᾶλλον δέ τό πρότερον μ 24

Μόλυβδος διά τοῦ β καί δ Ἀττικοί π 7 Παλλάκια οὐ παλλήκια οἱ παῖδες Αίλιος ∆ιονύσιος Αττικά Ονόmicroατα 117-138 microΧ

10 Εὐχαριστεῖν οὐδείς τῶν δοκίμων εἶπεν ἀλλά χάριν εἰδέναι 27 Νηρόν ὓδωρ

μηδαμῶς ἀλλά πρόσφατον ἀκραιφνές 41 Σκίμπους λέγε ἀλλά μή κράββατος

μιαρόν γάρ 197 Βασίλισσα οὐδείς τῶν ἀρχαίων εἶπεν ἀλλά βασίλεια ἢ βασιλίς

198 Σικχαίνομαι τῷ ὂντι ναυτίας ἂξιον τοὒνομα ἀλλrsquo ἐρεῖς βδελύττομαι ὡς

Άθηναῖος 290 Κρύβεται φεῦγε διά τοῦ β λέγειν καί κρύβεσθαι ἀλλά διά τοῦ πτ

κρύπτεται καί κρύπτεσθαι φάθι Φρύνιχος Εκλογή αττικών ρηmicroάτων και ονοmicroάτων 200 microΧ

Ἒπιον οἲνου οὐκ οἶνον Ἀττικῶς Μειδίου Ἀττικῶς Μειδία Ἑλληνικόν Νεῖν καί

νήχεσθαι Ἀττικῶς κολυμβᾶν Ἑλληνικῶς Οἶμαι καί οἲομαι Ἀττικῶς νομίζω

Ἑλληνικῶς Ὀπήν Ἀττικῶς τρύπημα Ἑλληνικῶς Οὖς Ἀττικῶς ὠτίον

Ἑλληνικῶς Τάγηνον Ἀττικῶς τήγανον Ἑλληνικῶς Φαθί Ἀττικῶς εἰπέ

Ἑλληνικῶς Μοίρις Λέξεις Αττικών και Ελλήνων 200 microΧ

οἷον τό αὐτό ἀρτοφόριον καί πανάριον λέγεται καί πάλιν τό αὐτό σταμνίον καί

ἀμίδιον καί ἲγδις καί θυεία ἀλλά στοχαζόμενοι τοῦ καλῶς ἒχοντος καί σαφῶς

καί τοῦ μή γελᾶσθαι ὑπό τῶν διακονούντων ἡμῖν παιδαρίων καί ἰδιωτῶν

πανάριον ἐροῦμεν εἰ καί βάρβαρόν ἐστι ἀλλrsquo οὐκ ἀρτοφόριον καί σταμνίον

ἀλλrsquo οὐκ ἀμίδα καί ἲγδιν μᾶλλον ἢ θυείαν Σέξτος Εmicroπειρικός Προς microαθηmicroατικούς 1 232 τέλη 2ου ndash αρχές 3ου αι microΧ

Τέλος στοιχεία του προφορικού λόγου εντοπίζονται στη laquoδηmicroώδηraquo λογοτεχνία (πχ

Πολύβιος ∆ιόδωρος Σικελιώτης Επίκτητος)

3 ∆οmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Στην περίοδο της Κοινής εmicroφανίζονται σηmicroαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας

που σε microεγάλο βαθmicroό διαmicroόρφωσαν τη δοmicroή της Ελληνικής όπως είναι σήmicroερα

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

5

Φωνολογικό επίπεδο

Τα φωνήεντα της αρχαίας Ελληνικής ήταν πέντε βραχέα και επτά microακρά στα οποία

περιλαmicroβάνονταν τα κλειστά microακρά e και o που δηλώνονταν στη γραφή microε ει και ου (νόθες

δίφθογγοι που προήλθαν από αντέκταση ή συναίρεση)

Στην Κοινή καταργήθηκε η διάκριση microακρών και βραχέων φωνηέντων και οδηγηθήκαmicroε σε

ένα εξαmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων που περιλάmicroβανε το πενταmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων

της νέας Ελληνικής microαζί microε το κεντρικό φωνήεν uuml που διατηρήθηκε από την αρχαία

Ελληνική Τα φωνήεντα δηλαδή ήταν i e a o u uuml

Παροmicroοίως οι δίφθογγοι της αρχαίας ήταν βραχύφωνες και microακρόφωνες

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

2

Η χρήση microιας κοινής γλώσσας δεν σηmicroαίνει οmicroοιοmicroορφία στον τρόπο που microιλούσαν

οι πληθυσmicroοί της εποχής Αντίθετα θα πρέπει να δεχθούmicroε ότι υπήρχαν αρκετά microεγάλες

διαφορές σε φωνολογικά χαρακτηριστικά λεξιλόγιο κλπ ανά περιοχή που διαmicroορφώνουν

περιφερειακές Κοινές Έτσι για παράδειγmicroα οι σύγχρονες διάλεκτοι της Νέας Ελληνικής

όπως η τσακώνικη και η κατωιταλική microάλλον προέρχονται από microια δωρική κοινή και όχι

απευθείας από τη δωρική διάλεκτο της αρχαιότητας Επίσης στη δωρική κοινή οφείλονται

στρατιωτικοί και νοmicroικοί όροι όπως λοχαγός οὐραγός ξεναγός ἂγημα ἀνάδοχος

αλλά και λέξεις όπως βουνός λαός ναός ὁρκωμοσία Από τη Μακεδονική προέρχονται

επίσης οι λέξεις δεκανός ταξίαρχος σωματοφύλακες ὑπασπισταί καθώς και η

κατάληξη -ισσα (Μακεδόνισσα) Έτσι η Ελληνική επιβίωσε τόσο microε τη microορφή της

κατεξοχήν Κοινής όσο και microε τη microορφή διαλέκτων (ποντιακή καππαδοκική και σε

αποmicroακρυσmicroένες περιοχές τσακωνική Ρόδος Κάρπαθος Κύπρος Θράκη) στη σύγχρονη

εποχή

Συmicroπερασmicroατικά το εκτεταmicroένο αποικιακό κύmicroα και οι microετακινήσεις πληθυσmicroών

κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας οδήγησε σε εκτεταmicroένη γλωσσική διαφοροποίηση

(ποικιλία της αρχαίας ελληνικής) αλλά και παγίωση των τοπικών διαλεκτικών microορφών Με

τη microεταφορά της πρωτεύουσας στη Νέα Ρώmicroη (Κωνσταντινούπολη) ευνοήθηκε η επιστροφή

στον αρχαίο πολιτισmicroό αλλά και η διγλωσσία microε τη Λατινική Έτσι η Κοινή δεν διασπάστηκε

σε γλώσσες όπως συνέβη microε τη Λατινική και τις λατινογενείς γλώσσες αλλά συνυπήρξε microε

τις διαλέκτους

2 Περίοδοι και πηγές της Κοινής

Η Κοινή χρησιmicroοποιείται κατά την περίοδο από το θάνατο του Μεγ Αλεξάνδρου (323 πΧ)

έως την εποχή του Ιουστινιανού Η περίοδος 323 πΧ ndash 31 πΧ αποτελεί την καθαυτό

ελληνιστική Κοινή η περίοδος 31 πΧ ndash 330 microΧ (microεταφορά της έδρας του ρωmicroαϊκού

κράτους στην Κωνσταντινούπολη) την αυτοκρατορική Κοινή ενώ η περίοδος 330-600 microΧ

(ύστερη αρχαιότητα) αποτελεί ουσιαστικά microεταβατική περίοδο προς τη microεσαιωνική

Ελληνική

Στις άmicroεσες πηγές της Κοινής ανήκουν τα κείmicroενα που διασώθηκαν σε επιγραφές

παπύρους και όστρακα Οι πάπυροι βρέθηκαν σε περιοχές microε microη ελληνικές τοπικές γλώσσες

όπου διαθέσιmicroη για τη γραφή ήταν microόνο η Ελληνική Έτσι από τη γραπτή γλώσσα η

Ελληνική εξαπλώθηκε και στην προφορικό λόγο microη ελληνόφωνων πληθυσmicroών

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

3

Ἀπολλώνιος Πτολεμαίῳ τῶι πατρί χαίρειν ὀμνύο τόν Σάραπιν ἰ μή μικρόν τι

ἐντρέπομαι οὐκ ἂν με ἶδες τό πόρσωπόν μου πόποτε ὃτι ψεύδηι πάντα καί οἱ

παρά σε θεοί ὁμοίως ὃτι ἐνβέβληκαν ὑμᾶς εἰς ὓλην μεγάλην και οὗ δυνάμεθα

ἀποθανεῖν κἂν ἲδης ὃτι μέλλομεν σωθῆναι τότε βαπτιζώμεθα γίνωσκε ὃτι

πιράσεται ὁ δραπέτης μή ἀφῖναι ἡμᾶς ἐπί τῶν τόπων ἶναι hellipοὐκ ἒστι ἀνακύψαι

με πόποτε ἐν τῇ Τρικομίαι ὑπό τῆς αἰσχύνης ἰ καί αὐτούς δεδώκαμεν hellip Πάπυρος P Par 47UPZ 70 152 πΧ

Λούκιος Βελλῆνος Γέμελλος Σαβίνωι τῶι οιεἱῶι χαίρειν εὖ οὖν πυήσας

κομισάμενός μου τήν ἐπιστολήν πέμσις μυ Πίνδαρον εἰς τήν πόλιν τόν

πεδιοφύλακα τῆς Διονυσιάδος ἐπί ἐρώτησέ με Ἑρμοναξ εἳνα αὐτόν λάβῃ εἰς

Κερκεσοῦχα καταμαθῖν τόν ἐλαιῶνα αὐτοῦ ἐπί πυκνός ἐστιν και θέλι ἐξ αὐτόν

ἐκκόψαι φυτά εἳνα ἐνπίρως κοπῇ τά μέλλοντα ἐκκόπτεσθαιhellip Πάπυρος P Fay 114 100 microΧ

Ἀντώνις Λόνγος Νειλοῦντι [τ]ῇ μητρί π[λ]ῖστα χαίρειν καί διά παντό[ς] εὒχομαί

σαι ὑγιαίνειν τό προσκύνημά σου [ποι]ῶ κατrsquo αἱκάστην ἡμαίραν παρά τῷ κυρίῳ

[Σερ]άπειδει γεινώσκειν σαι θέλω ὃτι οὐχ [ἢλπ]ιζον ὃτι ἀναβένις εἰς τήν

μητρόπολιν χ[ά]ρειν τοῦτο οὐδrsquo ἐγό εἰσῆltλgtθα εἰς τήν πόλιν αἰδ[υ]σοπο[ύ]μην

δέ ἐλθεῖν εἰς Καρανίδαν ὃτι σαπρῶς περιπατῶ αἲγραψά σοι ὃτι γυμνός εἰμί

παρακα[λ]ῶ σαι μήτηρ δ[ι]αλάγητί μοι λοιπόν οἶδα τί [ἐγώ] αἰμαυτῷ

παρέσχημαι παιπαίδδευμαι καθrsquo ὃν δῖ τρόπον οἷδα ὃτι ἡμάρτηκα ἢκουσα παρά

το[hellip] υμου τόν εὐρόντα σαι ἐν τῷ Ἀρσαινοείτῃ καί ἀκαιρέως πάντα σοι

διήγηται οὐκ οἶδες ὃτι θέλω πηρός γενέσται εἲ γνοῦναι ὃπως ἀνθρόπῳ [ἒ]τ[ι]

ὀφείλω ὀβολόν Πάπυρος BGU 846 200 microΧ

Βασική άmicroεση πηγή είναι η microετάφραση της Παλαιάς ∆ιαθήκης από τους Εβδοmicroήκοντα (3ος

πΧ αι) και η Καινή ∆ιαθήκη τα Απόκρυφα και τα Ψευδεπίγραφα

17 καί ἀπέστειλεν βασιλεύς Ἀσσυρίων hellip τόν Ῥαψάκηνhellipπρός τόν βασιλέα

Ἑζεκίαν ἐν δυνάμει βαρείᾳ ἐπί Ἰερουσαλήμ hellip 18 καί ἐβόησαν πρός Ἐζεκίαν καί

ἦλθον πρός αὐτόν Ἐλιακείμ και Σόμνας 19 καί εἶπεν πρός αὐτούς Ῥαψάκης

Εἲπατε δή πρός Ἑζεκίαν τάδε λέγει ὁ βασιλεύς ὁ μέγας βασιλεύς τῶν Ἀσσυρίων

laquoΤί ἡ πεποίθησις αὓτη ἣν πέποιθαςraquo 20 εἶπαςhellip laquoΒουλή καί δύναμις εἰς

πόλεμονraquo νῦν οὖν τίνι πεποιθώς ἠθέτησας ἐν ἐμοί Παλαιά ∆ιαθήκη Βασιλέων Βrsquo 8 300-200 πΧ

Καί ἦλθον εἰς τό πέρας τῆς θαλάσσης εἰς τήν χώραν τῶν Γερασηνῶν καί

ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθύς ὑπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων

ἂνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ ὃς τήν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασι καί

οὒτε ἁλύσει οὐκέτι οὐδείςἐδύνατο αὐτόν δῆσαι διά τό αὐτόν πολλάκις πέδαις

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

4

καί ἁλύσεσιν δεδέσθαι καί διεσπάσθαι ὑπrsquo αὐτοῦ τάς ἁλύσεις καί τάς πέδας

συντετρῖφθαι καί οὐδείς ἲσχυεν αὐτόν δαμάσαι Καινή ∆ιαθήκη Κατά Μάρκον 5 65-100 microΧ

Στις έmicromicroεσες πηγές ανήκουν οι παρατηρήσεις των γραmicromicroατικών της εποχής τα

αττικιστικά λεξικά τα ελληνολατινικά γλωσσάρια και οι microέθοδοι εκmicroάθησης της γλώσσας

ε 22 Εἶπον καί εἶπα ἀμφότερα παρά Ἀττικοῖς μᾶλλον δέ τό πρότερον μ 24

Μόλυβδος διά τοῦ β καί δ Ἀττικοί π 7 Παλλάκια οὐ παλλήκια οἱ παῖδες Αίλιος ∆ιονύσιος Αττικά Ονόmicroατα 117-138 microΧ

10 Εὐχαριστεῖν οὐδείς τῶν δοκίμων εἶπεν ἀλλά χάριν εἰδέναι 27 Νηρόν ὓδωρ

μηδαμῶς ἀλλά πρόσφατον ἀκραιφνές 41 Σκίμπους λέγε ἀλλά μή κράββατος

μιαρόν γάρ 197 Βασίλισσα οὐδείς τῶν ἀρχαίων εἶπεν ἀλλά βασίλεια ἢ βασιλίς

198 Σικχαίνομαι τῷ ὂντι ναυτίας ἂξιον τοὒνομα ἀλλrsquo ἐρεῖς βδελύττομαι ὡς

Άθηναῖος 290 Κρύβεται φεῦγε διά τοῦ β λέγειν καί κρύβεσθαι ἀλλά διά τοῦ πτ

κρύπτεται καί κρύπτεσθαι φάθι Φρύνιχος Εκλογή αττικών ρηmicroάτων και ονοmicroάτων 200 microΧ

Ἒπιον οἲνου οὐκ οἶνον Ἀττικῶς Μειδίου Ἀττικῶς Μειδία Ἑλληνικόν Νεῖν καί

νήχεσθαι Ἀττικῶς κολυμβᾶν Ἑλληνικῶς Οἶμαι καί οἲομαι Ἀττικῶς νομίζω

Ἑλληνικῶς Ὀπήν Ἀττικῶς τρύπημα Ἑλληνικῶς Οὖς Ἀττικῶς ὠτίον

Ἑλληνικῶς Τάγηνον Ἀττικῶς τήγανον Ἑλληνικῶς Φαθί Ἀττικῶς εἰπέ

Ἑλληνικῶς Μοίρις Λέξεις Αττικών και Ελλήνων 200 microΧ

οἷον τό αὐτό ἀρτοφόριον καί πανάριον λέγεται καί πάλιν τό αὐτό σταμνίον καί

ἀμίδιον καί ἲγδις καί θυεία ἀλλά στοχαζόμενοι τοῦ καλῶς ἒχοντος καί σαφῶς

καί τοῦ μή γελᾶσθαι ὑπό τῶν διακονούντων ἡμῖν παιδαρίων καί ἰδιωτῶν

πανάριον ἐροῦμεν εἰ καί βάρβαρόν ἐστι ἀλλrsquo οὐκ ἀρτοφόριον καί σταμνίον

ἀλλrsquo οὐκ ἀμίδα καί ἲγδιν μᾶλλον ἢ θυείαν Σέξτος Εmicroπειρικός Προς microαθηmicroατικούς 1 232 τέλη 2ου ndash αρχές 3ου αι microΧ

Τέλος στοιχεία του προφορικού λόγου εντοπίζονται στη laquoδηmicroώδηraquo λογοτεχνία (πχ

Πολύβιος ∆ιόδωρος Σικελιώτης Επίκτητος)

3 ∆οmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Στην περίοδο της Κοινής εmicroφανίζονται σηmicroαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας

που σε microεγάλο βαθmicroό διαmicroόρφωσαν τη δοmicroή της Ελληνικής όπως είναι σήmicroερα

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

5

Φωνολογικό επίπεδο

Τα φωνήεντα της αρχαίας Ελληνικής ήταν πέντε βραχέα και επτά microακρά στα οποία

περιλαmicroβάνονταν τα κλειστά microακρά e και o που δηλώνονταν στη γραφή microε ει και ου (νόθες

δίφθογγοι που προήλθαν από αντέκταση ή συναίρεση)

Στην Κοινή καταργήθηκε η διάκριση microακρών και βραχέων φωνηέντων και οδηγηθήκαmicroε σε

ένα εξαmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων που περιλάmicroβανε το πενταmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων

της νέας Ελληνικής microαζί microε το κεντρικό φωνήεν uuml που διατηρήθηκε από την αρχαία

Ελληνική Τα φωνήεντα δηλαδή ήταν i e a o u uuml

Παροmicroοίως οι δίφθογγοι της αρχαίας ήταν βραχύφωνες και microακρόφωνες

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

3

Ἀπολλώνιος Πτολεμαίῳ τῶι πατρί χαίρειν ὀμνύο τόν Σάραπιν ἰ μή μικρόν τι

ἐντρέπομαι οὐκ ἂν με ἶδες τό πόρσωπόν μου πόποτε ὃτι ψεύδηι πάντα καί οἱ

παρά σε θεοί ὁμοίως ὃτι ἐνβέβληκαν ὑμᾶς εἰς ὓλην μεγάλην και οὗ δυνάμεθα

ἀποθανεῖν κἂν ἲδης ὃτι μέλλομεν σωθῆναι τότε βαπτιζώμεθα γίνωσκε ὃτι

πιράσεται ὁ δραπέτης μή ἀφῖναι ἡμᾶς ἐπί τῶν τόπων ἶναι hellipοὐκ ἒστι ἀνακύψαι

με πόποτε ἐν τῇ Τρικομίαι ὑπό τῆς αἰσχύνης ἰ καί αὐτούς δεδώκαμεν hellip Πάπυρος P Par 47UPZ 70 152 πΧ

Λούκιος Βελλῆνος Γέμελλος Σαβίνωι τῶι οιεἱῶι χαίρειν εὖ οὖν πυήσας

κομισάμενός μου τήν ἐπιστολήν πέμσις μυ Πίνδαρον εἰς τήν πόλιν τόν

πεδιοφύλακα τῆς Διονυσιάδος ἐπί ἐρώτησέ με Ἑρμοναξ εἳνα αὐτόν λάβῃ εἰς

Κερκεσοῦχα καταμαθῖν τόν ἐλαιῶνα αὐτοῦ ἐπί πυκνός ἐστιν και θέλι ἐξ αὐτόν

ἐκκόψαι φυτά εἳνα ἐνπίρως κοπῇ τά μέλλοντα ἐκκόπτεσθαιhellip Πάπυρος P Fay 114 100 microΧ

Ἀντώνις Λόνγος Νειλοῦντι [τ]ῇ μητρί π[λ]ῖστα χαίρειν καί διά παντό[ς] εὒχομαί

σαι ὑγιαίνειν τό προσκύνημά σου [ποι]ῶ κατrsquo αἱκάστην ἡμαίραν παρά τῷ κυρίῳ

[Σερ]άπειδει γεινώσκειν σαι θέλω ὃτι οὐχ [ἢλπ]ιζον ὃτι ἀναβένις εἰς τήν

μητρόπολιν χ[ά]ρειν τοῦτο οὐδrsquo ἐγό εἰσῆltλgtθα εἰς τήν πόλιν αἰδ[υ]σοπο[ύ]μην

δέ ἐλθεῖν εἰς Καρανίδαν ὃτι σαπρῶς περιπατῶ αἲγραψά σοι ὃτι γυμνός εἰμί

παρακα[λ]ῶ σαι μήτηρ δ[ι]αλάγητί μοι λοιπόν οἶδα τί [ἐγώ] αἰμαυτῷ

παρέσχημαι παιπαίδδευμαι καθrsquo ὃν δῖ τρόπον οἷδα ὃτι ἡμάρτηκα ἢκουσα παρά

το[hellip] υμου τόν εὐρόντα σαι ἐν τῷ Ἀρσαινοείτῃ καί ἀκαιρέως πάντα σοι

διήγηται οὐκ οἶδες ὃτι θέλω πηρός γενέσται εἲ γνοῦναι ὃπως ἀνθρόπῳ [ἒ]τ[ι]

ὀφείλω ὀβολόν Πάπυρος BGU 846 200 microΧ

Βασική άmicroεση πηγή είναι η microετάφραση της Παλαιάς ∆ιαθήκης από τους Εβδοmicroήκοντα (3ος

πΧ αι) και η Καινή ∆ιαθήκη τα Απόκρυφα και τα Ψευδεπίγραφα

17 καί ἀπέστειλεν βασιλεύς Ἀσσυρίων hellip τόν Ῥαψάκηνhellipπρός τόν βασιλέα

Ἑζεκίαν ἐν δυνάμει βαρείᾳ ἐπί Ἰερουσαλήμ hellip 18 καί ἐβόησαν πρός Ἐζεκίαν καί

ἦλθον πρός αὐτόν Ἐλιακείμ και Σόμνας 19 καί εἶπεν πρός αὐτούς Ῥαψάκης

Εἲπατε δή πρός Ἑζεκίαν τάδε λέγει ὁ βασιλεύς ὁ μέγας βασιλεύς τῶν Ἀσσυρίων

laquoΤί ἡ πεποίθησις αὓτη ἣν πέποιθαςraquo 20 εἶπαςhellip laquoΒουλή καί δύναμις εἰς

πόλεμονraquo νῦν οὖν τίνι πεποιθώς ἠθέτησας ἐν ἐμοί Παλαιά ∆ιαθήκη Βασιλέων Βrsquo 8 300-200 πΧ

Καί ἦλθον εἰς τό πέρας τῆς θαλάσσης εἰς τήν χώραν τῶν Γερασηνῶν καί

ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθύς ὑπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων

ἂνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ ὃς τήν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασι καί

οὒτε ἁλύσει οὐκέτι οὐδείςἐδύνατο αὐτόν δῆσαι διά τό αὐτόν πολλάκις πέδαις

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

4

καί ἁλύσεσιν δεδέσθαι καί διεσπάσθαι ὑπrsquo αὐτοῦ τάς ἁλύσεις καί τάς πέδας

συντετρῖφθαι καί οὐδείς ἲσχυεν αὐτόν δαμάσαι Καινή ∆ιαθήκη Κατά Μάρκον 5 65-100 microΧ

Στις έmicromicroεσες πηγές ανήκουν οι παρατηρήσεις των γραmicromicroατικών της εποχής τα

αττικιστικά λεξικά τα ελληνολατινικά γλωσσάρια και οι microέθοδοι εκmicroάθησης της γλώσσας

ε 22 Εἶπον καί εἶπα ἀμφότερα παρά Ἀττικοῖς μᾶλλον δέ τό πρότερον μ 24

Μόλυβδος διά τοῦ β καί δ Ἀττικοί π 7 Παλλάκια οὐ παλλήκια οἱ παῖδες Αίλιος ∆ιονύσιος Αττικά Ονόmicroατα 117-138 microΧ

10 Εὐχαριστεῖν οὐδείς τῶν δοκίμων εἶπεν ἀλλά χάριν εἰδέναι 27 Νηρόν ὓδωρ

μηδαμῶς ἀλλά πρόσφατον ἀκραιφνές 41 Σκίμπους λέγε ἀλλά μή κράββατος

μιαρόν γάρ 197 Βασίλισσα οὐδείς τῶν ἀρχαίων εἶπεν ἀλλά βασίλεια ἢ βασιλίς

198 Σικχαίνομαι τῷ ὂντι ναυτίας ἂξιον τοὒνομα ἀλλrsquo ἐρεῖς βδελύττομαι ὡς

Άθηναῖος 290 Κρύβεται φεῦγε διά τοῦ β λέγειν καί κρύβεσθαι ἀλλά διά τοῦ πτ

κρύπτεται καί κρύπτεσθαι φάθι Φρύνιχος Εκλογή αττικών ρηmicroάτων και ονοmicroάτων 200 microΧ

Ἒπιον οἲνου οὐκ οἶνον Ἀττικῶς Μειδίου Ἀττικῶς Μειδία Ἑλληνικόν Νεῖν καί

νήχεσθαι Ἀττικῶς κολυμβᾶν Ἑλληνικῶς Οἶμαι καί οἲομαι Ἀττικῶς νομίζω

Ἑλληνικῶς Ὀπήν Ἀττικῶς τρύπημα Ἑλληνικῶς Οὖς Ἀττικῶς ὠτίον

Ἑλληνικῶς Τάγηνον Ἀττικῶς τήγανον Ἑλληνικῶς Φαθί Ἀττικῶς εἰπέ

Ἑλληνικῶς Μοίρις Λέξεις Αττικών και Ελλήνων 200 microΧ

οἷον τό αὐτό ἀρτοφόριον καί πανάριον λέγεται καί πάλιν τό αὐτό σταμνίον καί

ἀμίδιον καί ἲγδις καί θυεία ἀλλά στοχαζόμενοι τοῦ καλῶς ἒχοντος καί σαφῶς

καί τοῦ μή γελᾶσθαι ὑπό τῶν διακονούντων ἡμῖν παιδαρίων καί ἰδιωτῶν

πανάριον ἐροῦμεν εἰ καί βάρβαρόν ἐστι ἀλλrsquo οὐκ ἀρτοφόριον καί σταμνίον

ἀλλrsquo οὐκ ἀμίδα καί ἲγδιν μᾶλλον ἢ θυείαν Σέξτος Εmicroπειρικός Προς microαθηmicroατικούς 1 232 τέλη 2ου ndash αρχές 3ου αι microΧ

Τέλος στοιχεία του προφορικού λόγου εντοπίζονται στη laquoδηmicroώδηraquo λογοτεχνία (πχ

Πολύβιος ∆ιόδωρος Σικελιώτης Επίκτητος)

3 ∆οmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Στην περίοδο της Κοινής εmicroφανίζονται σηmicroαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας

που σε microεγάλο βαθmicroό διαmicroόρφωσαν τη δοmicroή της Ελληνικής όπως είναι σήmicroερα

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

5

Φωνολογικό επίπεδο

Τα φωνήεντα της αρχαίας Ελληνικής ήταν πέντε βραχέα και επτά microακρά στα οποία

περιλαmicroβάνονταν τα κλειστά microακρά e και o που δηλώνονταν στη γραφή microε ει και ου (νόθες

δίφθογγοι που προήλθαν από αντέκταση ή συναίρεση)

Στην Κοινή καταργήθηκε η διάκριση microακρών και βραχέων φωνηέντων και οδηγηθήκαmicroε σε

ένα εξαmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων που περιλάmicroβανε το πενταmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων

της νέας Ελληνικής microαζί microε το κεντρικό φωνήεν uuml που διατηρήθηκε από την αρχαία

Ελληνική Τα φωνήεντα δηλαδή ήταν i e a o u uuml

Παροmicroοίως οι δίφθογγοι της αρχαίας ήταν βραχύφωνες και microακρόφωνες

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

4

καί ἁλύσεσιν δεδέσθαι καί διεσπάσθαι ὑπrsquo αὐτοῦ τάς ἁλύσεις καί τάς πέδας

συντετρῖφθαι καί οὐδείς ἲσχυεν αὐτόν δαμάσαι Καινή ∆ιαθήκη Κατά Μάρκον 5 65-100 microΧ

Στις έmicromicroεσες πηγές ανήκουν οι παρατηρήσεις των γραmicromicroατικών της εποχής τα

αττικιστικά λεξικά τα ελληνολατινικά γλωσσάρια και οι microέθοδοι εκmicroάθησης της γλώσσας

ε 22 Εἶπον καί εἶπα ἀμφότερα παρά Ἀττικοῖς μᾶλλον δέ τό πρότερον μ 24

Μόλυβδος διά τοῦ β καί δ Ἀττικοί π 7 Παλλάκια οὐ παλλήκια οἱ παῖδες Αίλιος ∆ιονύσιος Αττικά Ονόmicroατα 117-138 microΧ

10 Εὐχαριστεῖν οὐδείς τῶν δοκίμων εἶπεν ἀλλά χάριν εἰδέναι 27 Νηρόν ὓδωρ

μηδαμῶς ἀλλά πρόσφατον ἀκραιφνές 41 Σκίμπους λέγε ἀλλά μή κράββατος

μιαρόν γάρ 197 Βασίλισσα οὐδείς τῶν ἀρχαίων εἶπεν ἀλλά βασίλεια ἢ βασιλίς

198 Σικχαίνομαι τῷ ὂντι ναυτίας ἂξιον τοὒνομα ἀλλrsquo ἐρεῖς βδελύττομαι ὡς

Άθηναῖος 290 Κρύβεται φεῦγε διά τοῦ β λέγειν καί κρύβεσθαι ἀλλά διά τοῦ πτ

κρύπτεται καί κρύπτεσθαι φάθι Φρύνιχος Εκλογή αττικών ρηmicroάτων και ονοmicroάτων 200 microΧ

Ἒπιον οἲνου οὐκ οἶνον Ἀττικῶς Μειδίου Ἀττικῶς Μειδία Ἑλληνικόν Νεῖν καί

νήχεσθαι Ἀττικῶς κολυμβᾶν Ἑλληνικῶς Οἶμαι καί οἲομαι Ἀττικῶς νομίζω

Ἑλληνικῶς Ὀπήν Ἀττικῶς τρύπημα Ἑλληνικῶς Οὖς Ἀττικῶς ὠτίον

Ἑλληνικῶς Τάγηνον Ἀττικῶς τήγανον Ἑλληνικῶς Φαθί Ἀττικῶς εἰπέ

Ἑλληνικῶς Μοίρις Λέξεις Αττικών και Ελλήνων 200 microΧ

οἷον τό αὐτό ἀρτοφόριον καί πανάριον λέγεται καί πάλιν τό αὐτό σταμνίον καί

ἀμίδιον καί ἲγδις καί θυεία ἀλλά στοχαζόμενοι τοῦ καλῶς ἒχοντος καί σαφῶς

καί τοῦ μή γελᾶσθαι ὑπό τῶν διακονούντων ἡμῖν παιδαρίων καί ἰδιωτῶν

πανάριον ἐροῦμεν εἰ καί βάρβαρόν ἐστι ἀλλrsquo οὐκ ἀρτοφόριον καί σταμνίον

ἀλλrsquo οὐκ ἀμίδα καί ἲγδιν μᾶλλον ἢ θυείαν Σέξτος Εmicroπειρικός Προς microαθηmicroατικούς 1 232 τέλη 2ου ndash αρχές 3ου αι microΧ

Τέλος στοιχεία του προφορικού λόγου εντοπίζονται στη laquoδηmicroώδηraquo λογοτεχνία (πχ

Πολύβιος ∆ιόδωρος Σικελιώτης Επίκτητος)

3 ∆οmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Στην περίοδο της Κοινής εmicroφανίζονται σηmicroαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας

που σε microεγάλο βαθmicroό διαmicroόρφωσαν τη δοmicroή της Ελληνικής όπως είναι σήmicroερα

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

5

Φωνολογικό επίπεδο

Τα φωνήεντα της αρχαίας Ελληνικής ήταν πέντε βραχέα και επτά microακρά στα οποία

περιλαmicroβάνονταν τα κλειστά microακρά e και o που δηλώνονταν στη γραφή microε ει και ου (νόθες

δίφθογγοι που προήλθαν από αντέκταση ή συναίρεση)

Στην Κοινή καταργήθηκε η διάκριση microακρών και βραχέων φωνηέντων και οδηγηθήκαmicroε σε

ένα εξαmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων που περιλάmicroβανε το πενταmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων

της νέας Ελληνικής microαζί microε το κεντρικό φωνήεν uuml που διατηρήθηκε από την αρχαία

Ελληνική Τα φωνήεντα δηλαδή ήταν i e a o u uuml

Παροmicroοίως οι δίφθογγοι της αρχαίας ήταν βραχύφωνες και microακρόφωνες

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

5

Φωνολογικό επίπεδο

Τα φωνήεντα της αρχαίας Ελληνικής ήταν πέντε βραχέα και επτά microακρά στα οποία

περιλαmicroβάνονταν τα κλειστά microακρά e και o που δηλώνονταν στη γραφή microε ει και ου (νόθες

δίφθογγοι που προήλθαν από αντέκταση ή συναίρεση)

Στην Κοινή καταργήθηκε η διάκριση microακρών και βραχέων φωνηέντων και οδηγηθήκαmicroε σε

ένα εξαmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων που περιλάmicroβανε το πενταmicroελές σύστηmicroα φωνηέντων

της νέας Ελληνικής microαζί microε το κεντρικό φωνήεν uuml που διατηρήθηκε από την αρχαία

Ελληνική Τα φωνήεντα δηλαδή ήταν i e a o u uuml

Παροmicroοίως οι δίφθογγοι της αρχαίας ήταν βραχύφωνες και microακρόφωνες

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

6

Οι δίφθογγοι της αρχαίας microονοφθογγίστηκαν κατά την περίοδο της Κοινής και ταυτίστηκαν

microε τους φθόγγους i (ιωτακισmicroός) e και u Οι δίφθογγοι αυ au και ευ eu εξελίχθηκαν

αρχικά σε av και ev και κατόπιν δηmicroιουργήθηκε η παραλλαγή σε af και ef πριν από άηχο

σύmicroφωνο

Τα κύρια σύmicroφωνα της αρχαίας Ελληνικής ήταν οργανωmicroένα στο ακόλουθο

σύστηmicroα

κλειστά άηχα ηχηρά άηχα δασέα

χειλικά p ltπgt b ltβgt ph ltφgt οδοντικά t ltτgt d ltδgt th ltθgt υπερωικά k ltκ Qgt g ltγgt kh ltχgt

Στην Κοινή τα ηχηρά κλειστά τράπηκαν σε ηχηρά διαρκή τα άηχα δασέα τράπηκαν σε άηχα

διαρκή και τα υπερωικά διασπάστηκαν σε υπερωικά και ουρανικά Επίσης εξελίχθηκαν

καινούργια ηχηρά κλειστά από ηχηροποίηση ή δανεισmicroό από άλλες λέξεις οδηγώντας στο

συmicromicroετρικό σύστηmicroα της νέας Ελληνικής

κλειστά διαρκή άηχα ηχηρά άηχα ηχηρά

χειλικά p ltπgt b ltmicroπgt f ltφgt v ltβgt οδοντικά t ltτgt d ltντgt θ ltθgt eth ltδgt

υπερωικά k ltκgt g ltγγ γκgt χ ltχgt γ ltγgt ουρανικά c ltκgt ɟ ltγγ γκgt ccedil ltχgt j ltγgt

Τέλος ο δασύς φθόγγος h που δηλώθηκε microε τη δασεία σιγήθηκε οριστικά τον 3ο microΧ αι

ενώ τα διπλά σύmicroφωνα απλοποιήθηκαν στην Κοινή (αλλά όχι σε ορισmicroένες διαλέκτους)

Με την κατάργηση της διάκρισης microακρών και βραχέων φωνηέντων microετατράπηκε ο

microουσικός τονισmicroός (microε βάση το ύψος) της αρχαίας σε δυναmicroικό (microε βάση την ένταση της

φωνής)

Μορφοσυντακτικό επίπεδο

Στα κλιτικά παραδείγmicroατα του ονόmicroατος η γrsquo κλίση χάνει την αυτονοmicroία της και

προσαρmicroόζεται σταδιακά προς την αrsquo και βrsquo κλίση (microεταπλασmicroός) Για παράδειγmicroα

προστίθεται τελικό ndashν στην αιτιατική των τριτοκλίτων τόν πατέραν τήν νύκταν (κατά

τα τόν ταμίαν τήν ἡμέραν) Από τους τύπους αυτούς σχηmicroατίζονται αργότερα αναλογικά

και τύποι της ονοmicroαστικής πχ ὁ ἂνδρας κατά το ὁ νεανίας Πολλά τριτόκλιτα καθώς και

τα laquoαττικόκλιταraquo της βrsquo κλίσης απλοποιούνται microε αντικατάσταση από συνώνυmicroα (ὓδωρ gt

νηρόν ὗς gt χοῖρος ναῦς gt πλοῖον) ή από microορφολογικά απλούστερους τύπους (λεώς gt

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

7

λαός νεώς gt ναός συνήθως από υποκοριστικά οὖς gt ὠτίον βοῦς gt βοΐδιον παῖς gt

παιδίον) Το ίδιο συmicroβαίνει microε πολλούς άλλους laquoαποκλίνοντεςraquo τύπους (πχ τόν ὑγιᾶ gt

τόν ὑγιῆ ταχίων-τάχιστος gt ταχύτερος ταχύτατος) Τέλος εγκαταλείπεται οριστικά

ο δυικός αριθmicroός

Στο ρηmicroατικό σύστηmicroα τα ρήmicroατα σε ndashmicroι microεταπλάθονται σε βαρύτονα πχ δίδωμι gt

δίδω ῥήγνυμι gt ῥηγνύω Υποχωρεί η υποτακτική καθώς microε την επικράτηση του

ιωτακισmicroού συνέπεσαν οι καταλήξεις ndashεις και ndashῃ -ει και -ῃ αλλά microε τη γενικότερη

κατάργηση της προσωδίας και οι καταλήξεις ndashομεν-ωμεν -ομαι-ωμαι -όμεθα-

ώμεθα κλπ Για τον ίδιο λόγο η κατάληξη -ῃ του βrsquo προσώπου της παθητικής φωνής

αντικαθίσταται από τη δηmicroώδη κατάληξη ndashσαι λέγῃ gt λέγεσαι

Ως αποτέλεσmicroα το σύστηmicroα των εγκλίσεων τείνει να απλοποιηθεί η υποτακτική

δηλώνεται microόνο σε δευτερεύουσες προτάσεις όπου υπάρχουν σαφείς δείκτες (πχ ἳνα που

τράπηκε σε ἱνά gt νά ἂν ὃταν) η ευκτική σταδιακά εκλείπει ενώ και η προστακτική

τείνει να υποκατασταθεί από την υποτακτική (πχ ἂφες ἲδωμεν) Παρόmicroοια τείνει να

απλοποιηθεί το σύστηmicroα των φωνών καθώς η microέση φωνή αντικαθίσταται από την

ενεργητική στις περισσότερες χρήσεις (πχ λούομαι τόν παῖδα gt λούω τόν παῖδα) Στο

σύστηmicroα των χρόνων επικρατεί η τάση για περιφραστική εκφορά Για παράδειγmicroα ο

microονολεκτικός microέλλοντας αντικαθίσταται σταδιακά από περιφραστικές εκφράσεις όπως

ἒχωἓξομαιθέλωὀφείλω + απαρέmicroφατο αορίστου ἒσομαι + microετοχή ενεστώτα μέλλω

+ απαρέmicroφατο ενεστώτααορίστου Ο παρακείmicroενος και ο υπερσυντέλικος δηλώνονται

επίσης περιφραστικά εἰμίἦν + microετοχή ἒχω + microετοχή πεποίημαι gt εἰμί πεποιημένος

ποιήσαςποιηθείς ή ἒχω ποιήσαςπεποιημένον Πολλές φορές επίσης διαπιστώνεται

σύγχυση του αορίστου microε τον microονολεκτικό παρακείmicroενο

Τέλος υποχωρεί η χρήση της δοτικής η οποία αντικαθίσταται πρώτα από την

αιτιατική (ἀποστελῶ σε) και ύστερα από τη γενική (δώσω σου) Γενικότερα υπάρχει και

εδώ η τάση για περιφραστική εκφορά του τόπου οργάνου κίνησης σε τόπο κλπ αντί της

microονολεκτικής δήλωσης microε microια πτώση

Εποmicroένως σε microορφοσυντακτικό επίπεδο επικρατεί η τάση για αναλυτική δήλωση

(λεξικοποίηση) απλοποίηση και microεταπλασmicroό των κατηγοριών εις όφελος της συmicromicroετρίας

των διαφόρων συστηmicroάτων

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910

ΦΦΓ02 Ιστορική Γλωσσολογίαndash Ενότητα 6

∆ιδάσκοντες ∆ιονύσης Γούτσος amp Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού

8

Λεξιλογικό επίπεδο

Κατά την περίοδο της Κοινής η Ελληνική εmicroπλουτίστηκε microε χιλιάδες καινούργιες λέξεις που

προήλθαν α) από τη διεύρυνση της σηmicroασίας ΑΕ λέξεων πχ βασανίζω = εξετάζω ελέγχω

gt ταλαιπωρώ ὀψάριον = προσφάγι φαγητό gt ψάρι β) από την επίδραση της χριστιανικής

θρησκείας ἂγγελος ἐπίσκοπος (ΑΕ = κατάσκοπος) και γ) από ξένα δάνεια λεγεών

μεμβράνη μίλιον ἑκατόνταρχος

∆ΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ - Για την προέλευση και τον χαρακτήρα της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 113-119 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 95-108 109-118 125-128 Eideneier H 2004 Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Αθήνα Παπαδήmicroα 63-89 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 94-97 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 258-260

- Για τα δοmicroικά χαρακτηριστικά της Κοινής Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 120-146 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 166-175 231-239 246-250 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 98-103 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 442-467

- Για τον αττικισmicroό Μπαmicroπινιώτης Γεώργιος 1998 Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα σ 168 Horrocks Geoffrey 2006 Ελληνικά Ιστορία της γλώσσας και των οmicroιλητών της Αθήνα Εστία

σ 192-206 Κοπιδάκης Μ Ζ 1999 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας Αθήνα ΕΛΙΑ σ 114-117 Χρηστίδης Α-Φ (επιmicro) 2001 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη

αρχαιότητα Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών σ 901-910