τΕΧΝΗ

* Ο Δρ Γιώργος Σιγάλας είναι Ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και φίλιππος.

∑ˆÁÚ¿ÊÔÈ ∞ÏfiÁˆÓ∞ºπ∂ƒøª∞:

Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας*

Ντεγκά γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Παρίσι. Εγκατέλειψε τιςνομικές σπουδές για να εγγραφεί στη Σχολή Καλών Τεχνών.Εντάχθηκε στο καλλιτεχνικό κίνημα των Ιμπρεσιονιστών, παρό-λο που θεωρούσε τον εαυτό του περισσότερο ρεαλιστή, και

δεν εργαζόταν στην ύπαιθρο εκ του φυσικού όπως οι υπόλοιποιΙμπρεσιονιστές. Το 1870 επιστρατεύεται στο Γαλλοπρωσικό πόλε-μο. Η όρασή του έχει πρόβλημα και χειροτερεύει πολύ στα τελευ-ταία χρόνια της ζωής του, έτσι στρέφεται αναγκαστικά σε υλικάπου τον διευκολύνουν, όπως το παστέλ και η γλυπτική.

Ο Ντεγκά υπήρξε μοντέρνος καλλιτέχνης, και ο μοντερνισμός τουάνοιξε τους ορίζοντες της Τέχνης στη μορφή, στην αντίληψη, στηθεματολογία της Τέχνης. Παρόλο που αντέγραφε συστηματικά γιανα τα μελετήσει, έργα παλαιότερων δασκάλων, δεν ακολούθησε τηθεματολογία τους με θεούς, στρατηγούς, βασιλείς, αλληγορίες ήμύθους. Ο Ντεγκά επέλεξε θέματα προκλητικώς καθημερινά: μπα-λαρίνες του νυχτερινού παρισινού θεάματος, απλές γυναίκες γυμνέςτην ώρα που πλένονται, σκηνές από τις ιπποδρομίες (εικ. 1, 2, 3).

Όταν πρωτοείδε τις ιπποδρομίες σε ένα ταξίδι του στη Νορμαν-δία το 1861 ενθουσιάστηκε όπως ενθουσιαζόταν με κάθε τι και-νούριο και πρωτότυπο. Στις ιπποδρομίες μαγεύτηκε από την κίνη-ση των αλόγων, το πολύβουο πλήθος των θεατών, από τις πολύ-χρωμες στολές των τζόκεϋς. Από τότε πήγαινε συχνά στις ιπποδρομίες

Ο διάσημος Γάλλος Ιμπρεσιονιστής ζωγράφος,

γλύπτης, φωτογράφος και ποιητής Εντγκάρ

Ντεγκά δημιούργησε έργα με θέματα κυρίως,

πορτραίτα, μπαλαρίνες, γυμνά και σκηνές ιππο-

δρομιών. Μας άφησε ως πολιτιστική κληρονομιά

εκατό περίπου έργα που απεικονίζουν το άλογο,

σε λάδια, σε πολυάριθμα σχέδια και σε γλυπτά.

Edgar Degas(1834-1917)

Δ· ¿ÏÔÁ· ÙÔ˘ πÌ�ÚÂÛÈÔÓÈÛÌÔ‡

O

ΕΕιικκ.. 33:: E. Degas, «Τζόκεϋς», σχέδιο με χρωματιστό μολύβι, Museum Narodowe.

ΕΕιικκ.. 44:: E. Degas, «Άλογο στην ποτίστρα», με-ταξύ 1866-1868, μπρούντζος, ύψος 23,1 cm.

ΕΕιικκ.. 11:: E. Degas, «The File Past», περ. 1866-1868, λάδι, Musee d’ Orsay.Μοντέρνο φωτογραφικό κόψιμο στη σύνθεση όπου κόβεται το σώμα του πρώτου αλόγου αριστερά. Η σύνθε-σή του όμως είναι εξαιρετικά μελετημένη. Η αριστερή ομάδα των αλόγων μικραίνει προς το σημείο φυγής, μετον ίδιο τρόπο που μικραίνει και απομακρύνεται από το μάτι του θεατή το πολύχρωμο πλήθος στα δεξιά. Στημέση δεσπόζει ένας τζόκεϋ, με ξανθοκόκκινο άλογο. Παρουσιάζεται ένα εφήμερο γεγονός μέσα σε μια ατμό-σφαιρα μεσημεριάτικου ήλιου. Οι μακριές σκιές των αλόγων και τα λευκά παρασόλια των κυριών εντείνουντην αίσθηση του φωτός. Με το τέλος της ημέρας όλα θα ησυχάσουν.

του Chantilly και του Longchamp (εικ. 2). Ξεκίνησε μια σειράαπό σκίτσα με μολύβι ή κάρβουνο εκ του φυσικού με αυτό τοθέμα, στο οποίο επανήλθε πολλές φορές στην καριέρα του(εικ. 3). Κατόπιν στο εργαστήριό του με βάση αυτά τα σκί-τσα, αλλά και με μοντέλα μικρών ξύλινων αλόγων, παιδικώνπαιχνιδιών με άλογα και τζόκευ, πιόνια-άλογα από το σκάκιμελετούσε τις συνθέσεις των έργων του.

Δημιούργησε με αυτόν τον τρόπο ελαιογραφίες και έργα μεκηρομπογιές (παστέλ), καθώς το παστέλ συνδυάζει τη γρή-γορη κίνηση και τη χειρονομία του σχεδίου με το χρώμα, αλλάκαι ενδιαφέρουσα υφή, καθώς αφήνει επιλεκτικά ίχνη ανάλο-γα με τη σκληρή επιφάνεια του χαρτιού ή του ξύλου.

Ο Ντεγκά ήταν μια σπάνια περίπτωση καλλιτέχνη που ενώμας άφησε πολυάριθμα έργα με άλογα, δεν είχε από μικρόςκαμιά ιδιαίτερη σχέση με άλογα, δεν ίππευε, δεν είχε δικό τουάλογο. Πρέπει βεβαίως να σημειωθεί ότι το άλογο στο κοινω-νικό περιβάλλον της εποχής του πρωταγωνιστούσε στη μετα-φορά εμπορευμάτων ή ανθρώπων με άμαξες, σε διάφορεςεργασίες, στους περιπάτους της άρχουσας τάξης. Οι ιππο-δρομίες και τα άλογα για τον Ντεγκά ήταν η αφορμή γιαπρωτότυπα έργα, χωρίς αυτό να μειώνει την τεράστια αισθη-τική αξία των έργων του.

Η οπτική γωνία που επέλεγε για να απεικονίσει ιπποδρομια-κές σκηνές είναι φυσική και πραγματική. Η ματιά του είναι

ΕΕιικκ.. 22:: E. Degas, “Ιπποδρομίες στο Longchamp”, 1871, λάδι σε καμβά, 34x42 cm,Boston Museum of Fine Arts.Απρόσωπα άλογα, απρόσωποι τζόκεϋ. Σ’ ένα λιβάδι προετοιμάζονται για την επικείμε-νη ιπποδρομία. Τόσο το φόντο, όσο και το κεντρικό θέμα έχει δημιουργηθεί με αφαι-ρετική διάθεση, χωρίς πολλές λεπτομέρειες. Η μελετημένη σύνθεση περιλαμβάνει τρίαάλογα μπροστά δεξιά και μια ομάδα με προοπτική σμίκρυνση στα αριστερά. Ταχαρούμενα χρώματα στα ρούχα των τζόκεϋ δένουν αρμονικά με τον χρυσό ουρανό καιαντιτίθενται στα καφέ σκούρα χρώματα των καθαρόαιμων αλόγων. Οι ιπποδρομίεςστη Γαλλία εισήχθησαν από την Αγγλία έναν αιώνα πριν τον Ντεγκά, αλλά στην εποχήτου είχαν μεγάλη επιτυχία σαν κοινωνική εκδήλωση. Η ράτσα των αλόγων που συμμε-τείχαν ήταν συνήθως τα περίφημα Thoroughbred. Η ράτσα αυτή παράχθηκε το 17οαι. στην Αγγλία από τη διασταύρωση θηλυκών εγγλέζικης ντόπιας ράτσας, και από επι-βήτορες αραβικούς. Τα Thoroughbreds έχουν ιδιαίτερα καλές αποδόσεις όχι μόνο στηνταχύτητα, αλλά και στο dressage, στο polo, στα εμπόδια, κ.ά.

ψυχρή και λογική χωρίς ιδιαίτερο συναίσθημα, διήγηση μύθου ήσυμβολισμούς και δεν μεταφέρει την ένταση του αγώνα. Είναι σανμια μηχανή που κοιτάζει. Είναι οι σκηνές συνήθως πριν την εκκί-νηση της ιπποδρομίας αλλά ιδωμένες με νέα αντίληψη. Δεν ωραι-οποιεί, δεν εξιδανικεύει, δεν κολακεύει τους ιππείς τονίζοντας τηδύναμη ή την ομορφιά της ιππασίας ή του αλόγου. Πρόκειται γιατις φευγαλέες και φαινομενικά τυχαίες ματιές του ιμπρεσιονιστι-κού ύφους.

Στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι τυχαίο στα έργα του. Φαί-νεται όμως σαν να μην τα σκηνοθετεί αλλά απλώς να καταγράφειτα γεγονότα. Άλογα και ιππείς στους πίνακές του συμπλέκονται.Τα άλογα είναι σχεδιασμένα συχνά από πίσω, καθώς απομακρύ-νονται από το θεατή. Αυτό είναι μια οπτική γωνίαπου δεν αναδεικνύει τη γνωστή εικόνα του ζώουαπό το πλάι. «Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην τέχνημου», υποστήριζε ο ίδιος.

Τα θέματά του δεν αποδίδονται με ιδιαίτε-ρες λεπτομέρειες. Η ζωγραφική του παίρνει

τΕΧΝΗ

«Ο πεσμένος τζόκευ» , 1866, λάδι σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή.Ο Ντεγκά έκανε πολλά προσχέδια και μελέτες για αυτό το έργο, που θεωρού-σε σημαντικό. Ο πεσμένος τζόκευ είναι ένα δραματικό γεγονός. Είναι νεκρόςή ίσως έχει τραυματιστεί. Το κεφάλι του τζόκεϋ είναι πολύ κοντά στα πόδιατου αλόγου και αυτό προκαλεί ένταση και ανησυχία στο θεατή. Παρόλη τησπουδή του Ντεγκά, η κριτική ήταν αυστηρή μαζί του, και ένας τεχνοκριτικόςέγραψε: «Όπως ο τζόκεϋ που έπεσε, έτσι και ο καλλιτέχνης δεν φαίνεται ναγνωρίζει καλά από άλογα». Η κριτική αυτή έστρεψε τον Ντεγκά στη γλυπτικήκαθώς θεωρούσε ότι αυτή θα του απεκάλυπτε μυστικά του σχεδίου που θαεφάρμοζε με επιτυχία στη ζωγραφική του.

αξία από τη φόρμα, τη φιγούρα, το χρώμα, την αρμονία, το κοντρά-στο και όχι από το θέμα. Το θέμα είναι δευτερεύον και το κύριοείναι η σύνθεση των μορφών και των χρωμάτων. Οι μορφές απο-δίδονται αφαιρετικά. Οι όγκοι είναι επίπεδοι χωρίς πλάσιμο τηςφωτοσκίασης. Οι μορφές του είναι σαν χρωματισμένες και ακαθό-ριστες σκιές.

Το εντυπωσιακό είναι το πόσο σύγχρονα παραμένουν τα έργατου έναν αιώνα μετά. Έχουν την οπτική, το καδράρισμα και τοκόψιμο του φωτογραφικού φακού στο ρεπορτάζ. Η σχέση του Ντε-γκά με τη φωτογραφία είναι γνωστή. Ο Ντεγκά μελέτησε τις φωτο-γραφικές ανακαλύψεις του Muybridge με τα άλογα στην αλληλου-χία της κίνησής τους σε καρέ-καρέ φωτογραφίες. Διόρθωσε έτσικαι προσάρμοσε την κίνηση και τη στάση των αλόγων στα έργατου. Ενθουσιάστηκε με τις δυνατότητες της φωτογραφίας, και αγό-ρασε στα 1890 μια κάμερα Κόντακ. Επέλεγε θέματα για τη ζωγρα-φική του και τα φωτογράφιζε σε εσωτερικό χώρο με τεχνητό φωτι-σμό.

Ο Ντεγκά ήταν ιδιαίτερα ιδιόρρυθμος χαρακτήρας και είχε λίγουςφίλους. Αφιέρωσε ατελείωτες ώρες στη γλυπτική, αλλά εξέθεσε ενζωή μόνο ένα γλυπτό έργο του, τη «Μικρή χορεύτρια δεκατεσσά-ρων ετών» (εικ. 5). Μετά το θάνατό του βρέθηκαν στο ατελιέ του

πάνω από 150 γλυπτά μικρού μεγέθους σε κερί ή πηλό με θέματαχορεύτριες, γυμνά και άλογα, τα οποία αντιγράφτηκαν σε γύψοκαι μετά τα χυτεύθηκαν σε μέταλλο με την τεχνική του χαμένου

κεριού (lost wax). H Ιμπρεσιονιστική του γλυ-πτική εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους σύγχρο-νούς του καλλιτέχνες. Ο Renoir τον αποκά-λεσε ως τον μεγαλύτερο γλύπτη της εποχήςτου (Εικ. 4:).

ΕΕιικκ.. 55::E. Degas, «Μικρή χορεύ-τρια δεκατεσσάρων ετών»,1878, πατιναρισμένοςμπρούντζος, βαμβακερόκαι σατέν ύφασμα, ύψος99 cm, Ιδιωτική συλλογή. Ο Ντεγκά έχει ντύσει μεαληθινό υφασμάτινοφόρεμα το μπρούντζινοάγαλμα, και με αληθινήκορδέλα τα μαλλιά του.Στο κέρινο πρόπλασμαπου εξέθεσε, είχε φορέσειστο γλυπτό αληθινάπαπούτσια μπαλέτου, tutuαπό τούλι και αληθινάμαλλιά από ουρά αλόγου,σκανδαλίζοντας πολλούςθεατές με αυτόν τονακραίο του ρεαλισμό.

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·-SitesRRooaacchh,, JJoohhnn PP.. JJrr..,, “Absinthe: A Biographical Novel

of Edgar Degas“, Authorhouse, 2009 HHaarrrriissoonn,, LL..,, “Horse”, Evergreen, 1999.

hhttttpp::////wwwwww..aarrttcchhiivvee..ccoomm//aarrttcchhiivvee//DD//ddeeggaass..hhttmmllhhttttpp::////wwwwww..iibbiibblliioo..oorrgg//wwmm//ppaaiinntt//aauutthh//ddeeggaass//