8/7/2019 Eπικοινωνιακός καπιταλισμός (Κιουπκιολής,17/10/2010)

http://slidepdf.com/reader/full/e-17102010 1/2

ΟM. Foucault και, πιο πρόσφατα, ο

G. Agamben εξύφαναν το εννοι-

ολογικό δίχτυ της βιοεξουσίας για

να συλλάβουν σημαίνουσες μεταλλαγέςτων εξουσιαστικών πρακτικών στην πρώι-

μη και την ύστερη νεωτερικότητα. Πρόκει-

ται για στρατηγικές κυριαρχικού ελέγχου,

που δρουν κυρίως πάνω στο ανθρώπινο

σώμα ή ασκούνται πάνω στη «γυμνή ζωή»

των ατόμων, δηλαδή σε υποκείμενα που

έχουν απογυμνωθεί από κάθε πολιτικονο-

μική προστασία και υπόκεινται πλήρως στη

δικαιοδοσία μιας ανεξέλεγκτης αρχής. Η

βιοεξουσία κινητοποιεί εταιρικές και κρατι-

κές τεχνικές, που διαμορφώνουν, πειθαρ-

χούν και αστυνομεύουν τη σωματικότητα,

όπως κάνουν σήμερα λ.χ. οι βιομετρικοί

έλεγχοι και θα κάνουν ίσως αύριο πολύ πιο

ριζικά οι νέες βιοτεχνολογίες. Η βιοεξουσία

εντοπίζεται ευρύτερα και σκαιότερα σταστρατόπεδα συγκέντρωσης και στις ποικι-

λότροπες «καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης»,

που διαστίζουν συχνά πυκνά τις πολιτικές

διακυβέρνησης του 20ού και του 21ου αι-

ώνα. Εδώ το κράτος καταλύει εν όλω ή εν

μέρει τις καθιερωμένες, προστατευτικές κα-

νονικότητες και τα πυκνά πλέγματα των

δικαιωμάτων, για να ανακτήσει ένδοξες

στιγμές απόλυτης κυριαρχίας, επικαλούμε-

νο επιτακτικές περιστάσεις.

Σε ένα τέτοιο κοσμοείδωλο της ύστερης

νεωτερικής εξουσίας οι Hardt και Negri

αντιτείνουν εδώ και δέκα χρόνια μια εναλ-

λακτική αφήγηση, που χαρτογραφεί ορί-

ζοντες πέρα από τη βιοεξουσία αλλά μέσα

από το ίδιο το πεδίο του βίου. Η «βιοπολιτι-

κή» του πλήθους αναδύεται σήμερα κομβι-

κά στις νέες παραγωγικές δυνάμεις της άυ-λης εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών

και τις τεχνολογίες της επικοινωνίας, εκεί

όπου γεννιούνται άμεσα ιδέες, πληροφο-

ρίες, συναισθήματα, επικοινωνιακές ανταλ-

λαγές και κοινωνικές σχέσεις στην καθημε-

ρινότητα της οικονομικής ζωής. Η δημι-

ουργικότητα της άυλης εργασίας είναι βιο-

πολιτική, γιατί συνθέτει απευθείας σχήμα-

τα συλλογικού και ατομικού βίου (σχέσεις,

συναισθήματα, ιδέες) και γιατί εξελίσσεται

μέσα από δίκτυα κοινωνικής συνεργασίας,

τα οποία είναι ανοικτά, ευέλικτα και ορι-

ζόντια -ελεύθερα από βίαιες, κάθετες ιε-

ραρχίες. Έτσι η δικτυακή οργάνωση του

βιοπολιτικού πλήθους καθιστά εφικτή όχι

μόνο την καθημερινή λήψη συλλογικών

αποφάσεων με εξισωτικό, συμμετοχικό τρό-

πο, αλλά και τη μελλοντική επέκταση αυ-

τών των διασυνδέσεων και λογικών. Η

«απόλυτη δημοκρατία» μιας οριζόντιας βιο-

πολιτικής των αυτόνομων ετεροτήτων εν-

δέχεται να εκτοπίσει στο άμεσο μέλλον την

παγκοσμιοποιημένη βιοεξουσία της κυ-

ριαρχίας.

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

www.avgi-anagnoseis.blogspot.com

Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Λήδα Καζαντζάκη, Μάρθα Πύλια, Άλκης Ρήγος

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

17 Oκτωβρίου 2010

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΤΕΥΧΟΣ 409

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Eπικοινωνιακός καπιταλισμός Βιοεξουσία και ο ησυχαστικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό...

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΙΟΥΠΚΙΟΛΗΣ

Eπικοινωνιακός καπιταλισμός

 ΣΕΛ. 1-2

ΠΑΝΟΣ ΤΡΙΓΑΖΗΣ

Τσε ΓκεβάραΓκρεμίζει σύνορα και σήμερα

 ΣΕΛ. 3

ΠΕΠΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Μια μονομαχία με τον έρωτα

 ΣΕΛ. 4-5

 ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ

Το ιστορικό παλίμψηστοτης Λευκωσίας

 ΣΕΛ. 6

ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΝΕΝΗΣ

Ριζοσπαστικό αστυνομικόμυθιστόρημα

 ΣΕΛ. 6

 ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΤΣΟΥΠΡΟΥ

Λογοτεχνία των ερειπίων

 ΣΕΛ. 7

ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ

Παναγιώτης Mουλλάς:O Δάσκαλος και το Έργο του

 ΣΕΛ. 8

O ZΩΓΡΆΦΟΣ ΤΟΥ ΜΉΝΑ

Παύλος Τσάκωνας

ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΙΟΥΠΚΙΟΛΗ

Το καθεστώς του «επικοινωνιακού καπιταλισμού» συγ-κροτεί κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα, εν πολλοίς μεαριστερή ιδεολογία, τα οποία δραστηριοποιούνται κατεξοχήν (ήαποκλειστικά) στους νέους τόπους της ψηφιακής διασύνδεσης,καθώς φαντασιώνονται ότι η διαδικτυακή κινητοποίηση προ-άγει άμεσα και αποτελεσματικά ζωτικές δημοκρατικές αξίες: τηνανοικτή πρόσβαση, την ελεύθερη κριτική και συζήτηση, μαζι-κές πολιτικές «εκστρατείες», τη φαινομενικά ίση συμμετοχήόλων.

Roots rocker. A banana bord

8/7/2019 Eπικοινωνιακός καπιταλισμός (Κιουπκιολής,17/10/2010)

http://slidepdf.com/reader/full/e-17102010 2/2

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

262

Η ΑΥΓΗ

17 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2010

Μια ταινίαΜια κινηματογραφική απάντηση σε αυτή

τη διάγνωση των όψιμων μετασχηματισμών

της εργασίας και του κεφαλαίου δίνει η ται-

νία Inception του Christopher Nolan. Κρατι-

κές και εταιρικές αρχές επιδιώκουν πλέον τη

χειραγώγηση και τη διάπλαση του ατομικού

ψυχισμού, με απευθείας διεισδύσεις και χει-

ρουργικές επεμβάσεις στην πρώτη ύλη της

συναισθηματικής και ιδεατής ζωής του υπο-

κειμένου. Με άλλα λόγια, η «γυμνή ζωή» πά-

νω στην οποία ασκείται κατευθείαν η βιοε-

ξουσία δεν είναι πλέον μόνο ή κυρίως το σώ-

μα, αλλά όλο και εντονότερα η ψυχή, τα συ-

ναισθήματα, οι ιδέες, η επικοινωνία. Αναν-

τίρρητα, τα πεδία αυτά αποτελούσαν εξαρχής

αντικείμενο παρεμβάσεων και διαχείρισης

από τον καπιταλισμό και την κρατική κυ-

ριαρχία, αλλά οι εξουσιαστικές τεχνικές ανα-

πτύσσουν τώρα αδιαμεσολάβητες και παρα-

γωγικές σχέσεις με το αντικείμενό τους, που

χαρακτηρίζονται από πρωτόγνωρη βαθύτητα

και ποιότητα. Πολύ απλά, με τους όρους της

ταινίας, αν η διαφήμιση λ.χ. προσπαθούσε

μέχρι τώρα να απευθυνθεί στο ατομικό ασυ-

νείδητο απ’ έξω, οι νέες εξουσιαστικές τεχνι-

κές παίζουν πλέον το παιχνίδι τους κατευθεί-

αν μέσα στο ασυνείδητο. Αυτό υποδηλώνει

ότι η βιοεξουσία δεν καταπιέζει μόνο την

εναλλακτική βιοπολιτική του πλήθους απ’

έξω, όπως θεωρούν οι Hardt και Negri, αλλά

δρα και μέσα της, αν δεν ταυτίζεται με αυτή.

Η εξάπλωση, δηλαδή, των δικτύων της καπι-

ταλιστικής εξουσίας δεν είναι μόνο εκτατική

αλλά και εντατική. Δεν γίνεται μόνον στην

επιφάνεια της ανθρώπινης βιόσφαιρας, με

την πλανητική κατίσχυση της αγοραίας οικο-νομίας, αλλά και στο βάθος της, στον γενετι-

κό κώδικα, στο ασυνείδητο, τα συναισθήμα-

τα, τις ιδέες, την επικοινωνία.

Δύο βιβλίαΑιχμές των εξελίξεων αυτών φωταγωγούν

αρκετά εύστοχα δύο νέα βιβλία, η ψυχοκοι-

νωνική ανάλυση του Franco «Bifo» Berardi,

Τhe soul at work. From alienation to auto- 

nomy ,1 και η συλλογή πολιτικών δοκιμίων

της Jodi Dean, Democracy and other neoli- 

beral fantasies. Communicative capitalism

and lest politics.2 O Berardi υπεισέρχεται στις

διεργασίες με τις οποίες ο «σημειοκαπιταλι-

σμός» των ψηφιακών μηχανών κερδίζει την

ίδια την ψυχή του «κογκνιταριάτου» των ερ-

γαζόμενων στα δημιουργικά του κέντρα,

ενεργοποιώντας επιτατικά τις κοινωνικές,

φαντασιακές και συναισθηματικές του δυνά-μεις. Σε υπηρεσίες με υψηλές τεχνολογίες, η

εργασία χάνει τον μονότονο και ανόητο χα-

ρακτήρα της και τείνει να γίνει πνευματική,

προκλητική, καινοτόμος, επικοινωνιακή.

 Έτσι, οι εργαζόμενοι επενδύουν άμεσα σε αυ-

τή τις πιο μύχιες, ποιητικές, «ανθρώπινες»

ιδιότητές τους. Η επακόλουθη συναισθηματι-

κή τους πρόσδεση, ως και ταύτιση, με τη νέα

επιχειρηματική λογική του κεφαλαίου χαλυ-

βδώνεται με τα πιο «σκοτεινά» δεσμά της ερ-

γασιακής ανασφάλειας και της εξαρτημένης

ενσωμάτωσης σε ένα αυτόματο, αέναο, πλα-

νητικό ρου πληροφοριών και σημείων.

Η Dean διαβλέπει ότι με το νεοφιλελεύθε-

ρο σχέδιο και τα παγκόσμια τεχνικά άλματα

έχει επέλθει μια συναίρεση του καπιταλισμού

με τη δημοκρατία, μια σύμφυρση των υλικο-

τεχνικών υποδομών της παγκόσμιας αγοράς

με τις δημοκρατικές αξίες. Το καθεστώς του

«επικοινωνιακού καπιταλισμού» συγκροτεί

κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα, εν πολ-

λοίς με αριστερή ιδεολογία, τα οποία δραστη-

ριοποιούνται κατεξοχήν (ή αποκλειστικά)

στους νέους τόπους της ψηφιακής διασύνδε-

σης, καθώς φαντασιώνονται ότι η διαδικτυα-

κή κινητοποίηση προάγει άμεσα και αποτε-

λεσματικά ζωτικές δημοκρατικές αξίες: την

ανοικτή πρόσβαση, την ελεύθερη κριτική και

συζήτηση, μαζικές πολιτικές «εκστρατείες»,

τη φαινομενικά ίση συμμετοχή όλων. Εφό-

σον, όμως, δεν οικοδομούν εναλλακτικές πο-

λιτικές οργανώσεις και έναν μαζικό αντι-ηγε-

μονικό συνασπισμό, εξαντλούνται στο ηλε-

κτρονικό θέαμα μιας δημοκρατίας που μιλά-

ει διαρκώς και πολυφωνικώς, αλλά δεν

πράττει καθοδηγούμενη από τις πρωτοβου-

λίες του πολύχρωμου πλήθους. Ως αποτέλε-

σμα, οι πολιτικές εντάσεις και αντιθέσεις στη

νεοφιλελεύθερη παγκοσμιότητα εξαχνώνον-

ται και διασπείρονται σε μια κατακερματισμέ-

νη εικονική δημοκρατία. Ταυτόχρονα, οι δι-

κτυακά δραστήριοι πολίτες συμπράττουν

ενεργά στην εξέλιξη των πληροφοριακών,

επικοινωνιακών και τεχνολογικών κυκλωμά-

των του πλανητικού κεφαλαίου. Επανδρώ-νουν μαζικά την αγορά καθοριστικών για την

αγοραία παγκοσμιότητα τεχνολογιών, ενώ

ιδρύουν νέους θύλακες εμπορεύσιμων υπη-

ρεσιών στους αναδυόμενους κόμβους της

κοινωνικής δικτύωσης και τροφοδοτούν μια

διαρκή ροή πληροφοριών, που αξιοποιείται

από εταιρικά και κρατικά κέντρα κυριαρχίας.

Ο επικοινωνιακός καπιταλισμός παράγει και

εγκολπώνεται ένα πλήθος ενεργών δημιουρ-

γικών υποκειμένων, που τον στηρίζουν εντα-

τικά, εκούσια και, επί της ουσίας, με ασφά-

λεια.

Το «νέο πνεύμα»του καπιταλισμού

Αυτό το πρίσμα προσφέρει διεισδυτικές μα-

τιές στους σύγχρονους οραματικούς λόγους,

με τις συναισθηματικές, ανθρωπιστικές, κοι-

νωνικές και οικολογικές εξάρσεις, που συν-

τάσσει και διακινεί συστηματικότερα πλέον

το νέο πνεύμα του καπιταλισμού, το οποίο

ανατράφηκε ως γνωστόν με την κινηματική

κουλτούρα του ‘60 και του ‘70, και εμφανιζό-ταν εξαρχής ως αντι-ιεραρχικό, ανεκτικό,

ευέλικτο, κοινωνικά δικτυωμένο, καινοτόμο

και οικοφιλικό. Στους πολιτικούς εκπροσώ-

πους και οργανικούς διανοούμενους αυτού

του παγκόσμιου σημειοκαπιταλισμού συγκα-

ταλέγονται σήμερα, εκτός από τον νυν πρό-

εδρο της σοσιαλιστικής διεθνούς των νεοφι-

λελεύθερων, αστέρες των επιστημών της επι-

χειρηματικής διοίκησης (Charles Leadbea-

ter), φιλόδοξοι εφευρέτες-επιχειρηματίες της

βιοτεχνολογίας (Craig Venter), νέοι διαφημι-

στές, κοινωνιολόγοι, άνθρωποι των μήντια

κ.α.3 Τα οικολογικά, εξισωτικά και ελευθερια-

κά οράματα που φιλοτεχνούν για έναν οιονεί

«σοσιαλιστικό» ή και «κομμουνιστικό» μέλ-

λον, που θα αναδυθεί μέσα από τις εκπληκτι-

κές δυνατότητες του παρόντος, μπορούν να

υπαχθούν ασφαλώς στη βιοεξουσία ή την ευ-

ρύτερη βιοπολιτική, με την προφανή έννοια

ότι στελέχη των ελίτ επιδίδονται σε ασκήσεις

διάπλασης των συναισθημάτων, των παρα-

στάσεων, της φαντασίας, του ονείρου και των

μορφών επικοινωνίας, για να κατακτήσουν

τις ψυχές των δοκιμαζόμενων μεσαίων και

κατώτερων στρωμάτων.

Η επιπλέον ιδέα, όμως, που μας υποβάλ-

λουν οι αναλύσεις των Dean και Berardi,

από κοινού με την ταινία, είναι ότι εδώ έχου-με ένα ακόμη φαινόμενο επέκτασης της βιοε-

ξουσίας σε βάθος, μια εισβολή της σε μια

πρώτη υποκειμενική-κοινωνική ύλη, που μέ-

χρι πρότινος παρέμενε εν πολλοίς στο εξωτε-

ρικό της. Οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί δεν

αρθρώνουν μια ιδεολογία του καθεστώτος

που μάχεται ευθέως τους αντικαθεστωτικούς

λόγους, ούτε απλώς ενσωματώνουν και δια-

στρέφουν εκ των υστέρων μερικά θέματα αυ-

τών των λόγων. Οι νέες «σοσιαλιστικές» και

«κομμουνιστικές» επαναστάσεις, που επαγ-

γέλλονται ποικιλώνυμοι εκφραστές της ηγε-

μονικής τάξης, εντάσσονται σε περισσότερο ή

λιγότερο ευτυχείς διαδικασίες ενεργού συγ-

κρότησης ενός «αντιπολιτευτικού, κριτικού

και ουτοπικού-εναλλακτικού» λόγου. Εν ολί-

γοις, θα λέγαμε ότι η βιοεξουσία έχει διεισδύ-

σει στο εσωτερικό αυτής της κοινωνικοπολ

τικής σφαίρας και τη συνδιαμορφώνει,

τρόπο που θυμίζει την καταβύθιση της βιο

ξουσίας στο ασυνείδητο και την παραγωγικ

του αναμόχλευση στο σενάριο του Inceptio

Η κριτική εν προκειμένω καταγίνεται ελογα με μια συμπτωματολογία, με τις αντιφ

σεις και συγκαλύψεις που μαρτυρούν τη

αναλήθεια αυτών των αντικαθεστωτικών λ

γων του κατεστημένου. Αλλά η πιο επικίνδ

νη ίσως διάστασή τους είναι και η εμφαν

στερη, δηλαδή η κραυγαλέα τους αντίθεση

την πράξη των ίδιων των φορέων τους. Για

ο εθισμός σε αυτή την αντίθεση, η αναγνώρ

ση και αποδοχή της ως κοινότοπης, διδάσκ

διαχέει και ενισχύει τον χαρακτηριστικό κ

νισμό της κυρίαρχης ιδεολογίας του σήμερ

Αυτή, όπως λέει ο Ζizek, γνωρίζει και ομολ

γεί την «αλήθεια» -ότι η πλανητική αρχή το

κεφαλαίου είναι καταστροφική, ότι οι αγορ

πρέπει να τεθούν υπό συλλογικό πολιτικ

έλεγχο, ότι απαιτείται μια ριζική παγκόσμ

αναδιανομή πλούτου και ισχύος κ.ο.κ.- αλ

πιστεύει βαθύτερα σε κάτι άλλο -στην κ

ριαρχία των αγορών που επικρίνει- και ενε

γεί με βάση αυτή την πραγματική πίστη κ

όχι με οδηγό τη γνώση. Ο εθισμός στην κυν

κή ιδεολογία διασφαλίζει τον διαρκή εγκλω

βισμό του κριτικού-οραματικού λόγου

έναν εικονικό χώρο ιδεών και συναισθημ

των, αναπαράγει τον εσαεί διαχωρισμό το

από την πίστη και την πραγματικότητα.

Η κοινοτοπία των κραυγαλέων αντιθέσεω

είναι συνάμα η κακή ιδεολογία του μεταμο

τερνισμού, η λογική του anything goes

«τα πάντα όλα») που υπηρετεί πάλι εκ τω

πραγμάτων το προφανές: την εξουδετέρωσ

της ανταγωνιστικής δύναμης των αντιφάσ

ων και την ισοπέδωση των νοημάτων, ώσ

να αδυνατούν να προσανατολίσουν τη δρ

ση. Μπορούμε να καταστρέφουμε με τ

χρηματοοικονομικό τζόγο τις ζωές χιλιάδω

απλών εργαζόμενων και ταυτόχρονα να πρβαίνουμε, όπως ο George Soros, σε μεγάλ

φιλανθρωπικές ευεργεσίες και να βγάζου

λόγους για την ανάγκη ρύθμισης των αγ

ρών. Μπορούμε να εφαρμόζουμε εξτρεμισ

κές νεοφιλελεύθερες συνταγές και ταυτόχρ

να να διατυμπανίζουμε την αξία μιας επαν

πινόησης του σοσιαλισμού.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτές οι ιδεολογικ

λειτουργίες δεν καταπολεμούνται μόνο ή κ

ρίως με εναλλακτικούς λόγους και οράματ

γιατί αναπτύσσονται κατεξοχήν στις συνδ

σεις λόγων και έργων, αλλά και γιατί πλέον

αντίπαλος έχει εισχωρήσει μέσα στο ίδιο

πεδίο του αντιπολιτευτικού λόγου και τη

εναλλακτικής βιοπολιτικής. Αντιμετωπίζοντ

με την ανταγωνιστική ενεργοποίηση των α

τιθέσεων και την πραγματική άρση του κυν

σμού, δηλαδή με την ουσιαστική οικοδόμησ

άλλων, πιο αλληλέγγυων και ελεύθερων σχσεων, που δεν «γνωρίζουν» απλώς τη σοσι

λιστική, κομμουνιστική ή αναρχική αλήθε

αλλά την κάνουν πράξη.

1. Franco «Bifo» Berardi, Τhe soul at wo

From alienation to autonomy , μτφρ. F. Cadel,

Mecchia, Semiotext(e), Los Angeles, 2009.

2. Jodi Dean, Democracy and other neoliber

fantasies. Communicative capitalism and lest p

litics , Duke University Press, Durham & Λονδίν

2009.

3. Βλ. Slavoj Zizek, Living in the End Tim

Verso, Λονδίνο-Νέα Υόρκη, 2010, σσ. 338-34

356-358, Charles Leadbeater, We-Think , Profi

Books, Λονδίνο, 2009.

Ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής διδάσκ

Πολιτική θεωρία στο ΑΠ

Eπικοινωνιακός καπιταλισμός ΣΥΝΕΧΕΙΑ AΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Μπορούμε να καταστρέφουμε με τον χρηματοοικονομικό τζό-γο τις ζωές χιλιάδων απλών εργαζόμενων και ταυτόχρονα να

προβαίνουμε, όπως ο George Soros, σε μεγάλες φιλανθρωπικέςευεργεσίες και να βγάζουμε λόγους για την ανάγκη ρύθμισης τωναγορών. Μπορούμε να εφαρμόζουμε εξτρεμιστικές νεοφιλελεύθε-

ρες συνταγές και ταυτόχρονα να διατυμπανίζουμε την αξία μιαςεπανεπινόησης του σοσιαλισμού...