Λ/f $ .

- Magno in populo cum Jtfpe coovta eßSeditio, fevitque animis igmbile vnlgns,ffamque faces c? faxa volant: furor arma minifirat.Tum pietate grauem , ac meritis, β forte v]rum quemConJpexere, filent, arreäisque auribus afiani:llle regit diclis animos, peSlora mulcet,

Virgil. iEneid. L. I. v. 152. feq.

\

/. A7, J.

5. I.

tem oratoriam tum in vita homi·nura communi, tum in fcientiis ma-ximopere inililiandis atque com-mendandis, ufum pra-ftare eximi-om, ita jam dudum intcr omriesconflac, ut ne illi quidem in aliam

abeant, crediderim, fententiam, quibus mellifluamhane & ii xanimam dicendi facultatem nondumadquirere contigir. Mens videiicet noftra perfe-£tione gaudec naturaii, non tancum res percipien-di atque a fe invieem probe diilin /uendi, fed bo¬na ejam adpetendi, mala autern, peitis iniiar, fub-terfugiendi. Ad utramque vero hane animi dotemperpoliendam Oratio re£te infticuta, dum fuo qux-que loco locata exftiterint, fnirifice conducit, quem,

A 2 e con-

@ ) 4 ί ic contrario, fi negligimus fcopum, fiet, dicendonihil ut, vel ii mavis, perexigue, proficiamus. At¬que hxc quidem eil ratio , cur, altera fpecimineÄcademico, -adduOds brevker argumentis, oilendc-re , planumque facere conkkuerim Orationem addocendum, dele&andum ac permovendum, eile dl·rigendam. Tuani B. L., ejuscemodi in ftadio· de-curfurus, benigniorem cenfurarn ecjam atque etjamexpeto*

§. H.Sapienter, ornote eopiofeque ad po-puhim ver·

ha facturus', non iolam intelligendi faeulcacem, ne·que vokintatem tantummodo eorum, qui auditurifunt, refpiciet; fed & priorern, & pokeriorem a»cnere atque emendare, qua η tum poterit, ope at¬que opera omni enketur. Ita enim, per natur amcomparati furaus>ut nec ulk nos eorum , qua pla¬ne ignoramus, cupido tangat, nec nuda St vaga-bunda rerum ci-rcu-mfpe&io, voiuntati ad re&e a-gendum non moderatura, vitam feliciorem noftram·reddat. Hinc diftincfcam ac fnfKcientem cognitiö*nem ante iibi adquirere fatagit Orator futurus, quarrtmunus illud, digne adminikrandum, adgrediatur:nempe ad ftngulas Orationes jukam adhibeat pra*-parationem cogitetque follicite & quid dicere con-veniat, & quomodo· feries dicendorum non coa&e,fed fponte, in fenfus influat, ut adplaufum cir·cumkantis coronae, quem tanro quidem opere nn-kelat, obtinere queat. Atque hoc ftudio, uc slia

I ) j c ttaceam momenta longe plurima; maximam Oratorifpondet, dummodo reöe in partes fuerit vocatn,utilitatemque praeftat Piychoiogia exquifitior, quip-pe qua, indubitatis experientia nixa prineipiis, e·docet, nec voluntatern iine caufiis moventibus in·telleöui reprafenrandis fie&i, nec intelleQrum dea Iiis confhnckis adrendere, quam qua* voluntati, fe-lieitatis fem per cupidae Sc adverfam pariter fugien-ί-i fortem , vei fedbanda vel repudianda, iint admo-r-\ Sapiens porro nec iine tine quidpiam fufcipir*neque in dicendo finem fibi proponic, a vera au·dien-tium felicitate atque adeo men tis emendationej8: a praeclara 8z acri qua vis incitatione alienum,Heic vero cum jun£bam Sc amice confpirantem in-telle&us ac voluntatis requirat operam, rationesinflruendi cauflasque & formulas movendi prüden-ter conjungat, neceffe eft Orator. Movebit eniniOratio felide elaborata & eo· tempore, quo aiiri·bus circumftanois coronae haur itur, Sc, in pofterum,ubi, memori fervata pc&ore,ad re&e facienda, &ad ea, quae a virtutis ac prudentiae t rami te abhor·reanc, vitanda ftimulaverit animum. Audiatur Ho-ratius in Arte Poetica:

Aut prodejje vahtnt, tiut d'electare Poetc? ,Autfimul& jticunda idonea dicért vites.V. 3 3 3·

Ibid.Omne tulit pimcium, qui mifcuit utile åulci,Leclorem deleclando, pariterque wonendo.v.343.Meoque refte concludiraus, il dele&are iimul

A3 &

f$ ) 6 ( ff& prodefle Poécae volunt, quorum camen fippius adanimos demulcendos praecipue tendit ftudium: mal·.to migis deleOrationi honefls feriam adjunget e·EP.endationem Orator, qui non tam, ut perplaeeatauditoribus, quam ut profit, omnem navare debetoperam.

5. III.Notiffima qnidem funt tria illa Cauilarum Ge"

nera: Demoriftrativum , Deliberativum & Juridicia-le, ad quae in Orationibus tum conficiendis, tumexaminandis advigilare jubent Rhetores antiqui.Sednec fatis adaequata hasc videtur diiiinguendi ratio,neque uilum ex his genus dicr-n-di adparet, in quonon docendi iimul atqne excitandi fint auditores.Genus certe Demonftrativum, quo laudamus autvituperamus, in fermonibus tum fvaforiis, tum dis-fvaforiis, qui genus Deliberativum conflituunt, o-mnino admittendum, fiquidem rationes variap, curegendum fit omittendumve, adcuratius funt evol-vendae. Idem de genere Orationis forenfi, dictumeito: nempe ubi quis vel accufatur, vel defenditur,vel crimen obje£tum, vel falficas cri.nflnationis os-tenditur, ficque reus vel laudatur, vel vitupera-tur, nec rationes, qux reum aut accufatorem ada£tionem excitaverint, vel etiam judices ad leniores,åut feveriores, iententias ferendas flectere poifint,praetermitti folent. Neque etiam laudatio ulla autvituperacio (apientia fundatur, nifi qua firnul ad u-tilem aliquam boni fa£ti imitationen!, vel necefia·.

riam

β ) 7 ( ®riam mnli exempli evitationem, vel certe rem bo-nani qaairendam aut fruendam, & mnlam fugien-dam, audientium ftimukntur animi. In iingulis au·tern quid laudabile, quid minus, quid utile, quidnoxium, quid legibus adverinm, qidd confenta-nelim döcebic, atque ad adtentionem diligenthrrrac fidem ubique pneibandam, apto ad hoc ftylo &ferie argumentorum exhortabitur Ürator. Undeper fe patet minus necefiariam eorum eile operam,qui quarrum aliquod Genus Orationis, quod cumin docendo maxime iic occupafum , Diriafcalicumdici debeat. Nam, qui iermone fuo tan tum docet,fuosque auditores vera rerum cognitione, fine ul-k animos commovendi cura, imbuit, prade£iionemadhibet ab orntione, fenfu Rbetorico fumta, planediverfam. Et quod nd Orationes facras feit eccle-iiafticas adtinet, ob quas, utpote a forenii & poli«tico veterum dicendi genere alienas, genus illudDidafcalicum prsecipue fuit l'ntrodufrum, fatis o-mnino ex earum fcopo & laudabili bonorum An·tiflirum praxi manifeftum eft, demonilrationem ve-ritatum ccelefttum ex fontibus Di v inse revelationis& commendationem vircutum atque officiorum ho¬minis Chriftiani explofls, quse his repugnant vitiis& male fa£tis, utramque heic facere paginam, ad-eoque, in novo licet & fublimiori argumento, ve-teres tarnen generis Demonftrativi & Deliberativivalere regulas. Conf. Georg. Cafp. KirckmajeriSynopf«. Orator. c. 6. It. Heineccii Fundam. Stilicultior. p« 318e

§. IV.

@ ) Μ φfiv. :■

Oratio igirur ad docendos tan tum auditoresaptaca, verani quidem, Ted non fatis vivam, id eil,motibus v-oluncacis & praxi officiorum jun&am, fub·miniftrat rerum cognitionem. Quam vis enim fer-mo , rem bonam fatis perfpicuc tradens, non o~roni prorfus motu in theatro audientium adt-ento-rum 8z pericorum careat: multum tarnen, mihi cre-de, valet rei bons per Tropos idoneos, per Sche¬mata acutiora, fa£ta exornatio, iine qua frigidus ad·modum, debilis & ianguens Orator exiftimetur,fub cinere veluti Jatitantes commotae voluntatis igni-culos vix, ac ne vix quidem, accenfurus. Quid, quodfaftidrt & afpernatur faepe aurium Judicium fuperbis-iiinum, ii adiic, bona aut mala, generatim ac limplics o-rationis filo propoiita; ad ea vero, qux manifeflamprs fe ferunt u til i tätem aut noxam , qusque fin-guiis quaii audientibjs velut prsfennia aut immi«nentia, peracuto fermonis habitu, ante ocuios qua¬ii depi£ta ponuntur, citius faciiiusque incalefcic a-nimus 8z jucundiffimo dcle&ationis fenfu mirificeinfhmmatur. Libentius fane credimus, quae veltnnquam optima & ad nos vere pertinentia volu-mus, vel, ex contrario, peilifera, nobisque, niii fe«doli cave-rimus, certo nocitura, averfamur, & per-horrefoimus. Dogrnatica igitur dicendi ratio, qusveritadbus 8z prreceptis diilincte explicandis adquie-feit, de motibus animorum , ubi opus fucrit , veiexciaandis, vei fedandis, parum foilicita, do&iores■quidem reddit atidicoresf dummodo adtentiores ad·

ftenr.

Φ 1 9 ( $'ftenc; meliores aucém, id eft ad bonn fefhmda,ma ί a vitanda, alacriores einc t: re , fi quid video, nonseque valet.

§.v.Sed non reElias ii b i fuisque auditonbus pro·

fpiciunt Öratore?, qui, ivmpiiwiori i!lo dicend? gc*- nere prorius negletio, in commo.ven.dis, per fl o ri¬dnas; an cukius mngisquö. phaieratum, animis, o-mnem collocant operam. Fatemur quidem nonquodvis argumentum parem adier re explicotiorisdoftrinae neceffitatem ; niuka enirn, q 11« commen·dari debent, in vulgus nota funt, & mo'efte omni-no fedulus eft, qui, longa & exquiiua dernonftra-tionum cohorte, ea conftrmare adniritur, quas, anteftudium illud tiediofum, vix euiquam fuernnt du¬bia. Neque negamus, ipfam vehementiorem &figuratam proponendi rationem multurn, per fe, iu-minis adferre, maxime ubi res ipfa qualicunque an»tea cognicione eft perfpefta; Metaphora certe,cumceteroornatu Orationis & adparatu, prudenter col-loc.ato» fermonem non obfcurum reddit, niii veifigurata; diftinöionis, vel rerum , unde fimiliiudi-nes

r» > ίο c mlicque magis funt cul paηdi , teneb ras anditoranrqoi reiinquunt incacfcas, η sc, praeter exckato? iρ ίο-rum aniroos, gern i tus, låcryroas geilusque in ad-,mirationem compoötos, qnid q u-am captare viden*γλιγ. 1 Ii enim fabuiis, hiiloriolis rerura mirabiiium& lucluoiäram ? exclamationibtis* geiliculation«, hi-fi·Hon ibus digna, caecum efnciunc jmpctum, acque*admirncione plebis eloquentix fuse rnetiimuir prae-ft'anciaro·, de vana gforioiä, gratisqoe ava ro vel e-gmci a ni v o. -munuieulis magis·, quam de vera au·,d.torum e.mendatione & emoiumenco ibllicicg quodVitium Müjiücbis > per iecula t)arbara, inTulfis me-·rko objedjn fuiffe, O ra tiomun docent monftra*in poilericatero traasmiflih Nihil fans (labile nihilperpecQum ehe potefl, cui noη - fabelt ratio» ne·que adeo m i rand om, quod ibbiti ejosniodi animo«mm motus vix ultra fincnr Orationis ientiri ible-·am, ipfisque tritum c oηvenia c proverbiuni: quodcito fit, cito perit^

5; Vi.Orationsm cum dicimus in deleblnmio reble

occupari, hon ha?c nobis Nntentiä iedet, quaii au-ri-um titiilationem at'qae adeo fehricitantis, nori ra-ro, imaginationis deh'cias pro fcopo fib'i pratfigerec,vel dulcia tan tum 8c atiditü jucunda trablaret argu¬menta. Neutrum' enim admiteit fapientia loquen-ri>, quam (i deferuerft, bon i O ra tor is laudem tuerine.]u aquam ρ eneil·.' Quod ad'prins adtinec, deleöa-tio, ex verborum iiofculis Troporumque & Sche¬

ma-

® y Ii; ( wm- itni elegsntiis orinnda, eximium quiclem ed sd-jtarrenmm quo fing, krem audientiurn adtenrionem8z ihidium fepius sufculfandi mirificum fibi con*ciliat O ra tor, Ted ob hane iolam verba facere quivo luerit, in feena potius, quam pro roftris, officioίύο fatisfecifTe videbicur.. Silebo Comicam, quse inrebus läetis ac ludicris/maxirne ponitur, Eloquen*tiam fala voluptate auditorum fegaci noη eile me-tiendam , fed ofum heic quoque partim in cogni*tione bord 8c mal i confirmanda atque iMuftranda ^partim in maribus, per cxeinola virtutum a c vitio-rum cum fuis efTeéfihus propoiltn, en enda ηdis fpe--&ari, atque, (i res bene ceiferit, obtineri haud ex*iguum. Solas jgimr fe&ari delicias in dicendo necdecec, n·:c.expedit. Ad akerum vero obfervamus^argumenta fermonis, publice proferendi, non exgufta, fed ex utiiitate atque indigentia enrum, quiandiun t, petenda eile atque feligenda. Non enimea ta ω turn, qua: Uber» ter·, fed quas cum fructii &emolumento fint audkuri 3 depromere heic conve-nie. Metjue terendus omnino civis, quanturnvisfacundus, qui, hello ad rem publicam defenden-dam necefiario ingravefeente, praeter artes 8z com*moda pacis, nihil comrnendet, vel etiam civibusfuis, iuxu perditis & vitiorutu feediffima fervitutedetentis, folas vimnuni ac benefa&orum occinue·rit laudes. Quin etiam in argumento prorfus las·to & ad deleciandum maxime adeommodato, tri·itia interdum non fine uiu & jueunditate prüden*ter adfrerguncurj ut ii quis, viam virtutis hono

Ha riß*

β ) 12 ( @rificam & 'felicifiimam commendaturus, fummam\hx flagitioise turpitudinem ac miferiam, pro re na·ta, coloribiis ckpinxeric fuis. Contraria enim, inter fe coKsrta, fingularem adferunc di&is dicendü-ve illuiirationem.

§. vit.Efi: igitur Oratio fumme laudabilis, qnae ica

delegat, ut fimul ad honeilatém amplexandam mo·veat,& quae ita movet, rationes, motibus excitan-dis aptas, haud oblcure, in profpe&um populi utproducar» Commovendi omnino fbnt adfe&us, fedita tarnen, ut fciant homincs, quid fit illud, qnodhoc, vel iiio, motu profcquenduxn urgeatur, &quam in primis ob caufiam vehementius fit adpe-tendum aut rejiciendum. Percelebranda utique pie-tas, (ed edoceantur peraque auditores, quäle fit Nu·men, qnod colce debemus, & quaenam ejus fintin nos collata vel conferenda beneficia, fimulqueexplicandus modus, quo pieeatem re£ie exercerepoifimus, ne nubern, quod ajunt, pro Junone am·plexi, icedam pro religione maxime falutari, fe&e-mur iuperftinonem. Svadendum erit de concor-dia inter cives, fed ita quidem, ut explicentur i-dentidem diftinftius jura, ob qua; fervanda Sc offi-ciis, in qulbus explendis eadem fentire jun&bqueviribus ogere deb snt focii. Profe-nbenda difcor-dia, fed hac caiVtipne hocque adhibito pa£to, nequamÜbet eam denotare pntemus vel inter Philo-■iophös, vel inter confulcaiKes > dificnfionem. Illa

enim

• ) Ϊ3 ( 6enim incrementis fcientiarum mirifice defervit,quodilluftri iamdiu teftatur exemplo erudita Hellas. Hsecin coniiliis captendis forrmum dilcutit, atque fen*tentias, mter fe reptignantes, follicite enucleat expen·ditque permagno fane cum emolumento civitatis.Atque paucis ut mulca comple£tar: nemo in ani·mis hominum permovendis feliciter verfatur, nidqui iimul obje&a eiigenda > vel improbanda, mo-dumque in his tenendum, perfpicue tradit, atqueadeo fingulas exhortationes fufFe&uram ejusmodicognitionem, fundamenti loco, praffiruit.

§. VllbDiilin&e autem procedat Orator, docendi per-

fpicuitatem cum ipiis commovendi fubiidiis nun-quam commixturus. Diverfus enim hic ililus ad-hiberi debet, & qui id agit, ut indolem rei ex·plicet, officio fuo nequaquam re&e defungitur, iiad (imilitudinem vel aliud provolaveric fermonisornamentum: quemadmodum nec, praeter rifum &naufeam, movebic, qui ad motus voluntatis cien·dos, definitiones vel diftin&iones, ad ta?dium us-que, recitaverit. Quin etiam hoc agat foliers fan-di magifter, ut neque, in explicando dofrrinas prae.ter neceffitatem cumulet, Ted quae inter fe diver.fa funt, diflinöis exprimat periodis: neque in ex-citando motus conjungat pugnantes, ne quae effi-ciant unius fervorem, fimul minuant alterius. Sicamor Principis mitiffimi, & metus pcenarum, quasidem ex juflitia non morigeris eil infli&urus, u-terque omnino eil mrgendus j Ted imperite tarnenB 3 in

Φ ) 14 ( Φin eandem Orationis partem detruditur. Re£te ta-men iimul in medium prodeunt adfe&us, qui femutuo adjuvant, v. g. C\ dux belli, acie inftfucta,& iignis jam conferendis, amorem patria; & odi-um hoftimm, eodem orationis tenore, miütibusfuis inilillare praegeftiat. Sed in his pariter, ac a·Iiis, quae oratoriam tangant artem, caucionem jamdiu exploratiffiinam, nec non prsecepta veterumac recentiorum Rhetorum cum dele&u coufulere,immo exempla öratorum fequi oportet optimo-rum; & in fuis Orationibus, dexteritatem cum pro*denti ac feliciffimo omnium commotionnm ftudioqui conjunxere, & conjun&am, ut nihil fupra , ada-maverunc. Plura rei illuftrandse adferrem, ni(i idinflituti perfecuti efTent Magifter Johan Alm Stockh*in Diflert. Graduali, fub Pradidis mei du&u f DePrincip/is- Oratorice Pfycbologicis, ventilata A. 174c;nec non Mag. Petr, Strombom V. Coth. in Difp.Cbaratteres Oratorm exbibente A. 1746. eodem-Prae·fide. Ergo fufficiet a carceribus, decurio quaii fpa-tio, ad calcem memet revocaturo, Duumviros, eos·que fandi Coryphseos, poft hominum memoriam,longe excellentiifimos, in medium produxifTe: nem-pe Cicero ka de optima genere Öratorum c« 1. difterit:'Optimus ert: o-ratov, qui dicendo animos audientium 6i docet, & delectnt ,"& pennovet. Uoccre, debitum eft, dekSare, honoreriuinjpertnov&é,ncce rta ♦*rium. Neque aliter Quintiüanus in Dialog© de Oratoribus c, 30. Is eil Oia***tör, quid« omni qiMeftione·, & orrrate,