Ψήφισμα του Δημόφαντου (410 π.Χ)

• Έχει προηγηθεί το πραξικόπημα των 400 (7 Ιουνίου 411 π.Χ.). Οι Σπαρτιάτες έχουν καταλάβει τη Δεκέλεια. Αποστασία πολλών πόλεων. Η πλήρης αποκατάσταση της Δημοκρατίας γίνεται το 410 π.Χ. με τη νίκη του Αλκιβιάδη και του αθηναϊκού στόλου στην Κύζικο.

• Εκκλησία του Δήμου (Αγορά-Πνύκα, Θέατρο Διονύσου).

• Ο δημόσιος κήρυκας οδηγούσε τους πολίτες στο χώρο του ‘καθάρματος’. Οι ιερείς θυσίαζαν ένα χοίρο στο βωμό και με το αίμα του χάρασσαν έναν κύκλο γύρω από τη συνέλευση. Ο κήρυκας καταριόταν αυτόν που θα απατούσε το λαό.

• Ο Πρόεδρος καλούσε τον κήρυκα να διαβάσει την αναφορά της Βουλής στα θέματα της ημερήσιας διάταξης (πρόταση για ψήφιση, προβούλευμα) και ρωτούσε τη συνέλευση αν ψήφιζε το σχέδιο όπως ήταν (αν όχι:τις αγορεύειν βούλεται). Ψήφιζαν με ανάταση του χεριού (χειροτονία)

• Ο κήρυκας έβαζε στεφάνι από μυρτιά που τον καθιστούσε ιερό.• Άρχιζε την αυγή. Ειδοποιούντο 4 ημέρες πριν. Η κοινή γνώμη ήταν

αυστηρή για όποιον αδιαφορούσε.

• Προϋποθέσεις συμμετοχής: Αθηναίος πολίτης (γεννημένος από πατέρα Αθηναίο, με νόμο του Περικλή το 451π.Χ. έπρεπε και η μητέρα να είναι Αθηναία) και τουλάχιστον 20 ετών.

• Απαρτία:6.000 Αθηναίοι. • Προεδρείο:οι πρυτάνεις (50 βουλευτές

κάθε φυλής-από τους Πεντακοσίους) για το 1/10 του έτους(36 ημέρες)).

Πεντακόσιοι βουλευτές• 50 από κάθε φυλή. Κληρώνονται με κουκιά ανάμεσα σε δημότες

τουλάχιστον 30 ετών. Ο κλήρος δείχνει τη θέληση των θεών.• Για ένα έτος ήσαν στην υπηρεσία του κράτους.• Τα μέλη της Βουλής άλλαζαν κάθε χρόνο. Ένας πολίτης δεν μπορούσε να

εκλεγεί πάνω από δύο φορές ούτε για δύο συνεχόμενα έτη.• Την Προεδρία αναλάμβαναν καθημερινά με κλήρο τα μέλη της πρυτανείας.

Πρόεδρος της Βουλής κληρονόταν(επιστάτης) για μία ημέρα. Ο ίδιος τη συγκεκριμένη ημέρα γινόταν και Πρόεδρος της Εκκλησίας.

• Οι βουλευτές συνεδρίαζαν στο Βουλευτήριο (αγορά Κεραμεικού). Οι πρυτάνεις κατοικούσαν στη Σκιάδα(Θόλο, κοντά στο Βουλευτήριο) και σιτίζονταν στο Πρυτανείο (κοινή εστία της πόλης, καλούσαν τους ξένους ή και τους Αθηναίους που ήθελαν να τιμήσουν, δέχονταν τους πρέσβεις κλπ).

• Ο Αθηναίος μπορούσε στη ζωή του να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

• Άρειος Πάγος:ανώτατο δικαστήριο. Συμβούλιο με ισόβια μέλη αυτούς που είχαν διατελέσει άρχοντες (διοικητικές αρχές:οι 9 άρχοντες:βασιλιάς άρχων, επώνυμος άρχων, πολέμαρχος, 6 θεσμοθέται-θητεία ενός έτους). Παλαιότερα είχε σημαντική δύναμη αλλά επί Περικλή περιορίστηκε σε δικαστικά καθήκοντα.

• Ηλιαία: Λα6.000 μέλη με κλήρο (10 τμήματα των 500 μελών, οι 1000 αναπληρωματικοί)

• Δεν υπήρχε ο θεσμός του εισαγγελέα και για αυτό θα έπρεπε για διώξεις να αναλάβει πρωτοβουλία κάποιος πολίτης.

• Οστρακισμός

Πόλις-κράτος

Οριζόταν λιγότερο από το έδαφος και περισσότερο απότους ανθρώπους:οι Αθηναίοι, όχι Αθήναι.

Ανεξαρτησία, ελευθερία, φόβος μπροστά στη δουλεία.Πιστεύεται ότι πριν από τη γένεση της πόλεως-κράτους κυρίαρχο πολίτευμα ήταν η Μοναρχία: Ιλιάδα, Οδύσσεια, Σπάρτη(διαρχία), ίχνη και σε μεταγενέστερα πολιτεύματα.

Μοναρχία (Όμηρος):βασιλιάς, συμβούλιο γερόντων (δίνει συμβουλές), δήμος:ακούει το βασιλιά και το συμβούλιο, δεν έχει πολιτική δύναμη, αλλά μπορεί να εκφράσει την άποψη

ή και τη δυσαρέσκειά του.

1100-700 π.Χ.:από τη Μοναρχία στην Αριστοκρατία- Ολιγαρχία και στη Δημοκρατία

• Αριστοκρατία: οι πλουσιότεροι οι οποίοι διέθεταν τα μέσα για τη συντήρηση του ιππικού που εθεωρείτο σημαντικό πολεμικό μέσο (Θεσσαλία).

• 7ος-6ος αι. π.Χ. αριστοκρατικό πολίτευμα με δημοκρατικό προσανατολισμό

• (7ος αι. π.Χ.) Τυραννία:σφετεριστές εξουσίας συνήθως σε αριστοκρατικό πολίτευμα.

• 7ος αι. π. Χ.«Το κράτος των οπλιτών»: διεύρυνση των μάχιμων πολιτών (ιππέων) με τους οπλίτες(μικρά εισοδήματα). Ο δρόμος προς τη Δημοκρατία.

• 4ος αι. π.Χ. Έχει εδραιωθεί το δημοκρατικό πολίτευμα.

ΑΘΗΝΑ

• Κατοικήθηκε το 3.000 π.Χ. Υπήρχαν και άλλες πόλεις, έδρες ηγεμόνων (Μαραθώνας, Ελευσίνα). Ο Θησέας (700 π.Χ) τις συνένωσε με την Αθήνα. Εορτή των συνοικίων.

• Η αρχική μοναρχία παραμερίσθηκε βαθμηδόν από τα γένη των ευγενών (Αλκμαιωνίδες, Μεδοντίδες). Το 683 π.Χ. τη βασιλεία διαδέχθηκε η εναλλασσόμενη κάθε χρόνο αρχή των Εννέα Αρχόντων: Ο επώνυμος άρχων, ο άρχων βασιλιάς (περιορίσθηκε στα θρησκευτικά καθήκοντα), ο Πολέμαρχος και οι έξι θεσμοθέτες(για τις δικαστικές υποθέσεις). Όσοι είχαν διατελέσει άρχοντες συγκροτούσαν το σώμα του βασιλέως, το οποίο επόπτευε τη διοίκηση και την τήρηση των νόμων.

Ο λαός της Αττικής ήταν χωρισμένος σε 4 φυλές. Πολλοί εργάζονταν ως εργάτες στα κτήματα πλουσίων και πλήρωναν ως ενοίκιο το 1/6 των εισοδημάτων τους (η μίσθωση των κτημάτων γινόταν με εγγύηση τα σώματά τους (δανείζειν επί τοις σώμασιν).

Το 636 π.Χ. ο Ολυμπιονίκης Κύλων προσπάθησε να επιβάλει τυραννίδα, αλλά απέτυχε (κυλώνειον άγος).

624 π.Χ. Ο Δράκων επιφέρει κάποιες τροποποιήσεις

Σόλων (594 π.Χ.)

• Η κατάσταση ήταν έκρυθμη λόγω της αδιαλλαξίας της αριστοκρατίας. Ο Σόλων αποκτά την εύνοια του πλήθους:

• ίομεν εις Σαλαμίνα, μαχησόμενοι περί νήσου• ημερτής χαλεπόν τ’αίσχος απωσόμενοι

• Δημοκρατική στροφή στην Αθήνα.• Καταργείται το ‘δανείζειν επί σώμασιν’• Σεισάχθεια• Ορίσθηκε ανώτατο όριο κτηματικής περιουσίας:η

«μέλαινα αττική γη» εκηρύχθη ελευθέρα

• Ο αριστοκρατικός χαρακτήρας παραμένει(κοινωνικές τάξεις με κριτήριο το εισόδημα ): 500μέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες, θήτες.

για στρατιωτικές ανάγκες:οι δύο πρώτες τάξεις συντηρούν το ιππικό, η τρίτη διέθετε πανοπλία(οπλίτες) και η τέταρτη ήσαν οι ελαφρά οπλισμένοι.

Στα ανώτατα αξιώματα εκλέγονται από τις δύο πρώτες τάξεις.

• Η συνέλευση (Εκκλησία)του δήμου αποφασίζει, εκλέγει τους αξιωματούχους και λειτουργεί ως εφετείο κατά σημαντικών δικαστικών αποφάσεων.

• Δικαστήριο της Ηλιαίας• Βουλή των Τετρακοσίων

• Οι νόμοι εγράφησαν εις ‘λευκώματα’ (λευκούς ξύλινους πίνακες που περιστρέφονταν σε άξονες στο πρυτανείο.

• Αριστοτέλης:η Σολώνεια νομοθεσία μετριοπαθής, αριστοκρατική, τιμοκρατική.

Οι ευγενείς την θεώρησαν ριζοσπαστική, ενώ οι ακτήμονες αντέδρασαν, γιατί ήλπιζαν σε αναδασμό της γης.

Η νομοθεσία οδήγησε στη συγκρότηση κομμάτων (Πεδιακοί, Παράλιοι, Διάκριοι). Το τρίτο κόμμα υπό τον Πεισίστρατο περιέλαβε όλους τους δυσαρεστημένους.

561 π. Χ. καταλαμβάνει πραξικοπηματικά την αρχή. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει την τυραννίδα του Πεισιστράτου δημοκρατική μάλλον παρά τυραννική.

Πεισιστρατίδαι:Ιππίας και Ίππαρχος. Ο Ίππαρχος σκοτώθηκε από τους Αρμόδιο και Αριστογείτονα, ενώ ο Ιππίας κατέφυγε στην Περσία.

Κλεισθένης (508/507 π.Χ.)

• Ιδρυτής της αθηναϊκής δημοκρατίας• Η Αττική χωρίσθηκε σε τρεις περιοχές:Άστυ,

Παραλία, Μεσογαία. Κάθε περιοχή χωρίσθηκε σε 10 τριττύες. Από κάθε περιοχή πήρε μια τριττύν με κλήρο και έκανε τη φυλή:κάθε φυλή περιελάμβανε τρεις τριττύες και από τις τρεις περιοχές:10 φυλές. Το όνομά τους εδόθη από τους ιερείς των Δελφών:Ερεχθηίς, Αιγηίς, Πανδιονίς, Λεοντίς, Ακαμαντίς, Οινηίς, Κεκροπίς, Ιπποθωντίς, Αιαντίς, Αντιοχίς. Κάθε φυλή είχε τους δήμους της (100 στην αρχή, 174 αργότερα)

• Διαίρεση σε δέκα φυλές (πολιτικές, κοινωνικές, στρατιωτικές ομάδες). Οι ζευγίτες εκλέγονται σε ανώτατα αξιώματα.

• Εποχή του Περικλή (443-429 π.Χ.): άμεση Δημοκρατία. Ναυτική δύναμη: αξιοποιεί τους ακτήμονες ως κωπηλάτες, οι οποίοι αναλαμβάνουν πολιτικό ρόλο.

• Εκκλησία του Δήμου: συμμετοχή όλων των πολιτών (ηλικίας 20 ετών, γεννημένων από πατέρα Αθηναίο. Ο Περικλής με νόμο καθόρισε και η μητέρα να είναι Αθηναία)

• Οι Αθηναίοι πολίτες ήσαν 40.000. Απαρτία με 6.000 πολίτες για σημαντικά θέματα. Ειδοποιούντο 4 ημέρες πριν. Η κοινή γνώμη ήταν αυστηρή για όποιον αδιαφορούσε για τις υποθέσεις της πόλεως (ευτυχία ατόμου=ευτυχία πόλεως). Χρηματική αποζημίωση στους συμμετέχοντες.

• Βουλή των Πεντακοσίων: συμβουλευτικό σώμα. Καθόριζε την ημερήσια διάταξη, συζητούσαν διάφορα θέματα και τα παρουσίαζαν στην Εκκλησία.

50 μέλη από κάθε φυλή, με κλήρο, άνω των 30 ετών.Κάθε φυλή(50 βουλευτές) είχε την Πρυτανεία (1/10 του

έτους). Οι πρυτάνεις υπηρετούσαν μέρα και νύκτα• Τα μέλη της Βουλής άλλαζαν κάθε χρόνο. Ένας πολίτης

δεν μπορούσε να εκλεγεί πάνω από δύο φορές ούτε για δύο συνεχόμενα έτη.

• Την Προεδρία αναλάμβαναν καθημερινά με κλήρο τα μέλη της πρυτανείας. Πρόεδρος της Βουλής μόνο μια φορά. Ο ίδιος τη συγκεκριμένη ημέρα γινόταν και Πρόεδρος της Εκκλησίας.

άρχειν και άρχεσθαι

• Κλήρος για όλα τα πολιτικά αξιώματα στα οποία δεν απαιτούνταν ειδικά προσόντα.

• Εξέλεγαν με ψήφο αυτούς που είχαν ειδικά προσόντα: Εννέα άρχοντες, Δέκα στρατηγοί.

• Δίκες σε μεγάλα ορκωτά δικαστήρια (500 μέλη που εκλέγονταν με κλήρο από έναν κατάλογο 6.000 ηλικιωμένων πολιτών).

• Η δημοκρατία ήταν πολύ δύσπιστη απέναντι σε αυτούς που τους παραχωρούσε ακόμα και μικρό αξίωμα.

• Οστρακισμός για την αποτροπή κινδύνου από ισχυρούς άνδρες: με πάνω από 6.000 ψήφους εξοριζόταν (εξοστρακιζόταν) για 10 χρόνια.

• Οι γυναίκες εξακολούθησαν να αποκλείονται από την πολιτική ζωή, ενώ οι δούλοι χρησιμοποιούνταν ευρέως.