ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ & ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

με τίτλο :

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

ΤΕΥΧΟΣ 1o

Περιβάλλον και Γεωργο - Βιομηχανικά Απόβλητα

[Αναθεωρημένη έκδοση]

Για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του 3ου εξαμήνου του Τμήματος Α.Φ.Π. & Γ.Μ., του 8ου εξαμήνου του Τομέα Δ.Υ.Π. και του 9ου εξαμήνου του Τομέα Α.Κ. & Γ.Μ. στα πλαίσια των μαθημάτων :

‘ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ’ & ‘ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ’

& του 1ου εξαμήνου σπουδών στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μαθήματος του Π.Μ.Σ.:

‘ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΟΣΜΩΝ’ &

του 7ου εξαμήνου του Τμήματος Ζωϊκής Παραγωγής στα πλαίσια του μαθήματος : ‘ΖΩΪΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ’

ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ Γεωπόνου, Δρα Γεωργικής Μηχανικής, Καθηγητή Γ.Π.Α.

Συμμετοχή - Επιμέλεια κειμένου και εκτύπωσης : ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑΣ ΤΖΙΧΑ, Γεωπόνου, MSc, Ε.Ε.ΔΙ.Π. Α΄

ΑΘΗΝΑ, 2010

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………………………..….3 1. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ……………….…………..…………………….…...7 1.1 Γενικά………………………………………………………………………………………….…..7 1.2 Ο κύκλος των ζωντανών οργανισμών……………………………………………...................8 1.3 Ο κύκλος του άνθρακα…………………………………………………………………………13 1.4 Ο κύκλος του αζώτου………………………………………………………………...….….....14 1.5 Ο κύκλος του νερού……………………………………………………………………..…......16 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ………………...……...18 2.1 Γενικά..……………………………………………………………………………………….......18 2.2 Ρύποι και απόβλητα…………………………………………………………………………….20 2.2.1 Κατηγορίες και διασπορά ρύπων….………………………………………………….….21 2.3 Επιπτώσεις των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον………….……..…...26 2.3.1 Ρύπανση - μόλυνση - υποβάθμιση του περιβάλλοντος………………………..….…..29 Α. Ρύπανση……………………………………………………………………...……..............30 Β. Μόλυνση……………………………………………………………………...……………...53 2.4 Μέτρα αντιμετώπισης της ρύπανσης - Βιολογική επεξεργασία….………………………...54 2.5 Μέτρα αντιμετώπισης της μόλυνσης - Απολύμανση….…..……………….….…………....61 2.5.1 Μέσα και τρόποι απολύμανσης…………………………...……………………………...63 2.5.2 Μηχανισμοί δράσης των μέσων απολύμανση…...…………………………………......63 2.5.3 Παράγοντες που επηρεάζουν τη δράση των μέσων απολύμανσης…………….........63 3. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ………………………………..64 4. ΓΕΩΡΓΟ - ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ …………………………………………………………………………………….....83 4.1 Πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις….……………………………………………….........83 4.1.1 Βουστάσια………………………………………………………………………………….86 4.1.2 Χοιροστάσια…………………………………..……………………………………..90 4.1.3 Πτηνοτροφεία………………………………………..………………………………91 4.1.4. Αιγο - προβατοστάσια……….…………………………………………...................... 92 4.2 Βιομηχανίες τροφίμων…………………………………………………………………..……...91 4.3 Παραγωγή αποβλήτων……………………………………………………………….………...92 4.3.1 Γενικά………………………………………………………………………………………...92 4.3.2 Απόβλητα πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων……………..……………………………...92 4.3.3 Απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων…………………………………………………….......98 4.4 Διαχείριση των γεωργο - πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων…………………………….109 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………….……………………………………....109 6. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ……………………………………………………………………………………112 6.1 Προσδιορισμός του συντελεστή k1 και της BODολ με τη Μέθοδο ΤΗΟΜΑS………….......112 6.2 Έλεγχος ευτροφισμού σε στάσιμα νερά λιμνών………………………………………….....113 6.3 Έλεγχος των τιμών διαλυμένου οξυγόνου σε τρεχούμενα νερά ποταμών με εφαρμογή του βασικού μοντέλου των Streeter - Phelps…………………………….….115 6.4 Το πρόβλημα των οσμοαερίων στις πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις…………......118 6.5 Υπόδειγμα τμήματος απογραφικού δελτίου εκπομπών αέριων ρύπων σε σύγχρονο πτηνοτροφείο αυγοπαραγωγής μετά από έκπλυσή τους με νερό……....…………….…..126 6.6 Νομοθεσία για τη νιτρορρύπανση και την έκδοση περιβαλλοντικών όρων…….....…......134

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο εικοστός αιώνας, που μόλις έφυγε, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο αιώνας της μεγάλης

τεχνολογικής εξέλιξης, που οδήγησε σε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης τις οικονομίες των

αναπτυγμένων κρατών. Μπορεί όμως να χαρακτηριστεί και ως ο αιώνας κατά τον οποίο ο

άνθρωπος άρχισε να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι δυνατό να επιταχύνει συνεχώς τους ρυθμούς

ανάπτυξης για αύξηση της ευημερίας του, με την παραγωγή κυρίως καταναλωτικών αγαθών,

χωρίς να κληθεί να πληρώσει το ανάλογο κόστος. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν η ευημερία

αυτή αφορά μόλις στο 25% περίπου του συνολικού πληθυσμού της γης. Αντίθετα, οι αρνητικές

επιπτώσεις από την προσπάθεια αυτή αφορούν σχεδόν στο σύνολο του πλανήτη μας.

Όταν πρωτοεμφανίστηκε ο σημερινός άνθρωπος, είχαν πλέον διαμορφωθεί σταθερές κλιματικές

συνθήκες στον πλανήτη μας, καθώς και σταθερές σχέσεις ισορροπίας μεταξύ του φυσικού

περιβάλλοντος και των ζωντανών οργανισμών, που ζούσαν πάνω σ’ αυτόν. Τότε ακόμα ο

άνθρωπος ‘δεν μπορούσε με την παρουσία του στη γη να αφήσει περισσότερα σημάδια από όσα

αφήνει ένας λαγός που τρέχει σ ’ένα απέραντο λιβάδι’ (UNESCO, 1963).

Η ευφυΐα όμως και η σωματική του ικανότητα προσαρμογής, του επέτρεψαν να εξαπλωθεί

γρήγορα σ’ όλη τη γη, ν’ αντέξει τις παγωνιές και τις ανυπόφορες ζέστες, να προσαρμοστεί στα

δάση, τις πεδιάδες και τους λόφους και τελικά, παρά τον αρχικά μικρό του αριθμό και δύναμη, να

κυριαρχήσει σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.

Με τις γνώσεις που συσσώρευε με την πάροδο των αιώνων, ο άνθρωπος βελτίωνε συνεχώς τις

συνθήκες ζωής και το βιοτικό του επίπεδο, όλο και με πιο γρήγορους ρυθμούς. Μέχρι το τέλος του

19ου αιώνα, οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν ακόμα τέτοιοι, που δεν μπορούσαν να υποβάλουν σε

σοβαρή δοκιμασία τους μηχανισμούς της φύσης. Έτσι η τελευταία μπορούσε εύκολα να

απορροφά τις όποιες επιπτώσεις από την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους.

Η βιομηχανική επανάσταση και η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων

πετρελαίου και λιγνίτη, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, έδωσαν τεράστια ώθηση στους

ρυθμούς ανάπτυξης και προόδου ορισμένων χωρών. Αυτό είχε ως συνέπεια να σημειωθεί, κατά

4

τον εικοστό αιώνα, μια εντυπωσιακή στροφή προς νέους τεχνολογικούς ορίζοντες, όπως στη

εξερεύνηση του διαστήματος και την πληροφορική.

Η πορεία αυτή αναγκάζει τους λαούς να πλησιάσουν περισσότερο ο ένας τον άλλο και να

συσπειρώνονται σε ολοένα μεγαλύτερες ενότητες, καταργώντας σιγά - σιγά στενά παραδοσιακά

σύνορα και αντιλήψεις, που είχαν επικρατήσει για πολλούς αιώνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα

αποτελούν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η πρώην Σοβιετική Ένωση και μόλις πρόσφατα η

Ενωμένη Ευρώπη.

Η εξέλιξη του ανθρώπινου γένους τροφοδοτείται και υποστηρίζεται από την εκμετάλλευση όλο και

περισσότερων κοιτασμάτων πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου και συνεχίζεται σήμερα,

στην αυγή του 21ου αιώνα, με αμείωτους ρυθμούς. Γίνεται όμως σιγά - σιγά αντιληπτό, σε όλο και

ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, ότι πλησιάζει η εποχή που η φύση δεν θα προλαβαίνει πια να

«απορροφά» τις επιπτώσεις από τις δραστηριότητες αυτές με την ίδια ευκολία που το έκανε στο

παρελθόν.

Συνέπεια των επιπτώσεων αυτών αναμένεται να είναι τελικά η μόνιμη διατάραξη των λεπτών

ισορροπιών που επικράτησαν εδώ και εκατομμύρια χρόνια μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος και

των ζωντανών οργανισμών, από ένα μόνο είδος ζωντανού οργανισμού, το τελειότερο ίσως μέχρι

σήμερα, το πιο νοήμον και ‘ανήσυχο’ και ως εκ τούτου πιο ‘επικίνδυνο’, τον σύγχρονο άνθρωπο

(homo sapiens sapiens) που κυριάρχησε μόλις τα τελευταία 30.000 χρόνια πάνω στη γη.

Η αρνητική αυτή επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στο κλίμα της γης

φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά σε μια παλιά αφίσα της οικολογικής οργάνωσης ‘Greenpeace’, στην

οποία η ηλικία της γης, για λόγους καλύτερης κατανόησης, συμπυκνώνεται από 4.600.000.000 σε

46 μόλις χρόνια. Το κείμενο αυτό με ελάχιστες προσαρμογές έχει ως εξής :

‘Για τα πρώτα 7 χρόνια της ζωής της γης τίποτα δεν είναι γνωστό, ενώ για τα επόμενα 35 χρόνια,

υπάρχουν σκόρπιες μόνο πληροφορίες εδώ και εκεί. Η ζωή, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα,

εμφανίστηκε όταν η γη ήταν 42 ετών. Οι δεινόσαυροι και τα μεγάλα ερπετά εμφανίστηκαν μόλις

πριν 1 χρόνο, όταν η γη ήταν 45 ετών. Τα θηλαστικά μόλις πριν 8 μήνες, όταν η γη ήταν 45 ετών

και 4 μηνών. Στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας εξελίχθηκαν οι ανθρωποειδείς πίθηκοι σε

πιθηκοειδείς ανθρώπους και μέσα στο τελευταίο Σαββατοκύριακο, η τελευταία περίοδος των

παγετώνων τύλιξε τη γη. Ο σημερινός άνθρωπος (homo sapiens sapiens) υπάρχει στη γη εδώ και

μόλις 4 ώρες. Πριν από μια ώρα, ο άνθρωπος ανακάλυψε τη γεωργία και σταμάτησε τις

περιπλανήσεις του για εξεύρεση τροφής. Η βιομηχανική επανάσταση άρχισε μόλις πριν από ένα

λεπτό. Μέσα σ’αυτά τα 60 δευτερόλεπτα, ο σημερινός άνθρωπος κατάφερε να μετατρέψει τον

πλανήτη από επίγειο παράδεισο σε απέραντη χωματερή. Σήμερα ο άνθρωπος, αφού εξαφάνισε

5

πολλές εκατοντάδες είδη και ‘λεηλάτησε’ τον πλανήτη αναζητώντας καύσιμες ύλες στέκεται σαν

υπερφυσικό μωρό μπροστά στην ιλιγγιώδη ‘πρόοδο’ που κατάφερε να επιτύχει, ατενίζοντας με

δέος την επερχόμενη ολοκληρωτική καταστροφή αυτής της μοναδικής όασης ζωής μέσα στο

πλανητικό μας σύστημα, που αυτός ο ίδιος με τις αλόγιστες ενέργειές του προκάλεσε.

Παρουσιάζεται λοιπόν ένας φαύλος κύκλος: από τη μία, οι προσπάθειες του ανθρώπου για

βελτίωση των συνθηκών της ζωής του (υγεία, αισθητική, ανέσεις, καθαρό περιβάλλον) και από την

άλλη, η προσπάθεια αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη διατάραξη ή την αλλοίωση αυτών ακριβώς των

συνθηκών, τις οποίες προσπαθεί να βελτιώσει.

Οι συνέπειες του φαύλου αυτού κύκλου στον άνθρωπο και τη φύση άρχισαν να γίνονται έντονα

αισθητές με την πάροδο του χρόνου. Αυτό συνέβη, γιατί ο άνθρωπος δεν έδωσε εξαρχής τη

σημασία που έπρεπε στη σωστή διαχείριση των διάφορων άχρηστων υλών, που ο ίδιος

παρήγαγε με συνεχώς επιταχυνόμενους ρυθμούς, αποτέλεσμα της καταναλωτικής του τάσης για

υλική ευημερία, αλλά άφηνε τη φύση να παίζει αυτό το ρόλο για λογαριασμό του.

Η κατανάλωση αγαθών, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και γενικά η προσπάθεια του

ανθρώπου για υλική ευημερία δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο τον πλανήτη, αλλά εντοπίζεται με

εντονότερους ρυθμούς, που φτάνουν την υπερβολή (υπερκατανάλωση, κατασπατάληση πρώτων

υλών, υπερεκμετάλλευση πόρων κλπ) σε ορισμένες μόνο χώρες.

Οι χώρες αυτές είναι εκείνες που πρώτες πρόλαβαν ν’ αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία και

να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους του πλανήτη, τις περισσότερες φορές

σε βάρος όσων χωρών έμειναν για διάφορους λόγους πίσω. Αυτές είναι οι ‘ανεπτυγμένες’ χώρες,

που αντιπροσωπεύουν μόλις το 25% περίπου του πληθυσμού της γης.

Παρουσιάζεται λοιπόν σήμερα το παράδοξο να κινδυνεύει να διαταραχθεί επικίνδυνα το σύνολο

του φυσικού περιβάλλοντος του πλανήτη μας εξαιτίας του 1/4 του πληθυσμού της γης και μάλιστα

χωρίς ν’ αφήνονται περιθώρια αντίστοιχης ‘τεχνολογικής ανάπτυξης και υλικής ευημερίας’ στα

υπόλοιπα 3/4 του πληθυσμού. Αντί αυτού, ο πληθυσμός αυτός αντιμετωπίζει τη μιζέρια, λόγω της

μεγάλης φτώχιας, της ασιτίας και της υπεργεννητικότητας με αποτέλεσμα το χαμηλότατο βιοτικό

του επίπεδο.

Κρίνεται λοιπόν απαραίτητο, σήμερα πλέον, που γίνεται σιγά - σιγά όλο και πιο σαφές ότι η

διατάραξη του παγκόσμιου περιβάλλοντος θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις για όλους, πλούσιους και

φτωχούς λαούς, να αναληφθούν δραστικές προσπάθειες για αλλαγή του τρόπου ζωής και των

αντιλήψεων περί καταναλωτισμού, έτσι ώστε να μειωθεί το άνοιγμα της τεράστιας ψαλίδας μεταξύ

πλούσιων και φτωχών κρατών.

6

Είναι κατανοητό ότι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των φτωχών χωρών θα μειώσει την

υπεργεννητικότητα, τη λαθρομετανάστευση και την ασιτία. Μια τέτοια βελτίωση δεν μπορεί να γίνει

χωρίς αντίστοιχη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης και κατά συνέπεια της υπερκατανάλωσης και της

υλικής υπερευημερίας των πλούσιων χωρών. Σε αντίθετη περίπτωση, ο πλανήτης θα κινδύνευε

άμεσα, λόγω της απότομης αύξησης στη ζήτηση πρώτων υλών και στην κατανάλωση αγαθών

από το σύνολο του πληθυσμού της γης.

Δυστυχώς τα περιθώρια ισότιμης ανάπτυξης των φτωχών και των πλουσίων χωρών φαίνεται ότι

έχουν πλέον εξαντληθεί προκαταβολικά από τις τελευταίες. Ως εκ τούτου, χωρίς γενναίες

υποχωρήσεις εκ μέρους τους δεν είναι πρακτικά δυνατή η βελτίωση του επιπέδου των φτωχών

χωρών, χωρίς ο πλανήτης να κινδυνεύει να υποστεί ανεπανόρθωτες περιβαλλοντικές

καταστροφές.

Ευτυχώς αυτό έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητό από την διεθνή επιστημονική κοινότητα και τις

κυβερνήσεις των περισσοτέρων χωρών με αποτέλεσμα τη διοργάνωση παγκόσμιων

συνδιασκέψεων, με πρώτη αυτή του Ρίο του Τζανέιρο (1992), όπου υπογράφτηκε η Σύμβαση-

πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τη μεταβολή του κλίματος και, αργότερα, το Πρωτόκολλο του

Κιότο (1997). Στις συνδιασκέψεις αυτές όλα τα κράτη (πλούσια και φτωχά) υποχρεώθηκαν να

συνομιλήσουν για το παγκόσμιο αυτό πρόβλημα. Μία ακόμα παγκόσμια συνδιάσκεψη έγινε στο

Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής (2002).

Παρά τα πενιχρά μέχρι σήμερα αποτελέσματα των συνδιασκέψεων αυτών, κυρίως εξαιτίας της

απροθυμίας των πλούσιων κρατών για σοβαρές υποχωρήσεις και αλλαγές στους ρυθμούς

παραγωγής και ανάπτυξής τους, εν τούτοις, μπήκαν οι βάσεις για μια παγκόσμια συνεργασία και

έγιναν γνωστά τα προβλήματα περιβάλλοντος, της φτώχιας και της υπεργεννητικότητας σε ολοένα

μεγαλύτερες μάζες πληθυσμού.

Ελπίδα όλων είναι να γίνει δυνατή η υλοποίηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση

των προβλημάτων αυτών από όλες τις χώρες του κόσμου και ιδιαίτερα, τις πλούσιες και

τεχνολογικά ανεπτυγμένες, πριν είναι πολύ αργά για τη διάσωση του πλανήτη μας.

7

1. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ

1.1 ΓΕΝΙΚΑ

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί βρίσκονται σε συνεχή επαφή με το φυσικό τους περιβάλλον.

Παίρνουν πρώτες ύλες (τροφές κλπ) και αποβάλλουν σ’ αυτό ότι δεν τους χρειάζεται (απόβλητα,

άχρηστες ύλες, κλπ). Με τον όρο περιβάλλον ορίζεται το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών

παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική

ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές

αξίες.

Το περιβάλλον συνιστά ένα πολύπλοκο σύστημα, μέσα στο οποίο οι ζωντανοί οργανισμοί

βρίσκονται σε συνεχή επαφή μεταξύ τους και με το γύρω τους φυσικό κόσμο. Τις σχέσεις αυτές

μεταξύ των ζωντανών οργανισμών και του φυσικού τους κόσμου μελετά ο κλάδος της βιολογίας,

γνωστός ως οικολογία.

Η βασική φυσική μονάδα μελέτης του περιβάλλοντος είναι το οικοσύστημα. Το οικοσύστημα

συνιστά τη λειτουργική μονάδα της οικολογικής επιστήμης και ορίζεται ως κάθε σύνολο βιοτικών

και αβιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος, που δρουν σε ορισμένο χώρο και

βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Αβιοτικοί παράγοντες είναι τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, όπως π.χ. η θερμοκρασία, το

φως, η υγρασία, το οξυγόνο, το διοξείδιο του άνθρακα και η παρουσία και διαθεσιμότητα

θρεπτικών στοιχείων (αλάτων, φωσφόρου, καλίου, αζώτου, ιχνοστοιχείων, κλπ). Βιοτικοί

παράγοντες είναι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, αυτότροφοι και ετερότροφοι, οι οποίοι σχηματίζουν

τους πληθυσμούς, και οι τελευταίοι τις κοινωνίες.

Ως οικολογική ισορροπία ορίζεται η σχετικά σταθερή σχέση που διαμορφώνεται με την πάροδο του

χρόνου ανάμεσα στους παράγοντες και τα στοιχεία του περιβάλλοντος ενός οικοσυστήματος. Η

ισορροπία αυτή εκδηλώνεται με τη μορφή οικολογικών κύκλων, στους οποίους η ύλη

ανακυκλώνεται, αλλάζοντας απλά μορφή ή κατάσταση, ενώ η ενέργεια που αποδεσμεύεται κατά

τις διάφορες διεργασίες ως θερμότητα προς το γύρω φυσικό περιβάλλον, αντικαθίσταται από την

προσπίπτουσα στον πλανήτη μας ανεξάντλητη ηλιακή ακτινοβολία.

8

Ως ύλη ορίζεται το σύνολο των ανόργανων στοιχείων του φυσικού κόσμου που χρησιμοποιούνται

από τους ζωντανούς οργανισμούς για τη σύνθεση οργανικών ενώσεων, με τη δημιουργία

κατάλληλων ενεργειακών δεσμών και για την κάλυψη των αναγκών κατασκευής οργανικών μερών

και μεταβολισμού.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα φυσικών οικολογικών κύκλων ισορροπίας σημαντικών για τη

διατήρηση της ζωής στον πλανήτη με τη σημερινή της μορφή αποτελούν ο κύκλος των ζωντανών

οργανισμών, ο κύκλος του άνθρακα, ο κύκλος του αζώτου και ο κύκλος του νερού.

1.2 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΖΩΝΤΑΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

Ο φυσικός κόσμος, στον οποίο ζει ο άνθρωπος και οι λοιποί ζωντανοί οργανισμοί, αποτελείται

από ανόργανες και οργανικές ενώσεις, που διακρίνονται με βάση τους δεσμούς ενέργειας. Στον

έμβιο (οργανικό) κόσμο, οι δεσμοί ενέργειας είναι χαλαροί, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η ήπια

αποδέσμευση της εγκλωβισμένης ενέργειας στα οργανικά μόρια και στη συνέχεια, η

χρησιμοποίησή της για τις ανάγκες των ζωντανών οργανισμών. Οι οργανικές ενώσεις σχηματίζουν

τόσο τη ζώσα, όσο και τη νεκρή οργανική ύλη.

Στον αβιοτικό (ανόργανο) κόσμο, η ενέργεια περιέχεται σε πολύ ισχυρούς δεσμούς με τους

οποίους συγκρατούνται τα διάφορα υποατομικά σωματίδια, τα άτομα και τα μόρια, τα οποία

απαρτίζουν τις διάφορες μορφές ύλης του φυσικού κόσμου, που μας περιβάλλει. Η ύλη μπορεί να

θεωρηθεί ως αδρανοποιημένη ενέργεια. Τυχόν διάσπαση των ισχυρότατων αυτών ενεργειακών

δεσμών οδηγεί σε αντίστοιχη ορμητική (εκρηκτική), δύσκολα μέχρι καθόλου ελεγχόμενη,

απελευθέρωση ενέργειας, αντίθετα με ότι συμβαίνει με τον έμβιο κόσμο.

Από τα διάφορα συστατικά του ανόργανου κόσμου, που συμμετέχουν στο σχηματισμό οργανικών

μορίων, ιδιαίτερης σημασίας είναι ο άνθρακας (C), το άζωτο (Ν), το υδρογόνο (Η2), το οξυγόνο

(Ο2) και ο φώσφορος (P). Τα συστατικά αυτά αποδεσμεύονται στη φύση με τη διαδικασία της

διάβρωσης, τους κεραυνούς, τις οξειδώσεις και τα άλλα φυσικά φαινόμενα. Για τη χρησιμοποίηση

των ‘πρώτων αυτών υλών’ στο σχηματισμό οργανικών ενώσεων από τους ζωντανούς

οργανισμούς χρειάζεται ενέργεια που υπάρχει άφθονη από τον ήλιο (διάγραμμα 1.1), όπως

προαναφέρθηκε και ο κατάλληλος μηχανισμός για τη δέσμευσή της.

Οι οργανισμοί που διαθέτουν τον κατάλληλο μηχανισμό για την απ’ ευθείας δέσμευση της

ενέργειας της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας και στη συνέχεια, το σχηματισμό οργανικών

ενώσεων από τα ανόργανα συστατικά του αβιοτικού περιβάλλοντος είναι τα φυτά (από

μικροσκοπικά άλγη μέχρι τεράστια δέντρα) και μάλιστα, αποκλειστικά εκείνα που εμφανίζουν

πράσινο χρώμα. Με τις ρίζες παίρνουν θρεπτικά στοιχεία, όπως ΝΟ3-, PO4

-, K, και με τα φύλλα

9

ανταλλάσσουν αέρια, όπως Ο2, CO2, υδρατμούς. Τέλος, με το μηχανισμό της φωτοσύνθεσης

δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και σχηματίζουν τα διάφορα οργανικά τους μέρη.

Διάγραμμα 1.1 Η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία στην επιφάνεια της γης.

Ο αξιοθαύμαστος και μοναδικός μηχανισμός της φωτοσύνθεσης, στον οποίο στηρίζεται η

σημερινή μορφή ζωής στον πλανήτη μας, περιγράφτηκε για πρώτη φορά το 1772, από τον

Joseph Priestley. Αποτελεί τη μαζικότερη χημική διεργασία που επιτελείται στη φύση και

υπολογίζεται ότι απορροφά περίπου 150.000.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο από

την ατμόσφαιρα, ενώ παράλληλα απελευθερώνει περίπου 400.000.000 τόνους οξυγόνου προς

αυτήν.

10

Η διαδικασία της φωτοσύνθεσης, στην πιο απλουστευμένη μορφή της, έχει ως εξής :

2222 OOCHενέργειαηλιακήOHCO x

Η παραπάνω αντίδραση διενεργείται σε όλα τα μέρη των φυτών που εμφανίζουν πράσινο χρώμα.

Η ηλιακή ακτινοβολία (ηλιακή ενέργεια) παγιδεύεται από ειδικά μόρια πρωτεΐνης, με κυριότερο τη

χλωροφύλλη α. Η χλωροφύλλη απορροφά το μπλε και το κόκκινο χρώμα του ηλιακού φωτός και

ανακλά το πράσινο. Η εκλεκτική αυτή ανάκλαση του πράσινου χρώματος, που συνυπάρχει με

άλλα βασικά χρώματα στο λευκό ηλιακό φως, δίνει το πράσινο χρώμα. Τα ανώτερα φυτά όμως

έχουν αναπτύξει πρόσθετους ακόμα τρόπους για αποτελεσματικότερη δέσμευση του ηλιακού

φωτός με τη χρήση και άλλων μορίων, όπως της χλωροφύλλης β και των καροτινών, που

προσδίνουν το πορτοκαλί και το κίτρινο χρώμα στα φθινοπωρινά φύλλα των φυτών.

Κατά τη φωτοσύνθεση, που διενεργείται κυρίως κατά τη διάρκεια της ημέρας και συνεχίζεται για

λίγο ακόμα και τη νύχτα (διάγραμμα 1.2), δεσμεύεται αρχικά η ηλιακή ενέργεια στους

χλωροπλάστες (εμφάνιση παλμικής δόνησης στα ηλεκτρόνια της χλωροφύλλης) και στη συνέχεια,

το διοξείδιο του άνθρακα και το νερό μετατρέπονται σε υδατάνθρακες. Ο βασικός υδατάνθρακας

(οργανική ύλη) που προκύπτει κατά τη διεργασία αυτή είναι η φωσφογλυκεραλδεϋδη (PGAL), από

την οποία μπορούν να προέλθουν όλα τα βασικά είδη οργανικών ενώσεων, ανάλογα με τις

ανάγκες των φυτών, όπως π.χ. γλυκόζη, άμυλο κλπ, μέσω εξειδικευμένων ενζυμικών

αντιδράσεων1.

Οι υδατάνθρακες αποτελούν τη βασική πηγή ενέργειας για τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους.

Το μόριό τους αποτελείται από συνδυασμό κυρίως ατόμων οξυγόνου (O) και υδρογόνου (Η),

πάνω σε σκελετό (αλυσίδα) από άτομα άνθρακα (C). Μικρός αριθμός ατόμων άνθρακα σχηματίζει

τα απλά σάκχαρα, π.χ. τη γλυκόζη, ενώ μεγάλος αριθμός, τους πολυσακχαρίτες, π.χ. το άμυλο,

την κυτταρίνη, κλπ.

Η γλυκόζη (το απλούστερο σάκχαρο με σκελετό μορίου από έξι άτομα άνθρακα) χρησιμεύει ως

προσωρινή αποθήκη ενέργειας, που εύκολα μπορεί να μεταφερθεί σε όλα τα κύτταρα του

οργανισμού, να σχηματίσει ενώσεις μεγαλύτερης αποθηκευτικής ικανότητας σε ενέργεια, όπως το

άμυλο ή να διασπαστεί και να αποδώσει την ενέργειά της για τις μεταβολικές ανάγκες των

κυττάρων, όπως π.χ. για τη σύνθεση πολυπλοκότερων ενώσεων, π.χ. κυτταρινών, πρωτεϊνών

κλπ.

1 Η χλωροφύλλη χρησιμοποιεί την παγιδευμένη ηλιακή ακτινοβολία για να σπάσει τον ισχυρό

ανόργανο δεσμό του μορίου του νερού σε υδρογόνο (Η2) και οξυγόνο (Ο2). Το Ο2 που απελευθερώνεται από τη διάσπαση του μορίου του νερού επιστρέφει στην ατμόσφαιρα, ενώ το μόριο του CO2 ενώνεται με το Η2 και σχηματίζει τους διάφορους υδατάνθρακες, με πρώτο την προαναφερθείσα PGAL. Μόνο το μισό Η2 συμμετέχει στο σχηματισμό οργανικών ενώσεων, ενώ το

11

Εξαιτίας της ικανότητας των φυτικών οργανισμών να επιβιώνουν με τη βοήθεια του μηχανισμού

της φωτοσύνθεσης, οι τελευταίοι ονομάζονται παραγωγοί ή αυτότροφοι οργανισμοί.

Διάγραμμα 1.2 Απλουστευμένη διαδικασία φωτοσύνθεσης

Με την πάροδο των αιώνων και τη σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων Ο2 και CO2 στην

ατμόσφαιρα διαμορφώθηκαν οι συνθήκες για την εμφάνιση και εξέλιξη και άλλων οργανισμών, οι

οποίοι στερούνται του μηχανισμού της φωτοσύνθεσης, αλλά προσάρμοσαν την ύπαρξή τους

στους προαναφερθέντες αυτότροφους ή παραγωγούς οργανισμούς, που υπήρχαν σε αφθονία

παντού. Οι τελευταίοι ονομάζονται καταναλωτές ή ετερότροφοι οργανισμοί, στους οποίους

συμπεριλαμβάνονται τα ζώα και ο άνθρωπος.

Οι οργανισμοί αυτοί χρησιμοποιούν ως πηγή ενέργειας για τις ανάγκες τους, την ενέργεια που

βρίσκεται εγκλωβισμένη στις οργανικές ενώσεις των παραγωγών οργανισμών, τους οποίους

χρησιμοποιούν ως τροφή (φυτοφάγα ζώα). Πάνω στα φυτοφάγα ζώα αναπτύχθηκαν στη συνέχεια

άλλοι καταναλωτές οργανισμοί, οι οποίοι στηρίζουν την ύπαρξή τους στα φυτοφάγα ζώα, γνωστά

ως σαρκοφάγα και τέλος, οργανισμοί που χρησιμοποιούν ως τροφή φυτοφάγα και σαρκοφάγα

είδη ζώων, τα παμφάγα.

άλλο μισό σχηματίζει ξανά μόρια νερού, τα οποία επιστρέφουν στο περιβάλλον με τη μορφή υδρατμών κατά τη διαπνοή των φυτικών κυττάρων.

αποδεσμευμένο Ο2

εδαφικό νερό

διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα

CO2

H2O

φωτόνια

2 H+

O

2O

(CH2Ο)χ οργανική ύλη

(υδατάνθρακες κλπ)

12

Στην τελευταία κατηγορία ανήκει και ο σύγχρονος άνθρωπος (homo sapiens sapiens), που

εμφανίστηκε δειλά - δειλά στη γη τελευταίος και κατάφερε μέσα σε 30.000 περίπου χρόνια να

κυριαρχήσει πλήρως πάνω σ’ αυτήν και να ελέγξει ή να επηρεάσει πολλούς και σημαντικούς

μηχανισμούς της φύσης, με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τη μελλοντική του επιβίωση.

Προηγήθηκε η εμφάνιση των δίποδων πριν από 4.000.000 περίπου χρόνια και η εμφάνιση του

homo sapiens Neanderthal πριν από 200.000 περίπου χρόνια. Η επικράτηση των

πολυπληθέστατων παραγωγών και καταναλωτών οργανισμών στη γη, πολύ πριν εμφανιστεί ο

άνθρωπος, είχε ως συνέπεια την αποβολή προς το περιβάλλον οργανικών ουσιών (κυρίως

νεκρών υλών), άχρηστων για τους παραγωγούς και καταναλωτές οργανισμούς, οι οποίες όμως

περιείχαν ακόμα δεσμευμένη ενέργεια στα οργανικά τους μόρια.

Η παρουσία των ‘άχρηστων’ αυτών οργανικών υλών προκάλεσε τη δραστηριοποίηση οργανισμών

μικροσκοπικού μεγέθους (μικροοργανισμών), οι οποίοι εξειδικεύθηκαν στην κατανάλωση των

υλών αυτών. Με τον τρόπο αυτό τα ανόργανα συστατικά γίνονται εκ νέου διαθέσιμα στους

παραγωγούς οργανισμούς για σύνθεση των οργανικών τους μερών. Οι οργανισμοί αυτοί

ονομάζονται υποβαθμιστές ή αποικοδομητές οργανισμοί.

13

Διάγραμμα 1.3 Ο κύκλος ισορροπίας των ζωντανών οργανισμών.

Με τους υποβαθμιστές ή αποικοδομητές οργανισμούς ‘κλείνει’ ο βασικός κύκλος ισορροπίας των

ζωντανών οργανισμών (Διάγραμμα 1.3), που η οικονομία της φύσης δημιούργησε στη διάρκεια

εκατομμυρίων ετών.

Παρατηρείται λοιπόν, για μία ακόμα φορά εδώ, ότι στη φύση η ύλη (τα διάφορα ανόργανα

στοιχεία) ανακυκλώνεται συνεχώς, στα πλαίσια της ως άνω κυκλικής διαδικασίας οργανοποίησης

και ανοργανοποίησης, ενώ η αποδεσμευόμενη ενέργεια με τη μορφή θερμότητας αναπληρώνεται

συνεχώς από την αστείρευτη πηγή, τον ήλιο. Δυστυχώς, ο κύκλος αυτός συγκαταλέγεται στους

παράγοντες του φυσικού περιβάλλοντος που διαταράσσονται όλο και πιο πολύ, εξαιτίας της

έντονης πίεσης, που τους ασκεί ο σημερινός άνθρωπος με τις αλόγιστες ενέργειές του.

1.3 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ

Ο άνθρακας αποτελεί το βασικό συστατικό ενός πλήθους χημικών ενώσεων στη φύση και το

σκελετό των οργανικών ενώσεων. Μια βασική ένωσή του είναι με το οξυγόνο σχηματίζοντας αέριο

διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Με τη μορφή αυτή αποβάλλεται ο άνθρακας κατά την ελεγχόμενη ή

μη διάσπαση των οργανικών ενώσεων και την απελευθέρωση της δεσμευμένης σ’ αυτές ενέργεια.

Η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στον ατμοσφαιρικό αέρα διατηρείται σταθερή στο επίπεδο

του 0,035 %, εξαιτίας:

α) Της δυνατότητας διάλυσής του στο νερό, που υπάρχει στο εσωτερικό των κυττάρων και το

φυσικό περιβάλλον (ποτάμια, λίμνες, θάλασσες, ωκεανοί), σχηματίζοντας ανθρακικό οξύ

(H2CO3). Το τελευταίο, ως ασθενές οξύ, διίσταται ανάλογα με το pH, σε διττανθρακική ( 3HCO )

και ανθρακική ( --3CO ) ρίζα, καθώς και σε CO2, σύμφωνα με την αμφίδρομη σχέση:

4H2CO2H2HCOO2H2COCO2H 332232

Έτσι, το ανθρακικό οξύ εμφανίζεται να παίζει πολύτιμο ρυθμιστικό ρόλο διατήρησης του pH

μέσα στα στενά, για τη διατήρηση και εξέλιξη της ζωής, όρια. Τυχόν περίσσεια διοξειδίου του

άνθρακα στο νερό των λιμνών, θαλασσών και ωκεανών εναποτίθεται στον πυθμένα, ως

πέτρωμα, με τη μορφή ανθρακικού ασβεστίου (CaCO3), για αποφυγή υπερβολικής μείωσης

του pH. Αντίθετα, σε περιπτώσεις μικρής συγκέντρωσής του στο νερό επαναδιαλύεται

ανθρακικό ασβέστιο από τα ασβεστολιθικά πετρώματα του πυθμένα για αποφυγή υπερβολικής

ανόδου του pH.

14

β) Της δέσμευσής του από τα πράσινα μέρη των φυτών, με το μηχανισμό της φωτοσύνθεσης, για

σχηματισμό των οργανικών τους μερών, όπως προαναφέρθηκε στον κύκλο ισορροπίας των

ζωντανών οργανισμών

Διάγραμμα 1.4 Ο κύκλος του άνθρακα στη φύση.

1.4 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ

Το άζωτο εμφανίζεται στη φύση σε πληθώρα μορφών, όπως νιτρική ( 3NO ), νιτρώδη (

2NO ),

αμμωνιακή ( 3NH ή 4NH ) και μοριακή (Ν2), στον αέρα, το νερό και το έδαφος. Εξαιτίας των

διαφόρων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων παράγονται σήμερα και άλλες μορφές αζώτου, τα

οξείδια του αζώτου ( χNO ), οι οποίες θεωρούνται εξαιρετικά ρυπογόνες (συμμετοχή στη

δημιουργία όξινης βροχής, στο φωτοχημικό νέφος των πόλεων, κλπ). Όπως συμβαίνει και με τον

άνθρακα, το άζωτο, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες, περνά από τη μια μορφή στην άλλη,

και αντίστροφα.

Ο κύκλος του αζώτου αναφέρεται στην εναλλαγή των οργανικών και ανόργανων ενώσεων του

αζώτου, καθώς και στην κυκλική μετατροπή του αέριου μοριακού αζώτου (Ν2) της ατμόσφαιρας σε

αμμωνία ( 3NH ), στη συνέχεια σε νιτρώδη ( 2NO ) και νιτρικά (

3NO ) άλατα και τέλος, επαναφορά

του στην αέρια μοριακή μορφή (Ν2) με τη δράση εξειδικευμένων αζωτοβακτηρίων.

15

Με την αμμωνιακή μορφή το άζωτο δεσμεύεται από τους ζωντανούς οργανισμούς και

ενσωματώνεται στις οργανικές ενώσεις της ζώσης ύλης για να σχηματίσει αμινοξέα και στη

συνέχεια πρωτεΐνες, που συνιστούν τα βασικά στοιχεία του γεννητικού υλικού, των μυϊκών ινών,

του δέρματος και των άλλων σαρκικών μερών κάθε οργανισμού. Με τη διαδικασία της

αποσύνθεσης ή της διάσπασης των οργανικών ενώσεων, παράγεται ξανά αμμωνία, που

διαφεύγει στην ατμόσφαιρα ή διαλύεται στο νερό και τα ζωικά υγρά, και αποβάλλεται στο φυσικό

περιβάλλον, κλείνοντας τον κύκλο. Χαρακτηριστικό της σπουδαιότητας του αζώτου είναι ότι το 1/3

περίπου των οργανικών ενώσεων στη φύση περιέχουν άζωτο.

Διάγραμμα 1.5 Ο κύκλος του αζώτου στη φύση.

Τυχόν ανίχνευση αζώτου, σε αμμωνιακή μορφή, σε υδάτινους αποδέκτες σημαίνει την ύπαρξη

σχετικά πρόσφατης ρύπανσης με οργανικές ύλες. Αντίθετα, η ύπαρξη αζώτου σε νιτρική μορφή

σημαίνει ότι έχει παρέλθει αρκετός χρόνος από τη ρίψη τέτοιων υλών ή ότι προηγήθηκε

αποτελεσματική βιολογική επεξεργασία, κατά την οποία η αμμωνία μετατράπηκε σε νιτρικό.

Η αμμωνία είναι αέριο εξαιρετικά ευδιάλυτο στο νερό, μέσα στο οποίο μετατρέπεται αμφίδρομα

από αμμωνία ( 3NH ), σε υψηλές τιμές pH, σε αμμωνιακό ιόν ( 4NH ) σε χαμηλές τιμές pH,

δρώντας ως ασθενής βάση:

OHNHOHNH 234

16

Ο φυσικός κύκλος του αζώτου δέχεται και αυτός το μερίδιό του από τις ‘πιέσεις’, που ασκούνται

από τις διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες σήμερα στο φυσικό περιβάλλον, εξαιτίας της

έκλυσης στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων αζώτου με μορφή αμμωνίας ή οξειδίων του

αζώτου.

Ως σημαντικές πηγές έκλυσης αζωτούχων ενώσεων στο περιβάλλον θεωρούνται σήμερα τα

απόβλητα της πτηνο - κτηνοτροφίας, τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, τα θερμικά εργοστάσια

ηλεκτροπαραγωγής, τα εργοστάσια παραγωγής χημικών λιπασμάτων και εν γένει η χημική

βιομηχανία.

1.5 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον ανακυκλώνεται, αλλάζοντας κατάσταση. Από την υγρή περνά

στην αέρια φάση (υδρατμοί) με τη διαδικασία της εξάτμισης, και από την αέρια ξανά στην υγρή

φάση με τη διαδικασία της συμπύκνωσης των υδρατμών. Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος του νερού,

που εξατμίζεται κάθε χρόνο, επιστρέφει πίσω στη γη, ως βροχή ή χιόνι. Το νερό περνά και σε

στερεή φάση, όταν οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλές, μετατρεπόμενο σε πάγο ή χιόνι και

επανέρχεται στην υγρή φάση με την άνοδο της θερμοκρασίας και την τήξη του πάγου ή του

χιονιού.

Διάγραμμα 1.6 Ο κύκλος του νερού στη φύση.

17

Το νερό αποτελεί βασικό συστατικό της ζωής και, ως εκ τούτου, προσλαμβάνεται με την ύδρευση

- άρδευση και αποβάλλεται με τα ούρα, τα κόπρανα, τον ιδρώτα και τους υδρατμούς (αναπνοή -

διαπνοή - εκπνοή) από τους διάφορους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς.

Ο κύκλος του νερού είναι ο πιο γνωστός φυσικός κύκλος ισορροπίας από αρχαιοτάτων χρόνων.

Υπολογίζεται ότι περίπου 327.680 km3 νερού από τους ωκεανούς και 61.440 km3 από τα ποτάμια

και τις λίμνες εξατμίζονται κάθε χρόνο. Από την ποσότητα αυτή, τα 98.304 km3 επιστρέφουν, ως

βροχή ή χιόνι, στη στεριά και τα υπόλοιπα, απευθείας στη θάλασσα ή τα ποτάμια και τις λίμνες.

18

2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ

2.1 ΓΕΝΙΚΑ

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια, αφότου ο άνθρωπος άρχισε τις προσπάθειες για διατήρηση και

προστασία του περιβάλλοντος, που ο ίδιος κατάφερε να επηρεάσει σε τόσο μεγάλο βαθμό.

Οι σοβαρές επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στους υδάτινους αποδέκτες και τον

ατμοσφαιρικό αέρα και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουν ήδη γίνει γνωστές, εδώ και ένα

περίπου αιώνα και προβληματίζουν τους επιστήμονες όλου του κόσμου, εξαιτίας των δραστικών

μεταβολών, που συνεπάγονται σε κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και τεχνολογικό επίπεδο για

την αντιμετώπισή τους.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μείωση του προστατευτικού στρώματος του όζοντος στην

στρατόσφαιρα και η όξινη βροχή συνιστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα των επιπτώσεων

αυτών, που λόγω της παγκοσμιότητάς τους, αναγκάζουν τα έθνη προς μια παγκόσμια

συνεννόηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και αρχή αποτελεί η παγκόσμια συνδιάσκεψη για το

περιβάλλον και την ανάπτυξη, που έγινε τον Ιούνιο του 1992, στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας.

Στη συνδιάσκεψη αυτή υπογράφτηκε η Σύμβαση - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τη

Μεταβολή του Κλίματος.

Οι επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στους υδάτινους αποδέκτες είναι ιστορικά οι

πρώτες που, από πολύ παλιά, άρχισαν να αντιμετωπίζονται με συστηματικό τρόπο, γιατί τα

ποτάμια, οι θάλασσες, οι λίμνες και γενικά οι κάθε είδους φυσικές υδατοσυλλογές αποτέλεσαν

κατά κανόνα στο παρελθόν και αποτελούν ακόμα και σήμερα, τον τελικό αποδέκτη κάθε είδους

υγρών αποβλήτων.

19

Τα πρώτα προβλήματα έγιναν αισθητά με τη βιομηχανική επανάσταση κατά τον 19ο αιώνα, με τη

δημιουργία των μεγάλων αστικών κέντρων. Η μαζική παραγωγή υγρών αποβλήτων δημιούργησε

σοβαρή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα λιμνών και ποταμών, με αποτέλεσμα την

εξαφάνιση ευαίσθητων φυτών και ζώων, την εμφάνιση κινδύνων για τη δημόσια υγεία και γενικά,

την ομαλή διαβίωση των ανθρώπων με τα δεδομένα της εποχής εκείνης.

Με αφορμή τα προβλήματα αυτά ξεκίνησαν οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες για την

αντιμετώπιση των συνεπειών της αλόγιστης, και χωρίς έλεγχο, απόρριψης μεγάλων ποσοτήτων

αποβλήτων σε περιορισμένους χώρους. Με το πέρασμα του χρόνου αναπτύχθηκαν διάφορες

μέθοδοι και τεχνικές για την προστασία του περιβάλλοντος από τα αστικο - βιομηχανικά απόβλητα

με άμεσα και θεαματικά αποτελέσματα. Ως παράδειγμα αναφέρεται ο ποταμός Τάμεσης του

Λονδίνου, που πριν ακόμα από το 1800 είχε ρυπανθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε στα 1833

ψαρεύτηκε ο τελευταίος σολομός. Σήμερα τα ψάρια έχουν πια γυρίσει στο ποτάμι, το οποίο

διατηρείται σε ανεκτά και ελεγχόμενα επίπεδα ποιότητας.

Αν και οι επιπτώσεις από τα αστικο - βιομηχανικά απόβλητα έγιναν αισθητές αρκετά νωρίς σε

παγκόσμια κλίμακα, οι επιπτώσεις από τα υγρά απόβλητα των γεωργικών δραστηριοτήτων

πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής, μόλις τα τελευταία 50 χρόνια, άρχισαν να γίνονται

αισθητές, εξαιτίας της εντατικοποίησης των διαδικασιών παραγωγής.

Η συνεχής μείωση των αποθεμάτων καθαρού νερού τα τελευταία χρόνια και οι σημαντικές

επιπτώσεις στα επιφανειακά και υπόγεια νερά από τη διάθεση, όλο και μεγαλύτερων όγκων

επεξεργασμένων εκροών (υγρών αποβλήτων), αποτέλεσμα της αλματώδους αύξησης των

διεργασιών παραγωγής, στο βωμό μιας κακώς εννοούμενης μονόπλευρης ανάπτυξης, έχει

στρέψει πλέον τις προσπάθειες διάθεσης των εκροών αυτών και προς εδαφικούς αποδέκτες.

Η εδαφική διάθεση επεξεργασμένων εκροών και στερεών αποβλήτων - απορριμμάτων δεν είναι

πανάκεια. Εκτός της δυσκολίας εφαρμογής, λόγω του εποχιακού της χαρακτήρα (άνοιξη -

καλοκαίρι), η εδαφική διάθεση θα πρέπει να γίνεται με σωστή μελέτη και προγραμματισμό, για να

αποφεύγεται η δημιουργία προβλημάτων, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικο - βιομηχανικά κέντρα.

Είναι λοιπόν φανερό, πως τα περιθώρια παραγωγής και αλόγιστης διάθεσης αποβλήτων στο

περιβάλλον κάθε χώρας στενεύουν όλο και πιο πολύ, γεγονός που οδηγεί προς μια παγκόσμια

πλέον προσπάθεια ανάπτυξης τεχνολογιών ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης υλικών, με

παράλληλη μείωση της εισροής πρώτων υλών στην παραγωγή αγαθών και της χρήσης

συμβατικών καυσίμων. Με τον τρόπο αυτό πιστεύεται πως θα γίνει τελικά δυνατή για όλους τους

λαούς της γης, έστω και με μειωμένους ρυθμούς, αλλά περισσότερο ισόρροπα, η συνέχιση της

ανάπτυξης, με παράλληλη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος, σε αποδεκτά επίπεδα.

20

2.2 ΡΥΠΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΒΛΗΤΑ

Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αποβάλλει μικρό ή μεγάλο μέρος των συστατικών, που

περιέχονται στις πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί. Τα συστατικά αυτά θεωρούνται άχρηστα και

απομακρύνονται ως απόβλητα.

Αν θέλουμε να δώσουμε έναν ορισμό για τα απόβλητα μπορούμε να πούμε πως, ‘απόβλητα είναι

κάθε υποπροϊόν ή παράγωγο μιας δραστηριότητας που, είτε έπαψε να έχει οποιαδήποτε

οικονομική αξία γι’ αυτήν, είτε η παραπέρα διαχείρισή του είναι οικονομικά ασύμφορη’. Στα

απόβλητα κατατάσσονται επίσης και τα διάφορα καταναλωτικά αγαθά, τα οποία μετά τη χρήση

τους, καθίστανται άχρηστα και απομακρύνονται, ως απορρίμματα, καθώς και τα στερεά και υγρά

απεκκρίματα των ανθρώπων και των ζώων.

Ο όρος απόβλητα έχει ευρύτερη έννοια από τον όρο ρύπος. Περιλαμβάνει εκτός από ρύπους, και

συστατικά τα οποία μόνα τους δεν συνιστούν ρύπους, όπως είναι το νερό και ο ατμοσφαιρικός

αέρας. Τα τελευταία χρησιμεύουν ως το μέσο για την απομάκρυνση των ρύπων από τη

δραστηριότητα, που τους παράγει. Οι ρύποι, που απομακρύνονται με τη χρήση νερού

δημιουργούν τα υγρά απόβλητα. Οι ρύποι, που απομακρύνονται με τον αέρα, δημιουργούν τα

αέρια απόβλητα (αερολύματα). Τέλος, οι ρύποι, που περιέχονται στα διάφορα απορρίμματα

δημιουργούν τα στερεά απόβλητα.

Με τον όρο ρύπος νοείται ‘κάθε ουσία, θόρυβος, ακτινοβολία ή άλλης μορφής ενέργεια σε

οποιαδήποτε φυσική κατάσταση, που περιέχεται στα απόβλητα, από τα οποία ο κάτοχός τους θέλει

ή πρέπει ν’ απαλλαγεί, εφόσον είναι δυνατό να προκαλέσουν ρύπανση’. Οι ρύποι παρουσιάζουν

μεγάλο δυναμικό διασποράς, γιατί μεταφέρονται εύκολα και μπορούν να επηρεάσουν, ως εκ

τούτου, μεγάλες περιοχές.

Οι όροι ‘απόβλητο’ και ‘ρύπος’, όπως αποδόθηκαν πιο πάνω, έχουν σχετική μόνο αξία, γιατί είναι

δυνατό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις σήμερα στη πράξη, τα απόβλητα ή οι ρύποι μιας

συγκεκριμένης δραστηριότητας να είναι χρήσιμοι ή να μπορούν να γίνουν χρήσιμοι μετά από

κατάλληλη επεξεργασία, για κάποια άλλη ή άλλες δραστηριότητες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα

αποτελούν η παραδοσιακή χρήση της κοπριάς των ζώων, μετά τη φυσική της χώνευση, για

λίπανση καλλιεργειών, η ανακύκλωση γυαλιού, χαρτιού, ελαστικών αυτοκινήτων, κλπ.

Το γεγονός αυτό γίνεται προσπάθεια σήμερα να συστηματοποιηθεί, όσο το δυνατόν περισσότερο,

με σκοπό τη γενίκευση της εφαρμογής της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης

αυτούσιων αποβλήτων ή συστατικών τους. Η προοπτική αυτή αποτελεί μια από τις πιο

21

ενδιαφέρουσες προκλήσεις και πρακτικές σήμερα για περιορισμό της χρήσης πρώτων υλών και

προστασία των φυσικών πόρων2 από την υποβάθμιση3 και την πρόωρη εξάντληση.

2.2.1 Κατηγορίες και διασπορά ρύπων

Οι ρύποι που περιέχονται στα διάφορα απόβλητα είναι οργανικής ή ανόργανης προέλευσης και

μπορούν να διακριθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

- στα πτητικά στερεά (σκόνες, καπνοί, χημικές ουσίες, κλπ) ή υγρά (αεροζόλ), που είναι

ελαφρύτερα από τον ατμοσφαιρικό αέρα,

- στα διαλυτά ή αιωρούμενα στερεά στο νερό και,

- στα συστατικά των στερεών αποβλήτων και απορριμμάτων.

Το κύριο χαρακτηριστικό των ρύπων, που περιέχονται στα απόβλητα των βιομηχανιών

επεξεργασίας ζωικών και φυτικών προϊόντων, καθώς και εκείνων των πτηνο - κτηνοτροφικών

μονάδων είναι οργανικής προέλευσης σε ποσοστό πάνω από 70% του νωπού τους βάρους. Η

περιεκτικότητα σε νερό είναι επίσης πολύ αυξημένη σε όλες σχεδόν τις εκροές (υγρά απόβλητα)

και φτάνει μέχρι και πάνω από 98% στα υγρά απόβλητα των πόλεων ή τις εκροές ορισμένων

βιομηχανιών. Ακόμα και στα στερεά απόβλητα ή απορρίμματα, το νερό μπορεί να περιέχεται σε

ποσοστό μέχρι και 75%, όπως συμβαίνει με τα στερεά απόβλητα των πτηνοτροφείων και των

βουστασίων, ανάλογα με τη διαδικασία παραγωγής τους.

Η ευκολία διασποράς των ρύπων στο περιβάλλον εξαρτάται από τη μορφή των αποβλήτων. Οι

αέριοι ρύποι μεταφέρονται εύκολα με τη βοήθεια του ανέμου και μπορούν να διατρέξουν, σε

ελάχιστο χρόνο, μακρινές αποστάσεις. Η ευκολία διασποράς των αέριων ρύπων τείνει σήμερα να

καταλάβει την πρώτη θέση επικινδυνότητας, από πλευράς επιπτώσεων στο περιβάλλον, εξαιτίας

του ότι:

- Ο ατμοσφαιρικός αέρας θεωρείται ως ένα κλειστό αέριο σύστημα (στρώμα), πάχους μερικών

δεκάδων χιλιομέτρων, το οποίο καλύπτει ομοιόμορφα ολόκληρο τον πλανήτη και συγκρατείται

σταθερά από την έλξη, που ασκεί σε αυτό η δύναμη της γήϊνης βαρύτητας.

2 Ως φυσικοί πόροι ορίζονται τα στοιχεία του περιβάλλοντος, που χρησιμοποιούνται ή μπορεί να

χρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο για την ικανοποίηση των αναγκών του και αποτελούν αξία για το κοινωνικό σύνολο.

3 Ως υποβάθμιση ορίζεται η πρόκληση, από ανθρώπινες δραστηριότητες, ρύπανσης ή οποιασδήποτε

άλλης μεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και την υγεία των κατοίκων, στην ιστορική ή πολιτιστική κληρονομικά και τις αισθητικές αξίες.

22

- Η διασπορά των αέριων ρύπων δεν γνωρίζει περιορισμούς και σύνορα και, ως εκ τούτου,

αφορά στο σύνολο ή σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του πλανήτη μας.

Επομένως, μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις παγκόσμιας εμβέλειας. Η ανίχνευση

εντομοκτόνων στην Ανταρκτική, όπου ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν, αποτελεί ένα μόνο

παράδειγμα της έκτασης, που μπορεί να πάρει η μεταφορά αέριων ρύπων από μία περιοχή σε

άλλη, μέσω του ατμοσφαιρικού αέρα.

Μέσα στο κλειστό αέριο σύστημα που περιβάλλει τη γη, συσσωρεύονται οι διάφοροι αέριοι ρύποι,

που παράγονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες ή τα φυσικά φαινόμενα, όπως:

1. Τα διάφορα ‘φρέον’ από τα ‘σπρέι’, που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά ανδρών και

γυναικών ή οι διαφυγές φρέον από τις διάφορες οικιακές και βιομηχανικές ψυκτικές

εγκαταστάσεις.

2. Τα αέρια, που προέρχονται από τα διάφορα φυσικά φαινόμενα και τις ανθρωπογενείς ή

φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι εκρήξεις ηφαιστείων, οι αναφλέξεις πετρελαιοπηγών ή

άλλων φυσικών κοιτασμάτων, π.χ. υδρογονανθράκων, οι πυρκαγιές δασών, οι καταστροφές

εξαιτίας τοπικών πολέμων, κλπ.

3. Τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των διαφόρων εργοστασίων, το μεθάνιο που παράγεται

από τους ζωντανούς οργανισμούς και κυρίως από τους εκτεταμένους ορυζώνες της Ασίας, η

αμμωνία που εκλύεται από βιομηχανικές δραστηριότητες και τα απόβλητα των αγροτικών

ζώων, τα οποία διατηρούνται σε μεγάλους πληθυσμούς μέσα σε σταβλικές εγκαταστάσεις ή

βόσκουν στα χορτολίβαδα της Ευρώπης και της Αμερικής, οι εκπομπές οξειδίων του αζώτου

( xNO ) και γενικά, κάθε αέριο, που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα, όσο μικρή και αν είναι η

ποσότητά του.

Τα συστατικά αυτά μπορεί, αργά ή γρήγορα, να επηρεάσουν δυσμενώς τη ζωή όλων των

κατοίκων του πλανήτη, ανεξάρτητα από σύνορα ή βιοτικό επίπεδο. Η ανεξέλεγκτη παραγωγή

αέριων ρύπων και η συσσώρευσή τους στο αέριο στρώμα γύρω από τη γη εκτιμάται, πως δε

μπορεί να συνεχιστεί για πολύ ακόμα, με τους σημερινούς ρυθμούς, χωρίς σημαντικές

επιπτώσεις, γιατί ο ατμοσφαιρικός αέρας, παρά τη μεγάλη του χωρητικότητα, παραμένει ένας

πολύ ευαίσθητος, συγκριτικά με τους υδάτινους και εδαφικούς, αποδέκτης.

Ως εκ τούτου, εξαιτίας κυρίως της μικρής σχετικά αφομοιωτικής (ρυθμιστικής) του ικανότητας

μπορεί εύκολα ν’ αποσταθεροποιηθεί. Ο κίνδυνος αυτός καθιστά σήμερα εξαιρετικά επείγουσα και

23

αναγκαία τη λήψη σύντονων και αποφασιστικών μέτρων σε παγκόσμια κλίμακα. Η ανάγκη αυτή

για παγκόσμια εγρήγορση και λήψη μέτρων, αν και φαίνεται πολύ δύσκολη με τα σημερινά

δεδομένα, είναι σίγουρο πως στο μέλλον θα μπορέσει ν’ αποτελέσει το ‘μοχλό’ ή τον ‘καταλύτη’

για καλύτερη συνεννόηση και επικοινωνία μεταξύ των λαών και δικαιότερη και πιο ισορροπημένη

διάχυση της ανάπτυξης και της ευημερίας στον πλανήτη μας.

Η διασπορά ρύπων, μέσω των εκροών (υγρών αποβλήτων), είναι από τη φύση της πιο

περιορισμένη και αφορά συγκεκριμένες περιοχές ή το πολύ όμορες χώρες ή κλειστές υδάτινες

λεκάνες. Τα υγρά απόβλητα μπορούν να καταλήξουν σε υδάτινους αποδέκτες, όπως ποτάμια,

λίμνες ή θάλασσες, είτε άμεσα με απευθείας διάθεσή τους σε αυτούς, είτε έμμεσα με διάθεσή τους

αρχικά στο έδαφος και μετά από έκπλυση με τη βροχή, τελικά σε υδάτινους αποδέκτες

(διάγραμμα 2.1).

Σήμερα, σε επιφανειακά νερά (ποτάμια, λίμνες, χείμαρρους, ρέματα, θάλασσες) επιτρέπεται να

διατίθενται μόνο υγρά αστικά και βιομηχανικά απόβλητα, μετά όμως από επαρκή, βιολογική

κυρίως, επεξεργασία. Οι αποδέκτες αυτοί δεν είναι όμως κατάλληλοι για τη διάθεση στερεών

αποβλήτων και γενικότερα απορριμμάτων.

Οι θάλασσες και οι ωκεανοί διαθέτουν τεράστιο δυναμικό ‘απορρόφησης’ των προκαλούμενων

από τον άνθρωπο επιπτώσεων και, ως εκ τούτου, μπορούμε να τους προσομοιάσουμε με

τεράστια φυσικά ‘ρεζερβουάρ’ ρύπων, όχι μόνο από υγρά, αλλά ακόμα και αέρια και στερεά

απόβλητα, που παρασύρονται από τη βροχή και τον άνεμο. Παρόλα αυτά, σε τοπικό επίπεδο,

ιδιαίτερα στις εκβολές ποταμών ή χειμάρρων, σε λίμνες, σε κλειστούς κόλπους, σε ρηχές

θάλασσες κλπ, το δυναμικό αυτό έχει ήδη σήμερα εξαντληθεί ή κινδυνεύει να εξαντληθεί, σε

πολλές περιπτώσεις στη πράξη.

Η κατάσταση αυτή γίνεται ακόμα πιο κρίσιμη, αν ληφθεί υπόψη ότι οι θάλασσες, τα ποτάμια και οι

λίμνες χρησιμοποιούνται πλέον, με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς, ως χώροι αναψυχής και

άσκησης και όχι, ως χώροι εύκολης διάθεσης αποβλήτων, όπως γινόταν παλαιότερα.

Τις μικρότερες δυνατότητες διασποράς παρουσιάζουν, όπως είναι φυσικό, οι ρύποι που

περιέχονται στα στερεά απόβλητα. Τα απόβλητα αυτά, εξαιτίας της φύσης τους, περιορίζονται σε

συγκεκριμένες θέσεις (χωματερές, ΧΥΤΑ). Οι δυνατότητες διασποράς των ρύπων της κατηγορίας

αυτής είναι :

- μετά από διάλυση και έκπλυση συστατικών τους από το νερό της βροχής, προς επιφανειακούς

υδάτινους αποδέκτες ή γειτονικά εδάφη,

24

- με έκλυση συστατικών στον ατμοσφαιρικό αέρα, εξαιτίας της επίδρασης του ανέμου, των

διαφόρων βιολογικών (μικροβιακών) δράσεων, της ανάφλεξης ή καύσης του οργανικού τους

μέρους, κλπ. και,

- μετά από διάλυση και διήθηση συστατικών τους, από το νερό της βροχής, σε βαθύτερα

εδαφικά στρώματα και τυχόν υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες.

Το έδαφος συνιστά ένα πολύ σημαντικό φυσικό αποδέκτη4, γιατί μπορεί να «αφομοιώνει» και να

«εξουδετερώνει» σε ικανοποιητικό βαθμό τα διάφορα απόβλητα, με τους μικροοργανισμούς, που

διαθέτει, τη σταθερή του δομή και τα φυτά, που αναπτύσσονται πάνω σ’ αυτό. Από την πλευρά

αυτή, είναι λιγότερο ευαίσθητος από τους υδάτινους αποδέκτες.

Η επιφανειακή διάθεση υγρών αποβλήτων στο έδαφος απαιτεί επαρκή έκταση και κατάλληλες

καιρικές συνθήκες. Ενδείκνυται να γίνεται μόνο εποχιακά, τέλος άνοιξης μέχρι αρχές φθινοπώρου,

οπότε δεν πέφτουν συνήθως πολλές βροχές.

Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαία η προσωρινή αποθήκευση των αποβλήτων σε κατάλληλες

δεξαμενές και η πρόβλεψη ενός συστήματος διανομής για ομοιόμορφη διάθεσή τους στο έδαφος,

σε έκταση, η οποία καθορίζεται από την ποσότητα και τα συστατικά των αποβλήτων. Επιφανειακή

διάθεση υγρών αποβλήτων αποκλειστικά σε εδαφικούς αποδέκτες γίνεται σήμερα από όλες τις

κτηνοτροφικές μονάδες και από πολλές μεμονωμένες βιομηχανικές ή βιοτεχνικές επιχειρήσεις, οι

οποίες έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν και να αποθηκεύσουν επαρκώς τα απόβλητά τους.

Δυστυχώς, ο συνεχώς αυξανόμενος ανταγωνισμός για τις διάφορες χρήσεις γης, όπως π.χ. για τη

δημιουργία οικιστικών περιοχών, βιομηχανικών ζωνών και χώρων αναψυχής, για γεωργική

χρήση, για εγκαταστάσεις εκτροφής αγροτικών ζώων και πτηνών κλπ, καθιστούν την εξεύρεση

κατάλληλης εδαφικής έκτασης για τη διάθεση υγρών και στερεών αποβλήτων όλο και πιο

δύσκολη.

Η γενίκευση της ανακύκλωσης - επαναχρησιμοποίησης όλων ή μέρους των αποβλήτων ή των

συστατικών τους, που γίνεται σήμερα συστηματικά από τις σύγχρονες, βιομηχανικού τύπου,

πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες και ορισμένες γεωργικές βιομηχανίες και αστικο - βιομηχανικά

κέντρα, αναμένεται να διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την εξεύρεση επαρκούς έκτασης εδαφικών

αποδεκτών, καθόσον θα γίνει δυνατή η αξιοποίηση γεωργικών εδαφών με παράλληλη

εξοικονόμηση αρδευτικού νερού.

4 Ως φυσικός αποδέκτης ορίζεται κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος, που χρησιμοποιείται για την τελική

διάθεση αποβλήτων.

25

Η ανεξέλεγκτη και συνεχής διάθεση ρύπων σε φυσικούς αποδέκτες, όπως είναι το έδαφος και το

νερό, μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις, αν ξεπεραστεί η δυνατότητα των τελευταίων

να ‘απορροφούν’ και ‘εξουδετερώνουν’ τους ρύπους αυτούς.

Από πλευράς διάρκειας των επιπτώσεών τους σ’ έναν αποδέκτη, οι ρύποι μπορούν να διακριθούν

σε προσωρινούς και σε μόνιμους.

Ως προσωρινοί ρύποι χαρακτηρίζονται ‘οι οργανικοί ρύποι φυσικής προέλευσης, οι οποίοι, σε

εύλογο χρονικό διάστημα μετά την απόρριψή τους στον αποδέκτη, αποσυντίθενται με τη δράση

ομάδων μικροοργανισμών, που υπάρχουν στον αποδέκτη ή στα ίδια τα απόβλητα’. Λόγω της

δυνατότητας δράσης των μικροοργανισμών στους ρύπους αυτούς, οι τελευταίοι χαρακτηρίζονται

και ως βιολογικοί ή βιοδιασπάσιμοι ρύποι. Οι συνέπειες στο περιβάλλον από τη διάθεση τέτοιων

ρύπων είναι, ως εκ τούτου, προσωρινού χαρακτήρα και αναστρέψιμες.

Ως μόνιμοι ρύποι χαρακτηρίζονται γενικά ‘ρύποι ανόργανης προέλευσης, κυρίως χημικές ουσίες, οι

οποίες απαιτούν πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για την εξουδετέρωσή τους με φυσικές διεργασίες’.

Τέτοιοι ρύποι είναι κυρίως τα βαριά μέταλλα και ιχνοστοιχεία, όπως ο μόλυβδος, το κάδμιο, ο

ψευδάργυρος, ο υδράργυρος, ο χαλκός κλπ., τα οποία περιέχονται σε προϊόντα ή απόβλητα της

χημικής βιομηχανίας, τα παράγωγα της βιομηχανίας πλαστικών, τα διάφορα ραδιενεργά

κατάλοιπα, κλπ. Πολλά από τα στοιχεία αυτά έχουν τοξική επίδραση στον άνθρωπο, τα ζώα και

τα φυτά, ανάλογα με το βαθμό συσσώρευσής τους στο περιβάλλον.

Στην κατηγορία των μόνιμων ρύπων μπορούν να συμπεριληφθούν και ορισμένοι οργανικής

φύσεως ρύποι, οι οποίοι διασπώνται πολύ δύσκολα στη φύση, όπως ορισμένα σκευάσματα

φυτοφαρμάκων, εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και άλλα προϊόντα της χημικής βιομηχανίας.

Οι τελευταίοι, ακόμα και σε μικρές ποσότητες παραγωγής, συσσωρεύονται στο περιβάλλον και

απαιτούν πολλές δεκάδες χρόνια για να καταστούν ακίνδυνοι. Ακόμα μπορούν να μπουν στην

τροφική αλυσίδα και να περάσουν από γενιά σε γενιά, με κίνδυνο αλλοίωσης ακόμα και

ορισμένων γενετικών χαρακτηριστικών των ζωντανών οργανισμών. Ως εκ τούτου, οι συνέπειες

των ρύπων της κατηγορίας αυτής θεωρούνται, ως μόνιμες και μη αναστρέψιμες.

Πρακτικά, οι ρύποι ανόργανης προέλευσης δεν εξουδετερώνονται, αφού δεν καταστρέφονται,

όπως γίνεται με την αποσύνθεση των ρύπων οργανικής προέλευσης. Απλά αλλάζουν μορφή,

άλλοι συντομότερα και άλλοι σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ανακυκλούμενοι στη φύση.

26

Κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης πολλοί ρύποι, εξαιτίας του αυξημένου ρυθμού παραγωγής

τους (από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια), δεν προλαβαίνουν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να

‘απορροφηθούν’, και έτσι συσσωρεύονται στο φυσικό περιβάλλον.

Ο ατμοσφαιρικός αέρας, αλλά πολύ περισσότερο οι θάλασσες και οι ωκεανοί, έχουν τη

δυνατότητα να απορροφούν και να αδρανοποιούν την περίσσεια των ρύπων αυτών με την

αφομοιωτική (ρυθμιστική) ικανότητά τους και να διατηρούν έτσι την ισορροπία των φυσικών

κύκλων και της κυκλοφορίας της ύλης στα διάφορα οικοσυστήματα. Η δυνατότητα όμως αυτή δεν

είναι απεριόριστη και αν ξεπεραστούν ορισμένα όρια ρυθμού συσσώρευσης ρύπων στο

περιβάλλον, οι επιπτώσεις από τη διατάραξη των φυσικών οικοσυστημάτων μπορεί πλέον να

γίνουν μη αντιστρεπτές.

2.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Με τις φυσικές διαδικασίες, που έχουν ήδη εδραιωθεί στον πλανήτη μας με την πάροδο των

αιώνων και τους ρυθμούς εξέλιξης της ζωής, η φύση κατάφερνε, από την τελευταία περίοδο των

παγετώνων μέχρι τα τελευταία εκατό χρόνια, να «απορροφά» και να «αφομοιώνει» κάθε

διατάραξη, που προερχόταν αποκλειστικά από φυσικά φαινόμενα, όπως είναι οι εκρήξεις

ηφαιστείων, οι πυρκαγιές, κλπ. Αυτό επέτρεπε την ομαλή ανάπτυξη και εξέλιξη της ζωής στον

πλανήτη μας.

27

Διάγραμμα 2.2 Παράδειγμα τροφικής αλυσίδας σε υδρόβιο περιβάλλον [Hammer et al, 1996]

Από τα έμβια όντα, που μέχρι σήμερα έχουν εμφανιστεί πάνω στη γη, μόνο ο άνθρωπος

κατόρθωσε, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (μόλις τα τελευταία 160 χρόνια), να

διαταράξει σοβαρά τους φυσικούς οικολογικούς κύκλους με την αλματώδη τεχνολογική του

πρόοδο με έναν ανεξέλεγκτο τρόπο, μη φιλικό προς τη φύση μέσα στην οποία ζει και από την

οποία εξαρτάται απόλυτα.

Έτσι, ενώ η φύση έχει εδραιώσει ισορροπίες με ανακύκλωση υλών και συστατικών,

χρησιμοποιώντας ως πηγή ενέργειας την ηλιακή ακτινοβολία, ο άνθρωπος ανακάλυψε άλλες

πηγές ενέργειας, το πετρέλαιο και τον γαιάνθρακα, από τις οποίες, αφού προσποριστεί την

ενέργεια για τις πάσης φύσεως ανάγκες του, αποβάλλει στη συνέχεια άσκεφτα στο περιβάλλον,

ότι άχρηστο για αυτόν προκύπτει.

Το φυσικό περιβάλλον όμως, μέσα στο οποίο ζει ο άνθρωπος, είναι πεπερασμένων δυνατοτήτων

αφομοίωσης των αποβλήτων, που προκύπτουν από τις κάθε είδους δραστηριότητές του. Έτσι, η

συσσώρευση άχρηστων υλών, από τοπικό πρόβλημα αρχικά, βαθμιαία έγινε διακρατικό και τέλος

παγκόσμιο. Σήμερα, οι επιπτώσεις είναι πλέον αισθητές και δυστυχώς προέρχονται, κατά κύριο

λόγο, μόλις από το 1/4 του πληθυσμού της γης.

Για να καταδειχτεί το μέγεθος της επίδρασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που σαν

χιονοστιβάδα επιπίπτουν στο φυσικό περιβάλλον δοκιμάζοντας τους φυσικούς μηχανισμούς

28

αποκατάστασης και διατήρησης της ισορροπίας των οικοσυστημάτων (μηχανισμούς

ομοιόστασης), παραπέμπουμε στην παρακάτω υποσημείωση5.

5 Για χιλιάδες χρόνια, από τότε που ο άνθρωπος απέκτησε τις σημερινές σωματικές και πνευματικές του

ικανότητες (πριν από περίπου 30.000 χρόνια), ο τρόπος ζωής και το πολιτιστικό του επίπεδο έμεναν σε φυσική κατάσταση. Ήταν κι αυτός ένας κυνηγός, όπως τα ζώα, κι αυτός ένας συλλέκτης τροφής από τα φυσικά προϊόντα της γης. Μόνο όταν άρχισε να καλλιεργεί φυτά και να εξημερώνει ζώα για τις ανάγκες του (πριν από 12.000 περίπου χρόνια), μόνο τότε η ζωή του, καθώς και η προσωπικότητά του έγιναν απόλυτα ανθρώπινες’.

Ο άνθρωπος πρωτοεμφανίστηκε στη γη, όταν είχαν πλέον διαμορφωθεί σταθερές συνθήκες περιβάλλοντος, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, με τα βουνά, τις θάλασσες, τα δάση και τις πεδιάδες. Σ’ αυτό το σταθερό γεωμορφολογικό περιβάλλον ζει και κινείται μέχρι σήμερα ‘καταβάλλοντας φιλότιμες προσπάθειες’ να το διαταράξει. Ο άνθρωπος ξεκίνησε από ένα ον (πριν από 4.000.000 χρόνια), που βάδιζε όρθιο και ήταν πρόγονος δικός μας και των ανθρωπόμορφων πιθήκων. Από τότε, γεννιόμαστε με τα ίδια μορφολογικά χαρακτηριστικά και σωματικά όργανα, ενώ το περιβάλλον γύρω μας καθορίζει ακόμα και το είδος του τόπου συμβίωσής μας και επηρεάζει ακόμα τη ζωή μας, αν και τελευταία, οι αποστάσεις και οι διαφοροποιήσεις αμβλύνονται, όλο και πιο πολύ, με την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας.

Ενώ όμως το φυσικό περιβάλλον παραμένει, όλο αυτό το διάστημα, αναλλοίωτο, το κλίμα άλλαξε σημαντικά. Σε όλη την πλειστόκαινο (παλαιολιθική εποχή), το κλίμα πέρασε από φάσεις τρομερού ψύχους (παγετώνες, παγοκαλύμματα) επηρεάζοντας τα διάφορα προ - ανθρώπινα είδη, που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, ποιο θα κυριαρχούσε στη γη.

Όταν επικράτησε τελικά ο σημερινός άνθρωπος (homo sapiens sapiens) των αντιπάλων του, πριν περίπου 30.000 χρόνια, εμφανίστηκε σημαντική αστάθεια του κλίματος. Κατά την περίοδο αυτή, ο άνθρωπος έμαθε να επικοινωνεί και να μεταφέρει εμπειρίες χρησιμοποιώντας τον προφορικό λόγο. Το γεγονός αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του ανθρώπου και επέφερε άλμα στην πολιτιστική ανάπτυξη, δημιουργώντας τους ανώτερους κυνηγετικούς πολιτισμούς. Πριν από 20.000 χρόνια περίπου ήταν πλέον φανερές οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των ανθρώπων, όσον αφορά στην εμφάνιση, την ιδιοσυγκρασία, τις παραδόσεις για καλύτερο τρόπο ζωής, διαφοροποιήσεις, που ακόμα μέχρι και σήμερα, μας στολίζουν, μας βασανίζουν και μας διαιρούν. Πριν περίπου 10.000 χρόνια, κατά την τελευταία υποχώρηση των παγετώνων, ο άνθρωπος από κυνηγός, που ακολουθούσε την εξάπλωση των δασών, καθώς υποχωρούσαν οι πάγοι, άρχισε να εγκαθίσταται μόνιμα ως γεωργός σ’ ορισμένες ευνοημένες από τη φύση περιοχές της γης, ασχολούμενος με την καλλιέργεια του εδάφους και την εξημέρωση ζώων (βοοειδών, αιγοπροβάτων, χοίρων, κλπ). Ήταν η πρώτη αντεπίθεσή του στη φύση για υποταγή της στη θέλησή του και όχι το αντίθετο, όπως συνέβαινε μέχρι τότε. Αντί να προσαρμόζεται στο περιβάλλον, όπως κάθε άλλο ον, άρχισε να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του και εξακολουθεί να το κάνει μέχρι και σήμερα, δυστυχώς όμως, κατά κανόνα, με αλόγιστο και χωρίς σεβασμό προς αυτό, πολλές φορές, τρόπο. Το γεγονός της μόνιμης εγκατάστασής του αποτέλεσε το δεύτερο σημαντικό σταθμό στην πορεία εξέλιξης του ανθρώπου. Μόλις πριν από 5.000 χρόνια, που οι πρώτες γεωργικές κοινότητες είχαν αρχίσει ήδη να εξαπλώνονται στην Ασία, το κλίμα σταθεροποιήθηκε τελικά στη σημερινή του μορφή. Από το σημείο αυτό και μετά η εξέλιξη του ανθρώπου γίνεται απρόσκοπτα σε συνθήκες σταθερού φυσικού περιβάλλοντος και κλίματος, μέχρι τις ημέρες μας. Με την ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας και τη μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου, η εξέλιξη του πολιτισμού ξεπέρασε την ταχύτητα διάδοσής του. Έτσι από ένα παγκόσμιο, ενιαίο αρχικά, πολιτισμό άρχισαν να εμφανίζονται έντονες διαφοροποιήσεις στην εξέλιξη και την ευημερία του ανθρώπου από περιοχή σε περιοχή. Κυριάρχησαν, όπως ήταν φυσικό περιοχές με ήπιο κλίμα και εύφορα εδάφη, όπως συνέβη με την Μεσοποταμία. Σ’ αυτές τις περιοχές, η ευκολία παραγωγής αγαθών άφηνε χρόνο για πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη. Εμφανίζονται μόνιμες αγροτικές κοινότητες στη σημερινή Παλαιστίνη, το Ιράκ, το Ιράν και αργότερα στην Ινδία και την Αίγυπτο. Από το σημείο αυτό και μετά ο άνθρωπος δεν διατρέχει πλέον σοβαρό κίνδυνο από κανένα φυσικό παράγοντα ή άλλο ζωντανό είδος και, ως εκ τούτου, κυριάρχησε ανεμπόδιστα σιγά - σιγά σ’ όλο τον πλανήτη ‘δαμάζοντας’ φύση και ζώα. Είναι η μόνη περίοδος, που θριάμβευσε το ‘τοπικό’ χρώμα γιατί μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια δημιουργήθηκαν μεγάλα αστικά κέντρα (πόλεις - κράτη) και αναπτύχθηκαν επαγγέλματα και τέχνες. Η περίοδος αυτή αποτελεί τον τρίτο στη σειρά σημαντικό σταθμό στην εξέλιξη του ανθρώπου με την εμφάνιση της αστικοποίησης και την ανάπτυξη τεχνών και επαγγελμάτων.

29

Ο άνθρωπος, ως κυρίαρχος της γης, κινδυνεύει σήμερα μόνο από τον εαυτό του, αν με τις

άστοχες κινήσεις του προκαλέσει ανεπανόρθωτη αλλοίωση και υποβάθμιση του φυσικού

περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται τα τελευταία 30.000 χρόνια. Είναι όμως και ο

μόνος, που μπορεί να προλάβει ή να επανορθώσει τη ζημιά, πριν είναι πολύ αργά.

Αντί αυτού βιώνουμε σήμερα τις συνέπειες της αλματώδους τεχνολογικής εξέλιξης των τελευταίων

160 χρόνων, και τον «βομβαρδισμό» κυριολεκτικά του φυσικού περιβάλλοντος με χιλιάδες νέα

προϊόντα ή ουσίες, τα οποία ο άνθρωπος καταναλώνει ή απλά χρησιμοποιεί και, στη συνέχεια,

αποβάλλει στο περιβάλλον ως άχρηστα (απόβλητα). Η φύση ήδη άρχισε να εμφανίζει σημάδια,

πως πλησιάζει πλέον στα όρια της αντοχής της.

Οι επιπτώσεις από τις δραστηριότητες του ανθρώπου στο φυσικό του περιβάλλον εμφανίζονται

ως διατάραξη των φυσικών κύκλων ισορροπίας και της ομαλής κυκλοφορίας των διαφόρων

μορφών ύλης και ενέργειας (Διαγράμματα 1.1 - 1.6). Προβλήματα ρύπανσης εμφανίζονται επίσης

και από την έκλυση ενέργειας στο περιβάλλον, με τη μορφή θερμικής, ηλεκτρομαγνητικής ή

ραδιενεργούς ακτινοβολίας ή ακόμα και ηχητικών κυμάτων (θόρυβος, κλπ), όταν αυτά ξεπερνούν

τα όρια ανοχής των ζωντανών οργανισμών.

Παρά τις όποιες διαφορές τους, οι άνθρωποι από την περίοδο αυτή και μετά αποκτούν συνήθειες, ίδιες μέχρι σήμερα, όπως το να ζουν σε κατοικίες, να φορούν στολίδια και ρούχα, να καλλιεργούν τη γη, να χρησιμοποιούν εξημερωμένα ζώα για τις ανάγκες τους, να μαγειρεύουν, να ζουν σε οικογενειακής μορφής ομάδες με ευρύτερες κοινωνικές υποχρεώσεις, που τους οδήγησαν τελικά σε πολέμους, σε εργασία και σε παιχνίδια, ενώ αφιέρωναν τον υπόλοιπο χρόνο τους στη θρησκεία και τις τέχνες. Οι πρώτες προνομιούχες τάξεις ήταν οι ιερείς και βασιλιάδες, που εμφανίστηκαν μαζί με τον αστικό πολιτισμό. Τα πράγματα συνέχισαν να εξελίσσονται έτσι μέχρι το 500 π.Χ, φτάνοντας στο απόγειο της εξέλιξης του πολιτισμού στην κλασική Αθήνα του Περικλή και τελικά στον ελληνορωμαϊκό, αφού προηγήθηκαν οι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Μινωικής Κρήτης και των Μυκηναίων. Παράλληλοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν και στην Ασία, την Κίνα, την Ιαπωνία κλπ. Ακολούθησαν οι σκοτεινοί αιώνες του Μεσαίωνα μέχρι την Αναγέννηση, όπου η Ευρώπη ανακάλυψε ξανά τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και άρχισαν να αναπτύσσονται οι επιστήμες στα Πανεπιστήμια. Ο τέταρτος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του ανθρώπου, ο οποίος σημάδεψε από τότε τον άνθρωπο μέχρι τις ημέρες μας, ήταν η βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα με τη χρήση γαιάνθρακα και αποκορύφωμα την έναρξη χρήσης του πετρελαίου, ως πηγών ενέργειας. Από κει και πέρα, τα πράγματα απέκτησαν μια ξέφρενη πορεία, σε σχέση με το παρελθόν, με έμφαση στην ανακάλυψη υλικών αγαθών για ευημερία σε βάρος της πολιτισμικής ανάπτυξης και φυσικά του περιβάλλοντος, που κανείς δεν το είχε πάρει, μέχρι τότε, στα σοβαρά. Το φυσικό περιβάλλον ‘υπήρχε’ μόνο για την απόρριψη κάθε λογής ‘αποβλήτων’ και την προμήθεια πρώτων υλών. Η ανάπτυξη του τεχνολογικού πολιτισμού, όπως ήταν φυσικό, στόχευε αποκλειστικά σχεδόν στη βελτίωση της εξόρυξης και της μεταφοράς πρώτων υλών στα μεγάλα αστικά κέντρα για την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Έτσι, η συσσώρευση ρύπων έφερε τα προβλήματα και αυτά οδήγησαν τους επιστήμονες στον αγώνα για την επίλυσή τους, αλλά και πολέμους για την εξασφάλιση πρώτων υλών και πλούτου (εμφάνιση της αποικιοκρατίας) και όλα αυτά, ερήμην και σε βάρος της φύσης και των φυσικών κύκλων ισορροπίας. Δεν σκέφτηκε κανείς να ακολουθήσει τη φύση, αλλά όλα γινότανε στο βωμό της κατανάλωσης και της υλικής ευημερίας, με αποτέλεσμα τα 1/4 του πληθυσμού της γης σήμερα να ‘ευημερεί’ και τα 3/4 όχι. Έτσι κινδυνεύουν να μη μπορούν πρακτικά πλέον σήμερα ν’ αναπτυχθούν απρόσκοπτα τα τελευταία, παρά μόνο μετά από ανάλογο περιορισμό του ρυθμού ανάπτυξης του ήδη ‘ευημερούντος’ 1/4 του πληθυσμού της γης.

30

2.3.1 Ρύπανση - μόλυνση - υποβάθμιση του περιβάλλοντος

Α. Ρύπανση (Pollution)

Η ρύπανση μπορεί γενικά να διακριθεί:

- στην αισθητική υποβάθμιση χώρων ή περιοχών,

- στη ρύπανση της ατμόσφαιρας, αλλά και σε ενόχληση από την έκλυση αέριων ρύπων και

οσμοαερίων και,

- στη ρύπανση ανόργανης και οργανικής προέλευσης υδάτινων και εδαφικών αποδεκτών.

Η αισθητική υποβάθμιση αφορά, κυρίως, στην κακή εμφάνιση των διαφόρων χώρων διαβίωσης

του ανθρώπου και του φυσικού τοπίου. Προέρχεται από την ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων ή

άλλες επεμβάσεις, όπως ακαλαίσθητα κτίσματα, λειτουργία λατομείων και ορυχείων, ύπαρξη

σωρών σκουπιδιών ή πεταμένων άχρηστων αντικειμένων σε κοινόχρηστους ή ιδιωτικούς χώρους,

χρήση τσιμέντου σε βάρος του πράσινου, κλπ. Η αντιαισθητική εικόνα των χώρων αυτών

προδιαθέτει άσχημα και προκαλεί συχνά διαμαρτυρίες και αντιδράσεις.

Η έκλυση αέριων ρύπων και οσμοαερίων από μία παραγωγική δραστηριότητα προκαλεί, στην

καλύτερη περίπτωση, ενόχληση και διαμαρτυρίες περιοίκων, που συχνά ζητούν την αναστολή της

λειτουργίας της. Παράδειγμα αποτελούν οι εγκαταστάσεις κτηνοτροφικών μονάδων, διυλιστηρίων

πετρελαίου ή εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής κοντά σε κατοικημένες ή πολυσύχναστες

περιοχές, π.χ. χωριά, πόλεις, κεντρικές οδικές αρτηρίες, κλπ.

Στη χειρότερη περίπτωση ενέχει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και παράλληλα συμμετέχει στη

ρύπανση της ατμόσφαιρας, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σε ανησυχητικά επίπεδα σε

παγκόσμια κλίμακα.

Το εκτεταμένο πρόβλημα της έκλυσης οσμοαερίων από τις πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες

εντοπίζεται στην πράξη, μέσα και γύρω από τα κτίρια στέγασης των ζώων και οφείλεται κύρια, σε

ανεπαρκή αερισμό και λιγότερο στη συγκέντρωση και επεξεργασία των αποβλήτων έξω από τα

κτίρια, εφόσον οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας τους λειτουργούν σωστά.

31

Στο παρελθόν, οι εκπομπές οσμοαερίων από τις πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες

αντιμετωπίζονταν ως επουσιώδες πρόβλημα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές

της δεκαετίας του 1980 όμως, η προσοχή άρχισε να εστιάζεται όλο και περισσότερο στα

προβλήματα ενόχλησης από την έκλυση οσμοαερίων, εξαιτίας της εντατικοποίησης της

παραγωγής και την αύξηση της δυναμικότητας των μονάδων, που σημειώθηκε σε πολλές

ευρωπαϊκές χώρες.

Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο μικρότερο γενικά βαθμό ελέγχου των αποβλήτων, που

επιτυγχάνεται στην πράξη μέσα στα κτίρια στέγασης των ζώων. Υψηλοί ρυθμοί έκλυσης

οσμοαερίων παρατηρούνται επίσης για σχετικά μικρές χρονικές περιόδους (κυρίως τις πρώτες 48

ώρες), κατά την εδαφική εφαρμογή (επιφανειακή διασπορά) νωπών ή μερικώς επεξεργασμένων

αποβλήτων, ιδιαίτερα με τη χρήση συμβατικών μηχανημάτων, τα οποία δημιουργούν αερολύματα.

Στην Ελλάδα, δεν παρατηρείται τόσο έντονα το φαινόμενο αυτό, εξαιτίας της διάθεσης, κατά κύριο

λόγο, επεξεργασμένων αποβλήτων, όπως επιβάλλεται από τη σχετική νομοθεσία (Υ1β/2000/ΦΕΚ

343/Β’/4-5-95, κ.ά.)

Ρύπανση εδάφους, νερών και αέρα, που μπορεί να προέλθει από γεωργικές δραστηριότητες σχετικές με τη ζωϊκή παραγωγή (Burton, 1997)

Ετήσιο ισοζύγιο αζώτου (σε μονάδες των 106 τόνων Ν) για το σύνολο της γεωργίας του πλανήτη (τροποποιημένο από τον van der Hook, 1998)

32

Η ενόχληση, που δημιουργείται από την έκλυση οσμοαερίων οφείλεται συνήθως, σε ένα σύνθετο

μίγμα πολλών δύσοσμων ενώσεων, οι οποίες προκύπτουν ως ενδιάμεσα προϊόντα κατά τη μη

ελεγχόμενη αναερόβια βιοαποικοδόμηση των ζωικών αποβλήτων από μικροοργανισμούς. Οι

σπουδαιότερες οσμηρές πτητικές ενώσεις, οι οποίες ανιχνεύονται στα ζωικά απόβλητα, είναι η

αμμωνία, το υδρόθειο, τα πτητικά λιπαρά οξέα, οι μερκαπτάνες, οι φαινόλες, οι ινδόλες, τα

σουλφίδια και δισουλφίδια.

Η κατεύθυνση και η συχνότητα των ανέμων, το ανάγλυφο του εδάφους και γενικά τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά μιας περιοχής επηρεάζουν καθοριστικά την ένταση της ενόχλησης από τις

εκλυόμενες οσμές. Για παράδειγμα, μικρής έντασης, αλλά μεγάλης διάρκειας άνεμοι, θεωρούνται

ιδιαίτερα ευνοϊκοί για τη μεταφορά των οσμών σε απόσταση εκατοντάδων μέτρων, πριν

εξαλειφθεί η ενόχληση με επαρκή διάχυσή τους στον ατμοσφαιρικό αέρα (Πίνακας 2.2).

Γίνεται λοιπόν κατανοητό, ότι κατά την επιλογή της θέσης μιας νέας μονάδας και του χώρου

διάθεσης των επεξεργασμένων αποβλήτων θα πρέπει να παίρνονται υπόψη, εκτός των άλλων,

και η κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων στην περιοχή, το ανάγλυφο του εδάφους (λοφώδες,

δασοκάλυψη κλπ) και ακόμα οι ιδιαιτερότητες των παρακείμενων κατοικημένων περιοχών

(τουριστικές, αγροτικές κλπ).

Πίνακας 2.1 Ιδιότητες και επιπτώσεις των παραγόμενων αερίων σε πτηνο -κτηνοτροφικές μονάδες [Γεωργακάκης, 1997].

Επιπτώσεις Μέγιστη

επιτρεπόμενη συγκέντρωση

Συγκέντρωση Περίοδος έκθεσης Συμπτώματα Αέριο Οσμή

(ppm) (ppm) (λεπτά)

Αμμωνία (ΝΗ3)

Δριμεία 50 400 - 5.000 30΄- 40΄

Ερεθισμός λάρυγγα, ματιών Βήχας Ασφυξία

Θάνατος

Υδρόθειο (H2S)

Οσμή σάπιου αυγού

10

100 - 1.000

30΄- 60΄

Ερεθισμός ματιών, μύτης, Πονοκέφαλος, Ζάλη, Ναυτία

Ασφυξία, Θάνατος

Διοξείδιο του

άνθρακα (CO2)

Καμία 5.000 30.000 -3.000.000 30΄

Έντονη αναπνοή,

Πονοκέφαλος ,Ασφυξία, Θάνατος

Μεθάνιο (CH4)

Καμία 1.000 5.000 - Πονοκέφαλος, Ασφυξία

33

Πίνακας 2.2 Βαθμός διάδοσης - ενόχλησης από οσμές [Γεωργακάκης, 1998] Στη διάρκεια της νύχτας

Άνεμος Καθαρός ουρανός Ελαφρά συννεφιασμένος Νεφοσκεπής Ασθενής * * * * * * * * * * * * * * Μέτριος * * * * * * * * * * * Ισχυρός * * * * * * * *

Στη διάρκεια της ημέρας Άνεμος Χωρίς ηλιοφάνεια Ασθενής ηλιοφάνεια Ισχυρή ηλιοφάνεια

Ασθενής * * * * * * * * * Μέτριος * * * * * * Ισχυρός * * * *

Στους λόγους αυτούς οφείλεται και η ευχέρεια, που παρέχεται στους νομάρχες από την ισχύουσα

πολεοδομική διάταξη 83840/3591/86 ‘Περί Καθορισμού Αποστάσεων Πτηνο - κτηνοτροφικών

Μονάδων’ να αυξομειώνουν τις καθοριζόμενες αποστάσεις νεοϊδρυόμενων μονάδων, μετά από

εισήγηση της αρμόδιας επταμελούς επιτροπής.

Αποτέλεσμα της παγκόσμιας αύξησης των νομοθετικών ρυθμίσεων για την προστασία του

περιβάλλοντος, που σημειώθηκε τη δεκαετία του 70’, ήταν η έναρξη της θέσπισης κανονισμών,

από τις βόρειες κυρίως ευρωπαϊκές χώρες, για τον έλεγχο των οσμοαερίων.

Ωστόσο η μεγάλη ποικιλία οσμών, αιτιών και περιβαλλοντικών παραγόντων, καθώς και η

μεταβλητότητα που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη απόκριση, αποτέλεσαν τα σημαντικότερα

προβλήματα ποσοτικής και ποιοτικής εκτίμησης των οσμών και του καθορισμού αντικειμενικών

ορίων εκπομπής.

Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο :

α) Από το γεγονός, πως η αύξηση της έντασης μιας οσμής δε συνεπάγεται και αύξηση της

αποκρουστικότητάς της και

β) Από τη δυσκολία ανίχνευσης στον αέρα ενώσεων, που υπάρχουν στα απόβλητα, αλλά

εξουδετερώνονται, με τη βοήθεια χημικών αντιδράσεων, όταν έρχονται σε επαφή με τον

τελευταίο.

Για τη μέτρηση των οσμών χρησιμοποιούνται δύο γενικές προσεγγίσεις: η μέτρηση της

συγκέντρωσης επιλεγμένων αερίων και η ολφακτομετρία. Η πιο πρόσφατη εξέλιξη, όσον αφορά

στην εκτίμηση των οσμοαερίων είναι η κατάρτιση υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Τυποποίησης και η ψήφιση (20 - 11 - 2002) του Ευρωπαϊκού Σταθερότυπου Οσμών με τίτλο : ΕΝ

13725: ‘Ποιότητα Αέρα - Προσδιορισμός της Συγκέντρωσης των Οσμών με Δυναμική

Ολφακτομετρία’, το οποίο ενοποιεί τα σταθερότυπα ολφακτομετρίας 18 χωρών, ακολουθεί ISO

34

πιστοποίηση ποιότητας και επιστημονικά πρωτόκολλα ελέγχου και αναμένεται να αντικαταστήσει

όλα τα εθνικά σταθερότυπα [Τζίχα, 2003].

Πολύς θόρυβος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια και εξακολουθεί να γίνεται στις ημέρες μας για τις

σημαντικότερες επιπτώσεις, παγκόσμιου πλέον χαρακτήρα, που έχουν καταγραφεί τα τελευταία

30 χρόνια στην ατμόσφαιρα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες: το φαινόμενο του θερμοκηπίου

(greenhouse effect), την τρύπα του όζοντος (ozon hole) και την όξινη βροχή (acid rain).

Οι επιπτώσεις αυτές θεωρούνται εξαιρετικά σοβαρές σήμερα, γιατί βάζουν σε κίνδυνο ολόκληρη

την ανθρωπότητα, καθόσον είναι παγκόσμιου χαρακτήρα και δεν κάνουν διάκριση συνόρων ή

μεταξύ πλούσιων και φτωχών κρατών.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι αποτέλεσμα της σταδιακής σταθερής αύξησης της μέσης

θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, λόγω αδυναμίας της προσπίπτουσας στη γη θερμικής ηλιακής

ακτινοβολίας να ανακλαστεί και να επιστρέψει στο διάστημα. Έτσι, διατηρείται η μέση

θερμοκρασία της ατμόσφαιρας στα γνώριμα σταθερά επίπεδα (μέση διαφορά 20 οC μεταξύ

ημέρας και νύχτας). Το γεγονός αυτό, μαζί με το ότι η μέση θερμοκρασία της γης για εκατομμύρια

χρόνια διατηρείται μόλις μερικές δεκάδες βαθμούς πάνω από το 0 οC είναι τα πιο σημαντικά

στοιχεία, που έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του κλίματος της γης.

Το αίτιο αποδίδεται στην υπερβολική συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα των λεγόμενων ‘αερίων

θερμοκηπίου’ (greenhouse gases), με κύριο σε ποσότητα το διοξείδιο του άνθρακα, αλλά και του

μεθανίου, των χλωροφθοριωμένων υδρογονανθράκων και των οξειδίων του αζώτου (ΝΟx), με

ρυθμούς πολύ μεγαλύτερους από εκείνους, που η φύση μπορεί να απορροφήσει.

Ως εκ τούτου, η ανακλώμενη θερμική ακτινοβολία παρεμποδίζεται να διαφύγει στο διάστημα,

λόγω αλλαγής του μήκους κύματος, απορροφάται ή ανακλάται από τα μόρια των αερίων

θερμοκηπίου και παραμένει μέσα στην ατμόσφαιρα. Το φαινόμενο αυτό παραλληλίζεται με το

πλαστικό ή γυάλινο κάλυμμα των θερμοκηπίων, τα οποία επιτρέπουν στην υπέρυθρη ακτινοβολία

να μπει, αλλά όχι να φύγει πίσω.

Τα ‘αέρια θερμοκηπίου’ εκλύονται στην ατμόσφαιρα από γεωλογικές, φυσικοχημικές, βιολογικές,

αλλά κυρίως σήμερα, με ολοένα ταχύτερους ρυθμούς και ποσότητες, από ‘πολιτισμικές’

δραστηριότητες. Μόνο το 1988, εισήλθαν στην ατμόσφαιρα 5,66 δις τόνοι άνθρακα με τη μορφή

διοξειδίου του άνθρακα, από την καύση ορυκτών καυσίμων (γαιάνθρακα και πετρελαίου) και 1

ακόμα δις, ως αποτέλεσμα των αποψιλώσεων και των πυρκαγιών. Η παραγωγή ηλεκτρικού

ρεύματος, πριν λίγα μόλις χρόνια, απορροφούσε το 54% περίπου των καυσίμων αυτών, η κίνηση

οχημάτων το 10%, η βιομηχανία το 24% και η θέρμανση το 12%.

35

Οι συγκεντρώσεις των αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα υπολογίζονται σε :

- διοξείδιο του άνθρακα : 351,3 ppm ή 0,035% 1 φορά*

- μεθάνιο : 1,675 ppm 25 φορές - οξείδια του αζώτου : 0,310 ppm 230 φορές - χλωριοφθοριωμένοι

υδρογονάνθρακες (φρέον) : 0,000225 ppm 15.000 φορές

* σχετική ως προς το CO2 ικανότητα απορρόφησης θερμικής ακτινοβολίας

με διαφορετικό βαθμό απορρόφηση θερμικής ακτινοβολίας το καθένα από αυτά, ώστε η

συμμετοχή τους στο φαινόμενο να κατανέμεται ως εξής :

- διοξείδιο του άνθρακα : 57 % - μεθανίου : 12 % - οξειδίων του αζώτου : 6 % - χλωροφθοριωμένων υδρογονανθράκων (φρέον) : 25 % Σύνολο : 100 %

Ο χρόνος παραμονής του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα υπολογίζεται σε 4 χρόνια

περίπου, πριν δεσμευθεί από τα φυτά για να εξυπηρετήσει τις διαδικασίες της φωτοσύνθεσης ή

να διαλυθεί στο θαλασσινό νερό για ρύθμιση της αλκαλικότητας με αύξηση των όξινων

ανθρακικών ιόντων. Τα τελευταία με τη σειρά τους αναδιαλύουν τα ιζήματα ανθρακικού ασβεστίου

και εξισορροπούν την περιεκτικότητα του νερού σε ανθρακικά.

Μόνο κατά το 1988 υπολογίζεται ότι υπήρχαν στην ατμόσφαιρα 24 δις τόνοι διοξειδίου του

άνθρακα, από τα οποία τα 3 δις διαλύθηκαν στο θαλασσινό νερό, τα 18 δις απορροφήθηκαν από

κάθε είδους επίγεια βιολογική δραστηριότητα και τα υπόλοιπα 3 δις συσσωρεύτηκαν στην

ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσής του κατά 0,4% περίπου.

Το μεθάνιο, που προέρχεται κύρια από τις αναερόβιες βιολογικές διεργασίες και από διαρροές

φυσικού αερίου και εκρήξεις ηφαιστείων, συγκεντρώνεται στην στρατόσφαιρα. Η απομάκρυνσή

του γίνεται μέσω φυσικών οξειδωτικών διεργασιών. Ο μέσος χρόνος παραμονής του στην

στρατόσφαιρα υπολογίζεται σε 11 χρόνια, με ετήσιο ρυθμό συσσώρευσης 30 - 40 εκατομμύρια

τόνους, που προστίθενται στους ήδη υπάρχοντες 3,5 δις τόνους.

Τα οξείδια του αζώτου, που παράγονται από κάθε είδους καύση και ιδιαίτερα των μηχανών

εσωτερικής καύσης, διασπώνται με πολύ αργό ρυθμό (0,7% το χρόνο) προς νιτρικά άλατα, άζωτο

και οξυγόνο. Ο ρυθμός συσσώρευσής τους εκτιμάται σε 0,2%, λίγο μικρότερος εκείνου του

36

διοξειδίου του άνθρακα και η συνολική τους συγκέντρωση σε 700 εκατομμύρια τόνους στην

ατμόσφαιρα.

Οι χλωροφθοριωμένοι υδρογονάνθρακες (CFH), όπως το φρέον κ.ά., προέρχονται καθαρά από

ανθρώπινες δραστηριότητες ‘εξελιγμένου’ τύπου των τελευταίων χρόνων, όπως είναι τα διάφορα

σπρέυ, οι χημικοί διαλύτες, τα ηλεκτρικά ψυγεία, τα κλιματιστικά μηχανήματα και άλλα. Η

απομάκρυνσή τους στη στρατόσφαιρα γίνεται κύρια με φυσική οξείδωση, από την οποία

προκύπτουν άλλες μορφές ενώσεων χλωρίου, ακίνδυνων για το φαινόμενο του θερμοκηπίου,

αλλά επικίνδυνων για τη δημιουργία της ΄τρύπας του όζοντος’. Ο ρυθμός απομάκρυνσης των

ουσιών αυτών με οξείδωση είναι εξαιρετικά μικρός (περίπου 1% ετησίως). Πάνω από 30.000

τόνοι κάθε είδους φρέον παράγονται ετησίως, από τους οποίους καταστρέφονται ετησίως με

οξείδωση οι 5.000 τόνοι και συσσωρεύονται οι υπόλοιποι 25.000. Η συσσώρευσή τους στην

ατμόσφαιρα εκτιμάται στους 500.000 τόνους περίπου (1990).

Αν η αλλαγή της μέσης θερμοκρασίας της γης φτάσει και εδραιωθεί στους 5 οC, εκτιμάται από

τους ειδικούς, πως θα λιώσουν πάγοι από τους πόλους, με αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης

της θάλασσας, την αλλαγή του κλίματος προς υψηλότερες θερμοκρασίες σε περιοχές όπως η δική

μας, με δραστικές επιπτώσεις στις συνήθειες ζωής, την παραγωγή αγαθών, τις καλλιέργειες, τον

τουρισμό κλπ. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι δεν είναι γνωστό, αν οι μεταβολές αυτές θα γίνουν

απότομα ή σταδιακά, οπότε πιθανά να υπάρξει και ο απαραίτητος χρόνος προσαρμογής.

Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν σίγουρα επιστημονικά δεδομένα, που να επιβεβαιώνουν τους

παραπάνω φόβους. Εν τούτοις, οι προσπάθειες συνεχίζονται με γοργούς ρυθμούς για την

αρτιότερη δυνατή μελέτη του φαινόμενου από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, με χρήση της

συνεχώς βελτιούμενης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.

Τα αέρια θερμοκηπίου δυστυχώς εμφανίζονται να συμβάλλουν και στη δημιουργία του

φαινόμενου της τρύπας του όζοντος, της δεύτερης γνωστής μέχρι σήμερα, παγκόσμιας εμβέλειας,

επίπτωσης από τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην ατμόσφαιρα.

Η τρύπα του όζοντος δημιουργείται στη στρατόσφαιρα από τη διάσπαση (του λεπτού στρώματος

όζοντος, εξαιτίας της παρουσίας (συσσώρευσης) χημικών ουσιών. Το φαινόμενο αυτό

παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 1979 στους πόλους της γης από την Άνοιξη μέχρι το Φθινόπωρο,

αρχικά πάνω από την Ανταρκτική και αργότερα πάνω από την Αρκτική.

Με τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος αποδυναμώνεται η φυσική προστατευτική ασπίδα

έναντι της επικίνδυνης υπεριώδους ακτινοβολίας με αποτέλεσμα, την αύξησή της στη γη και την

πιθανή εμφάνιση καρκίνων του δέρματος, την ενδεχόμενη καταστολή του ανοσοποιητικού

37

συστήματος των ζωντανών οργανισμών και την πρόκληση βλαβών σε υδρόβια φυτά

(φυτοπλαγκτόν κλπ).

Η τρύπα του όζοντος οφείλεται κυρίως στη συσσώρευση χημικών ουσιών, όπως

χλωροφθοριωμένων υδρογονανθράκων, αλογονοπαραγώγων, μεθυλοχλωροφόρμιου,

τετραχλωράνθρακα και οξειδίων του αζώτου. Οι ουσίες αυτές διασπώνται στη στρατόσφαιρα με τη

βοήθεια της υπεριώδους ακτινοβολίας. Τα άτομα χλωρίου και βρωμίου, που απελευθερώνονται

καταλύουν (επιταχύνουν) την αντίδραση φυσικής διάσπασης (καταστροφής) του όζοντος. Κάθε

άτομο χλωρίου και βρωμίου μπορεί να εξουδετερώσει 100.000 και 1.000.000 μορίων όζοντος,

αντίστοιχα.

Φυσικός σχηματισμός όζοντος : ΟΟΟ2 , 32 OOO

Φυσική διάσπαση όζοντος : 223 OOOO (Chapman’s scheme)

Επιτάχυνση της διάσπασης του όζοντος με τη δράση ΝΟ και Cl ως καταλυτών :

223 NOONOO , NOONOO 22 (το ΝΟ δρα ως καταλύτης)

ClOOClO 23 , ClOClOO 2 (το Cl δρα ως καταλύτης)

Η όξινη βροχή αποτελεί την τρίτη γνωστή επίπτωση, παγκόσμιας εμβέλειας, στην ατμόσφαιρα,

μικρότερης κλίμακας από τις δυο προηγούμενες, αλλά εξίσου κρίσιμη για τα οικοσυστήματα των

περιοχών, που επηρεάζει. Εμφανίζεται στις τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες με έντονη

συγκέντρωση βιομηχανικών και πτηνο - κτηνονοτροφικών δραστηριοτήτων, όπως π.χ. στη Βόρεια

Ευρώπη, Η.Π.Α. κλπ. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο χημικό Smith το

1872, όταν παρατήρησε τη διάβρωση στις επιφάνειες των μεταλλικών κατασκευών σε αστικο -

βιομηχανικές περιοχές. Αργότερα, στο φαινόμενο αυτό αποδόθηκε η οξύνιση του νερού των

λιμνών, που παρατηρήθηκε στη Βόρεια Ευρώπη (κυρίως Σουηδία) και τις Η.Π.Α. με αποτέλεσμα

την εξαφάνιση πολλών ψαριών και άλλων μορφών ζωής.

Η όξινη βροχή οφείλεται στο σχηματισμό οξέων μετά από τη διάλυση αέριων ρύπων, όπως

διοξειδίου του θείου ( -2SO ), οξειδίων του αζώτου (ΝΟx) και αμμωνίας (ΝΗ3) στο νερό της βροχής.

Με την παρουσία των οξέων, το pH από το φυσιολογικό επίπεδο του 5,7 πέφτει στο 4 και ακόμα

πιο κάτω μέχρι και 2, παρουσία ομίχλης, σε αστικο - βιομηχανικές περιοχές.

Στον όρο όξινη βροχή συμπεριλαμβάνονται τα κάθε μορφής κατακρημνίσματα, όπως π.χ. η

βροχή, το χιόνι, οι παγοκρύσταλλοι κλπ, που περιέχουν ισχυρά οξέα προερχόμενα από τους

προαναφερθέντες ατμοσφαιρικούς ρύπους. Η προέλευση των ρύπων, που προκαλούν την όξινη

38

βροχή είναι τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, τα αυτοκίνητα, οι πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες

(έκλυση αμμωνίας) και η χημική βιομηχανία (λιπάσματα κλπ).

Μερικοί από τους αέριους ρύπους, που συμβάλλουν στη δημιουργία της όξινης βροχής μπορεί να

είναι επιζήμιοι και για τη δασοκάλυψη, όπως το διοξείδιο του θείου, τα οξείδια του αζώτου, καθώς

και τα φωτοξείδια: όζον και οι ενώσεις PAN (peroxyacetyl nitrate), που σχηματίζονται με την

επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας σε διάφορους υδρογονάνθρακες.

Η χώρα μας, εξαιτίας της σχετικά απομονωμένης θέσης της σε σχέση με άλλες τεχνολογικά

ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και του ασβεστολιθικού χαρακτήρα των πετρωμάτων της

(αλκαλικά εδάφη), δεν έχει ακόμα εμφανίσει συμπτώματα υποβάθμισης νερών, δασών και

αγροτικών εδαφών, λόγω όξινης βροχής. Αυτό δε σημαίνει βέβαια, ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να

συμβεί στο μέλλον, λόγω της ανεξέλεγκτης αύξησης της συγκέντρωσης ρύπων στην ατμόσφαιρα,

ιδιαίτερα πάνω από τα μεγάλα αστικο - βιομηχανικά κέντρα.

Η ρύπανση ανόργανης και οργανικής προέλευσης συνιστά την κύρια μορφή ρύπανσης, που

προκαλείται από τη διάθεση αποβλήτων σε υδάτινους ή εδαφικούς αποδέκτες, όπως φαίνεται

χαρακτηριστικά στο διάγραμμα 2.3. Η ρύπανση αυτή άρχισε σιγά - σιγά να γίνεται αισθητή,

παράλληλα με τη βιομηχανική επανάσταση, πριν από 160 περίπου χρόνια και τη συγκέντρωση

πληθυσμού σε μεγάλα αστικο - βιομηχανικά κέντρα.

Διάγραμμα 2.3 Μορφές ρύπανσης - μόλυνσης.

Οργανικής προέλευσης (μείωση διαλ. Ο2)

Αισθητική (εμφάνιση χώρων)

Αέρια (οσμές)

Ανόργανης προέλευσης (ευτροφισμός, τοξικότητα)

(παθογόνοι μικροοργανισμοί)

ΜΟΛΥΝΣΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

39

Διάγραμμα 2.4 Σχηματική παράσταση της δημιουργίας όξινης βροχής.

Οι κυριότεροι σταθμοί που σημάδεψαν τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη του ανθρώπου, από τότε

μέχρι σήμερα, μπορούν να συνοψιστούν στους εξής :

- 18ος αιώνας : Α’ βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία και επέκτασή της κατά τον 19ο αιώνα στην υπόλοιπη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη. Χαρακτηρίζεται από υπερσυγκέντρωση της παραγωγής και του πληθυσμού σε αστικο - βιομηχανικά κέντρα και μαζική παραγωγή αγαθών με βαθμιαία υποκατάσταση εργατικών χεριών από μηχανές.

- 1816 : εμφανίζονται τα πρώτα σιδηροδρομικά δίκτυα. - 1840 : τα πρώτα ατμόπλοια στην Αγγλία και ΗΠΑ. - 1860 : ανακάλυψη της μηχανής εσωτερικής καύσης - πρώτη τοποθέτησή της σε όχημα από

τον Benz - μαζική παραγωγή αυτοκινήτων από Ford - ακολουθούν λεωφορεία, φορτηγά, ελκυστήρες.

- 1861 : πρώτα πηγάδια άντλησης πετρελαίου στις ΗΠΑ. Αλματώδης εξέλιξη της χημικής βιομηχανίας (φίλμς, συνθετικές ύλες, λιπάσματα, φάρμακα).

- 1869 : κατασκευή διηπειρωτικού σιδηροδρόμου στις ΗΠΑ. - 1870 : Β’ βιομηχανική επανάσταση με τη χρήση νέων πηγών ενέργειας (ηλεκτρικό ρεύμα,

πετρέλαιο). - 1890 : πλήρης επιβολή των ατμόπλοιων σε βάρος των ιστιοφόρων. Κατασκευάζεται το πρώτο

υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στις ΗΠΑ. Βελτίωση μεθόδων παραγωγής χάλυβα. - 1897 - 1903 : εμφάνιση των πρώτων ιπτάμενων μηχανών - ελαχιστοποιούνται πλέον οι

αποστάσεις - διευκολύνονται οι μεταφορές και μετακινήσεις. - 1915 : εμφάνιση των πρώτων εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού υγρών αστικών

αποβλήτων σε μεγάλα αστικο - βιομηχανικά κέντρα της Αγγλίας. - 1985 - μέχρι σήμερα : Επανάσταση της πληροφορικής. Σε λιγότερο από ένα αιώνα είναι τέτοια

πλέον η τεχνολογική πρόοδος και γνώση, ακολουθούμενη από αλματώδη αύξηση παραγωγής αγαθών και κατανάλωσης πρώτων υλών, όση δεν είχε γίνει δυνατή για αιώνες ολόκληρους πριν.

40

Η ρύπανση είναι δύσκολο να καθοριστεί με ακρίβεια και πληρότητα, εξαιτίας της πολυπλοκότητας

του μηχανισμού της και του υποκειμενικού της χαρακτήρα. Παρακάτω παραθέτουμε δύο ορισμούς

της ρύπανσης:

1. Ρύπανση είναι κάθε ανεπιθύμητη αλλοίωση της σύστασης ή της μορφής του περιβάλλοντος, που

μπορεί να οδηγήσει σε απότομες και σημαντικές διαταραχές της ισορροπίας της φύσης και να

προκαλέσει βλάβες στον άνθρωπο και φθορές στην υλική και πολιτιστική του δραστηριότητα. Η

ρύπανση επομένως απειλεί την ανθρώπινη υγεία, την οικονομία και την αισθητική των

ανθρώπινων δημιουργημάτων.

2. Ρύπανση είναι η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου,

ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας, σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια, που μπορούν

προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, τους ζωντανούς οργανισμούς και τα

οικοσυστήματα ή υλικές ζημιές, και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις

επιθυμητές χρήσεις του.

Ο άνθρωπος, όπως και οι άλλοι ζωντανοί οργανισμοί, πάντα ρύπαιναν το περιβάλλον με τη

διαδικασία της χώνευσης και του μεταβολισμού τους. Τη ρύπανση αυτή όμως ήταν σε θέση να

αντιμετωπίσουν τα διάφορα οικοσυστήματα με τους ομοιοστατικούς μηχανισμούς που διαθέτουν.

Επί πλέον όμως ο άνθρωπος, ως μέλος της κοινωνίας, στην προσπάθειά του να καλύψει τις

ανάγκες του σε κατοικία, τροφή και ανάπαυση για την οικογένειά του χρησιμοποιεί, επεξεργάζεται

και καταναλώνει ορισμένες ύλες του περιβάλλοντος, δημιουργώντας υγρά απόβλητα και

απορρίμματα.

Εφόσον η πυκνότητα του πληθυσμού σε μια δεδομένη περιοχή είναι μικρή, το περιβάλλον

κατορθώνει να απορροφά και να εξουδετερώνει τα υγρά απόβλητα και απορρίμματα. Από τη

στιγμή όμως που η πυκνότητα του πληθυσμού αυξάνεται και οι δραστηριότητες του ανθρώπου

αποκτούν πλέον εντατικό χαρακτήρα, η συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων άχρηστων υλών ή

υποπροϊόντων σε περιορισμένους χώρους δημιουργεί τα προβλήματα ρύπανσης και

ενδεχομένως μόλυνσης, τα οποία είναι τόσο πιο έντονα, όσο πιο μεγάλη είναι η συγκέντρωση του

πληθυσμού και εντατικότερες και περισσότερο συγκεντρωτικού χαρακτήρα οι δραστηριότητές του.

Το αποτέλεσμα είναι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, εφόσον δεν παίρνονται ή δεν είναι δυνατό

να παρθούν τα απαραίτητα μέτρα αντιμετώπισης ή πρόληψής της.

Όπως και για τη ρύπανση, έτσι και για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος υπάρχουν διάφοροι

ορισμοί. Παρακάτω παραθέτουμε δύο από αυτούς :

41

1. Υποβάθμιση του περιβάλλοντος είναι η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης

ή οποιασδήποτε άλλης μεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές

επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής και την υγεία των κατοίκων, στην

ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και τις αισθητικές αξίες.

2. Υποβάθμιση του περιβάλλοντος είναι η δυσμενής αλλοίωση των στοιχείων, που μας

περιβάλλουν εξ ολοκλήρου ή κατά κύριο λόγο ως συνέπεια των δραστηριοτήτων του

ανθρώπου, με τις άμεσες και έμμεσες μεταβολές της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας,

της μεταβολής ραδιενέργειας, της χημικής και φυσικής κατάστασης του περιβάλλοντος, αλλά

και της μεταβολής της πυκνότητας των ζωντανών οργανισμών.

Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η ρύπανση και κατ’ επέκταση η μόλυνση και γενικότερα η

υποβάθμιση του περιβάλλοντος, δεν είναι ένα πρόβλημα, που ενδιαφέρει αποκλειστικά και μόνο

τους ειδικούς επιστήμονες και αυτό γιατί, με δεδομένο ότι επηρεάζει:

- τις ανθρώπινες ζωές, είναι ένα πρόβλημα υγείας,

- τους ζωντανούς οργανισμούς, είναι ένα πρόβλημα συντήρησης της φύσης και των φυσικών

αποθεμάτων,

- την ιδιοκτησία και τον πλούτο, είναι ένα πρόβλημα οικονομίας.

- Ρύπανση ανόργανης προέλευσης

Η ρύπανση ανόργανης προέλευσης οφείλεται στην παρουσία διαφόρων ανόργανων συστατικών

στα απόβλητα. Η κύρια επίπτωση της ρύπανσης αυτής είναι η εμφάνιση ευτροφισμού

(eutrophication) σε στάσιμα νερά, μιας κατάστασης, που χαρακτηρίζεται από υπερβολική

ανάπτυξη φυκιών με αποτέλεσμα το "πρασίνισμα" στάσιμων νερών (διάγραμμα 2.5). Ο

ευτροφισμός υποβαθμίζει ποιοτικά τον υδάτινο αποδέκτη, προκαλώντας δυσοσμία και συνθήκες

έλλειψης οξυγόνου με την καταβύθιση σε βαθύτερα στρώματα και σήψη της περίσσειας

υδροχαρούς βλάστησης, που αναπτύσσεται εξαιτίας του, παρεμποδίζοντας έτσι την

προκαθορισμένη χρήση του αποδέκτη, π.χ. αναψυχή, αλιεία κλπ.

Ο φώσφορος και το άζωτο θεωρούνται, ως οι πιο κρίσιμοι παράγοντες για την εμφάνιση

ευτροφισμού, υπό συνθήκες ηλιακού φωτός και διαύγειας νερού. Σε υδάτινους αποδέκτες

στάσιμων νερών μπορεί να εμφανιστεί και εποχιακή μείωση της συγκέντρωσης διαλυμένου

οξυγόνου με το βάθος. Κύρια όμως εμφανίζεται το φαινόμενο του ευτροφισμού.

Ο ευτροφισμός διακρίνεται σε φυσικό και τεχνητό. Ο φυσικός ευτροφισμός είναι αποτέλεσμα

φυσικών διεργασιών (εμπλουτισμός λιμνών με φερτές ύλες), που γίνεται σε διάστημα

42

εκατοντάδων ή χιλιάδων χρόνων και αποτελεί τον δείκτη γήρανσης μιας λίμνης, όπως φαίνεται

στο διάγραμμα 2.6.

Ο τεχνητός ή καλλιεργούμενος ευτροφισμός είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων

(εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής, δημιουργία μεγάλων αστικο-βιομηχανικών κέντρων)

και προκαλείται, σε ελάχιστο συγκριτικά με τον φυσικό ευτροφισμό, χρονικό διάστημα.

Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι η εμφάνιση συμπτωμάτων πρόωρης γήρανσης των

λιμνών.

Διάγραμμα 2.5 Σχηματική απεικόνιση του φαινομένου του ευτροφισμού σε ολιγοτροφικές (α) και ευτροφικές (β) λίμνες [Hammer et al, 1996].

Εμφάνιση τεχνητού ευτροφισμού στην καθημερινή πρακτική προκαλείται από επιφανειακές

απορροές καλλιεργούμενων εκτάσεων, που λιπαίνονται με φωσφορούχα και αζωτούχα

λιπάσματα, καθώς και από απόβλητα αστικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων.

Οι λίμνες ανάλογα με την πρωτογενή (βιολογική) τους παραγωγικότητα (primary productivity) ή το

τροφικό επίπεδο (trophic level) κατατάσσονται σε ολιγοτροφικές (oligotrophic), μεσοτροφικές

(mesotrophic), ευτροφικές (eutrophic) και δυστροφικές (dystrophic) (διάγραμμα 2.7).

Η πρωτογενής παραγωγικότητα αναφέρεται στο σύνολο της βιομάζας, φυτοπλαγκτόν και

ζωοπλαγκτόν, που μπορεί να παραχθεί και διατηρηθεί σε μια λίμνη, μια δεδομένη χρονική

περίοδο. Το επίπεδο πρωτογενούς παραγωγικότητας σε μια λίμνη καθορίζεται από διάφορους

φυσικούς και χημικούς παράγοντες. Μεταξύ των χημικών παραγόντων αναφέρονται οι διάφορες

φωσφορικές και αζωτούχες ενώσεις, το διοξείδιο του άνθρακα, τα διάφορα ιχνοστοιχεία κλπ.

Μεταξύ των φυσικών παραγόντων αναφέρονται το φως, η διαύγεια του νερού, το βάθος της

λίμνης, ο χρόνος ανανέωσης των νερών και η θερμική στρωμάτωση.

Από τους παραπάνω παράγοντες, οι φωσφορικές και αζωτούχες ή κατά άλλους, μόνο οι

φωσφορικές ενώσεις είναι οι κρισιμότεροι για την αύξηση της παραγωγικότητας και κατ' επέκταση

την εμφάνιση ευτροφισμού σε αβαθή και διαυγή νερά.

ζωοπλαγκτόν

ψάρια

φυτοπλαγκτόν

θρεπτικά συστατικά φυτών

υπερβολική ανάπτυξη φυκιών ζωοπλαγκτόν

φυτοπλαγκτόν

θρεπτικά συστατικά φυτών

ψάρια

υπερβολική ανάπτυξη ζιζανίων

(α) (β)

43

Η θερμική στρωμάτωση (thermal stratification) και η εποχιακή ανάμιξη (seasonal mixing) των

νερών εναλλάσσονται εποχιακά σε μια λίμνη και επηρεάζουν ανάλογα την πρωτογενή

παραγωγικότητά της. Τα νερά σε μια λίμνη αναμιγνύονται κατακόρυφα το φθινόπωρο και την

άνοιξη, ενώ το χειμώνα και το καλοκαίρι παραμένουν στάσιμα εξαιτίας της εποχιακής αλλαγής της

θερμοκρασίας, όπως φαίνεται σχηματικά στο διάγραμμα 2.8.

Τα χαρακτηριστικά μιας ολιγοτροφικής λίμνης είναι ο μικρός λόγος επιφάνειας προς όγκο, η

περιορισμένη συγκέντρωση θρεπτικών συστατικών (μόλις επαρκούν για τη διατήρηση της

υδρόβιας ζωής), η υψηλή περιεκτικότητα σε διαλυμένο οξυγόνο, που επεκτείνεται και στα

βαθύτερα στρώματα και τέλος, η σύσταση των ιζημάτων, κατά κύριο λόγο, ανόργανη. Αντίθετα, τα

χαρακτηριστικά μιας ευτροφικής λίμνης είναι ο μεγάλος λόγος επιφάνειας προς όγκο, η

υπερβολική συγκέντρωση θρεπτικών συστατικών, η μικρή συγκέντρωση διαλυμένου οξυγόνου

στα βαθύτερα στρώματα ή μηδενική κατά περιόδους και η σύσταση των ιζημάτων, κατά κύριο

λόγο οργανική.

Διάγραμμα 2.6 Ο Ευτροφισμός ως δείκτης γήρανσης λιμνών.

Τα χαρακτηριστικά μιας μεσοτροφικής λίμνης είναι ενδιάμεσα μεταξύ εκείνων της ολιγοτροφικής

και της ευτροφικής λίμνης. Τέλος, τα χαρακτηριστικά μιας δυστροφικής λίμνης είναι το καφέ

χρώμα των νερών, εξαιτίας της παρουσίας χουμικών ουσιών, το σχετικά χαμηλό pH, ο μειωμένος

ρυθμός βιολογικής αποσύνθεσης και τα ιζήματα από μερικώς αποσυντιθέμενη βλάστηση.

Οι επιπτώσεις του ευτροφισμού στην ποιότητα των νερών είναι :

44

- Αύξηση του αριθμού των ψαριών, εξαιτίας της αυξημένης πρωτογενούς παραγωγικότητας των

νερών.

- Ενοχλητική παρουσία υδρόβιας βλάστησης, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του ψυχαγωγικού

ρόλου της λίμνης.

- Προβληματική χρήση των νερών για ύδρευση, εξαιτίας της παρουσίας ανεπιθύμητων οσμών και

γεύσης, που δύσκολα αντιμετωπίζονται.

- Κατανάλωση του διαλυμένου οξυγόνου στα νερά, ιδιαίτερα στα βαθύτερα στρώματα, εξαιτίας της

σήψης και αποσύνθεσης των οργανικών ουσιών, με αποτέλεσμα τη νέκρωση ψαριών και άλλων

υδρόβιων οργανισμών σε εποχιακή ή μονιμότερη βάση.

Το φαινόμενο του ευτροφισμού αντιμετωπίζεται αρκετά δύσκολα και απαιτείται σημαντικό χρονικό

διάστημα για την αναστροφή του.

Τα μέτρα, που θα μπορούσαν να παρθούν είναι:

- Έλεγχος της εισόδου θρεπτικών συστατικών στα νερά, ιδιαίτερα ενώσεων φωσφόρου και

αζώτου. Αυτό μπορεί να γίνει με έλεγχο όχι μόνο των σημειακών πηγών ρύπανσης, αλλά και

των μη σημειακών, όπως ο περιορισμός της υπερβολικής χρήσης λιπασμάτων και άλλων

σκευασμάτων στη γεωργική παραγωγή της λεκάνης απορροής.

- Εκτροπή των εισροών στη λίμνη προς ελεγχόμενα σημεία (π.χ. βαθύτερα στρώματα νερού ή

περιοχές εκτός της λεκάνης απορροής).

- Έλεγχος και προστασία της λεκάνης απορροής από τη διάβρωση. Το τελευταίο αποκτά

ιδιαίτερη σημασία για τις μη σημειακές πηγές ρύπανσης και αφορά στην καλή χρήση και

διαχείριση των εδαφών. Στην περίπτωση αυτή, η λίπανση καλλιεργειών με επεξεργασμένα

υγρά και στερεά πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθόσον βοηθά

στην απορρόφηση και συγκράτηση των θρεπτικών συστατικών από το έδαφος και μειώνει τις

απορροές και εκπλύσεις τους προς τα υδατορρέμματα και τελικά, τις λίμνες ή τα υπόγεια νερά.

Οι συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων, που θεωρούνται ασφαλείς για τις λίμνες (ελάχιστη

δυνατότητα εμφάνισης ευτροφισμού), είναι 0,3 mg/L ανόργανου αζώτου και 0,02 mg/L

ορθοφωσφορικού οξέος κατά την άνοιξη. Στο Πίνακα 2.3 φαίνονται αναλυτικά τα επιτρεπόμενα

και τα επικίνδυνα φορτία των παραπάνω στοιχείων στα νερά μιας λίμνης ανάλογα με το βάθος,

όπως προέκυψαν από μετρήσεις σε πολλές λίμνες ανά τον κόσμο. Τα στοιχεία του Πίνακα 2.3

μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό των φορτίων αζώτου και φωσφόρου, που θα

45

πρέπει να απομακρυνθούν (με τριτοβάθμια επεξεργασία) από τα τελικά, βιολογικά

επεξεργασμένα, υγρά απόβλητα, εφόσον χρησιμοποιούν μια λίμνη ως τελικό τους αποδέκτη, για

αποφυγή εμφάνισης ευτροφισμού.

Διάγραμμα 2.7 Κατάταξη λιμνών ανάλογα με το τροφικό τους επίπεδο.

Άλλες επιπτώσεις της ρύπανσης ανόργανης προέλευσης είναι η αύξηση της αλατότητας (salinity)

στα νερά ή το έδαφος, καθώς επίσης και η εμφάνιση τοξικότητας, από υπερβολική συγκέντρωση

ορισμένων συστατικών π.χ. ΝΗ3, ΝΟ3, Cu, Zn κλπ. Οι επιπτώσεις αυτές εξαρτώνται από τα

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αποδέκτη και θα πρέπει πάντα να εξετάζονται κατά περίπτωση και

οπωσδήποτε σε συνδυασμό με τυχόν διάθεση και άλλων αποβλήτων στον ίδιο αποδέκτη.

46

Η απόρριψη ανόργανων ουσιών σε υδάτινους αποδέκτες μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα ή

ευτροφισμό, αν ξεπεραστούν ορισμένα όρια συγκέντρωσης των ουσιών αυτών στον αποδέκτη.

Για παράδειγμα, η ύπαρξη νιτρικών αλάτων σε συγκεντρώσεις πάνω από 45 mg/L νιτρικών (NO3)

ή 10,2 mg/L νιτρικού αζώτου (ΝΟ3 - Ν), θεωρείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO)

επικίνδυνη για την υγεία, ενώ για την Ευρώπη τα όρια αυτά είναι 50 mg/L ΝΟ3 ή 11,3 mg/L ΝΟ3 -

Ν, αντίστοιχα.

Διάγραμμα 2.8 Εποχιακή ανάμιξη των νερών μιας λίμνης.

Πίνακας 2.3 Κρίσιμες συγκεντρώσεις φωσφόρου και αζώτου για την εμφάνιση ευτροφισμού σε στάσιμα νερά [Γεωργακάκης, 1997].

Μέσο βάθος Επιτρεπόμενο φορτίο Επικίνδυνο φορτίο (m) (g/m2 επιφάνειας λίμνης - έτος)

Άζωτο (Ν)

Φωσφόρος (P)

Άζωτο (Ν)

Φωσφόρος (P)

5 1,0 0,07 2,0 0,13 10 1,5 0,10 3,0 0,20 50 4,0 0,25 8,0 0,50

100 6,0 0,40 12,0 0,80

- Ρύπανση οργανικής προέλευσης (Organic pollution)

Η ρύπανση οργανικής προέλευσης αναφέρεται στις επιπτώσεις από τα οργανικά συστατικά των

αποβλήτων. Συνιστά την αμεσότερη μορφή ρύπανσης από τα απόβλητα των πτηνο -

κτηνοτροφικών μονάδων - όπως και από κάθε είδος αποβλήτων οργανικής προέλευσης - γιατί οι

επιπτώσεις της γίνονται αισθητές σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (οσμές, κλπ). Για το λόγο

αυτό αντιμετωπίστηκε εξαρχής κατά προτεραιότητα από τη νομοθεσία, με την καθιέρωση των

47

βιολογικών συστημάτων επεξεργασίας (biological treatment systems), γνωστών και ως

συστημάτων βιολογικού καθαρισμού.

Η οργανική ρύπανση αφορά στη διάθεση οργανικών ουσιών στον αποδέκτη, συνέπεια της οποίας

είναι η ανάπτυξη κατά προτεραιότητα αερόβιων μικροοργανισμών, που ενυπάρχουν σ' αυτά ή τον

αποδέκτη, με ρυθμό ανάλογο με την ποσότητα της οργανικής ύλης και το βαθμό

βιοαποικοδόμησής της (biodegradation degree). Αποτέλεσμα είναι η κατανάλωση του διαλυμένου

οξυγόνου (dissolved oxygen) με ρυθμό ανάλογο εκείνου της ζήτησής του από τους αερόβιους

μικροοργανισμούς και ως εκ τούτου, η σημαντική μείωση της συγκέντρωσής του στον αποδέκτη (*).

Ο βαθμός μείωσης του διαθέσιμου οξυγόνου στον αποδέκτη, απαραίτητου για τη διατήρηση στη

ζωή των αερόβιων οργανισμών, που συμβιώνουν σε δυναμική ισορροπία και αλληλεξάρτηση

μεταξύ τους και με το περιβάλλον (διάγραμμα 2.9), εξαρτάται ουσιαστικά από το ρυθμό

αναπλήρωσής του στον αποδέκτη. Έτσι, αν ο ρυθμός κατανάλωσης του διαλυμένου οξυγόνου

υπερέχει σημαντικά του ρυθμού αναπλήρωσης - όπως συνήθως συμβαίνει στους υδάτινους

αποδέκτες - τότε πολύ γρήγορα δημιουργείται έλλειψη οξυγόνου, με αποτέλεσμα το θάνατο από

ασφυξία των ανώτερων αερόβιων οργανισμών και την προσωρινή ή μόνιμη διατάραξη της

ισορροπίας του υδάτινου οικοσυστήματος.

(*) Το διαλυμένο οξυγόνο παίζει καθοριστικό ρόλο για την υδρόβια ζωή. Οι δύο κυριότερες πηγές

οξυγόνου σ’ ένα υδάτινο αποδέκτη είναι η διάχυση του από τον ατμοσφαιρικό αέρα και η φωτοσυνθετική παραγωγή του από τα υδρόβια φυτά. Το οξυγόνο είναι δυσδιάλυτο αέριο στο νερό και μάλιστα τόσο λιγότερο, όσο περισσότερα διαλυμένα και αιωρούμενα συστατικά περιέχει αυτό. Επίσης η διαλυτότητά του μειώνεται με την άνοδο της θερμοκρασίας του νερού και την ελάττωση της ατμοσφαιρικής πίεσης με το υψόμετρο.

Η μέγιστη ποσότητα οξυγόνου που μπορεί να παραμείνει εν διαλύσει μέσα στο ‘καθαρό’ (αποσταγμένο) νερό (συγκέντρωση κορεσμού) για μια δεδομένη θερμοκρασία και πίεση δίνεται από τη σχέση (ASCE, Committee on Sanitary Engineering Research, 1960) :

Δ.Ο.κ = 14,652 - 0,41022t + 0,0079910t2 - 0,000077774t3

όπου : Δ.Ο.κ = συγκέντρωση κορεσμού διαλυμένου οξυγόνου, mg/L t = θερμοκρασία νερού, οC Για μια μέση περιεκτικότητα σε άλατα του νερού 5.000 mg/L ισοδύναμου χλωρίου, η τιμή κορεσμού μπορεί να δοθεί από τη σχέση (Γεωργακάκης, 1998) :

Δ.Ο.κ = 13,38 e-0,021t

Οι ως άνω τιμές κορεσμού θα πρέπει να διορθώνονται ως προς το υψόμετρο και τη θερμοκρασία του αέρα. Η διόρθωση αυτή γίνεται με το συντελεστή f, που δίνεται από την παρακάτω σχέση (ASCE, Committee on Sanitary Engineering Research, 1960), προσαρμοσμένη στο νέο διεθνές σύστημα μονάδων :

f = [2116,8 - (0,08 - 0,000115 x Α) x (0,303)Ε] / 2116,8

όπου : f = συντελεστής διόρθωσης, λόγω υψομέτρου και θερμοκρασίας αέρα Α = θερμοκρασία αέρα, oC Ε = υψόμετρο πάνω από επιφάνεια θάλασσας, m

48

Από τους φυσικούς αποδέκτες, το νερό παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ευαισθησία στην οργανική

ρύπανση, εξαιτίας της μικρής διαλυτότητας του οξυγόνου σ’ αυτό. Χαρακτηριστικά αναφέρεται, ότι

η διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό κυμαίνεται μεταξύ 7 - 14 mg/L, ανάλογα με τη θερμοκρασία

και τα διαλυμένα συστατικά σε αυτό. Αντίθετα, το έδαφος έχει πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα

αναπλήρωσης του οξυγόνου απευθείας από τον αέρα, εξαιτίας της δομής του και έτσι, είναι

δυνατό να αντέξει σε μεγαλύτερα συγκριτικά, οργανικά φορτία αποβλήτων.

Οι υδάτινοι αποδέκτες παρουσιάζουν διακύμανση στη ποιότητά τους, ανάλογα με την κινητική

τους κατάσταση. Στους υδάτινους αποδέκτες τρεχούμενου νερού (ποτάμια, ρέματα, κλπ), η

οργανική ρύπανση προκαλεί διακύμανση ποιότητας, κατά μήκος της ροής του νερού, ενώ στα

στάσιμα νερά, η ρύπανση προκαλεί μεταβολή της ποιότητας με το βάθος.

Η περιεκτικότητα σε διαλυμένο οξυγόνο των αποδεκτών τρεχούμενου νερού είναι συνάρτηση του

ρυθμού ανανέωσής του από τον ατμοσφαιρικό αέρα, που αναμιγνύεται με φυσικό τρόπο, κατά την

κίνηση και το στροβιλισμό του νερού και του ρυθμού κατανάλωσής του από τους

μικροοργανισμούς, που ενυπάρχουν σε αυτό και δραστηριοποιούνται σε βαθμό ανάλογο με τη

συγκέντρωση των οργανικών ουσιών στο νερό.

Αποτέλεσμα της κίνησης του νερού στην κατηγορία αυτή των αποδεκτών είναι η εμφάνιση

ελάχιστων τιμών διαλυμένου οξυγόνου, άρα και περιοχών μέγιστου βαθμού οργανικής ρύπανσης,

σε σημεία που απέχουν σημαντικά από το σημείο ρίψης των αποβλήτων στο νερό. Η τιμή του

διαλυμένου οξυγόνου στο νερό επανέρχεται βαθμιαία στα κανονικά επίπεδα μετά την

εξουδετέρωση από τους μικροοργανισμούς της βιοαποικοδομήσιμης οργανικής ύλης των

αποβλήτων, εκτός και αν προστεθούν εν τω μεταξύ και άλλα απόβλητα στο νερό.

Η διακύμανση του διαλυμένου οξυγόνου στα τρεχούμενα νερά, που προκαλείται με τη ρίψη

αποβλήτων οργανικής προέλευσης, επηρεάζει με τη σειρά της την ποικιλία των ειδών και τον

πληθυσμό των υδρόβιων οργανισμών, δημιουργώντας περιοχές διαφόρου βαθμού ρύπανσης,

όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2.9.

Για τον ποσοτικό προσδιορισμό της ρύπανσης οργανικής προέλευσης και τον έλεγχο των

εγκαταστάσεων βιολογικής επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων των αποδεκτών

χρησιμοποιούνται σήμερα διεθνώς δύο γενικής αποδοχής παράμετροι: η βιοχημική ζήτηση

οξυγόνου πέντε ημερών (biological oxygen demand, BOD5) και η χημική ζήτηση οξυγόνου

(chemical oxygen demand, COD) (βλ. Παράρτημα Τεύχους 2ου).

Στα πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά και οι παράμετροι: ολικά

στερεά, Ο.Σ. (total solids, TS) και πτητικά στερεά, Π.Σ. (volatile solids, VS), ενώ στα υγρά

49

απόβλητα (απόνερα) των γεωργικών βιομηχανιών και των αστικών περιοχών, η παράμετρος:

ολικά αιωρούμενα στερεά, Ο.Α.Σ. (total suspended solids, TSS) και, όπου υπάρχουν λιπαρές και

ελαιώδεις ουσίες, εξετάζεται και η περιεκτικότητά τους σε λίπη και έλαια.

Η βιοχημική ζήτηση οξυγόνου πέντε ημερών (BOD5) είναι μια βιοχημική διεργασία, που

ολοκληρώνεται σε 5 ημέρες στο εργαστήριο και αναφέρεται στην ανάπτυξη και δράση αερόβιων

μικροοργανισμών παρουσία βιο - διασπάσιμων οργανικών ουσιών στα απόβλητα και στην

κατανάλωση διαλυμένου οξυγόνου, με ρυθμό ανάλογο της ποσότητας οργανικών ουσιών, που

απομένουν για διάσπαση σε κάθε χρονική στιγμή t.

tkολt eBODBOD 11 (2.1)

Η χημική ζήτηση οξυγόνου είναι μια χημική διεργασία, που ολοκληρώνεται σε 2 ώρες στο

εργαστήριο και χρησιμοποιείται, παράλληλα με την ΒΟD5, την οποία συμπληρώνει και

διασφαλίζει.

Τα ολικά, πτητικά και αιωρούμενα στερεά είναι μια φυσική διεργασία. Η διαδικασία προσδιορισμού

διαρκεί περίπου δύο ημέρες και αφορά στη ξήρανση και στη συνέχεια, αποτέφρωση του

δείγματος των αποβλήτων. Στην περίπτωση των αιωρούμενων στερεών, τα απόβλητα διέρχονται

πρώτα από ηθμό για την κατακράτηση των αιωρούμενων σωματιδίων και στη συνέχεια,

ακολουθείται η διαδικασία ξήρανσης και αποτέφρωσής τους.

Η ικανότητα των υδάτινων αποδεκτών τρεχούμενου νερού να εξουδετερώνουν, μέσα σε ορισμένα

χρονικά όρια, την αυξημένη ζήτηση οξυγόνου, που προκαλείται από τη διάθεση σε αυτούς

αποβλήτων οργανικής προέλευσης, με φυσική αναπλήρωση του καταναλισκομένου οξυγόνου,

ονομάζεται ικανότητα αυτοκαθαρισμού (self purification capacity) των νερών.

Η ικανότητα αυτοκαθαρισμού των νερών, αν μελετηθεί σωστά, μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά

στη μείωση του κόστους της απαιτούμενης βιολογικής επεξεργασίας των αποβλήτων,

επιτρέποντας μικρότερους βαθμούς επεξεργασίας, πριν αυτά διατεθούν στον υδάτινο αποδέκτη.

Για τη μελέτη της ικανότητας αυτοκαθαρισμού των νερών μονοδιάστατης ροής έχουν προταθεί

διάφορα μαθηματικά μοντέλα, μεταξύ των οποίων, πρωταρχική ιστορικά και ουσιαστικά θέση,

κατέχει το μοντέλο των Streeter - Phelps (1925), που στην απλή του μορφή έχει ως εξής [Metcalf

et al, 1991, Viessman et al, 1998] :

ccc tko

tktkoc eDee

kkLkD 221 )(

12

1

(2.2)

όπου:

50

k1, k2 : συντελεστές ρυθμού ζήτησης και αναπλήρωσης οξυγόνου στο μίγμα νερού - αποβλήτων του αποδέκτη αντίστοιχα, ημέρα -1

Lo : η ολική ζήτηση οξυγόνου στο μίγμα νερού - αποβλήτων του αποδέκτη, πρακτικά η ζήτηση οξυγόνου 20 ημερών, mg O2/L

Do : η διαφορά της τρέχουσας τιμής διαλυμένου οξυγόνου (Co) από την τιμή κορεσμού στο νερό του αποδέκτη στο σημείο ρίψης των αποβλήτων, mg O2/L

Dc : Το μέγιστο έλλειμμα διαλυμένου οξυγόνου [η διαφορά της ελάχιστης τρέχουσας τιμής διαλυμένου οξυγόνου (Cc) από την τιμή κορεσμού στο νερό του αποδέκτη (Cs - Cc), σε mg O2/L]

Η τιμή Dc στο σημείο του μέγιστου βαθμού ρύπανσης ή της ελάχιστης τιμής διαλυμένου οξυγόνου

εμφανίζεται χαμηλότερα από το σημείο ρίψης των αποβλήτων, λόγω της κίνησης των νερών. Ο

χρόνος και η απόσταση εμφάνισης της ελάχιστης τρέχουσας τιμής (Cc) προσδιορίζεται από τις

σχέσεις (2.3) και (2.4) :

o

oc Lk

kkDkk

kkt

1

12

1

2

12

1ln1 (2.3)

και

UtS cc (2.4)

όπου : Sc : η απόσταση σε km tc : χρόνος εμφάνισης της Cc και της Dc σε ημέρες U : μέση ταχύτητα ροής νερού στον αποδέκτη σε km/ημέρα

Με βάση το παραπάνω μοντέλο είναι δυνατός ο προσδιορισμός της ελάχιστης ποσότητας

διαλυμένου οξυγόνου στο νερό ενός υδατορέμματος, στο οποίο προστίθενται απόβλητα

οργανικής προέλευσης από σημειακές πηγές.

Ο προσδιορισμός της τιμής k1 (σταθεράς του ρυθμού ζήτησης διαλυμένου οξυγόνου) μπορεί να

προσδιοριστεί από τη σχέση (2.1), μετά τη μετατροπή της σε γραμμικής μορφής ως προς το

χρόνο (t), με τη μέθοδο THOMAS και την επίλυσή της, με βάση τέσσερις τουλάχιστο διαφορετικές

τιμές BODt, προσδιορισμένες στο εργαστήριο (βλ. Παράρτημα 4.1).

Ο προσδιορισμός της τιμής k2 (σταθεράς του ρυθμού αναπλήρωσης διαλυμένου οξυγόνου στο

νερό από τον αέρα) γίνεται με διάφορες εμπειρικές ή αναλυτικές σχέσεις.

Η πιο διαδεδομένη σήμερα εμπειρική σχέση στην πράξη για τον προσδιορισμό του συντελεστή k2

στους 20 °C, τόσο για μικρά, όσο και για μεγάλα υδατορρέμματα ή ποτάμια συνεχούς ροής, είναι

της μορφής:

51

hUCk 2 (2.5)

όπου : k2 = συντελεστής αναπλήρωσης διαλυμένου οξυγόνου, ημέρα-1.

h = το μέσο βάθος ροής σε m.

U = η μέση ταχύτητα ροής του νερού, σε m / s.

α, β, C = συντελεστές, ανάλογοι του βαθμού διάλυσης του οξυγόνου στο νερό.

Διάγραμμα 2.9 Μεταβολή της ποιότητας τρεχούμενων νερών από τη διάθεση αποβλήτων

οργανικής προέλευσης.

Οι O' Connor et al (1958) δίνουν τις παρακάτω τιμές των συντελεστών της σχέσης (2.5) (με δική

μας τροποποίηση, ως προς τις μονάδες τους)

C = 3,965, α = 0,5 και β = 1,5

Οι Isaaks - Gaudy (1960) τις τιμές :

C = 1,30, α = 1,0 και β = 1,50

Οι Churchill et al. (1962) τις τιμές :

C = 5,015, α = 0,969 και β = 1,673

Οι Langbein et al. (1967) τις τιμές :

C = 5,156, α = 1,0 και β = 1,33

52

Από τις παραπάνω τιμές των συντελεστών C, α και β, οι τιμές των O' Connor et al. θεωρούνται

γενικότερης εφαρμογής και ως εκ τούτου, συνιστώνται τις πιο πολλές φορές στη πράξη.

Η τιμή της σταθεράς k2 μπορεί επίσης να υπολογιστεί και με ολοκλήρωση της σχέσης :

DkdtdD

2 : tk12

2eDD και ΔtDDln

k 1

2

2

Oι τιμές των συντελεστών k1 και k2 αναφέρονται ή προσδιορίζονται συνήθως, για θερμοκρασία 20

°C και διορθώνονται στη συνέχεια, ως προς την εκάστοτε θερμοκρασία του νερού, με τη βοήθεια

της σχέσης (6).

1 kkT (2.6)

όπου : Θ = 1,047 και Τ1 = 20 οC (για k = k1) και Θ = 1,024 και Τ1 = 20 oC (για k = k2)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2.1

Αν το αρχικό και το τελικό έλλειμμα διαλυμένου οξυγόνου στα ανάντη και κατάντη του σημείου διάθεσης υγρών αποβλήτων σ’ένα ποτάμι είναι 3,55 και 2,77 mg/L αντίστοιχα, o χρόνος διαδρομής του νερού από την αρχική χρονική στιγμή t1 στην τελική στιγμή t2 είναι 0,67 ημέρες και η μέση θερμοκρασία του νερού 26,5 oC, να υπολογιστεί η τιμή της σταθεράς k2 στους 20 oC.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

0,370,673,552,77ln

ΔtDD

lnk 1

2

C26,52 o ημέρα -1

205,26C202C26,52 1,02kk oo

και 0,33

1,020,37k 2026,5C202 o ημέρα -1

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2.2

Να υπολογιστεί η τιμή του συντελεστή k2 με βάση τη σχέση (2.5) και τους συντελεστές των O' Connor και Dobbins, αν η μέση ταχύτητα ροής είναι 3 m/s και το μέσο βάθος ροής του νερού 4,5 m.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

0,7194,5

33,965k 1,5

0,5

2 ημέρα -1

Η διαφορά της τιμής διαλυμένου οξυγόνου στον κορεσμό (Δ.Ο.κ) από τη πραγματική τιμή

διαλυμένου οξυγόνου (Δ.O.t), που μετριέται σε χρόνο t στο νερό του αποδέκτη, για ίδια

53

θερμοκρασία, πίεση και συγκέντρωση διαλυμένων συστατικών, συνιστά το έλλειμμα διαλυμένου

οξυγόνου (Dt) κατά τη χρονική αυτή στιγμή :

tκt Δ.Ο.Δ.Ο.D (2.7)

Στη χρονική στιγμή t = 0, το έλλειμμα διαλυμένου οξυγόνου είναι Do, ενώ στο χρόνο tc παίρνει τη

μέγιστη του τιμή Dc.

Η δυναμική ισορροπία μεταξύ του ρυθμού κατανάλωσης (ζήτησης) και του ρυθμού αναπλήρωσης

του οξυγόνου παρουσιάζει μια χωρο - χρονική εξέλιξη, κατά τη ροή του νερού κατάντη του

σημείου ρίψης αποβλήτων οργανικής προέλευσης σ' ένα υδατόρεμμα. Αποτέλεσμα της εξέλιξης

αυτής είναι η τιμή του διαλυμένου οξυγόνου στο νερό να μεταβάλλεται συνεχώς, ακολουθώντας

την πορεία του διαγράμματος 2.10, μέχρις ότου καταναλωθεί από τους μικροοργανισμούς όλο το

βιοαποικοδομήσιμο οργανικό φορτίο, που έχει προστεθεί στο νερό του αποδέκτη με τα απόβλητα.

Όπως προκύπτει από το διάγραμμα 2.10, η τιμή του διαλυμένου οξυγόνου (Δ.Ο.) εμφανίζει μια

ελάχιστη τιμή και εξ αυτής ένα μέγιστο έλλειμμα (Dc), πριν η συγκέντρωσή του επανέλθει στα

αρχικά επίπεδα τιμών Δ.Ο. και ελλείμματος (Dο).

Η ελάχιστη τιμή Δ.Ο. ή το μέγιστο έλλειμμα (Dc), καθώς και η απόσταση ή ο χρόνος εμφάνισής

τους σ' ένα υδατόρρεμμα, είναι απαραίτητα για τον έλεγχο του επιπέδου ρύπανσης του νερού

από απόβλητα οργανικής προέλευσης, συγκρινόμενα με τις οριακές τιμές των 3 mg/L και 5 mg/L

Δ.Ο. που καθορίζονται αντίστοιχα από τη σχετική νομοθεσία, ανάλογα με τη χρήση του νερού του

αποδέκτη (Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/65).

Διάγραμμα 2.10. Διακύμανση της συγκέντρωσης διαλυμένου οξυγόνου σε τρεχούμενα νερά.

54

Για τον προσδιορισμό του μέγιστου ελλείμματος διαλυμένου οξυγόνου με τη χρήση του

προαναφερθέντος απλουστευμένου μοντέλου των Streeter - Phelps, όπως αυτή δίνεται από τη

σχέση (1), πρέπει προηγουμένως να προσδιοριστούν : η θερμοκρασία (T), η ολική βιοχημική

ζήτηση οξυγόνου (Lo = ΒΟDολ), το αρχικό έλλειμμα Δ.Ο. (Do) πριν την ανάμιξή του με τα απόβλητα

και η παροχή του υδάτινου αποδέκτη. Επίσης θα πρέπει να είναι γνωστά η θερμοκρασία, η ολική

βιοχημική ζήτηση οξυγόνου, η τιμή διαλυμένου οξυγόνου και η παροχή των αποβλήτων, που

πέφτουν στον συγκεκριμένο υδάτινο αποδέκτη.

Με τα δεδομένα αυτά υπολογίζονται στη συνέχεια η θερμοκρασία, η ολική βιοχημική ζήτηση

οξυγόνου και η τιμή διαλυμένου οξυγόνου του μίγματος νερού και αποβλήτων μετά τη ρίψη των

τελευταίων στον υδάτινο αποδέκτη (από τις επί μέρους τιμές με εξαγωγή του βαρυκεντρικού

μέσου), καθώς και οι τιμές των συντελεστών k1 και k2 διορθωμένες στη θερμοκρασία του μίγματος

νερού - αποβλήτων.

Για τον προσδιορισμό του συντελεστή k1 και της BODολ χρησιμοποιούνται διαθέσιμα στοιχεία

προσδιορισμού της BOD5 των διαφόρων αποβλήτων. Για υγρά απόβλητα χοιροστασίων μπορεί

να χρησιμοποιηθεί ο Πίνακας 2.4, ο οποίος προέκυψε από εργαστηριακές μετρήσεις των τιμών k1

και BOD5, πριν και μετά την επεξεργασία τους σε απόβλητα διαφόρων χοιροτροφικών μονάδων,

από το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α. Οι μετρήσεις BOD5 έγιναν σε δείγματα

αποβλήτων στα εργαστήρια του ΠΕΡΠΑ (ΥΠΕΧΩΔΕ), σε συνεργασία με το Εργαστήριο

Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α.

Πίνακας 2.4 Χαρακτηριστικές τιμές των παραμέτρων BOD και k1 νωπών και επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων χοιροστασίων στη Βοιωτία.

BOD5 BODολ k1 Απόβλητα % BODολ mg/L mg/L ημέρα -1

Νωπά

82,5 88,1 90,6 86,9

3.599 34.803 11.721 16.261

4.365 39.497 12.930 18.706

0,348 0,426 0,474 0,407

Μέσος όρος 87,0 16.596 18.875 0,414

Επεξεργασμένα 73,5 85,3

371 1.039

505 1.218

0,265 0,384

Μέσος όρος 79,4 705 862 0,325

Από τον Πίνακα 2.4 προκύπτει η τάση του συντελεστή k1 να παίρνει μικρότερες τιμές, όσο

περισσότερο επεξεργασμένα είναι τα απόβλητα (μείωση BOD5 με βιολογική επεξεργασία). Στην

περίπτωση αραίωσης των αποβλήτων, χωρίς την ανάλογη βιολογική επεξεργασία, θα πρέπει να

χρησιμοποιούνται συγκριτικά μεγαλύτερες τιμές k1.

Β. Μόλυνση (Contamination)

55

Μια ειδική μορφή ρύπανσης είναι η μόλυνση, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία

παθογόνων μικροοργανισμών στο περιβάλλον ή δεικτών, που υποδηλώνουν την πιθανότητα

παρουσίας τέτοιων μικροοργανισμών (διάγραμμα 2.3). Η εμφάνισή της εξαρτάται κυρίως από την

υγιεινή κατάσταση και την καθαριότητα ανθρώπων και ζώων, καθώς και των χώρων διαβίωσής

τους. Συνήθως οι επιδημιολογικοί παράγοντες, που είναι δυνατό να εμφανιστούν στα απόβλητα,

αδρανοποιούνται ή καταστρέφονται, κατά τη βιολογική τους επεξεργασία και στη συνέχεια, την

απολύμανσή τους με χημικά κυρίως μέσα.

2.4 ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την παραγωγή και διάθεση των διαφόρων αποβλήτων στο

περιβάλλον, γίνεται με την κατάλληλη επεξεργασία τους, όπως αυτή καθορίζεται από τη σχετική

νομοθεσία. Κάθε μορφή επεξεργασίας όμως έχει ένα κόστος, μικρό ή μεγάλο, το οποίο επιβαρύνει

τελικά τη δραστηριότητα, που παράγει τα απόβλητα.

- Η ανάγκη επεξεργασίας και, κατά συνέπεια, το κόστος και οι επιπτώσεις από την παραγωγή

και διάθεση αποβλήτων στο περιβάλλον μπορούν να μειωθούν σημαντικά, αν ληφθούν

προληπτικά μέτρα, όπου αυτό είναι δυνατό ή οικονομικά εφικτό, περιορισμού του όγκου

παραγωγής και του ρυπαντικού φορτίου των αποβλήτων.

- Σημαντική μείωση παραγωγής ρύπων μπορεί, επίσης, να προέλθει από την εφαρμογή, κατά

την παραγωγική διαδικασία, τεχνολογιών και μεθόδων, οι οποίες χρησιμοποιούν ήπιες μορφές

ενέργειας, εξοικονομούν ενέργεια ή, τέλος, παράγουν φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα,

όπως ο περιορισμός της υπερβολικής χρήσης χημικών λιπασμάτων, τα συστατικά των

οποίων, ιδίως ενώσεις αζώτου και φωσφόρου, ρυπαίνουν επιφανειακά ή υπόγεια νερά, στα

οποία καταλήγουν μέσω του νερού της βροχής.

Κάθε προσπάθεια ή ενέργεια λοιπόν, που αποβλέπει στον περιορισμό της σπατάλης κατά την

επεξεργασία και παραγωγή υλικών ή προϊόντων, συμβάλλει σημαντικά στην προστασία του

περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους επεξεργασίας των αποβλήτων.

Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που προκύπτουν από την παραγωγή και διάθεση

αποβλήτων στο περιβάλλον, έχει διαμορφωθεί με την πάροδο του χρόνου η ανάλογη νομοθεσία

σε κάθε χώρα. Οι προδιαγραφές αυτές, με τη σειρά τους, προσδιορίζουν τον απαιτούμενο βαθμό

επεξεργασίας των αποβλήτων.

Η ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση (reuse ή recycling) αποβλήτων ή συστατικών τους αφορά

στην αξιοποίησή τους, μετά από κατάλληλη επεξεργασία ή χειρισμό. Συνιστά τον ορθολογικότερο

ίσως τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος των αποβλήτων σήμερα, αφού η γενίκευσή της θα

56

περιορίσει σημαντικά την υπερεκμετάλλευση και εξάντληση των φυσικών πόρων και θα απαλλάξει

το περιβάλλον από την υπερβολική συσσώρευση άχρηστων υλών. Παράλληλα, η ανακύκλωση

των αποβλήτων θα διατηρήσει ανεκτούς ρυθμούς ανάπτυξης, με ευνοϊκή επίδραση στην

απασχόληση και την παραγωγή.

Όμως, η πορεία προς την ανακύκλωση δεν είναι χωρίς εμπόδια. Πολλά προβλήματα ανακύπτουν

κατά την εφαρμογή της, εξαιτίας της έλλειψης εξασφαλισμένης αγοράς των προϊόντων της

ανακύκλωσης, της επικρατούσας νοοτροπίας και προκατάληψης (π.χ. άρνηση ή επιφυλακτικότητα

κατανάλωσης τροφίμων, τα οποία προέρχονται από καλλιέργειες, που αρδεύτηκαν και

λιπάνθηκαν με απόβλητα) και τέλος, εξαιτίας του κόστους ανάκτησης υλικών.

Εντούτοις, παρά τις δυσκολίες, έχουν γίνει ήδη σημαντικά βήματα από τις αναπτυγμένες χώρες,

ιδιαίτερα στο χώρο των υλικών συσκευασίας με την ανακύκλωση γυαλιού, μετάλλου και χαρτιού.

Σε πολλές χώρες, η κοινή γνώμη εξοικειώνεται σταδιακά με την ιδέα της ανακύκλωσης, καθώς

εφαρμόζεται η διαλογή στην πηγή και η τοποθέτηση των οικιακών απορριμμάτων σε ειδικούς

κάδους, πρακτική που διευκολύνει πολύ την ανακύκλωση.

Για να γίνει ευρύτερα αποδεκτή η ιδέα της ανακύκλωσης, πρέπει να προηγηθεί στροφή πολιτικής.

Οι πολίτες πρέπει να αποκτήσουν υψηλή περιβαλλοντική συνείδηση. Σ’ αυτό θα βοηθήσουν η

εκπαίδευση και οι εφαρμογές ανακύκλωσης στην πράξη. Το αποτέλεσμα, όπως προαναφέρθηκε,

θα είναι θετικό από πολλές πλευρές : ένα καλύτερο περιβάλλον για όλους μας, με παράλληλη

διατήρηση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και απασχόλησης.

Η παραγωγή γεωργικών αποβλήτων, αν και μικρότερης κλίμακας και περισσότερο τοπικού

χαρακτήρα, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται εξίσου αποτελεσματικά, στα πλαίσια της γενικότερης

προσπάθειας προστασίας του περιβάλλοντος. Για το σκοπό αυτό, η όσο το δυνατόν πλατύτερη

ενημέρωση του αγροτικού κόσμου θα συμβάλλει με τον καιρό στην απόκτηση της απαραίτητης

περιβαλλοντικής συνείδησης, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία κάθε εφαρμοζόμενου

μέτρου για την προστασία του περιβάλλοντος.

Για την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων οργανικής προέλευσης έχει επικρατήσει διεθνώς

σήμερα το σύστημα της βιολογικής επεξεργασίας με την ανάπτυξη φυσικών, αερόβιων κυρίως

πληθυσμών, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και αναερόβιων μικροοργανισμών. Τα συστήματα, που

χρησιμοποιούν αερόβιους μικροοργανισμούς για την επεξεργασία υγρών αστικών αποβλήτων

είναι γνωστά στην πράξη και ως συστήματα ‘βιολογικού καθαρισμού’.

Ο βιολογικός καθαρισμός (biological treatment) πρωτοεμφανίστηκε στα μεγάλα αστικο-

βιομηχανικά κέντρα της Αγγλίας, το 1915 περίπου, και σήμερα, η επεξεργασία των αποβλήτων

57

έχει πλέον γενικευτεί σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας,

με την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων και τεχνικών, που έχουν ως σκοπό την ασφαλή διάθεσή

τους στο περιβάλλον.

Για τα στερεά απόβλητα και απορρίμματα έχει καθιερωθεί η συγκέντρωσή τους σε χώρους

εναπόθεσης, τις χωματερές (landfills) για φυσική χώνευση των οργανικών τους συστατικών και, τα

τελευταία χρόνια, σε ειδικούς ελεγχόμενους Xώρους Yγειονομικής Tαφής Aπορριμμάτων, τους

ΧΥΤΑ. Η εκμετάλλευση του παραγόμενου βιοαερίου για παραγωγή θερμικής ή/και ηλεκτρικής

ενέργειας από την αναερόβια χώνευση των απορριμμάτων οργανικής προέλευσης στους ΧΥΤΑ,

παρουσιάζει σήμερα ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον.

Για τα στερεά απόβλητα γεωργικής προέλευσης, η φυσική αερόβια χώνευση σε σειράδια ή

σωρούς κομποστοποίησης (windrows ή compost piles) ή απλή χώνευση σε κοπροσωρούς

(manure piles) είναι οι διαδικασίες, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γεωργική

πρακτική σήμερα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5 Χρόνος αδρανοποίησης ζωικών ιών ανάλογα με τη θερμοκρασία [The Danish Veterinary Service, 1992]

Απόβλητα χοίρων Ιός 5 oC 20 oC 35 oC 40 oC 45 oC 50 oC 55 oC

Γρίππης χοίρων (Swine influenza)

9 εβδομ.

2 εβδομ.

24* ώρες

24* Ώρες

- 2,5

ώρες 1

ώρα Πάρβο του χοίρου

(Porcine Paevovirus)

-

40* εβδομ

21 εβδομ

9 εβδομ

19* εβδομ

5 ημέρες

8 ημέρες

Ψευδόλυσσας (Aujeszky’s

disease) 15

εβδομ 2

εβδομ 5

ώρες 2

ώρες 45

λεπτά 20

λεπτά 10

λεπτά

Αφθώδους πυρετού

(Foot-and-mouth disease)

14 εβδομ. 2 εβδομ.

24 ώρες

10 ώρες

5 ώρες

1 ώρα

1 ώρα

Κλασσικής πανώλης του

χοίρου (Classical swine

fever)

6* εβδομ. 2 εβδομ. 4

ώρες 3*

ώρες 3*

ώρες Στιγμιαία

Μεταδοτικής γαστρεντερίτιδας

του χοίρου (TGE in pigs)

8* εβδομ. 2 εβδομ. 24

ώρες 5*

ώρες 2,5

ώρες 1

ώρα 30

λεπτά

Απόβλητα βοοειδών

58

Της νόσου των βλεννογόνων (Bovine virus

diarrhoe)

3 βδομ.

3 μέρ.

3 ώρες

50 λεπτά

20 λεπτά

5 επτά

5 λεπτά

Λοιμώδους ρινοτραχηλίτιδας

(Inf. bovine rhinotracheitis)

4 εβδομ.

2 ημέρ.

24 ώρες

3 ώρες

1,5# ώρες

40 λεπτά

10 λεπτά

Αφθώδους πυρετού (Foot-and-mouth

disease)

- 5

εβδομ. 24* ώρες

-

-

- 60*

λεπτά

* Δεν επιτεύχθηκε χρονικά η πλήρης αδρανοποίηση του ιού. # Η δοκιμή έγινε σε μοσχάρια. Μετά από 2,5 ώρες παρόμοια δοκιμή σε μοσχάρια ήταν αρνητική.

Γενικά, ο έλεγχος και η διαχείριση των αποβλήτων αφορούν ουσιαστικά σε επεμβάσεις στην

παραγωγική διαδικασία (επανασχεδιασμός διεργασιών παραγωγής, οικονομία στη χρήση νερού

κλπ), με τις οποίες περιορίζεται, κατά το δυνατόν, η παραγωγή αποβλήτων, και στην κατάλληλη

επεξεργασία τους με φυσικές, χημικές και βιολογικές μεθόδους, ώστε να ελαχιστοποιούνται ή να

εξουδετερώνονται οι δυσμενείς επιπτώσεις, κατά τη διάθεσή τους στο φυσικό περιβάλλον.

Συγκριτικά με τα αστικο - βιομηχανικά, τα απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων, καθώς

και των γεωργικών βιομηχανιών, είναι μικρότερου όγκου και σε πολλές περιπτώσεις εποχιακού

χαρακτήρα, ώστε μπορούν να θεωρηθούν τοπικής ή περιφερειακής σημασίας.

Το δυναμικό ρύπανσης - μόλυνσης, των γεωργικών αποβλήτων, αν και αποτελεί μέρος μόνο του

όλου προβλήματος σε μια χώρα, σε συνδυασμό με τις αλλαγές στις μεθόδους γεωργικής

παραγωγής των τελευταίων χρόνων, δείχνουν ότι θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή στη

διαχείρισή τους και να εφαρμοστούν μέθοδοι επεξεργασίας τεχνικά εφικτές και οικονομικά

αποδεκτές για κάθε επί μέρους κατηγορία αποβλήτων.

Εξαιτίας της μικρής συγκριτικά οικονομικής επιφάνειας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, αλλά και

της ανεπαρκούς υλικοτεχνικής υποδομής, ιδιαίτερα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων, θα

πρέπει το όλο σύστημα χειρισμού και επεξεργασίας των αποβλήτων να είναι, κατά το δυνατόν,

απλό και λειτουργικό.

Σε αντίθετη περίπτωση, λόγω αδυναμίας συστηματικής παρακολούθησής του από τον παραγωγό,

υπάρχει κίνδυνος να υπολειτουργεί ή ακόμα και να διακόπτεται η λειτουργία του με αποτέλεσμα,

παρά τη σοβαρή οικονομική επιβάρυνση του παραγωγού, να μην προστατεύεται το περιβάλλον

στον απαιτούμενο βαθμό.

59

Αντίθετα, σε μια γεωργική βιομηχανία και πολύ περισσότερο σε μια εγκατάσταση επεξεργασίας

υγρών αστικών αποβλήτων, υπάρχει συνήθως η δυνατότητα απασχόλησης εξειδικευμένου

εργατοτεχνικού προσωπικού, της στάθμης, που απαιτείται για την εύρυθμη και αποδοτική

λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος επεξεργασίας. Στον λόγο αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί, ως

επί το πλείστον, η αποτυχία εφαρμογής στην πράξη τεχνικά άρτιων, αλλά λειτουργικά απαιτητικών

εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων σε πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες στη χώρα μας και

το εξωτερικό.

Αντιστάθμισμα της εγγενούς αυτής αδυναμίας των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων αποτελεί η

εξέταση της προοπτικής ίδρυσης και λειτουργίας τοπικών κεντρικών σταθμών (centralized local

treatment plants) για τη συγκέντρωση, επεξεργασία και εκμετάλλευση των αποβλήτων γειτονικών

μονάδων μιας αγροτικής περιοχής, ιδιαίτερα περιοχών με μεγάλη πυκνότητα τέτοιων μονάδων.

Αξιοσημείωτη επίσης εναλλακτική λύση αποτελεί η ανάθεση της τοπικής κεντρικής διαχείρισης των

αποβλήτων των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων μιας περιοχής σε συμβεβλημένους ειδικούς

επιστήμονες, οι οποίοι θα επιβλέπουν, συντονίζουν και καθοδηγούν ανάλογα τους παραγωγούς,

ώστε να επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και παράλληλα να απαλλάσσονται οι

τελευταίοι από μια δυσβάσταχτη έγνοια.

Η ίδρυση τοπικών κεντρικών σταθμών ή εναλλακτικά, η τοπική κεντρική διαχείριση των

αποβλήτων αποτελεί πάγια πρόταση του Εργαστηρίου Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α., τα

τελευταία χρόνια, για την άρση του αδιεξόδου, που παρατηρείται στην προσπάθεια ορθολογικής

αντιμετώπισης (οικονομικής και περιβαλλοντικής) των αποβλήτων πτηνο - κτηνοτροφικών

μονάδων, ελαιοτριβείων και τυροκομείων σε πολλές περιοχές της χώρας μας.

Η στροφή προς την εδαφική διάθεση (land disposal) των επεξεργασμένων υγρών και στερεών

αποβλήτων γεωργικής προέλευσης δικαιολογείται από την ιδιαίτερη ευαισθησία, που εκδηλώνεται

σήμερα για τη διάθεση υγρών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες, εξαιτίας της συνεχούς

μείωσης των αποθεμάτων καθαρού νερού και των πολύ υψηλών προδιαγραφών επεξεργασίας,

που επιβάλλονται από τη σχετική νομοθεσία πλέον σήμερα (2003 και μετά), σε σχέση με το

πρόσφατο παρελθόν.

Συμπερασματικά, τα γεωργικά απόβλητα και ακόμα λιγότερο τα πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα,

αν και δεν μπορούν να θεωρηθούν ως η μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης του περιβάλλοντος, εν

τούτοις, αποτελούν μια σημαντική αιτία προστριβών, τοπικού χαρακτήρα, με ευρύτερο κοινωνικό

αντίκτυπο. Εξαιτίας των οσμών, αλλά και της σημειακής παραγωγής τους, τα υγρά και στερεά

απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων, καθώς και των βιομηχανιών τροφίμων

γενικότερα, προκαλούν συνήθως τις περισσότερες αντιδράσεις.

60

Για το λόγο αυτό αντιμετωπίστηκαν, τόσο νομοθετικά, όσο και ιστορικά, κατά προτεραιότητα σε

κάθε συγκεκριμένη περιοχή. Αντίθετα, τα διάφορα χημικά γεωργικά σκευάσματα, λόγω του μη

σημειακού τους χαρακτήρα και της μη άμεσα ορατής επίπτωσής τους στο περιβάλλον,

αντιμετωπίστηκαν με κάποια χρονική υστέρηση, αρχικά σε διεθνή κλίμακα και μετά από

πρωτοβουλία διεθνών οργανισμών.

Δυστυχώς, αν και οι επιπτώσεις από τις ουσίες αυτές φαίνεται να είναι πιο σοβαρές από ότι της

προηγούμενης κατηγορίας αποβλήτων, η αντιμετώπισή τους πρακτικά είναι πολύ δυσκολότερη.

Αυτή βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στην επιλογή των λιγότερο επικίνδυνων για το περιβάλλον

ουσιών και στην εφαρμογή τους σε αυστηρά προκαθορισμένες δόσεις. Και τα δύο αυτά στοιχεία

συναρτώνται με το επίπεδο περιβαλλοντικής συνείδησης που χαρακτηρίζει, τόσο τις

παρασκευάστριες εταιρείες, όσο και τους παραγωγούς - χρήστες, που δυστυχώς μέχρι σήμερα,

για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό.

Σε αντίθεση με τα χημικά γεωργικά σκευάσματα, αλλά και τα απόβλητα των γεωργικών

βιομηχανιών, για τα οποία η εφαρμογή του βιολογικού καθαρισμού έχει συμβάλλει σημαντικά στη

βελτίωση της κατάστασης, τα απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων εξακολουθούν να

δημιουργούν έντονα προβλήματα μεταξύ αγροτών, κτηνοτρόφων και περιοίκων σε τοπικό

επίπεδο, εξαιτίας κύρια της ρύπανσης υδάτινων αποδεκτών και της έκλυσης δυσάρεστων οσμών.

Η εφαρμογή του κλασικού βιολογικού καθαρισμού στα πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα δεν

απέδωσε μέχρι σήμερα τα αναμενόμενα αποτελέσματα, συγκριτικά με το κόστος εγκατάστασης

και λειτουργίας του συστήματος. Από την άλλη μεριά, η δυνατότητα αξιοποίησης των αποβλήτων

ως υγρού λιπάσματος, μετά από κατάλληλη επεξεργασία και ακόμα, για παραγωγή ενέργειας με

τη μορφή βιοαερίου, δίνει αυτόματα και την κατεύθυνση προς την οποία θα έπρεπε να στραφούν

από παλιά - και ευτυχώς ήδη φαίνεται να στρέφονται εν πολλοίς σήμερα - οι προσπάθειες

αντιμετώπισης του προβλήματος αυτού.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του παραπάνω τρόπου αντιμετώπισης των αποβλήτων των πτηνο -

κτηνοτροφικών μονάδων είναι η επιτυγχανόμενη αναβάθμιση του περιβάλλοντος γύρω από τη

μονάδα, με εξουδετέρωση της δυσοσμίας σε μέγιστο βαθμό και την υποκατάσταση ρυπογόνων

χημικών λιπασμάτων.

Η ανακύκλωση και αξιοποίηση των πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων παρέχει επί πλέον και τη

μόνη ίσως σήμερα δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης γεωργών - περιοίκων και κτηνοτρόφων σε

μια αγροτική περιοχή. Η αρμονική αυτή συνύπαρξη διασφαλίζει τη μακρόχρονη και σταθερή

61

λειτουργία τέτοιων μονάδων στην πράξη, κάτι που σήμερα αμφισβητείται σε αρκετές περιοχές της

χώρας.

Από τα όσα προαναφέρθηκαν γίνεται φανερό, ότι με τα σημερινά δεδομένα, δεν είναι δυνατό να

γίνεται λόγος για εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής, χωρίς να παίρνονται υπόψη οι

επιπτώσεις της στο περιβάλλον. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να διερευνούμε, όχι το ύψος της

παραγωγής, που είναι τεχνικά δυνατό να επιτευχθεί, αλλά πόσα και τι είδους προϊόντα μας

επιτρέπουν οι περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής να παράγουμε, γεγονός που φυσικά οδηγεί

και στον καθορισμό των προτεραιοτήτων παραγωγής κατά περιοχή.

Είναι λοιπόν ανάγκη, σε κάθε περίπτωση, να επιδιώκεται η εξεύρεση της χρυσής τομής, μεταξύ

ύψους παραγωγής και ποιότητας περιβάλλοντος, ώστε να αποφεύγεται η μονομερής ανάπτυξη

του πρώτου παράγοντα σε βάρος του δεύτερου και η εκδήλωση ανισορροπιών και έντονων

προστριβών, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου μιας περιοχής, με άμεσο αντίκτυπο στην

οικονομική ζωή του τόπου.

Σ' αυτή την ισορροπημένη γεωργική ανάπτυξη με το περιβάλλον στοχεύει και η αγροτική πολιτική

της Ε.Ε., που αναφέρεται και ενισχύει την αειφορική ανάπτυξη (sustainable development) και όχι

απλά την ανάπτυξη (development), όπως γινόταν στο παρελθόν. Με τον όρο αειφορική ανάπτυξη

νοείται η ανάπτυξη που μπορεί να αυτοσυντηρείται, χωρίς να υπάρχει ανάγκη υπερβολικών

εισροών και εκροών υλών και υλικών, π.χ. λιπασμάτων, καυσίμων, περίσσειας αποβλήτων κλπ.

Στις παραπάνω δραστηριότητες εντάσσεται και η πτηνο - κτηνοτροφική παραγωγή, που τις

τελευταίες δεκαετίες έχει αποκτήσει έντονα επιχειρηματική μορφή και στη χώρα μας, στη

προσπάθειά της να γίνει ανταγωνιστική με την εκτροφή μεγάλου αριθμού ζώων σε μικρούς,

ελεγχόμενου συνήθως τεχνητού περιβάλλοντος, χώρους. Αποτέλεσμα της συγκέντρωσης αυτής

είναι η παραγωγή και συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων αποβλήτων, οργανικής προέλευσης,

γύρω από τις μονάδες και η επιτακτική ανάγκη ορθολογικού χειρισμού και διάθεσής τους.

Τα προβλήματα, που δημιουργούνται στο περιβάλλον από τη διάθεση πτηνο - κτηνοτροφικών

αποβλήτων (κοπριάς, ούρων, νερού πλυσίματος χώρων, υπολειμμάτων ζωοτροφών, νερών

βροχής σε ακάλυπτους χώρους διακίνησης ζώων), οφείλονται στην προκαλούμενη ρύπανση και

μόλυνση, καθώς και στην ενόχληση από τα εκλυόμενα οσμοαέρια.

Στο διάγραμμα 2.11 φαίνεται σχηματικά η διαδικασία της συσσώρευσης αποβλήτων σε πτηνο -

κτηνοτροφικές μονάδες.

Ηλιακή ενέργεια

Ανόργανες ύλες (οργανική ύλη)

Ζωοτροφές Μεταφορά

Ζώα

Φυτά (παραγωγοί)

62

Διάγραμμα 2.11 Παραγωγή και συσσώρευση αποβλήτων από πτηνο - κτηνοτροφικές δραστηριότητες.

Αντίθετα, περιποιημένοι υπαίθριοι χώροι, κατάλληλα διευθετημένοι και δενδροφυτευμένοι, καθώς

επίσης κατάλληλες εγκαταστάσεις με σωστή λειτουργία, προδιαθέτουν ευνοϊκά και αμβλύνουν

κάθε κακή διάθεση ή προκατάληψη για τις πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες.

2.5 ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ - ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ

[κείμενο από Γαρυφαλλιά Τζίχα]

Ως απολύμανση (disinfection) χαρακτηρίζεται η εκλεκτική ελάττωση ή μείωση σε ανεκτά επίπεδα

των παθογόνων μικροοργανισμών, που μεταφέρονται στον άνθρωπο με το νερό και προκαλούν

πολλές ασθένειες (waterborne diseases), ώστε να προστατευτεί η δημόσια υγεία. Είναι ουσιώδες

να διευκρινιστεί η διαφορά μεταξύ της απολύμανσης (disinfection) και της αποστείρωσης

(sterilization), η οποία σημαίνει πλήρη καταστροφή όλων των μικροοργανισμών.

Όλες οι τεχνολογίες επεξεργασίας (διεργασίες καθαρισμού) των αποθεμάτων πόσιμου νερού,

αλλά και οι μέθοδοι επεξεργασίας των αποβλήτων, όπως η κροκίδωση, η καθίζηση, το

φιλτράρισμα και η βιολογική επεξεργασία μειώνουν σημαντικά τη συγκέντρωση των παθογόνων

μικροοργανισμών. Εξαιτίας όμως του πολύ μικρού μεγέθους τους, οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι

δύσκολο να απομακρυνθούν πλήρως από το νερό μόνο με φυσικοχημικές μεθόδους. Για το λόγο

αυτό χρειάζεται η απολύμανσή του.

Κατά συνέπεια, η εφαρμογή απολύμανσης είναι υποχρεωτική κατά την επεξεργασία του πόσιμου

νερού και έχει ως στόχο την παραγωγή νερού με επιθυμητά μικροβιολογικά χαρακτηριστικά,

63

καθώς επίσης και στα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα, πριν αυτά διατεθούν σε υδάτινους

αποδέκτες.

Στην περίπτωση των υγρών αστικών και γεωργικών βιομηχανικών αποβλήτων, σκοπός της

απολύμανσης είναι η μείωση του αριθμού αντιπροσωπευτικών ομάδων παθογόνων

μικροοργανισμών, έτσι ώστε η διάθεση των επεξεργασμένων εκροών σε υδάτινους αποδέκτες, να

μην θέτει σε κίνδυνο, πρωτίστως, την προκαθορισμένη χρήση τους (αναψυχή - κολύμβηση

(Οδηγία 76/160/ΕΕ)) και δευτερευόντως, την αναπαραγωγή των ψαριών και γενικότερα της

υδρόβιας ζωής (εκτροφή μαλακίων ή οστρακόδερμων, βλ. Οδηγία 79/923/ΕΕ).

Η απολύμανση κρίνεται επίσης απαραίτητη, όταν οι επεξεργασμένες εκροές διατίθενται σε

υδάτινους αποδέκτες, που χρησιμοποιούνται για άντληση πόσιμου νερού (Οδηγία 75/440/ΕΕ).

2.5.1 Μέσα και τρόποι απολύμανσης

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για απολύμανση είναι χημικά, φυσικά, μηχανικά και ραδιολογικά:

Α. Χημικά μέσα

Διάφορες χημικές ουσίες έχουν χρησιμοποιηθεί ως απολυμαντικά, όπως η φαινόλη και οι ενώσεις

της, οι αλκοόλες, το ιώδιο, το χλώριο και οι ενώσεις του, το βρώμιο, το όζον, τα βαρέα μέταλλα και

συγγενείς ενώσεις, διάφορες χρωστικές, τα σαπούνια και τα συνθετικά απορρυπαντικά, το

υπεροξείδιο του υδρογόνου, ο άργυρος, το υπερμαγγανικό κάλιο, και τέλος τα διάφορα αλκάλεα

και οξέα.

Τα πιο συνηθισμένα απολυμαντικά είναι τα χημικά οξειδωτικά, από τα οποία, το χλώριο έχει βρει

στην πράξη, σε παγκόσμιο επίπεδο, τη μεγαλύτερη εφαρμογή.

Το βρώμιο και το ιώδιο έχουν χρησιμοποιηθεί περιστασιακά, αλλά μόνο για την απολύμανση του

νερού σε πισίνες. Το όζον είναι ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό απολυμαντικό και, παρά το

γεγονός ότι δεν εμφανίζει υπολειμματική δράση, η χρήση του είναι περιορισμένη, λόγω κόστους.

Πολύ όξινα (pH<3) ή πολύ αλκαλικά (pH>11) υδατικά διαλύματα μπορούν επίσης να

χρησιμοποιηθούν για την καταστροφή παθογόνων μικροοργανισμών.

Β. Φυσικά μέσα

Φυσικά μέσα απολύμανσης είναι η θερμότητα και η ηλιακή ακτινοβολία. Η θέρμανση του νερού

μέχρι το σημείο βρασμού καταστρέφει τα περισσότερα μη σπορογόνα βακτήρια. Η θερμότητα

64

εφαρμόζεται συνήθως σε βιομηχανίες ποτών και γαλακτοβιομηχανίες, αλλά δεν προσφέρεται για

απολύμανση των μεγάλων συνήθως ποσοτήτων υγρών αστικών αποβλήτων, εξαιτίας του υψηλού

κόστους.

Η ηλιακή ακτινοβολία, ιδιαίτερα η υπεριώδης, έχει χρησιμοποιηθεί επιτυχώς για την απολύμανση

μικρών ποσοτήτων νερού. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου εξαρτάται από την διεισδυτική

ικανότητα της ακτινοβολίας στο νερό, η οποία μειώνεται παρουσία αιωρούμενων στερεών.

Γ. Μηχανικά μέσα

Μικροοργανισμοί μπορούν επίσης να απομακρυνθούν από το νερό ή τα απόβλητα, κατά

ορισμένο ποσοστό και με μηχανικά μέσα, συμπαρασυρόμενα από τα αιωρούμενα κυρίως

συστατικά, που απομακρύνονται κατά τις διάφορες επεξεργασίες, όπως π.χ. με το κοσκίνισμα,

την καθίζηση, τη βιολογική επεξεργασία (τύπου ενεργού ιλύος) κ.λ.π.

Δ. Ραδιολογικά μέσα

Η ραδιενέργεια, που εκπέμπεται με μορφή σωματιδίων (α-ακτινοβολία από πυρήνες ηλίου και β-

ακτινοβολία από ηλεκτρόνια) ή ως ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (γ-ακτινοβολία) παρουσιάζει,

ανάλογα με την ένταση και το χρόνο έκθεσης, μικροβιοκτόνες ιδιότητες.

Ιδιαίτερα η γ-ακτινοβολία που εκπέμπεται από ραδιοϊσότοπα (π.χ. κοβάλτιο 60), εξαιτίας της

μεγάλης διεισδυτικής ικανότητάς της, έχει χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για την απολύμανση, αλλά

ακόμα και την αποστείρωση νερού και υγρών αποβλήτων.

2.5.2 Μηχανισμοί δράσης των μέσων απολύμανσης

Οι μηχανισμοί που έχουν προταθεί για να ερμηνεύσουν τον τρόπο δράσης των μέσων

απολύμανσης είναι οι εξής:

- Φθορά ή καταστροφή του κυτταρικού τοιχώματος, η οποία οδηγεί στο θάνατο του κυττάρου.

- Μεταβολή της εκλεκτικής διαπερατότητας της κυτταροπλασματικής μεμβράνης, με αποτέλεσμα τη

διαφυγή ζωτικών θρεπτικών συστατικών, όπως είναι το άζωτο και ο φωσφόρος.

- Μεταβολή της κολλοειδούς φύσης του πρωτοπλάσματος.

- Παρεμπόδιση της ενζυμικής δραστηριότητας και της ικανότητας του κυττάρου να συνθέσει νέο

υλικό.

2.5.3 Παράγοντες που επηρεάζουν τη δράση των μέσων απολύμανσης

65

Οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την απολύμανση με τα μέσα που

περιγράφτηκαν είναι οι εξής:

- Ο χρόνος επαφής

- Το είδος και η συγκέντρωση των χημικών μέσων απολύμανσης

- Η ένταση και η φύση των φυσικών μέσων απολύμανσης

- Η θερμοκρασία

- Ο αριθμός και το είδος των μικροοργανισμών

3. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Τα επιφανειακά και υπόγεια νερά είναι τελικά οι αποδέκτες του μεγαλύτερου ποσοστού

ρυπαντικών υλών, που παράγονται καθημερινά από τις κάθε είδους ανθρώπινες δραστηριότητες.

Οι υδάτινοι αποδέκτες, εκτός από την άμεση διάθεση αποβλήτων σε αυτούς, γίνονται έμμεσα

δέκτες και ενός σημαντικού μέρους - ανάλογα με την περίπτωση - των ρυπαντών, που αιωρούνται

στην ατμόσφαιρα (αιωρούμενα σωματίδια) ή διατίθενται στο έδαφος (απορρίμματα, υγρά

απόβλητα κλπ), και οι οποίοι παρασύρονται από τη βροχή ή διηθούνται μέχρι τον υπόγειο υδατικό

ορίζοντα.

Είναι φυσικό λοιπόν, οι περισσότερες προσπάθειες να στρέφονται, όχι μόνο σήμερα, αλλά και

παλιότερα, προς την κατεύθυνση της διατήρησης των νερών καθαρών και γενικότερα της

προστασίας των φυσικών υδάτινων οικοσυστημάτων.

66

Ο ορισμός της ρύπανσης των νερών καθορίζεται ανάλογα με τη χρήση των τελευταίων. Άλλος

είναι ο ορισμός για εκείνους που χρησιμοποιούν το νερό για αναψυχή και οι οποίοι επιθυμούν να

είναι πολύ καθαρό, χωρίς δυσάρεστες οσμές και γενικά αισθητικά ευχάριστο και άλλος για τους

ψαράδες, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την ύπαρξη επαρκούς ποσότητας και ποικιλίας ψαριών.

Κατ' επέκταση, διαφορετικά αντιλαμβάνεται τη ρύπανση ένας αγρότης από έναν οικολόγο.

Ένας γενικός ορισμός της ρύπανσης των νερών μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ο εξής :"Ρύπανση

νερών είναι η παρουσία ουσιών, σε τέτοιες συγκεντρώσεις, που να παραβλάπτουν τη χρησιμότητά

τους ή να χειροτερεύουν τις οργανοληπτικές τους ιδιότητες".

Με την εμφάνιση των προβλημάτων ρύπανσης των νερών, που ιστορικά συνδέεται με τη

βιομηχανική επανάσταση και την επακόλουθη εξάπλωση των βιομηχανιών και των πόλεων κοντά

σε ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, άρχισαν και οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις της ρύπανσης στην

υγεία και γενικά στη διαβίωση των πληθυσμών των περιοχών αυτών.

Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής ήταν η βαθμιαία λήψη νομοθετικών μέτρων για την αντιμετώπιση

των προβλημάτων ρύπανσης και την προστασία της ποιότητας των νερών, τα οποία συνεχώς

γίνονται πιο αυστηρά, όσο τα προβλήματα γίνονται εντονότερα και η κοινωνία απαιτητικότερη.

Χαρακτηριστικό της εξέλιξης αυτής της νομοθεσίας είναι το γεγονός, ότι αρχικά οι μη σημειακές

πηγές ρύπανσης θεωρούνταν ως φυσική ρύπανση και δεν καλύπτονταν νομοθετικά, σε

αντιδιαστολή με τις σημειακές πηγές. Σήμερα, η νομοθεσία συμπεριλαμβάνει με την ευρεία έννοια

και τις μη σημειακές πηγές, λόγω της αυξημένης χρήσης χημικών σκευασμάτων στη γεωργική

παραγωγή, τα οποία μέσω της βροχής καταλήγουν, σε μεγάλο βαθμό, σε υδάτινους αποδέκτες.

Νομοθεσία για την προστασία των νερών υπάρχει σήμερα σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες και,

ανάλογα με τη χρήση και την επάρκειά τους σε κάθε περιοχή καθορίζονται περισσότερο ή

λιγότερο αυστηρές προδιαγραφές καθαρότητας των νερών, που με τη σειρά τους, προσδιορίζουν

τον απαιτούμενο βαθμό επεξεργασίας των αποβλήτων, που καταλήγουν σε αυτά.

Η ανάγκη για τη δημιουργία νομοθεσίας προστασίας των νερών, προέκυψε από την ανάγκη

εξάλειψης των φαινομένων ρύπανσης των ποταμών, όπως ο Τάμεσης, στο Λονδίνο, ο Σηκουάνας

στο Παρίσι και άλλοι μεγάλοι ποταμοί των ανεπτυγμένων χωρών, των αρχών του 20ου αιώνα, από

την αλόγιστη διάθεση υγρών αστικών αποβλήτων.

H προσπάθεια ξεκίνησε - μετά τη διαπίστωση του τρόπου και του είδους της ρύπανσης των

νερών - με την ανάπτυξη και την τυποποίηση των μεθόδων ποσοτικού και ποιοτικού

67

προσδιορισμού του βαθμού ρύπανσης των νερών. Έτσι προέκυψε ο καθορισμός των κριτηρίων

και των standards ποιότητας των νερών.

Ο προσδιορισμός αφορά στις αναλυτικές μεθόδους, που θα πρέπει να χρησιμοποιούνται, καθώς

επίσης στις διαδικασίες και χειρισμούς για την ανίχνευση και μέτρηση των ρυπαντικών υλών και

των χαρακτηριστικών του νερού.

Τα κριτήρια αναφέρονται σε επιστημονικές μετρήσεις, πάνω στις οποίες μπορεί να βασιστεί μια

απόφαση ή κρίση και αφορούν στα όρια αντοχής ή ανοχής των έμβιων όντων στις διάφορες

ρυπαντικές ύλες.

Τα standards (σταθερότυπα) είναι ένας σαφής νόμος, κανόνας ή καθορισμένη μέτρηση,

αμετάβλητος, σταθερός και υποχρεωτικός, που καθιερώνεται από κάποια επίσημη αρχή, π.χ.

μπορεί να καθορίζει τη μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση ενός ρυπαντή (βάσει κριτηρίων) και τον

τρόπο προσδιορισμού και μέτρησής του.

Τα standards καθορίζουν τα όρια αποδεκτής ποιότητας του νερού ενός συγκεκριμένου αποδέκτη

ή μιας ευρύτερης περιοχής, βασισμένα, εκτός από ποσοτικά - ποιοτικά και σε πολιτικά, οικονομικά

και κοινωνικά κριτήρια. Π.χ. η θολότητα μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα βλαβερή για τους υδρόβιους

οργανισμούς, εν τούτοις, για λόγους αισθητικούς, η απουσία της μπορεί να περιλαμβάνεται στα

standards ποιότητας.

Η διαπίστωση της ρύπανσης των νερών μπορεί να γίνει με τέσσερις τρόπους :

- Άμεση χημική ανάλυση του νερού.

- Βιοδοκιμή (bioassay), όπου επιλεγμένοι οργανισμοί τοποθετούνται στα δείγματα του νερού και

συγκρίνεται η αντίδρασή τους σχετικά με προκαθορισμένους μάρτυρες.

- Βιολογικοί δείκτες : με παρατήρηση της εμφάνισης καθορισμένων φυτικών και ζωικών ειδών,

που η πείρα έδειξε ότι είναι χαρακτηριστικά για μια συγκεκριμένη μορφή και επίπεδο

ρύπανσης. Για παράδειγμα, απουσία ευαίσθητων στη ρύπανση οργανισμών είναι ένδειξη

ασυνήθιστων συνθηκών στο νερό. Η παρουσία κάποιου ρυπαντή στα νερά εξαφανίζει τους

ευαίσθητους οργανισμούς και επιτρέπει την απρόσκοπτη ανάπτυξη ανθεκτικών οργανισμών.

Η σύγχρονη μεταβολή του αριθμού των ειδών και του πληθυσμού των ατόμων κάθε είδους

καθορίζει και το βιολογικό δείκτη ρύπανσης των νερών.

- Άμεση μέτρηση της ποσότητας του διαλυμένου οξυγόνου, που χρειάζονται οι μικροοργανισμοί

για την βιοαποικοδόμηση της οργανικής ύλης μέσα στο νερό.

68

H νομοθεσία για την προστασία των νερών από τη διάθεση υγρών αποβλήτων στη χώρα μας

ξεκινά ιστορικά με την Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/65 του 1965, που αναφέρεται στις

δυνατότητες τελικής διάθεσης των υγρών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες, με βάση τα

χαρακτηριστικά και τη χρήση των νερών.

Για τους υδάτινους αποδέκτες, η Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/65 προβλέπει ως μέτρο ελέγχου

της οργανικής ρύπανσης, την περιεκτικότητα των νερών τους σε διαλυμένο οξυγόνο, η οποία θα

πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5 mg/L νερού, ανάλογα με τη χρήση του, όπως φαίνεται στον

Πίνακα 3.1.

Ο καθορισμός ανώτατων επιτρεπτών ορίων ρύπανσης των υδάτινων αποδεκτών, ανάλογα με την

προβλεπόμενη χρήση τους, μπορεί να θεωρηθεί ως η ορθολογικότερη αντιμετώπιση του

προβλήματος. Και τούτο, γιατί παρέχεται η δυνατότητα αξιοποίησης της ικανότητας αυτοκαθαρισμού των νερών και η επιβολή δίκαιης, αναλογικά, επεξεργασίας των αποβλήτων,

ανάλογα με την πηγή προέλευσης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 Προδιαγραφές ποιότητας υδάτινων αποδεκτών με βάση την υγειονομική

διάταξη Ε1β/221/65.

.......... Άρθρο 4.

ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΑΝΑΛΟΓΩΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΕΩΣ ΑΥΤΩΝ

1. Γλυκέα Επιφανειακά Ύδατα. 1.1 Ύδατα δι' Υδρευσιν και Πάσαν Ετέραν Χρήσην. 1.1.1. Άνευ Ετέρας Επεξεργασίας Πλην Απολυμάνσεως. Τα ως άνω ύδατα θα πληρούν άπαντας τους όρους τους καθοριζόμενους δια το πόσιμον ύδωρ, πλην των περιεχομένων κολοβακτηριδιοειδών, τα οποία δεν θα υπερβαίνουν κατά μέσον όρο τα 50 ml ανά 100 ml ύδατος, καθ' οιονδήποτε μήνα. 1.1.2. Κατόπιν Επεξεργασίας Ισοδυνάμου προς Κροκκίδωσιν μετά Καθιζήσεως, Διυλίσεως και

Απολυμάνσεως.

α) Άνευ ευκρινώς ορατών επιπλεόντων ή καθιζανόντων στερεών ή εναποθέσεων ιλύος, προερχομένων εκ λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων.

β) Άνευ λυμάτων μη υποστάντων αποτελεσματικήν απολύμανσην. γ) Οσμή μικροτέρα του οριακού αριθμού 8 (threshold number).

69

δ) Φαινολικαί ενώσεις ολιγώτεραι των 0,005 mg/l (ως φαινόλη). ε) pH από 6,5 έως 8,5. στ) Διαλελυμένον οξυγόνον τουλάχιστον 5,0 mg/l. ζ) Άνευ τοξικών ή επιβλαβών εν γένει, ελαιωδών, κεχρωσμένων, θερμών ή άλλων

αποβλήτων, δυναμένων μεμονωμένως ή εν συνδυασμώ να καταστήσουν τα εν λόγω ύδατα ακατάλληλα δια τας προβλεπομένας χρήσεις.

η) Μετά την εν επικεφαλίδι καθοριζομένην επεξεργασίαν τα εν λόγω ύδατα θα ικανοποιούν άπαντας τους απαιτούμενους όρους δια το πόσιμον ύδωρ.

1.2. Ύδατα δια Κολύμβησιν και Πάσαν Ετέραν Χρήσιν, πλην Υδρεύσεως.

α) Άνευ επιπλεόντων ή καθιζανόντων στερεών, ελαίων ή εναποθέσεων ιλύος, προερχομένων εκ λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων.

β) Άνευ λυμάτων μη υποστάντων αποτελεσματικήν απολύμανσιν. γ) pH από 6,5 έως 8,5. δ) Διαλελυμένον οξυγόνον τουλάχιστον 5,0 mg/l. ε) Άνευ τοξικών ή επιβλαβών εν γένει, ελαιωδών, κεχρωσμένων, θερμών ή άλλων

αποβλήτων, δυναμένων μεμονωμένως ή εν συνδυασμώ να καταστήσουν τα εν λόγω ύδατα ακατάλληλα δια τας προβλεπομένας χρήσεις.

στ) Αναλόγως του περιεχομένου αριθμού των κολοβακτηριδίων, τα ύδατα χαρακτηρίζονται ως κάτωθι :

Κατηγορία Υδάτων Κολυμβήσεως Μέσος όρος περιεχομένων κολοβακ/δίων ανά 100 ml κατά την περίοδο κολυμβήσεως

Α. Κατάλληλα 0 - 50 Β. Παραδεκτά μετ’ επιφυλάξεως 51 - 500 Γ. Ύποπτα μη συνιστώμενα 501 - 1000 Δ. Ακατάλληλα Άνω των 1000

Πίνακας 3.1 (συνέχεια) : Εις τας Β και Γ, αι υγειονομικαί υπηρεσίαι δύνανται να επιτρέψουν την κολύμβησιν μετά στάθμισιν των διαπιστώσεων των υγειονομικών αναγνωρίσεων και των επιδημιολογικών δεδομένων της περιοχής. 1.3. Ύδατα δι' Αλιείαν και Πάσαν Ετέραν Χρήσιν, πλην Υδρεύσεως και Κολυμβήσεως. α) Άνευ ευκρινώς ορατών επιπλεόντων ή καθιζανόντων στερεών ή εναποθέσεων ιλύος,

προερχομένων εκ λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων. β) pH από 6,5 - 8,5. γ) Διαλελυμένον οξυγόνο τουλάχιστον 5,0 mg/l. δ) Άνευ τοξικών ή επιβλαβών εν γένει, ελαιωδών, κεχρωσμένων, θερμών ή άλλων αποβλήτων,

δυναμένων μεμονωμένως ή εν συνδυασμώ, να καταστήσουν τα εν λόγω ύδατα ακατάλληλα δια τας προβλεπομένας χρήσεις.

1.4. Ύδατα δι' Άρδευσιν, Ψύξιν Μηχανών και Πάσαν Ετέραν Χρήσιν, πλην Υδρεύσεως,

Κολυμβήσεως και Αλιείας.

α) Άνευ ευκρινώς ορατών επιπλεόντων ή καθιζανόντων στερεών ή εναποθέσεως ιλύος, προερχομένων εκ λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων.

70

β) pH από 6,5 έως 9,5. γ) Διαλελυμένον οξυγόνον τουλάχιστον 3,0 mg/l. δ) Άνευ τοξικών ή επιβλαβών εν γένει, ελαιωδών, κεχρωσμένων, θερμών ή άλλων αποβλήτων,

δυναμένων μεμονομένως ή εν συνδυασμώ, να καταστήσουν τα εν λόγω ύδατα ακατάλληλα δια τας προβλεπομένας χρήσεις ή την επιβίωσιν των ιχθύων.

1.5. Ύδατα δια Πάσαν Χρήσιν, πλην Υδρεύσεως, Κολυμβήσεως, Αλιείας, Αρδεύσεως και Ψύξεως

Μηχανών.

α) Επιπλέοντα ή καθιζάνοντα στερεά, έλαια, εναποθέσεις ιλύος ή έτεραι ουσίαι προερχόμεναι εκ λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων εις ποσότητας μη δυναμένας να προκαλέσουν απαραδέκτους αντιαισθητικάς καταστάσεις δυσοσμίας, ρυπάνσεως ή ετέρας οχλήσεως ή ζημίας.

β) pH ανώτερον του 5,0.

γ) Επαρκές διαλελυμένον οξυγόνον, ώστε να μην προκαλούνται σηπτικαί καταστάσεις, εκτός εάν έτερα αποτελεσματικά μέτρα λαμβάνωνται προς πρόληψιν των δυσοσμιών.

Στην προστασία των νερών απέβλεπε, εκτός από την ως άνω υγειονομική διάταξη Ε1β/221/65 και

η υπουργική απόφαση (46399/13521/86) συμμόρφωσης με τις οδηγίες του Συμβουλίου των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων : 74/440/ΕΟΚ, 76/160/ΕΟΚ, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/ΕΟΚ και 79/869/ΕΟΚ,

για την απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που προορίζονται για : πόσιμο,

κολύμβηση, διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά και άλλα, οι οποίες αντανακλούν αντίστοιχες

νομοθεσίες κι εμπειρίες άλλων χωρών.

Η αδυναμία όμως συστηματικού ελέγχου της ποιότητας των υδάτινων αποδεκτών και του

ακριβοδίκαιου καθορισμού της απαιτούμενης επεξεργασίας στην πηγή παραγωγής των

αποβλήτων, σε συνδυασμό με την ανάγκη αντιμετώπισης και των ανόργανων ρυπαντών - που η

Ε1β/221/65 δεν προβλέπει - οδήγησε στη λήψη συμπληρωματικών νομοθετικών μέτρων. Για

παράδειγμα αναφέρονται οι αποφάσεις των νομαρχών Ανατολικής Αττικής, Βοιωτίας, Εύβοιας και

Φθιώτιδας (ΦΕΚ Β’/1136/27-12-79), που καθορίζουν standards ποιότητας για τα απόβλητα και όχι

για τους αποδέκτες, που με τις ως άνω αποφάσεις ορίζονται ο Βόρειος και Νότιος Ευβοϊκός

κόλπος, ο Μαλιακός και ο κόλπος των Πεταλιών, αντίστοιχα.

Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες αποφάσεις, για κάθε μορφή, είδος και προέλευση αποβλήτων

θα πρέπει να πληρούνται ορισμένες - αρκετά αυστηρές - προδιαγραφές ποιότητας, τόσο για τα

οργανικά, όσο και για τα ανόργανα συστατικά τους, πριν διατεθούν στους υδάτινους αποδέκτες,

όπως για παράδειγμα η απαίτηση για 40 mg/L BOD5 ή 150 mg/L COD αποβλήτων, όπως φαίνεται

στον Πίνακα 3.2.

Με τον τρόπο αυτό η αντιμετώπιση του προβλήματος των αποβλήτων, αν και διευκολύνει τον

έλεγχο, εν τούτοις, δημιουργεί θέματα άνισης μεταχείρισης, όσον αφορά στις απαιτήσεις

επεξεργασίας μεταξύ πτηνο - κτηνοτροφικών και αστικο - βιομηχανικών αποβλήτων, που

71

καταλήγουν τελικά, σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση των οικονομικά ασθενέστερων και

γενικά μεμονωμένων πτηνο - κτηνοτροφικών επιχειρήσεων.

Η προσπάθεια εφαρμογής των παραπάνω γενικών νομαρχιακών αποφάσεων στις πτηνο -

κτηνοτροφικές μονάδες στο διάστημα 1980 - 1985, δημιούργησε ανυπέρβλητα προβλήματα στην

πράξη, λόγω της ιδιομορφίας, που παρουσιάζουν στη λειτουργία τους και την παραγωγή

αποβλήτων οι μονάδες αυτές.

Αποτέλεσμα των προβλημάτων αυτών, σε συνδυασμό και με την παρατηρηθείσα, εν τω μεταξύ,

βαθμιαία οικολογική αφύπνιση των κατοίκων των αγροτικών περιοχών (ενόχληση από οσμές και

γενικότερα απαίτηση για καθαρότερο περιβάλλον), οδήγησαν στην κατάρτιση νέου, αποκλειστικά

και μόνο για τις πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες, νομοθετικού πλαισίου, με την έκδοση της

υγειονομικής διάταξης Α1β/8181/86.

Η διάταξη αυτή μεταξύ των άλλων, καθορίζει για πρώτη φορά standards ποιότητας των υγρών

αποβλήτων, που προορίζονται για εδαφική διάθεση (λίπανση καλλιεργειών ή εδαφικό - φυτικό

φίλτρο ανάπτυξης αυτοφυών). Τα standards αυτά, μετά από υπόδειξη του Εργαστηρίου

Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α., καθορίστηκαν τελικά στα 1.200 mg/L BOD5, 4.500 mg/L COD

και 0,45% Ο.Σ., όπως φαίνεται στον Πίνακα 3.2. Για τη διάθεση των τελικών υγρών σε υδάτινους

αποδέκτες παραπέμπει στην ισχύουσα νομοθεσία Ε1β/221/65, που προαναφέρθηκε.

H ως άνω υγειονομική διάταξη αντικαταστάθηκε αργότερα από την ισχύουσα σήμερα

Υ1β/2000/95, χωρίς μεταβολές ως προς τα προαναφερθέντα απαιτούμενα standards. Αντίθετα,

με τη νέα διάταξη, βελτιώνονται οι όροι αποστάσεων των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων από

νοσοκομεία και άλλα ευαγή ιδρύματα, σε σχέση με εκείνους, που ίσχυαν πριν από την έκδοσή

της.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 Προδιαγραφές ποιότητας λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων για διάθεσή τους σε θαλάσσιους κόλπους με βάση τη διανομαρχιακή απόφαση ΦΕΚ Β’Ι /1136/27-12-79.

pH 6,0 - 9,0 Θερμοκρασία 35o C

Χρώμα Να μην είναι ορατό σε διάλυση 1 : 20 και σε στιβάδα πάχους 10 cm

Επιπλέοντα υλικά μεγαλύτερα από 1 cm Απουσία - Μηδέν Καθιζάνοντα ml/l (μετρούμενα σε κώνο IMHOFF μετά από 2h) Διαχωριζόμενα ml/l

0,5 0,5

Αιωρούμενα στερεά ολικά, mg/l 40,0 Ολικά διαλελυμένα στερεά, mg/l 1.500,0 BOD5, mg/l 40,0

72

COD, mg/l 150,0 Απορρυπαντικά (βιοδιασπάσιμα κατά 80%), mg/l 5,0 Λίπη - Έλαια (Ζωϊκά - Φυτικά), mg/l 20,0 Ορυκτά έλαια - Υδρογονάνθρακες, mg/l 15,0 Σύνολον τοξικών μετάλλων, mg/l 3,0 Αργίλλιο, mg/l 5,0 Αρσενικό, mg/l 0,5 Βάριο, mg/l 20,0 Βόριο, mg/l 2,0 Κάδμιο, mg/l 0,1 Χρώμιο 3, mg/l 2,0 Χρώμιο 6, mg/l 0,2 Σίδηρος, mg/l 2,0 Μαγγάνιο, mg/l 2,0 Υδράργυρος, mg/l 0,005 Νικέλιο, mg/l 2,0 Μόλυβδος, mg/l 0,1 Χαλκός, mg/l 1,5 Σελήνιο, mg/l 0,1 Κασσίτερος, mg/l 10,0 Ψευδάργυρος, mg/l 7,0 Κυανούχα, mg/l 0,5 Χλώριο ελεύθερο, mg/l 0,7 Θειώδη, mg/l 1,0 Θειούχα, mg/l 2,0 Φθοριούχα, mg/l 6,0 Φωσφόρος, mg/l 10,0 Ολική αμμωνία, mg/l 15,0 Άζωτο σαν Ν σε (ΝΟ2), mg/l 0,6 Άζωτο σαν Ν σε (ΝΟ3), mg/l 20,0 Φαινόλες ολικές, mg/l 0,5 Αλδεϋδες, mg/l 1,0 Αρωματικοί διαλύτες, mg/l 0,2 Αζωτούχοι διαλύτες, mg/l 1,0 Χλωριούχοι διαλύτες, mg/l 1,0

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3. Όροι διάθεσης υγρών αποβλήτων και στερεής κοπριάς πτηνο -κτηνοτροφικών μονάδων σε εδαφικό αποδέκτη με βάση την ΥΔ1β/2000/95 (πρώην ΥΔ Α1β/8181/86).

.................. Άρθρο 6

ΣΥΛΛΟΓΗ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΑΣ ΚΟΠΡΟΥ

73

Ι. Η συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία και διάθεση των υγρών αποβλήτων και της στερεάς κόπρου, θα γίνεται σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές και λοιπές διατάξεις "περί διαθέσεως λυμάτων και λοιπών αποβλήτων" και "περί συλλογής, αποκομιδής και διαθέσεως απορριμμάτων" αντίστοιχα και οπωσδήποτε θα τηρούνται τα παρακάτω, για την προστασία της δημόσιας υγείας και την εξυγίανση του περιβάλλοντος.

α) Συλλογή, επεξεργασία και διάθεση υγρών αποβλήτων.

1. Οι δεξαμενές των υγρών αποβλήτων, χωμάτινες, εφόσον εδαφολογικά διασφαλίζεται η

στεγανότητα, ύστερα από κατάλληλη διαμόρφωση, πχ συμπίεση κλπ ή τσιμεντένιες ή με άλλη κατάλληλη επένδυση, επιβάλλεται να είναι οπωσδήποτε στεγανές και τέτοιας χωρητικότητας, ώστε να αποφεύγεται η υπερχείλιση, σύμφωνα με στοιχεία, που υποβάλλονται (Άρθρο 10).

2. Στις δεξαμενές συλλογής και αποθήκευσης μη επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων θα

λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή αναπτύξεως και καταπολεμήσεως της μύγας κλπ, σύμφωνα με τις υποδείξεις της αρμόδιας υγειονομικής υπηρεσίας και κατά περίπτωση της κτηνιατρικής.

3. Οι ελάχιστοι όροι για τη διάθεση υγρών αποβλήτων σε επιφανειακούς αποδέκτες

(υδάτινους ή έδαφος) ή υπεδάφια, θα είναι σύμφωνοι με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές και λοιπές διατάξεις "περί διαθέσεως λυμάτων και λοιπών αποβλήτων". Ειδικότερα, όταν η διάθεση υγρών αποβλήτων Βουστασίων, Χοιροστασίων και Πτηνοτροφείων των κατηγοριών α, β του άρθρου 10 της παρούσας γίνεται : - σε υδάτινους γενικά αποδέκτες, πέραν των όσων θα προβλέπονται από τις εκάστοτε

διατάξεις ή νομαρχιακές αποφάσεις καθορισμού αποδεκτών, πρέπει πρόσθετα να γίνεται κατάλληλη επεξεργασία και διέλευση, από ανάλογο εδαφικό - φυτικό φίλτρο ή άλλο ισοδύναμο σύστημα, ώστε να επιτυγχάνεται απομάκρυνση, κύρια, φωσφόρου (P), αζώτου (Ν), οργανικού φορτίου, καθώς και άλλων στοιχείων και ενώσεων, στο βαθμό που κρίνεται απαραίτητο, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες και τις καθορισμένες χρήσεις των νερών του αποδέκτη.

- σε εδαφικούς αποδέκτες, χωρίς απορροή, για λίπανση επιτρεπόμενων καλλιεργειών,

εξάτμιση - απορρόφηση με εδαφικό - φυτικό φίλτρο, άρδευση κλπ, πέραν των όσων θα προβλέπονται από τις εκάστοτε διατάξεις ή νομαρχιακές αποφάσεις καθορισμού αποδέκτη, πρέπει πρόσθετα να τηρούνται τουλάχιστον οι παρακάτω όροι :

* BOD5 επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων μέχρι 1.200 mg/l * COD επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων μέχρι 4.500 mg/l * Περιεκτικότητα σε ολικά στερεά μέχρι 0,45 % κατά βάρος.

4. Απαγορεύεται η διάθεση υγρών αποβλήτων σε ειδικούς εδαφικούς αποδέκτες, που

βρίσκονται σε κατάσταση υδατοκορεσμού ή έχουν κλίσεις μεγαλύτερες από 8% ή μπορεί να επηρεάσουν τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, λόγω συστάσεως εδάφους, στάθμης υπόγειων νερών κλπ.

5. Επιβάλλεται η λήψη των αναγκαίων μέτρων, ώστε να αποκλείεται η επαφή των ζώων της

μονάδας ή άλλων ζώων ή πτηνών του ιδιοκτήτη ή ξένων φορέων με τα υγρά απόβλητα (στοιχειώδης περίφραξη ασφάλειας κλπ).

β. Συλλογή, επεξεργασία και διάθεση στερεάς κόπρου.

74

1. Οι χώροι ή οι δεξαμενές υποδοχής, συλλογής και αποθηκεύσεως στερεάς κόπρου, εφόσον προβλέπονται, επιβάλλεται να έχουν διαμορφωμένο δάπεδο (με ανάλογη περιμετρική υπερύψωση) αδιαπότιστο (πχ τσιμεντένιο) με λεία επιφάνεια και με κατάλληλες κλίσεις, για τη συλλογή των υγρών στράγγισης ή της βροχής προς τους χώρους επεξεργασίας - αποθηκεύσεως υγρών αποβλήτων. Η χωρητικότητα του χώρου συλλογής στερεάς κόπρου θα είναι επαρκής, σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβάλλονται (άρθρο 10).

2. Στις δεξαμενές συλλογής και αποθηκεύσεως στερεάς κόπρου ή τους κοπροσωρούς θα

λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα, για την αποφυγή αναπτύξεως και την καταπολέμηση της μύγας, σύμφωνα με τις υποδείξεις της αρμόδιας υγειονομικής υπηρεσίας και κατά περίπτωση της κτηνιατρικής (καλή στράγγιση της στερεάς κόπρου, χρησιμοποίηση επιτρεπόμενων χημικών μέσων καταπολέμησης της μύγας, απαλλαγή των τοιχωμάτων των δεξαμενών από κάθε είδους βλάστηση καθόλη τη διάρκεια του έτους κλπ).

3. Επιβάλλεται η λήψη των αναγκαίων μέτρων, ώστε να αποκλείεται η επαφή των ζώων της

μονάδας ή άλλων ζώων και πτηνών του ιδιοκτήτη ή ξένων φορέων με τη στερεά κόπρο ή τον κοπροσωρό (στοιχειώδης περίφραξη ασφαλείας κλπ).

4. Απαγορεύεται η διάθεση της στερεάς κόπρου, σε υδάτινους αποδέκτες (στα επιφανειακά ή

και απευθείας στα υπόγεια νερά). 5. Ως θέσεις τελικής διαθέσεως κόπρου, μετά από σύμφωνη γνώμη της υπηρεσίας

(Υγειονομικής ή Υπ. Γεωργίας κατά περίπτωση), δύνανται να χρησιμοποιηθούν,

- το έδαφος, επιφανειακά ή υπεδάφια και ειδικότερα καλλιεργήσιμες εκτάσεις για λίπανση, εφόσον κρίνεται ότι, η στερεά κόπρος, λόγω του χρόνου που διέρρευσε (ηλικία), του τρόπου επεξεργασίας της, της ποιότητας κλπ, δεν δύναται να προκαλέσει κινδύνους, για τη Δημόσια Υγεία ή βλάβες στις καλλιέργειες και στα εδάφη εν γένει. Οι λιπαινόμενες με στερεά κόπρο εκτάσεις, δε θα χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια λαχανικών, ειδικότερα όσων τρώγονται, χωρίς προηγούμενο βρασμό. H λίπανση εκτάσεων, που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια τέτοιων λαχανικών επιτρέπεται, εφόσον αυτή διακόπτεται έγκαιρα, ένα μήνα τουλάχιστο, πριν από τη συγκομιδή των λαχανικών.

Σε ειδικές περιπτώσεις ανάγκης προστασίας της Δημόσιας Υγείας ή προλήψεως

ζωονόσων ή επιζωοτιών, η αρμόδια κατά περίπτωση υπηρεσία (Υγειονομική ή Κτηνιατρική), μπορεί να απαγορεύσει τη διάθεση της στερεάς κόπρου σε καλλιέργειες.

Προκειμένου για διάθεση στερεάς κόπρου στο έδαφος επιφανειακά, ανεξάρτητα αν

πρόκειται για λίπανση ή όχι, η ποσότητα αυτής σε σχέση με τη χρησιμοποιούμενη εδαφική έκταση θα είναι τόση, ώστε να μη δημιουργείται υπερκορεσμός του εδάφους με οργανικές ενώσεις, που έχουν σαν συνέπεια, την ανάπτυξη αναερόβιων καταστάσεων και τη δημιουργία δυσοσμιών.

Η διάθεση της στερεάς κόπρου στο έδαφος, επιφανειακά ή υπεδάφια, σε καμιά

περίπτωση δεν επιτρέπεται να επηρεάζει τα υπόγεια ή επιφανειακά νερά (για το σκοπό αυτό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ποιότητα, η κλίση και γενικά η μορφολογία του εδάφους, οι βροχοπτώσεις και η απορροή των νερών της βροχής κλπ) και τους κατοικημένους ή ειδικούς τόπους (τουριστικοί και αρχαιολογικοί χώροι, χώροι που παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέρον, ακτές ομαδικής κολύμβησης, εργοστάσια, βιοτεχνίες, σχολεία, νοσηλευτικά και λοιπά ιδρύματα, εθνικοί και επαρχιακοί δρόμοι κλπ).

75

- οι εγκαταστάσεις ξηράνσεως, αποτεφρώσεως, επεξεργασίας και διαθέσεως εν γένει

λάσπης ή στερεών απορριμμάτων.

Με την υγειονομική διάταξη Υ1β/2000/95 δόθηκε διέξοδος στο πρόβλημα της διάθεσης των πτηνο

- κτηνοτροφικών αποβλήτων με προτεραιότητα στην εδαφική διάθεση, η οποία αποτελεί την

κατεξοχήν περιβαλλοντικά αποδεκτή και οικονομικά εφικτή πρακτική. Αντίθετα, η διάθεση

επεξεργασμένων υγρών πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες, έστω και

εποχιακά κατά τη χειμερινή περίοδο, εξακολουθεί να είναι απαγορευτική, λόγω των πρακτικά

ανέφικτων απαιτούμενων προδιαγραφών ποιότητάς τους.

Εκτός των παραπάνω νομοθετικών ρυθμίσεων, το 1986 εκδόθηκε και η πολεοδομική διάταξη

83840/3591/86, που αναφέρεται στις απαιτούμενες αποστάσεις νέων ή επεκτεινόμενων πτηνο -

κτηνοτροφικών μονάδων από αστικά ή ημιαστικά κέντρα, οικισμούς, δρόμους, λίμνες, ακτές κλπ,

για τον περιορισμό των ενοχλήσεων από την γειτνίαση των μονάδων με τέτοιες περιοχές, όπως

φαίνεται στον Πίνακα 3.4.

Υποσημείωση 3.1 : Άλλες νομοθετικές διατάξεις συμπληρωματικού χαρακτήρα, που αναφέρονται στις πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες, υπήρξαν και η υγειονομική διάταξη Α1β/5144/87, που συμπλήρωνε την Α1β/8181/86, η υπουργική απόφαση 46399/1352/86 και μια σειρά σχετικών διευκρινιστικών εγκυκλίων, όπως η Α1β/3975/86, η Α1β/471/86 κλπ., το προεδρικό διάταγμα 38/8-2-1990 (ΦΕΚ 14 Α), το οποίο αναφέρεται στις υγειονομικές προδιαγραφές και υγειονομικούς όρους, που πρέπει να πληροί το θερμικά επεξεργασμένο γάλα στις συναλλαγές μεταξύ της Ελλάδας και των άλλων χωρών της Ε.Ε., σε συμμόρφωση με την οδηγία 85/397 της Ε.Ε. της 5ης Αυγούστου 1985. Με το διάταγμα αυτό, (Κεφάλαιο ΣΤ)’ καθορίζονται οι όροι και οι συνθήκες στέγασης, υγιεινής, καθαριότητας και υγείας των αγελάδων για τη λήψη καθαρού γάλακτος και τέλος οι κοινοτικές οδηγίες της 19ης Νοεμβρίου 1991 (91/629/ΕΟΚ) για τη θέσπιση στοιχειωδών κανόνων για την προστασία των μόσχων και (91/630/ΕΟΚ) για την προστασία των χοίρων. Στις τελευταίες καθοριζότανε ένα χρονοδιάγραμμα μέχρι το έτος 2007, για προσαρμογή των χώρων στέγασης των ανωτέρω ζώων στις προδιαγραφές των οδηγιών, με τις οποίες παρέχονται πιο άνετες συνθήκες διαβίωσης των ζώων στις εγκαταστάσεις στέγασης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4. Ελάχιστες απαιτούμενες αποστάσεις (σε m) των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων με βάση την πολεοδομική διάταξη 83840/3591/86.

Αριθμός ισοδύναμων ζώων Χώροι προστασίας Κάτω

από 6 6-10 11-20 21- 40 41-80 81-160 160-320 321-650 Πάνω από

650

Επαρχιακοί δρόμοι και σιδηροδρομικές γραμμές

-

-

-

50

100

150

150

200

200

Εθνικοί δρόμοι - - - 100 150 200 200 250 250

76

Οικισμοί και χωριά μέχρι και 500 κατοίκων Εκπαιδευτήρια (υπάρχοντα ή προβλεπόμενα νόμιμα να ανεγερθούν)

50

100

150

250

400

550

750

1100

1500

Οικισμοί και χωριά 501 μέχρι και 2.000 κατοίκων

100

150

250

400

550

750

1100

1500

1500

Πόλεις και κωμοπόλεις 2.001 μέχρι και 5.000 κατοίκων, λίμνες, ακτές και παραδοσιακοί οικισμοί

200

250

400

550

750

1000

1500

2000

2000

Πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5.000 κατοίκους, λουτροπόλεις, τουριστικοί χώροι, νοσοκομεία, ευαγή ιδρύματα (υπάρχοντα ή προβλεπόμενα νόμιμα να ανεγερθούν)

300

400

550

750

1100

1500

2000

2500

2500

Υποσημείωση 3.2 : Ένα ισοδύναμο ζώο αντιστοιχεί με : α) 1 χοιρομητέρα με όλα τα παράγωγά της (για μονάδες μικτής κατεύθυνσης). β) 5,5 χοίροι πάχυνσης (για αμιγείς μονάδες χοίρων πάχυνσης από 25 - 100 κιλά). γ) 2,75 χοιρομητέρες με τα παράγωγά τους μέχρι 25 κιλά (για αμιγείς μονάδες αναπαραγωγής). δ) 1 γαλακτοφόρα αγελάδα ή 1,5 μόσχους πάχυνσης. ε) 1 ίππο. στ) 50 αίγες ή πρόβατα ανεξαρτήτως ηλικίας. ζ) 150 ωοτόκες όρνιθες ή 250 κοτόπουλα πάχυνσης ή 100 πάπιες ή 100 ινδιάνους (γαλοπούλες). η) 50 κουνέλια ανεξαρτήτως ηλικίας.

Υποσημείωση 3.3 : Εάν από τους υπολογισμούς των ισοδύναμων ζώων προκύπτει δεκαδικός αριθμός, για τον υπολογισμό των αποστάσεων λαμβάνεται το ακέραιο μόνο μέρος.

Η πλέον όμως ολοκληρωμένη νομοθετική ρύθμιση είναι ο νόμος πλαίσιο 1650/86 για το

περιβάλλον, που δημοσιεύθηκε στις 16/10/86 στο ΦΕΚ 160 Α΄. Με το νόμο αυτό καθορίζονται τα

πλαίσια για την προστασία του περιβάλλοντος από κάθε δραστηριότητα, οριοθετούνται

προστατευτέες περιοχές και λαμβάνεται μέριμνα εναρμόνισης της ανάπτυξης με το περιβάλλον. Η

εφαρμογή του νόμου αυτού γίνεται σταδιακά με προεδρικά διατάγματα και κοινές υπουργικές

αποφάσεις. Από τις πρώτες εφαρμογές του υπήρξε η Υ.Α. 69269/5387/90 για την κατάταξη

77

έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, το περιεχόμενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

κλπ.

Πιο κάτω παρατίθεται το κείμενο εισήγησης με τίτλο : ‘Πρόσφατες Νομοθετικές Ρυθμίσεις για τη

Διαχείριση των Γεωργο - Κτηνοτροφικών Αποβλήτων’ από τον γράφοντα στα πλαίσια εσωτερικής

ημερίδας, που έγινε στο Γ.Π.Α. στις 25/6/2003, με επίκαιρες προσαρμογές του, στην οποία

συνοψίζεται η εξέλιξη και παρουσιάζεται η ισχύουσα σήμερα νομοθεσία για την προστασία του

περιβάλλοντος, που σχετίζεται με τα γεωργο - πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα.

«Όταν πριν από 38 χρόνια δημοσιευόταν από το Εθνικό Τυπογραφείο η Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/65 ‘Περί Διαθέσεως Λυμάτων και Βιομηχανικών Αποβλήτων’ κανείς δεν φανταζόταν τις ραγδαίες εξελίξεις, που θα επακολουθούσαν στη ζωή μας, προς το αυστηρότερο, για την προστασία του περιβάλλοντος από τις κάθε είδους ανθρώπινες δραστηριότητες και έργα.

Τις προδιαγραφές ποιότητας για καθαρές θάλασσες και νερά ποταμών και λιμνών, που έθετε η Ε1β/221/65, ανάλογα με τη χρήση τους, γρήγορα ήλθε να συμπληρώσει επί το αυστηρότερο το 1979 η Διανομαρχιακή Απόφαση, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ ΙΙ/1136/27-12-79, με την οποία καθορίζονταν οι Προδιαγραφές Ποιότητας των Λυμάτων και των Βιομηχανικών Αποβλήτων, προκειμένου να επιτραπεί η διάθεσή τους σε θαλάσσιους κόλπους.

Με την απόφαση αυτή άρχιζε ουσιαστικά η επιβολή της συστηματικής, κυρίως βιολογικής, επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, πριν από τη διάθεσή τους σε υδάτινους αποδέκτες, ανεξάρτητα από την κατάσταση και τη χρήση των τελευταίων. Παράλληλα ίσχυε και η αρχική Ε1β/221/65.

Σήμερα, σχεδόν κάθε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση έχει εξειδικεύσει και προσαρμόσει την Ε1β/221/65 και την προαναφερθείσα αρχική Διανομαρχιακή Απόφαση, στις δικές της ανάγκες και έχει εκδώσει ανάλογη νομοθετική ρύθμιση δημοσιευμένη στην εφημερίδα της κυβερνήσεως, την οποία και εφαρμόζει στην πράξη.

Χαρακτηριστικό της αρχικής Διανομαρχιακής Απόφασης και εν πολλοίς ισχύουσας σήμερα νομοθεσίας στις επί μέρους Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις ήταν, πως δεν εξέταζε την προέλευση και το ύψος του ρυπαντικού (οργανικού) φορτίου των αποβλήτων, αλλά απλά καθόριζε για όλα μια τιμή BOD5 < 40 mg/L και COD < 150 mg/L, αντί της πλέον δίκαιης, αλλά περισσότερο πολύπλοκης στην εφαρμογή της απαίτησης της ενιαίας μείωσης του φορτίου με βιολογική επεξεργασία, πχ κατά 90 -95%, για όλα τα απόβλητα, ανεξαρτήτως ύψους ρυπαντικού φορτίου.

Αποτέλεσμα της πρακτικής αυτής ήταν να ευνοηθούν τα αστικά λύματα, κατά κύριο λόγο, που με βιολογική επεξεργασία μιας βαθμίδας και μείωση φορτίου κατά 85 -90% εύκολα φτάνουν το επιθυμητό όριο των 40 mg/L ΒΟD5 και τα βιομηχανικά απόβλητα, κατά δεύτερο λόγο, που με βιολογική επεξεργασία δυο βαθμίδων και μείωση φορτίου κατά 90 - 95% ικανοποιούν επίσης το επιθυμητό όριο των 40 mg/L ΒΟD5.

Μειονεκτούν τα υγρά απόβλητα μεγάλου ρυπαντικού φορτίου, όπως των χοιροστασίων, των ελαιοτριβείων και των τυροκομείων (τυρόγαλα), τα οποία θα έπρεπε να εφαρμόσουν βιολογική επεξεργασία τριών και τεσσάρων βαθμίδων και να επιτύχουν μείωση φορτίου πάνω από 99% για να προσεγγίσουν το επιθυμητό όριο των 40 mg/L ΒΟD5.

Ως εκ τούτου, για τα απόβλητα μεγάλου φορτίου, σύντομα δημιουργήθηκε ένα πλήρες αδιέξοδο στην πράξη και ιδιαίτερα για τα απόβλητα των χοιροστασίων, καθόσον τα απόβλητα

78

των ελαιοτριβείων και των τυροκομείων, ως εποχιακά και παραδοσιακά απόβλητα, δεν προκαλούσαν ακόμα εντάσεις και προστριβές την εποχή εκείνη (δεκαετία του ’80).

Ο κλάδος της χοιροτροφίας, που βρισκόταν τότε σε πλήρη ανάπτυξη στη χώρα μας, δεν μπορούσε πλέον νόμιμα να διαθέσει τα απόβλητά του σε υδάτινους αποδέκτες, λόγω των αυστηρότατων για την περίπτωσή του προδιαγραφών, που είχαν θεσμοθετηθεί, αλλά ούτε και να επιλέξει εδαφικούς αποδέκτες γιατί δεν υπήρχαν σαφείς προδιαγραφές διάθεσης. Η φυσική καθίζηση μερικών ωρών πριν την εδαφική διάθεση των βιομηχανικών αποβλήτων, που προβλεπότανε στην Ε1β/221/65, δεν μπορούσε πρακτικά να εξυπηρετήσει τα απόβλητα αυτά, λόγω του μεγάλου τους φορτίου.

Η κατάσταση αυτή διήρκεσε μέχρι το 1987, χρονιά κατά την οποία δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα της κυβερνήσεως δυο ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις αποκλειστικές για τις πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Έτσι για πρώτη φορά οι εγκαταστάσεις αυτές αναγνωρίσθηκαν ως ιδιαίτερος κλάδος των γεωργικών βιομηχανιών και ως τέτοιος αντιμετωπίζεται πλέον από τότε νομοθετικά.

Η πρώτη νομοθετική ρύθμιση αφορούσε την Υγειονομική Διάταξη Α1β/8181/86 (ΦΕΚ57/87, τ.Β’), με την οποία καθορίζονταν οι όροι ίδρυσης και λειτουργίας των πτηνο - κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Αργότερα (1995), η Διάταξη αυτή αντικαταστάθηκε από την ισχύουσα μέχρι σήμερα Υγειονομική Διάταξη Υ1β/2000/95 (ΦΕΚ 343/4-5-95, τ. Β’).

Στις Υγειονομικές Διατάξεις αυτές καθιερώνονταν για πρώτη φορά ανώτατα όρια τιμών BOD5 1.200 mg/L και COD 4.500 mg/L στα τελικά υγρά απόβλητα των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, προκειμένου να επιτραπεί η διάθεσή τους σε εδαφικούς αποδέκτες. Γινόταν επίσης αποδεκτό, για πρώτη φορά επισήμως στην πράξη, το σύστημα των ανοιχτών αναερόβιων χωμάτινων δεξαμενών για την αποθήκευση και τη φυσική αναερόβια χώνευση των αποβλήτων, όπως αυτό προτεινόταν από το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α.

Ο επιτυχημένος συνδυασμός υψηλών τιμών διάθεσης των τελικών υγρών με BOD5 1200 mg/L (εφικτή μείωση φορτίου κατά 88 - 90%, χωρίς την ανάγκη εφαρμογής δαπανηρής αερόβιας επεξεργασίας) και πολύμηνης (για όλο το χειμώνα) αποθήκευσης και φυσικής βιολογικής επεξεργασίας των υγρών αυτών μέσα στις ανοιχτές χωμάτινες δεξαμενές, επέτρεψε τελικά την άρση του αδιεξόδου και την απρόσκοπτη εξέλιξη του κλάδου της χοιροτροφίας στη χώρα μας.

Στις ίδιες επίσης Υγειονομικές Διατάξεις καθορίζεται και το περιεχόμενο της απαιτούμενης Τεχνικής Μελέτης Επεξεργασίας και Διάθεσης των Αποβλήτων, που θα πρέπει να συντάσσεται από εξειδικευμένο Υγιεινολόγο Μηχανικό ή / και αρμόδιο

Γεωτεχνικό και να υποβάλλεται για έγκριση στο αρμόδιο Τμήμα Υγιεινής κάθε Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, προκειμένου να προχωρήσει η διαδικασία έκδοσης άδειας ίδρυσης και στη συνέχεια άδειας λειτουργίας μιας πτηνο - κτηνοτροφικής εγκατάστασης.

Η δεύτερη νομοθετική ρύθμιση ήταν η Υπουργική Απόφαση 83840/3591/87 (ΦΕΚ 1Δ/5-1-87) με την οποία καθορίζονταν οι ελάχιστες αποστάσεις από πόλεις, χωριά, οικισμούς, δρόμους, κλπ για την ανέγερση ή επέκταση νόμιμα υφιστάμενων πτηνο -κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, η οποία ισχύει μέχρι σήμερα (2003).

Με την απόφαση αυτή, για πρώτη φορά, έμπαινε τάξη στο χάος που επικρατούσε στην πράξη και διασκεδαζόταν η ανασφάλεια των παραγωγών, που έβλεπαν ότι ο οποιοσδήποτε ιδιώτης μπορούσε με την αιτιολογία της ανέγερσης μιας αγροικίας ή μιας αγροτικής αποθήκης να

79

απαιτήσει την απομάκρυνση της πτηνο - κτηνοτροφικής εγκατάστασης από μια συγκεκριμένη περιοχή.

Την ίδια εποχή και συγκεκριμένα το 1986, δημοσιεύεται ο νόμος - πλαίσιo Ν.1650/ 1986 (ΦΕΚ 160Α/16-10-86) για την Προστασία του Περιβάλλοντος, η ισχύς των άρθρων του οποίου γίνεται σταδιακά με την έκδοση σχετικών Προεδρικών Διαταγμάτων, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και τις επιλογές της Πολιτείας.

Παρά τη σταδιακή του εφαρμογή, ο νόμος αυτός απετέλεσε τομή στην αντιμετώπιση της ρύπανσης του περιβάλλοντος, καθόσον καθιερώθηκαν με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.) 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678/25-10-90, τ.Β’) για πρώτη φορά, οι Μελέτες Προέγκρισης Χωροθέτησης και Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την έκδοση Περιβαλλοντικών Όρων για κάθε κατηγορία δραστηριότητας ή έργου, συμπεριλαμβανομένων φυσικά και των πτηνο - κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων και εκείνων των γεωργικών βιομηχανιών.

Χαρακτηριστικό της νομοθεσίας αυτής ήταν η κατάταξη των έργων και των δραστηριοτήτων σε δυο βασικές κατηγορίες, την Α, με δυο υποκατηγορίες Ι και ΙΙ και την Β, ανάλογα με την βαρύτητα, που είχαν στη ρύπανση του περιβάλλοντος.

Στην κατηγορία ΑΙΙ κατέταξαν τα χοιροστάσια και τα πτηνοτροφεία, ενώ τα βουστάσια και τα ελαιοτριβεία, που δεν αναφέρονταν στην κατηγορία αυτή, αυτόματα κατατάσσονταν στην κατηγορία Β, όπου οι προδιαγραφές σύνταξης μελετών ήταν χαλαρότερες.

Η Κ.Υ.Α. 69269/5387/90 ίσχυσε μέχρι το 2002, οπότε αντικαταστάθηκε από το νόμο Ν. 3010/2002 (ΦΕΚ 91/25-4-02, τ.Α’), ο οποίος προτείνει μεταξύ των άλλων νέο τρόπο κατηγοριοποίησης των έργων και δραστηριοτήτων (αύξηση των κατηγοριών από δυο σε τρεις Α, Β, Γ και από δυο υποκατηγορίες για τις Α και Β) και την καθιέρωση της Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) σε αντικατάσταση της Προέγκρισης Χωροθέτησης (ΠΧ) και, ανάλογα με την κατηγορία, της Περιβαλλοντικής Έκθεσης (ΠΕ) ή της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), την οποία και διατηρεί.

Σε εφαρμογή των διατάξεων του ως άνω νόμου Ν. 3010/2002 εκδόθηκαν οι Υπουργικές αποφάσεις Η.Π.:15393/2332/02 (ΦΕΚ 1022/5-8-02, τ.Β’) και Η.Π. 11014/703/Φ104/03 (ΦΕΚ 332/20-3-03, τ.Β’).

Στην πρώτη απόφαση παρατίθενται οι κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων και στη δεύτερη η διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ), με βάση την Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ), με βάση τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ή την Περιβαλλοντική Έκθεση (ΠΕ), ανάλογα με την κατηγορία του έργου ή της δραστηριότητας.

Εκτός από αυτά, ήδη από το 1997 αρχίζει να εμφανίζεται για πρώτη φορά και νομοθεσία σχετική με την αποφυγή της νιτρορρύπανσης των υπόγειων νερών από γεωργικές δραστηριότητες. Ειδικότερα, δημοσιεύθηκε η Υπουργική Απόφαση Υ.Α. 16190/1335/97 (ΦΕΚ 519/25-6-97, τ. Β’), με την οποία καθορίζονται μέτρα και όροι για την προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης.

Την απόφαση αυτή ακολούθησε στη συνέχεια η Κοινή Υπουργική Απόφαση, Κ.Υ.Α. 19652/1906/99 (ΦΕΚ 1575/5-8-99, τ.Β’), με την οποία καθορίζονται οι περιοχές των οποίων τα νερά υφίστανται σήμερα νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (όπως πχ τα νερά του Πηνειού ποταμού στη Θεσσαλία, τα υπόγεια νερά των πεδίων Θεσσαλίας, Αργολίδας, Κωπαίδας κλπ) και δίνεται κατάλογος των θεωρούμενων ως ευπρόσβλητων σήμερα ζωνών της Θεσσαλίας, της Κωπαϊδας και της Αργολίδας.

80

Με την Κοινή Υπουργική Απόφαση, Κ.Υ.Α. 25638/2905/01 (ΦΕΚ 1422/22-10-01, τ.Β’), καθορίζεται το πρόγραμμα δράσης για το Θεσσαλικό Πεδίο, που έχει χαρακτηριστεί ως ευπρόσβλητη ζώνη από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, το οποίο κυρίως αφορά τον τρόπο προσδιορισμού των ποσοτήτων και εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων κατά καλλιέργεια και περιοχή. Με ανάλογες αποφάσεις θα καθοριστεί, αν δεν έχει ήδη γίνει, το πρόγραμμα δράσης και των άλλων χαρακτηρισμένων ως ευπρόσβλητων ζωνών της χώρας, που αναφέρονται στην Κ.Υ.Α. 19652/1906/99.

Για ενίσχυση της προσπάθειας αυτής και για υποβοήθηση των αγροτών στην εφαρμογή της στην πράξη, το Υπ. Γεωργίας με την Υ.Α. 85167/820/00 (ΦΕΚ 477/6-4-2000, τ.Β’) εγκρίνει Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. Στον Κώδικα αυτό προτρέπει τους αγρότες να εφαρμόσουν πρακτικές φιλικές προ το περιβάλλον, τις οποίες και περιγράφει διεξοδικά.

Μεταξύ αυτών περιγράφεται και ο τρόπος διάθεσης των πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων σε εδαφικούς αποδέκτες και ιδιαίτερα στα γεωργικά εδάφη για λίπανση -άρδευση καλλιεργειών, με βάση τις ανάγκες των φυτών σε άζωτο, όπως προτείνεται από το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών του Γ.Π.Α., ώστε να εξουδετερωθεί κατά το δυνατό ο κίνδυνος ρύπανσης τυχόν υπόγειων υδάτων από τη διαφυγή νιτρικών.

Από την μέχρι τώρα παράθεση των νομοθετικών ρυθμίσεων, που διέπουν σήμερα εν γένει τη διαχείριση των πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων και εκείνων των γεωργικών βιομηχανιών, διαπιστώνουμε ότι, πέρα από τη βιολογική επεξεργασία για μείωση των φορτίων BOD5 και COD στα πτηνο - κτηνοτροφικά απόβλητα, επιβάλλονται πλέον και μέτρα αποφυγής της νιτρορρύπανσης για τις ζώνες, που έχουν ήδη χαρακτηριστεί, ως ευπρόσβλητες σε αυτή.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία αυτή και το καθοριζόμενο σήμερα μέγιστο ετήσιο όριο εφαρμογής αζώτου στα γεωργικά εδάφη, 17 kg/στρέμμα, (Κ.Υ.Α. 25638/2905/01) μπαίνει αυτόματα το θέμα :

Α) της αναθεώρησης των συστημάτων επεξεργασίας με την εισαγωγή μεθόδων νιτροποίησης - απονιτροποίησης,

Β) των αλλαγών στη διατροφή των ζώων για μείωση του αζώτου στα απόβλητα και

Γ) της προσεκτικής και εμπεριστατωμένης μελέτης διάθεσης και εφαρμογής των τελικών υγρών και στερεών για κάλυψη των αναγκών των καλλιεργειών σε άζωτο, σύμφωνα με τους όρους και τις οδηγίες του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Υ.Α. 85167/820/00) και της Κ.Υ.Α. 25638/2905/01.

Διαπιστώνεται λοιπόν, από τα προαναφερθέντα, ότι σήμερα δεν αρκεί πλέον, τουλάχιστο για τις ευπρόσβλητες ζώνες, μια απλή τεχνική μελέτη επεξεργασίας και διάθεσης των αποβλήτων, που να δίνει έμφαση μόνο στην επεξεργασία των αποβλήτων, όπως γινόταν συνήθως μέχρι τώρα, αλλά θα πρέπει να αναβαθμιστεί εξ ίσου και το σκέλος της ορθολογικής διάθεσης των αποβλήτων, κάτω από το πρίσμα των νέων νομοθετικών ρυθμίσεων.

Πιστεύουμε, πως σύντομα θα έλθει η ώρα, που θα απαιτείται η σύνταξη χωριστής μελέτης διάθεσης των επεξεργασμένων υγρών και στερεών αποβλήτων. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο ρόλος των αποφοίτων του Τμήματος ΑΦΠ & ΓΜ του ΓΠΑ θα πρέπει και αναμένεται να είναι καθοριστικός.

Για να φανεί καλύτερα ο ρόλος τον οποίο καλούνται να παίξουν οι απόφοιτοί μας στο προσεχές μέλλον, αλλά και οι κατασκευαστές και μελετητές, που ασχολούνται με τα θέματα

81

αυτά στη πράξη σήμερα, θα ήθελα να σταθώ λίγο περισσότερο στην απόφαση Η.Π. : 15393/2332/02, με την οποία :

Α) Στο Παράρτημα Ι κατατάσσονται τα έργα και οι δραστηριότητες σε δυο κατηγορίες, τις Α και Β, σε τέσσερις υποκατηγορίες, τις Α1, Α2, Β3 και Β4 και 10 ομάδες έργων και δραστηριοτήτων Οι πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και οι γεωργικές βιομηχανίες, που μας ενδιαφέρουν, υπάγονται στις Ομάδες 7 και 9 αντίστοιχα. Στην Ομάδα 7 συμπεριλαμβάνονται στην υποκατηγορία ΑΙΙ για πρώτη φορά και τα βουστάσια, άνω των 50 αγελάδων γαλακτοπαραγωγής, που με την παλιά κατάταξη ανήκαν μόνο στην ομάδα Β. Στην Ομάδα 9 συμπεριλαμβάνονται, για πρώτη φορά, στην υποκατηγορία ΑΙΙ και τα ελαιοτριβεία με δυναμικότητα επεξεργασίας πάνω από 50 τόνους ελαιοκάρπου την ημέρα.

Β) Στο Παράρτημα ΙΙ, στο οποίο κατατάσσονται έργα και δραστηριότητες, που υπόκεινται σε ολοκληρωμένη πρόληψη και συνολική εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, συμπεριλαμβάνονται τα σφαγεία με ημερήσια δυναμικότητα παραγωγής σφάγιων άνω των 50 τόνων, χοιροστάσια δυναμικότητας άνω των 750 χοιρομητέρων με τα παράγωγά τους ή άνω των 2.000 θέσεων χοιριδίων πάχυνσης (άνω των 30 kg) και πτηνοτροφεία δυναμικότητας άνω των 40.000 θέσεων, για πουλερικά, χωρίς να διευκρινίζεται όμως, αν τα τελευταία είναι κρεοπαραγωγά ή αυγοπαραγωγά.

Για τις περιπτώσεις του Παραρτήματος ΙΙ απαιτείται η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των αποβλήτων τους και η εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών διαχείρισης των αποβλήτων, όπως αυτές αναμένεται να θεσμοθετηθούν από την IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) και την IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) στο άμεσο μέλλον (εκτενής αναφορά για τις IPPC και IPCC γίνεται πιο κάτω).

Στις τεχνικές αυτές αναμένεται και πρέπει να συμπεριληφθούν, η διαχείριση των αποβλήτων μέσα στους στάβλους και ο εξαερισμός για την αντιμετώπιση των

οσμοαερίων, που μέχρι σήμερα δεν απαιτούνται. Το έργο αυτό είναι σε θέση να φέρουν σε πέρας, με επιτυχία, οι απόφοιτοι του Τμήματος ΑΦΠ & ΓΜ του Γ.Π.Α., λόγω των εξειδικευμένων γνώσεων, που αποκτούν.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι για όλες τις δραστηριότητες και τα έργα του ως άνω Παρατήματος ΙΙ επανεξετάζεται υποχρεωτικά, ανεξάρτητα από το χρόνο λήξης της, η τυχόν χορηγηθείσα έγκριση περιβαλλοντικών όρων και υπόκειται στις διατάξεις της Η.Π. 11014/703/Φ104/03, το αργότερο μέχρι τις 30/9/07.

Η σημασία του κεφαλαίου των αέριων εκπομπών από τα διάφορα έργα και δραστηριότητες, που έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια διεθνώς με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την όξινη βροχή και την τρύπα του όζοντος, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας.

Ήδη καθορίζονται διεθνείς προδιαγραφές για τον έλεγχο των αέριων εκπομπών από την προαναφερθείσα IPCC, οι οποίες σύντομα θα γίνουν νόμοι των κρατών - μελών της ΕΕ. Στις εκπομπές αυτές, οι πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις έχουν τη συμμετοχή τους, όπως θα έχει την ευκαιρία να μας παρουσιάσει διεξοδικότερα στο δεύτερο μέρος της Ημερίδας η Κα Τζίχα (βλ. Παράρτημα 4ο).

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε, ότι η ίδρυση και λειτουργία μιας πτηνο -κτηνοτροφικής εγκατάστασης ή μιας γεωργικής βιομηχανίας σήμερα υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς και αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους και συνεπώς, δεν είναι πλέον μια απλή υπόθεση. Απαιτεί μορφωτικό επίπεδο, τεχνογνωσία και οικονομική επιφάνεια.

82

Για το λόγο αυτό, η τάση συγχώνευσης εγκαταστάσεων για τη δημιουργία πλέον εύρωστων οικονομικών μονάδων, που έχει αρχίσει δειλά - δειλά και στη χώρα μας, νομίζουμε, πως θα συνεχιστεί. Στις περιπτώσεις αυτές, θα απαιτηθούν ειδικές επιστημονικές γνώσεις, που θα αντληθούν από τη στελέχωση των επιχειρήσεων αυτών με εξειδικευμένο κατάλληλα επιστημονικο - τεχνικό προσωπικό.

Ως εναλλακτική λύση στην προσπάθεια διατήρησης μικρών οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεων με ποιοτικά προϊόντα για τοπική κατανάλωση, προβάλλεται η δημιουργία οικονομικά ανεξάρτητων τοπικών κεντρικών σταθμών επεξεργασίας μέρους των αποβλήτων (του πλέον βεβαρυμένου κλάσματος αυτών) και εκμετάλλευσης του παραγόμενου βιοαερίου και κομπόστας.

Οι σταθμοί αυτοί, όντας στελεχωμένοι από εξειδικευμένο επιστημονικο - τεχνικό προσωπικό, θα παίζουν και το ρόλο του τεχνικού συμβούλου των παραγωγών της περιοχής δράσης του σταθμού, καθοδηγώντας και συντονίζοντάς τους για μια ολοκληρωμένη και περιβαλλοντικά φιλική διαχείριση του ελαφρού κλάσματος των αποβλήτων τους, που θα παραμένει στις επί μέρους εγκαταστάσεις των μονάδων τους.

Εναλλακτικά, μπορεί να προβάλλει ως πιο ρεαλιστική, σε πολλές περιπτώσεις, η κεντρική διαχείριση των αποβλήτων, επί τόπου σε κάθε μεμονωμένη μονάδα, από εξειδικευμένους γεωτεχνικούς με εδαφολογικές γνώσεις ή εταιρίες, μετά από την υπογραφή σχετικής σύμβασης. Στις περιπτώσεις αυτές, η ευθύνη της επίβλεψης της λειτουργίας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας και αξιοποίησης των αποβλήτων περνά στα χέρια ειδικών, που, σε συνεργασία με το εργατοτεχνικό προσωπικό των μονάδων παραγωγής τους, θα αριστοποιούν την λειτουργία τους και θα φροντίζουν για την συστηματική και επωφελή για το περιβάλλον διάθεση των τελικών υγρών και στερεών αποβλήτων.

Προϋπόθεση ασφαλώς για την επιτυχία των παραπάνω, αποτελεί ο καλός σχεδιασμός και η κατασκευή των απαιτούμενων εγκαταστάσεων, καθώς και η προμήθεια και εγκατάσταση του κατάλληλου μηχανολογικού εξοπλισμού.

Έτσι, με την απλή καταβολή ενός ετήσιου τέλους, απαλλάσσεται ο παραγωγός από την ευθύνη λειτουργίας εγκαταστάσεων, που απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις, τις οποίες δεν διαθέτει, κατά κανόνα, ούτε ο ίδιος, ούτε το προσωπικό, που απασχολεί στη μονάδα του και μεγιστοποιείται η προστασία του περιβάλλοντος.

Για επίτευξη των παραπάνω, στο πλαίσιο της συνεχώς αυστηρότερης νομοθεσίας, υπάρχει πεδίο για εποικοδομητική συνεργασία, τόσο των αποφοίτων μας με τις εξειδικευμένες γνώσεις τους, όσο και των κατασκευαστών - μελετητών με την αξιοποίηση των γνώσεων αυτών, που σε συνδυασμό με την εμπειρία τους, θα τους επιτρέψουν να διαθέσουν στην αγορά προϊόντα υψηλής ποιότητας και αποτελεσματικότητας.

83

ΥΔ Ε1Β / 221 / 65 1965

Διανομαρχιακή Απόφαση ΦΕΚ ΙΙ / 1136 /27-12-79 1979

Νομοθετικές Ρυθμίσεις κατά Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση

1980-1990

Ν 1650/86 1986

ΚΥΑ 69269/5387 1990

ΥΔ Α1Β 8181/86 ΥΑ 83840/3591 1987

ΥΔ Υ1Β 2000 1995

Μελέτες Επεξεργασίας &

Διάθεσης Αποβλήτων

ΥΑ 16190/1335

ΥΑ 19652/1906

ΥΑ 85167/820

ΗΠ 15393/2332

Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

Περιβαλλοντικές Εκθέσεις

Προμελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

ΗΠ 11014/703

Ν 3010/02

1997

1999

2000

2002

2003

84

Στο Παράρτημα 4ο του παρόντος τεύχους παρατίθεται το εξειδικευμένο κείμενο της εισήγησης της

Κας Φ. Τζίχα (Γεωπόνου Γ.Π.Α., Μ.Sc. στη Διαχείριση Περιβάλλοντος, Ε.Ε.ΔΙ.Π. Α’) με τίτλο : ‘Το

Πρόβλημα των Οσμοαερίων στις Πτηνο - Κτηνοτροφικές Εγκαταστάσεις και οι Δυνατότητες

Αντιμετώπισής του’, στα πλαίσια της προαναφερθείσας εσωτερικής ημερίδας του Γ.Π.Α, Στο

κείμενο αυτό συνοψίζονται οι προσπάθειες, που έχουν αναληφθεί διεθνώς, για τη σύνταξη ενιαίας

νομοθεσίας ελέγχου των οσμοαερίων από τις διάφορες παραγωγικές δραστηριότητες, μεταξύ των

οποίων, συμπεριλαμβάνονται και οι πτηνο - κτηνοτροφικές μονάδες.

85

4. ΓΕΩΡΓΟ - ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

4.1 ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Με τον όρο πτηνο - κτηνοτροφικές ή αλλιώς, σταβλικές εγκαταστάσεις νοείται το σύνολο των

στεγασμένων και υπαίθριων χώρων, οι οποίοι απαιτούνται για τη συστηματική, επιχειρηματικής

μορφής, εκτροφή αγροτικών ζώων και πτηνών. Ως συστηματική, επιχειρηματικής ή αλλιώς,

εντατικής μορφής εκτροφή νοείται η διατήρηση μεγάλου αριθμού ζώων ή πτηνών υψηλών

αποδόσεων, σε περιορισμένο χώρο, κάτω από ελεγχόμενες ευνοϊκές συνθήκες περιβάλλοντος και

διατροφής.

Για κάθε κατηγορία εκτρεφομένων ζώων ή πτηνών προβλέπονται ειδικές κτιριακές εγκαταστάσεις

και εξοπλισμός, προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους, έτσι ώστε να:

- διευκολύνεται η εργασία του προσωπικού,

- μειώνεται το κόστος εργασίας,

- βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης των ζώων ή πτηνών και να,

- αξιοποιείται, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, το παραγωγικό τους δυναμικό.

Οι σημαντικότερες κατηγορίες σύγχρονων πτηνο - κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων,

επιχειρηματικής μορφής, που λειτουργούν σήμερα στη χώρα μας, είναι οι εξής:

- βουστάσια, για την εκτροφή βοοειδών (αγελάδων γαλακτοπαραγωγής και μοσχαριών πάχυνσης),

- χοιροστάσια, για την εκτροφή χοιρινών (χοιρομητέρων, κάπρων και χοιριδίων πάχυνσης),

- πτηνοτροφεία, για την εκτροφή πτηνών (ορνίθων αυγοπαραγωγής και κοτόπουλων κρεοπαραγωγής),

- αιγο-προβατοστάσια, για την εκτροφή αιγοπροβάτων (προβατίνων, αιγών, κριαριών, τράγων, αρνιών και κατσικιών).

86

Το 1993 λειτουργούσαν στη χώρα μας (τελευταία διαθέσιμα απογραφικά στοιχεία της Αγροτικής

Τράπεζας της Ελλάδος) :

- 318 σύγχρονα βουστάσια γαλακτοπαραγωγής, δυναμικότητας πάνω από 50 αγελάδες το καθένα, με συνολικό αριθμό 30.098 αγελάδων γαλακτοπαραγωγής.

- 75 σύγχρονα βουστάσια πάχυνσης μοσχαριών, δυναμικότητας πάνω από 200 μοσχάρια το καθένα, με συνολικό αριθμό 30.340 παχυνόμενων μοσχαριών.

- 492 σύγχρονα χοιροστάσια, δυναμικότητας πάνω από 75 χοιρομητέρες το καθένα, με συνολικό αριθμό 110.734 χοιρομητέρων.

- 220 σύγχρονα πτηνοτροφεία αυγοπαραγωγής, δυναμικότητας πάνω από 10.000 όρνιθες, με συνολικό αριθμό 5.024.850 όρνιθες αυγοπαραγωγής.

- 120 σύγχρονα πτηνοτροφεία κρεοπαραγωγής, δυναμικότητας πάνω από 100.000 κοτόπουλα, με συνολικό αριθμό 47.719.000 κοτόπουλα κρεοπαραγωγής.

- 1.618 αιγο - προβατοστάσια, δυναμικότητας πάνω από 200 αιγοπρόβατα, με συνολικό αριθμό 935.323 αιγοπρόβατα.

Οι μονάδες αυτές βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη τη χώρα. Σε ορισμένες όμως περιοχές η

πυκνότητά τους είναι μεγαλύτερη, όπως :

- Στη Θεσσαλία, στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στη Μακεδονία και Θράκη υπάρχουν πολλά βουστάσια γαλακτοπαραγωγής.

- Στην περιοχή Βέροιας, Νάουσας, και Έδεσσας υπάρχουν πολλά βουστάσια πάχυνσης μοσχαριών.

- Στη Νέα Αρτάκη - Πισσώνα Εύβοιας και Φιλιππιάδα Πρέβεζας λειτουργούν πολλά χοιροστάσια.

- Στα Ιωάννινα και Νέα Αρτάκη - Πισσώνα Εύβοιας λειτουργούν πολλά πτηνοτροφεία κρεοπαραγωγής.

- Στα Μέγαρα και την Κορινθία, λειτουργούν πολλά πτηνοτροφεία αυγοπαραγωγής.

Για λόγους σύγκρισης στον Πίνακα 3.1 φαίνεται ο αριθμός των εκτρεφόμενων ζώων και πτηνών

στις χώρες - μέλη της Ε.Ε. για το 2003, σύμφωνα με τα στοιχεία του EUROSTAT - Regions

Statistical Yearbook, 2005.

Από τα στοιχεία του Πίνακα 4.1 προκύπτει ότι υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ των χωρών της

Ε.Ε. και της Βουλγαρίας, ως προς τον αριθμό των ζώων και πτηνών, που εκτρέφονται σε

σύγχρονες μονάδες. Μεγάλοι αριθμοί εμφανίζονται στην Ολλανδία, Βέλγιο, Γερμανία, ενώ

σημαντικά μικρότεροι στην Ελλάδα, Εσθονία, Βουλγαρία, Ιρλανδία, Φιλανδία, Κύπρο κ.λ.π.

87

Οι υπόλοιπες κατηγορίες αγροτικών ζώων και πτηνών, όπως τα κουνέλια, οι πάπιες και οι

ινδόρνιθες (γαλοπούλες), εκτρέφονται κυρίως σε οικογενειακής μορφής, παραδοσιακού τύπου,

εκμεταλλεύσεις στη χώρα μας και δεν αποτελούν, παρά ένα μικρό ποσοστό, στο σύνολο της

εγχώριας ζωικής παραγωγής. Αν και υπάρχουν σήμερα στον ελληνικό χώρο περιπτώσεις

σύγχρονων σταβλικών εγκαταστάσεων και για τα ζώα ή τα πτηνά της κατηγορίας αυτής, ιδιαίτερα

όσον αφορά στα κουνέλια, εν τούτοις, εξαιτίας του μικρού πρακτικά οικονομικού τους

ενδιαφέροντος, δεν περιλαμβάνονται στο παρόν κείμενο.

Πίνακας 4.1 Αριθμός εκτρεφόμενων ζώων και πτηνών στις χώρες της Ε.Ε. και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, κατά το 2003 [Εurostat, 2005]

Χώρα Πρόβατα Γαλακτοπαραγωγές αγελάδες Χοιρινά Αυγοπαραγωγές

όρνιθες Αυστρία 325.497 583.810 3.254.866 5.150.400 Βέλγιο 146.030 584.587 6.366.248 11.822.940 Βουλγαρία 1.598.556 366.388 1.032.300 - Γαλλία 8.989.313 4.019.300 15.265.000 62.175.000 Γερμανία 2.696.980 4.371.958 26.495.300 45.175.000 Δανία 143.698 596.033 12..969.000 3.701.000 Ελλάδα 9.325.833 149.195 993.000 14.425.223 Εσθονία 45.640 119.820 344.600 - Ηνωμένο Βασίλειο 24.428.932 2.206.373 4.842.464 45.000.000

Ιρλανδία 4.850.124 1.135.676 1.731.620 3.448.000 Ισπανία 23.485.947 1.118.418 24.097.540 57.110.790 Ιταλία 7.952.796 2.079.909 9.157.000 58.710.000 Κύπρος - 26.612 488.101 - Λετονία 39.175 184.268 444.400 2.277.500 (2002) Λιθουανία 16.900 448.100 1.057.400 3.964.800 Λουξεμβούργο 7.442 41.238 75.891 53.592 (2002) Μάλτα 14.861 7.607 73.067 420.000 Ολλανδία 1.184.566 1.535.211 10.765.540 42.726.000 (2001) Ουγγαρία 1.295.777 309.161 4.913.000 -

Πολωνία 345.280 (2002) 2.875.948 18.493.240 45.113.000

Πορτογαλία 3.355.616 328.488 2.249.053 8.129.000 Σλοβακία 325.521 214.467 1.443.013 - Σλοβενία 105.000 130.712 620.506 - Σουηδία 448.308 402.520 2.004.000 4.497.678 Τσεχία 101.516 469.404 3.309.000 - Φινλανδία 67.399 327.983 1.394.200 3.175.000

Σταθερά υψηλή παραγωγή με χαμηλό κόστος δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μία πτηνο-

κτηνοτροφική εγκατάσταση, απλά και μόνο με την εκτροφή ζώων ή πτηνών υψηλών αποδόσεων

και την έγκαιρη αντικατάσταση εκείνων, που δεν είναι πλέον παραγωγικά. Είναι εξ ίσου

απαραίτητη, η δημιουργία και διατήρηση άριστων συνθηκών τεχνητού περιβάλλοντος μέσα στα

88

κλειστά κτίρια εκτροφής, υγιεινής και διατροφής, ανεξάρτητα από τις επικρατούσες κλιματικές

συνθήκες.

Άριστες συνθήκες εκτροφής μπορούν να επιτευχθούν με :

- σωστό σχεδιασμό και διάταξη των στεγασμένων και υπαίθριων χώρων, καθώς και επιμελή

κατασκευή των κτιρίων,

- ρύθμιση των συνθηκών του τεχνητού περιβάλλοντος μέσα στα κλειστού τύπου κτίρια, με

συνεχή έλεγχο της θερμοκρασίας, της υγρασίας (υδρατμών), του διοξειδίου του άνθρακα και

πολλών ακόμα δύσοσμων αερίων, τα οποία παράγονται από τα ζώα και τα απόβλητά τους, με

πιο σημαντικά την αμμωνία και το υδρόθειο,

- σωστή διατροφή (προετοιμασία, μεταφορά και διανομή των ενδεικνυόμενων μιγμάτων

ζωοτροφών στα ζώα ή τα πτηνά),

- κατάλληλο φωτισμό και λήψη αποτελεσματικών μέτρων υγιεινής και,

- συστηματική συλλογή και απομάκρυνση των αποβλήτων από τα κτίρια και τους άλλους

χώρους και την καλή διαχείρισή τους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συχνή και αποτελεσματική συλλογή των παραγόμενων

αποβλήτων στις πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις (κοπριάς και ούρων αναμιγμένων λίγο ή

πολύ με νερά πλυσίματος και βροχής), για λόγους υγιεινής και προστασίας του περιβάλλοντος

από τη ρύπανση, τη μόλυνση και την ενόχληση από οσμές.

4.1.1 Βουστάσια

Α. Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής

Στην πράξη συναντούμε δύο συστήματα εκτροφής αγελάδων γαλακτοπαραγωγής. Το ένα

σύστημα, γνωστό ως περιορισμένος σταβλισμός, προβλέπει τον περιορισμό των ζώων σε κλειστά

κτίρια, δεμένων μόνιμα σε ατομικές θέσεις, χωρίς καμία δυνατότητα ελεύθερης μετακίνησης. Το

δεύτερο σύστημα, γνωστό ως ελεύθερος σταβλισμός, προβλέπει απόλυτη ελευθερία κινήσεων στα

ζώα, μέσα όμως σε περιφραγμένο χώρο, υπαίθριο ή στεγασμένο, καθόλη τη διάρκεια του χρόνου.

Ο περιορισμένος σταβλισμός, ως σύστημα συστηματικής εκτροφής, βρίσκει εφαρμογή

περισσότερο στις χώρες του Βορρά, λόγω κλιματικών συνθηκών. Στη χώρα μας, αν και

εφαρμόσθηκε σε μεγάλη κλίμακα αρχικά, τείνει σήμερα να εγκαταλειφθεί λόγω των αυξημένων

απαιτήσεων σε προσωπικό και κόστος για κτιριακό εξοπλισμό και της δυσμενούς επίδρασης που

έχει στην υγεία και την απόδοση των ζώων η παρατεταμένη ακινησία τους μέσα στο στάβλο.

Στον περιορισμένο σταβλισμό, οι κτιριακές εγκαταστάσεις αποτελούνται από ένα ή περισσότερα

επιμήκη κλειστά κτίρια, με ατομικές θέσεις, στις οποίες τα ζώα είναι περιορισμένα μόνιμα και

δεμένα.

89

Αντίθετα, ο ελεύθερος σταβλισμός βρίσκει όλο και περισσότερη εφαρμογή στην πράξη λόγω :

- των καλών συνθηκών εργασίας που προσφέρει στο προσωπικό και,

- της καλής υγιεινής κατάστασης, που επιτρέπει να έχουν τα ζώα και κατ’ επέκταση, της επίτευξης υψηλών αποδόσεων παραγωγής.

Απαιτεί όμως μεγάλα σχετικά υπαίθρια προαύλια για την άσκηση των ζώων και ως εκ τούτου

προσεκτικότερη σχεδίαση και οργάνωση των χώρων και αποτελεσματικούς χειρισμούς στη

διαχείριση των αποβλήτων. Οι τελευταίοι καθίστανται απαραίτητοι, λόγω του νερού της βροχής,

που αναμιγνύεται με τα απόβλητα κατά τη βροχερή περίοδο του έτους, τη δημιουργία λάσπης και

την ανεξέλεγκτη απορροή υγρών προς γειτονικά ρέματα ή χωράφια. Η δημιουργία λάσπης

καθιστά την κίνηση των ζώων προβληματική και ιδιαίτερα κοπιαστική, με αποτέλεσμα να

μειώνεται η απόδοσή τους.

Στον ελεύθερο σταβλισμό, οι αγελάδες γαλακτοπαραγωγής διατηρούνται σε ομάδες, ίδιας

περίπου ηλικίας και επιπέδου παραγωγικότητας, ελεύθερες μέσα σε περιφραγμένο χώρο. Ο

χώρος αυτός, που είναι υπαίθριος για τις κλιματικές συνθήκες της χώρας μας, επιτρέπει στα ζώα

να κινούνται και να ασκούνται ελεύθερα, χωρίς περιορισμό, όλο το 24ωρο.

Στο χώρο αυτό τοποθετούνται, σε κατάλληλες θέσεις, οι διάφορες κτιριακές εγκαταστάσεις και ο

απαραίτητος εξοπλισμός για την εξυπηρέτηση των ζώων και τη διευκόλυνση της εργασίας του

προσωπικού. Κριτήριο για τη σωστή διάταξή τους είναι η εύκολη και άνετη προσέγγιση των ζώων.

Είναι τέτοιος ο βαθμός προσαρμογής των ζώων στο σύστημα αυτό, ώστε ακόμα και ο χρόνος

άμελξης, συνήθως στις 6:00 και 18:00 κάθε ημέρα, γίνεται συνήθεια στα ζώα, τα οποία

συγκεντρώνονται από μόνα τους έξω από το κτίριο άμελξης, γνωστό ως αμελκτήριο, τη σωστή

ώρα, περιμένοντας να αμελχτούν.

Οι εγκαταστάσεις και ο κυριότερος εξοπλισμός, που προβλέπονται στον τύπο αυτό εκτροφής των

αγελάδων γαλακτοπαραγωγής είναι:

- το υπαίθριο προαύλιο άσκησης,

- το στέγαστρο ανάπαυσης ,

- το στέγαστρο τροφοδοσίας,

- το αμελκτήριο

- η αίθουσα συντήρησης γάλακτος.

Η απομάκρυνση των αποβλήτων από το προαύλιο άσκησης ή τους διαδρόμους κυκλοφορίας

μέσα στο στέγαστρο ανάπαυσης, στα οποία προβλέπονται μεγάλες πλαϊνές πόρτες στα άκρα των

90

διαδρόμων κυκλοφορίας, γίνεται με τη βοήθεια ελκυστήρα εφοδιασμένου με προωθητήρα (ξέστρο

ή κουτάλα).

Ο ελκυστήρας εισέρχεται από τη μία πλαϊνή πόρτα του στεγάστρου ανάπαυσης, ενώ τα ζώα

κρατούνται εκτός με κινητό χώρισμα τοποθετημένο στο άνοιγμα του στεγάστρου προς το

προαύλιο και εξέρχεται από την απέναντι πόρτα σαρώνοντας το διάδρομο κυκλοφορίας και

σπρώχνοντας τα απόβλητα έξω από το στέγαστρο προς το προαύλιο άσκησης των ζώων σε

ειδικά διαμορφωμένο χώρο συγκέντρωσης και τελικής διαχείρισής τους.

Στον ίδιο χώρο προωθούνται και τα απόβλητα από το προαύλιο άσκησης. Η απομάκρυνση των

αποβλήτων από τα χωμάτινα προαύλια συνιστάται να γίνεται μόνο κατά τη διάρκεια του

καλοκαιριού, που είναι στεγνά και μπορεί να κινηθεί άνετα ο ελκυστήρας, χωρίς να προκαλεί

ζημιές σ’ αυτά.

Β. Βουστάσια μοσχαριών πάχυνσης

Τα βουστάσια μοσχαριών πάχυνσης αποτελούνται από επιμήκη κλειστά ή, συνηθέστερα στη

χώρα μας, από ημιανοιχτά κτίρια. Τα ζώα διατηρούνται πολλά μαζί σε ομάδες, κατά το δυνατόν

της ίδιας ηλικίας, σε κελιά με συμπαγές ή σχαρωτό δάπεδο. Στις επιχειρηματικού τύπου εκτροφές,

τα μοσχαράκια αγοράζονται από μονάδες αγελάδων γαλακτοπαραγωγής ή εισάγονται από το

εξωτερικό σε ηλικία περίπου 2 μηνών και βάρος 70 - 80 κιλών.

Μετά τον απογαλακτισμό τους, σε ηλικία περίπου 3 μηνών και βάρος 110 - 120 κιλών, τα

μοσχαράκια εντάσσονται σε ομάδες συνομηλίκων, ίδιου ή παραπλήσιου ρυθμού ανάπτυξης και

τοποθετούνται σε ομαδικά κελιά εκτροφής, περίπου ανά δέκα. Στους χώρους αυτούς μένουν

μέχρι να φτάσουν το βάρος των 550 - 750 κιλών, ανάλογα με τη φυλή, σε διάστημα 16 μηνών

περίπου, από την ένταξή τους στην εκτροφή.

4.1.2 Χοιροστάσια

Τα χοιροστάσια αποτελούνται από μία σειρά επιμήκων κλειστών κτιρίων, μέσα στα οποία

εκτρέφονται χοιρινά διαφορετικής ηλικίας. Τα σύγχρονα χοιροστάσια είναι μονάδες βιομηχανικού

τύπου, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί να παράγουν, συνεχώς όλο το χρόνο, ένα καθορισμένο αριθμό

χοιριδίων την εβδομάδα (ανάλογα με τη δυναμικότητά τους σε χοιρομητέρες), βάρους 100

περίπου κιλών το καθένα, τα οποία οδηγούνται για σφαγή στο χοιροσφαγείο.

Τα χοιρίδια γεννιούνται και μεγαλώνουν μέσα στο χοιροστάσιο με τη φροντίδα του παραγωγού.

Από τη στιγμή της γέννησής τους και μέχρι να αποκτήσουν κατά προσέγγιση το βάρος των 100

κιλών, περνούν περίπου 6 μήνες. Στο διάστημα αυτό τα χοιρίδια μεταφέρονται διαδοχικά στα

91

διάφορα κτίρια εκτροφής σε ομάδες των 8 - 15 ζώων, κατά το δυνατόν ίδιας ηλικίας και σωματικής

ανάπτυξης. Κάθε ομάδα αναπτυσσόμενων ή παχυνόμενων χοιριδίων διατηρείται σε ένα κελί.

Το δάπεδο των κελιών των χοιρινών είναι κατά κανόνα εσχαρωτό, από προκατασκευασμένα

πλαίσια σχαρών με ράβδους τσιμεντένιες για τα ενήλικα βαριά και μεταλλικές για τα νεαρά

ελαφριά ζώα. Η απομάκρυνση των αποβλήτων υγρής μορφής γίνεται μέσω αποχετευτικών

καναλιών που διατρέχουν το μήκος κάθε κτιρίου κάτω από τις εσχάρες με τη βαρύτητα και τη

βοήθεια νερού αραίωσης και έκπλυσης.

4.1.3 Πτηνοτροφεία

Πτηνοτροφεία ονομάζονται οι εγκαταστάσεις μέσα στις οποίες εκτρέφονται όρνιθες (κότες)

αυγοπαραγωγής ή κοτόπουλα κρεοπαραγωγής. Οι όρνιθες αυγοπαραγωγής και τα κοτόπουλα

κρεοπαραγωγής προέρχονται από μονάδες αναπαραγωγής.

Στις μονάδες αναπαραγωγής εκτρέφονται κοκόρια και κότες υψηλών αποδόσεων, γνωστά ως

πατρογονικά, τα οποία εισάγονται από το εξωτερικό σε ηλικία μίας ημέρας. Η εκτροφή των

πατρογονικών γίνεται πάνω στο δάπεδο των θαλάμων ή των κτιρίων εκτροφής, το οποίο

στρώνεται με θερμή στρωμνή. Κατά μήκος των μεγάλων πλευρών των θαλάμων εκτροφής

πατρογονικών υπάρχουν σειρές από πολυώροφες φωλιές, μέσα στις οποίες οι κότες

εναποθέτουν τα αυγά τους.

Στα πτηνοτροφεία αυγοπαραγωγής διατηρούνται κότες για διάστημα περίπου 12 - 14 μηνών

(ηλικίας από 5 - 6 μέχρι 19 - 20 μηνών). Το βάρος κάθε όρνιθας κατά την έναρξη της παραγωγής

αυγών και εισόδου της στο κοπάδι είναι 1,5 - 1,6 κιλά και στο τέλος της περιόδου παραγωγής και

εξόδου της από το κοπάδι 1,9 - 2,2 κιλά. Τα πτηνοτροφεία αυγοπαραγωγής αποτελούνται από

μία σειρά επιμήκων κλειστών κτιρίων, μέσα στα οποία διατηρείται ένας μεγάλος αριθμός ορνίθων

(15.000 - 20.000).

Οι όρνιθες διατηρούνται σε ομάδες των 5, μέσα σε συρμάτινα κλουβιά, διαστάσεων 0,50 μέτρων

πλάτος, 0,50 μέτρων βάθος (μήκος) και 0,50 μέτρων ύψος. Σε σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, που αφορούν στην ‘ευζωία’, προβλέπεται, ν’ αυξηθούν οι διαστάσεις αυτές σημαντικά

μέχρι το 2007, προς όφελος της άνεσης των ορνίθων.

Τα κλουβιά σχηματίζουν μεγάλες σειρές, το ένα δίπλα στο άλλο, γνωστές ως κλωβοστοιχίες. Μέσα

στο κτίριο, οι κλωβοστοιχίες βρίσκονται σε αλλεπάλληλα επίπεδα ή ορόφους (συνήθως 3 - 4) και

σε διάφορες διατάξεις, με στόχο την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση του χώρου.

92

Οι πιο συνηθισμένες διατάξεις κλωβοστοιχιών είναι η πυραμιδοειδής και η κατακόρυφη. Η επιλογή

της μίας ή της άλλης διάταξης εξαρτάται από τον τρόπο αποκομιδής των αποβλήτων.

Στην πυραμιδοειδή διάταξη, ο πυθμένας κάθε κλουβιού ‘βλέπει’ μέσα στην τάφρο αποχέτευσης,

χωρίς να παρεμποδίζεται από την ύπαρξη κλουβιών σε χαμηλότερα επίπεδα ή ορόφους. Έτσι τα

απόβλητα πέφτουν από το διάτρητο δάπεδο των κλουβιών κατ’ευθείαν μέσα στην τάφρο

αποχέτευσης. Η τάφρος κατασκευάζεται συνήθως με ένα βάθος 30 - 35 εκατοστών του μέτρου.

Στην κατακόρυφη διάταξη, η μία κλωβοστοιχία βρίσκεται ακριβώς πάνω από την άλλη. Μεταξύ

των κλωβοστοιχιών παρεμβάλλεται μία πλαστική μεταφορική ταινία, η οποία συλλέγει τα

απόβλητα της υπερκείμενης κλωβοστοιχίας και τα οδηγεί στο ένα άκρο του κτιρίου. Στη συνέχεια

απομακρύνονται από το κτίριο με τη βοήθεια άλλης μεταφορικής ταινίας ή κοχλιωτού μεταφορέα

για να στοιβαχτούν σε σωρό ή να φορτωθούν σε πλατφόρμα ή φορτηγό για άμεση μεταφορά στον

προβλεπόμενο χώρο συγκέντρωσης και επεξεργασίας των αποβλήτων του πτηνοτροφείου.

Συνήθως είναι 4 ορόφων. Η κατακόρυφη διάταξη κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια,

σε σχέση με την πυραμιδοειδή, λόγω της εξοικονόμησης πολύτιμου χώρου που επιτρέπει.

Τα πτηνοτροφεία κρεοπαραγωγής αποτελούνται από μία σειρά κλειστών επιμήκων κτιρίων, μέσα

στα οποία εκτρέφονται κοτόπουλα με σκοπό την παραγωγή κρέατος. Η διάρκεια εκτροφής τους

(πάχυνση) είναι 55 - 60 ημέρες, μέχρι ν’ αποκτήσουν ένα τελικό βάρος 1,8 - 2 kg. Στη συνέχεια

οδηγούνται στο πτηνοσφαγείο. Μετά την απομάκρυνση των πουλιών, αφαιρείται η θερμή

στρωμνή με τα απόβλητα (κουτσουλιές) που περιέχει και απολυμαίνεται το κτίριο, πριν δεχτεί τη

νέα σειρά πουλιών.

Η χωρητικότητα των κτιρίων εκτροφής είναι της τάξης των 5.000 - 15.000 πουλιών, με σύνηθες

πλάτος κτιρίου 13 - 15,5 μέτρα, ύψος πάνω από 3,0 μέτρα και μήκος πάνω από 30 μέτρα. Στα

κτίρια αυτά εκτρέφονται 4 - 5 σειρές κοτόπουλα το χρόνο. Οι νεοσσοί κάθε σειράς είναι ίδιας

ηλικίας και μεταφέρονται όλοι μαζί από τη μονάδα αναπαραγωγής στον θάλαμο εκτροφής, σε

ηλικία 15 ημερών περίπου, όπως έχει προαναφερθεί.

Ιδιαίτερης σημασίας για τα πτηνοτροφεία κρεοπαραγωγής έχει η δημιουργία θερμής στρωμνής

στο δάπεδο, με σταδιακή προσθήκη άχυρου ή πριονιδιού. Η στρωμνή αφαιρείται στο τέλος της

εκτροφής, όπως προαναφέρθηκε, και οδηγείται στο χώρο διαχείρισης των αποβλήτων ή διατίθεται

απευθείας σε καλλιεργητές της περιοχής, για εμπλουτισμό των εδαφών τους με οργανική ουσία

και θρεπτικά συστατικά. Ακόμα μπορεί να αξιοποιηθεί και ως υπόστρωμα ανάπτυξης και

παραγωγής μανιταριών.

4.1.4 Αιγο - προβατοστάσια

93

Διακρίνονται σε παραδοσιακού και σε σύγχρονου τύπου. Στα παραδοσιακού τύπου αιγο -

προβατοστάσια τα αιγοπρόβατα εκτρέφονται σε ειδικά καταλύματα, γνωστά ως μαντριά ή στάνες.

Τα καταλύματα αυτά είναι συνήθως πρόχειρα περιφραγμένα με λίθους, θάμνους, ξύλα ή άλλα

φτηνά υλικά. Πολλές φορές χρησιμοποιούνται ακόμα και φυσικές σπηλιές για την προσωρινή

στέγαση των ζώων. Το στόμιό τους αποφράσσεται με πρόχειρα υλικά, όπως λαμαρίνες, ξύλα,

θάμνους κλπ.

Τα μαντριά διαθέτουν μικρό προαύλιο και πρόχειρα στεγασμένο χώρο για την προστασία των

ζώων από τη βροχή και τον ήλιο. Στα μαντριά τα αιγοπρόβατα παραμένουν συνήθως κατά τη

νύχτα και προστατεύονται από τον άνεμο, τη βροχή και τους διάφορους εχθρούς, π.χ. άγρια ζώα

κλπ. Στα μαντριά δίνεται η ευκαιρία στον βοσκό να περιποιηθεί τα ζώα του (κούρεμα, πλύσιμο,

ιατρική φροντίδα κλπ.), να τα αρμέξει και να τους χορηγήσει συμπληρωματική τροφή και νερό σε

πρόχειρες ποτίστρες και ταΐστρες. Τον υπόλοιπο χρόνο τα ζώα βρίσκονται έξω στις βοσκές.

Ο παραδοσιακός αυτός τρόπος εκτροφής των αιγοπροβάτων είναι ίσως ο φτηνότερος και

απλούστερος. Αφορά όμως κυρίως ζώα εγχώριων ή ημιβελτιωμένων φυλών, χαμηλών

αποδόσεων, συνηθισμένων στις αντιξοότητες και την καταπόνηση από το δύσβατο των ορεινών

περιοχών της χώρας μας.

Στα σύγχρονου τύπου αιγο - προβατοστάσια γίνεται εκτροφή ζώων υψηλών αποδόσεων, η οποία

απαιτεί καλά οργανωμένες εγκαταστάσεις. Τα αιγο - προβατοστάσια αυτά διαθέτουν κλειστού ή

ημιανοιχτού τύπου κτίρια - υπόστεγα, ελάχιστου ύψους 2,5 - 3,0 μέτρων. Συνήθως η νότια πλευρά

των υποστέγων αυτών είναι κλειστή μόνο μέχρι το μισό περίπου του ύψους της (1,5 - 1,8 μέτρα)

και διαθέτει μεγάλες πόρτες - ανοίγματα για την κυκλοφορία των ζώων προς και από το προαύλιο.

Το προαύλιο είναι απαραίτητο για την άσκηση των ζώων και κατασκευάζεται με τέτοιο τρόπο και

υλικά, ώστε να δρα ως απορροφητικό φίλτρο.

4.2 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Οι βιομηχανίες τροφίμων είναι καλά οργανωμένες και εξοπλισμένες βιομηχανικές μονάδες που

επεξεργάζονται ή μεταποιούν τις πρώτες ύλες σε τρόφιμα κατάλληλα συσκευασμένα και

τυποποιημένα για κατανάλωση. Ως πρώτες ύλες χρησιμοποιούνται γεωργικά και ζωοκομικά

προϊόντα, τα οποία μετατρέπουν σε μια μεγάλη ποικιλία βρώσιμων τελικών προϊόντων. Το γάλα,

το κρέας, το τυρί, το λάδι είναι μικρό μόνο μέρος από τα προϊόντα αυτά.

Οι βιομηχανίες τροφίμων είναι μονάδες, που λειτουργούν με συγκεκριμένο πρόγραμμα, ανάλογα

με τις απαιτήσεις της παραγωγικής διαδικασίας, όσον αφορά στο ωράριο εργασίας (από 8ωρη

μέχρι και 24ωρη βάση) και την εποχή (εποχιακή ή ετήσια παραγωγή).

94

Η διακύμανση αυτή της παραγωγής, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις της παραγωγικής

διαδικασίας και τον όγκο των χρησιμοποιούμενων πρώτων υλών, καθορίζει με τη σειρά της την

διακύμανση, τον όγκο και το ρυπαντικό φορτίο των αποβλήτων που θα προκύπτουν σε κάθε

περίπτωση.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. σε μεγάλες πτηνο-κτηνοτροφικές μονάδες μπορεί να

ενσωματώνεται στην πρωτογενή μονάδα παραγωγής (σταβλική εγκατάσταση) μια ή δύο ακόμα

δευτερογενείς μεταποιητικές μονάδες (σφαγείο και αλλαντοποιείο). Στις περιπτώσεις αυτές

πρόκειται για συγκροτήματα πλήρως καθετοποιημένης παραγωγής, στα οποία τα τελικά προϊόντα

καταλήγουν απ’ευθείας στην κατανάλωση, χωρίς την ανάγκη παρεμβολής άλλης μεταποιητικής

μονάδας.

4.3 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

4.3.1 Γενικά

Ο όρος γεωργικά απόβλητα αποδίδεται σε κάθε γεωργικής προέλευσης υποπροϊόν ή παράγωγο,

που είτε έπαψε να έχει οποιαδήποτε οικονομική αξία για τον παραγωγό, είτε ο παραπέρα χειρισμός

ή επεξεργασία του είναι οικονομικά ασύμφορη και ως εκ τούτου, θεωρείται "άχρηστο" και

απομακρύνεται από τη γεωργική επιχείρηση σε στερεή ή υγρή μορφή.

Από οικονομικής άποψης τα γεωργικά απόβλητα εντάσσονται στο παθητικό της επιχείρησης, με

συνέπεια την επιβάρυνση της τιμής του τελικού προϊόντος.

Η διαδικασία παραγωγής των αποβλήτων σε μια πτηνο - κτηνοτροφική εκμετάλλευση ή

γενικότερα βιομηχανία τροφίμων είναι καθοριστική για την οικονομική και αποτελεσματική

επεξεργασία των αποβλήτων τους.

Ο σχεδιασμός ενός συστήματος επεξεργασίας ξεκινά ουσιαστικά μέσα από τους χώρους

παραγωγής, με την εξέταση των δυνατοτήτων διαχωρισμού των αποβλήτων σε στερεά - υγρά ή

σε απόβλητα μικρού και μεγάλου φορτίου.

Με κατάλληλη επέμβαση στη διαδικασία παραγωγής των αποβλήτων, κύρια στη χρήση νερού,

είναι δυνατό σε πολλές περιπτώσεις στην πράξη, να μειωθεί ο όγκος των προς επεξεργασία

αποβλήτων, όπως με απομάκρυνση του νερού της βροχής, που πέφτει στις στέγες των στάβλων

και καταλήγει στο αποχετευτικό σύστημα της μονάδας, με απομάκρυνση και

επαναχρησιμοποίηση του νερού πλυσίματος γεωργικών προϊόντων, πριν από την κατεργασία

τους σε μια βιομηχανία τροφίμων ή τέλος, με διαχωρισμό του τυρογάλακτος από τα απόνερα

πλυσίματος του εξοπλισμού και των σκευών ενός τυροκομείου κ.λ.π..

95

4.3.2 Απόβλητα πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων

Τα απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων είναι γενικά πυκνά απόβλητα, μικρού σχετικά

όγκου και μεγάλου οργανικού φορτίου, συγκρινόμενα με τα απόνερα των λοιπών βιομηχανιών

τροφίμων ή τα υγρά αστικά απόβλητα. Εν τούτοις, είναι γενικά μικρότερου ρυπαντικού φορτίου και

μεγαλύτερου ημερήσιου όγκου από τα διάφορα υποπροϊόντα των γεωργικών βιομηχανιών, όπως

το τυρόγαλα των τυροκομείων, τον ορό στραγγιστού γιαουρτιού των εργοστασίων γάλακτος και

των λιοζουμιών των ελαιοτριβείων.

Τα υγρά απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων χαρακτηρίζονται από μεγάλη

συγκέντρωση αιωρούμενων (καθιζήσιμων και επιπλεόντων) στερεών, που εκδηλώνεται με το

σχηματισμό ιζήματος στον πυθμένα και κρούστας στην επιφάνεια των δεξαμενών συλλογής και

αποθήκευσής τους.

Η διαφοροποίηση των αποβλήτων αυτών, όσον αφορά στο ύψος του οργανικού τους φορτίου,

οφείλεται στις διαφορετικές ποσότητες νερού, που αναμιγνύονται με αυτά, κατά κατηγορία

παραγωγικής δραστηριότητας. Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται στις πτηνο - κτηνοτροφικές

μονάδες αρκετά έντονες, ακόμα και μεταξύ μονάδων της ίδιας κατηγορίας και δυναμικότητας,

λόγω των διαφορετικών χειρισμών του παραγωγού στη χρήση του νερού.

Τα απόβλητα των πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων ποικίλλουν σε σύσταση, μορφή και όγκο,

ανάλογα με τις συνθήκες εκτροφής, το σιτηρέσιο, την ηλικία και το είδος των εκτρεφόμενων ζώων.

Είναι γενικά απόβλητα οργανικής προέλευσης και περιέχουν, εκτός από το νερό, τις κοπριές και

τα ούρα των ζώων και υπολείμματα ζωοτροφών, που αναμιγνύονται με τα απόβλητα.

Στα χοιροστάσια, τα απόβλητα είναι υγρής και ημιυγρής μορφής και συλλέγονται, σχεδόν στο

σύνολό τους, σε αποχετευτικά κανάλια κάτω από πλήρως ή μερικώς σχαρωτά δάπεδα. Στα

κανάλια αυτά πέφτουν και τα νερά πλυσίματος, καθώς και τα νερά από τυχόν διαρροές του

συστήματος ύδρευσης των ζώων. Απομακρύνονται με φυσική ροή προς μια κεντρική δεξαμενή

συλλογής, συνεχώς με υπερχείλιση ή ελεγχόμενα, με τη βοήθεια κινητών θυρίδων ή πλαστικών

σιφωνίων εκκένωσης. Η πρόβλεψη εγκατάστασης κατάλληλου συστήματος δυναμικού αερισμού

σε κάθε κλειστό κτίριο εκτροφής χοιρινών συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση των ενοχλήσεων από

οσμές και στην καλή υγιεινή κατάσταση των ζώων.

Η καθιέρωση, τα τελευταία 20 χρόνια, εγκαταστάσεων μηχανικού διαχωρισμού στερεών - υγρών

στις χοιροτροφικές μονάδες είχε ως αποτέλεσμα και την παραγωγή στερεών, τα οποία συνιστάται

να διατηρούνται (αποθηκεύονται) σε καλά στραγγιζόμενους και προστατευόμενους χώρους,

96

γνωστούς ως κοπροσωρούς, για φυσική χώνευση πριν διατεθούν στο έδαφος ως

εδαφοβελτιωτικά.

Αν προβλέπεται η συστηματική επέμβαση του παραγωγού για παραγωγή κομπόστας, τότε τα

στερεά απόβλητα διευθετούνται σε σωρούς ή σειράδια κομποστοποίησης, τα οποία

αναμοχλεύονται με μηχανικά μέσα κατά τακτά χρονικά διαστήματα.

Στα βουστάσια γαλακτοπαραγωγής τα απόβλητα διακρίνονται σε στερεής - ημιστερεής μορφής,

ανάλογα με την εποχή και τη χρήση ή μη στρωμνής άχυρου και σε υγρής μορφής σε αναλογία 2

προς 1 περίπου κατ’όγκον. Τα απόβλητα στερεής - ημιστερεής μορφής απομακρύνονται με τη

βοήθεια μηχανικών μέσων, ενώ τα υγρά συγκεντρώνονται με φυσική ροή σε κεντρική δεξαμενή

συλλογής. Τα στερεά - ημιστερεά απόβλητα μπορούν να κρατηθούν χωριστά από τα υγρά,

συγκεντρούμενα σε καλά στραγγιζόμενους κοπροσωρούς ή να αναμιχθούν, ιδιαίτερα το χειμώνα,

με τα υγρά σε κεντρική δεξαμενή συλλογής - αραίωσης - ομογενοποίησης.

Στην περίπτωση των βουστασίων γαλακτοπαραγωγής ελεύθερου σταβλισμού, κατά τον οποίο, τα

ζώα κυκλοφορούν ελεύθερα σε ένα περιφραγμένο υπαίθριο, χωμάτινο ή μερικά

τσιμεντοστρωμένο προαύλιο, υπάρχει επί πλέον και εποχιακή απορροή υγρών αποβλήτων κατά

την περίοδο των βροχών.

Αντίθετα, κατά τους λοιπούς μήνες, από τον χώρο αυτό - στον οποίο παράγεται το 50% περίπου

των αποβλήτων της μονάδας - παράγονται μόνο στερεά απόβλητα. Τέλος, στις μονάδες αυτές

παράγεται καθημερινά και μια πρόσθετη ποσότητα υγρών (απόνερα πλυσίματος του αμελκτηρίου

και των εγκαταστάσεων), που προέρχεται κυρίως από τα νερά πλυσίματος των σκευών και του

εξοπλισμού των εγκαταστάσεων άμελξης των ζώων και διακίνησης του γάλακτος.

Σε ορισμένες μονάδες βουστασίων γαλακτοπαραγωγής, ιδιαίτερα σε μονάδες παλαιού τύπου,

περιορισμένου σταβλισμού, εφαρμόζεται το σύστημα των αποχετευτικών καναλιών. Κατά το

σύστημα αυτό, όταν τα ζώα βρίσκονται μέσα στο στάβλο, είναι συνεχώς δεμένα σε ατομικές

θέσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα απόβλητα είναι μεταξύ ημιστερεής και ημιυγρής μορφής,

ανάλογα με το νερό και τα υγρά που διατηρούνται μέσα στα αποχετευτικά κανάλια.

Στις μονάδες πάχυνσης μοσχαριών, τα ζώα διατηρούνται σε περιορισμένους υπαίθριους χώρους,

πάνω σε φυσικό ή μερικά τσιμεντοστρωμένο έδαφος ή σε κλειστούς χώρους πάνω σε τσιμεντένιο,

σχαρωτό ή συνδυασμό τσιμεντένιου και σχαρωτού, δάπεδο. Στην περίπτωση αυτή τα απόβλητα

απομακρύνονται με έναν ή περισσότερους από τους προαναφερθέντες τρόπους για τις μονάδες

αγελάδων γαλακτοπαραγωγής.

97

Στα πτηνοτροφεία παράγονται στερεής μορφής απόβλητα, που απομακρύνονται καθημερινά με

μηχανικά μέσα (περίπτωση πτηνοτροφείων αυγοπαραγωγής) ή ανά δίμηνο - τρίμηνο (περίπτωση

πτηνοτροφείων κρεοπαραγωγής). Στην τελευταία περίπτωση, τα απόβλητα περιέχουν συνήθως

και στρωμνή άχυρου, που προστίθεται για την απορρόφηση της υγρασίας κατά την εκτροφή των

πτηνών πάχυνσης.

Σε κάθε περίπτωση, τα απόβλητα συγκεντρώνονται σε κοπροσωρούς έξω από τα κτίρια εκτροφής

ή σε άλλους προεπιλεγμένους χώρους γύρω ή μακρύτερα από τη μονάδα. Στις μεγάλες μονάδες

οδηγούνται συνήθως σε στεγασμένους χώρους, με επιμήκεις ή οβάλ σχήματος διαδρόμους, μέσα

στους οποίους εναποτίθενται και διενεργείται η κομποστοποίησή τους με μηχανικά μέσα

(συστήματα τύπου OKADA και ΗΟSΟΥΑ αντίστοιχα).

Η εγκατάσταση κατάλληλου συστήματος δυναμικού αερισμού σε κάθε κλειστό κτίριο εκτροφής

ορνίθων αυγοπαραγωγής συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση των ενοχλήσεων από οσμές και στην

καλή υγιεινή κατάσταση των πουλερικών.

Τα απόβλητα των αιγο - προβατοστασίων είναι στερεής και υγρής μορφής, αλλά κατά κανόνα

μικρού όγκου, λόγω της διακίνησης των ζώων σε βοσκές κατά το μεγαλύτερο διάστημα του

χρόνου. Υγρά αναμένονται κύρια κατά την βροχερή περίοδο από τους χώρους σταβλισμού των

ζώων αυτών, ενώ τα στερεά, που συγκεντρώνονται σε σωρούς διατίθενται συνήθως για βελτίωση

των εδαφών της γύρω περιοχής.

Με βάση τα προαναφερθέντα και ανάλογα με την ποσότητα του νερού, που περιέχεται στα πτηνο

- κτηνοτροφικά απόβλητα, τα τελευταία μπορούν να καταταγούν σε μια ή περισσότερες από τις

παρακάτω κατηγορίες υδαρότητας (ρευστότητας) :

Στερεά : - Κοπριά αιγοπροβάτων και κοτόπουλων κρεοπαραγωγής. - Κοπριά βουστασίων και χοιροστασίων αναμιγμένη με στρωμνή. - Στερεά μηχανικού διαχωρισμού υγρών αποβλήτων χοιροστασίων μετά από

φυσική ξήρανση σε κοπροσωρό. Ημιστερεά : - Τα νωπά στερεά απόβλητα των βουστασίων

- Τα νωπά στερεά μηχανικού διαχωρισμού υγρών αποβλήτων χοιροστασίων. - Απόβλητα στερεής μορφής μετά από διαβροχή τους με νερό (π.χ. νερό

βροχής). - Νωπή κοπριά ορνίθων αυγοπαραγωγής.

Ημιυγρά : - Απόβλητα χοιροστασίων και βουστασίων, όπως παράγονται από τα ζώα (κοπριά και ούρα).

- Απόβλητα χοιροστασίων, όπως βγαίνουν από τους στάβλους, μετά την αραίωσή τους με νερά πλυσίματος.

- Ιζήματα (κατακάθια) των δεξαμενών συλλογής, επεξεργασίας και αποθήκευσης αποβλήτων.

Υγρά : - Απορροές υγρών από τους χώρους εκτροφής και προαύλια άσκησης χοιρινών και αγελάδων.

98

- Υγρά, που προέρχονται από στράγγιση κοπροσωρών (χοιροστασίων και βουστασίων).

- Υγρά εκροής των εγκαταστάσεων επεξεργασίας των αποβλήτων πριν τη διάθεσή τους στον τελικό αποδέκτη.

4.3.3 Απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα απόβλητα των διαφόρων βιομηχανιών επεξεργασίας

ζωοκομικών και φυτικών προϊόντων, όπως ελαιοτριβείων, εργοστασίων γάλακτος,

αλλαντοποιείων, τυροκομείων, χυμοποιείων, σφαγείων, κονσερβοποιείων φρούτων και

λαχανικών, εκκοκκιστηρίων βάμβακος, βυρσοδεψείων, αλευρόμυλων, οινοποιείων κλπ.

Τα απόβλητα των βιομηχανιών τροφίμων είναι κυρίως νερά πλυσίματος του προϊόντος, των

σκευών και του εξοπλισμού κατεργασίας, αναμιγμένα σε μεγάλο ή μικρό βαθμό με φυτικά ή ζωικά

υγρά, που προκύπτουν ή διαφεύγουν κατά την διάρκεια της επεξεργασίας των προϊόντων. Επί

πλέον, περιέχουν και απορρυπαντικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται για το πλύσιμο των σκευών

και του εξοπλισμού των εγκαταστάσεων. Το ρυπαντικό φορτίο των αποβλήτων αυτών είναι

σχετικά χαμηλό συγκρινόμενο με το αντίστοιχο των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και πολύ

υψηλό συγκρινόμενο με εκείνο των αστικών λυμάτων.

Κατά κανόνα είναι αλκαλικής σύστασης (pH 8 - 12) λόγω των διαφόρων απορρυπαντικών και

απολυμαντικών που χρησιμοποιούνται κατά το πλύσιμο. Ανάλογα με το ‘ευαίσθητο’ των

παραγόμενων προϊόντων το πλύσιμο και η απολύμανση γίνεται δύο ίσως και παραπάνω φορές

την ημέρα. Για λόγους οικονομίας σε πολλές βιομηχανίες υπάρχει κλειστό κύκλωμα

ανακυκλοφορίας των απορρυπαντικών και των απολυμαντικών.

Τα απόβλητα των γεωργικών βιομηχανιών είναι πλούσια σε οργανικές ύλες, καθόσον εμφανίζουν

τιμές πτητικών στερεών (εκφρασμένες % των ολικών στερεών) σε ποσοστό από 70% μέχρι και

πάνω από 90%. Ανάλογα με την προέλευσή τους, τα απόβλητα αυτά περιέχουν υδατάνθρακες

(πχ λακτόζη), πρωτεϊνες, άλατα, λίπη, φαινόλες και ανόργανες ουσίες.

Τα απόβλητα αυτά είναι σταθερότερης παροχής και κατά συνέπεια, ο όγκος τους μπορεί να

προσδιοριστεί ευκολότερα. Εξαρτώνται κύρια από την κατανάλωση νερού στη βιομηχανία και

φυσικά την ίδια την παραγωγική διαδικασία. Ο όγκος των αποβλήτων αυτών παρουσιάζει εν

τούτοις, μεγαλύτερη διακύμανση, σε σχέση με τα πτηνο - κτηνοτροφικά, τόσο μέσα στο 24ωρο,

όσο και μέσα στην εβδομάδα, το μήνα ή την εποχή, ανάλογα με το είδος και τη διαδικασία

παραγωγής και διακίνησης του προϊόντος.

Εξαιτίας της προέλευσής τους, τα απόβλητα της κατηγορίας αυτής είναι υγρής μορφής με

απουσία ή ελάχιστη συγκέντρωση αιωρούμενων ή καθιζήσιμων στερεών συστατικών. Τα

99

απόβλητα αυτά χαρακτηρίζονται από εποχιακή και ημερήσια ποσοτική και ποιοτική διακύμανση,

ανάλογα με το επεξεργαζόμενο προϊόν, η οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων,

επεκτείνεται και μέσα στο εικοσιτετράωρο. Η διακύμανση αυτή έχει ως συνέπεια, την ανάγκη

πρόβλεψης δεξαμενής εξισορρόπησης της παροχής και επεμβάσεων για τη ρύθμιση των

φυσικοχημικών χαρακτηριστικών των αποβλήτων πριν από οποιαδήποτε επεξεργασία τους.

Για τον προσδιορισμό του όγκου των αποβλήτων των γεωργικών βιομηχανιών χρησιμοποιούνται

κατά βάση στοιχεία της βιβλιογραφίας, όπως αυτά που παρατίθενται στους παρακάτω πίνακες.

Πάντοτε όμως θα πρέπει τα στοιχεία αυτά να προσαρμόζονται, ως προς την πραγματική

λειτουργία της εξεταζόμενης βιομηχανίας, σύμφωνα με το διάγραμμα ροής παραγωγής του

προϊόντος και την χρησιμοποιούμενη ποσότητα νερού.

Έμφαση θα πρέπει να δίνεται στον εξ αρχής διαχωρισμό των αποβλήτων, κατά τη διάρκεια της

παραγωγικής διαδικασίας μέσα στο εργοστάσιο, εφόσον κρίνεται απαραίτητο ή οικονομικά

συμφέρον, σε απόβλητα μεγάλου και μικρού φορτίου και στην οικονομία νερού, με περιορισμό της

σπατάλης ή την πρόβλεψη ανακυκλοφορίας του.

Στα απόβλητα μεγάλου φορτίου περιλαμβάνονται υποπροϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας,

όπως το τυρόγαλα των τυροκομείων και το αίμα των σφαγείων, τα οποία αν αφεθούν να

αναμιχθούν με τα νερά πλύσης, δημιουργούν πρόβλημα στην μετέπειτα επεξεργασία των

αποβλήτων, λόγω του εξαιρετικά υψηλού ρυπαντικού τους φορτίου. Στην ίδια ομάδα

κατατάσσονται και τα υγρά απόβλητα των ελαιοτριβείων στο σύνολό τους όπως προκύπτουν από

τη διαδικασία εξαγωγής του ελαιολάδου.

Εκτός από υγρά απόβλητα στις γεωργικές βιομηχανίες προκύπτουν και στερεά απορρίμματα,

όπως υπολείμματα φλοιών και πυρήνων φρούτων, κόκαλα, νύχια, τρίχες και μη εδώδιμα μέρη και

εντόσθια ζώων και πτηνών, ελαιόφυλλα, τεμάχια λίπους.

Οι σημαντικότερες κατηγορίες βιομηχανιών τροφίμων, που ενδιαφέρουν από πλευράς

αντιμετώπισης των αποβλήτων τους μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω :

Α. Βιομηχανίες κρέατος (σφαγεία, τυποποιητήρια και συσκευαστήρια κρέατος, αλλαντοποιεία)

Tα απόβλητα των βιομηχανιών κρέατος, που περιλαμβάνουν τα σφαγεία, τα τυποποιητήρια -

συσκευαστήρια κρέατος και τα αλλαντοποιεία, προέρχονται κύρια από τη διαδικασία σφαγής, την

εκδορά βοοειδών και αιγοπροβάτων, την αποτρίχωση χοιρινών, το χειρισμό των εντοσθίων, το

σχίσιμο, τον τεμαχισμό και το πλύσιμο των σφαγίων και τέλος, το πλύσιμο των σκευών, του

εξοπλισμού, των εγκαταστάσεων και των δαπέδων. Ένας ιδιαίτερος τέλος χώρος παραγωγής

αποβλήτων είναι ο χώρος αναμονής των ζώων για μία ή δύο ημέρες πριν από τη σφαγή.

100

Κατά συνέπεια, τα απόβλητα της κατηγορίας αυτής συνίστανται από νερό, υπολείμματα αίματος

και λίπους, καθώς και από διάφορες χημικές ουσίες, που προστίθενται κατά την επεξεργασία του

κρέατος ή το πλύσιμο των εγκαταστάσεων, με την προϋπόθεση απομάκρυνσης και αξιοποίησης

του αίματος και του λίπους χωριστά από τα υπόλοιπα υγρά απόβλητα. Στα απόβλητα αυτά

συγκαταλέγονται επίσης και οι κοπριές και τα ούρα, μαζί με τα νερά πλυσίματος του χώρου

αναμονής των ζώων πριν από τη σφαγή.

Στην περίπτωση των πτηνοσφαγείων, τα απόβλητα προέρχονται από τη διαδικασία σφαγής, το

ζεμάτισμα, την αποπτέρωση, την απεντέρωση, το στράγγισμα, το πλύσιμο και το κρύωμα των

πτηνών και τέλος, το πλύσιμο των εγκαταστάσεων, του χώρου παραμονής των πτηνών πριν από

τη σφαγή και των δαπέδων.

Στα διαγράμματα 4.1 και 4.2 φαίνεται σχηματικά η τυπική διαδικασία σφαγής και τυποποίησης

των προϊόντων σφαγής ενός χοιροσφαγείου και ενός πτηνοσφαγείου αντίστοιχα, όπως επίσης και

τα σημεία της παραγωγικής διαδικασίας, στα οποία παράγονται απόβλητα. Είναι φυσικό ότι

ανάλογα με το μέγεθος του σφαγείου και το επίπεδο εξοπλισμού του θα διενεργούνται όλες ή

μέρος από τις αναφερόμενες στα διαγράμματα δραστηριότητες.

Β. Βιομηχανίες γάλακτος (γαλακτοκομεία, εργοστάσια παρασκευής γιαουρτιού, τυριού κλπ.)

Τα απόβλητα της κατηγορίας αυτής προέρχονται από τις διάφορες διεργασίες παρασκευής και

διακίνησης γαλακτοκομικών προϊόντων, μετά τη συγκέντρωση του γάλακτος σε κάποιο κεντρικό

σταθμό υποδοχής. Συνίστανται κύρια από νερό πλυσίματος των σκευών, του εξοπλισμού και των

εγκαταστάσεων διακίνησης και επεξεργασίας του νωπού γάλακτος και των προϊόντων του, από

νερό πλυσίματος των δαπέδων και τέλος, από διαφυγές γάλακτος ή και των παρασκευαζόμενων

προϊόντων.

Τα υποπροϊόντα, που παράγονται κατά τη διαδικασία παραγωγής, όπως είναι κατά περίπτωση το

τυρόγαλα, υπολείμματα παρασκευής βουτύρου, βουτυρογάλακτος ή σκόνης γάλακτος, ορός

γιαουρτιού κλπ, που είναι μεγάλου βιολογικού φορτίου, θα πρέπει να διαχωρίζονται εξαρχής από

το κύκλωμα των λοιπών αποβλήτων (απόνερα πλυσίματος δαπέδων και σκευών).

Στο διάγραμμα 4.3 φαίνεται η τυπική διαδικασία παραγωγής τυριού φέτας και γραβιέρας σε

ελληνικά τυροκομεία.

Γ. Βιομηχανία παραγωγής ελαιολάδου (ελαιοτριβεία)

Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων προέρχονται από τις εγκαταστάσεις πλυσίματος του

ελαιοκάρπου, τις εγκαταστάσεις διαχωρισμού των φυτικών υγρών από τον ελαιοπυρήνα και της

εγκατάστασης τελικής φάσης διαχωρισμού του λαδιού από τα προαναφερθέντα φυτικά υγρά με

101

φυγοκέντριση. Συνίστανται, κατά κύριο λόγο, από νερό πλυσίματος και υπολείμματα φυτικών

υγρών μετά την αφαίρεση του λαδιού, από μικρή ποσότητα λαδιού, που διαφεύγει κατά τη

διαδικασία διαχωρισμού και τέλος, από νερά πλυσίματος των εγκαταστάσεων, των σκευών και εν

γένει του εξοπλισμού.

Στο διάγραμμα 4.4 φαίνεται συνοπτικά η ροή της διαδικασίας παραγωγής ελαιόλαδου και

αποβλήτων σε ένα τυπικό τριφασικό φυγοκεντρικό ελαιοτριβείο. Εκτός από τα υγρά, στα

ελαιοτριβεία παράγονται και στερεά απόβλητα, όπως είναι τα φύλλα ελιάς, που συγκομίζονται μαζί

με τον ελαιόκαρπο, καθώς επίσης και ελαιοπυρήνα, από την οποία με πρόσθετη επεξεργασία

παράγεται πυρηνέλαιο και πυρηνόξυλο στα πυρηνελαιουργεία.

Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων είναι κατεξοχήν εποχιακά απόβλητα και παράγονται κατά το

διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου και Φεβρουαρίου - Ιουνίου, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της

περιοχής.

Δ. Βιομηχανίες επεξεργασίας φυτικών προϊόντων (παρασκευή χυμών, τοματοπολτού, κομπόστας κλπ.)

Τα απόβλητα επεξεργασίας φυτικών προϊόντων, όπως φρούτων και λαχανικών, προέρχονται από

τους χώρους παραλαβής, πλυσίματος, ψύξης, αποφλοίωσης, τεμαχισμού και κατεργασίας του

προϊόντος. Τα απόβλητα αυτά είναι εποχιακού, ως επί το πλείστον, χαρακτήρα και συνίστανται

κύρια από νερό πλυσίματος του νωπού και του τελικού προϊόντος, από διαφυγές φυτικού χυμού

από την κατεργασία του προϊόντος, καθώς και από νερό πλυσίματος των εγκαταστάσεων, των

δαπέδων και του εξοπλισμού παραγωγής του προϊόντος.

Στο διάγραμμα 4.5 φαίνεται η διάταξη των εγκαταστάσεων επεξεργασίας τομάτας και ροδάκινου,

καθώς και τα σημεία παραγωγής των αποβλήτων.

Ε. Βιομηχανίες οινοποίησης (οινοποιεία) :

Τα σταφύλια συλλέγονται συνήθως από τον Αύγουστο μέχρι τέλος Οκτωβρίου και μεταφέρονται

στα διάφορα οινοποιεία. Εκεί απορραγίζονται, εκθλίβονται και ζυμώνονται στις δεξαμενές

οινοποίησης. Στη συνέχεια, ο παραγόμενος οίνος εμφιαλώνεται και διατίθεται στο εμπόριο. Η

τελευταία διαδικασία διαρκεί συνήθως από το Φεβρουάριο μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού.

Κατά τη διαδικασία της οινοποίησης παράγονται υγρά και στερεά απόβλητα εποχιακού

χαρακτήρα. Τα υγρά απόβλητα προέρχονται κυρίως από τα νερά πλυσίματος χώρων, σκευών και

εξοπλισμού, κυρίως από το εμφιαλωτήριο και το χώρο γλευκοποίησης, καθώς επίσης τις

οινολάσπες και τα ιζήματα κατά τον καθαρισμό των δεξαμενών ζύμωσης και των διεργασιών

διαύγασης του κρασιού. Τα στερεά απόβλητα προέρχονται από την έκθλιψη των σταφυλιών,

102

όπως στέμφυλα και βόστρυχοι, καθώς και από τη γη διατόμων, που χρησιμοποιείται κατά το

φιλτράρισμα του κρασιού για διαύγαση.

Τα υγρά απόβλητα μπορούν να διακριθούν σε ‘μικρού’ και ‘μεγάλου’ ρυπαντικού (οργανικού)

φορτίου. Τα απόβλητα ‘μικρού’ φορτίου προέρχονται από τα διάφορα πλυσίματα των

εγκαταστάσεων, των σκευών και του εξοπλισμού. Τα απόβλητα ‘μεγάλου’ φορτίου προέρχονται

από τα διάφορα ιζήματα και τις οινολάσπες των δεξαμενών ζύμωσης και διαύγασης.

Η διαδικασία της οινοποίησης περνά από τα παρακάτω στάδια :

- Το στάδιο της γλευκοποίησης - ερυθράς οινοποίησης - παραγωγής τσίπουρου.

- Το στάδιο της ζύμωσης - ωρίμανσης - διαύγασης.

- Το στάδιο της εμφιάλωσης.

Στο διάγραμμα 4.6 φαίνεται το διάγραμμα ροής της διαδικασίας οινοποίησης και παραγωγής

αποβλήτων στα σύγχρονα οινοποιεία.

103

Διάγραμμα 4.1 Τυπική διαδικασία σφαγής και χειρισμού των προϊόντων σφαγής ενός

χοιροστασίου με τυποποιητήριο κρέατος και αλλαντοποιείο.

104

Διάγραμμα 4.2 Διαδικασία σφαγής και χειρισμού προϊόντων σφαγής ενός πτηνοτροφείου με τυποποιητήριο και συσκευαστήριο κρέατος (Σχεδίαση Ν. Χριστοπούλου)

νερό

Χώρος υποδοχής

κενά κλουβιά

κλουβιά μεταφοράς πουλερικών

Σταθμός θανάτωσης πουλερικών

Ζεμάτισμα

Αποπτέρωση

Πλύσιμο πουλερικών

Τεμαχισμός

Τελικό πλύσιμο

Ποιοτική διαλογή Ζύγισμα και συσκευασία

Διανομή προϊόντος (φορτηγά ψυγεία)

Ανάκτηση αίματος

Ανάκτηση φτερών

Ανάκτηση εντοσθίων

Τελική συγκέντρωση και

έλεγχος αποβλήτων

Σύστημα βιολογικής

επεξεργασίας

Ροή πόσιμου νερού

Ροή αποβλήτων

Ροή προϊόντος

Ροή ακάθαρτου νερού

105

Διάγραμμα 4.3. Τυπικό διάγραμμα ροής εγκαταστάσεων παραγωγής τυριού φέτας και γραβιέρας

.

Παστερίωση γάλακτος

Ψύξη γάλακτος

Πήξη γάλακτος

Μεταφορά τυροπήγματος (φέτα)

προς τυροτράπεζα

Τυρόγαλα

Μυζήθρα

Τυρόγαλα

Γάλα

Ατμός

106

(1) : Ποσότητες προστιθέμενου νερού (% του συνολικού όγκου των υγρών αποβλήτων). (2) : Το νερό προστίθεται στο στάδιο της άλεσης ή της μάλαξης, μόνο σε περιπτώσεις που ο ελαιόκαρπος

στερείται υγρασίας (0 - 50% της ποσότητας του ελαιοκάρπου). (3) : % του συνολικού όγκου των αποβλήτων. Διάγραμμα 4.4. Διάγραμμα ροής παραγωγής λαδιού και αποβλήτων σε ένα τριφασικό

φυγοκεντρικού τύπου ελαιοτριβείο (Σχεδίαση Ν. Χριστοπούλου).

Ελαιόκαρπος

Αποφύλλωση

Πλύσιμο

Άλεση

Θερμομάλαξη της ελαιόμαζας

Κύριος διαχωρισμός στερεών-υγρών

Δευτερεύων διαχωρισμός στερεών-υγρών

Ελαιόλαδο

100 kg

16-20% Κ 10-11% Φ

0-35% Κ 0-18% Φ

7-8% Κ 4-19% Φ

21 kg

λιόφυλλα 3-5 kg

υγρά απόβλητα 65-120 kg Κ

100-160 kg Φ

ελαιοπυρήνα 3-5 kg

Προσθήκη νερού

Κ: κλασικό Φ: φυγοκεντρικό

107

Διάγραμμα 4.5 Η παραγωγική διαδικασία στα κονσερβοποιεία τοματοπολτού και κομπόστας ροδάκινων με αποτύπωση των θέσεων χρήσης νερού διαφόρων ποιοτήτων (πόσιμου - καθαρού, όχι πόσιμου - ακάθαρτου) (Σχεδίαση Ν. Χριστοπούλου)..

ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΠΡΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ

ΤΟΜΑΤΑ ΡΟΔΑΚΙΝΟ

40 oC

ΠΥ

ΡΓΟ

Ι Ψ

ΥΞΗ

Σ Υ

ΔΕΞΑ

ΜΕΝ

Η Ν

ΕΡΟ

Υ Α

ΠΟ

ΣΥ

ΜΠ

ΥΚ

ΝΩ

ΣΗ Κ

ΑΙ Ψ

ΥΞΗ

ΠΡΟ

Σ Β

ΙΟΛ

ΟΓΙ

ΚΟ

ΚΑ

ΘΑ

ΡΙΣΜ

Ο

ΔΙΚ

ΤΥΟ

ΚΑ

ΘΑ

ΡΟΥ

ΜΗ

ΠΟ

ΣΙΜ

ΟΥ

ΝΕΡ

ΟΥ

30 o

C

ΔΙΚ

ΤΥΟ

ΚΑ

ΘΑ

ΡΟΥ

Π

ΟΣΙ

ΜΟ

Υ Ν

ΕΡΟ

Υ 2

0 oC

ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

ΧΥΜΟΠΟΙΗΣΗ

ΠΑΣΤΕΡΙΩΣΗ

ΨΥΞΗ

ΑΣΗΠΤΙΚΗ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ

ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

ΚΑΘΑΡΟ ΝΕΡΟ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΜΕΝΟ ΣΕ ΔΕΞΑΜΕΝΗ 20 oC

Α ́ΠΛΥΣΗ

Β ́ΠΛΥΣΗ

Γ ́ΠΛΥΣΗ

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΛΟΓΗ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΔΑΠΕΔΟΥ

ΓΕΜΙΣΜΑ ΚΟΝΣΕΡΒΩΝ ΜΕ ΡΟΔΑΚΙΝΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΙΡΟΠΙΟΥ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΜΕ ΣΙΡΟΠΙ

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΚΟΝΣΕΡΒΩΝ ΠΑΣΤΕΡΙΩΣΗ-ΨΥΞΗ ΤΟΜΑΤΟΠΟΛΤΟΥ

30 oC

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΛΥΣΗ (ΤΕΛΙΚΗ)

ΑΚΑΘΑΡΤΟ ΝΕΡΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ

ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑΤΟΣ

ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΕΚΦΟΡΤΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ στερεά

(φλοιοί κοτσάνια

ΕΚΦΟΡΤΩΣΗ

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΕ ΠΙΣΙΝΕΣ ΜΕ ΝΕΡΟ ΠΟΙΟΤΙΚΗ

ΔΙΑΛΟΓΗ

κουκούτσια

στερεά (σάπια)

ΕΚΠΥΡΗΝΩΣΗ ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ

ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΜΕΣΩ ΠΛΥΝΤΗΡΙΟΥ

ΠΡΩΤΗ ΠΛΥΣΗ

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΛΟΓΗ

ΑΠΟΦΛΟΙΩΣΗ ΜΕ ΔΙΑΛΥΜΑ ΣΟΔΑΣ (1-2%)

ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ ΧΥΜΟΥ ΓΙΑ

ΤΟΜΑΤΟΠΟΛΤΟ

σπασμένες τομάτες

στερεά φλοιοί + σπόροι

108

Διάγραμμα 4.6 Διάγραμμα ροής παραγωγικής διαδικασίας και αποβλήτων οινοποιείων (Σχεδίαση Ν. Χριστοπούλου).

Παραλαβή σταφυλιών

Ζύγισμα - απορράγιση

Έκθλιψη ραγών - Συμπίεση

Ζύμωση

Μεταγγίσεις

Κολλάρισμα

Διαύγαση

Παστερίωση

Ψύξη

Διαύγαση

Εμφιάλωση

Αποθήκευση Τελική διάθεση

Στερεά απόβλητα (Βόστρυχοι)

Στερεά απόβλητα (στέμφυλα)

Υγρά απόβλητα

μεγάλου φορτίου (οινολάσπες)

Στερεά απόβλητα (γη διατόμων &

ιζήματα)

Υγρά απόβλητα

μεγάλου φορτίου (Ιζήματα)

Δεξαμενή συλλογής -

εξισορρόπησης - φυσικής

χώνευσης

‘Τσίπουρο’

Σωροί συγκομποστοποίησης (παραγωγή κομπόστας)

Υγρά απόβλητα

μεγάλου φορτίου (γη διατόμων &

ιζήματα)

Απορροφητικός

βόθρος

Υγρά απόβλητα

μικρού φορτίου

109

4.4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΟ - ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Με τα σημερινά δεδομένα, η σωστή διαχείριση των αποβλήτων αποτελεί υποχρέωση και ευθύνη

του ιδιοκτήτη κάθε πτηνο - κτηνοτροφικής εγκατάστασης, όχι μόνο για λόγους καθαριότητας και

αισθητικής των χώρων, αλλά γενικότερα για την προστασία του περιβάλλοντος της ευρύτερης

περιοχής.

Η σωστή διαχείριση αφορά στην :

- απομάκρυνση των αποβλήτων από τις τάφρους και τα κανάλια αποχέτευσης, που υπάρχουν

μέσα στα κτίρια εκτροφής καθώς και από τα προαύλια άσκησης των ζώων,

- αποτελεσματική επεξεργασία (κυρίως βιολογική) και αποθήκευσή τους,

- ελεγχόμενη διάθεση των επεξεργασμένων τελικών εκροών ή στερεών σε κατάλληλο αποδέκτη.

Ως καταλληλότερος αποδέκτης των επεξεργασμένων αποβλήτων των πτηνο - κτηνοτροφικών

εκμεταλλεύσεων θεωρείται σήμερα το γεωργικό έδαφος, καθόσον επιτρέπει την ανακύκλωση των

αποβλήτων και την αξιοποίησή τους για λίπανση καλλιεργειών ή αυτοφυών φυτών. Επί πλέον

εμπλουτίζουν και βελτιώνουν τη δομή και τη σύσταση του εδάφους με τις οργανικές ουσίες και τα

θρεπτικά συστατικά, που περιέχουν.

Αντίθετα για τα υγρά απόβλητα των βιομηχανιών τροφίμων, συνηθέστερος αποδέκτης, λόγω

αυξημένων ημερήσιων όγκων παραγωγής είναι οι υδάτινοι αποδέκτες. Για το λόγο αυτό απαιτείται

ιδιαίτερη προσοχή κατά την επεξεργασία τους.

Η βιολογική επεξεργασία περιλαμβάνει εγκαταστάσεις μέσα στις οποίες τα απόβλητα

παραμένουν, όσο χρειάζεται, για να αναπτυχθούν οι κατάλληλοι μικροοργανισμοί και να

εξουδετερώσουν το ρυπαντικό φορτίο οργανικής προέλευσης. Αν δε γίνει η επεξεργασία αυτή,

δημιουργούνται προβλήματα ρύπανσης - μόλυνσης, από την ανεξέλεγκτη διάσπαση των

οργανικών ουσιών στον αποδέκτη από μικροοργανισμούς και την έκλυση οσμών.

Συγκεκριμένα με τη βιολογική επεξεργασία (αναερόβια, αερόβια ή συνδυασμό των δύο) και την

αποθήκευση των υγρών αποβλήτων προκύπτουν τελικά υγρά, σχετικά άοσμα και πλούσια σε

θρεπτικά συστατικά, τα οποία είναι κατάλληλα για εδαφική διάθεση και αξιοποίησή των υγρών

πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων στη λίπανση καλλιεργειών.

Στα υγρά απόβλητα των βιομηχανιών τροφίμων εφαρμόζεται κατά κανόνα η διβάθμια αερόβια

βιολογική επεξεργασία (δύο συνεχόμενες εγκαταστάσεις βιολογικής επεξεργασίας) και στη

συνέχεια απολύμανση με χημικά μέσα, έτσι ώστε τα τελικά υγρά εκροής να είναι απαλλαγμένα

από το μεγαλύτερο δυνατό οργανικό φορτίο και πλήρως από τυχόν παθογόνους

μικροοργανισμούς.

110

Με τη βιολογική επεξεργασία των στερεών αποβλήτων (κομποστοποίηση) προκύπτει ένα

εμπορικής αξίας τελικό στερεό προϊόν, πλούσιο σε οργανική ουσία, γνωστό ως κομπόστα. Η καλή

κομπόστα είναι περιζήτητη σήμερα για τον εμπλουτισμό των καλλιεργούμενων εδαφών με

θρεπτικά συστατικά και καλής ποιότητας οργανική ουσία (χουμικές ενώσεις).

111

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Burton, C.H, 1997. ‘Manure management-Treatment strategies for sustainable agriculture’.

Silsoe Research Institute, Bedford, UK, pp. 181. 2. Chastain, J.P., ‘Odor control’. Agricultural and Biological Engineering. Clemson University. 7

pp. 3. Clanton, C.J., Scmidt, D., Nicolai, R.E., Goodrich, P.R., Jacobson, L.D., Janni, K.A.,

Weisberg, S. and Buckel, J.A., 1999. ‘Dynamic olfactometry variability in determining odor dilutions-to-threshold’. Transactions of the ASAE, vol. 42(4):1103-1112.

4. Clanton, C.J., Nicolai, R.E. and Larson, V.J., 1999. ‘Dynamic olfactometer airflow variation in determining odor dilutions - to - threshold’. Transactions of the ASAE, vol. 42(6):1847 - 1852.

5. Commission of the European Communities, COM (2001) 708 final. ‘Report from the Commission to the European Parliament and the Council under Council Decision 93/389/EEC as amended by Decision 99/296/EEC for a monitoring mechanism of Community greenhouse gas emissions’. Brussels.

6. EEA, 2000. ‘Climate change - Environmental Signals 2000 (Chapter 8)’. European Environment Agency.

7. EEA, 2002. ‘Manure management regarding nitrogen compounds’ Emission Inventory Guidebook. htpp://reports.eea.eu.int/EMEPCORINAIR3/en/B1090VS2.pdf

8. EPA, 1999. ‘Methods for estimating greenhouse gas emissions from manure management (volume viii: chapter 7) and from agricultural soils (volume viii: chapter 9). htpp://www.epa.gov/ttn/chief/eiip/techreport/volume08.

9. EPA, 2001. ‘Inventory of U.S. greenhouse gas emissions and sinks: 1990 - 1999’. Environment Protection Agency. EPA 236-R-01-001. U.S.A.

10. Fott, P., Pretel, J., Neuzil, V. and Blaha, J., 2002. ‘National Greenhouse gas emission inventory report of the Chech Republic’. Czech Hydrometeorological Institute, Dpt of Climate Change, Dept. of Emissions and Sources, Prague.

11. IPCC/OECD/IEA, 1997. Revised 1996 IPCC Guidelines for national greenhouse gas inventories. OECD. Paris.

12. IPCC, 2000. Good practice guidance and uncertainty management in national reenhouse gas inventories. Institute for Global Environmental Strategies (IGES), Hayama.

13. Jacobson, L., Scmidt, D. and Lazardus B., 1998. ‘Correlating sulfur sources and hydrogen sulfide emissions’. Dept of Biosystems and Agricultural Engineering, University of Minnesota. Unpublished.

14. Jacobson, L., Lorimor, J., Bicudo, J. and Scmidt, D. 2001. Lessons 40 - 42, MidWest Plant Service (MWPS), Iowa State University, Ames, Iowa.

15. McGinley, M.A. and McGinley, C.M., 2001. ‘The new European Olfactometry Standard: Implementation, Experience and Perspectives. Proceedings of the Air nad Waste Management Association 94th Annual Meeting and Exhibition, Orlando, Florida. St. Croix Sensoty, Inc.

16. Ministry of Agriculture, 1998. ‘Code of good agricultural practice for the protection of the air, fisheries and food’. Welsh Office Agriculture Department.

112

17. Minnesota Environmental Quality Board, 1999. ‘Generic environmental impact statement on animal agriculture: A summary of the literature related to air quality and odor. University of Minnesota, Dept. of Agriculture, Food and Environmental Sciences.

18. Nicolai, R.E., 1996. ‘Managing odors from swine waste’. Extension Program, AEU - 8. University of Minnesota.

19. Nielsen, V.C., Voorburg, J.H. and P.L’ Hermite, 1990. ‘Odour and ammonia emissions from livestock farming’. Elsevier Applied Science. Proceedings of a seminar held in Silsoe, United Kingdom.

20. Schmidt, D. and Jacobson, L.D., 1995. ‘Odor and odor policy criteria’. Dpt of Biosystems and Agricultural Engineering, Extension Program, AEU - 11, University of Minnesota. p. 19

21. Shurson, J., Whitney, M. and Richard, N.,1998. ‘Nutritional manipulation of swine diets to reduce hydrogen sulfide emissions’. Dept of Biosystems and Agricultural Engineering, University of Minnesota. p. 19.

22. St. Croix Sensory, Inc. ‘Odor parameters’. p. 4. 23. Vandendorpe, L., 1998. ‘Olfactometry options perfect product development, quality’. Article

published in R&D Magazine p. 6. 24. Van Harreveld, A.P. Heeres, P. and Harssema, H., 1999. ‘A review of 20 years of

standardization of odor concentration measurement by dynamic olfactometry in Europe’. Air and Waste Management Association 49:705 - 715.

25. Van Kempen, T., Kim, I. and Moeser, A., 2001. ‘Novel nutritional solutions for odor control and waste management’. North Carolina State University. Paper presented at the forty-fifth annual North Carolina Pork Conference. p. 7.

26. Wynne, Johnny, C., 1995. ‘Options for managing odor’. A report from the Swine Odor Task Force. North Carolina Agricultural Research Service. p. 48 http://www.ces.ncsu.edu/whpaper/SwineOdor.html#complex.

27. Zhu, J., Ndegwa, P. and Luo, A., 2000. ‘Swine manure particle size effect on odor generation’. Dpt of Biosystems and Agricultural Engineering’. University of Minnesota.

28. Zhu, J., Ndegwa, P. and Luo, A., 2000. ‘Solid - liquid separation for controlling odor and improving manure handling’. Dept of Biosystems and Agricultural Engineering’. University of Minnesota.

29. Zhu, J., Ndegwa, P. and Luo, A., 2000. ‘Changes in swine manure solids during storage may affect separation efficiency’. Applied Engineering in Agriculture, 16(5): 571 - 575.

30. Γεωργακάκης Δ., 1998. ‘Επεξεργασία και Διάθεση Αποβλήτων Γεωργο - κτηνοτροφικών Μονάδων και Βιομηχανιών’. Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, ΓΠΑ.

31. Γεωργακάκης Δ., 1998. ‘Επεξεργασία και Διάθεση Αποβλήτων Πτηνο - κτηνοτροφικών μονάδων και Γεωργικών Βιομηχανιών’. Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Έκδοση Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Βοτανικός, Αθήνα.

32. Τζίχα Φ., 2003. ‘Περιβαλλοντικές επιπτώσεις των παραγόμενων αέριων ρύπων κατά την παραγωγή και διαχείριση πτηνο - κτηνοτροφικών αποβλήτων - Μέτρα αντιμετώπισης’ Συμπληρωματικό τεύχος σημειώσεων του μεταπτυχιακού μαθήματος ‘Στερεά - Υγρά Απόβλητα’. Έκδοση Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Βοτανικός, Αθήνα.

33. UNESCO, 1966. ‘Ιστορία της ανθρωπότητας’. Έκδοση Ελληνικής Παιδείας, Αθήνα. 34. The Danish Veterinary Service, 1992. 35. Metcalf and Eddy, Inc., 1991. ‘Wastewater engineering, treatment, disposal and reuse’.

New York : McGrow - Hill Co, USA. 36. Viessman W. and Hammer M., 1998. ‘Water supply and pollution control’. Addison -

Wesley, New York, USA.

113

6. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 6.1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1Ο : ΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ k1 ΚΑΙ BODολ ΜΕ ΤΗ

ΜΕΘΟΔΟ THOMAS

1. Σχέση Thomas : tBOD5,975

kBODk

BODt

31ολ

32131

ολ1

31

t

γραμμική ως προς το χρόνο t της μορφής : tbaZ t (όπου t = χρόνος σε ημέρες) 2. Δίνονται οι τιμές BODt :

BOD1 = 1.500 mg/L, ΒOD2 = 2.600 mg/L, BOD3 = 3.800 mg/L και BOD4 = 4.800 mg/L 3. Υπολογίζονται οι τιμές Ζt : Ζ1 = 0,0874, Ζ2 = 0,0916, Ζ3 = 0,0924 και Ζ4 = 0,0941 4. Απεικονίζονται οι τιμές Ζt στο παρακάτω διάγραμμα για γραφικό προσδιορισμό των a & b :

114

5. Προσδιορίζονται οι τιμές : a = 0,085 και b = 0,0025 από το ως άνω διάγραμμα

6. Προσδιορίζονται οι τιμές των BODολ & k1 από τις σχέσεις :

k1 = 5,975 (b/a) = 0,176 ημέρα-1 και BODολ = 1/(k1a3) = 10.000 mg/L

7. Προσδιορίζεται η τιμή της BOD5 από τη σχέση BODt = BODολ (1 - e- k1

t) για t = 5 :

BOD5 = 5.852 mg/L

8. Υπολογίζεται το ποσοστό BOD5 στην BODολ :

100BODBOD

ολ

5 (5.852 / 10.000) x 100 = 58,52%

6.2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2Ο : ΈΛΕΓΧΟΣ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΥ ΣΕ ΣΤΑΣΙΜΑ ΝΕΡΑ (ΛΙΜΝΕΣ) Μια πόλη αποβάλλει τα υγρά απόβλητά της, μετά από κλασική βιολογική επεξεργασία για ελάττωση

του οργανικού τους φορτίου, σ’ ένα ποτάμι που εκβάλλει σε μια κοντινή λίμνη.

Η λίμνη χρησιμοποιείται ως πηγή πόσιμου νερού και ως τόπος αναψυχής και έχει επιφάνεια 9.000

στρ. και βάθος (μέσο) 10 m.

Το ποτάμι με μέση ετήσια ροή 5.000 m3/h και μέση περιεκτικότητα σε ολικό άζωτο (Ν) 0,10 mg/L

και ολικό φώσφορο (Ρ) 0,010 mg/L δέχεται ένα ημερήσιο όγκο επεξεργασμένων υγρών αστικών

115

αποβλήτων 30.000 m3 (από την πόλη), τα οποία περιέχουν κατά μέσον όρο 0,9 mg/L ολικό άζωτο

και 0,06 mg/L ολικό φώσφορο.

Η λίμνη εκτιμάται, ότι δέχεται ένα ετήσιο φορτίο 2,6 τόνων ολικού αζώτου και 0,35 τόνων ολικού

φωσφόρου από τις διάφορες (γεωργικές κυρίως) δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής της και

έχει αρχίσει να δείχνει σημάδια ευτροφισμού.

Προκειμένου να παρεμποδιστεί η παραπέρα ανάπτυξη ευτροφισμού και η ποιοτική υποβάθμιση της

λίμνης, ποιος θα πρέπει να είναι ο ελάχιστος απαιτούμενος βαθμός επεξεργασίας των υγρών

αστικών αποβλήτων για απομάκρυνση της περίσσειας αζώτου και φωσφόρου, πριν τα τελευταία

διατεθούν στη λίμνη;

1. Επιτρεπόμενο φορτίο (από Πίνακα 2.3) : 1,5 g N/m2 λίμνης έτος και 0,10 g P/m2 λίμνης-έτος

για το μέσο βάθος των 10 m.

2. Φορτία Ν που πέφτουν στη λίμνη :

Από τη λεκάνη απορροής : 0,289 g N/m2 λίμνης-έτος

Από το ποτάμι : 0,487 g N/m2 λίμνης-έτος

Από τα αστικά απόβλητα : 1,095 g N/m2 λίμνης-έτος

Συνολικό φορτίο Ν : 1,871 g N/m2 λίμνης-έτος

3. Περίσσεια αζώτου στα απόβλητα :

1,871 - 1,5 = 0,371 g N/m2 λίμνης-έτος

4. Απαιτούμενος βαθμός απομάκρυνσης Ν από τα απόβλητα :

(0,371 / 1,095) x 100 = 33,88%

5. Φορτία Ρ που πέφτουν στη λίμνη από τις δραστηριότητες γύρω απ’ αυτήν :

Από τη λεκάνη απορροής : 0,0389 g P/m2 λίμνης-έτος

Από το ποτάμι : 0,0487 g P/m2 λίμνης-έτος

Από τα αστικά απόβλητα : 0,0730 g P/m2 λίμνης-έτος

Συνολικό φορτίο Ρ : 0,1606 g P/m2 λίμνης-έτος

6. Περίσσεια φωσφόρου στα απόβλητα :

0,1606 - 0,10 = 0,0606 g P/m2 λίμνης-έτος

7. Απαιτούμενος βαθμός απομάκρυνσης P από τα απόβλητα :

(0,0606/0,0730) x 100 = 83,01%

116

6.3 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3Ο : EΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΔΙΑΛΥΜΕΝΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΣΕ TΡΕΧΟΥΜΕΝΑ ΝΕΡΑ ΠΟΤΑΜΩΝ ΜΕ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΩΝ STREETER - PHELPS

Μια πόλη 200.000 κατοίκων αποβάλλει τα υγρά απόβλητά της, μετά από συνήθη βιολογική

επεξεργασία, σ’ ένα ποτάμι μέσης παροχής Qπ =16.000 (12.500)(*)m3/h, μέσης ταχύτητας ροής U =

0,5 (0,3) m/s και μέσου βάθους h = 1,8 (1,4) m. Ο μέσος ημερήσιος όγκος των υγρών αποβλήτων

είναι 30.000 m3, η τιμή BOD5 50 (50) mg/L μετά από τη βιολογική επεξεργασία και η μέγιστη

θερμοκρασία τους 10 (24)oC. Η τιμή του διαλυμένου οξυγόνου σ’ αυτά ανέρχεται σε: DOαπ = 1,5

(1,5) mg/L.

Το νερό του ποταμού, πριν να αναμιχθεί με τα απόβλητα, έχει BOD5,π = 10 (15) mg/L, θερμοκρασία

15 (23)oC και είναι κορεσμένο κατά 85 (75)% με οξυγόνο. Ο συντελεστής (k1) ρυθμού

απομάκρυνσης της BOD στο συγκεκριμένο ποτάμι προσδιορίστηκε πειραματικά σε 0,50/ημέρα

(20oC) και στα απόβλητα, σε 0,60/ημέρα (20oC).

Σε ποια απόσταση από το σημείο ρίψης των αστικών αποβλήτων στο ποτάμι θα παρουσιαστεί η

ελάχιστη συγκέντρωση διαλυμένου οξυγόνου, ποια θα είναι η τιμή της και να εξεταστεί, αν θα είναι

κάτω ή πάνω από την ελάχιστη επιτρεπόμενη των 5,0 (5,0) mg/L για κολύμβηση - αλιεία.

Αν είναι κάτω των 5,0 (5,0) mg/L, ποιες επεμβάσεις θα προτείνατε να γίνουν στα απόβλητα, ώστε

να διορθωθεί το πρόβλημα ;

(*) Οι τιμές εκτός παρενθέσεων αφορούν χειμερινές και οι εντός παρενθέσεων καλοκαιρινές συνθήκες

λειτουργίας.

1. Μέση ημερήσια παροχή ποταμού : 16.000 (12.500) x 24 = 384.000 (300.000) m3

2. Mέση ημερήσια παροχή αποβλήτων στο ποτάμι : 30.000 (30.000) m3

3. Mέση θερμοκρασία μίγματος ‘απόβλητα - νερό ποταμού’ :

αππ

απαπππ

QQθQθQ

(384.000 x 15 + 30.000 x 10) / (384.000 + 30.000) = 14,64 (23,09)oC

4. Διαλυμένο οξυγόνο (DO) στο μίγμα ‘απόβλητα - νερό ποταμού’ σε [14,64 (23,09)]oC, 1 atm

με αλατότητα ισοδύναμη με 5.000 mg/L Cl : DOμίγμ. =

αππ

απππ

QQDOQDOQ

DOπ = 13,38 e-0,0,021t = 13,38 x 0,7353 x 0,85 = 8,36 (6,27) mg/L

DOαπ = 1,5 (1,5) mg/L

Co = DOμίγμ = (384.000 x 8,36 + 30.000 x 1,5) / (384.000 + 30.000) = 7,86 (5,84) mg/L

117

5. Τιμή κορεσμού (Cs) του μίγματος με διαλυμένο οξυγόνο τους 14,64 (23.09)oC , 1 atm και 5.000 mg/L Cl : Cs = DOκ = 13,38 e-0,021t = 9,84 (8,36) mg/L

6. Αρχικό έλλειμμα οξυγόνου (Do) = Διαφορά της τιμής διαλυμένου οξυγόνου του μίγματος από την τιμή κορεσμού : Do = Cs - Co = 9,84 - 7,86 = 1,98 (2,52) mg/L

7. Απόσταση εμφάνισης ελάχιστης τιμής διαλυμένου οξυγόνου στο ποτάμι από το σημείο ρίψης των αποβλήτων προς τα κατάντη :

- Αρχική τιμή BODολ του μίγματος ‘απόβλητα - νερό ποταμού’ στο σημείο ρίψης των

αποβλήτων στο ποτάμι : )e(1

BODBOD L '

1k5

μίγμ5,ολo

όπου :

αππ

απ5,αππ5,πμίγμ5, QQ

BODQ)BOD(QBOD

= (384.000 x 10 + 30.000 x 50) / (384.000 + 30.000) = 12,90 (18,18) mg/L

Lo = 12,90/(1- e-5x0,50) = 13,99 (19,72) mg/L

- Προσδιορισμός των σταθερών k1΄ και k2

΄ στους 14,64 (23,09)oC:

απ C201, ok = 0,60 / ημέρα και k1, 20 oC π = 0,50/ημέρα, άρα :

k1,20 oC μίγματος = (384.000 x 0,50 + 30.000 x 0,60) / (384.000 + 30.000) = 0,507 (0,507)/ημέρα

C)20 (14,64μίγματος C201,C14,64 1,

'1

o

oo 1,047kkk x 0,507 x 0,782 = 0,397 (0,584)/ημέρα

b

α

C252, HUCk o (3,965 x 0,500,5) / 1,81,5 = 3,965 x 0,7071 / 2,415 = 1,161 (1,311)/ημέρα

[C = 3,965, α = 0,5, b = 1,5, Ο’Connor et al]

C)20(14,64C252,C14,64 2,

'2

o

oo 1,024kkk 1,161 x 0,782 = 0,9079 (1,338)/ημέρα

Ο χρόνος tc (σε ημέρες) μέχρι το σημείο ελάχιστου διαλυμένου οξυγόνου κατάντη του σημείου ρίψης των αποβλήτων στο ποτάμι είναι :

o

'1

'1

'2o

'1

'2

'1

'2

c LkkkD1

kkln

kk1t 1 / (0,9079 - 0,397) x ln[(0,9079 / 0,397) x [1 - [0,98 x

x (0,9079 - 0,397) / 0,397 x 13,99)]] = 1,1585 (0,8603) ημέρες

Η απόσταση Sc (σε km) κατάντη του σημείου ρίψης των αποβλήτων είναι :

1000

t3600U24S (ημέρες)c(m/s)

c (24 x 0,5 x 3.600 x 1,1585) / 1.000 = 50,04 (22,30) km

8. Τιμή ελάχιστου διαλυμένου οξυγόνου Cc στην απόσταση Sc ή χρόνο tc κατάντη του σημείου ρίψης των αποβλήτων στο ποτάμι :

Διαφορά διαλυμένου οξυγόνου από κορεσμό στην απόσταση Sc ή χρόνο tc :

118

c'2c

'2c

'1 tk

otktk

'1

'2

o'1

c eDeekk

LkD [0,397 x 13,99 / (0,9079 - 0,397)] x

x [e-0,397x1,1585 - e-0,9079x1,1585] - 1,98 x e-0,9079x1,1585 = 2,38 (3,62 ) mg/L

Tιμή ελάχιστου διαλυμένου οξυγόνου (Cc) στη θέση Dc είναι :

CC = CS - DC = 9,84 - 2,38 = 7,46 (4,74) mg/L

9. Να συμπληρωθεί το διάγραμμα διακύμανσης του διαλυμένου οξυγόνου του μίγματος ‘λύματα και

νερό ποταμού’ κατάντη του σημείου διάθεσης των αποβλήτων στο ποτάμι.

10. Συμπεράσματα - προτάσεις

119

6.4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4Ο ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΟΣΜΟΑΕΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ (από εισήγηση της Γεωπόνου Γαρυφαλιάς Τζίχα σε εσωτερική ημερίδα στο Γ.Π.Α., 2003)

Στο παρελθόν οι αέριες εκπομπές από τις πτηνο - κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις αντιμετωπίζονταν ως επουσιώδες πρόβλημα. Ωστόσο, με την τάση που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σε ορισμένες Πολιτείες της Αμερικής, προς μεγαλύτερες, μικρότερες σε αριθμό και περισσότερο εντατικοποιημένης παραγωγής ζωικές εκμεταλλεύσεις, οι οσμές, καθώς και άλλες αέριες εκπομπές γρήγορα αποτέλεσαν ένα σοβαρό διαχειριστικό και περιβαλλοντικό ζήτημα για όλους τους παραγωγούς.

Έτσι από τα τέλη της δεκαετίας του 70' και τις αρχές της δεκαετίας του 80', η προσοχή άρχισε να εστιάζεται, όλο και περισσότερο, στα προβλήματα ενόχλησης από την έκλυση οσμών. Αποτέλεσμα ήταν, με την παγκόσμια αύξηση των νομοθετικών ρυθμίσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, που σημειώθηκε τη δεκαετία του 70’, οι βόρειες κυρίως Ευρωπαϊκές χώρες

120

(Ολλανδία, Δανία, Γερμανία, Γαλλία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία), η Αυστραλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής να ξεκινήσουν τη θέσπιση κανονισμών για τον έλεγχο των οσμών. Η εκπομπή οσμοαερίων από τις ζωικές εκμεταλλεύσεις προέρχεται από τρεις κυρίως πηγές : τα κτίρια εκτροφής, τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και αποθήκευσης των αποβλήτων και την εδαφική εφαρμογή των ανεπεξέργαστων, κυρίως, αποβλήτων. Μεταξύ των τριών αυτών πηγών, τα κτίρια εκτροφής θεωρείται ότι εκλύουν ένα σχετικά σταθερό ποσοστό από το σύνολο των ολικών εκπομπών οσμών και αερίων που παράγονται.

Η ενόχληση που δημιουργείται από την έκλυση μιας συγκεκριμένης οσμής οφείλεται σε ένα σύνθετο, οργανικό κυρίως, μίγμα πολλών ενώσεων, οι οποίες προκύπτουν ως υποπροϊόντα της αναερόβιας αποδόμησης (μετατροπής) των ζωικών αποβλήτων από μικροοργανισμούς. Το μίγμα αυτό περιέχει υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες και άλλα θρεπτικά συστατικά, εύκολα αποδομήσιμα από μικροοργανισμούς κάτω από ένα μεγάλο εύρος κατάλληλων περιβαλλοντικών συνθηκών. Η παραγωγή οσμηρών υποπροϊόντων εντείνεται κάτω από αναερόβιες συνθήκες, όπως διαπιστώνεται από τις σχέσεις, που παρατίθενται στη συνέχεια. Η υγρασία και η θερμοκρασία επιδρούν θετικά στο ρυθμό της μικροβιακής αποδόμησης.

Οι σπουδαιότερες οσμηρές πτητικές ενώσεις που ανιχνεύονται στα ζωικά απόβλητα, είτε ως μεμονωμένες, είτε ως ομάδες ενώσεων, είναι η αμμωνία, οι αμίνες, το υδρόθειο, τα πτητικά λιπαρά οξέα, οι ινδόλες, οι σκατόλες, οι φαινόλες, οι μερκαπτάνες, οι αλκοόλες και τα καρβονύλια.

Η θέσπιση κανονισμών και η υλοποίηση πολιτικής και προγραμμάτων αντιμετώπισης των οσμών δημιούργησαν την ανάγκη ανάπτυξης μιας αξιόπιστης μεθόδου μέτρησης με ικανοποιητική επαναληψιμότητα, ακρίβεια και ανιχνευσιμότητα, η οποία να εξασφαλίζει έγκυρα δεδομένα χαρακτηρισμού μιας οσμής, σταθερά στο χρόνο.

Παρά το γεγονός ότι η εκτίμηση των οσμών δεν αποτελεί καινοτομία στο χώρο της επιστήμης, ωστόσο η μεγάλη ποικιλία οσμών, αιτιών και περιβαλλοντικών παραγόντων, καθώς και η μεταβλητότητα, που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη απόκριση, υπήρξαν τα σημαντικότερα προβλήματα, στην προσπάθεια ποσοτικής και ποιοτικής εκτίμησης των οσμών και του καθορισμού αντικειμενικών ορίων εκπομπής. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο από το γεγονός, ότι η αύξηση της έντασης μιας οσμής δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και αύξηση της αποκρουστικότητάς της, καθώς και από τη δυσκολία ανίχνευσης ορισμένων ενώσεων στον αέρα, των οποίων όμως η παρουσία επιβεβαιώνεται στα απόβλητα εξαιτίας των χημικών αντιδράσεων που πραγματοποιούνται μεταξύ αυτών και του περιβάλλοντα αέρα.

Για τη μέτρηση των οσμών χρησιμοποιούνται δύο γενικές προσεγγίσεις : η μέτρηση της συγκέντρωσης επιλεγμένων αερίων και η ολφακτομετρία. Το βασικό πλεονέκτημα της ολφακτομετρίας είναι η άμεση συσχέτιση με την οσμή και η χρήση του καλύτερου ανιχνευτή, δηλαδή της ανθρώπινης λειτουργίας της όσφρησης. Τα δύο συνηθέστερα και αντικειμενικότερα χαρακτηριστικά που εκτιμώνται είναι η συγκέντρωση και η ένταση. Η καλύτερη τεχνική της ολφακτομετρίας, η οποία αποτέλεσε τη βάση ανάπτυξης σταθεροτύπων (standards) είναι η ‘δυναμική βεβιασμένη επιλογή σειράς τριπλών δειγμάτων’, σύμφωνα με την οποία, το δείγμα οσμής, μετά τη συλλογή και την κατάλληλη προεπεξεργασία του, εκτιμάται με τη βοήθεια του ολφακτόμετρου και μιας ‘ομάδας εκπαιδευμένων εκτιμητών’.

Η εκτίμηση διεξάγεται κάθε φορά μεταξύ τριών δειγμάτων, δύο δειγμάτων καθαρού αέρα και ενός δείγματος οσμής, κατάλληλα αραιωμένου με καθαρό αέρα, στο οποίο η συγκέντρωση της οσμής σταδιακά αυξάνεται. Αποστολή της ομάδας είναι να προσδιορίσει το δείγμα εκείνο στο οποίο η οσμή γίνεται μόλις αντιληπτή.

H συγκέντρωση οσμής λοιπόν είναι ένας αριθμός, ο οποίος προκύπτει από την εργαστηριακή αραίωση ενός δείγματος οσμής με καθαρό αέρα σε τέτοιο βαθμό, ώστε η οσμή να είναι μόλις

121

ανιχνεύσιμη από το 50% των μελών της ‘ομάδας εκτιμητών’. Το επίπεδο αυτό αραίωσης αναφέρεται ως ‘κατώφλι ή επίπεδο ανίχνευσης της οσμής’ (odor threshold ή detection threshold). Η επικρατέστερη έκφραση της συγκέντρωσης της οσμής, παρά το γεγονός ότι είναι αδιάστατος αριθμός, είναι ‘μονάδες οσμής ανά μονάδα όγκου’ (o.u./u.v.).

Η ένταση μιας οσμής είναι η σχετική δύναμη της οσμής πάνω από το κατώφλι ανίχνευσης (suprathreshold) και η εκτίμησή της βασίζεται στη σύγκριση με την ένταση μιας σειράς συγκεντρώσεων του ‘συστατικού αναφοράς’, το οποίο είναι η n-βουτανόλη. Η ένταση μιας οσμής εκφράζεται σε μέρη ανά εκατομμύριο n-βουτανόλης (ppm).

Επικουρικά για την εκτίμηση των οσμών χρησιμοποιούνται η ενόργανη ανάλυση, (όπως αέρια χρωματογραφία, φασματομετρία μάζας κ.λ.π.) και τα συστήματα 'ηλεκτρονικής μύτης'. Τα τελευταία, παρά το γεγονός ότι παρέχουν τη δυνατότητα προσδιορισμού της συγκέντρωσης των διαφόρων ενώσεων ξεχωριστά, εν τούτοις δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσο ποσοτικοποίησης της ολικής ή αντιλαμβανόμενης αίσθησης της οσμής.

Η πιο πρόσφατη εξέλιξη στη μέτρηση των οσμών είναι η κατάρτιση υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης και η ψήφιση (20/11/2002) του Ευρωπαϊκού Σταθερότυπου Οσμών με τίτλο : ΕΝ 13725: ‘Ποιότητα Αέρα - Προσδιορισμός της Συγκέντρωσης των Οσμών με Δυναμική Ολφακτομετρία’, το οποίο ενοποιεί τα σταθερότυπα ολφακτομετρίας 18 χωρών, εφαρμόζει ISO πιστοποίηση ποιότητας και επιστημονικά πρωτόκολλα ελέγχου και από το 2003, αναμενόταν να αντικαταστήσει όλα τα εθνικά σταθερότυπα. Το νέο αυτό Ευρωπαϊκό Σταθερότυπο Ολφακτομετρίας, εξαιτίας της επίσημης αποδοχής και δημοσίευσής του από το 2001, διαθέτει όλα τα εχέγγυα να αποτελέσει παγκόσμιο σταθερότυπο ολφακτομετρίας για τη μέτρηση των οσμών, γεγονός, που αν επαληθευτεί, θα δικαιώσει ερευνητικές προσπάθειες, τουλάχιστο δέκα ετών.

Στις Η.Π.Α., η εκτίμηση της συγκέντρωσης μιας οσμής διεξάγεται βάσει των τυποποιημένων μεθόδων ASTM : E679-91('Determination of odor and taste threshold by a forced - choice ascending concentration series of limits') και E544-75/88 (‘Standard Practice for Referencing Suprathreshold Odor Intensity).’ Εξετάζεται όμως και το ενδεχόμενο της αποδοχής του προαναφερθέντος νέου Ευρωπαϊκού Σταθερότυπου Ολφακτομετρίας από ορισμένα Εργαστήρια, όχι μόνο των Η.Π.Α., αλλά και του Καναδά.

Επειδή η έκλυση οσμοαερίων από τις πτηνο - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις εντοπίζεται σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, η επιτυχής αντιμετώπιση του φαινομένου, σύμφωνα και με το πνεύμα της IPPC6 (Οδηγίας 96/61/ΕΕ), προϋποθέτει την ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων με την εφαρμογή ‘βέλτιστων υφιστάμενων τεχνολογιών ελέγχου’ (BPT)7 και βέλτιστων διαθέσιμων οικονομικά εφικτών τεχνολογιών’ (ΒΑΤ)8. Η ελαχιστοποίηση των οσμών μπορεί να επιτευχθεί στην πράξη με την εφαρμογή των εξής μέτρων : Σωστή χωροθέτηση και σχεδιασμό μελλοντικών κτηνοτροφικών μονάδων Επεμβάσεις στη διατροφή, με σκοπό τη μείωση του απεκκρινόμενου αζώτου και θείου με :

Κατάρτιση ισορροπημένων σιτηρεσίων. Τροποποίηση του σιτηρεσίου με χρήση προσθέτων για την απενεργοποίηση των ειδικών

ενζύμων, που ευθύνονται για την έκλυση της αμμωνίας. Βελτίωση του συντελεστή εκμετάλλευσης της τροφής με κατάρτιση σιτηρεσίων μειωμένης

περιεκτικότητας σε μικρής πεπτικότητας ή προσληπτικότητας πρωτεΐνη.

6 IPPC : Integrated Pollution Prevention and Control 7 BPT : Best Practicable Control Technology Currently Available 8 ΒΑΤ : Best Available Technology Economically Achievable

122

Επαρκής αερισμός των κτιρίων στέγασης (με τοποθέτηση, όπου είναι εφικτό, βιόφιλτρων στα ανοίγματα εξόδου αέρα και πρόβλεψη ελάχιστου αερισμού, κάτω από τα εσχαρωτά δάπεδα) για άμεση απομάκρυνση των οσμών από τα ζώα και το προσωπικό.

Σωστή διαχείριση των αποβλήτων μέσα στα κτίρια εκτροφής (χρήση στρωμνής, σωστή κατασκευή του δαπέδου και των αποχετευτικών καναλιών, επαρκής αραίωση των υγρών αποβλήτων με νερό μέσα σε αυτά και συστηματική εκκένωσή τους).

Εφαρμογή κλειστού τύπου μηχανικών διαχωριστών υγρών - στερεών. Σωστή επιλογή και χρήση του μηχανολογικού εξοπλισμού, καθώς και ορθολογικό σχεδιασμό

και λειτουργία των ανοιχτών χωμάτινων εγκαταστάσεων αναερόβιας επεξεργασίας και αποθήκευσης των αποβλήτων, π.χ. πρόβλεψη κάλυψής τους με πλαστικά φύλλα, στο βαθμό, που κάτι τέτοιο είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτό.

Συνδυασμένη αερόβια και αναερόβια επεξεργασία των ζωικών αποβλήτων για περιορισμό των οσμών, όπου κάτι τέτοιο κρίνεται πρακτικά εφικτό.

Εδαφική εφαρμογή επεξεργασμένων αποβλήτων, κατά προτίμηση, από κοινού με το σύστημα άρδευσης ή με έγχυση και ενσωμάτωση στο έδαφος, σύμφωνα πάντα με το πνεύμα της ορθολογικής διάθεσης - αξιοποίησής τους, με την τελευταία περίπτωση να αφορά περισσότερο, απόβλητα μη επαρκώς επεξεργασμένα. Η αραίωση με νερό και η οξύνιση των αποβλήτων, όπου είναι πρακτικά εφικτό, πριν τη διάθεσή τους μειώνουν την έκλυση της αμμωνίας, αλλά αυξάνουν την απαιτούμενη εδαφική έκταση και το κόστος διάθεσης.

IPCC μεθοδολογία εκτίμησης εκπομπών CH4 και Ν2Ο Ορισμένα από τα εκλυόμενα αέρια ενοχοποιούνται για τη συμβολή τους στο παγκόσμιο φαινόμενο του θερμοκηπίου, της όξινης βροχής και της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος. Μεταξύ αυτών των αερίων είναι η αμμωνία και μη οσμηρά αέρια, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο και το οξείδιο του αζώτου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι εκπομπές CH4 από την κτηνοτροφία αυξήθηκαν από 25,6 εκατομμύρια m3 το 1860 σε 113,1 εκατομμύρια m3 το 1994, γεγονός το οποίο την καθιστά σήμερα τη μεγαλύτερη ανθρωπογενή πηγή εκπομπής μεθανίου, ξεπερνώντας την καλλιέργεια ρυζιού από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι εκπομπές Ν2Ο από τη διαχείριση ζωικών αποβλήτων αντιπροσωπεύουν το 30% περίπου των εκπομπών, που προέρχονται από τις γεωργικές δραστηριότητες. Στην Ευρώπη, οι εκπομπές ΝΗ3 από τα ζωικά απόβλητα αντιπροσωπεύουν το 80% των ολικών εκπομπών αμμωνίας γεωργικής προέλευσης. Η σοβαρότητα του προβλήματος αναγνωρίστηκε με την υπογραφή το 1992 στο Rio de Janeiro της ‘Συνθήκης Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τη Μεταβολή του Κλίματος’ (UNFCCC)9, και του ‘Πρωτοκόλλου του Κιότο’, που αποτελεί τμήμα της. Στόχος της Συνθήκης ήταν η σταθεροποίηση μέχρι το έτος 2000 των ανθρωπογενών εκπομπών CO2 και άλλων αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα στα επίπεδα του έτους 1990. Το Πρωτόκολλο του Κιότο θέτει διαφορετικούς δεσμευτικούς στόχους εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου για ένα μεγάλο αριθμό μελών, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης, οι οποίοι πρέπει να εκπληρωθούν κατά την περίοδο 2008 - 2012. Οι στόχοι αυτοί για την Κοινότητα φαίνονται στον Πίνακα, που ακολουθεί.

Κράτος - μέλος Δέσμευση (% μεταβολή εκπομπών των έξι αερίων θερμοκηπίου* την περίοδο 2008 - 2012, σε σχέση με τα επίπεδα του βασικού έτους 1990)

Αυστρία -13

Βέλγιο -7,5

9 UNFCCC: United Nations Framework Convention on Climate Change

123

Δανία -21 Φινλανδία 0 Γαλλία 0 Γερμανία -21 Ελλάδα +25 Ιρλανδία +13 Ιταλία -6,5 Λουξεμβούργο -28 Ολλανδία -6 Πορτογαλία +27 Ισπανία +15 Σουηδία +4 Ηνωμένο Βασίλειο -12,5 Ευρωπαϊκή Κοινότητα -8

*CO2, CH4, N2O, HFCS, PFCS, SF6

Για την εξυπηρέτηση των στόχων της Συμφωνίας Πλαίσιο και του Πρωτοκόλλου του Κιότο, η Διεθνής Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη Μεταβολή του Κλίματος (IPCC)10, ανέπτυξε μια ενιαία μεθοδολογία, η οποία εκδόθηκε το 1997 με τίτλο ‘Αναθεωρημένες 1996 IPCC Οδηγίες για Εθνικές Απογραφές των Αερίων Θερμοκηπίου’.

Ένας από τους πέντε τομείς, που πραγματεύεται η IPCC μεθοδολογία, είναι η ‘γεωργία’, η οποία εξετάζει πέντε ευδιάκριτες πηγές - δραστηριότητες, που συμβάλουν άμεσα στην εκπομπή αερίων θερμοκηπίου. Οι δραστηριότητες, που σχετίζονται με την κτηνοτροφία, είναι οι εκπομπές CH4, που προέρχονται από τα ‘εκτρεφόμενα ζώα’, μέσω της ‘εντερικής ζύμωσης’ και της ‘διαχείρισης των αποβλήτων’ και οι εκπομπές Ν2Ο, που προέρχονται από τα ‘γεωργικά εδάφη’, κατά την εδαφική εφαρμογή των αποβλήτων.

Με βάση το βαθμό πολυπλοκότητας και λεπτομέρειας των υπολογισμών και τις κατηγορίες των συντελεστών εκπομπής, που χρησιμοποιούνται (προεπιλεγμένοι, εξειδικευμένοι σε επίπεδο χώρας, περιοχής ή τεχνολογίας), οι προσεγγίσεις, που περιγράφονται στην IPCC μεθοδολογία, κατηγοριοποιούνται σε τρεις βαθμίδες.

Η Βαθμίδα 1 (Tier 1) : χρησιμοποιεί απλούστερους υπολογισμούς, βασισμένους σε στατιστικούς δείκτες και γενικότερα αποδεκτούς προεπιλεγμένους συντελεστές εκπομπής, με παγκόσμια εφαρμογή ή μόνο σε επίπεδο ηπείρων.

Η Βαθμίδα 2 (Tier 2) χρησιμοποιεί πολύπλοκους υπολογισμούς και συνήθως απαιτεί πιο λεπτομερή και λιγότερο προσιτά στατιστικά δεδομένα. Οι συντελεστές εκπομπής (εξειδικευμένοι σε επίπεδο χώρας ή τεχνολογίας) προκύπτουν συνήθως από υπολογισμούς, βασισμένους σε πολύπλοκες μελέτες και καλύτερη γνώση της πηγής έκλυσης των οσμών.

Η Βαθμίδα 3 (Tier 3) χρησιμοποιεί αποτελέσματα άμεσων μετρήσεων, οι οποίες διεξάγονται κάτω από πραγματικές συνθήκες.

Με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας των απογραφών και του ικανοποιητικού χειρισμού του φαινομένου της αβεβαιότητας, κρίθηκε απαραίτητη η επέκταση και συμπλήρωση της αναθεωρημένης IPCC μεθοδολογίας. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο μεθοδολογικό εγχειρίδιο, με τίτλο ‘Οδηγός Καλής Πρακτικής και Χειρισμός της Αβεβαιότητας των Απογραφών των Αερίων Θερμοκηπίου’, με συντομία, ‘Οδηγός Καλής Πρακτικής’, ο οποίος δεν αντικαθιστά ούτε αναθεωρεί, αλλά συμπληρώνει τις IPCC Οδηγίες και είναι πλήρως εναρμονισμένος με αυτές.

10 IPCC: Intergovernmental Panel for Climate Change

124

Στόχος του Οδηγού Καλής Πρακτικής είναι η παροχή βοήθειας, κατά την προετοιμασία των απογραφών, που διεξάγονται από διάφορες χώρες, έτσι ώστε οι εκτιμήσεις των εκπομπών να μην υποεκτιμώνται ή υπερεκτιμώνται, ελαχιστοποιώντας παράλληλα, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, το στοιχείο της αβεβαιότητας, που υπεισέρχεται.

Πιο κάτω, παρατίθενται οι σχέσεις, που αφορούν στην εκτίμηση εκπομπών CH4 και Ν2Ο από δραστηριότητες, σχετικές με την άσκηση της κτηνοτροφίας.

Εκτίμηση εκπομπών CH4 από την εντερική ζύμωση :

i

6ii4 /10ΠληθυσμόςEFCH Ggkg

4/65,55/365/ CHkgMJyrdaysYdayMJIEF mii

όπου:

CH4 : Οι ετήσιες εκπομπές μεθανίου από το σύνολο του ζωϊκού πληθυσμού, Gg CH4

EFi : Ετήσιος συντελεστής εκπομπής από το είδος ή την κατηγορία των ζώων (i), kg CH4 / ζώο

Ii : Μέση ημερήσια πρόσληψη ενέργειας από το είδος ή την κατηγορία των ζώων, MJ / ζώο

Υm : Ρυθμός μετατροπής μεθανίου για το είδος ή την κατηγορία των ζώων, %

Εκτίμηση εκπομπών CH4 από τη διαχείριση αποβλήτων

i

6ii4 /10ΠληθυσμόςEFCH Ggkg

jk

ijkjk3

oiii MS%MCFkg/m0,67Bdays/yr365VSEF

όπου:

CH4 : Ετήσιες εκπομπές μεθανίου από το σύνολο του ζωικού πληθυσμού, Gg CH4

EFi : Ετήσιος συντελεστής εκπομπής από το είδος ή την κατηγορία των ζώων (i), kg CH4 / ζώο

VSi : Ημερήσια ποσότητα πτητικών στερεών, που αποβάλλεται από το είδος ή την κατηγορία των ζώων(i), kg Π.Σ. / ζώο

Boi : Μέγιστο δυναμικό παραγωγής μεθανίου από τα απόβλητα, που παράγονται από το είδος ή την κατηγορία των ζώων (i), m3 CH4 / kg Π.Σ.

MCFjk: Συντελεστής μετατροπής του μεθανίου για κάθε σύστημα διαχείρισης αποβλήτων (j), ανάλογα με την κλιματική περιοχή (k).

MS%ijk: Ποσοστό αποβλήτων του είδους ή της κατηγορίας των ζώων (i), που διαχειρίζεται το κάθε σύστημα (j) στην κλιματική περιοχή (k).

Σύμφωνα με τις IPCC Οδηγίες και τον Οδηγό Καλής Πρακτικής, η εφαρμογή της προσέγγισης ‘Βαθμίδα 1’ για την εκτίμηση εκπομπών μεθανίου από τις προαναφερθείσες δραστηριότητες, προϋποθέτει αρχικά ένα ‘βασικό διαχωρισμό’ του ζωικού πληθυσμού σε είδη ή κατηγορίες.

Στη συνέχεια, για την εφαρμογή της απαιτείται η συλλογή μόνο εκείνων των στοιχείων, που αφορούν στο ζωικό πληθυσμό, όπως π.χ. το μέσο ετήσιο πληθυσμό κάθε κατηγορίας ή είδους ζώων, σε σχέση με τις κλιματικές συνθήκες, που επικρατούν στη χώρα εκτροφής.

Η εκτίμηση ολοκληρώνεται με την εφαρμογή των προεπιλεγμένων συντελεστών εκπομπής, που περιέχονται στις Οδηγίες της IPCC.

125

Αντίθετα, η εφαρμογή της προσέγγισης ‘Βαθμίδα 2’ προϋποθέτει ένα ‘λεπτομερέστερο διαχωρισμό’, του ζωικού πληθυσμού σε υποκατηγορίες, όπως αυτές περιγράφονται στις IPCC Οδηγίες. Στη συνέχεια, για την εφαρμογή της απαιτούνται, εκτός από τα προαναφερθέντα στοιχεία, που αφορούν στο ζωικό πληθυσμό και η συλλογή λεπτομερών δεδομένων, σε επίπεδο χώρας, που αφορούν στη διατροφή των ζώων και τα συστήματα και τις πρακτικές διαχείρισης των αποβλήτων. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό νέων συντελεστών εκπομπής, σε αντικατάσταση των προεπιλεγμένων.

Εκτίμηση εκπομπών Ν2Ο από τη διαχείριση αποβλήτων

T TTTMS MSNexNNex

όπου:

MSNex : Απεκκρινόμενο Ν με κάθε σύστημα διαχείρισης ζωικών αποβλήτων (S), kg Ν/έτος

Τ : Είδος ή κατηγορία ζώων.

TN : Αριθμός ζώων του είδους ή της κατηγορίας (Τ) στη χώρα

TNex : Μέσος ετήσιος ρυθμός απέκκρισης αζώτου, για κάθε είδος ή κατηγορία ζώων (Τ) στη χώρα, kg Ν/ζώο

TMS : Κλάσμα του TNex για κάθε είδος ή κατηγορία ζώων (Τ) με κάθε σύστημα διαχείρισης ζωικών αποβλήτων (S) στη χώρα, %.

MS

MS3MSMS2 EFNexNON

όπου:

MS2 NON : Εκπομπές Ν2Ο - Ν από όλα τα συστήματα διαχείρισης ζωικών αποβλήτων στη χώρα, kg Ν2Ο - Ν/έτος.

MSNex : Απεκκρινόμενο Ν με κάθε σύστημα διαχείρισης ζωικών αποβλήτων, kg Ν/έτος.

MS3EF : Συντελεστής εκπομπής Ν2Ο για κάθε σύστημα διαχείρισης ζωικών αποβλήτων, kg N2Ο - N/kg Νex (MS). Η μετατροπή των εκπομπών N2O - N(MS) σε εκπομπές Ν2Ο(MS) γίνεται με βάση την ακόλουθη σχέση :

28/44NONON MS2MS2 Εκτίμηση των άμεσων εδαφικών εκπομπών N2O κατά την εφαρμογή ζωικών αποβλήτων ως λίπασμα

126

Σύμφωνα με τις Οδηγίες της IPCC (Βαθμίδα 1α) η ποσότητα αζώτου, που προστίθεται ως λίπασμα κατά την εδαφική εφαρμογή των αποβλήτων εκτιμάται ως εξής:

GRAZAMFUELT GASMTTAM FracFrac1Frac1NexNF (Βαθμίδα 1α)

όπου:

FAW : Ποσότητα αζώτου στα ζωικά απόβλητα, που προστίθεται ως λίπασμα, διορθωμένη ως προς τις εκπομπές NH3 και ΝΟΧ, εξαιρουμένης της ποσότητας των αποβλήτων, που παράγονται από τα ζώα ελεύθερης βοσκής ή που καίγεται ως καύσιμο, kg N/έτος.

FracFUEL: Ποσοστό του απεκκρινόμενου αζώτου, που καίγεται ως καύσιμο, kg N/kg ολικού απεκκρινόμενου Ν.FracGRAZ: Ποσοστό του αζώτου, που απεκκρίνεται και εναποτίθεται στο έδαφος κατά τη διάρκεια της βοσκής, εκτίμηση σε επίπεδο χώρας, kg N / kg ολικού απεκκρινόμενου Ν.

FracGASM: Ποσοστό του απεκκρινόμενου αζώτου, που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα ως NH3 και ΝΟΧ, kg N/kg ολικού απεκκρινόμενου Ν.

Ν(Τ) : Αριθμός ζώων κατά είδος ή κατηγορία.

Nex(T) : Απέκκριση αζώτου με βάση το είδος ή την κατηγορία του ζώου, kg N/ζώο/έτος.

Eπειδή τα απόβλητα μπορεί να αξιοποιούνται και με άλλους τρόπους, εκτός από την καύση, η προαναφερθείσα σχέση μπορεί να μην ισχύει πλήρως για όλες τις χώρες. Για την αποφυγή υπερεκτίμησης των εκπομπών, ο Κώδικας Ορθής Πρακτικής προτείνει την προσέγγιση ‘Βαθμίδα 1β’, η οποία εκφράζεται από την ακόλουθη σχέση :

AMCNST

AMFEEDGRAZAMFUELT GASMTTAM Frac

FracFracFrac1Frac1NexNF (Βαθμίδα

1β) Οι άμεσες εκπομπές N2O, που προκύπτουν από το προστιθέμενο εδαφικά Ν (FAM), κατά την εδαφική εφαρμογή ζωικών αποβλήτων εκτιμώνται με βάση τις ακόλουθες σχέσεις :

1AMAM2 EFFNON και 28/44NONON AM2AM2

Εκτίμηση εκπομπών ΝΗ3 από τη διαχείριση των αποβλήτων :

i

ii3 ΠληθυσμόςEFHN

όπου:

ΝΗ3 : Ολικές εκπομπές αμμωνίας από όλο τον εκτρεφόμενο πληθυσμό, kg NH3/έτος

EFi : Συντελεστής εκπομπής για το είδος ή την κατηγορία ζώου (i), kg ΝΗ3/ζώο-έτος

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, στα πλαίσια ενός περιβαλλοντικού προγράμματος για τον ‘έλεγχο παρακολούθηση και εκτίμηση της διασυνοριακής αέριας ρύπανσης στην Ευρώπη’, εξέδωσε ένα ‘Εγχειρίδιο Απογραφής Εκπομπών’, όπου περιγράφεται μια απλοποιημένη μέθοδος εκτίμησης των εκπομπών αμμωνίας από την κτηνοτροφία. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία αυτή, η

127

εκτίμηση των εκπομπών βασίζεται στη χρήση μέσων συντελεστών εκπομπής ανά ζώο, για κάθε είδος ή κατηγορία ζώου και τον πολλαπλασιασμό των συντελεστών με τον ετήσιο αριθμό των ζώων, που προκύπτει από τις ετήσιες απογραφές.

Οι συντελεστές αυτοί έχουν εκτιμηθεί με βάση τα στοιχεία, που χαρακτηρίζουν την άσκηση της κτηνοτροφίας στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία, που αφορούν στο ρυθμό απέκκρισης αζώτου ανά ζώο, το ποσοστό διαφυγής, λόγω απωλειών αμμωνίας από τα κτίρια εκτροφής, το ρυθμό διαφυγής, όσον αφορά στην υπόλοιπη ποσότητα αζώτου, που φτάνει με τα απόβλητα στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας ή / και αποθήκευσής τους, έξω από τα κτίρια εκτροφής και την ποσότητα αζώτου που είναι τελικά διαθέσιμη για εδαφική εφαρμογή, μετά την επεξεργασία ή / και αποθήκευση των αποβλήτων.

Ωστόσο, κάθε χώρα μπορεί, αν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, να χρησιμοποιήσει δικούς της εξειδικευμένους συντελεστές εκπομπής.

Στο Παράρτημα 5ο παρατίθεται υπόδειγμα τμήματος του τύπου απογραφικού δελτίου εκπομπής αερίων ρύπων, που εκδίδεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ, με παράδειγμα εφαρμογής του σε σύγχρονο πτηνοτροφείο αυγοπαραγωγής.

6.5 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5Ο ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΑΥΓΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΠΛΥΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΝΕΡΟ

128

Ετήσιες εκπομπές αέριων ρύπων, υγρών και στερεών αποβλήτων

οράς εκπομπών 2006 (για το έτος 2004)

Το έντυπο εκδίδεται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών για τις ετήσιες εκπομπές συγκεκριμένων ρύπων στο περιβάλλον από ορισμένες δραστηριότητες. Εάν στην εγκατάστασή σας λαμβάνουν χώρα δραστηριότητες που ανήκουν στο παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της ΚΥΑ ΗΠ 15393/2332/2002 (ΦΕΚ 1022/Β/2002), θα πρέπει σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ. 3 της ΚΥΑ Η.Π. 11014/703/Φ 104/2003 (ΦΕΚ 332/Β/2003) και την Εγκύκλιο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. 117266/27-5-2003, να δηλώνετε στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. τις εκπομπές των ρύπων του προηγουμένου έτους από όλες τις δραστηριότητες, που αναφέρονται στο παράρτημα, σε ετήσια βάση και μέχρι τέλος Μαρτίου του επομένου έτους. Εφ’ όσον οι συνολικές ποσότητες των εκπομπών της μονάδας σας, σε κάποιους ρύπους, υπερβαίνουν συγκεκριμένα όρια, θα πρέπει να αναφερθούν από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. στην Κοινότητα (Ευρωπαϊκό Μητρώο Ρυπογόνων Εκποµπών - EPER) με την ένδειξη της μονάδας από την οποία προέρχονται. Για περισσότερες τεχνικές πληροφορίες παρακαλούμε απευθυνθείτε στον Οδηγό για τη συμπλήρωση και υποβολή του Εντύπου Αναφοράς Ρύπων, στο πλαίσιο της Κοινοτικής Απόφασης (2000/479/ΕΚ) περί υιοθέτησης ενός Ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (ΕPER), καθώς και στο έγγραφο καθοδήγησης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (EPER) που έχει εκδώσει η Κοινότητα. Τόσο ο Οδηγός, όσο και το έγγραφο καθοδήγησης είναι διαθέσιμα από την υπηρεσία μας και την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.minenv.gr.

Συμπλήρωση του παρόντος εντύπου Το παρόν έντυπο αποτελείται από έξι μέρη: Μέρος 1ο: Γενικά στοιχεία της μονάδας Μέρος 20: Οδηγίες και αναγραφή δραστηριοτήτων της μονάδας σας, που εντάσσονται στο

παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π. 15393/2332 /2002 ΚΥΑ (ΦΕΚ 1022 Β΄ 2002)

Μέρος 3ο: Εκπομπές στον αέρα Μέρος 4ο: Εκπομπές κατευθείαν σε επιφανειακά νερά Μέρος 5ο: Εκπομπές (έμμεσα) σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων εκτός της

μονάδας σας. Μέρος 6ο: Διάθεση αποβλήτων στο έδαφος (στερεά απόβλητα, υγρά απόβλητα στο έδαφος) και

διαχείριση στερεών αποβλήτων.

1.1. Γενικά στοιχεία

129

1.1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ (ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ)

1.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ : ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ) & ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ / ΠΟΛΗ, ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ)

1.3 ΕΑΝ Η ΜΟΝΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΘΥΓΑΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΘΕΙ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΚΗΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΑ

1.4 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ (ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ) χ: ψ:

1.5 ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΤΑΚΟΔ (4 ΨΗΦΙΑ) (ΕΣΥΕ) 1.6 ΚΥΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1.7 ΌΓΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΑ) 1.8 ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΑ) 1.9 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΥΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΔΕΙΟΔΟΤΟΥΜΕΝΗ ΜΟΝΑΔΑ

(ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΑ) 1.10 Αριθμός ωρών λειτουργίας ανά έτος (προαιρετικά) 1.11 Αριθμός εργαζομένων (προαιρετικά) Ημερομηνία παράδοσης ή αποστολής της παρούσας στην αρμόδια αρχή Επικοινωνία

Τηλέφωνο:

FAX:

email:

Παρακαλούμε βεβαιωθείτε για την ορθότητα της συμπλήρωσης όλων των στοιχείων του παρόντος εντύπου και υπογράψτε.

Υπογραφή: 2. ΟΔΗΓΙΕΣ

Η Ελληνική Ονομασία να συμπληρωθεί, όπως αναφέρεται στην άδεια λειτουργίας της εγκατάστασης

Ε225154 Ν374835

014.4 (ΕΚΤΡΟΦΗ ΠΟΥΛΕΡΙΚΩΝ)

ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΑΥΓΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

60.000.000 αυγά

14

24

130

Αναγνώριση της δραστηριότητας εάν ανήκει σε αυτές οι οποίες αναφέρονται στο παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π. 15393/2332/2002 ΚΥΑ (Β΄ 1022) Η δραστηριότητα λαμβάνει χώρα σε μία εγκατάσταση. Η εγκατάσταση υπάγεται σε ένα φορέα λειτουργίας και μπορεί να έχει μία ή περισσότερες δραστηριότητες στην ίδια τοποθεσία. Το παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π. 15393/2332 /2002 ΚΥΑ (Β΄ 1022) αναφέρει τις δραστηριότητες που εντάσσονται στην ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης. Οι εκπομπές των δραστηριοτήτων της εγκατάστασης που δεν εντάσσονται στο παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π. 15393/2332 /2002 ΚΥΑ (Β΄ 1022), μπορούν να αναγράφονται προαιρετικά και να συνυπολογίζονται. Κάθε δραστηριότητα σχετίζεται με έναν 5/ψήφιο κωδικό της ονοματολογίας NOSE.-.P./.EUROSTAT. Δράσεις / Διαδικασίες παραρτήματος ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π. 15393/2332 /2002 ΚΥΑ (Β΄ 1022)11 Συμπληρώστε τις δραστηριότητες της εγκατάστασης καθώς και τους NOSE.-.P κωδικούς αυτών στο 2ο μέρος του εντύπου, συμβουλευόμενοι τον Οδηγό για τη συμπλήρωση και υποβολή του Εντύπου Αναφοράς Ρύπων στο πλαίσιο της Κοινοτικής Απόφασης (2000/479/ΕΚ), περί υιοθέτησης ενός Ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (ΕPER) καθώς και το Έγγραφο καθοδήγησης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (EPER), που έχει εκδώσει η Κοινότητα. Εάν δεν μπορείτε να συμπληρώσετε τους κωδικούς, αυτοί και οι επεξηγήσεις τους θα συμπληρωθούν από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.

Εκπομπές στο περιβάλλον Θα πρέπει να συμπληρωθούν οι εκπομπές σε αέρα, νερά και έδαφος σύμφωνα με τις επόμενες σελίδες. Σημειώνεται, ότι εάν οι τιμές των ρύπων υπερβαίνουν τα όρια εκπομπής (σε αέρα νερά και εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων), τα οποία τίθενται σύμφωνα με την απόφαση 2000/479/EΚ, θα δοθούν στην Κοινότητα, μετά από σχετικό έλεγχο και συνεννόηση με τις εγκαταστάσεις. Σε περίπτωση που δεν αποστείλετε τις ποσότητες των εκπομπών των ρύπων της εγκατάστασής σας (η οποία εντάσσεται στο παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. ΚΥΑ Η.Π. 15393/2332/2002 ), αυτές θα υπολογισθούν από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. με βάση τα στοιχεία που διαθέτει . Στο 3ο, 4ο, 5ο και 6ο μέρος του εντύπου θα πρέπει να αναγράψετε τις εκπομπές της εγκατάστασής σας.

Εκπομπές στον αέρα Να συμπληρωθούν οι ποσότητες αερίων ρύπων, όπως αυτοί αναγράφονται στο 3ο μέρος του εντύπου σε kg/ έτος

Εκπομπές κατευθείαν σε επιφανειακά νερά

Να συμπληρωθούν οι ποσότητες ρύπων, σε kg/έτος, στα υγρά απόβλητα, που διατίθενται κατευθείαν σε επιφανειακά νερά (ποταμός, χείμαρρος, λίμνη, θάλασσα κλπ.), έστω και αν παροδικά είναι χωρίς ροή, όπως αναγράφονται στο 4ο μέρος του εντύπου. Οι ποσότητες θα προσδιορισθούν μετά την οποιαδήποτε τελική επεξεργασία τους.

Εκπομπές (έμμεσα) σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων . Να συμπληρωθούν οι ποσότητες ρύπων, σε kg/έτος, στα υγρά απόβλητα, που διατίθενται έμμεσα σε κοινή μονάδα επεξεργασίας, η οποία βρίσκεται εκτός του γηπέδου της εγκατάσταση (π.χ. ΒΙΠΕ, κοινή επεξεργασία με αστικά λύματα), όπως αναγράφονται στο 5ο μέρος του εντύπου. Διάθεση αποβλήτων στο έδαφος και διαχείριση στερεών αποβλήτων Να συμπληρωθούν οι ποσότητες στερεών ή υγρών αποβλήτων στο έδαφος, σε kg/έτος, όπως αυτές αναγράφονται στο 6ο μέρος του εντύπου. Υγρά απόβλητα, που διατίθενται αποκλειστικά στο έδαφος θα αναφέρονται στο τμήμα αυτό.

11 Η κύρια δραστηριότητα αναφέρεται σαν υπ. αρ. 1, στην αρχή

131

2. Μέρος : Δραστηριότητες της εγκατάστασής σας

Α/Α

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ

ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΟΝΑΔΑ Δραστηριότητα 1 (κύρια

δραστηριότητα)2

Κωδικοί δραστηριότητας

(NOSE - P, 5 ψηφία)

Επεξήγηση κωδικού NOSE - P

Αριθμός παραρτήματος ΙΙ

του άρθρου 5 της υπ' αριθμ. Η.Π.

15393/2332/2002 ΚΥΑ (Β΄ 1022)

1

………………………

Πτηνοτροφικές Επιχειρήσεις Α.Β.Ε.Ε. (Όρνιθες Αυγοπαραγωγής)

110.04.08 Laying hens 7

2

3. Μέρος : Εκπομπές στον αέρα

2 Η κύρια δραστηριότητα αναφέρεται σαν υπ. αρ. 1, στην αρχή.

132

Παρακαλούμε απευθυνθείτε στον Οδηγό για τη συμπλήρωση και υποβολή του Εντύπου Αναφοράς Ρύπων στο πλαίσιο της Κοινοτικής Απόφασης (2000/479/ΕΚ) περί υιοθέτησης ενός Ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (ΕPER), καθώς και στο έγγραφο καθοδήγησης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (EPER), για περισσότερες πληροφορίες. Μέθοδοι: Μ, Υ, Ε (Μέτρηση, Υπολογισμός, Εκτίμηση)

Εκπομπές στον αέρα σε kg/έτος (Κιλά ανά έτος)

Συνολική εκπομπή

Μέθοδος*

Ουσίες

Περιγραφή και ταυτοποίηση

Εκπομπή

Μ, Υ ή Ε

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

CH4 (όριο 100.000 kgr/έτος)

Συνολική μάζα του μεθανίου

21060

Ε

CO (όριο 500.000

kgr/έτος)

Συνολική μάζα του μονοξειδίου του άνθρακα

CO2 (όριο 100.000.000

kgr/έτος)

Συνολική μάζα του διοξειδίου του άνθρακα (σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της IPCC που χρησιμοποιεί η UNFCCC12)

HFCs (όριο 100

kgr/έτος)

Συνολική μάζα των υδρογονοφθορανθράκων: άθροισμα των HFC23, HFC32, HFC41, HFC4310mee, HFC125, HFC134, HFC134a, HFC152a, HFC143, HFC143a, HFC227ea, HFC236fa, HFC245ca

N2O (όριο 10.000 kgr/έτος)

Συνολική μάζα υποξειδίου του αζώτου

3600 Ε

NH3 (όριο 10.000 kgr/έτος) Συνολική μάζα της αμμωνίας 20250 Ε

NMVOC (όριο 100.000 kgr/έτος)

Συνολική μάζα των πτητικών οργανικών ενώσεων, εκτός του μεθανίου

Nox (όριο 100.000 kgr/έτος)

Συνολική μάζα μονοξειδίου του αζώτου και διοξειδίου του αζώτου, εκφρασμένη ως διοξείδιο του αζώτου

PFCs (όριο 100 kgr/έτος)

Συνολική μάζα των υπερφθορανθράκων: άθροισμα των CF4, C2F6, C3F8, C4F10, c-C4F8,

* Να συμπληρωθεί ο επισυναπτόμενος πίνακας με τις μεθόδους μέτρησης, εκτίμησης ή υπολογισμού. 3 Αναθεωρημένες κατευθύνσεις 2000 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη μεταβολή του κλίματος (IPCC) αποκλειστικά για την

εκπομπή CO2 από τη βιομάζα και τις απορροφήσεις άνθρακα

133

C5F12, C6F14

SF6 (όριο 50 kgr/έτος) Συνολική μάζα του εξαφθοριούχου θείου

Sox (όριο 150.000 kgr/έτος)

Συνολική μάζα διοξειδίου του θείου και τριοξειδίου του θείου, εκφρασμένη ως διοξείδιο του θείου

134

4ο Μέρος : Πίνακας αναφοράς της μεθόδου μέτρησης, εκτίμησης ή υπολογισμού των εκπεμπόμενων ουσιών στον αέρα

ΟΥΣΙΕΣ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ‘Η

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

PM10 Ο προσδιορισμός της αναφερόμενης ποσότητας πραγματοποιήθηκε κατά εκτίμηση, με βάση βιβλιογραφικές τιμές, που δίνονται από άλλες μεσογειακές χώρες.

N2O

Ο προσδιορισμός της αναφερόμενης ποσότητας πραγματοποιήθηκε κατά εκτίμηση, με βάση βιβλιογραφικές τιμές, που δίνονται από άλλες μεσογειακές χώρες.

NH3

Ο προσδιορισμός της αναφερόμενης ποσότητας πραγματοποιήθηκε κατά εκτίμηση, με βάση βιβλιογραφικές τιμές, που δίνονται από άλλες μεσογειακές χώρες.

CH4

Ο προσδιορισμός της αναφερόμενης ποσότητας πραγματοποιήθηκε κατά εκτίμηση, με βάση βιβλιογραφικές τιμές, που δίνονται από άλλες μεσογειακές χώρες.

135

5ο Μέρος : Εκπομπές κατευθείαν σε επιφανειακά νερά

Παρακαλούμε απευθυνθείτε στις οδηγίες για περισσότερες πληροφορίες . Μέθοδοι: Μ, Υ, Ε (Μέτρηση, Υπολογισμός, Εκτίμηση) Μέσο: Π, Χ, Θ, Λ (Ποτάμι, Χείμαρρος, Θάλασσα Λίμνη κ.λ.π.)

Εκπομπές κατευθείαν σε επιφανειακά νερά σε kg/έτος (Κιλά ανά έτος)

Μέσο Συνολική εκπομπή Μέθοδος*

Ουσίες Περιγραφή και ταυτοποίηση Π, Χ,

Θ, Λ ή Ε

Εκπομπή Μ, Υ ή Ε

Περιβαλλοντικό αντικείμενο

Ολικό άζωτο Συνολική μάζα, εκφρασμένη ως άζωτο

Ολικός φώσφορος Συνολική μάζα, εκφρασμένη ως φώσφορος

* Να συμπληρωθεί ο επισυναπτόμενος πίνακας με τις μεθόδους μέτρησης, εκτίμησης ή υπολογισμού.

136

60 Μέρος: Εκπομπές σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων εκτός μονάδας

Παρακαλούμε απευθυνθείτε στις οδηγίες για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με: Μέθοδοι: Μ, Υ, Ε (Μέτρηση, Υπολογισμός, Εκτίμηση)

Εκπομπές (έμμεσες) σε χώρους επεξεργασίας υγρών αποβλήτων εκτός μονάδας σε kg/έτος (Κιλά ανά έτος)

Συνολική εκπομπή

Μέθοδος*

Ουσίες

Περιγραφή και ταυτοποίηση

Έμμεση απόρριψη δια μεταφοράς προς κάποιο σταθμό επεξεργασίας αποβλήτων εκτός της μονάδας σε kg/έτος

Εκπομπή

Μ, Υ ή Ε

Περιβαλλοντικό αντικείμενο

Ολικό άζωτο Συνολική μάζα, εκφρασμένη ως άζωτο

Ολικός φώσφορος Συνολική μάζα, εκφρασμένη ως

Φώσφορος

* Να συμπληρωθεί ο επισυναπτόμενος πίνακας με τις μεθόδους μέτρησης, εκτίμησης ή υπολογισμού.

137

7ο Μέρος: Διάθεση αποβλήτων στο έδαφος (στερεά απόβλητα , υγρά απόβλητα στο έδαφος) και διαχείριση στερεών αποβλήτων.

Ποσότητα Μέθοδος

Επικ* ΜΜ Μ,Υ ή Ε

Επικ. Μή Επικ. Επικ. Μή Επικ.

Ανακύκλωση + 7358,4 Υ

Ανάκτηση

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΠΟΥ ΔΗΛΩΘΗΚΑΝ

Επικίνδυνα όπως αυτά ορίζονται από την ΚΥΑ 19396/1546 ΦΕΚ 604Β' 1997

Διάθεση

Άλλη

Χ.Υ.Τ.Α

Καύση στερεών

Ταφή εκτός

ΧΥΤΑ

Υγρά απόβλητα

στο έδαφος

Οι τιμές των αερίων ρύπων που δηλώθηκαν στο παραπάνω ερωτηματολόγιο προέκυψαν από έρευνα βιβλιογραφική. Χρησιμοποιήθηκαν τιμές από χώρες της Μεσογείου προσαρμοσμένες στα ελληνικά κλιματικά δεδομένα κατά προσέγγιση. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μονάδα κατά την επεξεργασία των αποβλήτων έχει εφαρμόσει σύστημα ανεμιστήρων.

138

6.6 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6ο Α) Νομοθεσία για την αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης (19652/1906/ΦΕΚ 1575/5-8-1999) & (20419/2522/ΦΕΚ 1212/18-9-2001 & (Η.Π. 50982/2309/ΦΕΚ 1894/29-12-2006) Β) Νομοθεσία για την έκδοση Περιβαλλοντικών Όρων (Η.Π. 11014/703/Φ104/ΦΕΚ 332/20-3-2003) & (Η.Π. 15393/2332/ΦΕΚ 1022-2-8-2002)