CIGGI PÖTHI CƆLLƆ - Home - Pachodo.org thöthi tyeŋi pödh gεki mïrri pödh ki tεεg mεn...

CIGGI PÖTHI CƆLLƆ AGWԐTA YI: ITHTÏPƐN (JAAGϽ)OLAMI KWϽLϽ OWԐTϽ

WÄNYϽ MI TYԐLI MALϽ GԐKI WÄNYI NYÄNϽ

SHILLUK COUNTRY’S CONSTITUTION

WRITTEN BY: STEPHEN OLAM KUOL OWET

FIRST AND NEW EDITIONS

CIGGI PÖTHI CƆLLƆ

PWϽC BA MϽKI JWϽGϽ KI DYER

KI MԐNI ATÄŊϽ KI DYER CԐDHϽ!!!


TYԐLLI CIGGI PÖTHI CϽLLϽ

i. Gïn Awaŋ yi Ciggi Pödhͻ V

ii. Raŋi Ciggi Pöthi Cɔllɔ V

iii. Gïn Akömi Gɔn Köt yi Ciggi Pödhͻ VI

iv. Cäki Ciggi Pöthi Cͻllͻ VII

v. Pwͻjͻ VIII

vi. I - Ciggi Dyerɔ Mi Dhaanhͻ IX

vii. II - Ciggi Burɔ X

viii. III- Ciggi Yayɔ XII

ix. IV - Ciggi Kaalɔ XIII

x. V - Ciggi Pajɔ XIV

xi. VI - Ciggi Namɔ XV

xii. VII - Ciggi Mayɔ XVI

xiii. VIII - Ciggi Wagɔ XVII

xiv. IX - Ciggi Dwarɔ XVIII

xv. X - Ciggi Cudɔ XX

xvi. XI - Ciggi Colɔ XXI

xvii. XII - Ciggi Gwäjɔ XXII

xviii. XIII - Ciggi Jyäägɔ XXIV

xix. XIV - Ciggi Lɛŋɔ (Lεŋi Lawͻ) XXVII

xx. XV - Ciggi Jamɔ XXVIII

xxi. XVI - Ciggi Wïdhɔ XXIX

xxii. XVII - Ciggi Wïïnɔ XXXI

xxiii. XVIII - Ciggi Mujɔ XXXII

xxiv. XIX - Ciggi Nywömɔ XXXIII

xxv. XX - Ciggi Beedɔ XXXVI

xxvi. XXI - Ciggi Gwɛdɔ XXXVIII


xxvii. XXII - Ciggi Gwɔgɔ XXXIX

xxviii. XXIII - Ciggi Gɔnyɔ XΓI

xxix. XXIV - Ciggi Cääyɔ, Ciggi Cayi Dhaanhͻ XΓII

xxx. XXV - Ciggi Maagɔ XΓIII

xxxi. XXVI - Ciggi Gïï Linyɔ XΓV

xxxii. XXVII - Ciggi Nägɔ XΓVII


Gïn Awaŋ yi Ciggi Pödhͻ

Gïn awaŋ yi cik ba kwöŋͻ mεn anyi gwεt ki yici wänyͻ kipͻ o kwöŋani mïdhͻ yi dhaanhͻ ki kεny

ma bär ε buŋ gïn di cir dhaanhͻ kipͻ gwͻk ki gïn rac ki kömi kwöŋͻ. Cik ba kwöŋͻ mεn anyi

gwεt ki yici wänyͻ kipͻ dhuki mεεgͻ kipͻ kwöŋͻ ko wïlͻ ki wïci dhaanhͻ yͻwͻ. Ciggi pödhͻ ba

ma thöthi tyeŋi pödhͻ gεki mïrri pödhͻ ki tεεgͻ mεn kori gεn ri gεn beni kini tyagͻ. Tεεki pödhͻ

nyi käla yi nuti cigͻ gεki mïrri mεn anyi mïthi cikani ki yici yöö dyer ki mεn Atäŋ ki dyerͻ. Ciggi

pödhͻ ba mͻk nyi thöthi räth ki tεεgͻ mεn mïthi gͻn läägͻ mεn ajak yi εn ki cyäŋŋi, ka ki pa tεεn

anyi rͻŋŋi gεki jurri padhͻ, wäththi gεn ko wäthi tääti yͻwͻ ki yici Pöthi Cͻllͻ, εna alͻki Läki Cͻllͻ.

Dhaanhͻ mεn anyi pyεmi ciggi pödhͻ ci ka maagͻ yi cikani ki mεn tεεk ki mεn atͻŋadyer cεdhͻ.

Dε dhaanhͻ mεn anyi kööbͻ cama tyeta räth wala dhaanhͻ mεn anyi göögͻ ε dwata tyeti räth, ci

ka maagͻ yi cikani thyεw ki mεn Atäŋ ki dyerͻ. Jyäkki Pa Wïy Dïwäädͻ gεki jyäkki tuŋŋi pinyͻ

beni gͻnͻ dwata beedͻ ε mutti gεn tεεgͻ ki baaŋi ciggi pödhͻ, dε wäththi gεn ki lεbbi gεn gεki

yïththi gεn pa dwadͻ kini o gε peŋi gεn ki mεn Atäŋ ki dyerͻ. Dε cik aci käla yi Räthi Nyikaaŋͻ

ka wänyͻ cikani akana yi Räthi Ŋurͻ Ababͻ Papa ka pïïdͻ yi Räthi Padyedͻ gït ri Räthi Ayäŋͻ,

adï Räthi Kwööŋͻ kwar Räthi Padyedͻ ajyägͻ ananͻ.

1. Raŋi Ciggi Pöthi Cɔllɔ

Ciggi Pöthi Cɔllɔ nyi raŋa kini ya:

Ki bɔli yayɔ ki bɔli burɔ ki bɔli tεεdɔ wala ki yici buri cik gεki bɔli lithi gɔnyɔ mi dhaanhɔ ki buri

ciggi pödhɔ ki yici Pöthi Cɔllɔ beni gɔnɔ εn alɔki Läki Cɔllɔ, nyi raaŋi ciggi kinia,

“Ciggi Pöthi Cɔllɔ, Ciggi Tyεli ……… ki ri tyεli ……… nyi kööbɔ wala ba agwεti kinia, “……… ”

Nimi: A). Ki yεthi Ciggi Pöthi Cɔllɔ, Ciggi Tyεli Pyärɔ Wïci Gɔnɔ Da Abïryεwɔ, Ciggi Wïïnɔ tyεl

adägɔ, ba agwεti kinia, “(XVII – III): Wïïnɔ ki dye pajɔ ba ayieyɔ kipɔ ji beni mɔk a wuni gɛn ba

pyärɔ wïcɛ da aŋwɛnɔ.” Ä). Kεlɔk ε da peemɔ mεn di cwöbɔ ki ri kwɔbi kapi pinyi dhaanhɔ yi

dhaanhɔ mεεgɔ wala juri padhɔ, nyi maaki jurani wala dhaanhɔ mεnani kinia, “Ba agwεti ki yεthi

Ciggi Pöthi Cɔllɔ, Ciggi Tyεli Pyärri Aryεwwi tyεl abïŋwεnɔ, ba agwεti ka ε nyi kööbɔ kinia, “ (XX

– XI): Beeti orɔgɔ ba cay cɛth ki mɛn dwɔŋ ka dhaanhɔ mɛn anyi rɔŋŋi ba acayyi ki baaŋi orɔk

mɛɛ kipɔ peemɔ ki beedɔ ki kεnyi padhɔ mi dhaanhɔ mεεki yɔwɔ ki mɛn atadyer ki mɛn tɛεgɔ.

………”


Gïn Akömi Gɔn Köt yi Ciggi Pödhͻ

Gïn akömi gͻn köti yi cik ba kipͻ kwöŋi pödhͻ, o gε mïdhͻ yi dhaanhͻ. Ka dhaanhͻ nyi yieyε

kipͻ gami kwöŋani ama ba agwεti kipͻ awää ki dïcyääŋ gεki dhuki mεk kipͻ dhaanhͻ mεn obï ki

cyän o gε oyotε nimi ka beetε ε ba agwεti ki tyεli malͻ cεdhͻ. Kεlͻg cik ŋäänyi yi dhaanhͻ nimi

ka bet agwεti, dhaanhͻ pa cuki ki maagͻ yi cik kεlͻg dhaanhͻ ogöögͻ ki baaŋ cik gεna a ciggi

pödhͻ. Dhaanhͻ mεn anyi tori cik ci ka maagͻ yi ciggani cεth nimi ka bet agwεt ki yεthi ciggi

pödhͻ. Pyεmi ciggi pödhͻ gεki tori ciggi pödhͻ yi dhaanhͻ nyi käni ki pwöti dhaanhͻ yi ciggi

pödhͻ dε pathi pwöti dhaanhͻ yi mïrri mi pödhͻ. Dhaanhͻ pa pwöt ki ciŋͻ wala dhaanhͻ pa gͻc

ki gï pinyͻ ama cik nutͻ ma ba agwεti. Ka beet cik nutͻ, kwͻp nutͻ thyεwͻ. Ka ka nut yi kwͻp,

pwöti dhaanhͻ buŋi gͻnͻ ama dhaanhͻ mεn anyi thöthi dhaanhͻ ki kεnyi lεdhͻ anyuthε dhaanhͻ

thͻͻ. Buŋi gwͻgͻ ki gïni rajͻ ki yεthi cik, buŋi ryägͻ ma dwati obeet ε nutͻ ki yï dhaanhͻ ama cik

nutͻ mεn maki dhaanhͻ ki mεni tεεgͻ ki mεni atͻŋadyerͻ ki yici yu dyer mi mïrri ki baaŋi ciggi

pödhͻ cεdhͻ.


Cäki Ciggi Pöthi Cͻllͻ

Räthi Nyikaaŋͻ Wäti Okwä ajyäki ε yï gͻn da wänyͻ mεn ayici gͻn dï ciggi pödhͻ. Ka Daagͻ

gεki Colͻ wätti Räthi Nyikaaŋͻ ajyäki ε yï gεn buŋi wänyi ciggi pödhͻ ama wänyi ciggi pödhͻ

mεn a yici gͻn nyi mïthi ciggi pödhͻ yi Räthi Nyikaaŋͻ alänyi ki tyεli gaarͻ mεn anyi cuŋi yi Räthi

Nyikaaŋͻ käki piny pa cyäggi käki döŋi ε käki piny dwͻŋ ki waŋa ajyäki yi Nyikaaŋͻ. Daagͻ

ajyäki ε yïε buŋi wänyi ciggi pödhͻ dεna mͻk apwönyi yi Nyikaaŋͻ. Colͻ akwöŋi ki jyäki, ajyäki ε

yïε buŋi wänyͻ thyεwͻ. Wänyani ayot ε käki piny rumi ki kääli kunε. Dε amïtha yi Räthi Ababa

(Ŋurͻ Ababͻ Papa).

Cäki ki ri räthi Nyikaaŋͻ gïti cäki Räthi Daagͻ Wäti Nyikaaŋͻ ki jyäki, wäny ciggi pödhͻ abeedͻ ε

nutͻ. Ka ket, cäki ki ri Räthi Daagͻ wäti Nyikaaŋͻ gïti ri cäki Räthi Padyedͻ buŋi wänyi ciggi

pödhͻ ma ci beedͻ ma nutͻ mεn nyi raŋi ka gwεti ki yici pödhͻ dε na kwͻp anyi kͻmi ka lithi

gͻnyi mi dhaanhͻ yi dhaanhͻ mεn anyi lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ ki bͻli burͻ ki yici pödhͻ. Ciggi

wänyͻ mͻ Pöthi Cͻllͻ akalli cwöbi ki ri räthi Padyedͻ gïti ri räthi Aneyͻ wäd Kurͻ wäti Räthi

Nyidhögͻ. Cik mͻk anut εn akäälε yï jaldwͻŋ εn alͻk Jaaŋ paa myerri Obayͻ, εn acwͻla Jaagͻ

Alögͻ kwari kwari Nyikweyͻ wäti Lwalͻ (Lwali Dwöŋͻ, Gärͻ ki Paa Cööni Dhöggi, “Pacöt

Dhöggi,” ki Kööthidhͻgͻ, “Kööththi Byεlli Dhͻgͻ,” Pöthi Cͻllͻ), Lwalͻ wäti nyiräthi Nyokwεjͻ,

Nyokwεjͻ adï räthi Padyedͻ adï räthi Ayäŋͻ adï Lwalͻ (Lwali Dwͻŋͻ, Gärͻ, Pöthi Cͻllͻ), adï

Kurkwεjͻ ki wïc paa myerri “Wïc Nyiryalͻ ki Ocamidheegͻ;” adï mͻk acwöbi beni käŋ anuuti beet

tεεdͻ ki Lwagͻ käki pinyi dwͻŋͻ; adï Dhyaŋ Adugͻ; adï goli Bäänyͻ ki goli Bwönyͻ gεki kwanyi

Dhyaŋͻ, Dhyaŋͻ Nyaa Adugͻ a nyaa gεn, Aliεεnyͻ anywͻmi yi räthi Nyikaaŋͻ abaaŋi gεn ayoti

wänyi ciggi pödhͻ mεn aba agwεti ki yεthi wäci ki yï jal Obayͻ mεn acwͻla Tͻŋbεdhͻ (Owεtͻ)

wäd Jaagͻ Alögͻ; dε wänyi ciggi Pöthi Cͻllͻ akäna Tͻŋbεdhͻ yi Räthi Ayäŋͻ ama Ayäŋ abeeti

ga määththi dͻŋŋi ki Tͻŋbεdhͻ; adwöki Paapwöjͻ ε cͻrε dyer Tuŋͻ ki Nyibäänyͻ, “Paa

Nyibäänyͻ” beni gͻnͻ ε cöpa Nyilwalͻ ki Panyikaaŋͻ, “Paa Nyiikaŋͻ” ε pötha Obayͻ ε käla dyer

Ajͻͻgͻ ki Pakääŋͻ, “Paa Kaŋͻ” gͻnͻ ε cͻra dyer Makaalͻ; otwölε ki Dïtäŋͻ ε pötha Obwäyͻ

(Obwä), ε katha lͻͻgͻ, odyer Pacöödͻ winε beni gͻnͻ gïti Mwͻmͻ gεki Ogïggi, ocuŋε ki

Akoriwayͻ, “Akorwa” (Akor Wa yͻwͻ). Dε wänyͻ aci ka määni tyeŋi awεnawεnͻ abaaŋε dï räpi

jammi rorri yi Anyaanya awärͻ. Dε wänyi ciggi pödhͻ ayot ε ya ciŋŋi wätti Owεtͻ, Owεtͻ jal

Awaajyäŋͻ, “Awajͻ mi Jyääŋͻ” ki wïci Paa kwanyidhyaŋͻ ki Pabͻyͻ ki Obayͻ ki Lwagͻ ki baaŋ

dhwönhi tεεdͻ ki Gärͻ ama liny nut ma keti ki kami gͻlidwͻŋͻ (dhyaŋͻ) gεki golibwönyͻ kipͻ

kwͻpi lawi wänyͻ. Dε tεεdͻ acyeta yi rac ki Gärͻ o gε ca ywömͻ ε gε ba tyeŋi dͻki Pacöödͻ,

Gärͻ ki wänyani. Wänyi ciggi pöthi cͻllͻ aci ka määni goli räthi Kurͻ ama gε kama jammi tεεdͻ

ki Gärͻ ka nywͻli tεεdͻ gεna yaa wͻppi gεki nywͻli owajurri nyi kͻlli gεn ki cïïrͻ, gεna abäŋŋi.

Owεtͻ abeet a määdhͻ ki Räthi Ayäŋ akεthi lͻki namͻ awärͻ; abaaŋε jyäŋ yi räthi Kwööŋͻ

Daagͻ, kwar Räthi Padyedͻ. Dε mͻgani beni aca rumi ki lwͻpi yi Räthi Ayäŋͻ ki Pawïdïwäädͻ,

“Paa Wïy Dhi Wääda” käŋa anuuti kεthε lͻͻki namͻ. Ama jammi gͻlani nyi ci ka kammi yi

nyirorri gεki ki baaŋi buŋi cik mεn agwεti yici wänyͻ mεn kömε ködͻ yi gεn mεn jaaki pödhͻ yi

rorri thyεwͻ. Dɛ anan, wänyi ciggi pödhͻ ayot ka dͻͻki ki gwεti keti ka nutͻ cεth nimi ka gwεti ki

yici wänyͻ mεn anutͻ dïcyäŋi tïnͻ. Dhaanhͻ mεn pyεmi mͻgani ba mεn buthi yi mͻgani beni

cεth ki dyerͻ. Ba rorri beni mͻk anyi mïthi ciggi pödhͻ ki yεthi wäci ka gε nyi mïdhͻ yi gεn ka gε

nyi korͻ yi gεn, gεn a mïrri mi pödhͻ ki ji pödhͻ ki dͻjͻ anyi mïthi pödhͻ ki yici yu merͻ ki mεn


Atäŋͻ ki dyerͻ.


Pwͻjͻ

Pwͻc kipͻ dhaanhͻ mεn ayieyͻ ki mïthi wänyͻ mεn gïti dïcyäŋi tïnͻ. Dhaanhͻ mεn ayieyͻ ki

gweti yici wänyͻ ket ki baaŋi ciggi pödhͻ mͻk ayuut ε gε rumi ki gwεtͻ yici wänyͻ ba Ithtïpεn

(Jaagͻ) Olamͻ Kwͻlͻ Owεtͻ. Ka dhaanhͻ mεn amïthi wänyani ba Jaldwͻŋ Ayul Owεtͻ kwar

Jaagͻ Alögͻ. Pwͻc nutͻ kipͻ yïn cεth, yïna dhaanhͻ mεn anyi raŋ wänyi ciggi pödhͻ mͻk ka gε

nyi mïdhͻ yi yïn ki dyer cεdhͻ. Mer gεki pwͻci Jwͻk Atäŋ, Jwͻk Ayïmͻ, Ԑn a Dhaanhͻ mεn

acwaci malͻ ki pinyͻ gεki jammi pinyͻ ki jammi malͻ obeedͻ ki yïn thyεwͻ.


I. Ciggi Dyerɔ Mi Dhaanhͻ

i. Ciggi dyerɔ mi dhaanhɔ ba ciggi tyɛli malɔ ka gε ba agwεti kinia, “Ji

beeni päri ki kömi piny beni gɔn.”

ii. Buŋ dhaanh akyɛl ma ciŋi gɔnɔ dï tɛɛgɔ kipɔ läänyi weyi ŋani meegɔ

wala dhaanhɔ yͻwͻ.

iii. Buŋ jaagɔ wala dhaanh wala mïrri ma ciŋɛ dï tɛɛgɔ kipɔ kaabi jammi

dhaanhͻ wala doji jammi ji wala pinyi dhaanhͻ wala läbi dhaanhͻ gɛki

jammi dhaanhͻ mɛɛgɔ.

iv. Mïrri ki rɛ, yïɛ buŋi tɛɛgɔ ma meeki gwɔgɔ ki gwɔk ma tori ciki mɔgɔ.

v. Dhaanhɔ mɛn ator ciki mɔgɔ, ba mɛn ma magɔ yi cik mɔkani ka cayɔ ki

baaŋi ciggi cääyɔ ka magɔ ki baaŋi ciggi maki dhaanhɔ, ciggi magɔ ka ɛ

cudɔ ki baaŋ ciggi cudͻ gεki ciggi colɔ cɛdhɔ ki dyerɔ a buŋi gïn di baci

colɔ.

vi. Dhaanhɔ beni gɔnɔ yïɛ da dyer ki tyɛli malɔ kipɔ nenɔ.

vii. Dhaanhɔ yïɛ da dyer kipa dɔmi bɔlɛ gεki bͻli dhaanhi yͻwɔ ki baaŋi

dyerͻ gεki neni delͻ kyεεl ki weyͻ.

viii. Buŋi dhaanhɔ ma yïɛ dï dyer kipɔ näki dhaanhɔ.

ix. Dhaanhɔ yïɛ da dyer kipɔ cuŋi pinyɔ ki jammi, gɛna jammi kärri gɛki

yayɔ wala burɔ nimi ka gwɛti ki yɛthi ciggi jamͻ ki ciggi burɔ ki ciggi yayɔ

gεki ki yεthi ciggi pödhͻ.

x. Käŋa a beeti yi dhaanhͻ ε nuuti cwäjͻ, ciggani abeedͻ ε gε nutͻ cεth ka

buŋi dhaanhͻ ma dwati kini o ciggani torε. Aca kömi lääbͻ ki rε acwäci

ki baaŋi ciggani gεn a ciggi rari pinyͻ ki dyer ki mεn atͻŋadyer cεdhͻ.

xi. Ba dyer kini o dhaanhͻ nyi dͻmi gͻn bͻlε kipͻ gïn adi näki gεki gïn adi

thöthi dhaanhͻ ki kεnyi lεdhͻ gεki kεεdͻ. Ka ba dyer kini o dhaanhͻ nyi

dͻmi gͻn bͻli paa gεnɔ ki myerri paa gεnɔ gεki pöthi gεnɔ ε buŋ gïn

rïwwi bͻli dhaanhͻ.


II. Ciggi Burɔ

i. Burɔ ba ŋɔ? Bur ba kalɔ wala akudɔ wala nyiŋi kaali ji wala kaali yayͻ

mεn alïŋi ri gͻn ka yiey ɛn ki beedɔ ki kɛci akyɛlɔ gɛki köti kömi gï piny

akyɛlɔ mɛn aköm gɔn köt yi kaalani wala yayani wala akudani dïcyäŋ tïn

gɛki yɛthi cyäŋi beni kipɔ gwɔŋ atadyerͻ. Ka ka beeti yi dhaanh ɛ yïɛ da

dyer ma nenɛ ki kömi piny, ji beni yïi gɛn da dyer kipɔ ogɛ cuŋi gɛn ki

buri ji wala yayͻ.

ii. Burɔ dwata cïbɔ cεth, ka ji burani dwata ŋänyi wɔw kini da cik ma kömi

gɛn cyäth yi gɛn cɛdhɔ.

iii. Buŋ bur ma wäthi ki cïpi yɔw; burɔ dwata kwödɔ ki kallͻ ki yici pödhɔ

wala ki dïpajͻ; burɔ dwata beedɔ ɛ yïɛ da cik ma ba agwɛti ka da gïn

kömi gɔnɔ köt yi burani cɛdhɔ.

iv. Burɔ ba cuki ki yiey a bur atadyer kɛlɔg buŋ gwɔk ma tirɔ ma gwͻk yi

burani.

v. Käŋ a nuuti ɛ burɔ nuuti cäki ki gwɔk mɛɛ, nyiŋi burɔ dwata gwɛti pinyͻ

moti ki yici wänyɔ nimi ka dwati yi ji ki baaŋ ciggi yayɔ gɛki ciggi gwɛdͻ.

vi. Gwɔɔŋ anyi gwɔk yi ji wala yayɔ mɛn anyi cyäthi ki baaŋ burɔ gɛki ji

wala yayɔ mɛn anyi pyɛci burani ba ayiey yi ji mɔɔ pödhɔ ki ji pajɔ ki ji

myerri pajɔ kini burani ba buri dyer mεn atͻŋadyerͻ.

vii. Burɔ yïɛ buŋi tɛɛgɔ ma tori gɔn ciggi tyɛli malɔ kipɔ dyer mi dhaanhͻ

benε ki kömi piny beni gɔnɔ.

viii. Burͻ dwata beedɔ ɛ nyiŋi gɔn ba agwɛti ki yici wänyɔ mi mïrri mi pac

wala mïrri mi wäthi myerri mͻͻ pac wala ki yici wänyi mïrri mi pödhɔ.

ix. Kipɔ o burͻ tyɛl gɛn keelɛ piny, burɔ dwata yieyɔ ki gwɛti nyiŋi gͻn piny

ki yici wänyɔ ka burani dwata yieyͻ ki col ki gwäc nimi ka dwati yi ji ki

baaŋ gwäjɔ.

x. Buri mïrri dwata col ki gwäjͻ ɛ nyi cutɛ mïrri mi pac wala pönh a yici anyi

gwɔɔki gwɔɔŋa apɛri gɔn agwɛɛti nyiŋi burani piny ki yici wäny mïrri ki

baaŋ ciggi gwɛdɔ gɛki ciggi gwäjɔ.

xi. Burͻ gwɔk mɛɛ ogwɔkɛ ki wïc pajͻ ki yici pödhɔ gɛki kömi piny beni gɔnͻ

kεlͻg nyiŋi gɔnɔ arumi ki gwεti yici wänyͻ ki baaŋi cik cεdhͻ.

xii. Kɛ de bäjɔ ma gwɔk yi burɔ wala kɛlɔg ciggi atorɔ yi burɔ, jyäggi burɔ ci


ka maagɔ yi ciggi burɔ ka burɔ ogögɔ ki ma cut ki baaŋi ciggi cudɔ.

xiii. Ba akɛrͻ ka ba agwɛti kinia, “Buŋ bur ma cïb ka ɛ cägɔ ki gwɔk mɛɛ

kɛlɔg ɛ buŋ wänyi mïrri ma nyothi kini burani ba ayiey oŋääny yi tyeŋi

pajͻ kini burani nudͻ ki pac wala nudͻ ki pan a ŋïni wala burani acäk ki

gwɔk ki yɛthi myerri ki wïci pajͻ wala burani nut ki yici pödhɔ ki baaŋi

ciggi gwɔgͻ ki ciggi burɔ ki ciggi gwäjͻ gɛki ki baaŋi ciggi pödhɔ.”

xiv. Ka thumi cyäŋi wäny burɔ, bur dwata käni wäk ki wänyi burɔ mɛεgͻ,

wänyͻ ma nyänͻ.

xv. Ba tyeŋi pajͻ gɛki tyeŋi myerri pajͻ a yïï gɛn dï tɛɛgɔ kipͻ oburͻ göögɛ ki

paa gɛn wala ki wäthi myerri paa gɛn.

xvi. Burɔ dwata cyädhɔ ki kömi ciggi yayɔ kɛlɔg yayͻ nut ma kwɔl yi burani

wala kɛlɔg da yayͻ ma nyi cyami yi burɔ.

xvii. Dhaanhͻ mεn anyi pyεmi ciggi burͻ ci ka maagͻ yi cikani ka cayͻ ki

baaŋi ciggi cääyͻ ka col collͻ yi dhanhi peemͻ mεnani, ka kεthi yici burͻ

cuŋͻ kipͻ dhaanhͻ mεnani, ka ocuki ki maagͻ thyεw εn dhanni peemɔ

mεnani, ka maaggi ͻti magͻ kεlͻg peemͻ mε ketε pälɔ.


III. Ciggi Yayɔ

i. Yayͻ ba buri ji mɔk anyi beedɔ ki kεc akyεlͻ ka gɛ nyi kwɔla yi burɔ gɛki

jyäggi burɔ yi ka yieyi gɛn ki cyaamɔ yi burani ki baaŋ gïn akömi gɔn nyi

ködɔ yi burɔ.

ii. Ciggi yayɔ ba agwɛti kinia, “Buŋ dhaanh ma ba ayieyi onyi cyäthɛ ki

baaŋi cwakɛ kɛlɔg ya kɛlli yayɔ.”

iii. Nimi ka beed burͻ yïɛ da ciggi ma kömɛ cyäthɛ, yayͻ beeta a kömi cik

mɔk akömi gɛn köt yi burɔ gɛki ciggi burɔ.

iv. Nimi kɛ di gwɛti ki yɛthi ciggi burɔ kinia, “Yay dwata dhwödhɔ ka dwata

cyaamɔ ki yöö ma myerͻ ka käälͻ yi ji ki baaŋi cik mɔk acïb yi burɔ ki

baaŋi ciggi pödhɔ; buŋ yay ma cyam ki kɛlli myerri kɛlɔg ε buŋ wänyi

mïrri ma nyothi kini cyäthi yayani ki kɛlli myerri pajͻ wala ki kεlli pajͻ ba

ayieyi ki baaŋi ciggi pödhͻ. Yayͻ dwata cyaamͻ ki yɛthi cyäŋŋi mɔk

agweti yi mïrri ki yici wänyɔ cεdhͻ. Cyäŋŋani ko keti pälɔ.”

v. Nimi ciggi burɔ, ka thumi cyäŋi wänyi yayɔ, yayɔ dwata känͻ wäk ki

wänyͻ mɛεgɔ, wänyͻ ma nyänͻ.

vi. Dhaanhͻ mεn anyi pyεmi ciggi yayͻ apyεma a ciggi burͻ gεki ciggi

pödhͻ ka dhanhi peemͻ mεnani ba mεn cayͻ ki baaŋi ciggi cääyͻ ka ε

cut ki baaŋi ciggi cudͻ ka col colε ki baaŋi ciggi colͻ.

vii. Ba agwεti kini tyeŋ anyi pyεmi ciggi yayͻ gε nyi pεma ciggi burͻ gεki

ciggi pödhͻ. Tyeŋi peemͻ mͻgani ci ka maagͻ yi ciggani cεth ki mεn

atͻŋadyer ki mεn tεεgͻ.


IV. Ciggi Kaalɔ

i. Kaali mïrri wala kaali tyeŋi pajͻ ki kaali myerri pajͻ dwata beedɔ ɛ yïɛ da

wänyi mïrri ka kaalani dwata beed a kaal mɛn anyi cyäthi ki kömi ciggi

pödhɔ cɛdhͻ.

ii. Kipͻ o kaal beed ɛ nudͻ ki pajͻ wala ki yɛthi myerri pajͻ, kaal dwata

beedɔ ɛ yïɛ da ji ma kwani gɛn nudͻ ka kwani jiani dwata beedͻ ri gεn

mεεti gεn ogε pärri wala gε lota kwani ji miyi abïjͻ cɛdhɔ.

iii. Ba agwɛti kinia, “Kaal dwata ŋɔlɔ ka cägͻ ki nyiŋɛ, ka dwata beedɔ ɛ da

ji ma kwani gɛn nutɔ, ji mɔk a aŋuti kaalani cɛdhɔ; o ki baaŋ mɛnani

wänyi anyi mujɔ yi mïrri mɛn nyothͻ kini kaal ba ayieyi yi tyeŋi pajͻ gɛki

ji kɛlli myerri pajͻ ki yici pödhɔ omujɔ yi mïrri. Kaal dwata beedɔ ɛ nyiŋi

gɔn ba agwɛti ki yici wänyi mïrri mi pajͻ wala mïrri wäthi myerri pajͻ

wala mïrri mi pödhɔ ki baaŋi ciggi gwäjɔ ki ciggi kaalɔ ki ciggi burͻ ki

ciggi yayͻ cεdhͻ. Kaal dwata beedɔ ɛ yïɛ da jaagɔ ki burͻ wala burri ma

dï jyäggi o burrani gɛki nyiŋi gɔn rumi ki gwɛti pinyͻ ki yici wänyi mïrri mi

pajͻ wala mïrri wäthi myerri mͻͻ pajͻ wala mïrri mi pödhɔ ka wänyi

burani cyäŋi gwɔki gͻn nuuti ki thumͻ.”

iv. Kaal pa cuki ki ŋͻlͻ ka yieyͻ yi mïrri kεlͻg buŋi burͻ mεn a arumi ki cïbi

pinyͻ, o burani nyiŋi gͻn rumi ki gwεti yici wänyͻ mi mïrri mi pajͻ wala

mïrri mi myerri mͻͻ pajͻ wala mïrri mi pödhͻ.

v. Dhaanhͻ mεn anyi tori ciggi kaalͻ ci ka maagͻ yi ciggi kaalͻ ka dhaanhͻ

mεn caayͻ ki baaŋi ciggi cääyͻ ka col colε ki baaŋi ciggi colͻ.

vi. Dhaanhͻ mεn ni mεnani kaal ocugͻ ki wiyͻ yi εn ki baaŋi ciggi gεki

beedͻ ki baaŋi ciggi beedͻ ki ciggi pödhͻ.


V. Ciggi Pajɔ

i. A gïn adwati ŋänyͻ yi dhaanhͻ kipͻ ciggi pajͻ? Gïn adwati ŋänyɔ yi

dhaanhɔ ba kinia, “Nyi wɔrri dhaanhɔ tyeŋi a beedɔ ki pac ki tyeŋ anyi

beedɔ ki yɛthi myerri pajͻ gɛki tyeŋ anyi beedɔ ki yici pödhɔ.”

ii. Dhaanhͻ dwata wɔri ojali pajͻ wala nyadhɛy pajͻ ki ji beeni mͻk anyi

beedɔ ki wïci pajɔ ki ji mɔg anyi beedɔ ki yεthi myerri mͻͻ pajͻ gɛki ji

mɔk anyi weeli pajͻ ki myerri mͻͻ pajͻ ki yici pödhͻ.

iii. Wïïnɔ ki kɛlli pac ε buŋ gïn kömi gͻn ködɔ yi dhaanhɔ ba aŋɔlɔ ama

dhaanhͻ dwata beedͻ ɛ yï gɔn da wänyi wïci pajͻ ki wänyi wäthi myerri

mͻͻ pajͻ gɛki wänyi wïci pödhɔ.

iv. Dhaanh beni gɔn mɛn anyi mari wïïnͻ dwata käti ki wänyi wïïnɔ mɛn

anyi mujɔ yi mïrri mi pödhɔ kipɔ wïïnɔ ki baaŋi ciggi wïïnɔ ki kεlli myerri

pajͻ ki pajͻ ki yici pödhͻ cɛdhɔ.

v. Wänyi ɔti gwɛdͻ wala wänyi kɛci gwɔgɔ dwata käl yi dhaanhͻ kipɔ ɔti

gwɛdͻ wala kεci gwͻgͻ gεki ͻti gwͻgͻ wala yadhͻ kɛlɔg mɔgani ba ma

cugͻ nimi ka nyi cwöpi gεn ki cyääŋͻ.

vi. Wɔri pajͻ ka tyeŋi pajͻ wɔri gɛn thyɛwͻ; ka ciggi pajɔ mïth yi dhaanhͻ

cɛdhɔ.

vii. Dhaanhͻ beni gɔn mɛn anyi tori ciggi pajɔ nyi maagɔ yi ciggani ka ɛ cut

ki baaŋi ciggi cudɔ.

viii. Dhaanhɔ mɛn atori ciggi pajɔ atora ciggi myerri pajͻ gɛki ciggi pödhɔ ka

ŋanani nyi cugɔ ki maagͻ yi ciggi wïïnɔ ki pajͻ ki kɛlli myerri mͻͻ pajͻ ki

yici pödhɔ.

ix. Pan bän ki pan ka myerri pan bäni ki myerri pan ka pan wala panani

gεki tyeŋi panani yïï gεn da ciggi gεn ma kori gɛn ri gɛki tyeŋ panani; cik

pa pärͻ ki wäthi myerri beeni thyɛwͻ.

x. Ki baaŋ mɛnani cik mɔk ba ma mïthi dhaanhͻ benε ki yici pödhͻ beni

gɔn a mͻk a ri gεn tïŋi tyeŋi pɔdhɔ malͻ.


VI. Ciggi Namɔ

i. Buŋ dhaanhɔ ma lɔɔgɔ ma kööbɔ cam nam ba mɛɛ.

ii. Dɛ ka beed ɛ da ji ki läyyi mɔk anyi määdhɔ ki pï ki nam ki ji mɔk anyi

määyɔ ki rijji ki nam gɛki ji mɔk anyi lwɔk ki nam ki läyyi mɔk anyi beedɔ

ki nam thyɛw, nam dwata wɔrͻ.

iii. Nyi mïthi yaŋŋi gɛki jammi kuujɔ beni ɛ gɛ läw ki pï namͻ.

iv. Dhaanhͻ beni gɔn mɛn a anyi wïtti namͻ wala wïci namͻ ki jammi kuujɔ

wala yaŋŋi ci ka maagͻ yi ciggi namɔ ka cayͻ ki baaŋi ciggi cääyɔ ka ɛ

cudɔ ki baaŋi ciggi cudɔ gɛki ciggi colɔ.

v. Jali mayɔ wala nyadhɛy mayɔ dwata ŋänyi wɔw kini ba agwεti kinia,

“Dhaanh benɛ mɛn anyi määyɔ ki rijji wala dhaanhͻ beni gɔn mɛn anyi

lïbͻ ki läyyi ki nam wala ki wïci namͻ dwata cyädhͻ ki kömi ciggi mayɔ

cɛth nimi ka beet ɛ ba agwɛti ki yɛthi ciggi mayɔ.”

vi. Nam path ki kuuj; nam ba kɛc math ki pï ka ba pac ki yï läyyi mɔɔgͻ

thyɛwͻ.

vii. Leŋi nam ki yaŋŋi wala jammi kuujɔ ba akɛrri ki mɛn tɛεgɔ.

viii. Dhaanh beni gɔn mɛn anyi tori ciggi namɔ ci ka maagͻ yi ciggi namɔ ka

cayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ.

ix. Ka tori ciggi namɔ, dhaanhͻ ci ka caayͻ ki baaŋi ciggi cääyɔ o dhaanhͻ

ca col ki baaŋ ciggi cudɔ.

x. Ji mɔk anyi mäyyi ki nam ba mɔk maak yi ciggi mayɔ gɛki ciggi namɔ

kɛlɔg ciggi namɔ otorɔ yi gεn.


VII. Ciggi Mayɔ

i. Yïï pa wäthi kɛthi nam bɛ mayͻ wala bɛ cɛgͻ ki rijji yɔwͻ.

ii. Wänyi mayɔ mɛn anyi mujɔ yi mïrri mi pajͻ wala mïrri wäthi myerri mͻͻ

pajͻ dwata beedɔ ɛ nudͻ ki yï dhaanhͻ kεlͻg dhaanhͻ kεtha nam bε

mayͻ wala bε cεk ki rijji gεki bε mak wala bε tummi ki läyyi namͻ mͻk

akyεlli cɛdhɔ.

iii. Kɛlɔg dhaanhͻ kɛtha nam bɛ mayͻ wala bɛ cɛk ki bε tummi ki rijji, wänyi

mayɔ dwat beed ɛ nudͻ ki ciŋi dhaanhͻ ki mεn atͻŋadyerͻ.

iv. Ki waaŋi baayɔ ki waaŋi nyaayɔ ki waaŋi käjͻ ki waaŋ anyi beed pajͻ ki

myerri mͻͻ pajͻ wala kεlͻg ɛ da liny wala awɔw gɛki bäänɔ ma nut ki

yici pödhͻ, buŋ dhaanhɔ ma cirɔ kipɔ kwɔpi wänyi mayɔ.

v. Aca wänyi mayɔ nut wala tɔk ki yi dhaanhɔ ki waaŋi baayɔ ki waaŋi

nyaayɔ ki waaŋi käjͻ ki waaŋ anyi beed pajͻ ki myerri mͻͻ pajͻ wala

kεlͻg ɛ da liny ki awɔw gɛki bäänɔ, buŋ dhaanhɔ ma mak yi ciggi mayɔ.

vi. Dhaanhͻ beni gɔn yïɛ da dyer kipɔ neni ka ki buŋ neni, buŋ dhaanhͻ ma

ciŋi gɔnɔ dï cik ma määni dhaanh mayɔ wala yab ki gïn cam ki waaŋi

baayɔ ki waaŋi nyaayɔ ki waaŋi käjͻ ki waaŋ anyi beed pajͻ ki myerri

mͻͻ pajͻ wala kεlͻg ɛ da liny ki awɔw gɛki bäänɔ ma keti pälɔ ki yici

pödhͻ.

vii. Kɛlɔg buŋ ryägͻ ki yici pödh wala ki yɛthi myerri mͻͻ pajͻ wala ki pajͻ,

dhaanhɔ ci ka maak yi cigga mayɔ ka dhaanhͻ cayͻ ki baaŋi ciggi

cääyɔ ka dhaanhͻ ocudɔ ki baaŋi ciggi cudɔ ka col col yi dhaanh ki

baaŋi ciggi colɔ.

viii. Ji mɔk anyi mäyyi gɛki ji mɔk anyi leŋŋi ki bͻyyi wala aweddi beni ɛ gɛ

ya yɛthi yädhdhi namͻ ki nam wala ε gɛ nyi cuŋa a thäŋi nämͻ, jiani

dwata beedɔ ɛ wuni gɛn lotɛ wuni pyärͻ wïci gͻn da abïkyεlͻ wala wuni

gεn ba pyär wïci gͻn da abïkyεlͻ kini tyagͻ.

ix. Ji beni mɔk amar cɛk ki rijji ki abadh ɛ gɛ cuŋɔ ki wäk wala thäŋi namͻ

dwata beed wuni gɛn lotɛ wuni pyärɔ wic da abïkyεlͻ thyεwͻ.

x. Dhaanhͻ mεn anyi tummmi ki rijji dwata beedͻ ε wuni gͻn ba pyärͻ wïci

gͻn da abïkyεlͻ cεth thyεwͻ; ba cik ki mεn atͻŋadyer ki mɛn tɛεk ki mεn

dwͻŋͻ.

xi. Dhaanhͻ mεn anyi pyεmi cik ni ciggi mayͻ ci ka maagͻ yi ciggi mayͻ ki


ciggi namͻ gεki ciggi pödhͻ ki baaŋi ciggi maagͻ ki mɛn tɛεk cεdhͻ.


VIII. Ciggi Wagɔ

i. Wak ba Wagɔ cɛth ka ba paa läyyi mɔɔ wak ka nyi göögɔ a kɛc ji ki bͻli

kɛnyi mɛgɔ.

ii. Aŋɔ ocuki dwatɔ yi dhaanhͻ ki wak kɛlɔg ɛ buŋ gïn dwat yi εn wala gwɔk

ma beedɛ ki wagɔ buŋi gïnͻ thyεwͻ? Dhaanhɔ ba ayieyi kini obeedɛ ki

wagͻ kɛlɔg ba jali dwar ki läyyi nimi ka gwɛti ki yɛthi ciggi dwarɔ.

iii. Dhaanhɔ ocuki ki beedɔ ki wagͻ kɛlɔg ε da pwödhɔ ma nyi purͻ yi εn

wala kɛlɔg ba jaldwarͻ wala nyadhɛdwarͻ ki läyyi, wala kɛlɔg da gwɔk

ma baaŋɛ nyi yïtɛ ki jammi kärri gɛna ŋyenynyi ki jammi mͻk nyi piithi

gɔn gɔli gεn ki gͻli gͻn gεki nywɔli gɔnͻ.

iv. Kɛlɔg da ryägͻ wala rajͻ gɛki linyͻ ma cyɛt ji wala yayi wägͻ ki dïpajͻ,

wak ocuki ki beedɔ a pac kipɔ dhaanhɔ käŋa atïnͻ.

v. Dɛ ka beed mɔgani kinɔw, buŋ cay kipɔ beedɔ ki wagͻ ki baaŋ ryägͻ

wala räci piny mεn anyi bï kömi dhaanhͻ.

vi. Ba akɛrri ka ba agwɛti kinia, “Dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi kɛthi wagɔ ki ji

mɔk anyi cyäthi ki yici waaki pajͻ ki waaki myerri mͻͻ pajͻ gɛki waaki

pödhɔ dwata beedɔ ga tyeŋi pajͻ ki yɛthi myerri mͻͻ pajͻ ki yici pödhɔ.

Ka dhaanhɔ dwata beedɔ a dhaanhɔ akyɛlɔ ki kɛli ji mɔk anyi wɔri ciggi

pödhɔ ka wänyͻ mεn anyi nyothi kini dhaanhɔ mɛn beed a paan ki buti

wak mɛn a yijɛ wïïnͻ yi ɛn nɛni ki myerri aŋïni ki yi pödhɔ dwata beedɔ ɛ

nut ki yï dhaanhͻ ki ciŋi dhaanhͻ ki mεn atͻŋadyerͻ. Räpi lumͻ ki wagͻ

wala räpi wagͻ ba akɛrrͻ ki mɛn tɛɛgɔ.”

vii. Buŋ cay ma cuki ki cïb wïci dhaanhɔ wala kömi dhaanhɔ beni mɛn anyi

länyi ki yu pajͻ ki wagɔ. Dɛ ŋan anyi torri ciggi wagɔ ba acayi cɛth ka ba

mɛn cayͻ ki dyer ki baaŋi ciggi cääyɔ ka ɛ cudɔ ki baaŋ ciggi cudɔ ki yic

yöö mɛn atadyer ki baaŋi ciggi colɔ ki ri nyiŋi coli wagɔ.

viii. Dhaanhͻ beni gɔn mɛn anyi dwärri ki wagͻ dwata beedɔ wuni gɔnɔ ba

pyär wïci gͻn da abïkyεlͻ wala wuni gɔnɔ lota wunni pyär wïci gͻn da

abïkyεlɔ.

ix. Nimi ciggi mayɔ gɛki ciggi dwarɔ, ba agwɛti kipɔ ciggi wagɔ kinia,

“Dhaanhɔ mɛn a wuni gɔnɔ nɔk ki bɔli wunni pyär wïci gɔn da abïkyεlͻ

dwata cyädhɔ ki dhaanhɔ mɛ wuni gɔnɔ ba pyärͻ wïci gͻn da abïkyεlͻ

wala wunani keti mal cɛdhɔ. Dhaanhɔ mɛn atori ciggi wagɔ ci ka maagɔ

yi ciggi wagɔ ka cayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ ka ɛ o cudɔ gɛki ki baaŋi ciggi


colͻ. Buŋ cay kipͻ ji mͻk anyi kεthi wagͻ bε yapi dhaanhͻ mεn aläänyͻ

ki yu pajͻ ki wagͻ nimi ka beed ε buŋi cay kipͻ dhaanhͻ mεn anyi läänyi

ki yu pajͻ ki wagͻ cεdhͻ


IX. Ciggi Dwarɔ

i. Dwar wala näk ki läyyi ki yöö ma padhͻ ba akɛrͻ.

ii. Aca jali pwödhͻ ki rɛ wala jaagͻ yïɛ buŋ tɛɛgɔ ma cïrε ki läyyi pajɔ wala

läyyi wagɔ kɛlɔg pwödhi wagͻ wala pwödhi pajͻ mi gͻn nuut ki korɛ ki

dɔjͻ.

iii. Jaldwarͻ wala nyadhɛdwarͻ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ lotɔ wuni pyär

wïci gͻn da abïkyεlͻ.

iv. Ji beni mɔk anyi dwärri dwata beedɔ yi gɛn da wäci dwarɔ mͻk anyi

mujɔ yi mïrri mi pajͻ wala mïrri mi wäthi myerri mͻͻ pajͻ wala mïrri mi

pödhɔ.

v. Kɛlɔg läyi pälɔ yöma paa yaa dhaanhi wala gɔli, bu cik ma wek yïn näk

läyani. Läyyi mɔk anyi cyäämɔ ki ji dwata korͻ ε gɛ läwwi ki ji. Dɛ kɛlɔg

läyyi anyi cyäämɔ ki ji yöma yï dhaanhɔ yi ka cyɛti yi läyyi mͻk akyɛɛli,

dhaanhɔ rɛ ocuk ki gwɔgͻ yi εn a yieti mi läyyi anyi cyäämɔ mɛn acyɛti

yi läyyi mͻk akyɛɛli.

vi. Dwar ki läyyi wagͻ ocuk ki waaŋi käjͻ wala ki waaŋi ryägͻ aca buŋ

wänyi dwarͻ ki yï dhaanhɔ ki ciŋi dhaanhͻ ka waaki dwarͻ; dhaanhɔ

dwata ŋänyi wɔw ka dhaanhͻ dwata beedɔ ɛ yïɛ da wöödͻ ma dɔc carɔ

käŋa a beed yi dhaanhͻ ɛ kɛci dwarͻ nuuti mɛrͻ yi dhaanhͻ.

vii. Nimi ciggi mayɔ, agwɛti kipɔ ciggi dwarɔ kinia, “Dhaanhɔ mɛn a wuni

gɔnɔ nɔk ki bɔli wunni pyär wïci gͻn da abïkyεlͻ dwata cyädhɔ ki

dhaanhɔ mɛ wuni gɔnɔ ba pyär wïci gͻn da abïkyεlͻ wala wunani gïtε

mal cɛdhɔ.”

viii. Dhaanh beni gɔn mɛn anyi dwäri thäŋi namɔ wala yici töri dwata beedɔ

wuni gɔnɔ ba pyär wïci gͻn da abïkyεlͻ wala wuni gɔnɔ lota wunni pyär

wïci gͻn da abïkyεlͻ.

ix. Dhaanhɔ dwata beedɔ ɛ yïε da wänyi dwarɔ ma cyäŋi gɔn nuuti pööthi

ki ciŋi dhaanhͻ kεlͻg dhaanhͻ kεtha bε dwar ki läyi namͻ wala läyi wägͻ

gεki läyi wagͻ ki mεn atͻŋadyer ki mɛn tɛεk cεdhͻ.

x. Dhaanhɔ mɛn atori ciggi mayɔ ci ka maagɔ yi ciggi mayɔ ka caayɔ ki

baaŋi ciggi cääyɔ ka ɛ o cudɔ gɛki ciki colɔ.

xi. Dhaanhͻ mεn onäki dhaanhͻ ka ε kööbͻ kini aca gwänyi ki yici yu

dwarͻ, dhaanhͻ mεnani dwata ŋänyi wͻw kini ŋaan anyi näki dhaanhͻ


aca aca gwänyi, ŋanani ci ka maagͻ ki baaŋi ciggi maagͻ ka kïthi ͻti

magͻ ka ε obeedͻ ki ͻti magͻ ki kam ma laac carͻ mεn loti cyäŋŋi miy

wïci gͻn da pyärri aryεwͻ käŋa a nuuti ε gͻny mi gͻn nuuti ki liidhͻ ki

bͻli burͻ gεki ki ciŋŋi dhaanhͻ mεn anyi lithi gͻnyi dhaanhͻ.

xii. Wänyi dwarͻ dwata beedͻ ε nudͻ ki yi dhaanhͻ ki ciŋi dhaanhͻ ki käci

dwarri beeni ki mεn atadyerͻ kipͻ dhaanhͻ omagͻ yi ciggi dwarͻ gεki

ciggi ni mͻgani cεdhͻ.


X. Ciggi Cudɔ

i. Körri wïyi ba körri wïyi ki mɛn dwɔŋ ki mɛn atɔŋadyer cɛdhɔ.

ii. Ba akɛrri kini o kwörɔ mi mɛyi wala mi nyimyew wala kwöri omyew col yi

yïn.

iii. Körri mɛyi ba körri mɛyi ka köri nyimyewͻ ba körri nyimyewͻ ka körri

omyewͻ ba körri omyewͻ ka kwörɔ mi wat mii ba kwörɔ mi wat mii

cɛdhɔ.

iv. Buŋ gïn rɛpi yïn ki rac mɛn anyi gwɔk yi waat wun.

v. Dhaanhɔ mɛn anyi coli kwöri wadɔ mi gɔn, mɛɛ ba kɔnyi wat yɔwͻ.

Agwɛti kinia, “Dhaanhɔ pa cuki ki twöjɔ ki baaŋi körri dhaanhi mɛgɔ aca

ŋanani ba wat ki yï dhaanhͻ.”

vi. Dhaanhɔ körri watti gɔn ocuki ki collɔ yi dhaanhͻ.

vii. Dɛ pathɛ kini dhaanhɔ ocuki twöjɔ ki baaŋ ka coli gɔn körri watti gɔnͻ.

viii. Cudɔ ba kini ka wiith ŋyenyi dhaanhɔ wala ŋyenyi kääni ŋyenynyi wala

jammi dhaanhɔ wala gï piny mi dhaanhɔ, ŋyenyani wala jammani wala

gï piny mɛnani dwata collɔ nini ki bɔli kɛny atyeki yi dhaanhɔ ki lwɔɔbɔ ki

jalkäänͻ ki ŋyenynyi wala jali jammi wala jaal adï gï pinyͻ.

ix. Ka pöthi bɔli kɛci coli jammani wala ŋyenyani wala gï piny mɛnani, ŋan

awithi jammi wala ŋyenynyi wala gï piny dwata col jammani wala

ŋyenyani wala gï pinyani nini ki kwï buti buti buti buti mïyɔ tyɛlli miyͻ ga

gïn buŋ gɔn ki wïcɛ wala ki wäthi gɛn cɛdhɔ.

x. Wala nyi cuti dhaanhɔ ki buna ayieyɔ yi jalkäänͻ mi ŋyenynyi wala jali

jammi wala dhaanhɔ mɛn ayïɛ a awithi gï piny ki baaŋi cik ayiey yi

dhaanhɔ ki yici wänyi wïdhɔ ki baaŋ ciggi colɔ ki ciggi wïdhɔ gɛki ciggi

cudɔ.

xi. Dhaanhͻ mεn anyi tori ciggi cudͻ ci ka maagͻ yi ciggani nimi ka nyi

maaki tyeŋ anyi pyεmi cik ni mͻgani gεki maaki tyeŋ anyi pyεmi ciggi

colͻ. Kεlͻg dhaanhͻ pa nyi cudͻ tyεl aryεw wala tyεl adäk ki gïn awidhͻ

ε ba gïn colͻ ki baaŋi ciggi colͻ ki ciggi cudͻ gεki ciggi wïdhͻ, dhaanhͻ

ci ka kïthi bͻli burͻ ka col colε ki mεn atͻŋadyer cεdhͻ.

xii. Dhaanhͻ ocuki ki maagͻ ka dici ͻti magͻ kεlͻg dhaanhͻ pa cudͻ ki gïn

arumi ki yieyͻ yi dhaanhͻ a gïn ocolͻ yi dhaanhͻ ki baaŋ ka with yi


dhaanhͻ ki kεlli jammi wïdhͻ.


XI. Ciggi Colɔ

i. Ba agwɛt kini col ko mɛdɔ.

ii. Dhaanhɔ beni gͻn mɛn anyi mɛt coli jammi wala ŋyenynyi wala gï piny

mɛn awith, nyi cudɔ ki baaŋ ciggi cudɔ.

iii. Col ko wäth ki cool yɔw; ka cool jammi wala ŋyenynyi wala gï piny,

wänyi colɔ dwata cwɔlɔ ka mujɔ nimi ka dwati yi jali colͻ.

iv. Nimi ka beed agwɛt ki yɛthi ciggi cudɔ, wänyi colɔ dwata beedɔ ɛ yici gɔ

da nyiŋi ki nyuthi gwεti lwɛti dhaanhɔ mɛn a acoli ŋyeenyͻ wala gï piny

ki nyiŋi (wala kwani) gïna acol ki cyäŋi dwäyɔ mɛn acoli gïnani wala

jammani wala ŋyenyani.

v. Col ɛ buŋ wänyi colɔ ba akɛrɔ.

vi. Gïna anyi colɔ wala jammi wala ŋyenynyi mɔk anyi colɔ ko nyi ör yï

dhaanhɔ ki yici wänyɔ wala jammi wïdhɔ wala jammi cudɔ wala jammi

colɔ beeni ko nyi ör ki yöö ma path kɛlɔg dhaanhɔ mɛn anyi cuti tɔgɔ.

vii. Col ko colɔ ɛ ŋan acudɔ gɛki ŋan acolɔ tɔk ki kɛci colɔ kyɛɛlɔ.

viii. Dwata beedɔ ɛ da wänyi wïdhɔ ma baaŋ coli col. Ka ki yici wänyani

cyäŋi dwäya awiith jammi wala ŋyenynyi wala gï pinyani ki nyiŋi gɛki

kwani jammani wala gï pinyani wala ŋyenyani dwat beedɔ ɛ gɛ nenɔ

dɔjɔ ki yici wänyi wïdhɔ mɛnani.

ix. Nimi wäny wïdhɔ, nyiŋi jiani ga ryɛt dwata beedɔ ɛ gɛ nenɔ ki yici wänyi

colɔ ki mɛn atɔŋadyer ki mɛn tɛɛgɔ.

x. Dhaanhɔ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ ba pyärri aryɛwɔ wala wuni gɔnɔ lota

wunni pyärri aryɛwɔ kipɔ colɔ gï piny wala jammi wala ŋyenynyi mɔk

awithɛ.

xi. Kɛlɔg ciggi colɔ ator yi dhaanhɔ, dhaanhɔ ci ka maagɔ yi ciggi colɔ ka

dhaanhɔ caayɔ ki baaŋ ciggi cääyɔ ka col colɔ ki baaŋ ciggi colɔ ki mɛn

dwɔŋɔ ki mɛn atɔŋadyerɔ carɔ cɛdhɔ.


XII. Ciggi Gwäjɔ

i. Gwäc ba gwäci tyɛl akyɛlɔ kɛti gɔn ki yici Pödhɔ beni gɔn.

ii. Gwänyani ba gwäci ŋɛw gɛki ŋewi wägɔ ki jammi.

iii. Ba agwɛt kinia, “Nyi muci dhaanhɔ ki but but but but buti miyɔ ki kɛlli

tyɛli miyɔ.”

iv. Dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi dhïthi jammi gwäjɔ ci ka maagɔ yi ciggi

gwäjɔ ka dhaanhani o cudɔ ki baaŋ ciggi cudɔ gɛki baaŋ ciggi colɔ.

v. Ciggi wïdhɔ ba ma mak dhaanhɔ mɛn anyi dhïdhi buti gï gwäjɔ; ama ka

wänhi kwɔbi dhaanhɔ mɛn anyi dhïdhi buti gï gwäjɔ, dhaanhani ba mɛn

maagɔ yi ciggi wïdhɔ ama gïn a adhïthi yi ɛn päri ki gïna anyi wïdhɔ ki

bɔli burɔ cɛdhɔ ki mɛn tɛɛgɔ.

vi. Dhaanhɔ mɛn anyi coli gwäjɔ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ lota wuni pyärri

aryɛwɔ nimi ka gwɛti wunani ki yi wänyi pajͻ gεki wänyi myerri pajͻ wala

wänyi pödhɔ.

vii. Dhaanhɔ mɛn anyi cɔŋi jammi gwäjɔ dwata beedɔ ɛ wuni gɛn ba pyärri

aryɛwɔ wala wuni gɔnɔ lota wuni pyärri aryɛwɔ ka yïï dhaanhani dwata

beedɔ a dhaanhɔ ma rumi gwɛt mi gɔn dɔc kipɔ koŋi jammi ki yöö mɛn

anyi tyɛnyi pödhɔ ki yɛthi myerri pajɔ ki pajɔ.

viii. Ka dhaanhɔ dwata beeda dhaanhɔ ma ciŋi gεki rumi gɔn tirɔ ka nuuti

pänyi ki maagɔ kipɔ yöö kö ki tyɛli malͻ.

ix. Gwɛt mi dhaanhɔ mɛn anyi cɔŋi jammi gwäjɔ dwata beedɔ ɛ pa karɔ ki

yöö mɛn anyi mïdhi jammi gwäjɔ wala yöö mɛn anyi kori jammi gwäjɔ

käŋa a nuuti ɛ gɛ ya ciŋi nyadhɛgwäjɔ wala jalgwäjɔ ki ŋan anyi coli

jammi gwäjͻ.

x. Jammi gwäjɔ pathi ki mɔ dhaanhɔ akyɛlɔ dɛ gε ba mɔk anyi tyɛnyi pac ki

myerri pajɔ gɛki pödhɔ cɛdhɔ.

xi. Dhaanhɔ mɛn anyi cam jammi gwäjɔ ci ka maagɔ yi ciggi gwäjɔ gɛki

ciggi wïdhɔ ka dhaanhani pac ki myerri pajͻ gεki pöth cut yi εn ki baaŋi

ciggi cudɔ ki yici yöö coli kwörɔ ki ciggi colɔ ki mɛn tɛεk carɔ.

xii. Ba agwεt kini tyeŋi gwͻgͻ dwata col ki gwäc gεki jammi gwäjͻ cεdhͻ;

ŋaan anyi göögͻ ka jammi gwäjͻ gεna ŋyenyi gwäjͻ pa nyi coli yi εn, ci

maagͻ yi ciggi gwäjͻ ka jammi gwäjͻ colε ki baaŋi wuni mͻk a cögε ε


nuuti col ki gwäjɔ.

xiii. Ba agwεt keti kinia, “dhaanhͻ ocugͻ ki beedͻ ε ba cudͻ ki gwäc ki

cyäŋŋi ga kwani wunni aryεwͻ kεti gεnɔ. Ka ki ri däki wunͻ, dhaanhͻ

dwata col ki gwäc cäki ki ri wuni mͻk a adöŋi cyänͻ. Wunni aryεwͻ mͻk

adöŋ ki cyän dwata coolͻ ε gε päŋi cεdhͻ wala gwaaci jammi gwäci

wunnani ε gε nͻk yͻw gïti bͻli kεny othumi gεn ki coolͻ.”

xiv. Dhaanhͻ ko nyi cirͻ kipͻ jammi gwäjͻ. Dε ki baaŋi wunni aryεwͻ,

dhaanhͻ ba mεn mak yi ciggi gwäjͻ ki mεn atͻŋadyer cεth ki mεn tεεgͻ.

xv. Dhaanhͻ mεn anyi cam jammi gwäjͻ ci ka maagͻ ki gïk ni cyäŋŋi ga

kwani wunni abïjͻ ki ͻti magͻ; dhaanhͻ mεn anyi cök ε pa cut ki gwäc ci

ka maagͻ yi ciggi gwäjͻ ki dyer ki mɛn tɛεk cεdhͻ.


XIII. Ciggi Jyäägɔ

i. Buŋ dhaanhɔ mɛn a anywɔlɔ a jaagɔ ki pa mɛyi gɔn ka buŋ dhaanhɔ

mɛn a anywɔlɔ a jaagɔ ki pa wänɔ.

ii. Ka beed yi mɔkani ki nɔw, buŋ jaagɔ ma yïɛ dï tɛɛgɔ ki bɔli ciggi pödhɔ.

iii. Lawͻ ba beni dɔjͻ; lawɔ ba aŋɔyyi ki yöö anyi jyäägɔ.

iv. Dïdɔ ki gwɛt wala gweti piny kɛti gɔn pathi ki lawɔ, dɛ ba dït ki gwɔk ki

jammi mɔk anyi dwatɔ yi dhaanhɔ ki cwakɛ a ba gwɛt gεki gweti piny.

v. Jaagɔ ba dhaanhɔ mɛn anyi lök ki lök a atadyer ka yici gɔn buŋ cïïrɔ

wala adudͻ.

vi. Dhaanhɔ beni gɔnͻ mɛn anyi jyäägɔ dwata beedɔ a dhaanhɔ mɛn anyi

tïŋi pajͻ wala bɔli pajͻ ki myerri pajͻ wala bɔli myerri pajͻ wala pödhɔ

gɛki tïŋi bɔli pödhɔ mal ki mεn dͻjͻ.

vii. Lawɔ ba wöödɔ ki gwɔŋi dɔjͻ mɛn a yici gͻnͻ buŋi adudɔ wala weenyɔ.

viii. Kö pa cuk ki rɔnyɔ a lawɔ.

ix. Jalcam ki jammi tεεdͻ wala jammi pajͻ wala jammi myerri pajͻ wala

jammi pödhɔ thyɛwɔ, pathi ki lawɔ kini nya tɛggͻ.

x. Dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi cami jammi yayɔ wala jammi gwäjɔ pa cuk

ki jyäägɔ ki pödhɔ wala ki bɔli pajͻ wala ki yɛthi myerri pajͻ wala ki yici

pödhɔ gɛki bɔli pödhɔ.

xi. Jaagɔ dwata beedɔ a dhaanhɔ mɛn a aŋänyi nyaki bɔli pödhͻ.

xii. Jaagɔ dwata beedɔ a dhaanhɔ mɛn a ŋäänyi yi tεεdͻ ki baaŋi gwɔŋi dɔjͻ

mi gɔn carɔ.

xiii. Dhaanhɔ mɛn aba jaagɔ wala dhaanhͻ mɛn adwata rɔnyɔ dwata beedɔ

ɛ myerɔ ka tirɔ ki baaŋ gwɔk mi gɔn mɛn a dɔc ki kɛlli myerri ki pac ki

yici pödhɔ gɛki yï tyeŋi pajͻ ki tyeŋi kɛlli myerri pajͻ gɛki yici pödhɔ.

xiv. Ba agwɛt kinia, “jyaŋi pajɔ wala jyaŋi wäthi myerri pajɔ wala jyaŋi pödhɔ

dwata beedͻ a dhaanhɔ mɛn aba ayiɛnyɔ ki baaŋi beni dͻjͻ ki pajͻ ka

apöthi ki baaŋ lɛŋ mɛn alɛŋi yi tyeŋi pajɔ wala tyeŋ myerri pajɔ wala tyeŋ

pödhɔ beni gͻnͻ.”

xv. Dhaanhɔ mɛn anyi kwanyi lawɔ ki tɛεgɔ wala dhaanhɔ mɛn anyi wek


lawi pajɔ wala lawi wäthi myerri pajɔ wala lawi pödhɔ wädɛ wala wat mi

gɔn ɛ buŋ lɛŋ ma lɛŋɔ ki tyɛli malɔ, dhaanhani atora ciggi jyäägɔ gɛki

ciggi pödhɔ ka länani ba mɛn pädɔ ɛ nuuti yörɔ ki gïk ni kwani cyäŋi ga

pyärɔ wïcɛ da abïjɔ kipɔ lɛŋ gɛki mïdhi ciggi jyäägɔ gεki ciggi pödhͻ.

xvi. Nimi ciggi lɛŋɔ, tori ciggi jyäägɔ ba akɛr ki mɛn dwɔŋ ki mɛn atɔŋadyer ki

mɛn tɛɛgɔ.

xvii. Dhaanhɔ mɛn anyi tori ciggi jyäägɔ atora ciggi lɛŋɔ thyɛw ki mɛn tɛɛgɔ.

xviii. Ba agwɛti keti kinia, “jyaŋ anyi tuk linyɔ wala awɔwɔ gɛki bäänɔ ki pac

wala ki yɛthi myerri pajͻ wala ki yici pödhɔ kipɔ ka nuutɛ ki pööthi ki

baaŋi ciggi lɛŋɔ gɛki ciggi jyäägɔ dwata yieyi ki maagɔ yi ciggi jyäägɔ

gɛki ciggi lɛŋɔ.”

xix. Jaŋi rajͻ dwata yieyͻ ki kεthi ͻti magͻ ka jaaŋani mak ki baaŋi ciggi

pödhͻ ama ciggi pödhͻ gεna a ciggi jyäägͻ gεki ciggi lεŋͻ atorͻ yi εn

ama cikani pa yεŋa ciŋε dε tyeŋ anyi mïthi cikani ba tyeŋi pödhͻ cεdhͻ.

xx. Dhaanhɔ wala jaagɔ mɛn anyi tori ciggi jyäägɔ ci ka maagɔ yi ciggi

jyäägɔ gɛki ciggi lɛŋɔ; dhaanhani wala jyaŋani ca col ki baaŋi ciggi colɔ

ki yici yöö mɛn aba ayiey ki baaŋ ciggi colɔ gɛki ciggi cudɔ.

xxi. Jyaagɔ mɛn anyi cam jammi pajɔ wala jammi myerri pajɔ wala jammi

pödhɔ wala jammi tεεdͻ gεki jammi läägɔ, lawi gɔn ci ka päädɔ o ka

rumi yi lawani ki päädɔ, jyaŋani wala dhaanhɔ mɛn acami jammi ca col

nimi ka gwɛti ki yɛthi ciggi colɔ gɛki ciggi cudɔ.

xxii. Ji beni mɔk ajyääki ki mɔk anyi dwati rɔnyɔ wala ji beni mɔk anyi rɔnyi ki

mɔk amïthi länni wala lawɔ dwata beedɔ ɛ wuni gɛn ba pyärɔ wïcɛ da

abïdäk wala wunani dwata beedɔ ɛ gɛ lota wuni pyärɔ wïcɛ da abïdägɔ.

xxiii. Kwani wuni dhaanhɔ ki yici lawɔ wala ki yici läägɔ ba wuni aŋwɛnɔ ki

tyɛli malͻ ki baaŋ lɛŋ cɛdhɔ. Ki baaŋ mɛnani da wun akyɛl mɛ ba acïbi

kipɔ ryɛwi lɛŋɔ.

xxiv. Ryɛwi gɛn ba kipɔ kɛlɔg dhaanhɔ odɔɔk ki pööthi ki ri ryɛwi lɛŋɔ: Ki

baaŋ ryɛwi gɛn ba wuni aŋwɛnɔ thyɛwɔ. Däki gɛn ba wunɔ akyɛlɔ mɛn

anyi muci lawɔ wala läägɔ gɛki jammi jyäägɔ beeni ɛ gɛ weeka jyaŋi

nyänɔ.

xxv. Däki gɛn tɔk kiri wuni jyäägɔ.

xxvi. Wuni jyäägɔ beni, kwani gɛn ba wuni pyärɔ kipɔ dhaanh akyɛlɔ aca däki

gɛn wala wuni mɛn acïbi kipɔ ryɛwi lɛŋɔ tɔk ki ri wuni jyäägɔ.

xxvii. Kɛlɔg jyaŋ ajääki ki tyεli malͻ nuut ki pööthi keti ki ri ryɛwwi lɛŋͻ, lawɔ

gɛki jammi jyäägɔ beeni dwata muci cɛdhɔ.

xxviii. Nyikaaŋ akyeedɔ kinia, “Jyäägɔ wala lawɔ ko nyi ŋɛw ki dhyaŋ wala gï

piny mɛgɔ thyɛwɔ. Dhaanhɔ beenɛ mɛn anyi ŋɛwi lawɔ atora cik ka ba


ŋani cudɔ yi ka maaki yi cigɔ ga ciggi pödhͻ cεdhͻ ki mɛn tɛεk ki mεn

atͻŋadyerͻ. Wiy lawɔ nenɛ ki baaŋ gwɔŋi dɔjͻ ki löki dɔjͻ gɛki ki baaŋ

yu anyi mïthi jammi yayɔ ki jammi burɔ ki jammi pajɔ ki jammi myerri

pajɔ ki jammi pödhɔ gɛki jammi padhɔ been ki pac ki yɛthi myerri pajɔ ki

yici pödhɔ.”

xxix. Nimi mɛnani ba agwɛt kinia, “Jal wala dhac mɛn anyi ŋɛwi lawɔ gɛki

läägɔ pa myer ki jyäägɔ. Dhaanhɔ mɛn a pa nyi wɔrri ciggi pödhɔ pa

myer ki jyäägɔ ka ŋan anyi kwanyi lawɔ ki tɛki rεmͻ gεki thͻͻ pa myerͻ

ki jaki pajɔ wala jaki myerri pajɔ wala jaki pödhɔ.”


XIV. Ciggi Lɛŋɔ (Lεŋi Lawͻ)

i. Lɛŋ ba kini o dhaanhɔ nyi leŋɛ kömi dhaanhɔ (kömi nyiŋi dhaanhɔ ki

wänyi lεŋͻ) mɛn ayiey yi ɛn ɛ buŋ ŋani mɛɛgɔ ma ciri kipɔ kwɔpi lɛŋɔ.

ii. Dhaanhɔ pa cuki ki cirɔ kipɔ kwɔpi leŋi kömi nyiŋi dhaanhɔ mɛn a pa

kɔnɔ ki pyewɛ.

iii. Ba agwɛt kinia, “Dhaanhɔ mɛn anyi leeŋɔ wala dhaanhͻ mεn nyi rͻnyi

lawͻ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ ba pyärɔ wïcɛ da abïjɔ wala wuni gɔnɔ

dwata loti wuni pyärɔ wïcɛ da abïjɔ.”

iv. Dhaanhɔ mɛn anyi lɛŋɔ a laawͻ wala a jaagͻ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ

ba pyärɔ wïcɛ da abïdäk wala wunani dwata loti pyärɔ wïcε da abïdäk

cɛdhɔ.

v. Dhaanhɔ mɛn anyi ŋɛwi lɛŋɔ, atora ciggi lɛŋɔ o ci ka caayɔ yi ciggi

cääyɔ ka mak yi ciggi lɛŋɔ ki ciggi jyääŋɔ gεki ciggi pödhͻ ki mɛn tɛɛgɔ.

vi. Maki dhaanhɔ yi ciggi lɛŋɔ ba maki dhaanhɔ yi ciggi jyäägɔ gεki maki

dhaanhͻ yi ciggi pödhͻ.

vii. Mͻkani waŋa kini dhaanhͻ mεn amak yi cik mεn ni mεnani ca col ka

dhaanhɔ mɛnani col colɛ ki baaŋi ciggi colɔ ki mɛn tɛεk ki mɛn atɔŋadyer

ki mεn dadεr cɛdhɔ.


XV. Ciggi Jamɔ

i. Buŋ dhaanhɔ ma ba ayiɛnyɔ wala ma ba abanyɔ ki wäyɛ kipɔ cuŋɔ ki

jammi.

ii. Ji beni mɔk anyi cuŋi ki jammi dwata gwɔk kinɔw ki yici yu mer cɛdhɔ.

iii. Gï piny mi ŋani mɛɛgɔ ba akɛrɔ omïthi yi dhaanhɔ ki kɛlli jammi mɔk a

aba mɔɔ ŋani mɛɛgɔ kɛlɔg gï piny mɛnani nuuti ci ka widhɔ yi dhaanhɔ.

iv. Ka kɛlɔg dhaanhɔ onɛŋɔ ki gï piny yi ŋani mεεgͻ, ŋanani dwata beedɔ ɛ

yïε da wänyi mujɔ ma nyothi kini gïn amuji aci ka mujͻ dɛ pathi ki ma col

wala ba mεn colͻ.

v. Jammi beni mɔk anyi cɔŋɔ yi dhaanhɔ dwata beedɔ ɛ gɛ cɔŋɔ yi ɛn ki

yici ɔdͻ mɛɛ wala ͻti kwäni ki lwaki jammi wala ki yici lääbɔ mɛɛ mɛn

atɔŋadyer cɛdhɔ.

vi. Ba akɛrɔ ki mɛn tɛɛgɔ kini o dhaanhͻ wäthi cuŋi pinyͻ ki jammi ki kɛny

ma pathi ki kɛci gͻnͻ.

vii. Ka beeti mɔgani kinɔw, yaŋŋi dwata beedɔ ɛ gɛ ya kɛny anyi cɔŋi yaŋɔ

ka gï piny mɛn apathi ki yaŋɔ dwata cïbi kɛci gɔnͻ cɛdhɔ.

viii. Jammi kuujɔ dwata wiyɔ ki wïci kuujɔ.

ix. Ba agwεt kini gïna anyi dwͻͻki kεci gwͻgͻ gεki gïna anyi dwͻͻki ͻti

gwͻgͻ wala gïna anyi dwͻͻk ͻti yäyͻ dwata mïthi ε läwi ki kεlli jammi

mͻk anyi wεti wïci kuujͻ.

x. Dhaanhͻ mεn anyi tori ciggi jamͻ, ci ka maagͻ yi ciggi pödhͻ gεna a

ciggi jamͻ gεki cika ani mͻkani cεth ka col colͻ.


XVI. Ciggi Wïdhɔ

i. Wïdhɔ pa wäthi ki wiithi yɔwͻ.

ii. Dwata beedɔ ɛ da wänyi wïdhɔ nimi ka gwɛti kinia, “Nyi muci dhaanhɔ ki

wänyi wïdhɔ kipɔ wïdhɔ.”

iii. Wänyi wïdhɔ ba wänyɔ mɛn anyi nyuthi dhaanhɔ kini gïn awïth ba dyer

cɛdhɔ ka ba mɛn colɔ ka döki wänͻ.

iv. Aca gïnani tɔgɔ wala pa nɛnɔ, ci ka collɔ cɛth ɛn gïna anyi wiidhɔ ki

baaŋi ciggi colɔ ki ciggi cudɔ gɛki ciggi jammi ama wïdhɔ baaŋi gɔn da

withi jammi wala gï piny gɛki withi ŋyenynyi cɛdhɔ. Ba agwɛt kinia, “Gïn

amujɔ a mɛn col dwata collɔ beni gɔn ki baaŋ ciggi colɔ gɛki ciggi cudɔ.”

v. Dhaanhɔ mɛn anyi pyɛmi ciggi wïdhɔ ci ka maagɔ yi ciggi wïdhɔ ka ɛ

ocudɔ ki baaŋi ciggi colɔ.

vi. Dhaanhɔ dwata beedɔ wuni gɔnɔ ba pyärri aryɛwɔ kipɔ wïdhɔ, ka

dhaanhɔ dwata yieyɔ ki coli gïn awithɛ ki baaŋi ciggi colɔ.

vii. Kɛlɔg wuni dhaanhɔ nɔk ki bɔli kwani wuni pyärri aryɛwɔ, dhaanhɔ

dwata wïdhɔ ki dhaanhɔ mɛ dwɔŋɔ ki buti gɔn ki kɛci wïdhɔ wala ki kɛci

wiith ki jammi wala ŋyenynyi wala gï piny cɛdhɔ.

viii. Ji beni mɔk anyi withi jammi gɛki mɔk a yïi gɛn nyi wïththi ki jammi

dwata beedɔ wuni gɛn ba pyärri aryɛwɔ kipɔ wïïnh atadyerɔ.

ix. Ji mɔk a wuni gɛn nɔk ba akɛr ki wïthi ki jammi kεlͻg ε buŋi dhaanhͻ

mɛn dwɔŋ mε kͻnyi ki wïdhͻ ki mɛn atɔŋadyer.

x. Othɔnhnhi beni mɔk a wuni gɛn ya kami wuni pyärɔ wïcɛ da abïŋwɛnɔ ɛ

dwɔka cyän ba akɛr o gɛ wïdhi gɛn kɛti gɛn kɛlɔg ɛ dhaanhɔ mɛn

adwɔŋɔ (mɛn a wuni gɔnɔ ba pyärri aryɛwɔ gïti malɔ) buŋ gɔn mɛ kunyi

ki wïdhɔ ki kɛci wïdhɔ wala ki kɛci widhɔ.

xi. Wäthi wïdhͻ gεki wïdhɔ yͻw ba akɛr ki mɛni tɛɛgɔ.

xii. Dhaanhɔ mɛn anyi pyɛmi ciggi wïdhɔ ci ka maagɔ yi ciggi wïdhɔ ka ba

mɛn caayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ.

xiii. Dhaanhɔ mɛn anyi cudɔ ki jammi widhɔ myerɔ ki wïdhɔ keti. Kɛlɔg buŋ

colɔ, buŋ wïdhɔ, ka kɛlɔg buŋi wïdhɔ, buŋ colɔ.


xiv. Wïdhɔ ba kipɔ ji beni mɔk anyi yieyɔ ki col; Ka col ba kipɔ ji mɔk anyi

yieyɔ ki wïdhɔ.

xv. Ka tori ciggi wïdhɔ yi dhaanhɔ, yö anyi muci jammi wala yö anyi

kwaanyi jammi anyi widhɔ abaci yi dhaanhɔ; ki baaŋ mɛnani, dhaanhɔ

ci ka maagɔ yi ciggi mujɔ ka col colɛ ki baaŋ ciggi cɔlɔ.


XVII. Ciggi Wïïnɔ

i. Dyerɔ mi dhaanhɔ pa cuki ki länyɔ yi wïïnɔ; dhaanhɔ beni gɔnɔ yïɛ da

dyer kipɔ owïïnε.

ii. Ba agwɛt kinia, “Dhaanhɔ mɛn anyi pyɛmi ciggi wïïnɔ ci ka maagɔ yi

ciggi wïïnɔ.”

iii. Wïïnɔ ki dyeri pajɔ ba ayieyɔ kipa ji beni mɔk a wuni gɛn ba pyärɔ wïcɛ

da aŋwɛnɔ.

iv. Ji beni mɔk anyi wïïni myerri wägɔ ki ji beni mɔk anyi wini ki wäthi

pöththi ɛ buŋ dhaanhɔ wala ji mɔɔgɔ mɔk anyi anyi lwɔɔki gɛn, wuni gɛn

dwata beedɔ ga pyärɔ wïcɛ da abïdäk gïti mal cɛdhɔ.

v. Othinhɔ mi ɔti gwɛdͻ dwata kyɛwi ɔti gwɛdͻ ki yäyi ɔti gwɛdͻ kɛlɔg ɔti

gwɛdͻ läwi ki kɛny anyi beedɔ yi nya dhε gwɛdͻ jali gwεdͻ mɛnani.

vi. Ka pöthi yi bɔli waŋi pinyͻ kipɔ ɔti gwɛdͻ, othinhani dwata dwöki kɛci

beedɔ mi gɔn mɛn atɔŋadyer ki dyer cɛdhɔ.

vii. Ba agwɛti ki yɛth cigga gwɛdɔ gɛki ciggi gwɔgɔ kini dhaanhɔ mi ɔti

gwɛdͻ wiy cyäthɛ ɛ nɛnɛ yö gwɛt mi gɔn, ka dhaanhɔ mɛn anyi wïïnɔ ki

kɛci gwɔgɔ dwata nɛni yö gwɔk mi gɔnͻ.

viii. Wïïnɔ dwata beedɔ a wïïni mer nimi kɛthi gädͻ wala bε mayͻ wala bε

cεk ki rijji ki bɛ lwɔgɔ ki wïïni cugɔ bɛ ŋyɛw ki gï pinyͻ wala kɛthi käjji

jammi merɔ kipɔ jammi mɔk anyi nɛni ki waŋ ki mɔk anyi lïŋi ki yïdhɔ.

ix. Dhaanhɔ mɛn anyi wïïnɔ ki baaŋi gï göjͻ gɛki gïna anyi käni ki orɔgͻ ci

ka maagɔ yi ciggi wïïnɔ ka caayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ tyεli akyεlͻ ki tyεli

malͻ.

x. Ryεwwi gεnͻ ba col kεεt yͻwͻ.

xi. Däki gεnͻ ba kεthi ͻti magͻ ki cay gεki col ki baaŋ ka tori ciggi wïïnͻ yi

dhaanhͻ tyεli ma loti tyεla akyεlͻ ki mɛn tɛεk ki mεn atͻŋadyer ki mεn

dadεr car ki kaam ma bär ma loti kwani cyäŋŋi pyärri abïŋwεnͻ wala ε

cyäŋŋani pär ki kwani dwätti adägͻ.


XVIII. Ciggi Mujɔ

i. Dhaanhɔ beni gɔn yiɛ da dyer kini omucɛ. Yï dwata mujɔ? Muc ki tari

pyewi, ka ko dï gïn dwat yi dhaanhͻ kini ocol kedͻ!

ii. Buŋ dhaanhɔ mɛn määni yïn mujɔ.

iii. Ciggi mujɔ ba agwɛt kinia, “Nyi muci gï pinyͻ yi dhaanhɔ ki pyewi gɔnͻ ε

beni gɔnͻ ka buŋ gïn dwat keti ma collɔ wala ma dwögɔ.”

iv. Dɛ kɛlɔg gïn amujɔ amuci ka yu wïdhɔ ɛ ba gïni collɔ, munyani dwata

beedɔ ɛ da wänyi wïdhɔ mɛn nyothɔ kini gïn a amuci aci ka wiidhɔ ki yu

wïdhɔ ki baaŋi ciggi wïdhɔ o ba mɛn col yi dhaanhɔ mɛn a withi gï pinyͻ

mɛnani.

v. Aca ba ŋyenyɔ wala gï pinyͻ mεgɔ wala jammi nywömɔ, col nudɔ ki mɛn

tɛεk ki mɛn atɔŋadyer ki baaŋ ciggi colɔ gɛki ciggi cudɔ cɛdhɔ.

vi. Kɛlɔg ɛ buŋ wänyɔ mɛn nyothi kini gïn amujɔ aci ka wiithɔ wala aci ka

mujɔ, mɛnani ba jammi waadɔ cɛdhɔ ka buŋi colͻ mɛ pyec wala buŋ

kwɔpi colɔ ki cyäni dwɔŋɔ ama buŋi wänyɔ mɛ nyothi dyerɔ.

vii. Dhaanhɔ beni gɔnɔ nyi cuk ki mujɔ ka ji beni nyi cuk ki yieyɔ ki kwanyi

gïn a anyi mujɔ.

viii. Gïn anyi mujɔ pa pär ki gïn a anyi widhɔ.

ix. Mujɔ ba mujɔ ka pa päri ki wïdhɔ wala pa päri ki gwäjɔ gεki ŋyεwͻ.

x. Dhaanhɔ mɛn anyi pyɛmi ciggi mujɔ apyɛma ciggi wïdhɔ thyɛw ka caayɔ

ki baaŋi ciggi cääyɔ ki ciggi wïdhɔ ki ciggi jamɔ gɛki ciggi mujɔ.


XIX. Ciggi Nywömɔ

i. Nywömɔ ba rebi dhanha a dhajɔ gɛki dhanha a jalɔ ki kɛci akyɛlɔ ka gε

nyi göögͻ a kal akyεl mεgͻ ki baaŋi ka nyi wiy dhaanhɔ wïyɛ gɛki mɛyi

gɔnɔ ki baaŋi beedɔ mɛn a dɔjͻ.

ii. Dhanha adhajͻ gεki dhanha ajalͻ ga ryɛt nyi cïbɔ ki paa gɛn mɛn wïci

gɔn tïŋ yi gɛn malɔ ki bɔli pödhɔ ki baaŋi ka wiyi gεn tεεna anywͻli gεnͻ

käjji beedͻ mͻ tyεli malͻ.

iii. Ba agwɛt kinia, “Nywömɔ ba kami dhanha a dhajɔ gɛki dhanha a jalɔ

kɛti gɛn. Ka dhanha a dhajͻ dwata nywͻmͻ yi ŋani jalͻ ma wuni gͻn ba

pyär wïci gͻn da abïdägͻ. Ka ŋani dhajͻ mεn anywͻmͻ dwata beedͻ ε

wuni gͻn ba pyär wïci gͻn da abïdäk thyεwͻ. Wuni ji mͻk anyi nywͻmi ri

gεn dwata beedͻ ga pyär wïci gͻn da abïdäk gïti malͻ.”

iv. Cik pa cuki ki päärri ama ji mɔggi nyi yieyɔ yi männi wala cwɔwwi ma

gïrri ki baaŋi yö mε ba alwɔbi yi gɛn ka nywöm nyi thïwa bɔlɛ ki mεn a

ryεwi gεn keti.

v. Mɛnani pa waŋa kinia dhaanhɔ cik atorɔ yi ɛn aca dhaanhɔ nyi dɔɔki ki

nywɔmi wala aca dhaanhɔ nyi dɔɔki ki nyömͻ.

vi. Ki pödhdhi mɔk akyɛlli, tyeŋi gɔla ŋani jalɔ anyi cul jammi nywömɔ, dɛ ki

pödhdhi mɔk akyɛlli, tyeŋi gɔla ŋani dhajɔ anyi cul jammi nywömɔ nimi

ka beed ɛ ba agwɛt ki baaŋi kwöŋi Pöthi Cͻllͻ.

vii. Ba agwɛt kini nyi muci dhaanhɔ ki gïn a nutɔ ki yïɛ ki mɛti pyewɛ ama ba

gyeth kipɔ rebi dhajɔ gɛki jalɔ ki kɛci akyɛlɔ.

viii. Kwöŋɔ käki döŋŋi okööbɔ kinia, “Nyi muci dhaanhɔ ki gïk ni dhöggi ga

pyärɔ wïcɛ da akyɛlɔ; akyɛli gɛn ba waadhi tyɛlɔ. Ka dyeggi nywömɔ

dwata kɔɔlɔ ɛ kwani gɛn na gïk ni dyeggi ga pyärri aryɛwwi kipɔ nywömi

dïcäŋɔ.

ix. Ka kɛlɔg nyii dhaanhɔ oyaji wala kɛlɔg wäti dhaanhɔ oyäjͻ ki nyii

dhaanhɔ, kwörɔ ca cwöbɔ ka coli colɔ ka jammi känyɔ nyi coli cɛth, ka

dhöggi gɛki dyeggi kɔɔlͻ.

x. Aca ka nyi beeti jammani nyi mɔtͻ ga wɛlli käki döŋŋi, wänyi colɔ ki

wänyi cudɔ gɛki wänyi nywömɔ dwata beedɔ ɛ nut ananɔ ki mɛn

atɔŋadyer ki mɛn tɛεgͻ.

xi. Ka coli colɔ, ciggi colɔ dwata cïb käjji gɛn nimi ka beeti gɛn gɛ ba agwɛt


kini tyagɔ.

xii. Dɛ kɛlɔg da kwörɔ mɛn döŋi cyän ε nuti colɔ, wänyi kwörɔ dwata mujɔ ki

baaŋi ciggi kwörɔ kɛlɔg gïna adöŋi cyänɔ dwati kini ocolɔ dhuki mεgͻ.

xiii. Nywöm yici gɔnͻ buŋ piri dhaanhɔ ama dhaanhɔ beni gɔn nyi maagɔ yi

kwɔbi nywömɔ gï kwɔbi Nyikaaŋͻ Wäd Okwä. Mɔkani a raŋi yi Nyikaaŋͻ

ɛ rääŋɔ ki wänyi wöödɔ ki tyɛli gaarɔ.

xiv. Beni dɔjɔ ba ben dɔc cɛth ka buŋ dhaanhɔ ma dwatɔ kini o nyi ciirɔ kipɔ

nyömi wala nywͻmͻ.

xv. Ba agwɛt kini nyi nywɔmi dhaanhɔ ki dhaci akyɛlɔ wala jali akyɛlɔ kɛti

gɔn, dɛ ryɛwi gɛn wala däki gɛn pa waŋa kini da cik ma torɔ yi dhaanhͻ.

xvi. Ji aryɛwɔ, ŋani jalɔ gɛki ŋani dhajɔ mɔk anyi yieyi ki beedɔ ki kɛci akyɛlɔ

ki baaŋi gïn arumi ki lwɔbi yi gɛn ba ayieyɔ ki baaŋi ciggi nywömɔ o gɛ

beeti gɛn ki gͻli gɛnͻ wala paa gɛn ɛ buŋ gïn joki gɛnɔ aca jammi

nywömi nuuti ki thumͻ ki colͻ.

xvii. Kwɔbi lwɔki nya dhaanhɔ ɛ cïrra jali mɛɛgɔ kipɔ kwɔpi nywömɔ ba akɛri

ki baaŋi ciggi nywömͻ ki mɛn tɛɛgɔ; ba akɛri ki mɛn tɛεk thyɛw ki baaŋi

cikani kipɔ ji mɔk anyi ciir wätti gɛn wala nyii gɛn kipɔ jammi nywömɔ

gɛki jammi padhɔ.

xviii. Ba dyer kipɔ dhaanhɔ benε mɛn anyi wiy gɔli mɛni ki wäni kipɔ nyiŋi jalɔ

wala dhajɔ mɛn amarɔ yi ɛn kipɔ o ri gɛn nywɔm yi gɛnɔ.

xix. Ba akɛri carɔ ki mɛn dwɔŋɔ kipɔ ji mɔk anyi gööki ki gwɔki orɔɔki kɛlli

männi ki cwɔwwi ɛ wuni gɛn nɔgɔ ki bɔli wuni pyärɔ wïcɛ da abïdägͻ.

xx. Dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi mɔtti jalɔ wala mͻtti dhajɔ mεn a wuni gͻn

nͻk ki bͻli wuni pyär wïci gͻn da abïdäk, ci ka maagͻ yi ciggi burͻ ki

ciggi nywömͻ gεki ciggi pödhͻ.

xxi. Ji mͻk anyi mͻtti tyeŋi männi wala tyeŋi cwͻwwi ɛ kwɔbi gɛn nuuti

thïwwi yö dɔjɔ, ci ka maagͻ yi ciggi burͻ ki ciggi nywömͻ gεki ciggi

pödhͻ.

xxii. Dhaanhɔ mɛn anyi mͻti dhajͻ wala jalͻ ba mɛn mäki ki kaam mɛ laajɔ ki

yici maagɔ ki ͻti magͻ ki baaŋi ciggi burɔ ki ciggi maagɔ ki ciggi nywömͻ

gεki ki baaŋi ciggi pödhͻ.

xxiii. Buŋ cïïrɔ kipɔ nywömɔ.

xxiv. Ba agwɛt kinia, “Dhaanhɔ dwata beedɔ ɛ wuni gɔnɔ lota wuni pyärɔ wïcɛ

da abïdäk kipɔ onywɔmɔ wala onyömɛ.”

xxv. Dhaanhɔ beni gɔn yïɛ da dyer kipɔ onyömɛ wala onywɔmɔ.

xxvi. Ka ba cik kini dhaanhɔ beni gɔn nyi beed ɛ yïɛ da wänyi nywömɔ mɛn

anyi mujɔ yi mïrri wala dhanhi wöödɔ wala jyaŋi pajͻ mεn a ciŋi gͻn


acïbi munyi wäci nywömɔ.

xxvii. Ba cik dɛ pathi ki cïïrɔ kini o dhaanhɔ beed ɛ yïɛ da wänyi nywömɔ kɛlɔg

dhaanhɔ anywɔmi wala dhaanhɔ anyömi.

xxviii. Ba cik kini o jammi nywömͻ nyi dwͻͻgͻ ε gε döka dhaanhͻ mεn anyi

mujͻ ki jammi nywömͻ kεlͻg da tääŋͻ wala däŋi nywömͻ ma cuk ki

cwöbͻ ki baaŋi nywömͻ.

xxix. Kεlͻg buŋ wänyi colͻ ki jammi nywömͻ gεki wänyi cudͻ kipͻ jammi mͻk

anyi mujͻ ga jammi nywömͻ wala jammi nywömͻ mͻk anyi döŋi cyänͻ

ga mͻk cuki ki colͻ dhuki mεgͻ, dhaanhͻ mεn anyi pirri kwöri nywömͻ ki

kwͻpi pyεt yͻw pa yïti ki gïn culi ki baaŋi tääŋͻ wala däŋi nywömͻ.


XX. Ciggi Beedɔ

i. Beedɔ ki kɛc ma pathi wala beedɔ ki piny mi dhaanh mɛɛgɔ ki kɛny ma

bäärɔ ɛ wïy piny wala dhaanhɔ mɛn aba jali ɔdɔ wala nyadhɛ ɔdɔ wala

dhaanhɔ mɛn ayïɛ dï tɛɛgɔ kipɔ piny gɛki jammi mɔk a pinyani wala ɔt

mɛnani wala kɛnyani ba bäc cɛdhɔ.

ii. Dɛ kɛlɔg dhaanhɔ mɛn aba kuri pinyɔ ki dhaanhɔ mi yiethi pinyɔ wala

tεεni yiethi malɔ wala wïyi piny wala jal dhɔki kalͻ, aca wïyi piny wala

dhaanhɔ mɛn ayïɛ dï jammani gɛki tɛgi kɛnyani ki baaŋi ciggi pödhɔ okö

kini dhwöth ki kɛny ama kɛnyani wala pinyani ba mɛn padhɔ, dhaanhɔ

mɛn apathi ki wïyi kɛnyani wala pinyani wala jammani dwata yieyɔ ki

dhɔŋani käŋa anuuti bäni gεn ki wïy pinyani wala jali dhͻki kalͻ cɛdhɔ.

iii. Ba agwɛt kipɔ ciggi beedɔ kinia, “Beedɔ ki kɛci mɛɛgɔ ma pathi ki baaŋi

ciggi pödhɔ ki ciggi mujɔ ki ciggi wïdhɔ ki ciggi jamɔ gɛki ciggi wïïnɔ

dwata beedɔ ɛ da wänyɔ mɛn anyi mujɔ yi mïrri mi pajɔ wala wïyi piny,

ɛn a dhaanhɔ mɛn aba jali pinyɔ wala nyadhɛy pinya adyer wala tyeŋi

kεci gwͻgͻ ki baaŋi ciggi gwɔgɔ gεki ciggi beedɔ ki mεni atäŋɔ ki dyerɔ.”

iv. Jyaŋi pödhɔ wala jyaŋi pajͻ wala jyaŋi myerri pajͻ yïε ocugɔ ki beedɔ ε

da dyerɔ kipɔ thöthi dhaanhɔ ki kɛnyi beedɔ kɛlɔg di weggi yi dhaanhɔ

mɛn aba wïyi pinyɔ wala nyadhεyi pinyɔ, ayïε dï piny mɛn atadyerɔ.

v. Beedɔ ki kɛny ma padhɔ dwata beed ɛ da wänyɔ ma nyoth kini dhaanhɔ

da gïn ma pɛrɛ beed ɛn ki kɛnyani kiri dyer ki mɛn atɔŋadyerɔ ki baaŋi

ciggi pödhɔ ki ciggi pajɔ ki ciggi beedɔ ki ciggi wäthi myerri pajɔ ki ciggi

wïïnɔ gɛki ciggi mujɔ.

vi. Dhaanhɔ dwata beedɔ ki kɛc ma padhɔ ki kaam ma laajɔ kɛti gɔn kɛlɔg

yï dhaanhɔ da wänyɔ mɛn atɔŋadyer ma ŋïjji kipɔ beeti dhaanhɔ ki

kɛnyani.

vii. Dhaanhɔ mɛn anyi yiɛji ciggi beedɔ wïji gɔn ka cikani pyɛmɛ wala ka

cikani torɔ yi ɛn, dhaanhɔ mɛnani ci ka maagɔ yi ciggi beedɔ ka caayɔ ki

baaŋi ciggi cääyɔ gɛki ciggi beedͻ ka ɛ o cudɔ ki baaŋi ciggi cudɔ ka

cigga col keti ki baaŋi ciggi colɔ ka cigi caayɔ keti ki baaŋ ciggi wïïnɔ

gɛki ciggi jamɔ ki yici burɔ ki baaŋi ciggi burɔ.

viii. Beedɔ mi dhaanhɔ ki baaŋi ciggi tyɛli malɔ kipɔ dyer mi dhaanhͻ beni ki

kömi piny beni gɔn ba cuki ki wiilɔ yi ciggi beedɔ ama da dhaanhɔ ma

nyi gwɔk gï piny yi ka kwïc gɔn bedi piny nimi kwɔpi jwɔɔgi mumi wïci


dhaanhͻ ki madh ki mɔki thabɔ gɛki länyɔ ki yö yi baaŋi kwïci pinyɔ.

ix. Beeti orɔgɔ ba cay cɛth ki mɛn dwɔŋ ka dhaanhɔ mɛn anyi rɔŋŋi ba

acayyi ki baaŋi orɔk mɛɛ kipɔ peemɔ ki beedɔ ki kεnyi padhɔ mi

dhaanhɔ mεεki yɔwɔ ki mɛn atadyer ki mɛn tɛεgɔ. Ba cigɔ, ka ba dyerɔ

kini o dhaanhɔ nyi thöthi ki wänyi dhwödhɔ, ka dhaanhɔ thöthi ki cyäŋŋi

dhwööthε ki kεnyi padhɔ ka dhaanhɔ kεthε pöthi gɔnɔ wala kun a akääli

yi εn ki tyεli malɔ ki merɔ. Wala kεlɔk da peemɔ wala linyɔ mεn cuk ki

cwöbɔ, nyi cwεti dhaanhɔ yi Mïrri mi Pöthi Cɔllɔ ki tεεgɔ, ka pinyi padhɔ

wiy yi dhaanhɔ nimi ka tyεri gɔnɔ beeti orɔgɔ gεki beeti linyi pinyi padhɔ.

Dhaanhɔ ci ka maagɔ ka dici ɔti magɔ ki gïk ni cyäŋŋi ga pyärɔ wïci

gɔnɔ da awïjɔ; ki baaŋi mεnani, dhaanhɔ ci ka wiyɔ ε dhaanhɔ dwɔɔka

pöthi gɔnɔ wala kεci beedɔ mi dhaanhɔ mεn ka rumi yi gɔnyi dhaanhɔ ki

liidhɔ yi jyaŋi buri Ciggi Pöthi Cɔllɔ ki baaŋi Ciggi Beedɔ gεki Ciggi Pöthi

Cɔllɔ beni gɔnɔ.

x. Dhaanhɔ mɛn anyi mari beedɔ ki kɛnyi padhɔ, dwata beedɔ cɛth nimi ka

beed wïyi kɛnyani yïɛ da yïdh ki dhɔk ma dyer kipa beeti ji padhɔ wala

juri mεgͻ ki kɛnyi padhͻ cɛth ki baaŋi cigͻ gɛki ben yici gɔnͻ buŋi orɔgɔ.


XXI. Ciggi Gwɛdɔ

i. Nimi nywömɔ, gwɛdɔ yijɛ buŋi cïïrɔ wala pödɔ mɛ dwat ki pɛri gɔnɔ.

ii. Dɛ dhaanhɔ beni gɔn yïɛ da dyer ka dyer mɛɛ pa cuki ki läänyɔ aca ciggi

gwɛdɔ di beedɔ a mɛ di cirri ji ki gwɛdɔ.

iii. Ba agwɛt kinia, “Dhaanhɔ beni gɔnɛ, yïɛ da dyer kipɔ o nyi gweti pinyɔ ki

gïn akɔnͻ ki dhɔ cwïnyi gɔnɔ.

iv. Dhaanhɔ beni gɔnɔ mɛn anyi gweti pinyɔ, dyeri mi gɔn athyɛrε ka pa nyi

mak yi cik dɛ nyi kyedɔ cɛth; ka buŋ caayɔ ma di dwatɔ kipͻ dhaanhɔ

mɛnani ama mɛɛ ba gweti pinyͻ dɛ nuut ki gwɔk ki gο piny mɛn cuki ki

maagɔ dε na gwetti pinyͻ.

v. Cay mi tyeŋ anyi gweti pinyͻ ba awiyɔ carɔ ki mɛn dwɔŋ ama rumi

tyeŋani ba mɔk anyi cic jii pödhɔ ki jii myerri pajɔ gɛki jii pajɔ cεth gεki

juri padhɔ thyɛwɔ.

vi. Jii gwɛtɔ päri ki jii dwɔgͻ.

vii. Ka ki baaŋi dyer mi dhaanhɔ gɛki täti wïjɔ mi dhaanhɔ, dhaanhɔ pa cuki

ki maagɔ yi ciggi mɔɔgɔ dɛ na ciggi gwɛdɔ ocuki ki dhaanhɔ ki maagɔ.

viii. Ba agwɛt kini dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi gweti piny ki kwɔpi pyɛt,

dhaanhɔ mɛnani dwata gwet ki kwɔpi dyerͻ ki baaŋi pyɛt mεε cɛth ka

mak gɛki cay nyi cuki ki cwöbɔ ki baaŋi gwɔŋi rajɔ mɛn anyi kääli baaŋi

gweti pinyͻ ki kwͻpi pyεtͻ.

ix. Tyeŋ anyi gweti pinyɔ dwata ri gɛn caayɔ ki tyɛli malɔ ama gɛ ba mɔk

ocuki ki caayɔ yi burɔ ki baaŋi gwεt mi gɛn mɛn anyi käni ki ryägɔ gɛki

linyɔ wala weerɔ ki kɛlli tɛɛdɔ.

x. Ba acibɔ ka ba agwɛdɔ cɛth kini nyi gweti dhaanhɔ kɛny a acïbɔ a ma

nyi gweedɔ ki baaŋi cik; nyi cïbi gwɛtti beni mɔk aba mɔk anyi kwani ki

mɔk anyi raŋi yi tɛɛni raŋɔ gɛki kwäänɔ kεnya acïbi kipͻ tyeŋi raŋͻ gεki

tyeŋi gwεdͻ.

xi. Gwɛt mεn aba dyer dwata beed a dyer nimi ka cwööbɛ ki baaŋi gwɔŋa

atadyer mɛn acwöbi ki mɛn anyi cwöbi gɛki mɛn ocuki ki cwööbɔ.

xii. Wänyi gwɛdɔ mi gwɔk dwata beedɔ ɛ nut kipɔ gwͻk ki gwɛt mɛn acyäthi

ki wön anyi gwɛɛti yici wänyɔ, ba cik ki dyer ki mɛn tɛεk car ki mɛn

atɔŋadyerɔ. Buŋ cik ma tor yi dhaanhɔ ama dhaanhɔ aca gweti pinyɔ ki


baaŋi gïna anyi rɔmi yi ɛn.

xiii. Dɔci rumɔ nyi käälɛ dɔci gwɛdɔ ka räci rumi nyi käälɛ räci gwɛdɔ; dɛ ka

beeti yi mɔgani kinɔw, rummi dɔjɔ nyi käni ki gïni dɔjɔ ki baaŋi gwɛtti

dɔjɔ, ka rummi rajɔ nyi käni ki gïni rajɔ ki baaŋ gwɛtti rajɔ.

xiv. Buŋ ciggi maki dhaanhɔ kipɔ gwɛt mɛ, dɛ kyeti dhaanhɔ ki cɛmi waŋi

dhaanhɔ gɛki mak dhaanhɔ yi ka nyi göök yi dhaanhɔ ki rac ki baaŋi

gwɛt mɛɛ nutͻ.

xv. Kɛlɔg dhaanhɔ nyi käni ki ryäk ka ki cyän dhaanhɔ nyi kööbɛ cam ca

gwɛt ki kwɔbi pyɛt, dhaanh ci ka maagɔ yi ciggi gwɛdɔ cɛth ki mɛn tɛεk

ki mɛn atɔŋadyer ki baaŋi ciggi maagɔ.

xvi. Dhaanhɔ nyi cuki ki col ki baaŋi ciggi colɔ ka cudɔ ba mɛ cuki ki cwööbɔ

ki baaŋi ciggi cudɔ; o caayɔ nut cεth ki tyɛli malɔ.

xvii. Dhaanhɔ beni gɔnɔ pa cuki ki määni dyer mɛɛ ki baaŋi gwɛɛtɛ ka dyer

mi dhaanhɔ pa cuki ki läänyɔ yi gweti pinyɔ kini tɛk, dɛ dhaanhɔ ba mɛn

cuki ki maagɔ yi ciggi gwɛdɔ kɛlɔg gwɔk mi dhaanhɔ ki bɔli gweti pinyɔ

wala ki baaŋi gweti pinyɔ ba ryägɔ.

xviii. Gwɛt ki ɔti gwɛdɔ dwata beedɔ ki baaŋ ciggi gwɛdɔ gɛki wäci ɔti gwɛdɔ

cɛdhɔ.

xix. Gwɛt ki kɛci gwɔki gwɛdɔ wala kɛci gwɔgɔ dwata beedɔ ε nyi beedɔ a

mɛn anyi gwɛti ki baaŋi gwöki kɛci gwɔgɔ gɛki ciggi gwɔgɔ.

xx. Buŋ cïïrɔ kipͻ gwɛdͻ.

xxi. Buŋ mak mɛn di cuk ki cwöbɔ kεlɔg gweti pinyɔ mi dhaanhɔ di beedɔ ɛ ri

gɔn lwɔbɛ ka gwɔŋi dɔjɔ.

xxii. (A). Ba cik ka ba agwεti kini dhɔ cɔlɔ (dhɔki cɔllɔ) ba εn aba dhɔk mεn

agöögɔ ki pöthi cɔllɔ beni gɔnɔ. (Ä). Wäci gwεtɔ ki wäci gwɔgɔ dwata

pwödɔ ki dhɔ cɔlɔ. (Ɛ). Dhɔ cɔlɔ ba dhɔk mεn anyi dhummi ka be εn

anyi gwetti ka ba εn aba dhɔk mεn anyi göögɔ ki ɔtti gwεdɔ ki käjji

gwɔgɔ ki ɔtti yadhɔ gεki käjji ŋyεwɔ beni gɔn ki pajɔ ki yεthi myerri pöthi

cɔllɔ. (E). Kεlɔg nyi cugɔ, ji beni mɔk anyi welli pöthi cɔllɔ dwata pwönyɔ

ka gε dwata dïdɔ ki raŋ ki gwεt ki dhum ki dhɔ cɔlɔ. (I). Dhɔ cɔlɔ ba

dhɔk mεn anyi gwεdɔ ka ba dhɔk mεn nyi raŋɔ ka ba dhɔk mεn anyi

dhumɔ yi dhaanhɔ beni gɔnɔ ki pöthi cɔllɔ. (Ï). Ba cik kini dhɔ cɔlɔ ya

malɔ ki pöthi cɔllɔ. O ki baaŋi mεnani, o dhɔ bwönyɔ nimi dhɔ nïŋlidhɔ

ki dhɔk arabɔ gεki dhɔggi mɔk akyεlli kwɔli gεn dhɔ cɔllɔ. Dhaanhɔ beni

gɔnɔ mεn anyi beedɔ ki pöthi cɔllɔ dwata dïdɔ ki dhɔ cɔllɔ ki dɔjɔ.

xxiii. Dhaanhɔ mεn anyi tori ciggi gwεdɔ ci ka maagɔ yi ciggi gwεdɔ gεki ciggi

pöthi cɔllɔ. Ka ŋan ni mεnani, εn alɔki dhaanhɔ mεn anyi tori ciggi

gwεdɔ gεki dhaanhɔ mεn anyi pyεmi ciggi gwεdɔ cayɔ ki baaŋi ciggi cayi

dhaanhɔ gεki ciggi pöthi cɔllɔ cεdhɔ.


XXII. Ciggi Gwɔgɔ

i. Gwɔgɔ ba ŋɔ?

ii. Gwɔk ba thäthi gɛki cwäci wala gyɛri ki gï piny mɛn anyi nɛɛni ki waŋ

cɛdhɔ.

iii. Gwͻk ba wädhͻ ka path ki beedͻ ki piny yͻwͻ ε buŋi gïn nyi nywali yi

dhaanhͻ ki ciŋŋi gͻnͻ wala ki lwεtti gͻnͻ.

iv. Buŋ gwɔk mɛ nyi gwɔgɔ yi dhaanhɔ ka gïna anyi gwɔgɔ yi dhaanhɔ

ocögɔ ɛ pa neni.

v. Ki baaŋi mɛnani, ba agwɛt kinia, “Buŋi dhaanhɔ mɛ ba bäŋɔ ki yïï

dhaanhɔ mɛɛgɔ.”

vi. Jaagɔ wala dhaanhɔ mɛn anyi gwɔk ji gɛn a bäŋŋi ci ka maagɔ yi ciggi

gwͻgͻ gεki ciggi maagɔ ka ɛ ocudo ki baaŋi ciggi colɔ ka caayɔ ki baaŋi

ciggi cääyɔ ka gwɔkɛ ocuki ki cuuŋi thyɛw gïti kɛny othumi kwöri dhanhi

gwͻgͻ ki colɔ yi ɛn.

vii. Dhaanhɔ dwata cudɔ ki baaŋi gwɔk mɛn anyi gwɔk yi ɛn ki baaŋi dyer

cɛdhɔ.

viii. Cuti dhaanhɔ ki baaŋi gwɔk ba kini o dhaanhɔ nyi thöthi ki gï piny ki

baaŋi gwɔk mɛ ki dyer ama dhaanhɔ beni gɔn nyi cyääma ki baaŋi gwɔk

mɛɛ.

ix. Ciggi gwɔgɔ ba agwɛt kinia, “Nyi gwɔki gwɔgͻ ki baaŋi cik kɛlɔg gwɔŋani

ba mɛn a yici gɔn nyi cudɔ ki ŋyenynyi wala jammi beni mɔk anyi ŋɛwi

jalgwɔgɔ ki baaŋi gwɔk mi gɔn gɛki dït mεn dwͻŋͻ ki mɛn atɔŋadyer.

x. Aca gwɔŋ anyi gwɔgɔ yi dhaanhͻ ba gwɔɔki kunyɔ yɔw, dhaanhɔ dwata

gwɔk ki baaŋi cik cɛth nimi ka beed ɛn ɛ ba agwɛdɔ.

xi. Dhaanhɔ mɛn anyi göögɔ ki kɛny anyi tyedɔ ki gïggi pɛgɔ dwata ruki rɛ

ki jammi gwɔk mɔk anyi tyet yi dhaanhɔ ki gïggi pɛgɔ ki dyer ki mɛn

atɔŋadyerɔ.

xii. Ka ji beni mɔk anyi göögɔ ki kɛny anyi dï gïni camɔ wala gïn anyi madhɔ

dwata ruki rɛ ki jammi mɔk anyi rugɔ ki kɛci gwɔgͻ ki gïni camɔ wala

gïggii madhɔ.

xiii. Kɛlɔg dhaanhɔ ba mɛn yït ki kɛny lɛdhɔ wala kɛlɔg dhaanhɔ ba mɛn mak


yi rämmi delɔ, dhaanhɔ dwata kwɔb ki jyaŋi gwɔgɔ mɛn ayɛŋi bɔli

dhaanhɔ ki kɛci gwɔgɔ.

xiv. Ka jyaŋi gwɔgɔ, dhaanhɔ mɛn a rɛ dï kɛny lɛdhɔ ki kɛci gwɔgɔ wiyɔ o

kɛthɛ ɔti yadhɔ wala kaal akïmɔ.

xv. Dɛ kɛlɔg ɛ da akïmɔ wala kɛlɔg ɛ da yɛnhnhi mͻk anyi turi kɛnyi lɛdhɔ ki

kɛci gwɔgɔ, dhaanhɔ mɛnani dwata turi cɛdhɔ ka cyäŋa amaaki

dhaanhͻ yi jwɔgɔ wala rämi delɔ dwata colɔ cɛdhɔ.

xvi. Ba agwɛt kini cyäŋi gwɔgɔ mi dhaanhɔ ko bac yi ɛn; dɛ kɛlɔg cyäŋi

gwɔgɔ mi dhaanhɔ dwata pöödhɔ yi dhaanhɔ, dhaanhɔ dwata kwɔb ki

jyaŋi gwɔgɔ käŋa a nuuti ɛ bɔli kɛci gwɔgͻ mεε nuuti wänhɔ.

xvii. Ba cik ki dyer kini o dhaanhɔ nyi thöthɔ ki wänyɔ yi akïmɔ kɛlɔg ɛ akɛtha

kaal akïmɔ ka wänyɔ mɛnani nyi muci jyaŋi gwɔgɔ ki mɛn atadyer kipͻ o

cyäŋŋi mͻk abac yi dhaanhͻ ε nuuti ki kεthi bε gwͻk col yi jyaŋi gwͻgͻ

wala jali ͻti kεci gwͻgͻ.

xviii. Ki baaŋ mɛnani dhaanhɔ ba ayieyɔ ki kɛci gwɔgɔ ka yöni deli gɔnͻ.

xix. Ka ba cik kini o dhaanhɔ nyi thöthi ki wänyɔ yi jyaŋi ɔti gwɛdɔ ki baaŋi

gwɔk mɛ cɛdhɔ.

xx. Dhaanhɔ dwata cudɔ ki baaŋi thaa cɛdhɔ.

xxi. Gwɔŋi dɔjɔ dwata köti kömi thaa.

xxii. Jammi wala ŋyenynyi gwɔk beni dwata collɔ cɛth ka thum yi cyäŋi

gwɔgɔ gεna cyäŋŋi abïryεwͻ cɛdhɔ.

xxiii. Cyäŋi gwɔgɔ ba cyäŋŋi abïryɛwɔ ki yɛthi cyäŋŋi gwɔgɔ beni cɛdhɔ.

xxiv. Ka pööthi yi cyäŋŋi abïryɛwɔ, dhaanhɔ dwata kɔɔgɔ ki baaŋi thaa ka

thaa mɛnani dwata kwanɔ ɛ köötɛ kömi cyäŋŋi mɔk agwɔki yi dhaanhɔ

ki yɛthi cyäŋŋi abïryɛwɔ.

xxv. Cyäŋŋi mɔk agwɔki yi dhaanhɔ ki yɛthi cyäŋŋi abïryɛw ba cyäŋŋi mɔk

anyi gwɔki yi dhaanhɔ ɛ gɛ köötɛ kömi thaa.

xxvi. Ba agwɛt kini thaa mi gwɔk nyi ŋɛwi ka gïk ni “Cïlliŋŋi ga pyärri aŋwɛnɔ

cɛdhɔ ki tyɛli malɔ; thaa ba Cïlliŋŋi pyärri aŋwɛn ki baaŋi ciggi gwɔgɔ ki

mɛn tɛεk ki mɛn atɔŋadyer cɛdhɔ. Cïlliŋŋi pyärri aŋwɛnɔ bɛnɛ ŋyenynyi

mɔk a nɔgɔ mɔk anyi kɔɔgi dhaanhɔ mi gwɔgͻ ki baaŋi gwɔŋ agwɔki ki

dyer ki baaŋi ciggi gwɔgɔ. [Cilliŋŋi pyärri aŋwεnͻ pär ki “döllaarri ga

pyär wïci gͻn da agwεnͻ” wala cilliŋŋi pyärri aŋwεnͻ pär ki pwͻnni mͻ

Thudhan mεn nyänͻ ga pyärri aryεw wäthi gεn da abïdägͻ].

xxvii. Dhaanhɔ mɛn anyi pyɛmi ciggi gwɔgɔ wala dhaanhɔ mɛn anyi tori ciggi

gwɔgɔ, ci ka maagɔ yi ciggi gwɔgɔ gɛki ciggi pödhɔ ka kwöri gwɔgɔ col

ki baaŋ ciggi colɔ, ka dhaanhɔ ba mɛn mak ki baaŋi ciggi maagɔ ka


caayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ ka col collɔ.

xxviii. Ka beeti yi mɔgani kinɔw, gwɔki dhaanhɔ ba mɛn cuki ki cuŋi i ka nyi

pyɛmmi ciggi gwɔgɔ yi dhaanhɔ ki tyεlli ma loti tyεl adäk gït ki kεny

odwök yi dhaanhͻ yici yö ciggi gwͻgͻ gεki ki baaŋi wänyi gwͻk mεn anyi

kääl yï dhaanhͻ mεn anyi lithi gͻnyi dhaanhͻ ki buri pödhͻ ki pajͻ ki paa

yaa dhaanhi.


XXIII. Ciggi Gɔnyɔ

i. Gɔnyɔ ba ka nyi lithi kwɔbi gïn abaci gɛki dyer mi dhaanhɔ ki bɔli burɔ

gɛki bɔli dhaanhɔ mɛn anyi lithi gɔny tyeŋi orɔgɔ ki tyeŋi peemɔ gεki

gͻnyi dhaanhͻ ki baaŋi ciggi pödhɔ ki paa yaa dhaanhi wala ki bͻli buri

pödhͻ ki kεc gͻny mi buri pödhͻ.

ii. Ba agwɛt kinia, “Dhaanhɔ dwata gwedɔ ki wänyɔ mi burɔ kipɔ cyäŋi

gwɔgɔ ki cyäŋi dwäyɔ gɛki kwani wunɔ mɛn anyi lithi gɔnyi dhaanhɔ

moti.”

iii. Ki yici wänyɔ mɛnani nyiŋi dhaanhɔ mɛn agɔnyi gɔnɔ lith dwata cwöpɔ

ka gɛ dwata beedɔ ɛ gɛ rɔmɔ ki nyiŋ a anyi cwöpɔ ki yici wänyi nyiŋi

tyeŋi pödhɔ ki mɛn atɔŋadyer cɛdhɔ.

iv. Ki kɛci gɔnyɔ gɛki ki bɔli buri gɔnyɔ wala bͻli burͻ, dhaanhɔ dwata dyer

mi gɔnɔ ki wɔrɔ ka dhaanhɔ dwata yït gït ki bɔli kɛny ocwɔli kini olökɛ.

v. Ba cik kini buŋ tɔŋɔ ki lodhɔ ki paalɔ gɛki twäjɔ mɛ dwat ki kɛci gɔnyɔ ki

bͻli burͻ wala bͻli buri gͻnyͻ; gï piny mi linyɔ pa dwatɔ ki kɛci burɔ gɛki

kɛny anyi lithi gɔnyɔ mi dhaanhɔ.

vi. Ɔti burɔ dwata wɔrɔ yi dhaanhɔ ka ɔti burɔ dwata beedɔ a kɛci merͻ ki

mɛn tɛεk ki mɛn atɔŋadyer cɛdhɔ. Ka gwet dhaanhɔ ki wänyi lithi gɔnyi

dhaanhͻ yi burɔ wala yi tyeŋi kɛci gɔnyɔ mɛn anyi gönynyi yi ji beni,

wänyɔ mɛnani dwata wɔrɔ yi dhaanhɔ ka dhaanhɔ dwata kɛthi kɛci

gɔnyɔ cɛdhɔ.

vii. Ba agwɛt kini kɛlɔg ri dhaanhɔ da jwɔk wala kɛlɔg deli dhaanhɔ oräämɔ

ki yɛthi cyäŋi gɔnyɔ wala kεlͻg deli dhaanhͻ oräämͻ ki yεthi cyääŋ anyi

lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ, dhaanhɔ dwata gweti burɔ wala tyeŋi burɔ cɛth

kipɔ o cyäŋi lithi gɔnyi mi gɔnɔ willͻ ki yici wänyi buri gɔny mɛn agweti ki

tyɛli malɔ.

viii. Tori ciggi gɔnyɔ yi dhaanhɔ ba bäjɔ ki mɛn tɛεk ki mɛn atadyerɔ.

ix. Dhaanhɔ ci ka caayɔ ki baaŋi ciggani cɛdhɔ nimi ka gwɛt ki yɛthi ciggi

pödhɔ kini dhaanhɔ mɛn anyi tori ciggi gɔnyɔ ci ka maagɔ yi ciggi gɔnyɔ

ka caayɔ ki baaŋi ciggi cääyɔ, ka dhaanhɔ mak thyɛw kɛlɔg dhaanhɔ

opeemɔ ki baaŋi ciggi gɔnyɔ.

x. Gammi dhɔggi ba akɛrɔ ki kɛci buri gɔnyɔ ki bͻli burͻ gεki bͻli buri gͻnyͻ

ki mɛn tɛεk ki mɛn atɔŋadyer ki mɛn dwɔŋɔ.


XXIV. Ciggi Cääyɔ, Ciggi Cayi Dhaanhͻ

i. Cayi dhaanhɔ nyi kääla baaŋi peemɔ ka ki baaŋi cay ki baaŋ ciggi

cääyɔ da maki dhaanhɔ cɛth nimi ka gwɛti ki yɛthi ciggi maagɔ.

ii. Buŋ dhaanhɔ ma dwat kini o mak kɛlɔg nuuti ki gwɔk ki gï piny mɛn rajɔ

wala kɛlɔg dhaanh nuuti ki gwɔk ki liny mɛn anyi käni ki weerɔ mɛn anyi

käni ki kɛnyi lɛdhɔ wala thɔͻ.

iii. Ba dyer kini o dhaanhɔ nyi cay ki baaŋi kwɔpi rääjɔ mɔk anyi kääli dhɔki

gɔn ki baaŋ ka göök yi dhaanhͻ ki ryägͻ wala gïna rajͻ ki mɛn

atɔŋadyerɔ.

iv. Tyeŋi pyɛdͻ dwata caayɔ ki baaŋ räci lɛbbi gɛnͻ ka tyeŋi orɔgɔ dwata

caayɔ cɛdhɔ.

v. Ba agwɛt kinia, “Nyi gweti ji mɔk anyi caayͻ ki wänyi cääyɔ mɛn anyi

mujɔ yi tyeŋ anyi lithi gɔnyɔ mi dhaanhɔ.”

vi. Ka bölidhɔ dwata beedɔ ɛ yïɛ da wänyɔ mɛn mekε dhaanhɔ mɛn anyi

tori ciggi pödhɔ ki ciggi pajͻ ki kεlli myerri pajͻ.

vii. Aca bölidhɔ mɛn anyi mujɔ ki wäci caayi dwata beedɔ a dhaanhɔ mɛn

agwɛti ciggi pödhɔ ki ɔti gwɛdɔ mi bölidhɔ gεki ͻti gwεdͻ mi ciggi pödhͻ.

viii. Dhaanhɔ ko cay kɛlɔg yïɛ da dyer mɛn a baaŋ maagi yi linyͻ.

ix. Dɛ caay dhaanh kɛlɔg liny mi dhaanhɔ agwɔki yi ɛn ka ɛ nyägɔ.

x. Cayi dhaanhɔ yi dhaanhɔ yɔw ba cuki dɛna bölidhɔ mɛn atyeki gwɛtͻ

mɛɛ mi ciggi pödhɔ ka gwɔk mɛɛ ba gwɔki cayi dhaanhɔ gɛki nɛni ciggi

pödhɔ ba mi gɔn cɛthɔ nimi ka muci yi mïrri mi pödhɔ wala mïrri mi

myerri wala mïrri mi pajɔ ki baaŋi gwɔŋi dɔjɔ mi nɛni ciggi pödhɔ.


XXV. Ciggi Maagɔ

i. Maki dhaanhɔ ba bäci dhaanhɔ thyɛwɔ.

ii. Dhaanhɔ beni gɔn mɛn anyi maki dhaanhɔ arɔŋi thyɛwɔ.

iii. Ama kɛlɔg dhaanhɔ pa di bäci, dhaanhɔ pa di yot yi maagɔ.

iv. Dhaanhɔ mɛn anyi maki dhaanhɔ dwata mäki ki baaŋi ciggi maagɔ nimi

ka gwɛti ki yici wänyi gͻnyͻ yi dhaanhɔ mɛn anyi lithi gɔnyɔ mi dhaanhɔ.

v. Ji mɔk anyi mak ba tyeŋi orɔgɔ.

vi. Kɛlɔg buŋi wänyi maagɔ mɛn anyi mujɔ yi dhaanhɔ mɛn anyi lithi gɔnyɔ

mi dhaanhɔ, dhaanhɔ ko mak yͻwͻ.

vii. Maki dhaanhɔ ba ki baaŋi orɔgɔ mɛn agwɔk yi dhaanhɔ ki mɛn

atɔgadyerͻ.

viii. Wänyi maagɔ nyi weeka dhaanhɔ ki baaŋi cayi dhaanhɔ ki baaŋi ciggi

cääyɔ yi ka rumi gɔnyi ki lidhɔ ki baaŋi ciggi gɔnyɔ cɛdhɔ.

ix. Ba agwεt kinia, “Dhaanhͻ mεn anyi näki dhaanhͻ dwata jwanͻ ki maagͻ

ka kïdhi ͻti magͻ aca buŋi wänyi maagͻ mεn anyi mujͻ yi dhaanhͻ mεn

anyi lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ gïti bͻli kεny olithi gͻny mi dhaanhͻ mεn

anäki dhaanhͻ.”

x. Dhaanhͻ mεn anäki dhaanhͻ dwata beedͻ ε ba amak ki ͻti magͻ ki gïk

ni cyäŋŋi pyärri abïŋwεn käŋ a anuuti lithi gͻnyi mεε ki bͻli dhaanhͻ mεn

anyi lithi gͻnyi dhaanhͻ.

xi. Dhaanhͻ mεn anyi pyεmi ciggi pödhͻ ki ji mͻk anyi byetti wala ji mͻk

anyi nyiäki ki tyeŋ anyi korri ciggi pödhͻ dwata maagͻ ki gïk ni cyäŋŋi

abïjͻ ki ͻti magͻ ka jiani thöthi ki wäci maagͻ ki baaŋi ciggi maagͻ.

xii. Tyeŋi orͻŋ ni mεnani dwata coli ͻti magͻ ki baaŋ ciggi colͻ gεki ciggi

cudͻ.

xiii. Dhaanhͻ mεn anyi magͻ ba dhaanhͻ mεn anyi rͻŋͻ cεth ka tyeŋi orͻgͻ

nimi mεnani dwata ŋänyi wͻw kini orͻk mi gεn ba mεn akömi gͻn baaŋi

gͻn anyi maak gεn ka gε caayͻ ki baaŋi ciggi cääyͻ gεki ciggi maagͻ.

xiv. Ji mͻk a pa nyi cudͻ ki körri dwata maagͻ cεth kεlͻg kwörri gεn dheli ki

colͻ yi gεn ki mεn atadyerͻ. Ka ka thumi yi bͻli kεci magͻ mi tyεŋani, gε


dwata kïthi bͻli dhaanhͻ mεn anyi lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ cεdhͻ.

xv. Ciggi ba kini nyi maaki dhaanhͻ ki baaŋi bäjͻ mε gεki ki baaŋ ciggi

maagͻ ki dyerͻ ka dhaanhͻ mεn anyi mujͻ ki gïn pääti gͻ ri gͻnͻ kipͻ

kεthi ͻti magͻ, dwata mujͻ ki ŋyenynyi ε kwani gεn na cïlliŋ ga miyyi

aryεwwi wäthi gεn da pyärri abïjͻ kipͻ beedͻ ki ͻti magͻ ki akyεlͻ.

xvi. O ki baaŋi mεnani cyäŋŋi mͻk adi magͻ yi dhaanhͻ ki ͻti magͻ ocuki ki

tyeegͻ yi dhaanhͻ ε ba amagͻ ki kalͻ wala gͻli yaa dhaanhi ε dhaanhͻ

ci ka korͻ yi tyeŋ anyi kori ciggi pödhͻ wala bölidhͻ.

xvii. Wïïni yͻwͻ ba akεri kipͻ ji beni mͻk anyi maggi källi gεnͻ wala gͻli yaa

dhaanhi ki pajͻ.

xviii. Ka thyεw, dhaanhͻ ocuki ki maagͻ ka wiy obeedͻ ki ͻti gͻli gͻnͻ ka

wïïnͻ mi dhaanhͻ nyi cuŋi ki mεn atadyer ki mɛn tɛεk gït kεny anyi thumi

bͻli kεci maki dhaanhͻ.

xix. Maki dhaanhͻ ki ͻti gͻli gͻnͻ ba kini o dhaanhͻ nyi cuŋi kipͻ kεthi kεci

mεεgͻ dεna dyer gͻli gͻn aba ayieyͻ kipͻ wïïni mi dhaanhͻ mεn anyi

magͻ ki ͻti gͻli gͻnͻ.

xx. Dhaanhͻ mεn anyi magͻ ε yïε da gwͻk mεn baaŋi gͻn nyi yïtε ki gïni

camͻ wala jammi anyi pithi gͻnͻ gͻli gͻnͻ dwata beedͻ ε cyäŋŋi gwͻk

mεε ba dyer nimi ka nyi nenε ki yici wänyi gwͻgͻ mεn anyi mujͻ yi jyaŋi

kεci gwͻgͻ.

xxi. Ji mͻk anyi maggi källi gεnͻ wala ji mͻk aba ayieyͻ ogε nyi magͻ ki paa

yaa dhaanhi ba tyeŋi ayï gε dï gwöggi wala ͻti gwεtti mͻk nyi kεth yi gεn

ki cyääŋi ki dyecyäŋͻ wala ki wärͻ.

xxii. Dhaanhͻ mi ͻti gwεdͻ wala dhaanhͻ mi kεci gwͻgͻ dwata maagͻ ki gͻli

gͻnͻ wala ki paa gεnͻ, ka wïni dhaanhͻ mεnani dwata cöögͻ ki kami

gͻli gεnͻ gεki ͻti gwεdͻ wala ki kεci gwͻgͻ mεε cεth ki mεn atͻŋadyerͻ.

xxiii. Ka mεn anyi göök ki tha mïrri pa cuk ki yieyͻ omak ki gͻli gͻnͻ ama

mïrri ki rε ŋänyi wͻwͻ ki ciggi pödhͻ käŋa anuuti ŋwεεtε cikani ki lwεti

gͻnͻ.

xxiv. Dhaanhͻ mεn anyi tori ciggi maagͻ ci ka maagͻ yi cikani ka dhaanhͻ

mεnani caayͻ ki baaŋi ciggi cääyͻ ka kïdhi ͻti magͻ ka ε cudͻ ki baaŋi

ciggi colͻ gεki ciggi cudͻ ka kïthi kεci gwεdͻ mεn anyi pwönyi dhaanhͻ

ki ciggi pödhͻ.


XXVI. Ciggi Gïï Linyɔ

i. Gïï Linyɔ ba ŋɔ? Gïï linyɔ ba gïn a ni pali linyɔ ki piilɔ ki tɔŋɔ ki bεdhɔ ki twäjɔ wala guli linyɔ ki yäyi linyɔ gεki yäyi maali linyɔ.

ii. Ba agwεti kinia, “buŋ gïï linyɔ ma dwadɔ kini o nyi käli ε nεnɔ yi tyεŋi pöthi Cɔllɔ wala ki kεlli mɔk a thɔnhnhi kεlɔg buŋi ryägɔ ma pεri gɔnɔ tyeti jammi linynyi ki kεlli ji yɔwɔ.”

iii. Agwεti keti kini dhaanhɔ mεn a aba ayieyi kipɔ käli tɔŋɔ wala bεdhɔ ki lodhɔ gεki akweerɔ ba tyeŋi dwarɔ ki tyeŋi mayɔ ki tyeŋ anyi kεthi waaki purɔ gεki ji beeni mɔk anyi wεli kun aläwi ki paa yaa dhaanhi.

iv. Kεεmɔ wala kïïlɔ ba kipɔ dhaanhɔ mεn a ba ŋwɔlɔ wala yuwɔ gεki tyeŋi deli gεn räämi carɔ ki dyer nimi ka gwεεti yi akïmɔ ki yici wänyi ɔti yadhɔ.

v. Gïï linyɔ ko nyi mïdhɔ ε cyäk ki nyagïn thinhɔ gεki dhaanhɔ mεn anuuti pwönyɔ ki mïthi gïï linyɔ ki yöörɔ mεn a myeri ka dɔci carɔ ki mεn atadyerɔ.

vi. Ba akεrri ka agwεti kinia, “Gïï linyɔ εn alɔki twäjɔ ki guli majɔ ki yäyi linyɔ wala yäyi malɔ mi linyɔ ko nyi mïdhɔ yi dhaanhɔ yɔw kεlɔg dhaanhɔ path ki dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ.”

vii. Ba cik kini kεlɔg dhaanhɔ dwata mïthi ki twäjɔ wala guli majɔ, dhaanhɔ dwata beedɔ a dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ ki myerri pöthi Cɔllɔ wala ki paa Cɔllɔ ki baaŋi ciggi Pöthi Cɔllɔ.

viii. Dεεjɔ gεki pölidhɔ ba ayïeyi o gε nyi kori gεn kö pöödhɔ εn alɔki pöthi Cɔllɔ gεki kori tyeŋi pajɔ.

ix. Kεlɔk ε buŋi linyɔ ki mïrri mεn padhɔ, dεεjɔ ko nyi kädɔ ki twäjɔ wala guli linyɔ ki kεlli myerri pöthi Cɔllɔ yɔwɔ.

x. Dhaanhɔ mεn anyi kεthi kεci burɔ ki gïï linyɔ ki yïε arum ki caayɔ ka ba dhaanhɔ mεn mak cεdhɔ yi mïrri mi Cɔllɔ ki yici Läki Cɔllɔ.

xi. Gïï linyɔ ko kïthi kεci buri gwεdɔ wala buri yayɔ wala buri tyeŋi pajɔ wala kεci buri tyeŋi gwɔgɔ yɔwɔ. Ba cigɔ.

xii. Jii twäjji ba pölidhɔ mi pöthi Cɔllɔ gεki dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ ki yici pöthi Cɔllɔ.

xiii. Ŋaan adwati kädɔ ki twääci dwarɔ, ŋanani nyiŋi gɔnɔ gεki twäci gɔnɔ dwata gwεti pinyɔ ki yici wänyi mïrri mi pöthi Cɔllɔ ki tyεli malɔ mɔdɔ. Ba cik ki mεn tεεgɔ.


xiv. Gïi linyɔ nimi guli linyɔ ki yäyi linyɔ ki yäyi maali linyɔ ki guli yäyi linyɔ gεki

twäci yäyi malɔ ba jammi linyɔ mɔki dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ, mïrri mi pöthi Cɔllɔ. Ba cigɔ

xv. Twääci majɔ nimi AK47 (Kalaanyɔ) ki Mucädεdhɔ ki tɔŋɔ ki bεdhɔ ki kwödɔ ki lodhɔ ki raaŋi ki akweerɔ ki yäyi malɔ εn alɔki “Yäyi Otyemɔ” ki “Nyatwätidwädɔ” ki “Yäyi Opiinɔ” ki “Thuribiili Pölidhɔ” ki “Wini detti ciŋŋi dhaanhɔ” ki “Twääci cεdhɔ” gεki jammi linyɔ mɔk anyi gööti guli wägɔ ki piny wala ki ri gïï pinyɔ ba ayieyi o gε nyi kälɔ yi pölidhɔ. Ba cigɔ

xvi. Ki waaŋi linyɔ ki mïrri mεn padhɔ, dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ ba a yieyi kini o nyi keeli gɔnɔ dεεci määnɔ ki gïï linyɔ mεn ni mεn anudɔ ki yï dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ. Keli dεεci määnɔ ki gïï linyɔ mεn anudɔ ki yïï dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ ki mεn Atäŋ ki dyerɔ. Ba cigɔ.

xvii. Gïï lïnyɔ mεn padhɔ mεn adhel ki ŋijɔ ka tyamɔ yi pölidhɔ mi pöthi Cɔllɔ ci ka dwaarɔ yi dεεjɔ mi pöthi Cɔllɔ cεdhɔ. Buŋi cigɔ mεn rïwi wädhdhi cik mɔki ki pεεgɔ. Ba cigɔ.

xviii. Dhaanhɔ mεn anyi pyεmi ciggi mɔk ci ka maagɔ yi cikani ka dhaanhɔ

twäjɔ mi gɔnɔ gɔdɔ ki yïε kεlɔg ε da twäjɔ wala gïï linyɔ mεn paadε ciŋi

gɔnɔ. Ka ŋaan ni mεnani kïthi ɔti magɔ gït ki bɔli kεny oliithi gɔnyi gɔnɔ yi

dhaanhɔ mεn anyi lithi gɔnyɔ ki baaŋi ciggi gɔnyɔ ki ciggi maagɔ ki ciggi

ɔti magɔ ki ciggi cääyɔ wala ki ciggi cayi dhaanhɔ gεki ciggi gïï linyɔ ki

buri ciggi pöthi Cɔllɔ.


XXVII. Ciggi Nägɔ

i. Näk ba wïyͻ ka dhaanhͻ mεn anyi näki dhaanhͻ wala läyi mεεgͻ ba

dhaanhͻ mεn anyi cwöli thͻͻ kömi gͻnͻ cεth ki mεn atͻŋadyerͻ.

ii. Dhaanhͻ mεn anyi näki dhaanhͻ dwata maagͻ käŋa anuuti rεŋε

kuni pa jwani ki yotͻ.

iii. Amuti ji (amuti jiyͻ) dwata beedͻ ki ͻti magͻ ki kεci ma bäär carͻ ki

mεn dwͻŋͻ.

iv. Dhaanhͻ mεn anyi näki läyi mεεgͻ ki wäk wala ki wak, wala ji mͻk

anyi wäthi mak ki rijji ki nam yͻw dwata maagͻ ki gïk ni cyäŋi maagͻ

ga pyär wäthi gεn da abïjͻ ki ͻti magͻ.

v. Ka tyeŋ anyi näki läyi namͻ wala läyi wagͻ wala läyi wägͻ ε yï gεn

buŋi wäci mayͻ wala wäci dwarͻ wala wänyͻ mεn anyi mujͻ yi mïrri

pajͻ ki mïrri myerri pajͻ gεki mïrri mi pödhͻ kipͻ näki läyi wagͻ ki läyi

wägͻ gεki läyi namͻ wala winyͻ dwata caayͻ ka gε thöthi ki wäci

colͻ gεki wäci cääyͻ ka gε mak käŋ a anuuti lithi gͻnynyi mͻͻ gεnͻ

ki bͻli dhaanhͻ mεn anyi lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ ki bͻli tyeŋi burͻ.

vi. Ba agwεt kinia, “Ka näk yi dhaanhͻ ki dhaanhͻ, dhaanhͻ ko näägͻ

thyεw ki baaŋi cudͻ ki colͻ wala col ki colͻ kini nyatεgͻ.

vii. Dε ka beed yi mͻgani ba awiyͻ kinͻw ki mɛn tɛεk ki mεn dwͻŋ ki

mεn atadyer, dhaanhͻ pa nägͻ ama dhaanhͻ yïε da dyer kini obeed

ε ba gïni neenͻ ε wïci gͻnͻ täädͻ cεdhͻ.

viii. Tädi wïci dhaanhͻ pathi kipͻ näki jammi wala näki jiyͻ wala näki

läyyi; dεna kipͻ beeti dhaanhͻ ε ba gï gwͻgͻ kipͻ gïna anyi kͻni ki

dhͻ cywïnyi dhaanhͻ kipͻ deli dhaanhͻ käŋa anuti dhaanhͻ ε

oneenͻ.

ix. Ba dyer ka ba cik kini o dhaanhͻ ri gͻn nyi kor yi εn kipͻ gïna anyi

bï bε näki dhaanhͻ.

x. Ba cay ka ba bäc kipͻ dhaanhͻ mεn anyi wiy rε o näk yi gï pinyͻ

wala dhaanhi mεεgͻ; ka ba cayi nägͻ kipͻ ji mͻk anyi näggi ki ji wala

jammi wala läyyi mͻggi.

xi. Dhaanhͻ mεn anyi näki läyi namͻ dwata beedͻ ε yïε da wänyi mayͻ

ki baaŋi ciggi mayͻ.


xii. Ka dhaanhͻ mεn anyi näki läyi wagͻ wala läyi wägͻ wala winyͻ

dwata beedͻ ε yïε da wänyi dwarͻ.

xiii. Ji beni mͻk anyi näki läyyi wïci namͻ wala läyyi wägͻ dwata beedͻ ε

yï gεn da wäci mͻk anyi mekki gεn yi mïrri pajͻ wala mïrri myerri

pajͻ wala mïrri mi pödhͻ kipͻ gwͻk mεn apεri gͻn näk yi gεn ki

jammani wala läyyi mͻk ni mͻkani cͻnͻ.

xiv. Awͻy wala awͻyawͻyͻ rac carͻ ki mεn dwͻŋͻ.

xv. Dε nyi kori dhaanhͻ rε kipͻ gïn näki.

xvi. Dε dhaanhͻ ko nyi näki yͻwͻ ki läy yͻw ama dhaanhͻ ba mεn mak

yi ciggi maagͻ ka dhaanhͻ caayͻ ki baaŋi ciggi cääyͻ ka dhaahͻ

ocudͻ ki baaŋi ciggi colͻ ka dhaanhͻ maaki ͻti magͻ ki baaŋ ciggi

maagͻ.

xvii. Täti wïci dhaanhͻ mεn anyi käni ki näki dhaanhͻ ba anägͻ ka anägͻ

ba mεn di cuki ki caayͻ ki thͻͻ kεlͻg cik di ketε pälͻ. Dε cik pa keti

pälͻ keti kini tεεgͻ.

xviii. Dhaanhͻ mεn anyi näki dhaanhͻ ci ka caayͻ ki ki beedͻ ki ͻti magͻ

ki kεc ma bäärͻ ki kam ma loti wunni pyärͻ wala gïti cyäŋŋi thͻwi

dhaanhͻ, cäki ki cyäŋa alithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ yi dhaanhͻ mεn anyi

lithi gͻnyͻ mi dhaanhͻ ki bͻli buri pödhͻ ki baaŋi ciggi pödhͻ.

xix. Buŋ pwöti dhaanhͻ gεki näki dhaanhͻ ki ͻti magͻ.

xx. Dhaanhͻ mεn anyi pwöti dhaanhͻ wala dhaanhͻ mεn anyi näki

dhaanhͻ ki ͻti magͻ atora ciggi pödhͻ. Ka dhaanhͻ mεn anyi tori

ciggi pödhͻ myer ki caayͻ gεki maagͻ cεdhͻ.

xxi. Näki dhaanhͻ ba akεr ki mɛn tɛεk ki mεn Atäŋ ki dyerͻ; buŋ näki

dhaanhͻ ki mεn Atäŋ ki dyerͻ.

xxii. Ji beni mɔk anyi lwaŋi dhaanhɔ ki yadh (ki twïyɔ wala madhɔ) wala

ki gïni camɔ gεki pï wala gïni madhɔ (mɔggɔ wala pï gεki pïï nywɔli

yεnhnhi mɔk anyi madhɔ) gεki ji mɔk anyi dwati lwaŋi dhaanhɔ kini o

dhaanhɔ thɔwε päri ki ji mɔk anyi näki dhaanhɔ. Cayi dhaanhɔ mεn

anyi lwaŋi dhaanhɔ päri ki cayi dhaanhɔ mεn anyi näki dhaanhɔ cεth

ama dhaanhɔ mεn anyi lwaŋi dhaanhɔ kipa kini o dhaanh thɔwε päri

ki dhaanhɔ mεn a anäki dhaanhɔ.


CIGGI PÖTHI CϽLLϽ

ŊAN OPYԐMI CIGGI PÖTHI CϽLLϽ CI KA MAAGϽ YI CIKANI…

DHAANHϽ MԐN TORI CIGGI NAMϽ CI KA MAAGϽ YI CIGGI NAMϽ GԐKI CIGGI PÖTHI

CϽLLϽ…

… Buŋ dhaanh akyɛl ma ciŋi gɔnɔ dï tɛɛgɔ kipɔ läänyi weyi ŋani meegɔ wala dhaanhɔ yͻwͻ …

AGWԐTA YI: ITHTÏPƐN (JAAGϽ) OLAMI KWϽLϽ OWԐTϽ





FIRST & NEW EDITIONS



SHILLUK COUNTRY’S

CONSTITUTION



ŊAN OPYԐMI CIGGI PÖTHI CϽLLϽ CI KA MAAGϽ YI CIKANI…

DHAANHϽ MԐN TORI CIGGI NAMϽ CI KA MAAGϽ YI CIGGI

NAMϽ GԐKI CIGGI PÖTHI CϽLLϽ…

AGWԐTA YI: ITHTÏPƐN (JAAGϽ) OLAMI KWϽLϽ OWԐTϽ





CIGGI PÖTHI CƆLLƆ - Home - Pachodo.org thöthi tyeŋi pödh gεki mïrri pödh ki tεεg mεn...

Documents

Transcript of CIGGI PÖTHI CƆLLƆ - Home - Pachodo.org thöthi tyeŋi pödh gεki mïrri pödh ki tεεg mεn...