“Το Πεδίον του Άρεως”

Κοινωνιολογία του Χώρου

Εξάμηνο 04

Διδάσκουσα:

Παναγιώτα Κουτρολίκου

Σπουδάστριες :

Δημάκη Ιωάννα

Ζευκιλή Μαρία Νικολέττα

Μαρούση Χαρίκλεια

Περιοχές γειτονικά του πάρκου

Θέση

Το Πεδίον του Άρεως δεσπόζει στο κέντρο της πόλης. Συνιστά το

μεγαλύτερο πάρκο της Αθήνας αποτελούμενο από 230

στρέμματα και περιβάλλεται από τις οδούς Λ. Αλεξάνδρας και

Μαυροματαίων, Ευελπίδων και Μπούσγου. Κύρια είσοδος του

πάρκου είναι αυτή στην τομή των οδών Αλεξάνδρας και

Μαυροματαίων, ωστόσο υπάρχουν είσοδοι και από τις άλλες

οδούς που το περικλείνουν. Συνορεύει με τις συνοικίες: Γκύζη

στα ανατολικά, Κυψέλη στα δυτικά, Νεάπολη Αθήνας στα

ανατολικά, Πολύγωνο στα βορειοδυτικά και Βικτώρια στα νότια.

Ιστορικά

Το Πεδίου του Άρεως είναι ένα από τα πάρκα που στάθηκαν αν

και πολεμήθηκαν λυσσωδώς. Χαρακτηριστικά ο δασολόγος

Αντώνης Καπετάνιος εντάσσει το πάρκο στο κεφάλαιο του

βιβλίου του που ονομάζεται «Το πάρκο που πληγώνουμε…» του

βιβλίου του «Αθήνα, ζεις;» 2.

Η έκταση που εξαπλώνεται το συγκεκριμένο πάρκο, στα χρόνια

του Όθωνα χρησιμοποιούνταν για στρατιωτικές ασκήσεις, ενώ

αργότερα αποτέλεσε στρατώνες ιππικού και φιλοξένησε το

σχολείο σκοπευτικής, τη σχολή Ευελπίδων κ.ά.. Γι‟ αυτό το λόγο

ονομάζονταν Πεδίον του Άρεως, προς τιμήν του θεού του

πολέμου.

Την εποχή εκείνη, μάλιστα, Πεδίο αποτέλεσε τον κεντρικό χώρο

αναψυχής των Αθηναίων. Τις Κυριακές, η συγκεκριμένη

ευρύτατη έκταση, η οποία οριζόταν από δύο παράλληλα

ρέματα που «κατέβαιναν» από τα Τουρκοβούνια και που

σήμερα δεν υπάρχουν πια (είναι δρόμοι!), αποτελούσε τόπο

περιπάτου των Αθηναίων αστών. Προκειμένου μάλιστα για να

διασκεδάζουν οι Αθηναίοι που παρακολουθούσαν την

εκδήλωση, είχαν δημιουργηθεί και έξι εξοχικά καφενεία.

Το έτος 1887 χαρακτηρίσθηκε ως Κήπος Αφιερωμένος στους

Αγωνιστές του 1821. Με το Διάταγμα της 20ης-7-1900 (ΦΕΚ 228

Α‟/1900) επικυρώθηκε η ανωτέρω πράξη, αλλά κήπος δε

δημιουργήθηκε την εποχή εκείνη. Αφέθηκε στην τύχη της η

έκταση και στις ορέξεις των επιτηδείων. Το 1920 κινδύνεψε να

μετατραπεί σε οικόπεδα, αφού με πάθος τη διεκδίκησαν για να

την εκμεταλλευτούν, επιχειρηματίες της γης. «Στο παρά πέντε»,

τότε, γλίτωσε την οικοπεδοποίηση. Μα έμελλε να υποστεί και

άλλους κινδύνους, όταν κατά την πρώτη δεκαετία του ‟20

διεκδικήθηκε σθεναρά για τη δημιουργία εκεί κτιρίου του

Υπουργείου Γεωργίας, δικαστικού μεγάρου, εγκαταστάσεων της

Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (Χ.Α.Ν.), θερινής σκηνής του

Εθνικού θεάτρου κ.α. Το συγκεκριμένο χώρο μάλιστα,

χρησιμοποίησε η εταιρεία Πάουερ για ν‟ απορρίπτει τα χώματα

που προέκυπταν από την εκσκαφή του υπογείου τμήματος του

ηλεκτρικού σιδηροδρόμου.

Στα πιο κοντινά μας χρόνια δε, ο χώρος μεταξύ του πάρκου και

της σχολής Ευελπίδων προορίστηκε για τη δημιουργία του

αποκαλούμενου μουσείου Πασσά και, μάλιστα,

πραγματοποιήθηκαν εργασίες ανέγερσής του (σήμερα στο

συγκεκριμένο χώρο υφίσταται η πλατεία Πρωτομαγιάς και

τούτος έχει τσιμεντοποιηθεί, καθώς δημιουργήθηκε γκαράζ από

ιδιώτη). Ο σκελετός του μουσείου γκρεμίστηκε στις αρχές της

δεκαετίας του ‟80.

Από το 1887 το Πεδίον του Άρεως χαρακτηρίστηκε ως κήπος.

Και μέχρι την αρχή του 20ου αιώνος, η περιοχή του θεωρούνταν

παραθεριστική.

Το 1988, οπότε η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (ΚΕΔ)

παραχωρεί τη χρήση 5,6 στρεμμάτων για τις ανάγκες του

Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου με τη ρητή δέσμευση να

μην πειράξει το πράσινο που υπάρχει σ' αυτή την έκταση και να

εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και τις ανάγκες άθλησης των

κατοίκων της Αθήνας και κυρίως των γύρω περιοχών. Η

δέσμευση αυτή, όμως, δεν τηρήθηκε. Η μορφή του πάρκου

στην περιοχή αυτή έχει αλλοιωθεί σημαντικά, ενώ με τα χρόνια

ολοένα και ενισχύονται οι εγκαταστάσεις του συλλόγου. Στην

πράξη όμως έγινε ιδιοποίηση του δημόσιου αυτού χώρου και

μετά από λίγα χρόνια άρχισε η ανοικοδόμησή του.

Από τον Απρίλιο του 2008 άρχισαν εργασίες για ριζική

ανάπλαση του πάρκου, παρά τη δυσπιστία και τις αντιδράσεις

των κατοίκων. Το έργο της ανάπλασης, υπό τις οδηγίες του

αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Τομπάζη, παραδόθηκε στις 28

Δεκεμβρίου 2010. Το έργο της ανάπλασης καλύπτει συνολικά

250 στρέμματα του πάρκου και στοίχισε 9.663.990 ευρώ με

χρηματοδότηση από το Γ' ΚΠΣ και από εθνικούς πόρους.

Από το 2010 μέχρι και σήμερα έχουν εκδοθεί πλήθος άρθρων με

συνήθως αρνητικές κριτικές ως προς την τελική μορφή του

πάρκου μετά την ανάπλαση καθώς και για την αμέλεια των

κρατικών υπηρεσιών ως προς τη συντήρηση του πάρκου.

Οργανωμένοι σύλλογοι για την προστασία του πάρκου καθώς

και μεμονωμένοι πολίτες, οι οποίοι έχουν φτάσει να κινηθούν

μέχρι και νομικά εναντίον των αρχών που είναι υπεύθυνοι για

την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή το Πεδίον

του Άρεως. Η πρώτη εικόνα που συναντά κανείς (η οποία

παραμένει και τελική) είναι αυτή της εγκατάλειψης.

Χάρτης του Πεδίου του Άρεως. Τα χρώματα διαβαθμίζονται ανάλογα

με την κυκλοφορία. Τα θερμά χρώματα αντιστοιχούν σε περιοχές

έντονης κίνησης – συγκέντρωσης.

Παρατηρήσεις

Παρότι ξεκινήσαμε τη μελέτη της εργασίας πρόσφατα , από την

προσωπική μας εμπειρία και την τοποθεσία της σχολής είχαμε

εικόνα της ζωής του πάρκου. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα

εξαγωγής συγκριτικών συμπερασμάτων σε σχέση με τους

χρήστες και τη χρήση του πάρκου, δεδομένης της

εγκατάστασης των προσφύγων τον Αύγουστο.

Επισκεπτόμασταν το πάρκο συστηματικά για μία εβδομάδα

κατά τις απογευματινές ώρες , στο διάστημα 18.00 - 20.00 . Οι

παρατηρήσεις μας εστιάστηκαν κατά μήκος του κεντρικό άξονα

κίνησης .

Παρασκευή 18/09/15

Προσπελάσαμε το πάρκο από τη είσοδο επί των οδών

Αλεξάνδρας και Μαυροματαίων. Ήδη από το άγαλμα του

Μ.Κωνσταντίνου σκορπισμένες ομάδες τοξικοεξαρτημένων

κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών . Προχωρώντας στο πρώτο

μεγάλο πέρασμα, συναντάμε στα παγκάκια εκατέρωθεν

δεκάδες ομάδες τοξικομανών που κάνουν χρήση και εμπόριο σε

κοινή θέα . Η οικειοποίηση του χώρου από του τοξικομανείς

φτάνει μέχρι το πρώτο πλάτωμα του πάρκου. Ο χώρος είναι

ανοίκειος και εχθρικός τόσο προς εμάς ως επισκέπτες -

δυσαρέσκεια με την παρουσία κάμερας - όσο και σε άλλους

τακτικούς χρήστες.

Στο πρώτο πλάτωμα συναντάμε μερικές παρέες διαφόρων

ηλικιών . Αυτό που μας τραβάει την προσοχή είναι μια παρέα

ηλικιωμένων που συγκεντρώνονται καθημερινά στην

εγκαταλελειμμένη καντίνα και ακούγονται να συζητούν έντονα

καθώς παίζουν χαρτιά , σκάκι , τάβλι.

Συνεχίζοντας την πορεία επί του κύριου άξονα προσπερνάμε

ανθρώπους που τρέχουν , περπατάνε , κάνουν ποδήλατο οι

οποίοι , όπως διαπιστώσαμε εξυπηρετούνται από τις

δευτερεύουσες διαδρομές του πάρκου.

Το πιο πάνω πλάτωμα δεν είχε καθόλου κόσμο , παρά μόνο

ανθρώπους που το διέσχιζαν. Η παιδική χαρά στο τέλος του

κεντρικού άξονα ήταν εντελώς εγκαταλελειμμένη , πλαισιωμένη

από σωρούς σκουπιδιών και σπασμένα κολωνάκια με φως.

Ζωή συναντάμε πάλι προς την πλατεία Πρωτομαγιάς , όπου

υπάρχουν νέοι που κάνουν σκέιτ , γονείς που πηγαίνουν βόλτα

με τα παιδιά τους, άλλη μια ομάδα ηλικιωμένων που συζητούν

συγκεντρωμένοι κάτω από δέντρα.

Κυριακή 20/09/2015

Σήμερα με έκπληξή μας συναντήσαμε ένα μικρό αυτοσχέδιο

παζάρι με πέντε-έξι τέντες που πουλούσαν καθημερινά

μικροαντικείμενα , gadgets κτλ. Οι τοξικομανείς είναι πλέον μόνο

εντός του πάρκου, στο κυρίως πέρασμα. Σε όλη την έκταση του

πάρκου βλέπουμε οικογένειες με παιδιά να παίζουν στις πλατείες

και στους χώρους πρασίνου. Άλλοι το διασχίζουν περνώντας

από την κύριο άξονα του.

Παρατηρούνται ορισμένα σχόλια δυσαρέσκειας κυρίως από

ηλικιωμένα άτομα καθώς η εικόνα των μεταναστών και των

ναρκομανών δίπλα στα εγγόνια τους δεν τους ευχαριστεί. Άλλοι

πάλι δείχνουν μεγαλύτερη ανοχή ρίχνοντας την ευθύνη στην

πολιτεία.

Τρίτη 22/09/2015

Την μέρα αυτή ο καιρός ήταν ιδιαίτερα βροχερός καθ' όλη τη

διάρκεια της ημέρας. Οι επισκέπτες του πάρκου ήταν ελάχιστοι

κι αυτοί το χρησιμοποιούν κυρίως ως μέσο προσπέλασης. Οι

ομάδες ηλικιωμένων λείπουν. Μετανάστες, πρόσφυγες,

ναρκομανείς, άστεγοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι κάτω από

στέγαστρα, δέντρα ενώ μερικοί έχουν φτιάξει αυτοσχέδιες τέντες

κάτω από τις οποίες προσπαθούν να προστατευτούν από τις

δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Παρασκευή 25/09/2015

Παρέες νέων διασχίζουν το πάρκο ή κάθονται στις πλατείες και

συνομιλούν μεταξύ τους. Οικογένειες με παιδία λείπουν.

Ιδιαίτερη είναι η αθλητική δραστηριότητα καθώς και οι

επισκέπτες με τα κατοικίδια τους. Ηλικιωμένοι περπατούν,

στέκονται και συνομιλούν μεταξύ τους.

Ομάδες προσφύγων βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε βρύσες.

Πλένονται, πίνουν νερό, πλένουν τα ρούχα τους τα οποία και

απλώνουν πάνω στα δέντρα τριγύρω.

Βορειοανατολικά του πάρκου παρατηρείται ιδιαίτερος

συνωστισμός προσφύγων και μεταναστών. Εκεί βρίσκεται η

είσοδος κοντά στη Βικτώρια όπου και συνηθίζουν να

παραμένουν πλέον οι πρόσφυγες που έρχονται από τα νησιά

του Αιγαίου. Στο χώρο αυτό του πάρκου υπάρχει επιπλέον

χημική τουαλέτα την οποία συνηθίζουν να χρησιμοποιούν.

Έντονη ήταν επίσης και η παρουσία της αστυνομίας.

Αστυνομικοί διώχνουν τους πρόσφυγες του πάρκου με την

δικαιολογία ότι ενοχλούν τους υπόλοιπους επισκέπτες του. Τους

απαγορεύουν την είσοδο σ΄ αυτό, ενώ ταυτόχρονα

εθελοτυφλούν ως προς την ύπαρξη παραβατικής

συμπεριφοράς στο πάρκο εδώ και πολλά χρόνια. (διακίνηση

ναρκωτικών, πορνεία)

Παράλληλα, κάτοικοι της γύρω περιοχής διαμαρτύρονται για τη

στάση της πολιτείας η οποία έχει ως πολιτική της τη στοίβαξη

των ανθρώπων αυτών στις γειτονιές τους, χωρίς να υπάρχει

κάποιο μελλοντικό σχέδιο για την τύχη τους.

Χρήσεις

...ποιοι ζουν και βιώνουν το πάρκο

υπερτοπικόσ χαρακτιρασ φεςτιβάλ

εκκζςεισ

παηάρια βιβλίου

τοπικόσ χαρακτιρασ κοινωνικζσ δραςτθριότθτεσ - παιχνίδι

προςωπικι απομόνωςθ

ιπια άςκθςθ - ακλθτικζσ δραςτθριότθτεσ - ποδιλατο

πακθτικι αναψυχι

κατοικίδια

Συμπεράσματα

Ο δημόσιος χώρος δεν είναι κάτι που απλά υπάρχει, αλλά

„„συμβαίνει‟‟. Συνθήκη παραγωγής του αποτελεί η ίδια η

κατοίκισή του, μέσα από την οποία αναδεικνύεται ως πεδίο

αλληλεπιδράσεων, οσμώσεων και αντιτιθέμενων διεκδικήσεων

των διαφόρων κοινωνικών ομάδων.

Το πάρκο αποτελεί χώρο στάσης και αναψυχής για τους

κατοίκους των γύρω περιοχών και ταυτόχρονα καθημερινό

πέρασμα για σημαντικό τμήμα του πληθυσμού της πόλης,

κυρίως για όσους εργάζονται στα πέριξ και θέλουν βιαστικά να

εξυπηρετήσουν τις διαδρομές τους. Συνολικά η εικόνα που

κυριαρχεί δεν είναι τόσο η έκφραση μιας συλλογικής πρακτικής

με αναφορά σε μια κοινότητα όπως ορίστηκε από τον Taylor

αλλά μια σύνθεση επιμέρους ατομικοτήτων και κοινοτήτων με

κοινά ενδιαφέροντα ή κοινούς δεσμούς ή κοινά χαρακτηριστικά

που υπάρχουν σε ένα τέτοιο πολυσυλλεκτικό περιβάλλον το

οποίο τους παρέχει την δυνατότητα κοινωνικοποίησης. Δεν

λησμονούμε ασφαλώς ότι αυτή η εικόνα "διάσπασης" κατά

κάποιο τρόπο συνδέεται και με την έκταση και το σχεδιασμό του

πάρκου: η καγκελόφραξη που διαβαθμίζει σε δημοσιότητα το

πάρκο από το πεζοδρόμιο, τα μακρά και πλατιά περάσματα με

τα παρατεταγμένα παγκάκια, τα μεγάλα πλατώματα στα οποία

δεν φροντίζεται η προστασία από τον ήλιο και τη βροχή, οι

δαιδαλώδεις διαδρομές και η αίσθηση της συνεχούς κίνησης

αποτελούν στοιχεία που αποθαρρύνουν τη διάδραση των

χρηστών.

Γενικότερα πάντως υπάρχει ένα πλήθος διάσπαρτων ομάδων,

μικροομάδων αλλά και μοναχικών ατόμων αρκετά αυτόνομων

μεταξύ τους. Οι δρομείς ή οι ποδηλάτες, όσοι βγάζουν βόλτα το

σκύλο τους οι μοναχικοί θιασώτες του πάρκου και κατά τις

απογευματινές ώρες οι οικογένειες συχνά αντρών και γυναικών

με τα παιδιά τους, οι οποίες πλέον απουσιάζουν κατά κύριο

λόγο απογοητευμένοι από την ταραχώδη κατάσταση με τους

εγκατεστημένους μετανάστες τον Αύγουστο του 2015. Εξαίρεση

αποτελεί μια ομάδα ανδρών προχωρημένης ηλικίας που

συγκεντρώνεται κυρίως τις απογευματινές ώρες σε ένα σκιερό

εγκαταλελειμμένο αναψυκτήριο με καρέκλες και τραπέζια όπου

συζητούν και παίζουν μπιρίμπα ή σκάκι. Η διαδικασία αυτή

μοιάζει να αποτελεί καθημερινή συνήθεια και στοιχείο της

πολιτιστικής τους ταυτότητας. Λόγω της σχετικά μεγάλης ηλικίας

τους, οι άνθρωποι αυτοί έχουν τις λιγότερες δυνατότητες

πολιτισμικής και πολιτιστικής αφομοίωσης οπότε τέτοια χρήση

του πάρκου τους επιτρέπει να αναβιώνουν τις καθημερινές τους

συνήθειες με συλλογικό τρόπο. Αυτό που κυριαρχεί στην

περίπτωση αυτή δεν είναι τόσο η αναδημιουργία μιας κοινοτικής

ζωής στα πρότυπα του παρελθόντος (αν και αυτό προφανώς

συμβαίνει έμμεσα) όσο η αναπαραγωγή μιας οικείας

καθημερινότητας που στις συγκεκριμένες συνθήκες

προσλαμβάνει για αυτούς ιδιαίτερη αξία, αποτελώντας στοιχείο

έκφρασης της ταυτότητάς τους.

Δεδομένου του τοπικού χαρακτήρα του πάρκου και της

σύνθεσης των κατοίκων των γειτνιαζόντων περιοχών σημαντική

είναι η παρουσία μεταναστών. Εδώ φορέας του διαχωρισμού

γίνεται τόσο το κράτος μέσα από το νομικό θεσμικό πλαίσιο

που καθιστά τους μετανάστες παράνομους ή νόμιμους, όσο

και η κοινωνία μέσα από τις ρατσιστικές και εθνικιστικές

πρακτικές που υιοθετεί, ειδικά την προκειμένη περίοδο πρέπει να

μελετήσουμε αυτή την ομάδα υπό ειδικό πρίσμα.

Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι στην προηγούμενη

συγκυρία υπήρχε μια ομαλή συνύπαρξη ντόπιων και ξένων

στον δημόσιο χώρο. Αυτό συνήθως συνδυάζεται με

ταυτόσημες πρακτικές όπως η περίπτωση των ατόμων που

πάνε βόλτα τα σκυλιά τους ή οι γονείς που συνοδεύουν για

παιχνίδι τα παιδιά τους. Η διεξαγωγή ορισμένων καθημερινών

δραστηριοτήτων που έχουν αντικειμενική συνάφεια από

διαφορετικές ομάδες προσδιορίζει μια νέα προσωρινή βάση

στη σχέση ταυτότητας-ετερότητας ή τουλάχιστον καθιστά την

ετερότητα πιο οικεία. Οι καθημερινές πρακτικές μέσα από τις

οποίες εκφράζεται η ετερότητα ως τέτοια, την καθιστούν ορατή

και αναγνωρίσιμη στον δημόσιο χώρο με αποτέλεσμα να

συμβάλουν στην εξοικείωση των ντόπιων κατοίκων και στην

αποσταθεροποίηση των κατεστημένων αντιλήψεων για το ξένο.

Διακρίνεται έτσι η δυνατότητα ατόμων και ομάδων να

επαναπροσδιορίζουν συνεχώς μέσω των καθημερινών τους

πρακτικών την φυσιογνωμία των ταυτοτήτων που τους

αποδίδονται, απορρίπτοντας ή επικυρώνοντας τους

περιορισμούς τους οποίους αυτές συνεπάγονται.

Πρόσφυγες 2015

«Η φιγούρα του μετανάστη τείνει να συνοψίσει στο σύνολο της

μια κατάσταση ζωής σημαδεμένη με την κατοίκηση της

εξαίρεσης» Σ. Σταυρίδης

Περίπου 5000 πρόσφυγες και μετανάστες από τη Συρία κυρίως

αλλά και τη Σομαλία, το Σουδάν, το Ιράκ και τη Νιγηρία

εγκαθίστανται το καλοκαίρι στο πάρκο. Όσοι δεν βρέθηκαν στα

νησιά του ανατολικού Αιγαίου έφτασαν στην Αθήνα. Και όπως

οι εσωτερικοί μετανάστες, επί δεκαετίες, το πρώτο κομμάτι

κέντρου που πατούσαν όταν έφταναν στην Αθήνα είτε με το

τρένο είτε με λεωφορεία ήταν η Ομόνοια και τα πέριξ, το ίδιο

έγινε και με τους μεταγενέστερους εξωτερικούς μετανάστες

όπως και με αυτούς που διέσχισαν τη Μεσόγειο τον Αύγουστο

του 2015 και βρέθηκαν στο Πεδίον του Άρεως.

"Έξω από τους χώρους και τους ρυθμούς που ονομάζει κανείς

τόπο του, οι μετανάστες στιγματίζονται ως μη άνθρωποι." (Σ.

Σταυρίδης) Η βίαιη καταστροφή των συνηθειών αφήνει τους

πρόσφυγες παγιδευμένους σε μια μετέωρη κατάσταση.

Βιώνουν την εμπειρία της απώλειας του "τόπου ως τόπου-

ταυτότητας αλλά και του χρόνου ως χρόνου-ρυθμού". Το

στήσιμο του καταυλισμού στο πάρκο ήταν μια έμπρακτη

διεκδίκηση του δημοσίου χώρου. Ο κρατικός μηχανισμός

γνωρίζει ότι οι πληθυσμοί που βρίσκονται μετέωροι στις

συνήθειες τους εγκυμονούν εκρήξεις δυσαρέσκειας αν όχι

εξεγέρσεις. Γι' αυτό και η περίφημη ανθρωπιστική βοήθεια

συνδυάστηκε με μορφές έκτακτης ανάγκης στην οργάνωση

των ανθρώπων που έχουν πληγεί. Οι ζώνες προσωρινής

διαμονής κάθε είδους προσφύγων και μεταναστών ορίζονται

κυριολεκτικά ως τόποι εκτός των εγγυήσεων του νόμου αλλά με

απανταχού παρών τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του

κράτους.

Εκτός αυτού οι καταυλισμοί συνθέτουν περίπλοκους κόσμους

όπου αναπτύσσονται διαφοροποιημένες τακτικές επιβίωσης και

ανταγωνισμού αλλά και διαφοροποιημένες τακτικές άρθρωσης

συλλογικών ταυτοτήτων π.χ κοινωνικές ιεραρχήσεις ανάμεσα

στους πρόσφυγες (ευνοική μεταχείριση Σύριων, περιφρόνηση

των εξαρτώμενων από ΜΚΟ μεταναστών, υπαγωγή σε

ενδοφυλετικά δίκτυα εξουσίας). Αυτή η σύνθετη κοινωνική

ιεραρχία προβάλλεται σε ένα πολύμορφο δίκτυο εθνοτικών

ταυτοτήτων που δεν αποτελεί απλώς την αναπαραγωγή

σχέσεων καταγωγής αλλά συγκροτεί μια "υβριδική

κοινωνικότητα".

«Η γενική τάξη δε χαρακτηρίζει πλήρως την πραγματικότητα,

όμως η επίκληση της παράγει πραγματικότητα.» (Σ. Σταυρίδης).

Ακόμα και τώρα που ο καταυλισμός σαρώθηκε προ πολλού και

το πάρκο "καθαρίστηκε" η κατάσταση παραμένει έκρυθμη: το

πάρκο άδειασε από τους προσωρινούς κατοίκους του αλλά

άδειασε και από τις οικογένειες και από τους τακτικούς

θιασώτες, κυρίως τους ντόπιους. Η κρατική διαχείριση βρήκε την

ευκαιρία να ενεργοποιήσει το μικροαστικό αντανακλαστικό των

περίοικων και να διαχωρίσει την αποδεκτή ταυτότητα από τη μη

αποδεκτή ετερότητα, όρια τα οποία η αλληλεπίδραση στο

δημόσιο χώρο τείνει να χαλαρώσει αν όχι να καταργήσει. Στον

απόηχο των γεγονότων είναι φανερό πλέον ότι η έννομη τάξη

διεκδικεί το απροϋπόθετο της δημόσιας παρουσίας για

κάποιους (ντόπιοι, μικροαστοί) και για κάποιους το ακυρώνει -

τους μετανάστες, ακόμα και αυτούς που δεν έφτασαν τώρα

εδώ. Γι'αυτο είδαμε και τώρα τις δυνάμεις καταστολής να

"σκουπίζουν" αλλοδαπούς εκγατεστημένους ή απλώς

διερχόμενους και να τους στέλνουν στη Βικτώρια. Η επιβολή της

κανονικότητας συνιστά μια μορφή πολιτισμικής βίας, μέσω της

οποίας παράγονται και παγιώνονται κοινωνικές διακρίσεις σε

πολλαπλά επίπεδα. Το χειρότερο δε σε αυτή την περίπτωση δεν

είναι τόσο ότι το "έτερο" βρίσκεται αντιμέτωπο με τους

κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους αλλά και με τους

ντόπιους χρήστες. Εκφράσεις όπως "βρώμισε σκατό ο τόπος"

ή "καλά κάνουν και τους μαζεύουν, δεν μπορείς να κάθεσαι πια

στο πάρκο" συμπυκνώνουν την αντιπαράθεση των ομάδων.

Αν το πάρκο απέμεινε στο ξενόγλωσσο προλεταριάτο, δεν ήταν

επειδή αυτό έκανε κάποια συστηματική προσπάθεια να το

καταλάβει· Η κατάκτηση του δημόσιου χώρου απ‟ τους

μετανάστες λοιπόν ήταν μια ευχάριστη αλλά αβέβαιη

κατάσταση. Ευχάριστη επειδή μπορούσε κανείς να βλέπει

ανθρώπους στο πάρκο να οικειοποιούνται το χώρο. Αβέβαιη

επειδή ένα μεγάλο ποσοστό τους ήταν (και είναι) τυπικά

απαγορευμένο· πράγμα που σημαίνει ότι εκτός από

ανθρώπους συναντούσε κανείς πότε εδώ και πότε εκεί και

αστυνομικούς, όπως συναντήσαμε κι εμείς άλλωστε. Που

ασκούνταν, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση, με μικρότερη ή

μεγαλύτερη επιτυχία, στη δική τους “κατάκτηση της πόλης”.

Παθογένειες στο πάρκο

Τέλος σκόπιμο θα ήταν να αναφερθούμε στη συντήρηση των

κυκλωμάτων ναρκοοικονομίας και της εκπόρνευσης γυναικών

και παιδιών, η οποία έχει συν τοις άλλοις στοχεύει και στην

εγκληματοποίηση των μεταναστών της περιοχής. Εδώ κι ένα

σημαντικό χρονικό διάστημα παρατηρείται έξαρση της

ανδρικής νεανικής πορνείας στο Πεδίον του Άρεως. Όσο

αφορά στην διακίνηση ουσιών για να διαδοθεί η πρέζα μεταξύ

των χρηστών που συχνάζουν στο πάρκο έπεσε θεαματικά η

τιμή της. Είναι ένα εμπορικό κόλπο που είχε ξαναχρησιμοποιηθεί

απ‟ τα ναρκοκυκλώματα στα τέλη της δεκαετίας του „80 και στις

αρχές της δεκαετίας του „90. Για να βρει αυτά τα ελάχιστα ο

ναρκομανής δεν μπορεί παρά να στραφεί στην

παραβατικότητα / εγκληματικότητα του πεζοδρομίου και να τα

προωθεί στο κύκλωμα. Φυσικά η ανάπτυξη αυτής της

“οικονομίας” δημιουργεί και μερικές “θέσεις εργασίας” για

κάποιους: νταραβεριτζήδες, τραμπούκοι, νταβάδες. Δημιουργεί

επίσης καινούργια έσοδα για τους επίορκους αστυνομικούς.

Αλλά αυτά είναι μέρος της “λύσης”. Και γι' αυτό άλλωστε το

εμπόριο συνεχίζεται απρόσκοπτα στο άγαλμα του Μ.

Κωνσταντίνου όσο η αστυνομία διώχνει κόσμο από την

Μαυροματταίων.

Δράσεις

Συνοπτικά παρουσιάζουμε κάποιες δράσεις – εθελοντικές

ενέργειες που σχετίζονται με το πάρκο αυτήν την περίοδο.

• Κατάληψη GreenPark: Για ένα δεκαήμερο, από τις 19-

29/6, μια πολιτισμική ομάδα λειτούργησε το εγκαταλελειμμένο

αναψυκτήριο για τις ανάγκες ενός φεστιβάλ που περιελάμβανε

νέας μορφής χοροεσπερίδες και εισηγήσεις, dj sets,

περφόρμανς, προβολές ταινιών αλλά και αφηγήσεις

παραμυθιών.

• Εθελοντικός καθαρισμός Πεδίου του Άρεως και Αττικού

Άλσους:

Από εθελοντές της καμπάνιας «Let's do it Greece», μέλη

τοπικών κινήσεων πολιτών, στελέχη της αυτοδιοίκησης,

λειτουργοί του ΚΕΘΕΑ, φοιτητές και φοιτήτριες του Οικονομικού

Πανεπιστημίου με την παρουσία και του Αναπληρωτή

Υπουργού Περιβάλλοντος Γιάννη Τσιρώνη.

• Πρόταση Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Περιβαλλοντικής

Δράσης με τίτλο «Πρωτοβουλία» για το Πεδίο του Άρεως στα

πλαίσια της κοινωνικής σύμπραξης του Πανελλήνιου

Παρατηρητηρίου της Κοινωνίας Πολιτών:

Μια πρόταση που προέκυψε από τις ομάδες κοινωφελούς

εργασίας της Oikopress και Social Activism Αθηνών για την

αναζωογόνηση του κέντρου της Αθήνας, την τόνωση της

αγοράς αλλά και της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωή. Η

πρόταση αυτή περιελάμβανε α) την αξιοποίηση του Πεδίου του

Άρεως ως θεματικό πάρκο πολιτιστικών εκδηλώσεων και

καθιέρωση έκθεσης ανθρωπιστικής και περιβαλλοντικής

δράσης, β) δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και δια βίου

μάθησης και γ) τη δημιουργία υπαίθριας Λέσχης Φιλίας.

Κατά τη γνώμη μας, βέβαια, το να μιλάμε για κάποια ιδανική

σύλληψη του δημόσιου χώρου και μάλιστα με συγκεκριμένους

όρους και για συγκεκριμένα πρόσωπα εγκυμονεί κινδύνους. Τις

εποχές που υπήρχε αδιαφορία για αυτό το τμήμα του κέντρου

της Αθήνας, δεν ήταν επειδή εκεί πραγματωνόταν εκπληρωμένη

αυτή η φαντασιακή σύλληψη για το χώρο αλλά επειδή κανείς

δεν ενδιαφερόταν για την περιοχή του πάρκου πέρα απ‟ τους

ίδιους τους συγκεκριμένους χρήστες τους. Αλλά, επίσης, κανείς

δεν κυκλοφορούσε εκεί τα βράδια και τις νύχτες παριστάνοντας

τον άσχετο: όχι επειδή κινδύνευε άμεσα και με φυσικό τρόπο,

αλλά επειδή ένοιωθε έντονα ξένος, απορριπτέος. Εν πάση

περιπτώσει, επειδή η πραγματικότητα του κέντρου της Αθήνας

ήταν τέτοια κι όχι αλλιώς εδώ και πολλές δεκαετίες, η ρητορική

της “εξυγίανσης” δεν αφορά καθόλου εν τέλει “προβλήματα”

ηθικής ή δημόσιας τάξης, όσο κι αν διαρρηγνύουν τα ιμάτια

τους οι ειδικοί της μικροαστικής δημαγωγίας. Όχι για να λύσει

απαραίτητα τα προβλήματα υποβάθμισης αλλά για να τα

δημιουργήσει με τέτοιον τρόπο ώστε να ταιριάζουν σε

συγκεκριμένες “λύσεις” όπως είδαμε ότι συνέβη και με τη

διαχείριση των μεταναστών.

Επίλογος

Ο δημόσιος χώρος διαγράφεται ως το πεδίο όπου οι κοινωνικές

πρακτικές έρχονται αντιμέτωπες με τις επιταγές της

κανονικότητας και η διεκδίκηση του δικαιώματος σ‟ αυτόν ως

ζήτημα κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη μιας

πολυπολιτισμικότητας όπως την είδαμε παραπάνω. Σ΄ ένα

δεύτερο επίπεδο, προκειμένου να αναπτυχθούν συνθήκες

πολιτισμικής σύνθεσης, η κατοίκιση του δημόσιου χώρου

πρέπει συνοδεύεται όχι από την αναζήτηση του οικείου, αλλά

από την αναζήτηση της επαφής και της αλληλεπίδρασης με το

έτερο. Μια τέτοια διαδικασία περνάει μέσα από την διεκδίκηση

του δικαιώματος στην πόλη και στον δημόσιο χώρο.

Διαφαίνεται έτσι η προοπτική του δημόσιου χώρου να γίνει ένας

τόπος όπου αναπτύσσεται και αναδεικνύεται ένα πλέγμα

σχέσεων μεταξύ ετεροτήτων γεγονός που ίσως σημαίνει και την

ανάκτηση της ιδιότητάς του ως χώρου πολιτικού. Συνεπώς, το

«δικαίωμα στην πόλη» για τους «άλλους» μεταφράζεται σε

δικαίωμα στην «κατοίκιση» του δημόσιου χώρου της πόλης με

τους δικούς τους κάθε φορά όρους, ως «άλλοι», μετανάστες,

εργάτες, μουσουλμάνοι, γυναίκες ή ομοφυλόφιλοι, όπου,

κατοικώ σημαίνει συμμετέχω σε μια κοινωνική ζωή, διαπλάθω

τον χώρο και τον προσαρμόζω στις ανάγκες της ίδιας της

κατοίκησης.

Βιβλιογραφία

http://www.hitandrun.gr

http://www.olympia.gr

http://www.kompreser.espivblogs.net

http://www.attiko-prasino.gr

http://www.socialactivism.gr

“Το πεδίον του Άρεως”, Πέτρα Χατζηπαναγιώτου, ΔΠΜΣ

Σπουδαστική – Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2007

“Η σημασία της δημιουργίας πλέγματος ελεύθερων χώρων

στην πόλη και η συμβολή τους στη βελτίωση της σχέσης

φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων του αστικού

περιβάλλοντος / η περίπτωση της περιοχής ανάμεσα στο

Πεδίον του Άρεως, τον κήπο του Εθνικού Αρχαιολογικού

Μουσείου και την Πλατεία Βικτωρίας”, Άννα Μάϊνα, ΔΠΜΣ

Σπουδαστική – Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2006

“Σύγχρονα αστικά πάρκα : Het Park - Rotterdam και Πεδίον του

Άρεως - Αθήνα : μελέτη - σύγκριση - σενάριο επιτυχίας”,

Ελευθερία Μαϊντά, ΔΠΜΣ Σπουδαστική – Εθνικό Μετσόβιο

Πολυτεχνείο, 2004

Public Space, Δημόσιος χώρος αναζητείται, ΤΕΕ/ΤΚΜ, Cannot

Not Design Publications, Θεσσαλονίκη, 2011

Φωτογραφικό Υλικό