Antonin Artaud

ΣΚΑΤΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ

Μετά τον ρομαντιςμό, ο ςυμβολιςμόσ, ο ντανταϊςμόσ, ο ςουρεαλιςμόσ, ο λετριςμόσ και ο

μαρξιςμόσ, δθλαδι εκατό "ςχολζσ" πολιτικισ, φιλοςοφικισ και λογοτεχνικισ ανατροπισ,

υπάρχει μια λζξθ, ζνα πράγμα, που ζμεινε όρκιο, μια αξία που ζμεινε αναλλοίωτθ, που

διατιρθςε ςε πείςμα όλων τθν υπεροχι τθσ, είναι θ λζξθ και το πράγμα πνεφμα, θ αξία που

προςδίδεται ςτο πνεφμα, θ αξία του πράγματοσ πνεφμα, λεσ και κ' αρκοφςε να

προφζρουμε τθν μαγνθτικι αυτι λζξθ, λεσ και κ' αρκοφςε να τθν αφιςουμε να ξεπθδιςει

ςτθ γωνιά μιασ ςελίδασ, για να ζχουν ειπωκεί όλα.

Σαν να εννοείτο, πράγματι, και ςαν αρχι και ςαν ουςία, ότι το πνεφμα είναι θ ζμφυτθ

ζννοια, θ αξία υπόδειγμα, θ λζξθ κορυφι, που από το ςθμείο αυτό και πζρα, ο παλιόσ

αταβιςτικόσ αυτοματιςμόσ του ηϊου που ονομάηεται άνκρωποσ κα ζπαυε να κλυδωνίηεται.

Γιατί το φορείο κα ιταν καλά ςτερεωμζνο ςτθ κζςθ του.

Παντοφ ιταν αναμφιςβιτθτο, μετά από, δεν ξζρω κι εγϊ πόςα, χρόνια Καββαλιςμοφ,

ερμθτιςμοφ, μυςταγωγίασ, πλατωνιςμοφ και ψυχουργίασ, ότι το ςϊμα είναι τζκνο του

πνεφματοσ, του οποίου φαίνεται να είναι θ διόγκωςθ, το ςφμφυρμα ι ο μαγικόσ ςωρόσ και

πωσ δεν μποροφμε να αντιλθφκοφμε ςϊμα που να μθν είναι, ςτο τζλοσ τθσ φυςικισ

πορείασ, θ κατάλθξθ μιασ ςκοτεινισ ςφηευξθσ του πνεφματοσ με τθν ίδια του τθ δφναμθ, το

όριο μιασ διαδρομισ επιλεγμζνθσ απ' το ίδιο το πνεφμα κατά τθν πορεία του, ςαν να μθν

μποροφςε να υπάρχει ςϊμα, εάν δεν υπιρχε κάπου το πνεφμα, ςαν θ κατάςταςθ που

αποκαλείται ςϊμα, το πράγμα που ονομάηουμε ςϊμα, να ιταν ουςία και φφςει κατϊτερο

από τθν κατάςταςθ πνεφμα και να πιγαηε απ' αυτιν.

Σαν το ςϊμα να ιταν θ άμαξα και το πνεφμα, το άλογο, που οδθγείται από ζνα άλλο

πνεφμα που ονομάηεται αμαξάσ.

Σαν το ςϊμα να είναι οι εργάτεσ του εργοςταςίου και το πνεφμα, το αφεντικό, το οποίο ζχει

επινοιςει το αλυςόδεμα των εργατϊν ςτθ διαδικαςία παραγωγισ.

Σαν το ςϊμα να ιταν το κορμί όλων των ςτρατιωτϊν που ςκοτϊνονται υπό τισ διαταγζσ

αυτοφ του μεγάλου πνεφματοσ, του Στρατθγοφ, που τουσ ςτζλνει να ςφαγιαςκοφν.

Σαν να ιταν αυτονόθτο για τθ ηωι ότι το ςϊμα είναι αυτι θ βρωμερι ουςία μζςα ςτθν

οποία το πνεφμα κάνει το ποδόλουτρό του, όπωσ ζνασ καπουτςίνοσ ξεπλζνει τισ μπότεσ του

μζςα ςτο λουτρό αίματοσ του πολζμου.

Και το ςϊμα δεν ζχει παρά να το βουλϊςει.

Θα ικελα να δω το ςϊμα ενόσ πνεφματοσ να οργανϊνει τα μελλοντικά του κοιμθτιρια.

Αλλά πιο πριν, κα ικελα να μιλιςω για τουσ εφιάλτεσ.

Αςτεία ανακολουκία, δεν είναι;

Να περνάσ ζτςι ξαφνικά και κτθνϊδικα από το πνεφμα ςτουσ εφιάλτεσ.

Οι εφιάλτεσ προζρχονται απ' τουσ παλιανκρϊπουσ, απ' όλουσ τουσ αρνθτζσ του ςϊματοσ,

απ' όλουσ τουσ πλιρεισ πνεφματοσ, που αςκοφν μαγεία για να ηιςουν και που δεν ζχουν

βιϊςει παρά μόνο πνεφμα, δθλαδι τθ μαγεία.

Χωρίσ τουσ υποςτθρικτζσ τθσ κακαρότθτασ του πνεφματοσ,

του κακαροφ πνεφματοσ ςαν αρχι των πραγμάτων και του Θεοφ ωσ κακαροφ πνεφματοσ,

δεν κα υπιρχαν εφιάλτεσ.

Και όλοι βζβαια, από τότε που υπάρχει θ γθ, ζχουν να παραπονεκοφν για ζναν εφιάλτθ, να

του προςάψουν, μόλισ ξυπνιςουν, ότι τουσ βαςάνιςε τθ νφχτα, χωρίσ όμωσ να δϊςουν

μεγαλφτερθ ςθμαςία, χωρίσ να δϊςουν προςοχι ςτθν ςοβαρότθτα του γεγονότοσ.

Δεν γνωρίηουν ότι ο εφιάλτθσ είναι θ είςοδοσ του παραλογιςμοφ από το κενό, θ αναρχία

μζςα ςτθν κανονικι λογικι του μυαλοφ τουσ, το δθλθτιριο που ρίχνεται ςτθν ευμάρεια,

μια παρζμβαςθ από κάτω προσ τα πάνω, ότι είναι θ ςταγόνα του μίςουσ κάποιου άλλου,

που κυλάει ςτθ βραδυνι αναπνοι τουσ, θ ενςτάλαξθ μιασ νφμφθσ του πνεφματοσ, ζνα

δάκρυ κακαροφ πνεφματοσ που ακόρυβα ειςιχκθ ςτο ςϊμα τουσ, από κάκε τι που είναι

αδυναμία, απουςία, κενό, μίςοσ, αρρϊςτεια ι επικυμία.

Ο εφιάλτθσ λοιπόν, για τθν πλειοψθφία των κοιμωμζνων ςτθ γθ δεν είναι παρά μια ωραία

ιςτορία που διθγοφνται μόλισ πεταχτοφν απ' το κρεβάτι.

Κάτι ςαν διιγθμα του Ζντγκαρ Πόε, του Ερμάν Μελβίλ, του Χόφμαν, του Λαμότ Φουκζ, του

Νακαναζλ Χϊκορν, του Λιοφισ ι του Καμίςο, των οποίων το όνειρό τουσ παρζχει το υλικό

για τθν απεικόνιςθ τάχα τθσ ηωισ, αλλά δεν υποψιάηονται, δεν αντιλαμβάνονται, πωσ

κάποιοι άνκρωποι ψάχνουν μεκοδικά, μζςα ςτο όνειρο, τον τρόπο για να ςταματιςουν τθ

ηωι, να αποκτιςουν αυτοί οι ίδιοι ηωι, εισ βάροσ τθσ ςτρεβλωμζνθσ αγωνίασ του

κοιμϊμενου που αυτοί ζχουν κυριεφςει.

Με ποιο τρόπο;

Επωφελοφμενοι απ' τον φπνο του ανκρϊπου, από τθν χαλάρωςθ που προςφζρει ο φπνοσ

ςτον άνκρωπο, για να ξεριηϊςουν από τθ φυςιολογικι ροι του μοριακοφ τρόπου φπαρξθσ

ενόσ ανκρϊπου, μια μικρι φζτα ηωισ, ζνα μικρό αιμάτινο δίκτυο ατόμων που κα τουσ

χρθςιμεφςει για να κρζψουν τθ δικι τουσ ηωι.

Ζνασ εφιάλτθσ δεν είναι ποτζ τυχαίο ςυμβάν, αλλά ςυμφορά ολοδικι μασ, ξαμολθμζνθ από

μια πουτάνα, από το ςτόμα ενόσ βαμπίρ που μασ βρίςκει πολφ πλοφςιουσ ςε ηωι και που

δθμιουργεί, με οριςμζνεσ ςταλαγματιζσ αλλθλεπιδράςεων μζςα ςτισ ςκζψεισ μασ,

καταςτροφικά κενά ςτισ διαδρομζσ των αναπνοϊν του κοιμϊμενου ςϊματόσ μασ το οποίο

νομίηει ότι ζχει γλιτϊςει από τισ ζγνοιεσ.

Είναι οι άνκρωποι λοιπόν που δθμιουργοφν αυτοφσ τουσ εφιάλτεσ, αλλά αυτοί οι άνκρωποι

είναι πνεφματα που κζλθςαν να παραμείνουν ςτο πνεφμα χωρίσ να προχωριςουν πιο

μακριά ςτθ ηωι.

Και τι είναι το πνεφμα; Το πνεφμα πραγματικά. Εννοϊ πζρα από τθ Φιλοςοφία.

Και γιατί το ςϊμα να προζρχεται από το πνεφμα και όχι το πνεφμα από το ςϊμα;

Γιατί το πνεφμα να περιζχει τισ αξίεσ και το ςϊμα να κεωρείται απλϊσ θ άκλια κατοικία

τουσ, θ υλικι τουσ ενςάρκωςθ;

Λεσ και υπιρξε ποτζ κάποιο μυςτιριο που ονομάηεται ενςάρκωςθ.

Ποια ςχζςθ υπάρχει ανάμεςα ςτο ςϊμα και το πνεφμα;

Αν ςκεφτοφμε καλά, καμία.

Γιατί το ςϊμα ξζρουμε τι είναι, αλλά το πνεφμα,

ποιοσ είπε πωσ ιταν θ αρχι εκείνου απ' όπου ξεπθδά ό,τι υπάρχει ςτθ ηωι;

Είναι το πνεφμα που ζχει τα δεδομζνα.

Μζςα ς' αυτό είναι που βλζπουμε τισ ιδζεσ, τα μθτρικά αυτά μαςτάρια απ' τα οποία

τρζφεται οτιδιποτε ζχει ενζργεια.

Αλλά, μασ τθν ςπασ, Πλάτωνα. Και ςεισ, Σωκράτθ, Επίκτθτε, Επίκουρε, Καντ, ακόμα κι εςφ

Καρτζςιε.

Γιατί μποροφμε εφκολα ν' αντιςτρζψουμε το πρόβλθμα και να ποφμε πωσ το πνεφμα δε κα

είχε υπάρξει, οφτε οι αξίεσ και τα δεδομζνα του, αν το ςϊμα, που τισ διζδωςε, δε βριςκόταν

εκεί, τθ ςτιγμι που το πνεφμα, πάντα βριςκόμενο ςε ακινθςία, αρεςκόταν απλϊσ να τισ

κοιτάηει, περιμζνοντασ να τισ ςοδομίςει απ' τθν πρϊτθ ςτιγμι.

Αφοφ χωρίσ τθν αρχι του ςοδομιςμοφ, δεν κα απζμενε πλζον ςτο πνεφμα παρά να

αδειάςει εξίςου τθ γθ και το μεγάλο κενό των πλανθτϊν, το οποίο ο Πλάτωνασ, αυτόσ ο

κλιβερόσ θμιμακισ, νόμιςε κάποια μζρα ότι ιταν επιπλωμζνο με ιδζεσ, που κανείσ ποτζ δεν

ςυνάντθςε.

Γιατί το πνεφμα είναι μια πομφόλυγα, μια απάτθ.

Ζνα είδοσ ςτοιχειωμζνου καπνοφ που δε ηει παρά μόνο απ' ό,τι απομυηά από το ςϊμα, για

να κάνει με κόπο μια κίνθςθ και όχι μια ςκζψθ ι μια υπόκεςθ.

Γιατί τι είναι αυτζσ οι ςκζψεισ, οι υποκζςεισ, οι αξίεσ και οι ιδιότθτεσ;

Ζννοιεσ χωρίσ ηωι που υλοποιοφνται μόνο όταν το ςϊμα τισ αποβάλει, δθμιουργϊντασ μια

μεγάλθ εφίδρωςθ για να τισ αναγκάςει να το εγκαταλείψουν.

Γιατί το ςϊμα δεν ζχει ποτζ ανάγκθ να του προςδιορίςουμε τι ζκανε.

Χωρίσ τισ κακθμερινζσ λειτουργίεσ του ςϊματοσ, δεν κα γεννιόταν ποτζ καμιά ςκζψθ και

δεν είναι από το ςϊμα που γεννιζται, αλλά ενάντιά του, με τθν ευκαιρία μιασ κίνθςθσ δικισ

του, τθσ οποίασ θ ςκζψθ, δθλαδι θ ςκιά, κζλθςε να ηιςει από μόνθ τθσ, υπό τθν επιρεια

των λεγόμενων πνευμάτων.

Αυτϊν των εξόριςτων αερικϊν που ικελαν να αποκτιςουν υπόςταςθ χωρίσ όμωσ να

κοπιάςουν για να τθν κερδίςουν.

Όταν κάποιοσ δεν ζχει ςϊμα και είναι ζνα τίποτα, όταν δεν ζχει ακόμα αναπνεφςει,

απαιτείται φοβερι κζλθςθ για να καταφζρει να καταςκευάςει ζνα τζτοιο ςϊμα και να

κατακτιςει μ' αυτό τθ δυνατότθτα να αναπνζει κακολικά.

Και αυτό δεν είναι κζμα ςκζψθσ, αλλά μιασ τρομερισ φρίκθσ τθν οποία πρζπει να

υπερπθδιςει.

Σ' αυτό το ςθμείο είναι που ψόφθςε ο μεγάλοσ αγφρτθσ,

ο απατεϊνασ, ο μζγασ γαμθμζνοσ από τθν πλθμμφρα των κακαρϊν ουςιϊν, που ωσ αρχι

και ουςία και χωρίσ ςϊμα για να τουσ αντιςτακεί, δεν είναι παρά θ τρφπα του αιϊνιου

περάςματοσ κάκε ςκζψθσ ι υπόκεςθσ για φπαρξθ, ο Θεόσ, πνεφμα κακαρό, ςκιά και

δυνθτικότθτα.

Πολφ δειλά για να επιχειριςουν να αποκτιςουν ςϊμα, τα πνεφματα, πτθτικά αζρια, πιο

ελαφριά και από κάκε επεξεργαςμζνο ςϊμα, περιφζρονται ςτο ςτερζωμα ι ςτο κενό και θ

απουςία ηωισ, το κενό τουσ, θ απζραντθ νωκρότθτά τουσ τα περιορίηει ςτο πνεφμα.

Βλζποντασ το ςϊμα του ανκρϊπου να υπερτερεί, κατζλθξαν να φαντάηονται ότι το

ξεπζραςαν.

Για να μθ περιφρονθκοφν και απωκθκοφν από τον άνκρωπο,

προςπάκθςαν να προςδϊςουν ς' αυτό το κενό που αποκαλοφμε πνευματικι κατάςταςθ,

ςτον ευνουχιςμό του ςϊματόσ τουσ, αρςενικοφ ι κθλυκοφ, ςτθν αδυναμία τουσ να

αναγνωρίςουν οτιδιποτε ζχει ηωι και ενζργεια, ζνα είδοσ επικίνδυνθσ ςεμνότθτασ που

ςτθρίχτθκε ςτθν πιο βρωμερι μαγεία.

Το πνεφμα δεν υπιρξε ποτζ τίποτα άλλο από το παράςιτο του ανκρϊπου, το ςαράκι που

άξιηε ςτο ςϊμα του, από τθ ςτιγμι που δεν είναι τίποτα περιςςότερο από ζνα ηωφφιο που

δε κζλει να αναγνωρίςει τθν αξία τθσ ηωισ του.

Αλλά πϊσ ξεπετάχτθκε μια μζρα μζςα από τα αποκρουςτικά αυτά βδελφγματα ο Θεόσ;

Αυτό θ Ιςτορία δεν το απεκάλυψε ποτζ.

* * *

Και λζω, ΣΚΑΤΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ.

Γνωρίηω καλά, από ποιεσ οργιϊδεισ περιπτφξεισ των νυμφϊν κατζλθξε το πνεφμα να

υπεριςχφςει του ςϊματοσ, το οποίο ιταν προγενζςτερο.

Γνωρίηω καλά ότι αυτό που αποκαλοφμε πνεφμα δεν είναι παρά ζνασ πολτόσ χωρίσ φπαρξθ,

που απαξίωςε να ςαρκωκεί και, για να αποκτιςει ςϊμα και να εξαςφαλίςει τθν τροφι του,

ςτθρίχκθκε πάνω ς' αυτό που κα ζχαναν τα εν ηωι ςϊματα,

ςτθρίχκθκε πάνω ςτα ςϊματα που κα αφαίμαςςε.

Το ςϊμα που εργάηεται δεν ζχει χρόνο να ςκεφκεί και να παράξει, κακϊσ λζνε, ιδζεσ.

Οι ιδζεσ είναι απλϊσ το κενό του ςϊματοσ.

Αλλθλεπιδράςεισ απουςίασ και ζλλειψθσ ανάμεςα ςε δυο κινιςεισ καταυγάηουςασ

πραγματικότθτασ, που το ςϊμα με τθν παρουςία του δεν ζπαψε να επιβάλλει.

Δεν είναι μόνο ότι θ φλθ ενεργοποιικθκε πριν τθ ςκζψθ,

είναι κυρίωσ ότι δεν ενεργοποιικθκε, δεν κατευκφνκθκε ποτζ προσ το μζροσ όπου θ ψυχικι

αντίλθψθ ςκιρτά, ςτο μζροσ όπου εκδθλϊκθκε θ ηωι, διαλεκτικι ι ςυλλογιςτικι, ςτο μζροσ

όπου θ κουλτοφρα κατόρκωςε να ξεκινιςει.

Είναι ότι το ςϊμα υπιρχε ανζκακεν, και ότι ο τρόποσ ηωισ και φπαρξισ του δεν είχε ποτζ να

κάνει με το πνεφμα ι τθ ςκζψθ, οφτε καν μ' αυτό που αποκαλοφμε ψυχι.

Το ςϊμα είναι ζνα γεγονόσ που δεν ζχει ανάγκθ από ιδζεσ ι ευαιςκθςίεσ, αλλά που, απ' τα

βάκθ τθσ άραχλθσ ςπθλιάσ του, εποπτεφει τθ ςτιγμι που ακόμα και θ καρδιά δεν ζχει το

χρόνο να αιςκανκεί ότι υπάρχει.

Πράγμα που ςθμαίνει ότι, όταν βλζπω τον Κλωντζλ *Πωλ Κλωντζλ (1868 - 1955): Γάλλοσ

ποιθτισ και κεατρικόσ ςυγγραφζασ, επθρεαςμζνοσ από τον χριςτιανιςμό.+ να ηθτά τθ

βοικεια των πνευμάτων των αρχϊν του αιϊνα, μπορϊ ακόμα να επιτρζψω ςτον εαυτό μου

να γελάςει, αλλά όταν βλζπω ςτον Καρλ Μαρξ ι ςτον Λζνιν τθν λζξθ πνεφμα, ςαν τθν ίδια

και απαράλλαχτθ παλιά αξία, όταν βλζπω τθν επίκλθςθ τθσ αιϊνιασ αυτισ οντότθτασ ςαν

ςθμείο αναφοράσ των πραγμάτων λζω ςτον εαυτό μου ότι υπάρχει λζρα και παρτοφηα και

πωσ ο Θεόσ ζγλειψε τον κϊλο του Λζνιν και πωσ πάντα ζτςι γινόταν και πωσ δεν αξίηει να

ςυνεχίςω, δεν πειράηει, είναι μόνο ζνασ γαμθμζνοσ λογαριαςμόσ που πρζπει να

τακτοποιθκεί.

Τζλοσ