∞ÓıÔÏfiÁÈÔ ºÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ∫ÂÈ̤ӈÓ

° ’ °Àª¡∞™π√À

∞ÓıÔÏfiÁÈÔ ºÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ∫ÂÈ̤ӈÓ

° ’ °Àª¡∞™π√À

µπµ§π√ ª∞£∏∆∏

√ƒ°∞¡π™ª√™ ∂∫¢√™∂ø™ ¢π¢∞∫∆π∫ø¡ µπµ§πø¡∞£∏¡∞

À¶√Àƒ°∂π√ ∂£¡π∫∏™ ¶∞π¢∂π∞™ ∫∞𠣃∏™∫∂Àª∞∆ø¡¶∞π¢∞°ø°π∫√ π¡™∆π∆√À∆√

∞ı·Ó·Û›· °Ï˘ÎÔÊÚ‡‰Ë-§ÂÔÓÙÛ›ÓË ÃÚÈÛÙ›Ó· ™·ÎÂÏÏ›Ô˘ ∂ϤÓË §ÂÔÓÙÛ›ÓË

°’ ∫.¶.™./∂¶∂∞∂∫ ππ/∂Ó¤ÚÁÂÈ· 2.2.1/∫·ÙËÁÔÚ›· ¶Ú¿ÍÂˆÓ 2.2.1.·:«∞Ó·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ Î·È Û˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Î¤ÙˆÓ»

¶∞π¢∞°ø°π∫√ π¡™∆π∆√À∆√¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ °. µÏ¿¯Ô˜√ÌfiÙÈÌÔ˜ ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞.¶.£.¶Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

¶Ú¿ÍË Ì ٛÙÏÔ: «™˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹˘ÔÛÙËÚÈÎÙÈÎÔ‡ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ Ì ‚¿ÛËÙÔ ¢∂¶¶™ Î·È Ù· ∞¶™ ÁÈ· ÙÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ»

∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› À‡ı˘ÓÔÈ ŒÚÁÔ˘∞ÓÙÒÓÈÔ˜ ™. ªÔ̤ÙÛ˘™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘°ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫. ¶·ÏËfi˜™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

∞Ó·ÏËÚˆÙ¤˜ ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› À‡ı˘ÓÔÈ ŒÚÁÔ˘πÁÓ¿ÓÙÈÔ˜ ∂. ÷Ù˙Ë¢ÛÙÚ·Ù›Ô˘ªfiÓÈÌÔ˜ ¶¿Ú‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘°ÂÒÚÁÈÔ˜ ÷Ú. ¶Ôχ˙Ô˜¶¿Ú‰ÚÔ˜ ∂.£. ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

ŒÚÁÔ Û˘Á¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡ÌÂÓÔ 75% ·fi ÙÔ ∂˘Úˆ·˚Îfi ∫ÔÈÓˆÓÈÎfi ∆·ÌÂ›Ô Î·È 25% ·fi ÂıÓÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜.

™À°°ƒ∞º∂π™ ∞∞ıı··ÓÓ··ÛÛ››·· °°ÏÏ˘̆ÎÎÔÔÊÊÚÚ‡‡‰‰ËË--§§ÂÂÔÔÓÓÙÙÛÛ››ÓÓËË∫·ıËÁ‹ÙÚÈ· ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓÃÃÚÚÈÈÛÛÙÙ››ÓÓ·· ™™··ÎÎÂÂÏÏÏÏ››ÔÔ˘̆ºÈÏfiÏÔÁÔ˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ¢Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ·˜ ∂η›‰Â˘Û˘∂∂ÏϤ¤ÓÓËË §§ÂÂÔÔÓÓÙÙÛÛ››ÓÓËˢȉ¿ÛÎÔ˘Û· (¶¢ 407/80) ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ Î·È ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘

∫ƒπ∆∂™-∞•π√§√°∏∆∂™ ππˆ̂¿¿ÓÓÓÓˢ̃ ∫∫··ÏÏÔÔÁÁÂÂÚÚ¿¿ÎÎÔÔ˜̃∂›ÎÔ˘ÚÔ˜ ∫·ıËÁËÙ‹˜ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ¶¶··ÛÛ¯̄··ÏÏÈÈ¿¿ °°ÈÈ··ÓÓÓÓ··Îο¿ÎÎËË™¯ÔÏÈ΋ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ªª··ÚÚ››·· µµ··ÛÛÈÈÏÏ¿¿ÎÎËË™¯ÔÏÈ΋ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜

ºπ§√§√°π∫∏ ∂¶πª∂§∂π∞ ¢¢‹‹ÌÌËËÙÙÚÚ·· ∞∞ÏÏ··ÙÙ˙̇··ÙÙ˙̇‹‹ºÈÏfiÏÔÁÔ˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ¢Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ·˜ ∂η›‰Â˘Û˘

À¶∂À£À¡∂™ ÃÃÚÚÈÈÛÛÙÙ››ÓÓ·· µµ¤¤ÈÈÎÎÔÔ˘̆∆√À ª∞£∏ª∞∆√™ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

∫∞∆∞ ∆∏ ™À°°ƒ∞º∏ ∞∞ÓÓ··ÛÛÙÙ··ÛÛ››·· ∫∫˘̆ÚÚÎΛ›ÓÓËË--∫∫ÔÔ‡‡ÙÙÔÔ˘̆ÏÏ··™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

À¶∂À£À¡∂™ ÃÃÚÚÈÈÛÛÙÙ››ÓÓ·· µµ¤¤ÈÈÎÎÔÔ˘̆∆√À À¶√∂ƒ°√À ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

∞∞ÓÓÙÙˆ̂ÓÓ››·· ¢¢ËËÌÌËËÙÙÚÚ¿¿ÛÛÎÎÔÔ˘̆ºÈÏfiÏÔÁÔ˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ¢Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ·˜ ∂η›‰Â˘Û˘

∂•øºÀ§§√ ∞ÂÈÎfiÓÈÛË Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ ·fi ÙË ˙ˆÊfiÚÔ ÙˆÓ ¶ÚÔ˘Ï·›ˆÓ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ (ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· Ì ‚¿ÛË Û¯¤‰ÈÔ ÙÔ˘ ∫·ÚÏ ƒ·Ï, ·fi ÙÔÓ ∂‰Ô˘¿Ú‰Ô §ÂÌȤÓÙÛ΢, 1888)

¶ƒ√∂∫∆À¶ø∆π∫∂™ ∂ƒ°∞™π∂™ ∂§§∏¡π∫∞ °ƒ∞ªª∞∆∞ - MULTIMEDIA A.E.

¶π¡∞∫∞™ ¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡ø¡

¶ƒ√§√°√™. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7EI™A°ø°H: ∏ ºÈÏÔÛÔÊ›· Î·È Ë πÛÙÔÚ›· Ù˘ AÚ¯·›·˜ EÏÏËÓÈ΋˜ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜. . . . . . . . . . . 8-14

∫∂º∞§∞π√ ¶ƒø∆√

√È ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15∂ÈÛ·ÁˆÁ‹. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16-17∂ÓfiÙËÙ· 1Ë: ∞fi ÙË Ì˘ıÔ-ÏÔÁÈ΋ ÛÙËÓ ÔÚıÔ-ÏÔÁÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ . . . . . . . . . . . . . 18-21∂ÓfiÙËÙ· 2Ë: °ÓÒÛË Î·È ·Ï‹ıÂÈ·. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22-25∂ÓfiÙËÙ· 3Ë: ∞ÚÂÙ¤˜ Î·È Â˘‰·ÈÌÔÓ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26-29∂ÓfiÙËÙ· 4Ë: ¶ÔÏÈÙÈΤ˜ ˘Ôı‹Î˜. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30-33∞Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

∫∂º∞§∞π√ ¢EYTEPO

™ÔÊÈÛÙ¤˜ Î·È ÛÔÊÈÛÙÈ΋ ΛÓËÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35∂ÈÛ·ÁˆÁ‹. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36-37∂ÓfiÙËÙ· 1Ë: ™ÔÊÈÛÙÈ΋ Ù¤¯ÓË Î·È ™ÔÊÈÛÙ‹˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38-41∂ÓfiÙËÙ· 2Ë: ∏ ÚËÙÔÚÈ΋ Ù¤¯ÓË Î·È Ë ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42-45∂ÓfiÙËÙ· 3Ë: ™¯ÂÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÁÓÒÛ˘ Î·È ·ÁÓˆÛÙÈÎÈÛÌfi˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46-49∂ÓfiÙËÙ· 4Ë: ¢ÈηÈÔÛ‡ÓË, ʇÛË – ÓfiÌÔ˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50-53∞Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

∫∂º∞§∞π√ TPI∆√

™ˆÎÚ¿Ù˘ Î·È ¶Ï¿ÙˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55∂ÈÛ·ÁˆÁ‹. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56-59∂ÓfiÙËÙ· 1Ë: √ ÛÔÊfi˜ Ô˘ ‰Â ÁÓÒÚÈ˙ ٛÔÙ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60-63∂ÓfiÙËÙ· 2Ë: H ¢ÈηÈÔÛ‡ÓË Â›Ó·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64-67∂ÓfiÙËÙ· 3Ë: ∏ Âη›‰Â˘ÛË ÛÙËÓ ¶ÔÏÈÙ›· ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68-71∂ÓfiÙËÙ· 4Ë: ∏ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72-75∂ÓfiÙËÙ· 5Ë: ∏ ı¤ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙËÓ «È‰·ÓÈ΋» ÔÏÈÙ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76-80∞Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

∫∂º∞§∞π√ TETAPTO

∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82∂ÈÛ·ÁˆÁ‹. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83-85∂ÓfiÙËÙ· 1Ë: TÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi Î·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86-89∂ÓfiÙËÙ· 2Ë : ∏ ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90-93∂ÓfiÙËÙ· 3Ë : ∏ ÊÈÏ›· Â›Ó·È ÂÓÙÂÏÒ˜ ··Ú·›ÙËÙË ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94-97∂ÓfiÙËÙ· 4Ë: H fiÏË Â›Ó·È Ë ˘„ËÏfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98-101∂ÓfiÙËÙ· 5Ë: √ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È «Ê‡ÛÂÈ ÔÏÈÙÈÎfiÓ ˙ÒÔÓ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102-105∞Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

5

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

∫∂º∞§∞π√ ¶EM¶TO

H ΢ÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Î·È ÔÈ ÊÈÏÔÛÔÊ›Â˜ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ Î·È ÚˆÌ·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108-113∂ÓfiÙËÙ· 1Ë: √È K˘ÓÈÎÔ›, ÙÔ ‰È‰·ÎÙfi Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ Î·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114-117∂ÓfiÙËÙ· 2Ë: ∂›ÎÔ˘ÚÔ˜, ˉÔÓ‹ Î·È Â˘‰·ÈÌÔÓ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118-121∂ÓfiÙËÙ· 3Ë: ∏ ËıÈ΋ ÙˆÓ ™ÙˆÈÎÒÓ: ·¿ıÂÈ· Î·È ·Ù·Ú·Í›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122-125∂ÓfiÙËÙ· 4Ë: ∏ ÔÏÈÙ›· Î·È Ô ÔÏ›Ù˘ ÛÙË ÛÙˆÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126-129∂ÓfiÙËÙ· 5Ë: AÙ·Ú·Í›·: TÔ «Ù¤ÏÔ˜» Ù˘ «ÛÎÂÙÈ΋˜ ·ÁˆÁ‹˜» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130-133∂ÓfiÙËÙ· 6Ë: √ ¶ÏˆÙ›ÓÔ˜ Î·È ÙÔ «Ù¤ÏÔ˜» Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ˙ˆ‹˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134-137∞Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

°ÂÓÈ΋ ÂÈÛÎfiËÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139-140ÃÚÔÓÔÏÔÁÈÎfi˜ ›Ó·Î·˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141-143X¿ÚÙ˘. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144°ÏˆÛÛ¿ÚÈÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ fiÚˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145™‡ÓÙÔÌ· ÂÚÁÔ‚ÈÔÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›· ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146-149E˘ÚÂÙ‹ÚÈÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ fiÚˆÓ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149E˘ÚÂÙ‹ÚÈÔ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150∂ÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi ‚È‚Ï›Ô˘. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

¶EPIEXOMENA6

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Ραφαήλ: Η Σχολή των Αθηνών.

¶ƒ√§√°√™

™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ¤¯Ô˘Ó ·ÓıÔÏÔÁËı› ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ӷ ÊÈÏÔÛÔÊÈο ΛÌÂÓ· Ù˘·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜, ÔÈËÙÈο ‹ Â˙¿. ª¤Û· ·fi Ù· ΛÌÂÓ· ·˘Ù¿,·Ú·ÎÔÏÔ˘ıԇ̠ÙÔÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ÛÙÔ¯·ÛÌfi Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, fiˆ˜ ·Ó·Ù‡-¯ıËΠÛÙË ÏÂοÓË Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ªÂÛÔÁ›Ԣ ·fi ÙÔÓ 6Ô ·È. .Ã. ̤¯ÚÈ Î·È ÙÔÓ6Ô ·È. Ì.Ã., Î·È ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜.

∆Ô ‚È‚Ï›Ô ··ÚÙ›˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹, fiÔ˘ ·Ó·Ï‡ÂÙ·È Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÊÈÏÔ-ÛÔÊ›·˜, ‰›ÓÔÓÙ·È ÔÚÈÛÌÔ› Ù˘ Î·È Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘·ÓıÚÒÔ˘, ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÂͤÏÈÍ‹ Ù˘ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·˚΋ ÂÔ¯‹ ̤¯ÚÈ ÙËÓ ‡ÛÙÂÚË·Ú¯·ÈfiÙËÙ· Î·È ÙË ‰È·›ÚÂÛË ·˘Ù‹˜ Û ÎÏ¿‰Ô˘˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÔÈËÁ¤˜ Ô˘ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. T··ÓıÔÏÔÁË̤ӷ ΛÌÂÓ· Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó, Û ›ÎÔÛÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÓfiÙËÙ˜, ·Ó·‰ÂÈ-ÎÓ‡Ô˘Ó ÙÔÓ ËıÈÎfi, ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÛÙÔ¯·ÛÌfi ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ·Ú¯·Èfi-ÙËÙ·˜. ∆· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙȘ ¤ÓÓÔȘ: ÁÓÒÛË Î·È·Ï‹ıÂÈ·, ʇÛË Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·, ÓfiÌÔ˜ Î·È Ê‡ÛË, ¢‰·ÈÌÔÓ›· Î·È ·ÚÂÙ‹, ÔÏÈÙ›· ηÈÔÏÈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË, ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Î·È ÓfiÌÔ˜.

OÈ Â›ÎÔÛÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÓfiÙËÙ˜ ηٷӤÌÔÓÙ·È Û ¤ÓÙ ÎÂÊ¿Ï·È·. Afi ·˘Ù¿ Ù· ‰‡ÔÚÒÙ· Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ӷ ÛÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜ Î·È ÙÔ˘˜ ™ÔÊÈÛÙ¤˜ Î·È ÙÔ Î·ı¤Ó·ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÓfiÙËÙ˜. ∆· ÂfiÌÂÓ· ‰‡Ô ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ™ˆÎÚ¿ÙË, ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Î·È ÂÚȤ¯Ô˘Ó¤ÓÙ ÂÓfiÙËÙ˜ ÙÔ Î·ı¤Ó·. TÔ ¤ÌÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙËÓ Î˘ÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔ-Ê›·, Ë ÔÔ›· ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ™ˆÎÚ¿ÙË, Î·È ÛÙȘ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜Û¯ÔϤ˜ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ Î·È ÚˆÌ·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ, ÂÚȤ¯ÂÈ ¤ÍÈ ÂÓfiÙËÙ˜. ∫¿ı ÎÂÊ¿-Ï·ÈÔ Û˘ÁÎÚÔÙÂ›Ù·È ·fi ¤Ó·Ó ÁÂÓÈÎfi ÚÔÔÚÁ·ÓˆÙ‹, ÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Î·È ÙȘ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ÂÓfiÙËÙ˜. ™Â οı ÂÓfiÙËÙ· ˘¿Ú¯ÂÈ ÙÔ ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ÓÔ Î›ÌÂÓÔ, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÚÔÙ¿Û-ÛÂÙ·È Ô ÚÔÔÚÁ·ÓˆÙ‹˜, Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÌÂ Û˘ÓÙÔÌ›· ÙÔ˘˜ ıÂÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ¿ÍÔÓ˜ ÙÔ˘ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÂÈÏÂÁ›, Î·È Û˘ÌÏËÚÒÓÂÙ·È Ì ٷ Û¯fiÏÈ·, Ù· ·Ú¿ÏÏËÏ· ΛÌÂ-Ó·, ÙȘ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ, ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È ÙȘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜. K¿ı ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÔÏÔÎÏË-ÚÒÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ·Ó·ÎÂÊ·Ï·›ˆÛË. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘, Û ÌÈ· ÂÓfiÙËÙ·, ·ÚÔ˘ÛÈ¿-˙ÂÙ·È Ë ÁÂÓÈ΋ ÂÈÛÎfiËÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó Û ·˘Ùfi.

√ ÛÎÔfi˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Â›Ó·È ‰ÈÏfi˜: ·ÊÂÓfi˜ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ÛΤ„˘ ̤۷ ·fi Ù· ·ÓıÔÏÔÁÔ‡ÌÂÓ· ΛÌÂÓ· Î·È ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ Ó· ‰Â›ÍÂÈÌÂÚÈο ÛËÌ·ÓÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi, ÔÏÈÙÈÎfiÎ·È ÈÛÙÔÚÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Û˘˙ËÙ‹ıËηÓ. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÙÔ‚È‚Ï›Ô Â›Ó·È ÌÈ· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊË̤ÓË ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ηıÒ˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ·˘ıÂÓÙÈο ‹ Ê·ÓÙ·ÛÙÈο ÔÚÙÚ¤Ù· ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Î·È ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ·fi ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜fiÏˆÓ ÙˆÓ ÂÔ¯ÒÓ, Û¯ÂÙÈΤ˜ ÚÔ˜ Ù· ı¤Ì·Ù· Ô˘ Û˘˙ËÙÔ‡ÓÙ·È. ¶ÚÔÙ›ÓÂÙ·È Ë·Ú¿ÏÏËÏË ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Ù˘ ∞’, µ’ Î·È °’ °˘ÌÓ·Û›Ô˘ IÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·›-·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜.

∆ÂÏÂÈÒÓÔÓÙ·˜, ı· ı¤Ï·Ì ӷ ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ì ÙȘ ¢¯·ÚÈÛٛ˜ Ì·˜ ÛÙÔÓ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ°È¿ÓÓË ™˘Ú¿Ï·ÙÔ, ıÂÔÏfiÁÔ-ÊÈÏfiÏÔÁÔ Ì Âȉ›Î¢ÛË ÛÙËÓ πÛÙÔÚ›· Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜,ÁÈ· ÙËÓ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ Î·È ·ÓȉÈÔÙÂÏ‹ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ Û fiÏ· Ù· ÛÙ¿‰È· Ù˘ ÂÎfiÓËÛ˘ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ·˘ÙÔ‡.

OÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜

7

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

∂π™∞°ø°∏8

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

H ºÈÏÔÛÔÊ›· Î·È Ë IÛÙÔÚ›· Ù˘ AÚ¯·›·˜ EÏÏËÓÈ΋˜ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜

1. �ν�µα και �νν�ια της �ιλ�σ���ας

∏ ϤÍË ÊÈÏÔÛÔÊ›· ··ÓÙ¿ ÛÙË ÁÚ·Ù‹ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÛÔÚ·‰Èο ηٿÙÔÓ 5Ô ·ÈÒÓ· .Ã. ¶·Ú¿ÁÂÙ·È ·fi ÙÔ Ú‹Ì· ÊÈÏÔÛÔÊÒ Î·È ÛËÌ·›ÓÂÈ «·Á¿ËÁÈ· ÙË ÛÔÊ›·» (Ê›ÏÔ˜ + ÛÔÊ›·). ∏ ϤÍË ÛÔÊ›· ··ÓÙ¿ ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓŸÌËÚÔ Î·È ÛÙÔÓ ∏Û›Ô‰Ô Î·È ÛËÌ·›ÓÂÈ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙÔ ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ¿ÁÁÂÏ-Ì· ‹ Û ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ٤¯ÓË, fiˆ˜ ÙÔ˘ Ó·˘ËÁÔ‡ ‹ ÙÔ˘ ÔÈËÙ‹. √ ÛÔÊfi˜ ‹ÛÔÊÈÛÙ‹˜ ÚÔËÁÂ›Ù·È ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘ Î·È Â›Ó·È Û‡Ì‚ÔÏÔ ÂÈÓÔËÙÈÎfiÙËÙ·˜,¿ÓıÚˆÔ˜ Ì ÔÏÈÙÈ΋ ‰Ú¿ÛË ‹ ÓÔÌÔı¤Ù˘ (∂Ù¿ ™ÔÊÔ›). °ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ÛÔÊ›·Û‹Ì·ÈÓ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙË ÁÓÒÛË ·ÏÏ¿ Î·È ÊÚfiÓËÛË, ÔÚı‹ ÎÚ›ÛË ÁÈ· ‰È¿-ÊÔÚ· Ú¿ÁÌ·Ù· ÛÙË ˙ˆ‹ ‹ ·ÎfiÌË ÈηÓfiÙËÙ· ÁÈ· Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Î¿ÔÈÔ˜ Ú·-ÎÙÈΤ˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ. §¤ÁÂÙ·È fiÙÈ Ô ∏Úfi‰ÔÙÔ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ ÚÒÙÔ˜ ÙÔ Ú‹Ì·�ιλ�σ��ε�ν ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙ· Ù·Í›‰È· Ô˘ ¤Î·ÓÂ Ô ™fiψÓ, ·Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ ÙËÁÓÒÛË, ÁÈ· Ó· ÈηÓÔÔÈ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂÚȤÚÁÂÈ¿ ÙÔ˘. O ¶˘ı·ÁfiÚ·˜ ‹Ù·Ó Ô ÚÒ-ÙÔ˜ Ô˘ ÔÓfiÌ·Û ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ÊÈÏfiÛÔÊÔ, Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘Ô˘ ·Á·¿ ÙË ÁÓÒÛË. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÁÂÓÓÈ¤Ù·È ÛÙËÓ πˆÓ›· ηٿ ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ·.X., fiÙ·Ó ¤Ó·˜ Ó¤Ô˜ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi˜ ÙÚfiÔ˜ ÂÍ‹ÁËÛ˘ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔ-ÔÈÂ›Ù·È ·fi ÌÈ· ÔÌ¿‰· ÛÙÔ¯·ÛÙÒÓ, ÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ı· ·Ô‰ÒÛÂÈ ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘ ÛÙÔ˘˜ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜ ÊÈÏÔÛfi-ÊÔ˘˜ £·Ï‹, ∞ӷ̷͛ӉÚÔ Î·È ∞Ó·ÍÈ̤ÓË Î·È ı· Û˘Ó‰¤ÛÂÈ ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÌÂÙÔÓ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi ÙÚfiÔ ÂÍ‹ÁËÛ˘ Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜.

2. Aρ�� της �ιλ�σ���ας

∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ηٿ ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÔÓ AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È ÛÙ¿ÛË ·ÔÚ›·˜Î·È ı·˘Ì·ÛÌÔ‡ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÛÙ· Ê·ÈÓfiÌÂÓ¿ ÙÔ˘. ∆·˘Ù›˙ÂÙ·È ÌÂÙË ıˆڛ·, ‰ËÏ·‰‹ ÙË ¯ˆÚ›˜ ȉÈÔÙ¤ÏÂÈ· ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ(θεωρης �νεκεν) Î·È ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ÁÓÒÛË. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›·,ˆ˜ Ù¯ÓÈÎfi˜ fiÚÔ˜ ÁÈ· ÌÈ· ÔÚÈṲ̂ÓË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, ‰ËÏÒÓÂÈ ÙËÌÂıÔ‰È΋ ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ÁÈ· ıˆÚËÙÈ΋ ÁÓÒÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÙË ‰È‰·-¯‹ ÁÈ· ÙÔÓ ÛˆÛÙfi ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜. √ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ Â›Ó·È Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Ô˘ ·Ó·-˙ËÙ› ÙËÓ Ô˘Û›· ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ·˘Ùfi˜ Ô˘ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ÌÈ· Ù¤¯ÓËÙÔ˘ ‚›Ô˘, ‰ËÏ·‰‹ ¤Ó·Ó ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜.

3. Oρισµ�� της �ιλ�σ���ας

∫·Ù¿ ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ¤¯Ô˘Ó ‰Ôı› ·ÚÎÂÙÔ› ÔÚÈÛÌÔ› Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, Ô˘ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘, ‰ËÏ·‰‹ ÙÈ Â›Ó·È Ë ÊÈÏÔÛÔÊ›·. ŒÙÛÈ, Ë ÊÈÏÔÛÔ-Ê›· ¤¯ÂÈ ÔÚÈÛı› ˆ˜ ÁÓÒÛË ÙˆÓ fiÓÙˆÓ, ¤Ú¢ӷ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ Î·È ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ·ÈÙ›ˆÓ ÙˆÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, ÌÂϤÙË ı·Ó¿ÙÔ˘, ÁÓÒÛË ÙˆÓ ı›ˆÓ Î·È ·ÓıÚÒÈÓˆÓÚ·ÁÌ¿ÙˆÓ. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ¤¯ÂÈ ÔÚÈÛı› Î·È ˆ˜ Ù¤¯ÓË ÙˆÓ Ù¯ÓÒÓ Î·È ÂÈ-

O φιλόσοφος βρίσκεται σε αµηχανίανα ορίσει το θέµα του.

Aπεικόνιση της Φιλοσοφίας από τηζωφόρο των Προπυλαίων του Πανε-πιστηµίου Aθηνών. Λεπτοµέρεια, απότην ανοικτή στοά των Προπυλαίων,µιας µεγάλης τοιχογραφίας που έχειγίνει, µε βάση υδατογραφηµένο σχέ-διο του Αυστριακού ζωγράφου KαρλPαλ (Karl Rahl, 1812-1865), από τονΕδουάρδο Λεµπιέντσκυ το 1888. Ηµεγάλη τοιχογραφία των Προπυλαίωνέχει ως βασικό θέµα την αναγέννησητων τεχνών και των επιστηµών κατάτην περίοδο της βασιλείας του Όθωνα,όταν ιδρύθηκε το Πανεπιστήµιο Αθη-νών (1837). Η Φιλοσοφία εµφανίζεταιως θεά της Σοφίας που διδάσκει καιαποδίδεται µε ένα γυναικείο τύπο πουσυνδέει τη ρωµαϊκή µε την κλασικήτέχνη.

ÛÙ‹ÌË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. ∞fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ÔÏ-Ϥ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó· ‰Ôı› ¤Ó·˜ Û·Ê‹˜ Î·È ÈηÓÔÔÈËÙÈÎfi˜ ÔÚÈÛÌfi˜ Ù˘ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, Ú¿ÁÌ· Ô˘ Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ fiÙÈ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ÔÚÈÛı›.

4. Η σηµασ�α της �ιλ�σ���ας στη �ω� τ�υ ανθρ π�υ

™ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ÁÏÒÛÛ· ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÛËÌ·›ÓÂÈ ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÙˆÓ·ÓıÚÒˆÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ· ηıËÌÂÚÈÓ¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ‰˘ÛÎÔ-ϛ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜. EÚˆÙ‹Ì·Ù·, fiˆ˜ «Afi Ô‡ ÂÚ¯fiÌ·ÛÙÂ;», «TÈ Â›Ì·ÛÙÂ;»,«¶Ô‡ ËÁ·›ÓÔ˘ÌÂ;» ··Û¯ÔÏÔ‡Ó Û˘Ó¯Ҙ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·È-fiÙËÙ· ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· Î·È Û ·˘Ù¿ ÂȯÂÈÚÔ‡Ó Ó· ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ó ÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ.∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Â›Û˘ Ì ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·, fiˆ˜ «∆È ÌÔÚÒ Ó·Í¤Úˆ;», «∆È ÌÔÚÒ Ó· ÂÏ›˙ˆ;», «∆È ÔÊ›ψ Ó· οӈ;». ™Â ·˘Ù¿ Ù· ÂÚˆÙ‹-Ì·Ù· ÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ó Ì ÙÔ Ó· ·Ó·¯ıÔ‡Ó ·fi ÙÔÛ˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Î·È ÙÔ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ÛÙÔ ÁÂÓÈÎfi Î·È ÙÔ ·ÊËÚË̤ÓÔ, Û ÌÈ· ÚÔ-Û¿ıÂÈ· Ó· Û˘ÏÏ¿‚Ô˘Ó ÙÔ ÓfiËÌ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘ Î·È Ó· ‰È·-Ù˘ÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ıˆڛ· ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙË ˙ˆ‹.

∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔÓ ‰È¿ÏÔÁÔ, ÛÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë Î·È ÛÙËÓÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›·. ∂›Ó·È ¤Ó·˜ ·‰È¿ÎÔÔ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Î·È ‰È‰¿-ÛÎÂÈ ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Ó· ı¤ÙÂÈ ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·, Ó· ·Á·¿ÂÈ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·, Ó· ÚÔ-Û·ı› Ó· ‰È·Ï¿ÛÂÈ ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Î·È ÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘. O ÚÔ‚ÏË-Ì·ÙÈÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ ‰È·-ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È ıˆڛ˜ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔ-Ê›·˜ Ô˘ Â›Ó·È ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ È‰ÂÒÓ, ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ÏfiÁˆÓ ηÈÛ˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ.

5. Πρ�$λ�µατα και κλ%δ�ι της �ιλ�σ���ας

∏ ÂͤٷÛË Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, fiˆ˜ ·˘Ù‹ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È ·fi ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· .Ã. ̤¯ÚÈ Î·È ÙËÓ ‡ÛÙÂÚË ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ‰ËÏ·-‰‹ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· Ì.Ã., Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÛÙÔ¯¿-ÛÙËÎ·Ó Á‡Úˆ ·fi ÔÈΛϷ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙË ÌÂÙ·Ê˘ÛÈ-΋, ÙË Ê˘ÛÈ΋, ÙË ÏÔÁÈ΋ Î·È ÙË ÁÏÒÛÛ·, ÙË ÁÓˆÛÈÔÏÔÁ›·, ÙËÓ ËıÈ΋, ÙËÓÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. A˘Ù¿ Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÌÔÚԇ̠ӷ Ù·‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì Û ıˆÚËÙÈο Î·È Ú·ÎÙÈο.

£ÂˆÚËÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ·ÔηÏԇ̠fiÛ· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙË ıˆڛ·, ÙËÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ‰ËÏ·‰‹ ¤Ú¢ӷ, Î·È Ì ÙË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·ÊÔ-ÚÔ‡Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙÔÓ ıÂfi.

ªÂ ÙȘ ·Ú¯¤˜ Î·È ÙËÓ ÂÚÌËÓ›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ÙÔ˘ fiÓÙÔ˜ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È ËÌÂÙ·Ê˘ÛÈ΋ ‹ ÔÓÙÔÏÔÁ›·. ∆· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ı¤ÙÂÈ Ë ÁÓÒÛË Ù˘ ʇÛ˘·ÔηÏÔ‡ÓÙ·È ÎÔÛÌÔÏÔÁÈο ‹ Ê˘ÛÈο. ∆· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ·Ó·Î‡ÙÔ˘Ó·fi ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Û¯ÂÙÈο Ì ٷ fiÚÈ· Ù˘ ÁÓÒÛ˘ Î·È ÙË Û¯¤ÛË Ù˘ Ì ÙËÓÚ·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ Ë ıˆڛ· Ù˘ ÁÓÒÛ˘, Ë ÁÓˆÛÈÔÏÔÁ›·. H ÏÔÁÈ΋

∂π™∞°ø°∏ 9

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Aπό τη ζωφόρο των Προπυλαίων τουΠανεπιστηµίου Aθηνών· απεικονίζο-νται η Pητορική, η Ποιητική, η Mαθη-µατική, η Iστορία και η Aρχαιολογία(Λεπτοµέρεια, 19ος αι.).

Φιλόσοφος που διδάσκει φιλοσοφίαστα µέλη της βασιλικής οικογένειαςτης Μακεδονίας (στον ΑντίγονοΓονατά και στη µητέρα του βασίλισσαΦίλα). Λεπτοµέρεια, περίπου 40 π.Χ.,από πρωτότυπο έργο των µέσων του3ου αι. (Ελληνορωµαϊκή τέχνη τηςΚαµπανίας, Έπαυλη Fannio Sinitore,Νεάπολη, Εθνικό Μουσείο).

«Φιλοσοφώ σηµαίνει ότι ξα-νακάνω κάτι πρόβληµα. Eνώδηλαδή κατά την “κοινή αντί-ληψη” ένα θέµα είναι ξεκα-θαρισµένο, διευθετηµένο,λυµένο, εγώ το ξανακάνωπρόβληµα. Πώς; Το σκέπτο-µαι πάλι από την αρχή».

(E. Παπανούτσος, H ηθική συνείδηση

και τα προβλήµατά της, Aθήνα 1962, σελ. 12)

ÂÂÍÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÌÂıfi‰Ô˘˜ ηٿÏÏËϘ, ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ¤ÛÂÈ Î¿ÔÈÔ˜ Ó· ‰È·-ÎÚ›ÓÂÈ ÙÔ ÛˆÛÙfi, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙË ÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë, Î·È ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ÓfiÌÔ˘˜, ÙȘ ·Ú¯¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜ Ô˘ ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı› fiÔÈÔ˜ ·Ó·-˙ËÙ› ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·.

¶Ú·ÎÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ·ÔηÏԇ̠fiÛ· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙË ÛÎfiÈÌËÚ¿ÍË ‹ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∆· Ú·ÎÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÂÍÂÙ¿-˙Ô˘Ó Ë ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·, Ì ÙËÓ ÔÔ›· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·,·ÊÔ‡ οı ·ÓıÚÒÈÓË Ú¿ÍË Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, ηıÒ˜ Î·È Ë ÔÏÈ-ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·.

∏ ËıÈ΋, ÛÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ٷ ‹ıË, ‰ËÏ·‰‹ ٷηıÈÂڈ̤ӷ ÚfiÙ˘· Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Û ÌÈ· ÎÔÈ-ÓˆÓ›·, ›Ù ·fi ·Ú¿‰ÔÛË Â›Ù Ì ÙË ÛȈËÚ‹ Û˘Ìʈӛ· ÌÂٷ͇ ÙˆÓÌÂÏÒÓ Ù˘. ∏ ËıÈ΋, ˆ˜ ÎÏ¿‰Ô˜ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ·ÔÙÂÏ› ÙË ÛÙÔ¯·ÛÙÈ΋ÌÂϤÙË ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ·ÍÈÒÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ηÈÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜ Ô˘ ÙËÓ ‰È¤Ô˘Ó Û’ ¤Ó· ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ. ¶ÚÔÛ·ı› Ó·ÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÔÚı‹˜ Ú¿Í˘, Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ ÙË Ê‡ÛË ÙˆÓ ËıÈÎÒÓÎÚ›ÛÂˆÓ Î·È ÂȯÂÈÚ› ÙËÓ Â›Ï˘ÛË Ú·ÎÙÈÎÒÓ ËıÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ.

∏ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜, Ô˘ Ú¤ÂÈÓ· ‰È¤Ô˘Ó Ì›· ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, Î·È ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙËÓ ÔÏÈ-ÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ÙË ÓÔÌÈÌfiÙËÙ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜, ÙȘÂÏ¢ıÂڛ˜ Î·È Ù· ‰ÈηÈÒÌ·Ù· ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ, ÙËÓ È‰ÈÔÎÙËÛ›·, ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛËÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, Ù· ÔÏÈÙ‡̷ٷ, ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜, ηıÒ˜ ηÈÌ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ·ÙfiÌˆÓ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÔÌ¿‰ˆÓ.

6. ∆ια�ρεση της ιστ�ρ�ας της αρ�α�ας ελληνικ�ς �ιλ�σ���ας

™˘Ó‹ıˆ˜, Ë ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈÎÔ‡˜Î·È ‰È‰·ÎÙÈÎÔ‡˜ ‰È·ÈÚÂ›Ù·È Û ÙÚÂȘ ÂÚÈfi‰Ô˘˜:

1 ) Α ρ χ α ϊ κ ή π ε ρ ί ο δ ο ς . Η π ρ ο σ ω κ ρ α τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α ( 6 ο ς - 5 ο ς α ι . π . Χ . )∞Ú¯›˙ÂÈ Ì ÙÔÓ £·Ï‹ ÙÔÓ ªÈÏ‹ÛÈÔ Î·È ÙÂÚÌ·Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔ˘™ˆÎÚ¿ÙË. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÛÙËÓ ÚÒÙË ·˘Ù‹ Ê¿ÛË Â›Ó·È «ÎÔÛÌÔÏÔÁÈ΋»,‰ËÏ·‰‹ ÂȉÈÒÎÂÈ Ó· ÂÍËÁ‹ÛÂÈ ÙÔ ÎÔÛÌÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·, Ó· ‚ÚÂÈ ÙËÓ ·Ú¯‹Î·È ÙËÓ Ô˘Û›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È «ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋», ‰ËÏ·‰‹ ÚÔÛ·ı›ӷ ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ ÙÔ «ÔÓ», ÙËÓ ÎÔÛÌÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ-ÎÔ› ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÙË Ê·ÓÙ¿˙ÔÓÙ·È ˘ÏÈ΋. √È ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó·‰ÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÂÚÌËÓ›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÂӉȷʤÚÔÓÙ·È fï˜ ηÈÁÈ· ÙËÓ ËıÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜.

2 ) Κ λ α σ ι κ ή ή α τ τ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο ς ( 5 ο ς - 4 ο ς α ι . π . X . )∏ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ·˘Ù‹ ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ™ÔÊÈÛÙ¤˜ ηÈÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÂÚÌ·Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË (322 .Ã.).£ÂˆÚÂ›Ù·È Ë ·ÎÌ‹ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Î·È ÂΉËÏÒÓÂÙ·È

∂π™∞°ø°∏10

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Λεπτοµέρεια από τη ζωφόρο των Προ-πυλαίων του Πανεπιστηµίου AΘηνών,όπου απεικονίζονται η Ρητορική, ηΠοιητική και η Μαθηµατική επιστήµη(λεπτοµέρεια, 19ος αι.).

Πορτρέτο φιλοσόφου από τη Βρετα-νική βιβλιοθήκη.

Aπό τη ζωφόρο των Προπυλαίων τουΠανεπιστηµίου AΘηνών όπου απει-κονίζεται η Νοµοθεσία (λεπτοµέρεια,19ος αι.).

ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ¶ÂÚÈÎÏ‹. ∂‰Ò, ›Û˘, ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È Î·È ÔÈ ÏÂÁfi-ÌÂÓ˜ ÛˆÎÚ·ÙÈΤ˜ Û¯ÔϤ˜ (∫˘ÓÈ΋, ªÂÁ·ÚÈ΋, ∫˘ÚËÓ·˚΋), ÔÈ Ôԛ˜ ȉڇ-ıËÎ·Ó ·fi Ì·ıËÙ¤˜ Î·È Ê›ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ ™ˆÎÚ¿ÙË Ô˘ ˙ËÙÔ‡Û·Ó, fiˆ˜ ·˘Ùfi˜,ÙȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ Î·È Ù· ÎÚÈÙ‹ÚÈ· Ù˘ ıÂÌÂÏ›ˆÛ˘ ÙÔ˘ ÂÓ¿ÚÂÙÔ˘ ‚›Ô˘.

∏ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂχıÂÚˆÓ ıÂÛÌÒÓ ‰›ÓÂÈ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙÔ˘˜ ™ÔÊÈ-ÛÙ¤˜, ηÙfi¯Ô˘˜ ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋˜ ÛÔÊ›·˜ Î·È ÁÓÒÛ˘, fiˆ˜ Ô ¶ÚˆÙ·ÁfiÚ·˜, Ô¶Úfi‰ÈÎÔ˜, Ô π›·˜, Ô °ÔÚÁ›·˜, Ó· ¤ÏıÔ˘Ó ·fi ÙȘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ ·ÔÈ˘ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Î·È Ó· ·Û΋ÛÔ˘Ó ÙË ÛÔÊÈÛÙÈ΋ Ù¤¯ÓË, ‰ËÏ·‰‹ ÙË ÚËÙÔÚÈÎ‹Î·È ÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋, ‰È‰¿ÛÎÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·ÚÂÙ‹ Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ù¤¯ÓË. √ÚÈ-Ṳ̂ÓÔÈ ÛÔÊÈÛÙ¤˜ Â›Ó·È Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ·fiÎÔÛÌÔÏÔÁÈ΋ Á›ÓÂÙ·È ÙÒÚ· ·ÓıÚˆÔÏÔÁÈ΋, ÛÙÚ¤ÊÂÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÚÔ˜ ÙÔÓ¿ÓıÚˆÔ. ∏ ÛÙÚÔÊ‹ ·˘Ù‹ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· Ê·ÓÂÚ‹ ÛÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË, Ô ÔÔ›-Ô˜ ¤ıÂÛ ˆ˜ ÛÎÔfi Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÙËÓ ËıÈ΋ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ‚ÂÏÙ›ˆÛËÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙȘ Û¯ÔϤ˜ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ, ÙËÓ ∞η‰ËÌ›· Î·È ÙÔ §‡ÎÂÈÔ, Ô˘ ›‰Ú˘-Û·Ó, ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·, Ô ¶Ï¿ÙˆÓ Î·È Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÔÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔÈ ÊÈÏfi-ÛÔÊÔÈ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜.

3 ) Μ ε τ α κ λ α σ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο ς . Ε λ λ η ν ι σ τ ι κ ή - P ω µ α ϊ κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α . Ύσ τ ε ρ η α ρ χ α ι ό τ η τ α . ( 3 ο ς α ι . π . X . - 6 ο ς α ι . µ . Χ . )

∏ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ·˘Ù‹ ‰È·ÚΛ ·fi ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÙÔ ¤ÙÔ˜ 322.Ã., ̤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ NÂÔÏ·ÙˆÓÈÛÌÔ‡, ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· Ì.Ã., fiÙ·Ó Ô·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ ¤ÎÏÂÈÛ Ì ‰È¿Ù·ÁÌ· ÙȘ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ Û¯ÔϤ˜ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ (529 Ì.X.).

∏ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Â›Ó·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· ÙˆÓ Ó¤ˆÓ Û˘ÓıËÎÒÓ Ô˘¤ÊÂÚÂ Ô ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ (323 .Ã.) Î·È Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ÌÂÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ∞Û›·˜ ηÈÙ˘ AÈÁ‡ÙÔ˘. ∏ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ·Óı› ›Û˘ ÛÙȘ ·ÎÌ¿˙Ô˘Û˜ÂÏÏËÓÈΤ˜ fiÏÂȘ Ù˘ ∫¿Ùˆ πÙ·Ï›·˜ Î·È ‰È·‰›‰ÂÙ·È Ì¤Ûˆ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ÁÏÒÛÛ·˜. ∏ ∞ı‹Ó· ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ, ÂÓÒ È‰Ú‡Ô-ÓÙ·È ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ Û¯ÔϤ˜ Î·È Û fiÏÂȘ Ù˘ ∞Û›·˜ Î·È Ù˘ ∞ÊÚÈ΋˜. ∆ˉȉ·Ûηϛ· ÙÔ˘ ™ˆÎÚ¿ÙË Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó ÔÈ ÏÂÁfiÌÂÓ˜ ÛˆÎÚ·ÙÈΤ˜ Û¯ÔϤ˜.¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È Ô ∂ÈÎÔ˘ÚÈÛÌfi˜, Ô ™ÙˆÈÎÈÛÌfi˜ Î·È Ô ™ÎÂÙÈÎÈ-ÛÌfi˜, ÊÈÏÔÛÔÊÈο Ú‡̷ٷ Ô˘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó ÛÙÔ˘˜ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜Î·È ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Ì ÙË Ê˘ÛÈ΋, ÙË ÏÔÁÈ΋ Î·È ÙËÓ ËıÈ΋.

√È ıˆڛ˜ ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ΢ڛˆ˜ ÔÈ ËıÈΤ˜,ı¤ÙÔ˘Ó ˆ˜ ‚¿ÛË ÙÔ˘˜ ÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ ¢‰·ÈÌÔÓ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÚÔ-ÙÚ¤Ô˘Ó ÙËÓ Î·ıȤڈÛË ÂÓfi˜ ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘ ÙÚfiÔ˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ Î·È ÌÈ·˜ÔÚÈṲ̂Ó˘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ˙ˆ‹˜. ∂È‚ÈÒÓÔ˘Ó Î·È ÛÙ· ڈ̷˚ο ¯ÚfiÓÈ·, fiÙ·Ó ËÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÂÚÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÙÔ ¤ÙÔ˜ 31 .Ã., Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛËÙ˘ ƒˆÌ·˚΋˜ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛË ÙÔ˘ √ÎÙ·‚È·ÓÔ‡ ∞˘ÁÔ‡-ÛÙÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ˘ÔÙ¿ÛÛÂÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎfi ‚·Û›ÏÂÈÔ Ù˘ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·˜. √∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ ·‡ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ ‰È΋ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈ΋ ÔÓÙfiÙËÙ·, fï˜ Ë ÂÏÏËÓÈ΋

∂π™∞°ø°∏ 11

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Φύλλο παπύρου που διασώζει ένααπόσπασµα από τον «Aγώνα Oµήρουκαι Hσιόδου». O πάπυρος, αυτοφυήςθάµνος που φύεται κυρίως στην κοιλά-δα του Nείλου, παρείχε µε κατάλληληεπεξεργασία του κατώτερου µέρουςτου ένα εύκαµπτο, λεπτό, ανθεκτικό καιανοιχτόχρωµο υλικό γραφής. Tα παπύ-ρινα φύλλα συγκολλούνταν έτσι, ώστενα σχηµατίζουν ταινία που τυλιγότανσε κύλινδρο, όπου µε κάλαµο γραφό-ταν το κείµενο σε στήλες. Έτσι δηµι-ουργούνταν οι σελίδες.

H αρχή των Nόµων του Πλάτωνα απότον περγαµηνό κώδικα A, που προέρ-χεται από τη βιβλιοθήκη τουΠατριάρχη Φωτίου (11ος αι. µ.X.). Hπεργαµηνή (>Πέργαµος), υλικό γρα-φής, ήταν επεξεργασµένο δέρµα καιεξυπηρετούσε τη νέα µορφή βιβλίου,τον κώδικα (=Codex, ελληνικά: σωµά-τιον). Άρχισε να χρησιµοποιείταιευκαιριακά κατά τον 2ο αι. µ.X. καιγενικεύθηκε αργότερα, γιατί ήταν πιοεύχρηστο υλικό γραφής από τονπαπύρινο κύλινδρο.

ÊÈÏÔÛÔÊ›· ΢Úȷگ› ÛÙË ÚˆÌ·˚΋ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·. ™ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜ ¯ÚÈ-ÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ ·ÈÒÓ˜ ·Ó·‚ÈÒÓÂÈ Ô ¶Ï·ÙˆÓÈÛÌfi˜ Î·È ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙÔÓAÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. ™ÙÔÓ 1Ô ·È. Ì.X. ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· Ô ¡ÂÔÏ·-ÙˆÓÈÛÌfi˜, ÌÈ· ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ô˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi ÂÎÏÂÎÙÈÎÈÛÌfi Î·È Ê¤ÚÓÂÈÛÙËÓ ÂÈηÈÚfiÙËÙ· Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË.K‡ÚÈÔ˜ ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ·˘Ù‹˜, Ô˘ ı· ΢ÚÈ·Ú¯‹ÛÂÈ ÛÙËÓ‡ÛÙÂÚË ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ÂÔ¯‹ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ-Îfi˜ ÛÙÔ¯·ÛÌfi˜, Â›Ó·È Ô ¶ÏˆÙ›ÓÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤˙ËÛ ÙÔÓ 3Ô ·ÈÒÓ· Ì.X.

7. Η παρ%δ�ση της ελληνικ�ς �ιλ�σ���ας

∆· ΛÌÂÓ· ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ÏfiÁÔ˘, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÔ˘Ó Û‹ÌÂÚ·, fiˆ˜ Î·È ·Ï·ÈfiÙÂÚ·, ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ì·˜.√È ËÁ¤˜ Â›Ó·È ¿ÌÂÛ˜, ‰ËÏ·‰‹ Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ,Î·È ¤ÌÌÂÛ˜, ‰ËÏ·‰‹ Ë ‰ÔÍÔÁÚ·ÊÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·, ÔÈ BÈÔÁڷʛ˜, ÔÈ AÓıÔ-ÏÔÁ›Â˜, Ù· A·Óı›ÛÌ·Ù·.+µεσες πηγ�ς√È ËÁ¤˜ ·˘Ù¤˜ ¤¯Ô˘Ó ˘ÔÛÙ› ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ·ÒÏÂȘ. √ÏfiÎÏËÚË Ë ÚÔÛˆ-ÎÚ·ÙÈ΋ Î·È Ë ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ÂÎÙfi˜ ·fi Ï›Á˜ ÂÍ·ÈÚ¤ÛÂȘ, ¤¯Âȯ·ı›. ¶ÔÏÏ¿ fï˜ ¤ÚÁ·, fiˆ˜ ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ‹ ÙˆÓ™ÙˆÈÎÒÓ Î·È Ù˘ ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜, ¤¯Ô˘Ó Ûˆı›.-µµεσες πηγ�ς ªÂ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎÂ Ë ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË·Ú¯·ÈfiÙËÙ· Î·È Ì·˜ ¤‰ˆÛ ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ¤˜ ˆ˜ ‰ÔÍÔ-Áڷʛ˜, ‚ÈÔÁڷʛ˜, Ú·ÁÌ·Ù›˜.

1 . ∆ ο ξ ο γ ρ α φ ι κ ή γ ρ α µ µ α τ ε ί αH ‰ÔÍÔÁÚ·ÊÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ‰È¤ÛˆÛ ÙȘ ÁÓÒ̘ (‰fiÍ·È ‹ ‰fiÁÌ·Ù·) ÙˆÓÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ÚÒÈÌ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜. ∆ËÓ ·Ú¯‹ ¤Î·ÓÂ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÔÔÔ›Ô˜ ÛÙ· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ÚÔ‚·›ÓÂÈ Û ·Ó·ÛÎfiËÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÏ‹„ˆÓÙˆÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓØ ¤ÂÈÙ· Ô Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ £ÂfiÊÚ·ÛÙÔ˜ Ì¿˜‰›ÓÂÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ º˘ÛÈÎÒÓ‰fiÍ·È. AÚÁfiÙÂÚ· Ô ∞¤ÙÈÔ˜ (6Ô˜ ·È. Ì.X.) ¤Î·Ó ™˘Ó·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ·ÚÂÛÎfiÓÙˆÓÙÔȘ ÊÈÏÔÛfiÊÔȘ, Û˘ÏÏÔÁ‹ Ê˘ÛÈÎÒÓ ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ, ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ÚԤ΢„·ÓÂÈÙÔ̤˜ Ì ·ÓıÔÏÔÁË̤ӷ ΛÌÂÓ· ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜,fiˆ˜ ÙÔ AÓıÔÏfiÁÈÔÓ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ™ÙÔ‚·›Ô˘ (5Ô˜ ·È. Ì.X.).

2 . Β ι ο γ ρ α φ ί ε ς φ ι λ ο σ ό φ ω ν™Â ·˘Ùfi ÙÔ Â›‰Ô˜ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·˜ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÚÔÛ¿ıÂȘ ηٷÁÚ·Ê‹˜·ÓÂΉÔÙÔÏÔÁÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡, ·Ú¯ÂȷΤ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ Î·È Ù· ¤ÚÁ·EÏÏ‹ÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ. ∆· ∞ÔÌÓËÌÔÓ‡̷ٷ Ï.¯. ÙÔ˘ •ÂÓÔÊÒÓÙ· Ì¿˜ ‰›-ÓÔ˘Ó ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ Î·È ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ™ˆÎÚ¿ÙË. √ ∞ÚÈÛÙfi-ÍÂÓÔ˜ Ô ∆·Ú·ÓÙ›ÓÔ˜, Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ô ∫·Ïϛ̷¯Ô˜ Ô ∫˘ÚËÓ·›Ô˜,Ô ¢ÈÔÁ¤Ó˘ Ô §·¤ÚÙÈÔ˜ Î.¿. ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì ·Ú¯ÂÈ·Îfi Î·È ·ÓÂΉÔÙÔÏÔÁÈÎfi˘ÏÈÎfi Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ˘˜ ‚›Ô˘˜ ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ.

∂π™∞°ø°∏12

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

H κωµωδία του Aριστοφάνη Nεφέλαισε έκδοση του Άλδου Mανούτιου(Bενετία 1498), ο οποίος πρωτοστά-τησε στην έκδοση των κλασικώνσυγγραφέων και συνέβαλε µε τιςεκδόσεις του στη διάδοση της ελλη-νικής γραµµατείας στη ∆ύση.

H αστρονοµία είχε λαµπρή ανάπτυξηκατά τον 4ο αι. π.X. Mε την παρακί-νηση του Πλάτωνα ορισµένοι απότους µαθητές του στράφηκαν προςτη µελέτη των ουράνιων σωµάτων.Eδώ, ο παλαιότερος πάπυρος πουσώθηκε µε σχέδια τα οποία αναφέ-ρονται στις κινήσεις των πλανητών,στους αστερισµούς κ.ά. (2ος αι.,Παρίσι, Mουσείο Λούβρου).

Ψήφισµα του ∆ήµου των Aθηναίων,γραµµένο σε µάρµαρο, συνηθισµένουλικό γραφής, που αναφέρεται στηνπροετοιµασία της Σικελικής εκστρα-τείας (415 π.X., Aθήνα, EπιγραφικόMουσείο).

3 . Ά λ λ ε ς π η γ έ ς™Â ¿ÏÏË ÔÌ¿‰· Û˘ÁÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤ÌÌÂÛ˜ ËÁ¤˜, ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÔÈπÛÙÔڛ˜ ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ Û¯ÔÏÒÓ, ÔÈ ºÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ AÓıÔÏÔÁ›Â˜ Î·È Ù· ∞·Ó-ı›ÛÌ·Ù·, fiˆ˜ ÔÈ ¢ÂÈÓÔÛÔÊÈÛÙ·› ÙÔ˘ ∞ı‹Ó·ÈÔ˘ Î·È Ë ¶ÔÈΛÏË πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘∞ÈÏÈ·ÓÔ‡, ÔÈ ÃÚÔÓÔÁڷʛ˜, fiˆ˜ Ù· ÃÚÔÓÈο ÙÔ˘ ∞ÔÏÏfi‰ˆÚÔ˘, ηıÒ˜ ηÈÙ· ÀÔÌÓ‹Ì·Ù·, ‰ËÏ·‰‹ Ù· Û¯fiÏÈ· ¿Óˆ Û ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÔ˘ ∞ÚÈ-ÛÙÔÙ¤ÏË ·fi Û¯ÔÏÈ·ÛÙ¤˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙË ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈ΋ Û¯ÔÏ‹.

8. Η σηµασ�α και η επικαιρ/τητα της αρ�α�ας ελληνικ�ς �ιλ�σ���ας

¶ÔÈ· ›ӷÈ, fï˜, Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜; °È·Ù›·˘Ù¿ Ô˘ ›·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÚÈÓ ·fi ÙfiÛÔ ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ· Ì¿˜ÂӉȷʤÚÔ˘Ó ·ÎfiÌË; ∫·È Ò˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ¯ÚËÛÈ̇ÛÔ˘Ó Û ̷˜ Û‹ÌÂÚ·,ÛÙË ‰È΋ Ì·˜ ÂÔ¯‹, Ô˘ ¤¯ÂÈ Ù· ‰Èο Ù˘ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È Ô˘ ‰È·Ê¤ÚÂÈÙfiÛÔ Ôχ ·fi ·˘Ù‹Ó Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜;

∏ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ·Ù› ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ı¤Ì·Ù· Ô˘ Â›Ó·È ·ÎfiÌË Â›-ηÈÚ· Î·È Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó· ÚÔ‚ÏËÌ·Ù›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜,·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÙÔ˘˜ ÂÌÓ¤Ô˘Ó. √È ·Ú¯·›ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ‹Ù·Ó ·˘ÙÔ› ÔÈÔÔ›ÔÈ ÚÒÙÔÈ ¤ıÂÛ·Ó ÙȘ ‚¿ÛÂȘ Î·È Ù· ıÂ̤ÏÈ· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ ÊÈÏÔ-ÛÔÊ›·˜ Î·È ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο Ì ٷ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ı¤Ì·Ù· ÌÂÙ· ÔÔ›· Î·È Û‹ÌÂÚ· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ. √È ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ıˆڛ˜ÙÔ˘˜ ¤¯Ô˘Ó ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ù˘ ÛΤ„˘ Ì·˜ Î·È ¤¯Ô˘Ó ı¤ÛÂÈ ÙȘ‚¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ‡ ÛÙÔ¯·ÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ∞Ó Î·È Ô ÊÈÏÔÛÔ-ÊÈÎfi˜ ÛÙÔ¯·ÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ ÂÚ¿ÛÂÈ Î·È Û ¿ÏÏԢ›‰Ô˘˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ Î·È ¤¯ÂÈ ·Ó·Ù‡ÍÂÈ Ó¤Â˜ Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ıˆڛ˜,·ÊÔ‡ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Î·È Ì ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ‰È·Ù˘ˆı› ÛÙÔ ·ÚÂÏ-ıfiÓ, fï˜ ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó Ù· ›‰È·,΢ڛˆ˜ ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ ËıÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜,ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜, ÔÏϤ˜ ·fi ÙȘ ȉ¤Â˜ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ΢ڛˆ˜ ·˘Ù¤˜ Ô˘·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ËıÈ΋, ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹, ·ӤگÔÓÙ·È ÛÙÔÚÔÛ΋ÓÈÔ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ‡ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡, ÂÂȉ‹ ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ÊÈÏfiÛÔ-ÊÔÈ ıˆÚÔ‡Ó ˆ˜ Ë ·Ú¯·›· ÊÈÏÔÛÔÊ›· Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ‚ÔËı‹ÛÂÈ Î·È Û‹ÌÂ-Ú· ÛÙËÓ Â›Ï˘ÛË Î·›ÚÈˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜.

9. Τα θ�µατα π�υ θα συ�ητ�σ�υµε

™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ı· ·Û¯ÔÏËıԇ̠ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Ì ‰È¿ÊÔÚ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ù˘ËıÈ΋˜, ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, fiˆ˜ ·˘Ù¿ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È̤۷ ·fi Ù· ΛÌÂÓ· ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ, Ù· ÔÔ›· ÂËÚ¤-·Û·Ó Ì ÔÈΛÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘˜ Û‡Á¯ÚÔ-ÓÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜. ∂›Ó·È ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ù· ÔÔ›· ·Ó·Ï‡ıËÎ·Ó ÁÈ· ÚÒÙËÊÔÚ¿ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜ Î·È ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó, Ì ÙÔÓ¤Ó·Ó ‹ ÙÔÓ ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ, ›ηÈÚ· Î·È ÛËÌ·ÓÙÈο.

∂π™∞°ø°∏ 13

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Pαφαήλ, H Φιλοσοφία. Παράσταση τηςοροφής της Aίθουσας της Yπογραφής,στα παπικά διαµερίσµατα του Bατικα-νού πάνω από τη Σχολή των Aθηνών(16ος αι., Ρώµη, Βατικανό). Στην ορο-φή απεικονίζονται ακόµη η Θεολογία,η Ποίηση και η ∆ικαιοσύνη.

H Σχολή των Aθηνών. Nωπογραφία τουPαφαήλ από την Aίθουσα της Yπο-γραφής των παπικών διαµερισµάτωντου Bατικανού όπου παρουσιάζονταιόλοι οι µεγάλοι φιλόσοφοι και επιστή-µονες της αρχαιότητας σε µια εκπλη-κτική σύνθεση (1508-1511, Ρώµη, Βατι-κανό).

O Παρνασσός. Nωπογραφία του Pαφαήλαπο την Aίθουσα της Yπογραφής τωνπαπικών διαµερισµάτων του Bατικα-νού όπου απεικονίζονται ο Απόλλωνκαι οι Μούσες, οι αρχαίοι και νέοι ποι-ητές· ανάµεσά τους ο Όµηρος, η Σαπ-φώ, ο Ορφέας, ο ∆άντης και ο Πετράρ-χης (1508-1511, Ρώµη, Βατικανό).

£· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ Î·È ÙË̤ıÔ‰Ô Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ-ÎÔ› Î·È ÔÈ ™ÔÊÈÛÙ¤˜ ÂÍ¤Ù·Û·Ó ‰È¿ÊÔÚ·ÂÈÛÙËÌÔÓÈο Î·È ÊÈÏÔÛÔÊÈο ÚÔ-‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙÔÓ¿ÓıÚˆÔ, ÙË Ê‡ÛË Î·È ÙÔÓ ıÂfi. £·ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ì Î›ÌÂÓ· ÛÙ· ÔÔ›· Ô™ˆÎÚ¿Ù˘, Ô ¶Ï¿ÙˆÓ Î·È Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤-

Ï˘ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο Ì ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ËıÈ΋˜ ηÈÙ˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. £· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ›Û˘ ÙÔÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÙˆÓK˘ÓÈÎÒÓ, ÙˆÓ ∂ÈÎÔ‡ÚÂȈÓ, ÙˆÓ ™ÙˆÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ™ÎÂÙÈÎÒÓ ÁÈ· ı¤Ì·Ù· Ô˘··Û¯ÔÏÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜ Î·È ı· ‰È·È-ÛÙÒÛÔ˘Ì ÙË Û¯¤ÛË ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ıˆÚÈÒÓ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ˘˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜. ∆¤ÏÔ˜, ı· ‰Ô‡Ì Ì ÔÈÔ ÙÚfiÔ ÔÈ NÂÔÏ·ÙˆÓÈÎÔ› ·Ó·‰È·Ù‡ˆ-Û·Ó ÙËÓ Ï·ÙˆÓÈ΋ ıˆڛ·, Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÌÂÙÔÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÙˆÓ ÓÂÔÙ¤ÚˆÓ.

ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ΛÌÂÓ· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ı· ÌÈÏ‹ÛÔ˘ÌÂÁÈ· ı¤Ì·Ù· Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ÁÓÒÛË Î·È ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·, ÙË ÚËÙÔÚÈ΋ Ù¤¯ÓË Î·È Ùˉ‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘, ÙË Û¯ÂÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÁÓÒÛ˘. £· ‰Ô‡Ì ÙË Û‡Ó‰ÂÛË ÙË˜Â˘‰·ÈÌÔÓ›·˜ Ì ÙÔÓ ÛÎÔfi Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ˙ˆ‹˜ Î·È ı· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ¤ÓÓÔȘ,fiˆ˜ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·, ÙÔ ·Á·ıfi, Ë ·ÚÂÙ‹, Ë ÊÈÏ›·, Ë Ë‰ÔÓ‹. £· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘ÌÂÙȘ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛ‹ Ù˘, ÁÈ· ÙËʇÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÔÏ›ÙË, ÁÈ· ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ Ôϛ٢-Ì· Î·È ÙËÓ È‰·ÓÈ΋ ÔÏÈÙ›·, ÁÈ· ÙËÓ ·È‰Â›·, ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ˆ˜ ıˆڛ· ηÈÚ¿ÍË, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜, ÁÈ· ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›·, Ù· ‰ÈηÈÒÌ·Ù·, ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Î·ÈÙË ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË. £· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓÁÈ· ‰È¿ÊÔÚ· ı¤Ì·Ù· Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ··Û¯ÔÏÔ‡Ó ·ÎfiÌË ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÎÔÈ-ӈӛ˜.

∂π™∞°ø°∏14

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

Ο πίνακας του Γάλλου ζωγράφου ΠολΓκογκέν (19ος αι.) Από πού ερχόµα-στε; Τι είµαστε; Πού πηγαίνουµε; απει-κονίζει την έκφραση της απορίας ενόςλαού πρωτόγονου. Αποκαλύπτει διά-φορους σταθµούς της ζωής του ανθρώ-που, θέτει υπαρξιακά προβλήµατα καιαναδεικνύει την απορία ως στάσηζωής, που είναι, σύµφωνα µε τον Αρι-στοτέλη, φυσική στα ανθρώπινα όντα(Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών).

∆È Û‹Ì·ÈÓÂ Ë Ï¤ÍË ÛÔÊ›· Î·È ÔÈÔ˜ ÏÔÁÈ˙fiÙ·Ó ÛÔÊfi˜ ηٿ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·;

∆È ÛËÌ·›ÓÂÈ Ë Ï¤ÍË ÊÈÏÔÛÔÊ›· ηٿ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·;

ªÔÚ›Ù ӷ ÛÎÂÊÙ›Ù οÔÈÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ô˘ ¤Î·Ó·Ó ‹ οÓÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ó· ÊÈÏÔÛÔÊÔ‡Ó;

¶ÔÈ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì ıˆÚËÙÈο Î·È ÔÈ· Ú·ÎÙÈο;

¶ÔÈÔ Â›Ó·È ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ËıÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜;

¶ÔÈÔ Â›Ó·È ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜;

™Â fiÛ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ‰È·ÈÚÂ›Ù·È Ë ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜;

ªÂ ÙÈ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ë ÊÈÏÔÛÔÊ›· Î·È Ì ÙÈ Ë ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜;

¶ÔȘ Â›Ó·È ÔÈ ¿ÌÂÛ˜ Î·È ÔȘ ÔÈ ¤ÌÌÂÛ˜ ËÁ¤˜ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜;

°È·Ù› Ú¤ÂÈ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ÛÙÔ¯·ÛÌfi ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜;10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

EPøTH™EI™

Αυτοπροσωπογραφία του Γάλλουζωγράφου Πολ Γκογκέν σε στάσηστοχασµού (The Detroit Institute ofArts).

ΚΕΦAΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Οι Προσωκρατικοί Στο κεφάλαιο αυτό:

■ Θα µελετήσουµε κκεείίµµεενναα ααππόό έέρργγαα των προσωκρατικών φιλοσόφων τα οποία έχουν διασω-θεί µόνο σε ααπποοσσππάάσσµµαατταα και από ααννααφφοορρέέςς και ππεερριιλλήήψψεειιςς µεταγενέστερων συγγραφέων.

■ Θα δούµε τον τρόπο µε τον οποίο αυτοί ερµήνευσαν τον κκόόσσµµοο, περνώντας για πρώτη φοράαπό τις µυθολογικές αφηγήσεις στη λογική ερµηνεία της φύσης και του κόσµου.

■ Θα επισηµάνουµε ορισµένα προβλήµατα γγννώώσσηηςς, που αυτοί πρώτοι εξέτασαν, όπως τη διά-κριση της αλήθειας από την πλάνη, τη σχετικότητα της γνώσης και τα όριά της, τα οποία απα-σχολούν µέχρι σήµερα τον ανθρώπινο στοχασµό.

■ Θα προσεγγίσουµε ορισµένες απόψεις της ηηθθιικκήήςς και της πποολλιιττιικκήήςς φιλοσοφίας, που διατυ-πώθηκαν για πρώτη φορά από τους Προσωκρατικούς, όπως είναι η ηθική συµπεριφορά τωνανθρώπων, το πρόβληµα των αρετών και των ηθικών αξιών, η κοινωνική οργάνωση, το δηµο-κρατικό πολίτευµα και η ευθύνη των πολιτών για τη διασφάλιση της σωστής λειτουργίας του.

■ Θα συζητήσουµε σχετικά µε την επικαιρότητα της σκέψης τους.

Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών. Αναγεννησιακή απεικόνιση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (λεπτοµέρεια από την Aίθουσα της Yπογραφής, Ρώµη, Βατικανό, 16ος αιώνας), όπουπιθανότατα απεικονίζονται, από αριστερά προς τα δεξιά, ο Παρµενίδης, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας.

√È ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ›

∏ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·

∏ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Â›Ó·È ÙÔ ÚÒÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÛÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. OÓÔÌ¿˙ÂÙ·È ¤ÙÛÈ, ÂÂȉ‹ ÔÈ ÚÒÙÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ¤˙ËÛ·Ó Î·È ¤‰Ú·Û·Ó ÚÈÓ·fi ÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË (470/69-399 .Ã.). ∏ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÁÂÓÓ‹ıËΠÛÙËÓπˆÓ›·, ÛÙȘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ ·ÔÈ˘ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙȘ ·ÎÙ¤˜ Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ (ÛÙ˪›ÏËÙÔ ·Ú¯Èο, ÛÙËÓ ŒÊÂÛÔ Î·È ÙËÓ ∫ÔÏÔÊÒÓ· ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·), ÁÈ·Ù› ÂΛ ˘‹Ú¯ÂÚÔËÁ̤ÓË ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ˙ˆ‹, ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›·, ηıÒ˜ Î·È ÂÈÎÔÈÓˆ-Ó›· ÌÂٷ͇ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ Î·È Ï·ÒÓ. ∞Ó·Ù‡¯ıËÎÂ, ηٿ ÙÔÓ 6Ô Î·È ÙÔÓ 5Ô·ÈÒÓ· .X., ·Ú¯Èο ÛÙȘ fiÏÂȘ Ù˘ ª. ∞Û›·˜ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· ÛÙË ™ÈÎÂÏ›· Î·È ÙËÓ ∫¿ÙˆπÙ·Ï›·, ÛÙË ÓËÛȈÙÈ΋ ∂ÏÏ¿‰·, ÛÙË £Ú¿ÎË Î·È ÛÙËÓ ∞ı‹Ó·. OÈ ÂÎÚfiÛˆÔ› Ù˘, ÔȶÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ›, ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ÚÒÙÔÈ ÎÔÛÌÔÏfiÁÔÈ Î·È Ê˘ÛÈÔÏfiÁÔÈ, ·ÊÔ‡ Âȯ›ÚË-Û·Ó Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÙË Ê‡ÛË, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ÙË ÏÔÁÈ΋, ¯ˆÚ›˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔÓ Ì‡ıÔ, ÙË ıÚËÛΛ·, ÙËÓ ·˘ıÂÓÙ›· ‹ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË.

TÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙÔ˘ ıÂÔ‡ Î·È Ë ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ıÂÔÏÔÁ›· ··Û¯fiÏËÛ·Ó Â›Û˘ ÙÔ˘˜¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û¯ÔÏ›·Û·Ó ÙȘ ·Ú·‰Ô̤Ó˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ıÂÔ‡˜Î·È ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, ηıÒ˜ Î·È ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÔÏÈ-ÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜.

OÈ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ

OÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› Û˘Ó‰‡·Û·Ó ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ì ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ÙÔ˘˜ Ó· ‚ÚÔ˘Ó ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÙË ÁÓÒÛË ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯‹ ‹ ÙËÓ Ô˘Û›·ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. À‹ÚÍ·Ó ÔÈËÙ¤˜, ÓÔÌÔı¤Ù˜, ÔÏÈÙÈÎÔ› ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜,·ÊÔ‡ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì ÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·, ÙË ÁˆÌÂÙÚ›·, Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο, ÙË ıˆÚËÙÈ-΋ Ì˯·ÓÈ΋, ÙËÓ È·ÙÚÈ΋. À‹ÚÍ·Ó fï˜ Î·È ‰¿ÛηÏÔÈ Ù˘ ÚËÙÔÚÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÊÈÏÔ-ÛÔÊ›·˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÓı¿ÚÚ˘Ó·Ó ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘˜ Ó· Û˘˙ËÙÔ‡Ó Î·È Ó· ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡Ó,·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·˜ ÙȘ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ȉ¤Â˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë. ¢È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·Ó ÁÈ·ÙË ÛÔÊ›· ÙÔ˘˜, Ì ÙË ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·˘Ù‹ Ë Ï¤ÍË ·ÔÎÙ¿ ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· .Ã., Ì ÙËÓ¿ÓıÈÛË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, fiÙ·Ó ÛÔÊÔ› ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È fi¯È ÌfiÓÔ fiÛÔÈ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÌÂÙȘ Ù¤¯Ó˜ Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÂÈÛً̘, fiˆ˜ Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο, Ë ÁˆÌÂ-ÙÚ›·, Ë ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·, Ë È·ÙÚÈ΋.

OÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ‹Ù·Ó:

O £·Ï‹˜, Ô ∞ӷ̷͛ӉÚÔ˜ Î·È Ô ∞Ó·ÍÈ̤Ó˘, ÁÓˆÛÙÔ› ˆ˜ ÿˆÓ˜ ‹ ªÈÏ‹ÛÈÔÈ, Ô•ÂÓÔÊ¿Ó˘ Ô ∫ÔÏÔÊÒÓÈÔ˜ Î·È Ô ¶˘ı·ÁfiÚ·˜ Ô ™¿ÌÈÔ˜. ŸÏÔÈ ·˘ÙÔ› ¤˙ËÛ·Ó Î·È¤‰Ú·Û·Ó ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· .Ã. AÛ¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ Ì ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘.O ¶·ÚÌÂÓ›‰Ë˜ Î·È Ô ∑‹ÓˆÓ, ÔÈ ÁÓˆÛÙÔ› ˆ˜ ∂Ï¿Ù˜ (·fi ÙËÓ EϤ· Ù˘ K¿Ùˆ IÙ·-Ï›·˜), Ô ∏Ú¿ÎÏÂÈÙÔ˜ Ô ∂ʤÛÈÔ˜, Ô ∂̉ÔÎÏ‹˜ Ô ∞ÎÚ·Á·ÓÙ›ÓÔ˜, Ô ∞Ó·Í·ÁfiÚ·˜Ô ∫Ï·˙Ô̤ÓÈÔ˜, Ô §Â‡ÎÈÔ˜ Î·È Ô ¢ËÌfiÎÚÈÙÔ˜ ·fi Ù· Õ‚‰ËÚ· Ù˘ £Ú¿Î˘.ŸÏÔÈ ·˘ÙÔ› ¤˙ËÛ·Ó Î·È ¤‰Ú·Û·Ó ÙÔÓ 5Ô ·ÈÒÓ· .Ã. Î·È ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ÌÂÙË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘.

2

1

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∆√À ª∞£∏∆∏ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

∂ π ™ ∞ ° ø ° ∏

Άποψη της Μιλήτου, όπου φαίνεταιτο αρχαίο θέατρο. Η πόλη βρισκότανστην ακτή της Ιωνίας, ανάµεσα στονελληνικό κόσµο και την περσικήαυτοκρατορία.

Νόµισµα της Εφέσου από ήλεκτρο µεέµβληµα ένα ελάφι. Eίναι το παλαιό-τερο ενεπίγραφο ελληνικό νόµισµα(γύρω στο 600 π.Χ., Λονδίνο, Bρετα-νικό Mουσείο).

«Η φιλοσοφία αρχίζει µε τονΘαλή, ο οποίος µπορεί να

χρονολογηθεί από το γεγο-νός ότι προέβλεψε µια

έκλειψη ηλίου, η οποία έγινετο έτος 585 π.Χ. Φιλοσοφίακαι επιστήµη, που δεν ήταν

τότε χωριστά, γεννήθηκαν µαζί µ’ αυτόν,

τον 6ο αιώνα π.Χ.» [B. Russell,

Ιστορία της ∆υτικής φιλοσοφίας,(1945), µτφρ. A. Xουρµούζιου,

εκδ. I.∆. Aρσενίδης, ά.έ., σελ. 3].

∂ π ™ ∞ ° ø ° ∏ 17Οι Προσωκρατικοί

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

¶ÔÈ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ¤ıÂÛ·Ó ÔÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ›;OÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÎÔÛÌÔÏÔÁÈο ·Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ ÛÙËʇÛË ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ô˘ ÙËÓ ··ÚÙ›˙Ô˘Ó Î·È ÂȉÈÒÎÔÓÙ·˜ Ó· ‚ÚÔ˘Ó ÙËÓ ÚˆÙ·Ú¯È-΋ ·ÈÙ›·, Ô˘Û›· ‹ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÙË ‰ÔÌ‹ ‹ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ¶ÚÔ-Û¿ıËÛ·Ó Â›Û˘ Ó· ÂÍËÁ‹ÛÔ˘Ó ÏÔÁÈο ÙËÓ Ô˘Û›· Î·È ÙË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ªÔÏÔ-ÓfiÙÈ ÛÙËÚ›¯ıËÎ·Ó Û ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ˘˜ ÔÈËÙ¤˜ Î·È ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜, fiˆ˜ Ô ŸÌËÚÔ˜ Î·È Ô∏Û›Ô‰Ô˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ·Ï·È¤˜ ÎÔÛÌÔÏÔÁ›Â˜ Î·È ÎÔÛÌÔÁÔӛ˜, ›‰·Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ˆ˜ÌÈ· ÔÏfiÙËÙ·, Ô˘ ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi ·ÈÛıËÙ¿ Î·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ‰È·ÎÚÈÙ¿ Ú¿ÁÌ·Ù·,Î·È ·ÔÚÚ¤ÂÈ ·fi ÌÈ· ÚÒÙË ·Ú¯‹ ‹ ·fi Û‡ÓÔÏÔ ·Ú¯ÒÓ. OÈ ÂÍËÁ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔÓÎfiÛÌÔ ÛÙËÚ›¯ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛË Î·È Û ÏÔÁÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜, fiˆ˜ Ë ·Ó·ÁˆÁ‹,Ë Â·ÁˆÁ‹ Î·È Ë ·Ó·ÏÔÁ›· (‚Ï. ÛÂÏ. 19). ™˘Ó¤‚·Ï·Ó ÛÙË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Ù˘ ʇÛ˘ ηÈÛÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ¤ıÂÛ·Ó ··Û¯Ô-ÏÔ‡Ó Î·È ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜, ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜, ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜.

∞Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Â›Û˘ Ì ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÁÓÒÛ˘, Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Ù˘ ËıÈ΋˜ ηÈÙ˘ ÔÏÈÙÈ΋˜. ¶·ÚÔÌÔ›·Û·Ó ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ ʇÛ˘ Ì ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘˜·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛ‹ Ù˘. OÈ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜, Ù˘ ÊÚfiÓËÛ˘, Ù˘ÛÔÊ›·˜, Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘, Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘ ÙÔ‡˜ ··Û¯fiÏËÛ·Ó ÂÍ›ÛÔ˘Ì ÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ‡Ï˘, ÙÔ˘ ·Â›ÚÔ˘, Ù˘ ‰‡Ó·Ì˘, ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡, Ù˘ ΛÓËÛ˘ Î·È Ù˘ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜, ÙÔ˘ °›ÁÓÂÛı·È (Ù˘ ·¤Ó·Ë˜ ÚÔ‹˜ Î·È ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜ ÙˆÓ ¿ÓÙˆÓ) Î·È ÙÔ˘E›Ó·È, Ô˘ ÓÔÂ›Ù·È ˆ˜ ·Î›ÓËÙÔ Î·È ·ÈÒÓÈÔ. OÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ÂӉȷʤÚıËÎ·Ó È‰È·›ÙÂ-Ú· ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ·Ó ÙËÓ ·Í›· ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ·ÚÂÙÒÓ. ∫·ıȤڈ۷ÓÙÔÓ Ù‡Ô ÙÔ˘ ÛÎÂÙfiÌÂÓÔ˘ Î·È ÛÒÊÚÔÓÔ˜ ·ÓıÚÒÔ˘. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘˜ ıˆÚ›ٷÈfï˜ ÎÔÛÌÔÎÂÓÙÚÈ΋ Î·È ÌfiÓÔ Ì ÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË, ÙÔ˘˜ ™ÔÊÈÛÙ¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÌÂÙ¤ÂÈÙ·ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Á›ÓÂÙ·È ·ÓıÚˆÔÎÂÓÙÚÈ΋, fiˆ˜ ı· ‰Ô‡Ì ÛÙ· ÂfiÌÂÓ· ÎÂÊ¿Ï·È·.

¶Ò˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜;OÈ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ› ¤ÁÚ·„·Ó Û ÔÈËÙÈÎfi ÏfiÁÔ, ·ÏÏ¿ Î·È Û Â˙fi. ∆· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜,Ô˘ Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÙÈÙÏÔÊÔÚÔ‡ÓÙ·È ¶ÂÚ› º‡Ûˆ˜, ¤¯Ô˘Ó ‰È·Ûˆı› ÌfiÓÔ Û ·Ô-Û¿ÛÌ·Ù·, Ì ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜, ‰È·Ì¤ÛÔ˘ ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ. OÈ Î˘ÚÈfiÙÂÚ˜ ËÁ¤˜Ì·˜ ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ Î·È Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ, fiˆ˜ Ô ¶Ï¿ÙˆÓ,Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, Ô ¶ÏÔ‡Ù·Ú¯Ô˜, Ô ™¤ÍÙÔ˜ Ô ∂ÌÂÈÚÈÎfi˜ Î.¿., ‰ÔÍÔÁÚ¿ÊÔÈ, fiˆ˜ Ï.¯.Ô £ÂfiÊÚ·ÛÙÔ˜ Ô ∂ʤÛÈÔ˜ Î·È Ô A¤ÙÈÔ˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¤¯Ô˘Ó ›Û˘ ÚԂ› ÛÂ Û˘ÏÏÔ-Á¤˜ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ ÙˆÓ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ Á‡Úˆ ·fi ‰È¿ÊÔÚ· ˙ËÙ‹Ì·Ù·, ηȂÈÔÁÚ¿ÊÔÈ, fiˆ˜ Ï.¯. Ô ¢ÈÔÁ¤Ó˘ Ô §·¤ÚÙÈÔ˜. O Iˆ¿ÓÓ˘ ™ÙÔ‚·›Ô˜ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛÂ›Û˘ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈο ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù·, ȉȷ›ÙÂÚ· ·fi ÙÔÓ ¢ËÌfiÎÚÈÙÔ, ÛÙÔ AÓıÔÏfi-ÁÈfiÓ ÙÔ˘ (5Ô˜ ·È. Ì.X.).

¶ÔÈ· Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋˜ ÛΤ„˘ ÁÈ· Ì·˜ Û‹ÌÂÚ·;∏ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ıˆÚÂ›Ù·È ËÁ‹ Î·È ÙÚÔÊfi˜ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ‡ Î·È ÂÈ-

ÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËΠ·ÚÁfiÙÂÚ·. ∏ ı¤ÛË ÙˆÓ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ Â˘Úˆ·˚΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Â›Ó·È Í¯ˆÚÈÛÙ‹ Î·È ËÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘˜ ··Û¯ÔÏ› ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜.

5

4

3

H ουράνια σφαίρα που τη στηρίζει οΆτλας. Η ζώνη του ζωδιακού κύκλουδιασχίζει κατά πλάτος το επάνωµέρος (1ος αι. µ.X., Nάπολη, EθνικόAρχαιολογικό Mουσείο).

Αιγυπτιακός πάπυρος του 30 π.X.στον οποίο είναι γραµµένο ένα µέροςαπό τον διάλογο Παρµενίδης τουΠλάτωνα.

∞fi ÙË Ì˘ıÔ-ÏÔÁÈ΋ ÛÙËÓ ÔÚıÔ-ÏÔÁÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

™ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÚÔÛÂÁÁ›˙Ô˘Ì ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÚÌ‹ÓÂ˘Û·ÓÏÔÁÈο Ù· Ê˘ÛÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Î·È Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ «·fi ÙÔÓ Ì‡ıÔ ÛÙÔÓ ÏfiÁÔ», ·fi ÙȘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ Ì˘ıÔ-ÏÔÁÈΤ˜ ·ÊËÁ‹ÛÂȘ ÛÙË ÏÔÁÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, Û˘ÓÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È Â‰Ò ÔÈ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙˆÓ ÊÈÏÔ-ÛfiÊˆÓ £·Ï‹, Aӷ̷͛ӉÚÔ˘ Î·È AÓ·ÍÈ̤ÓË ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯‹, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔȯ›Ô, ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ì ·˘Ù¤˜ÙÔ˘ ∏Ú¿ÎÏÂÈÙÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¶˘ı·ÁfiÚ·. ™˘ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·È Ì ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ ∂̉ÔÎÏ‹ ·fi ÙÔÓ AÎÚ¿Á·ÓÙ· Ù˘ ™ÈÎÂ-Ï›·˜, Ô˘ ›¯Â ÂËÚ·ÛÙ› ·fi ·˘ÙÔ‡˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Ï¤ÔÓ Û’ ¤Ó· ÎÔÛÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·.

∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 1Ë

∫∂πª∂¡O

H αρ�� τ�υ κ�σµ�υ

Αρ�� �λων των πραγµ�των ε�ναι τ� νερ�1.(Θαλ�ς)

Aρ�� �λων �σα υπ�ρ��υν ε�ναι τ� �πειρ�2.(�Aνα��µανδρ�ς)

�πως η ψυ�� µας, π�υ ε�ναι α�ρας, µας συγκρατε�,�τσι πνε�µα και α�ρας περι��ει και συγκρατε� τ�ν κ�σµ� �λ�3.

(�Ανα�ιµ�νης)

�λα ανταλλ�σσ�νται µε ωτι� και η ωτι� µε �λα4.(�Hρ�κλειτ�ς)

T� κ�σµικ� σ�στηµα: τα τ�σσερα ρι��µατα5 και �ι δυν�µεις Φιλ�της και Nε�κ�ς

Τα λ�για µ�υ �κ�υσε6 λ�ιπ�ν" γιατ� η γν#ση κ�νει πι� πλ��σια τη σκ�ψη.�πως και πριν σ�υ ε�πα, δε��ν�ντας τα �ρια των λ�γων µ�υ,λ�γ� διπλ�7 θα πω" π�τε τ� �να πρ��κυψε απ’ τα π�λλ�µ�ν���, και π�τε σε π�λλ� �ωρ�στηκε τ� �να8: ωτι� και νερ� και γη και τ�υ α�ρα9 αµ�τρητ� �ψ�ς,και (��ωρη απ’ αυτ� η �λ�θρια ∆ιαµ��η (Nε�κ�ς), σε �λα ισ�δ�ναµη µε αυτ�,κι αν�µεσ� τ�υς η Φιλ�α (Φιλ�της)10, �ση στ� µ�κ�ς και στ� πλ�τ�ς.Να την κ�ιτ�(εις µε τ�ν ν�υ11, κι ��ι µε �κπληκτα µ�τια,αυτ�ν π�υ �µ υτη στα µ�λη των θνητ#ν αναγνωρ�/εται,και κ�ν�υν σκ�ψεις αγαθ�ς κι �ργα µε σ�µπν�ια,τ� �ν�µα δ�ν�ντ�ς της της 0αρ�ς � και της Α ρ�δ�της12.

(�Εµπεδ�κλ�ς, απ)σπ. 17)

2

1

KEIMENO

¶À£∞°√ƒ∞™

(580 - 490 π.Χ.)(Xαρακτικό, 16ος αι., Eθνική Bιβλιο-θήκη, Παρίσι). Ο πρώτος που χρησι-µοποίησε τον όρο φιλόσοφος µετην έννοια αυτού που κυνηγά τηναλήθεια και αγαπά τη γνώση.Σύµφωνα µε το δόγµα των Πυθαγο-ρείων «�ι αριθµ�� ε�ναι η αρ��,η πηγ� και η ρ�/α των π�ντων».

«Γιατ� τα σπ�σαµε τ’ αγ�λµατ�

των, γιατ� τ�υς δι2�αµεν απ’ τ�υς

να�3ς των, δι)λ�υ δεν π�θαναν

γι’ αυτ) �ι θε��. Ω γη της Iων�ας,

σ�να αγαπ�3ν ακ)µη, σ�να �ι

ψυ8�ς των ενθυµ�3νται ακ)µη».

(K.Π. Kακαρ�ς,

Αθ?να 1963)

Ο Εµπεδοκλής από φρέσκο του καθε-δρικού ναού του Ορβιέτο. Έργο τουιταλού ζωγράφου Luca Signorelli(1441-1523).

O £·Ï‹˜ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÙ¿ ÛÔÊÔ‡˜ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ Î·È ıˆÚÂ›Ù·È Ô«·Ù¤Ú·˜ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜». £ÂÒÚËÛ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ ÓÂÚfi (5δωρ), ÂÂÈ-‰‹ Â›Ó·È ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÛÙË Ê‡ÛË. H ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ OÌ‹ÚÔ˘ fiÙÈ ÔÈ ıÂÔ›ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ øηÓfi (IÏÈ¿‰·, • 200) ÚÔ·Ó·ÁÁ¤ÏÏÂÈ ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋¿Ô„Ë ÙÔ˘ £·Ï‹ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙˆÓ ¿ÓÙˆÓ, ÙÔ ÓÂÚfi.

∫·Ù¿ ÙÔÓ ∞ӷ̷͛ӉÚÔ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Â›Ó·È ÙÔ ¿ÂÈÚÔ, Ô˘Â›Ó·È ·ÈÒÓÈÔ Î·È ¿¯ÚÔÓÔ Î·È ÂÚȤ¯ÂÈ Ù· ·ÓÙ›ıÂÙ· (ÙÔ ˙ÂÛÙfi Î·È ÙÔ ÎÚ‡Ô, ÙÔ ˘ÁÚfiÎ·È ÙÔ ÍËÚfi). O ∞ӷ̷͛ӉÚÔ˜ ıˆÚ› ˆ˜ ·fi ÙÔ ¿ÂÈÚÔ ÚÔ‹Ïı·Ó Ë ÁË Î·È Ëı¿Ï·ÛÛ·, Ô Ô˘Ú·Ófi˜ Î·È Ù· Ô˘Ú¿ÓÈ· ÛÒÌ·Ù· ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, Ù· ˙ˆÓÙ·Ó¿ ÛÒÌ·Ù·.

O ∞Ó·ÍÈ̤Ó˘ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ fiÙÈ Ô ·¤Ú·˜ (6�ρ) Â›Ó·È Î˘Ú›·Ú¯Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ʇÛ˘.ŸÙ·Ó Ô ·¤Ú·˜ Û˘Ì˘ÎÓˆı› Á›ÓÂÙ·È ÁË, ÁÈ· Ó· ÌÂÙ·Ùڷ› ÙÂÏÈο Û ϛıÔ.

∫·Ù¿ ÙÔÓ ∏Ú¿ÎÏÂÈÙÔ Ë ÊˆÙÈ¿ (π7ρ) Â›Ó·È ÙÔ ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ô˘ ·ÚÈÛÙ¿-ÓÂÈ ÙË ÌÂÙ·‚ÏËÙfiÙËÙ·, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Ó· ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó ÌÔÚÊ‹(ÙÔ Á›ÁÓÂÛı·È).

ƒ›˙· – Ú›˙ˆÌ·: Ô ẺÔÎÏ‹˜, ·fi ÙÔÓ AÎÚ¿Á·ÓÙ· Ù˘ ™ÈÎÂÏ›·˜ (495-430 .X.),Â›Ó·È ·fi ÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜. E›Ó·È Ô ÚÒÙÔ˜ Ô˘ › fiÙÈ Ù·˘ÏÈο «ÛÙÔȯ›·» Â›Ó·È Ù¤ÛÛÂÚ·. EÈÛ‹Á·Á ÙËÓ ÔÓÔÌ·Û›· Ú›˙· Î·È Ú›˙ˆÌ·, Ô˘ıˆÚÂ›Ù·È ÙÔ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ʇÛ˘. °È· ÙÔÓ ¶˘ı·ÁfiÚ·, Ô˘ ÂÈÛ‹Á·ÁÂÙË Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·Ú¯‹ Î·È Ú›˙· ÙˆÓ ¿ÓÙˆÓ Â›Ó·È Ô ·ÚÈıÌfi˜.

∆· ÏfiÁÈ· ÌÔ˘ ¿ÎÔ˘ÛÂ: ÔÈ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙÔ˘ ∂̉ÔÎÏ‹ ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ÎfiÛÌÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ Ô›ËÌ¿ ÙÔ˘ ¶ÂÚ› ʇÛˆ˜, fiÔ˘ ·Â˘ı‡ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ·Á·Ë̤-ÓÔ Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘, ÙÔÓ ¶·˘Û·Ó›·. ∆Ô Ô›ËÌ· ·˘Ùfi Â›Ó·È ÁÚ·Ì̤ÓÔ Û ÂÍ¿ÌÂÙÚÔ˘˜ ÛÙ›-¯Ô˘˜. •ÂÎÈÓ¿ Ì ÌÈ· ›ÎÏËÛË ÚÔ˜ ÙË ªÔ‡Û·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ¿ÌÂÛËÛ¯¤ÛË Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ÂÈ΋˜ Ô›ËÛ˘ (ŸÌËÚÔ˜, ∏Û›Ô‰Ô˜).

§fiÁÔ ‰ÈÏfi: οÙÈ Ì ‰ÈÏ‹ fi„Ë, ·ÌÊ›‰ÚÔÌË Î·Ù‡ı˘ÓÛË, οÙÈ Ô˘ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È·ÓÙ›ÛÙÚÔÊ·, ‰ÈÏ‹ ÈÛÙÔÚ›·.

¶ÔÏÏ¿ – ¤Ó·: Ô ∂̉ÔÎÏ‹˜ ıˆÚ› fiÙÈ Ù· ¿ÓÙ· ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û ÂÓ·ÏÏ·ÎÙÈ΋ΛÓËÛË Î·È Ú˘ıÌ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙȘ ‰‡Ô ·ÓÙ›ıÂÙ˜ Î·È ÈÛfiÙÈ̘ ÎÈÓËÙ‹ÚȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘÙ˘ ¤Ï͢ (ºÈÏfiÙ˘) Î·È Ù˘ ¿ˆÛ˘ (¡Â›ÎÔ˜), Ô˘ ÎÈÓÔ‡Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Û ٷÎÙ¿‰È·ÛÙ‹Ì·Ù·. H Û˘Ó¯‹˜ ÂÓ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ·˘ÙÒÓ Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ fiÙÈ Ë Î›ÓË-ÛË Â›Ó·È Î˘ÎÏÈ΋.

∞ӷʤÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ‡˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜, £·Ï‹, ∞Ó·ÍÈ̤ÓË Î·È∏Ú¿ÎÏÂÈÙÔ, Ô˘ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û·Ó ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Û’ ¤Ó· ÛÙÔÈ¯Â›Ô (£·Ï‹˜– ÓÂÚfi, ∞Ó·ÍÈ̤Ó˘ – ·¤Ú·˜, ∏Ú¿ÎÏÂÈÙÔ˜ – ʈÙÈ¿). O ∂̉ÔÎÏ‹˜ ÚfiÛıÂ-Û ÙË ÁË Î·È ıÂÒÚËÛ fiÙÈ Ù· ¿ÓÙ· (ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ÔÚÁ·ÓÈÎÔ‡ Î·È ·ÓfiÚÁ·ÓÔ˘ÎfiÛÌÔ˘) ÂÓÒÓÔÓÙ·È Û ¤Ó· Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙÔÓ σ α8ρ�ν (ÛÊ·ÈÚÈÎfi ۇ̷Ó).ºˆÙÈ¿, ÓÂÚfi, ·¤Ú·˜ Î·È ÁË Â›Ó·È ÛÙÔȯ›· ÛÙ·ıÂÚ¿ Î·È ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙ· Ô˘ Ù·ÔÓfiÌ·Û «ÚÈ˙ÒÌ·Ù· ¿ÓÙˆÓ». ªÂ ÙËÓ ¤ÓˆÛË ‹ ÙÔÓ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi ÙÔ˘˜ ‰ËÌÈ-Ô˘ÚÁÔ‡Ó ÙȘ Ê·ÈÓÔÌÂÓÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜, ÙȘ Ôԛ˜ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì Á¤ÓÂÛË Î·ÈÊıÔÚ¿, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÔÈÎÈÏ›· ÙÔ˘ ۇ̷ÓÙÔ˜.

9

8

7

6

5

4

3

2

1

¶ƒ∞°ª∞∆O§O°π∫∞ ∫∞π ∂ƒª∏¡∂À∆π∫∞ ™ÃO§π∞

∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 1Ë 19Από τη µυθο-λογική στην ορθο-λογική εξήγηση του κόσµου

∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °° ’ °°ÀÀªª¡¡∞∞™™ππ√√ÀÀ

£A§H™

Θαλής ο Mιλήσιος, ο πρώτος Έλλη-νας φιλόσοφος (ρωµαϊκό αντίγρα-φο προτοµής του 4ου αι. π.X. απότην Αίθουσα των φιλοσόφων στοMuseo Capitolino).

Ο Θαλής έκανε πρώτος χρήση της ανα-λογίας. Παρατήρησε ότι τα πλοία στηθάλασσα δε βουλιάζουν, αλλά επιπλέ-ουν στο νερό. Κατά τρόπο ανάλογουπέθεσε ότι η γη δεν πέφτει, επειδήπλέει στο νερό. Eδώ εικονίζεται ο ∆ιό-νυσος σε πλοίο στον εσωτερικό κύλικατου αγγειογράφου Eξηκία (6ος αι. π.X.,Mόναχο, Aρχαιολογικό Mουσείο).

ΓΛ Ω Σ Σ A Ρ Ι O∞¡∞°ø°∏: µέθοδος που επι-

χειρεί να περιορίσει σύν-θετα φαινόµενα στα απλάκαι θεµελιώδη στοιχείατους. Παράδειγµα: ο ∆ηµό-κριτος ανήγαγε τη σύνθετηυλική πραγµατικότητα σεδύο βασικά στοιχεία, ταάτοµα και το κενό.

∞¡∞§O°IA ή ANA§O°IKO™™Y§§O°I™MO™: είδος συλ-λογισµού κατά τον οποίοαπό επιµέρους κρίσεις ήπροτάσεις συµπεραίνουµεµια άλλη επιµέρους κρίσηή πρόταση µε βάση κάποιαοµοιότητα.

E¶∞°ø°∏: µέθοδος µε τηνοποία από το µερικό οδη-γούµαστε στο γενικό.

ºY™I™ (εκ του φύω=γεννώ):γενεσιουργός δύναµη τωνπραγµάτων του κόσµου, ταοποία προέρχονται απόαυτήν και επιστρέφουν σ’αυτήν. Αµετάβλητη αρχήτης κοσµικής τάξης· καθετίπου υπάρχει (συνδέεται µετις έννοιες κόσµος,σύµπαν, ύλη).

∏ ºÈÏfiÙËÙ· (ºÈÏ›·, ∞Á¿Ë, ∞ÚÌÔÓ›·) Î·È ÙÔ ¡Â›ÎÔ˜ (¢È·Ì¿¯Ë, ª›ÛÔ˜, ∞ÓÙ·ÁˆÓÈ-ÛÌfi˜) Â›Ó·È ÎÔÛÌÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÂÓ¿ÓÙȘ Î·È ›Û˜ ÛÙËÓ ÎÔÛÌÔÁÔÓ›· ÙÔ˘ ∂̉Ô-ÎÏ‹ Ì ÙȘ Ôԛ˜ Ù· Ù¤ÛÛÂÚ· ˘ÏÈο ÛÙÔȯ›· ·Ó·ÌÂÈÁÓ‡ÔÓÙ·È ‹ ·Ô¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·È. ∏ºÈÏfiÙËÙ· (¤ÏÍË) Â›Ó·È Û˘ÓÂÓˆÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ÙÔ˘˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜ ηÈÂÓÒÓÂÈ Ì ÙË ‰Ú¿ÛË Ù˘ Ù· ÔÏÏ¿. ∆Ô ¡Â›ÎÔ˜ (¿ˆÛË) Â›Ó·È ‰‡Ó·ÌË Ô˘ ‰È·ÎÚ›-ÓÂÈ, ͯˆÚ›˙ÂÈ Î·È ·ÔÌÔÓÒÓÂÈ Ù· fiÓÙ·, Ô˘ ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÈ ÙÔ ¤Ó· Û ÔÏÏ¿.

O ÓÔ˘˜, Ë ÓfiËÛË, ÂÈÛÙÚ·Ù‡ÂÈ fiϘ ÙȘ ·ÈÛı‹ÛÂȘ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Ó·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·. Ÿ¯È ÌfiÓÔ ·ÈÛı·ÓfiÌ·ÛÙ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÎÂÊÙfiÌ·ÛÙ ٷ ÛÙÔÈ-¯Â›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ Ì·˜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÂÈ.

OÈ ÙÂÏÂ˘Ù·›ÔÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÛÙ›¯ÔÈ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ‡ÌÓÔ˜ ÛÙËÓ ·ÓÙÔ‰˘Ó·Ì›· Ù˘ ºÈÏfiÙËÙ·˜,ÛÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ÊÈÏ›·˜, Ù˘ ·Á¿Ë˜ Î·È Ù˘ ·ÚÌÔÓ›·˜.

∏ ÁÓÒÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ ¢ËÌfiÎÚÈÙÔ˘

Συµ:ατικ� (ν�µ;ω) υπ�ρ�ει τ� γλυκ�, συµ:ατικ� τ� πικρ�, συµ:ατικ� τ� θερµ�, συµ:α-

τικ� τ� ψυ�ρ�, συµ:ατικ� τ� �ρ#µα" στην πραγµατικ�τητα υπ�ρ��υν µ�ν� τα �τ�µα

και τ� κεν�.

(¢ËÌfiÎÚÈÙÔ˜, ·fiÛ. 9 µ)

«¶›Ûˆ ÛÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜»

Τα ερωτ�µατα π�υ πρ�σπ�θησαν να απαντ�σ�υν �ι Πρ�σωκρατικ�� �ταν πρ#τα

πρ#τα κ�σµ�λ�γικ�, υπ�ρ�αν �µως και ερωτ�µατα γνωσι�θεωρ�ας [...] Υπ�ρ�ει

τ�υλ��ιστ�ν �να ιλ�σ� ικ� πρ�:ληµα π�υ ενδια �ρει �λ�υς τ�υς σκεπτ�µεν�υς

ανθρ#π�υς: τ� πρ�:ληµα να καταλ�:�υµε τ��