ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ: «Η ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ Ε.Ε. ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ».

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΓΚΑΣΗ ΘΕΟΔΩΡΑ Α.Μ. 181/06026

ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2010

2

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1.Τι είναι η εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.2.Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην Ευρώπη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2.1. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα- Παιδεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.2. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 2.3. Συμπεράσματα για τη Συνθήκη της Λισσαβόνας . . . . . . . . . . . . . .16 2.4. Η Στρατηγική της Λισσαβόνας στην εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . 16 2.5. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.6. Οι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων και το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010» . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2.7. Η ανάγκη των μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η στρατηγική Λισσαβόνας . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..19 2.8. Συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 3.1. Ο θεσμός της Εκπαίδευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση . . . . . . . . . . 26 3.2. Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής . . . . . . . . . . 39 3.3. Το πρώτο στάδιο διαμόρφωσης της Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης 1976-1992 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 40 3.4. Η περίοδος Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής 1992-2000 . . . 42 3.5.Η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική Πολιτική στην προοπτική της Λισσαβόνας από το 2000 ως σήμερα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3.6. Οι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων . . . . . . . . 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 4.1. Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης . . . . . . . .. 48 4.2. Τα προγράμματα Δράσης 2000- 2006: Leonardo da Vinci, Tempus, Erasmus Mundus, Grundtvig, Σωκράτης κ.α. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...49 4.3. Δια βίου μάθηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 4.4. Η Ποιότητα ως στόχος του Προγράμματος 2010 . . . . . . . . . . . . ... 58

3

4.5. Το μελλοντικό επίκεντρο της δράσης στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, αλλά και η βελτίωση της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.6. Η «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» και η «ηλεκτρονική εκπαίδευση» (e-Learning) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 59 4.7. Συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΜΠΟΛΟΝΙΑ 5.1. Η Διακήρυξη της Μπολόνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 5.2. Τα κριτήρια αξιολόγησης που πρέπει να επιτευχθούν για το 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 5.3. Τα κριτήρια αξιολόγησης που πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το 2020 . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 5.4. Οι Στόχοι της Διαδικασίας της Μπολόνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 5.5. Συμπεράσματα για τη Διαδικασία της Μπολόνια . . . . . . . . . . . . . . 75 5.6. Η πραγματοποίηση της κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . . . . . . ..77 5.7. Οι αντιδράσεις κάποιων χωρών στη Διαδικασία της Μπολόνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ 6.1. Το νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα – εκπαίδευση και ιδεολογία . . . . . . . … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 6.2. Τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης . . . . . . . . . . . 91 6.3. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 6.4. Το τρέχον σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 6.5. Η επίσημη θέση της Ελλάδας στη διακήρυξη της Μπολόνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 6.6. Συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 100 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το θέμα της εκπαίδευσης, μου κέντρισε το ενδιαφέρον από την

περίοδο που ήμουν μαθήτρια. Και αυτό γιατί, ως μαθήτρια έζησα την αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα για την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση. Αυτό ήταν κάτι που με απασχόλησε και ήταν μια ώθηση για μένα στα φοιτητικά μου χρόνια, να ασχοληθώ ευρύτερα με το χώρο. Επιδίωξα να επικεντρωθώ στο ζήτημα της ανώτατης εκπαίδευσης, για να μάθω και να γνωρίσω καλύτερα τη λειτουργία των πανεπιστημίων άλλων ευρωπαϊκών χωρών και το πώς η Ελλάδα παίζει το ρόλο της μέσα σε αυτό.

Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους δέχτηκαν να συνεργαστούν και να μου δώσουν πληροφορίες όσον αφορά το θέμα της εργασίας μου που είναι, «η ανώτατη εκπαίδευση στην Ε.Ε. σε συνάρτηση με τις προκλήσεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας».

Πρώτα από όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, που μου έδωσαν τη δυνατότητα να σπουδάσω μακριά τους. Που με την αγάπη τους και με την υπομονή τους, με στήριξαν στις όποιες αποφάσεις μου όλα αυτά τα χρόνια. Τους οφείλω ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για όλα όσα έχουν κάνει για μένα μέχρι σήμερα και τους αφιερώνω την πτυχιακή μου εργασία!

Όσον αφορά τις σπουδές μου, οφείλω να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές με τους οποίους συνεργάστηκα αυτά τα τέσσερα χρόνια και που πάντα προσπαθούσαν για το καλύτερο δυνατό. Σημαντική συμβολή, είχε ο επιβλέπον καθηγητής, Γρηγορίου Παναγιώτης, που με τις παρατηρήσεις του, τις γνώσεις του καθώς και με τη βοήθεια συλλογής του καταλληλότερου υλικού συνέβαλλε καταλυτικά στο αποτέλεσμα της ερευνάς μου.

Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Γεώργιο Σαραγά , τον Ηλία Σταθόπουλο και όλους τους φίλους μου που ήταν δίπλα μου σε αυτή την τόσο δύσκολη αλλά και ταυτόχρονα τόσο σημαντική για εμένα, περίοδο της ζωής μου. Η συμβολή τους ήταν πολύτιμη για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας.

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η «αγωγή» θεωρήθηκε, μορφωτικό αγαθό μεγάλης σπουδαιότητας και απασχόλησε την ανθρώπινη σκέψη από την αρχαία εποχή μέχρι και σήμερα. Σύμφωνα με το μεγάλο θεωρητικό της παιδαγωγικής Έρμπαρτ1, «αγωγή2 είναι η συνειδητή και κατά σχέδιο προς έναν ορισμένο σκοπό κατευθυνόμενη επίδραση ενός ώριμου ανθρώπου σ’ έναν αναπτυσσόμενο άνθρωπο».

Πιο συγκεκριμένα η «αγωγή» είναι η σκόπιμη και προγραμματισμένη κοινωνική λειτουργία, που οδηγεί στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Η αξία της αγωγής είναι πολύ σημαντική, καθώς εξασφαλίζει στο νεαρό άτομο παιδεία , μόρφωση, ηθικό χαρακτήρα, κοινωνική προσαρμογή, πολιτική συνείδηση, προκειμένου να γίνει αυτό καλός πολίτης και άνθρωπος, χρήσιμος στον εαυτό του και σους συνανθρώπους τους.

Η μελέτη μου, που βασίζεται σε βιβλιογραφική έρευνα αποτελείται από τις εξής θεματικές:

1. Γενικά για την Εκπαίδευση (ορισμός, ρόλος κ.α.),

2. Ευρωπαϊκή Νομοθεσία – Παιδεία, 3. Η Διακήρυξη της Μπολόνια, 4. Η εξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πολιτικής στην

Ευρώπη, 5. Η ανώτατη Εκπαίδευση στην Ευρώπη, 6. Εκπαίδευση και Ελλάδα.

Η σημασία της παιδείας3 είναι σημαντική διότι αποτελεί τη βάση της ατομικής και κοινωνικής προόδου. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για επαγγελματική εξέλιξη και επιτυχία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Πιο συγκεκριμένα η «παιδεία είναι η συστηματική αγωγή των παιδιών και των εφήβων. Το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο άνθρωπος κατακτά πνευματική, ηθική και κοινωνική του ολοκλήρωση4».

1 Βλ. Herbart, 1776- 1841. 2 Επίσης, «αγωγή» κατά τον καθηγητή Ι. Θεοδωροκόπουλο, είναι: «αγωγή είναι η μέριμνα, φυσική, ηθική και πνευματική, του ώριμου ανθρώπου για τον αγίγνωτο και ανώριμο ακόμη άνθρωπο. 3Σχετικά με τον ορισμό της παιδείας αλλά και της αγωγής βλ. Δημήτριος Π. Διαμαντόπουλος, «ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟ-ΤΕΧΝΙΚΟΥ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΘΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ», Εκδόσεις Πατάκης βλ. σελ.33-35 και 551-553. 4 Σχετικά με τον ορισμό της παιδείας αλλά και της αγωγής βλ. Δημήτριος Π. Διαμαντόπουλος, «ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟ-ΤΕΧΝΙΚΟΥ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΘΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ», Εκδόσεις Πατάκης βλ. σελ.33-35 και 551-553.

6

Εκτός από επαγγελματική κατάρτιση που παρέχει η παιδεία, προχωράει και σε ένα ευρύτερο στόχο, στην ηθικό-πνευματική καλλιέργεια ,τη μόρφωση, την ψυχική δύναμη αλλά καλλιεργεί το δημοκρατικό φρόνημα και διαμορφώνει το πολιτικό ήθος. Στην σημερινή πραγματικότητα η παιδεία είναι αναγκαία περισσότερο από ποτέ άλλοτε.

Η τεράστια ανάπτυξη του πολιτισμού και ιδιαίτερα του τεχνικού, δημιουργεί ασφαλώς την ανάγκη ενός εκπαιδευμένου προσωπικού. Αυτή είναι η πρακτική πλευρά, αλλά υπάρχει όμως και θεωρητική πλευρά που βασίζεται στην καλλιέργεια και στην επαγγελματική κατάρτιση. Αυτό το στόχο της παιδείας πρέπει όλοι οι φορείς της αγωγής να τον προσέξουν. Είναι η παιδεία εκείνη που θα εξυψώσει τον πολιτισμό σε όλους τους τομείς και θα θέσει οριστικά πια τα δημιουργήματα του στην υπηρεσία του ανθρώπου. 1.1.Τι είναι η εκπαίδευση.

Προτού ξεκινήσουμε την έρευνά μας, σκόπιμο θα ήταν να γίνει μία

σύντομη αναφορά στον ορισμό της εκπαίδευσης. Εκπαίδευση είναι η παρέμβαση της Πολιτείας μέσω του Σχολείου,

που αποτελεί θεσμό της, στη σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξη των νέων. Η παρέμβαση αυτή γίνεται με βάση ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα και είναι οριοθετημένη χρονικά. Η λέξη προέρχεται από τα αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ 5.

Οι βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι: α). Στοιχειώδης ή Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, β). Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γ). Ανώτερη εκπαίδευση, δ). Ανώτατη εκπαίδευση. Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι γνωστοί ορισμοί για την εκπαίδευση όπως:

• Εκπαίδευση σύμφωνα με τον Durkheim ορίζεται ως η δράση που κατευθύνεται από τις γενιές των ενηλίκων στις γενιές εκείνες που δεν είναι ακόμη ώριμες για την κοινωνική ζωή.

• Σύμφωνα με τον Piaget, «Η εκπαίδευση συνίσταται στη διαμόρφωση δημιουργών, ακόμη κι αν δεν υπάρξουν πολλοί, ακόμα και αν οι δημιουργίες του ενός είναι μικρότερες του άλλου. Χρειάζεται η διαμόρφωση εφευρετών, ανακαινιστών και όχι κομφορμιστών 6.

5Σχετική αναφορά στον ορισμό της εκπαίδευσης από την εγκυκλοπαίδεια Κοντέου, «ΒΑΣΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ». 6 «Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια- Λεξικό». Αθήνα (1989): Ελληνικά Γράμματα.

7

• Η εκπαίδευση , με την στενή της σημασία και όπως αυτή χρησιμοποιείται σήμερα στην επιστήμη της παιδαγωγικής, σημαίνει τη συστηματική και την οργανωμένη διαδικασία της αγωγής και της μάθησης, που αφενός προγραμματίζεται από την πολιτεία ή από οποιονδήποτε άλλο φορέα, δημόσιο ή ιδιωτικό7, και αφετέρου υλοποιείται από τους φορείς αυτούς. Επειδή όμως η εκπαίδευση είναι ένα δημόσιο αγαθό, γι’ αυτό την εποπτεία και την ευθύνη για την υλοποίησή της την έχει και οφείλει να την έχει, εξ ολοκλήρου η Πολιτεία.

• Επίσης, στο βιβλίο του Δ. Τσαούση 8 «Λεξικό της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης» συναντάμε τον παρακάτω ορισμό : «Εκπαίδευση είναι η μορφή εξειδικευμένης κοινωνικοποίησης που ασκείται κατά κανόνα από φορείς που βρίσκονται έξω από την οικογένεια και έχει ως περιεχόμενο της την μετάδοση γνώσεων, δεξιοτήτων και μορφών ενέργειας ή συμπεριφοράς (εντός ειδικών ιδρυμάτων ).

Ο όρος εκπαίδευση πρωτοεμφανίστηκε το 12ο αιώνα, περίπου στο 1200 μ. Χ, στη Β. Ιταλία, Αγγλία, Ισπανία, Γερμανία για την αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού, μιας και έχουμε και την βιομηχανική επανάσταση το 18ο αιώνα στην Αγγλία.

Οι σκοποί της εκπαίδευσης διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. Η σύγχρονη εκπαίδευση δεν έχει ξεκαθαρισμένους σκοπούς λόγω της γρήγορης ανάπτυξης, παρόλο αυτά γίνονται γενικώς αποδεκτοί οι παρακάτω σκοποί:

1. Η ανάπτυξη της ευφυΐας . 2. Ο σχηματισμός του χαρακτήρα, που θα βοηθήσει τους νέους

στις σχέσεις τους με τους συνανθρώπους τους. 3. Η μετάδοση και ίσως η βελτίωση της εθνικής κουλτούρας. 4. Ο εφοδιασμός των νέων με γνώσεις και δεξιότητες ανάλογα

με τις ικανότητές τους, ώστε να κερδίσουν τα απαραίτητα για τη ζωή και να συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας.

5. Η προσπάθεια να γίνουν οι νέοι ικανοί να προσαρμόζουν στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.

Επιπλέον, ο D.JO Connor ότι οι σκοποί της εκπαίδευσης πρέπει να είναι:

1. Να τους ξυπνήσει το ενδιαφέρον και την αγάπη για γνώσεις.

2. Να τους κάνει να αποκτήσουν κριτική σκέψη. 3. Να τους φέρει σε επαφή με την κουλτούρα και τα

επιτεύγματα του ανθρώπου και να τους εξασκήσει, ώστε να εκτιμούν.

7 Ξωχέλλης 1986,1997 8 Ακόμη ορισμός σχετικά με την εκπαίδευση και από «Λεξικό της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης».

8

4. Η ηθική εξύψωση του ατόμου, η ανάπτυξη ηθικής συνείδησης και ήθους.

5. Να εφοδιάσει τους ανθρώπους με τις βασικές δεξιότητες (π.χ. ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) που τους χρειάζονται: α). για να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία και β). να αναζητήσουν περισσότερη γνώση.

Οι σκοποί αυτοί δείχνουν ότι η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία ουδέτερη και αυτόνομη, που δεν έχει καμιά σχέση με τον δογματισμό και τους αυταρχικούς τρόπους διδασκαλίας και που αποβλέπει στην ανάπτυξη των αναλυτικών και συνθετικών ικανοτήτων του ατόμου. Αλλά είναι αδύνατον να επιτευχθεί αυτό, όταν η εκπαίδευση είναι ξεκομμένη από τον κοινωνικό της περίγυρο 9 . Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι η παιδεία και η εκπαίδευση δεν είναι ταυτόσημοι όροι. Η εκπαίδευση είναι θεσμός της πολιτείας με συγκεκριμένους στόχους και περιεχόμενο και έχει καθορισμένη χρονική διάρκεια. Αντίθετα, η παιδεία δεν περιορίζεται σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία, επεκτείνεται σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου, αφού ποτέ δε σταματά να δέχεται επιδράσεις. Η έννοια «παιδεία» είναι πλατύτερη από την έννοια «εκπαίδευση»10 . 1.2. Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην Ευρώπη.

Στο σημείο αυτό της έρευνας μου, θα αναφερθούν κάποια

εισαγωγικά στοιχεία για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης καθώς και ο ρόλος της εκπαίδευσης μέσα σε αυτή. .

Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη μορφή που έχει σήμερα είναι αποτέλεσμα μιας σειράς πολιτικών και οικονομικών διεργασιών που ξεκινάν από τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Οι εμπειρίες του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου αποτέλεσαν τη βασική αιτία αναζήτησης ενός μελλοντικού πλαισίου για ειρηνική συνύπαρξη και ευημερία των εθνικών κρατών στην Ευρώπη. Το 1949 ιδρύθηκε το Συμβούλιο της Ευρώπης στο οποίο συμμετείχαν τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης. Το 1951 ακολούθησε

9 Σχετικά με τους σκοπούς της εκπαίδευσης βλ.Κόκκοτας Β. Π. «Η ελευθερία στην εκπαίδευση», (2η έκδοση),σελ.20. 10 Επίσης, βλ. Marples R. (Επιμ.) « Οι σκοποί της εκπαίδευσης». Αθήνα: Μεταίχμιο), (Banks O. (1987), « Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης». Θεσσαλονίκη : Παρατηρητής.

9

η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Χάλυβα (ΕΚΑΧ) 11. Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ), αλλά και την υπογραφή των Συνθηκών της Ρώμης το 1957. Το όραμα για μια ενωμένη Ευρώπη απέκτησε στερεά θεμέλια και η προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έλαβε το χαρακτήρα, παρόλο τις κρίσεις. Στις επόμενες δεκαετίες που ακολούθησαν τα βασικά γνωρίσματα της εξελικτικής πορείας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήταν η διεύρυνση του κύκλου των κρατών –μελών και η ολοένα και αυξανόμενη επιρροή πολιτικών στοχεύσεων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων αναφορικά με την αρχιτεκτονική του κοινού ευρωπαϊκού χώρου. Με τις αναθεωρήσεις της ιδρυτικής συνθήκης το 1986, το 1992 και το 1997, επεκτάθηκε το πεδίο της ολοκλήρωσης σε μη οικονομικά θέματα. Στο πλαίσιο αυτό οι θεσμικές εξελίξεις που σημειώθηκαν με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη άγγιξαν εξ απαλών ίσως ονύχων και ζητήματα εκπαίδευσης. Για παράδειγμα , απέκτησε και η γενική παιδεία, μετά την επαγγελματική εκπαίδευση, ευρωπαϊκή διάσταση και θεσμοθετήθηκαν πολιτικές χωρίς οικονομικό περιεχόμενο, όπως η πολιτική για την προστασία του περιβάλλοντος. Με την συνθήκη σια την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) απέκτησαν νομικά θεμέλια οι τομείς παιδείας, πολιτισμού, επαγγελματικής κατάρτισης, νεολαίας. Σε αυτή την αργή διαδικασία της σχετικής εξισορρόπησης μεταξύ κοινωνικών και οικονομικών στοχεύσεων και τη σταδιακή μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε μια κοινότητα αρχών τα ζητήματα του πολιτισμού και της εκπαίδευσης αποκτούσαν. Η πορεία συγκρότησης μιας εκπαιδευτικής πολιτικής στους κόλπους της ΕΕ ήταν και παραμένει μια διαδικασία αργών ρυθμών.

Σύμφωνα με το άρθ. 165 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης , η Κοινότητα συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών12,

μέσω ενεργειών όπως η προώθηση της κινητικότητας των πολιτών, το σχεδιασμό κοινών προγραμμάτων σπουδών, τη δημιουργία δικτύων, την ανταλλαγή πληροφοριών ή τη διδασκαλία γλωσσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης . Η Συνθήκη περιλαμβάνει επίσης μια δέσμευση για την προώθηση της δια βίου μάθησης για όλους τους πολίτες της Ένωσης.

11 Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Ιδρύθηκε το 1951 και προέβλεπε την εγκαθίδρυση μιας κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.10. 12 Σύμφωνα με το άρθρο 165 της Συνθήκης, βλ. http://www.europa.eu. (Educational_policies_and_of the European_Unioin), Ημερομηνία Πρόσβασης 20/04/2010.

10

Η ΕΕ χρηματοδοτεί επίσης στον εκπαιδευτικό και επαγγελματικό και ιθαγένεια οικοδόμησης προγραμμάτων για την ενθάρρυνση των πολιτών της ΕΕ να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες τις οποίες η ΕΕ προσφέρει στους πολίτες της να ζουν, να σπουδάζουν και να εργάζονται σε άλλες χώρες. Η πιο γνωστή από αυτές είναι το πρόγραμμα Erasmus , βάσει του οποίου πάνω από 2.000.000 σπουδαστές έχουν λάβει μέρος σε διαπανεπιστημιακές ανταλλαγές και κινητικότητα τα τελευταία 20 χρόνια. Από το 2000, έχοντας επίγνωση της σημασίας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για την οικονομική και κοινωνική τους στόχους τους, κράτη μέλη της ΕΕ έχουν αρχίσει να καταβάλει προσπάθειες από κοινού για να επιτύχουν μια σειρά από 13 συγκεκριμένων στόχων στον τομέα της Παιδείας. Αυτό αναφέρεται ως η «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010» το πρόγραμμα. Με την ανταλλαγή των ορθών πρακτικών πολιτικής, λαμβάνοντας μέρος στις δραστηριότητες μάθησης από ομότιμους, με τον καθορισμό σημείων αναφοράς και με την παρακολούθηση της προόδου κατά βασικούς δείκτες, τα 27 κράτη μέλη προσπαθούν να ανταποκριθούν με συνέπεια στις κοινές προκλήσεις, ενώ παράλληλα διατηρούν τις μεμονωμένες την κυριαρχία τους στον τομέα της Εκπαίδευσης πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επίσης εταίρος σε διάφορες διακυβερνητικές έργων, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας της Μπολόνια σκοπός του οποίου είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης , με την εναρμόνιση πανεπιστημιακό τίτλο, δομές και πρότυπα, καθώς και ακαδημαϊκά τη διασφάλιση της ποιότητας των προτύπων στο σύνολο της ΕΕ τα κράτη μέλη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες13.

13 βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.10.

11

2. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

2.1. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα- Παιδεία.

Στις 29 Οκτωβρίου του 2004 υπογράφτηκε στη Ρώμη από τους

ηγέτες των 25 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης η «Συνθήκη για τη Θέσπιση του Συντάγματος της Ευρώπης». Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα14, όπως επικράτησε να ονομάζεται , έπρεπε να είχε τεθεί σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου του 2006 μετά την έγκρισή του σύμφωνα με τις συνταγματικές διαδικασίες κάθε χώρας. Το Σύνταγμα επανιδρύει την Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά ένα συνεκτικό θεμελιώδες κείμενο που προσδιορίζει τους σκοπούς και τις αξίες της και οργανώνει τη δομή, τη λειτουργία και τις πολιτικές της.

Η Διακυβερνητική Διάσκεψη ως πρότυπο για την αναθεώρηση των Καταστατικών Συνθηκών άρχισε προς το τέλος της δεκαετίας του 1990 να συναντά τα όριά της. Δημοκρατικό έλλειμμα, έλλειψη δημοσιότητας και διαφάνειας, αποξένωση των Ευρωπαίων πολιτών από τη λήψη των αποφάσεων και αδυναμία εξεύρεσης ισόρροπων συνθέσεων για την ανανέωση της Ένωσης είναι οι κύριοι λόγοι που φυσικά μαζί με τη διεύρυνση , ανέδειξαν μετά τη Διακυβερνητική Διάσκεψη της Νίκαιας (2000) την ανάγκη να αναπροσδιοριστεί το πρότυπο που γνωρίζαμε για τη θεσμική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με την εμβάθυνση της ενοποίησης συνειδητοποιούνταν, ολοένα και περισσότερο στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η σημασία μιας πιο συνεκτικής και αποτελεσματικής δομής της διευρυμένης Ένωσης. Αυτή ακριβώς επέβαλε με τη σειρά της μια πιο ανοικτή και νομιμοποιημένη διαδικασία για την παραγωγή των καταστατικών κειμένων. Έτσι προέβαλε στο προσκήνιο η προοπτική της συνταγματοποίησής της και άρχισε η συζήτηση για την αναμόρφωση του προτύπου σχετικά με την παραγωγή του θεμελιώδους κειμένου της. Παράλληλα, άρχισε να υιοθετείται και να γενικεύεται, αντί της ονομασίας «Συνθήκη», η ονομασία «Συνταγματική Συνθήκη» ή πιο απλά «Σύνταγμα».

Η Σύνοδος Κορυφής του Laeken (2001), αξιοποιώντας το προηγούμενο της Συνέλευσης του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, αποφάσισε τη συγκρότηση ενός σώματος με αντιπροσωπευτική σύνθεση τη Συνέλευση για το Μέλλον της Ευρώπης. Σε αυτήν συμμετείχαν 14 Σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα όπου γένεται αναφορά, Βλ. Γιώργος Παπαδημητρίου, «ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ», εκδόσεις Σαββάλας, σελ.112-113.

12

εκπρόσωποι των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων και των εθνικών κοινοβουλίων τόσο των παλαιών όσο και των νέων κρατών μελών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής. Η Συνέλευση εργάστηκε από το Φεβρουάριο του 2002 εντατικά και μεθοδικά και υπέβαλε το Σχέδιό της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης στις 20 Ιουνίου 2003.

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα , περιλαμβάνει στο Άρθρο ΙΙΙ-28215 τα εξής για την παιδεία:

Η Ένωση συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ των κρατών- μελών και εάν αυτό απαιτείται υποστηρίζοντας και συμπληρώνοντας τη δράση τους. Σέβεται πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών-μελών για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος καθώς και την πολιτιστική και γλωσσική τους πολυμορφία.

1). Η Ένωση συμβάλλει στην προώθηση των ευρωπαϊκών επιδιώξεων στο χώρο του αθλητισμού, λαμβάνοντας υπόψη παράλληλα τις ιδιαιτερότητές του , τις δομές του που βασίζονται στον εθελοντισμό καθώς και τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό ρόλο. Η δράση της Ένωσης έχει ως στόχο :

1. να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση της παιδείας, μέσω ιδίως της εκμάθησης και της διάδοσης τν γλωσσών των κρατών –μελών,

2. να ευνοεί την κινητικότητα φοιτητών και εκπαιδευτών, μεταξύ άλλων μέσω της ακαδημαϊκής αναγνώρισης διπλωμάτων και περιόδων σπουδών,

3. να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων,

4. να αναπτύσσει την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών για τα κοινά προβλήματα των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών-μελών,

5. να ευνοεί την ανάπτυξη των ανταλλαγών νέων ανθρώπων καθώς και οργανωτών κοινωνικομορφωτικών δραστηριοτήτων και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των νέων στο δημοκρατικό βίο της Ευρώπης,

6. να ενθαρρύνει την ανάπτυξη της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως,

7. να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση του αθλητισμού, προάγοντας την ορθή διεξαγωγή.

15 Σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα όπου γένεται αναφορά, Βλ. Γιώργος Παπαδημητρίου, «ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ», εκδόσεις Σαββάλας, σελ.112-113.

13

2). Η Ένωση και τα κράτη-μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τρίτες χώρες και αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς σε θέματα παιδείας και αθλητισμού, ειδικότερα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.

3). Προκειμένου να προωθηθεί η υλοποίηση των στόχων του παρόντος άρθρου: 1). ευρωπαϊκός νόμος ή νόμος πλαίσιο θεσπίζει δράσεις ενθάρρυνσης, αποκλειόμενης οποιασδήποτε εναρμόνισης των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών-μελών. Εκδίδεται μετά από διαβούλευση με την Επιτροπή των Περιφερειών και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, 2). το Συμβούλιο μετά από πρόταση της Επιτροπής εκδίδει συστάσεις, 2.2.Η Συνθήκη της Λισσαβόνας.

Σε αυτό το κεφάλαιο της έρευνάς μου, θα αναφερθώ στην Συνθήκη

της Λισσαβόνας16. Ακόμη, θα κάνουμε μια αναφορά και στα άρθρα που γράφτηκαν για την εκπαίδευση με αφορμή τη Συνθήκη της Λισσαβόνας.

Την 1η Δεκεμβρίου 2009 τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας17, τερματίζοντας με τον τρόπο αυτό τις πολυετείς διαπραγματεύσεις σχετικά με θεσμικά ζητήματα.

Η Συνθήκη της Λισσαβόνας τροποποιεί , τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, χωρίς όμως να τις υποκαθιστά. Εφοδιάζει την Ένωση με το νομικό πλαίσιο και τα μέσα που της είναι απαραίτητα για να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις και να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των πολιτών.

-Η Συνθήκη της Λισσαβόνας στοχεύει στα ακόλουθα πράγματα: Α). Σε μία δημοκρατικότερη και διαφανέστερη Ευρώπη, με

ενισχυμένο τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων18, Ενισχυμένος ρόλος για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο εκλέγεται απευθείας από τους πολίτες.

16 πότε τέθηκε σε ισχύ και γενικότερα θα δούμε τη Συνθήκη με μια γρήγορη ματιά. 17 http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_el.htm, ημερομηνία πρόσβασης 20/04/2010. 18 (με περισσότερες ευκαιρίες για τους πολίτες να εκφράζουν τις απόψεις τους και να ακούγεται η φωνή τους, αλλά και με πιο συγκεκριμένη εικόνα για το ποιος κάνει τι σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο), βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.17-18.

14

της ΕΕ, αποκτά νέες σημαντικές εξουσίες όσον αφορά τη νομοθεσία και τον προϋπολογισμό της ΕΕ αλλά και τις διεθνείς συμφωνίες.

Τα εθνικά κοινοβούλια έχουν περισσότερες ευκαιρίες να συμμετέχουν στις εργασίες της ΕΕ, κυρίως χάρη σε έναν νέο μηχανισμό που θα διασφαλίζει ότι η Ένωση ενεργεί μόνον στις περιπτώσεις που μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα σε επίπεδο ΕΕ. Σε συνδυασμό με τον ενισχυμένο ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου19. Ισχυρότερη φωνή των πολιτών: χάρη στη σχετική πρωτοβουλία υπέρ των πολιτών, εφόσον συγκεντρωθούν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών µελών, μπορούν να λάβουν την πρωτοβουλία να καλέσουν την Επιτροπή να υποβάλει νέες προτάσεις πολιτικής. Η σχέση μεταξύ των κρατών-μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθίσταται σαφέστερη χάρη στην ξεκάθαρη κατανομή των αρμοδιοτήτων. Εκτός από τα παραπάνω η «Συνθήκη της Λισσαβόνας» αναγνωρίζει ρητά για πρώτη φορά τη δυνατότητα ενός κράτους μέλους να αποχωρήσει από την Ένωση.

Β).Για μία αποτελεσματικότερη Ευρώπη, με απλουστευμένες μεθόδους εργασίας και κανόνες ψηφοφορίας, με βελτιωμένα και σύγχρονα θεσμικά όργανα για μία Ευρωπαϊκή Ένωση20. Η Συνθήκη της Λισαβόνας καθιερώνει το αξίωμα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος εκλέγεται για δυόμιση χρόνια, εισάγει άμεση σχέση μεταξύ της εκλογής του Προέδρου της Επιτροπής και των αποτελεσμάτων των ευρωεκλογών, προβλέπει νέες ρυθμίσεις για τη μελλοντική σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και διατυπώνει σαφέστερους κανόνες ενισχυμένης συνεργασίας καθώς και δημοσιονομικές διατάξεις.

Αλλά βελτιώνει και τη ζωής των Ευρωπαίων. Η Συνθήκη της Λισαβόνας δίνει στην ΕΕ περισσότερες δυνατότητες να δραστηριοποιείται σε διάφορους τομείς πολιτικής μείζονος προτεραιότητας για τη σημερινή Ένωση και τους πολίτες της21.

Οι δημοκρατικές αξίες: η Συνθήκη της Λισαβόνας καθορίζει λεπτομερώς και στηρίζει τις αξίες και τους στόχους της Ένωσης, που χρησιμεύουν ως σημείο αναφοράς για τους Ευρωπαίους πολίτες και καταδεικνύουν τι έχει να προσφέρει η Ευρώπη στους εταίρους της παγκοσμίως.

19Σχετικά βλ. (το γεγονός αυτό θα προωθήσει τη δημοκρατία και τη νομιμότητα κατά τη λειτουργία της Ένωσης). 20 βλ. (27 μελών και με βελτιωμένη ικανότητα παρέμβασης σε τομείς άμεσης προτεραιότητας για τη σημερινή Ένωση), (Έγινε αποτελεσματική και αποδοτική λήψη αποφάσεων: Η ψηφοφορία έγινε με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο επεκτείνεται σε νέους τομείς πολιτικής ώστε η διαδικασία λήψης αποφάσεων να είναι ταχύτερη και αποτελεσματικότερη. Από το 2014 και μετά, η ειδική πλειοψηφία θα βασίζεται στη διττή πλειοψηφία των κρατών μελών και των πληθυσμών, εκπροσωπώντας έτσι τη διττή νομιμότητα της Ένωσης. Διττή πλειοψηφία επιτυγχάνεται όταν μία απόφαση λαμβάνεται από το 55% των κρατών μελών που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της Ένωσης). 21Βλ. Μία Ευρώπη των δικαιωμάτων και των αξιών, της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της ασφάλειας: προώθηση των αξιών της Ένωσης, ενσωμάτωση του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων στο ευρωπαϊκό πρωτογενές δίκαιο, δημιουργία νέων μηχανισμών αλληλεγγύης και διασφάλιση καλύτερης προστασίας για τους Ευρωπαίους πολίτες.

15

Τα δικαιώματα των πολιτών και ο Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων, με τη Συνθήκη της Λισαβόνας διατηρούνται ήδη τα κεκτημένα δικαιώματα και παράλληλα καθιερώνονται ορισμένα νέα. Ειδικότερα, η Συνθήκη εγγυάται τις ελευθερίες και τις αρχές που καθορίζονται στο Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων και καθιστά νομικά δεσμευτικές τις διατάξεις του εν λόγω Χάρτη σχετικά με τα αστικά, τα πολιτικά, τα οικονομικά και τα κοινωνικά δικαιώματα22.

Εκτός από τα παραπάνω θέλει να ενισχύσει την ασφάλεια για όλους. Η Ένωση αποκτά διευρυμένη αρμοδιότητα να ενεργεί στους τομείς της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης, γεγονός που αυξάνει άμεσα την ικανότητά της για καταπολέμηση του εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Οι νέες διατάξεις για την πολιτική προστασία, την ανθρωπιστική βοήθεια και τη δημόσια υγεία έχουν στόχο να ενισχύσουν την ικανότητα της Ένωσης να αντιδρά όταν απειλείται η ασφάλεια των Ευρωπαίων πολιτών.

Γ). Η παρουσία της Ευρώπης στην παγκόσμια σκηνή θα εξασφαλιστεί με τη συνένωση των μέσων εξωτερικής πολιτικής της Ευρώπης, τόσο στο στάδιο της χάραξης όσο και της υιοθέτησης νέων πολιτικών. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας η Ευρώπη αποκτά ισχυρή φωνή που θα γίνεται αισθητή από τους εταίρους της παγκοσμίως. Επίσης, η Συνθήκη αξιοποιεί στο έπακρο τις οικονομικές, ανθρωπιστικές, πολιτικές και διπλωματικές δυνάμεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να προωθηθούν τα συμφέροντα και οι αξίες της σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ ταυτόχρονα να διασφαλίζονται τα ιδιαίτερα συμφέροντα των κρατών μελών στον τομέα των εξωτερικών υποθέσεων23.

Η ενιαία νομική προσωπικότητα της Ένωσης θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική της δύναμη και, παράλληλα, θα την καταστήσει αποτελεσματικότερη στη διεθνή σκηνή και πιο αναγνωρίσιμο εταίρο για τις τρίτες χώρες και τους διεθνείς οργανισμούς.

Η πρόοδος στην ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας δεν θα θίξει τις ειδικές ρυθμίσεις σχετικά με τη λήψη αποφάσεων, αλλά ταυτόχρονα θα προετοιμάσει το έδαφος για ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ μιας μικρότερης ομάδας κρατών μελών.

22 Η ελευθερία των Ευρωπαίων πολιτών: η Συνθήκη της Λισαβόνας διατηρεί και ενισχύει τις «τέσσερις ελευθερίες»

καθώς και την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ελευθερία των Ευρωπαίων πολιτών. Η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών: βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, η Ένωση και τα κράτη μέλη της

ενεργούν από κοινού με πνεύμα αλληλεγγύης εάν ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Δίδεται επίσης έμφαση στην αλληλεγγύη στον τομέα της ενέργειας. 23 Ο νέος Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέµατα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, ο οποίος είναι και Αντιπρόεδρος της Επιτροπής, θα ενισχύσει τον αντίκτυπο, τη συνοχή και την προβολή της εξωτερικής δράσης της ΕΕ. Η νέα ευρωπαϊκή υπηρεσία εξωτερικής δράσης θα συνδράμει και θα στηρίζει τον Ύπατο Εκπρόσωπο στο έργο του.

16

2.3.Συμπεράσματα για τη Συνθήκη της Λισσαβόνας

Είναι γεγονός ότι η νέα Συνθήκη δεν πετυχαίνει τους φιλόδοξους στόχους που επιχειρούσε να πετύχει η Συνταγματική Συνθήκη. Αυτό είναι και φυσικό επακόλουθο των διαφορετικών τάσεων που επικράτησαν κατά τις διαπραγματεύσεις. Είναι εμφανές στη Συνθήκη ότι η έλλειψη βούλησης ορισμένων κρατών να ακολουθήσουν τα υπόλοιπα κράτη ειδικά σε κάποιους τομείς επιτρέπει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό λύσεις που οδηγούν σε Ευρώπη δύο ταχυτήτων. Παράλληλα όμως διαφάνηκε ότι η πλειοψηφία των κρατών μελών πιστεύει και επιδιώκει την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Η νέα Συνθήκη οπωσδήποτε συνιστά ένα βήμα προόδου προς αυτή τη κατεύθυνση επιτρέποντας την προώθηση αποτελεσματικότερων μέτρων.

Το πρόβλημα που προκύπτει από την καταψήφιση της Συνθήκης24 προκαλεί αβεβαιότητα για το μέλλον της. Απασχόλησε ήδη τους αρχηγούς καρτών στη σύνοδο του περασμένου Ιουνίου και αναμένεται να επανέλθει στην επόμενη σύνοδο. Στόχος κατά την άποψη μου θα πρέπει να παραμείνει η εξεύρεση τρόπων διαφυγής από το αδιέξοδο εφόσον, παρά τις πιθανές της αδυναμίες η νέα Συνθήκη είναι απαραίτητη για την Ευρώπη. 2.4. Η Στρατηγική της Λισσαβόνας στην εκπαίδευση.

Η Στρατηγική της Λισσαβόνας25 στην εκπαίδευση καθόρισε το πλαίσιο της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΕΕ στη δεκαετία του 2000 που υλοποιείται διαμέσου του Προγράμματος «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010». Ο βασικός σκοπός του «Προγράμματος 2010» είναι να καθορισθούν και να επιδιωχθούν, για τα προσεχή δέκα χρόνια, οι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων και των συστημάτων κατάρτισης, που θα αποτελούν το βασικό πυρήνα του εκπαιδευτικού

24Σχετικά με την καταψήφιση της Συνθήκης βλ. στο Ιρλανδικό δημοψήφισμα. 25 Σχετικά βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010». Επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η Στρατηγική της Λισσαβόνας, Σχέδιο Ενδιάμεσης Έκθεσης, COM (2003) 685, Βρυξέλλες, 11.11.2003.§

17

σχεδιασμού των κρατών μελών με στόχο τη βελτίωση και την προσαρμογή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στις απαιτήσεις της οικονομίας της γνώσης, τη βελτίωση του επιπέδου και της ποιότητας της απασχόλησης, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και τη δυνατότητα σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συμμετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης. 2.5.Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας (23 και 24 Μαρτίου 2000), επισήμανε ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μεγάλη ποιοτική μεταλλαγή, η οποία προκύπτει από την παγκοσμιοποίηση και τις προκλήσεις μιας νέας οικονομίας καθοδηγούμενης από τη γνώση…Γι' αυτό, η Ένωση απαιτείται να θέσει έναν σαφή στρατηγικό στόχο και να συμφωνήσει για ένα τολμηρό πρόγραμμα για την ανάπτυξη γνωστικών υποδομών, την ενίσχυση της καινοτομίας και της οικονομικής μεταρρύθμισης και τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και εκπαίδευσης». Με βάση το παραπάνω πλαίσιο οι ηγέτες των τότε 15 κρατών μελών της ΕΕ καθόρισαν ως νέο στρατηγικό στόχο για την Ευρωπαϊκή Ένωση στη δεκαετία του 2000 «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή». Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε το Συμβούλιο Παιδείας «να επιδοθεί σε γενικότερο προβληματισμό σχετικά με τους συγκεκριμένους μελλοντικούς στόχους των εκπαιδευτικών συστημάτων, επικεντρωμένο σε κοινά μελήματα και προτεραιότητες αλλά σεβόμενο παράλληλα την εθνική ποικιλομορφία»3 και προσδιόρισε ως διαδικασία υλοποίησης του στρατηγικού στόχου την Ανοικτή Μέθοδο Συντονισμού (ΑΜΣ) ως μέσο «διάδοσης βέλτιστων πρακτικών και επίτευξης μεγαλύτερης σύγκλισης προς τους κύριους στόχους της ΕΕ», η οποία περιλαμβάνει τις ακόλουθες δράσεις : 1. Καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για την Ένωση, συνδυασμένων με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα για τη βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη επίτευξη των στόχων που θέτουν,

18

2. Καθορισμό, κατά περίπτωση, ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών και σημείων αναφοράς, με μέτρο τα καλύτερα του κόσμου, προσαρμοσμένων στις ανάγκες διαφόρων κρατών μελών και τομέων ως μέσο σύγκρισης των βέλτιστων πρακτικών, 3. Μεταφορά αυτών των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών στις εθνικές και περιφερειακές πολιτικές με τον καθορισμό ειδικών στόχων και τη θέσπιση μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές και περιφερειακές ιδιομορφίες, 4. Περιοδική παρακολούθηση, αξιολόγηση και επανεξέταση από ομότιμους, υπό μορφή αλληλοδιδακτικών διαδικασιών». 2.6. Οι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων και το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010».

Ένα χρόνο αργότερα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στην εαρινή σύνοδο της Στοκχόλμης (23-24/3/2001), ενέκρινε την έκθεση του Συμβουλίου Παιδείας για τους μελλοντικούς στόχους των εκπαιδευτικών συστημάτων και αποφάσισε την εκπόνηση ενός αναλυτικού προγράμματος υλοποίησης της στρατηγικής της Λισσαβόνας στο χώρο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση & Κατάρτιση 201026» αποτελείται από 3 βασικούς στόχους και 13 συναφείς στόχους. -Οι Μελλοντικοί στόχοι του Προγράμματος «Εκπαίδευση & Κατάρτιση 2010», είναι οι ακόλουθη27: 1. Βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΕΕ. 1.1.Βελτίωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης εκπαιδευτικών και εκπαιδευτών. 1.2. Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την κοινωνία της γνώσης. 1.3. Εξασφάλιση της πρόσβασης στις ΤΠΕ για όλους. 1.4. Αύξηση της προσέλευσης στις επιστημονικές και τεχνολογικές σπουδές. 26 Σχετικά βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010». Επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η Στρατηγική της Λισσαβόνας, Σχέδιο Ενδιάμεσης Έκθεσης, COM (2003) 685, 27σχετικά βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010». Επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η Στρατηγική της Λισσαβόνας,

19

1.5. Βέλτιστη χρήση των πόρων. 2. Διευκόλυνση της πρόσβασης όλων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση σε όλη τη διάρκεια της ζωής. 2.1. Ανοικτό περιβάλλον μάθησης. 2.2. Ελκυστικότερη μάθηση. 2.3. Υποστήριξη της ενεργοποίησης του πολίτη, της ισότητας των ευκαιριών και της κοινωνικής συνοχής. 3. Συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ανοικτά στον ευρύτερο κόσμο. 3.1. Ενίσχυση των δεσμών με τον κόσμο της εργασίας και την έρευνας, καθώς και με Την ευρύτερη κοινωνία. 3.2. Ανάπτυξη του επιχειρηματικού πνεύματος. 3.3. Βελτίωση της διδασκαλίας ξένων γλωσσών. 3.4. Αύξηση της κινητικότητας και των ανταλλαγών. 3.5. Ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας.

Οι τρεις βασικοί στόχοι είναι ‘Ποιότητα’, ‘Προσβασιμότητα’ και «Ανοιχτότατα» και θεωρείται ότι αποτελούν την απάντηση της ΕΕ στις προκλήσεις που δέχονται τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης για ευέλικτη προσαρμογή στις απαιτήσεις της οικονομίας και της κοινωνίας της γνώσης.

2.7.Η ανάγκη των μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η στρατηγική της Λισσαβόνας.

Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν σε όλες τις ευρωπαϊκές

χώρες για την προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης, οι μεταρρυθμίσεις που αναλήφθηκαν δεν βρίσκονται στο ύψος των διακυβευμάτων και ο σημερινός τους ρυθμός δεν θα επιτρέψει την Ένωση να επιτύχει τους στόχους είχε ορίσει. Η παρούσα ανακοίνωση28 αποτελεί τον απολογισμό της κατάστασης και προτείνει τη λήψη επειγόντων μέτρων για την επιτάχυνση της μετάβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς μια οικονομία

28 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/c11071_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 28/04/2010.

20

και μια κοινωνία που βασίζονται στη γνώση, όπως προβλέπει η στρατηγική της Λισσαβόνας29.

Συνοψίζοντας τον Μάρτιο του 2000, βλέπουμε ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας30 έθεσε έναν σημαντικό στρατηγικό στόχο: η Ένωση θα πρέπει έως το 2010 «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή». Τον Μάρτιο του 2001, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επικύρωσε τρεις στρατηγικούς στόχους (και δεκατρείς συναφείς συγκεκριμένους στόχους) που πρέπει να επιτευχθούν με ορίζοντα το 2010: τα σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να συνδυάζουν ποιότητα, πρόσβαση και άνοιγμα στον κόσμο. Ένα έτος αργότερα, ενέκρινε ένα λεπτομερές πρόγραμμα εργασιών για την υλοποίηση των στόχων αυτών.

Δεν θα είναι δυνατή η επίτευξη έως το 2010 του μεγαλύτερου μέρους των πέντε ευρωπαϊκών επιπέδων αναφοράς που υιοθετήθηκαν από το Συμβούλιο Παιδείας το 2003. Συγκεκριμένα, το επίπεδο παιδείας των Ευρωπαίων παραμένει ανεπαρκές (μόνον 75% των νέων ηλικίας 22 ετών έχουν ολοκληρώσει κάποια μορφή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ ο στόχος είναι η επίτευξη ενός ποσοστού της τάξης του 85% έως το 2010), η συμμετοχή τους στην εκπαίδευση και την κατάρτιση καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους παραμένει χαμηλή (ποσοστό μικρότερο του 10% των ενηλίκων συμμετέχει στη δια βίου μάθηση, ενώ ο στόχος είναι η επίτευξη ποσοστού της τάξης του 12,5% έως το 2010), η σχολική αποτυχία (ένας εκ των πέντε μαθητών εγκαταλείπει πρόωρα το εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ ο στόχος είναι η μείωση του εν λόγω ποσοστού στο ήμισυ) και ο κοινωνικός αποκλεισμός παραμένουν σημαντικοί παράγοντες ενώπιον μιας ανησυχητικής μείωσης των εκπαιδευτικών (έως το 2015, λόγω κυρίως της συνταξιοδότησης, πρέπει να προσληφθούν πλέον του ενός εκατομμυρίου εκπαιδευτικών).

Επιπλέον, δεν παρατηρείται ουσιαστική αύξηση των συνολικών επενδύσεων (δημοσίων και ιδιωτικών) στον τομέα των ανθρωπίνων πόρων. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1995-2000, οι κρατικές προσπάθειες σημείωσαν κάμψη στα περισσότερα κράτη μέλη, και ανέρχονται σήμερα στο 4,9 % του ΑΕγχΠ της Ένωσης. Η Ένωση πάσχει κυρίως από έλλειψη επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα, ιδίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στη συνεχή κατάρτιση. Σε σχέση με την Ένωση, οι ιδιωτικές προσπάθειες είναι πέντε φορές μεγαλύτερες στις Ηνωμένες Πολιτείες (2,2% του ΑΕγχΠ έναντι του 0,4% της Ευρωπαϊκής

29 http://epa-web.soc.ucy.ac.cy/courses/files/...Pasias%20Lissabona.pdf , Ημερομηνία Πρόσβασης: 20/05/2010. 30 http://epa-web.soc.ucy.ac.cy/courses/files/...Pasias%20Lissabona.pdf , Ημερομηνία Πρόσβασης: 20/05/2010.

21

Ένωσης) και τρεις φορές μεγαλύτερες στην Ιαπωνία (1,2%). Επιπλέον, οι δαπάνες ανά σπουδαστή στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μεγαλύτερες από τις δαπάνες του συνόλου σχεδόν των χωρών της Ένωσης για όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος. Η διαφορά είναι εντονότερη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπανούν περίπου δύο έως και πέντε φορές περισσότερο ανά σπουδαστή από ότι οι χώρες της Ένωσης.

Η εμμονή των αδυναμιών αυτών γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική αν ληφθεί υπόψη ότι τα αποτελέσματα των επενδύσεων και των μεταρρυθμίσεων γίνονται αντιληπτά μόνο μεσοπρόθεσμα, ενώ η προθεσμία του 2010 πλησιάζει με γοργό ρυθμό. Για να μπορέσουμε λοιπόν τώρα να επιτύχουμε τους στόχους της Λισσαβόνας31 θα πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή κρίνει απαραίτητο να αναληφθεί από τώρα παράλληλη δράση με τους εξής τέσσερις μοχλούς προτεραιότητας:

επικέντρωση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων στα καθοριστικά για κάθε χώρα σημεία·

να καταστεί η εκπαίδευση και η δια βίου μάθηση συγκεκριμένη πραγματικότητα·

δημιουργία επιτέλους της Ευρώπης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης·

εξασφάλιση της θέσης που του αρμόζει στο πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010».

Όσον αφορά τον πρώτο μοχλό, η Επιτροπή ζητά από τα κράτη μέλη να εντοπίσουν τις αδυναμίες τους και να αυξήσουν τις επενδύσεις. Ζητά επίσης ιδιαιτέρως:

κάθε χώρα να κοινοποιεί τις πολιτικές προτεραιότητές της όσον αφορά τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο επίπεδο, καθώς και την αναμενόμενη συνεισφορά τους στην υλοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων για το 2010 ·

την αύξηση εκ μέρους των κρατών μελών των επενδύσεων για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Υψηλότερες δημόσιες επενδύσεις σε ορισμένους κύριους τομείς και μεγαλύτερη συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα κυρίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση η κατάρτιση των ενηλίκων και η συνεχής επαγγελματική κατάρτιση συνεχίζουν να αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες επιτυχίας. Καλούνται επίσης τα κράτη μέλη να κάνουν μεγαλύτερη χρήση των

31 Σχετικά με τη Στρατηγική της Λισσαβόνας, βλ. http://europa.eu , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/05/2010.

22

Διαρθρωτικών Ταμείων και της πρωτοβουλίας «Καινοτομία 201032» της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση·

κάθε χώρα θα πρέπει να καταστρώσει, έως το 2005, ένα σχέδιο δράσης στον τομέα της συνεχούς κατάρτισης του εκπαιδευτικού προσωπικού που να ανταποκρίνεται σαφώς στις προκλήσεις αυτές και να αποσκοπεί στην ενίσχυση του επαγγέλματος των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτών.

Όσον αφορά τον δεύτερο μοχλό, η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να χαράξουν πραγματικά συνεκτικές και συνολικές στρατηγικές εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης. Συγκεκριμένα, τα κράτη μέλη καλούνται:

να έχουν καταρτίσει, το αργότερο έως το 2005, ένα συνεκτικό σχέδιο δράσης για την εφαρμογή συνολικών, συνεκτικών και συντονισμένων στρατηγικών·

να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στις μειονεκτούσες ομάδες προκειμένου να καταστούν τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πιο ελκυστικά, με ευκολότερη πρόσβαση και να προσαρμοστούν καλύτερα στις ομάδες αυτές·

να κάνουν συστηματική χρήση των κοινών ευρωπαϊκών σημείων αναφοράς και αρχών, όπως το « Europass 33» και οι αρχές επικύρωσης των δεξιοτήτων.

Όσον αφορά τον τρίτο μοχλό, η Επιτροπή υποστηρίζει την ταχεία δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση και καλεί τα κράτη μέλη:

να θεσπίσουν ταχύτατα ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων που θα αποτελεί κοινό πλαίσιο αναφοράς για την αναγνώριση των προσόντων. Η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της για να υλοποιήσει αυτούς τους στόχους έως το 2005·

να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση, και ιδιαιτέρως τη διδασκαλία ξένων γλωσσών σε όλα τα επίπεδα, όπως επίσης και στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών και σε όλα τα διδακτικά προγράμματα της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο καθορισμός, έως το 2005, ενός κοινοτικού σημείου αναφοράς για ένα σύνολο ευρωπαϊκών

32 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση2010», επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η στρατηγική της Λισσαβόνας , COM(2003), Βρυξέλλες. 33 http://www.europa.eu.legistation_summaries/education_training_youth/vocational_training/v11041_el.htm , Ημερομηνία Πρόσβασης:20/04/2010.

23

γνώσεων και δεξιοτήτων που πρέπει να αποκτήσουν οι μαθητές θα επιτρέψει τη στήριξη και τη διευκόλυνση της εθνικής δράσης σε αυτόν τον τομέα.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει τον ουσιαστικό ρόλο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στον τομέα της απασχόλησης, της κοινωνικής συνοχής και της ανάπτυξης, και επιθυμεί η στρατηγική της Λισσαβόνας «Εκπαίδευση & Κατάρτιση 201034» να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο κατά τη διαμόρφωση και την υλοποίηση των εθνικών και κοινοτικών πολιτικών.

Με δεδομένο ότι απομένει πολύ λίγος χρόνος για αποτελεσματική δράση έως το 2010, η Επιτροπή προτείνει την ταχεία λήψη όλων αυτών των μέτρων και κρίνει ότι είναι πλέον απαραίτητο να εξασφαλιστεί μια πιο διαρθρωμένη και συστηματική παρακολούθηση της πραγματοποιούμενης προόδου. Προτείνει να της υποβάλλουν τα κράτη μέλη κάθε έτος από το 2004, μια ενοποιημένη έκθεση για το σύνολο της δράσης τους στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης που συμβάλλει στη στρατηγική της Λισσαβόνας.

-Συναφείς Πράξεις:

«Η Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010»35.Ο επείγον χαρακτήρας των μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η Στρατηγική της Λισσαβόνας36. Ενδιάμεση κοινή έκθεση του Συμβουλίου και της Επιτροπής για την εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος εργασίας σχετικά με την συνέχεια των στόχων των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη

Το παρόν κοινό έγγραφο του Συμβουλίου και της Επιτροπής ανταποκρίνεται στο αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βαρκελώνης να διαθέτει τον Μάρτιο του 2004 έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος εργασίας για τους στόχους σε θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αυτό εκθέτει τις προόδους που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα, αναφέρει τις προκλήσεις στις οποίες 35 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση2010», επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η στρατηγική της Λισσαβόνας , COM(2003), Βρυξέλλες. http://www.europa.eu.legistation_summaries/education_training_youth/vocational_training/v11041_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/04/2010. 36 Βλ. «Η Στρατηγική της Λισσαβόνας», Γεώργιος Πασιάς.

24

θα πρέπει να υπάρξει ανταπόκριση και προτείνει μέτρα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν για την επίτευξη των ορισθέντων στόχων. Η εν λόγω κοινή έκθεση ασχολείται επίσης με την υλοποίηση της σύστασης και του σχεδίου δράσης για την κινητικότητα, του ψηφίσματος του Συμβουλίου 'εκπαίδευση' για την εκπαίδευση και την κατάρτιση καθ' όλη τη διάρκεια του βίου και την υπουργική διακήρυξη της Κοπεγχάγης (EN) περί 'ενίσχυσης της ευρωπαϊκής συνεργασίας σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης'.

Ασχολείται επίσης, με τη συνέχεια που δόθηκε σε πολυάριθμες ανακοινώσεις της Επιτροπής, ιδίως εκείνες που αφορούν την επιτακτική ανάγκη περισσότερης και καλύτερης επένδυσης στο έμψυχο δυναμικό, τον ρόλο των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης, την αναγκαιότητα αξιοποίησης του επαγγέλματος του ερευνητή στην Ευρώπη, την σύγκριση των εκπαιδευτικών επιδόσεων της Ευρώπης με τον λοιπό κόσμο. Παρά τις προόδους που πραγματοποιήθηκαν (όπως π.χ. η εφαρμογή των προγραμμάτων Erasmus, Mundus, υπογραμμίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να καλύψει τα κενά με τους κυριότερους της ανταγωνιστές (τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία) σε ότι αφορά τις επενδύσεις και να θεσπίσει συνολικές στρατηγικές ώστε η μάθηση καθ' όλη τη διάρκεια του βίου να καταστεί συγκεκριμένη πραγματικότητα37.

2.8. Συμπεράσματα. - Η έκθεση της Επιτροπής για την Πρόοδο του προγράμματος «2010».

Το Νοέμβριο του 2003 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε έκθεση

προς το Συμβούλιο Παιδείας σχετικά με την πρόοδο του ΛΠΕ38. Η έκθεση της Επιτροπής βασίστηκε σε μια σειρά από εκθέσεις των διαφόρων ομάδων εργασίας που συγκροτήθηκαν, εκθέσεις των κρατών μελών σχετικά με την ανάπτυξη της δια βίου μάθησης και την κινητικότητα, όπως και δείκτες και πρόσφατες στατιστικές αναλύσεις.

37 Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 03.05.2007. 38 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010». Επείγουσα ανάγκη μεταρρυθμίσεων για να επιτύχει η Στρατηγική της Λισσαβόνας, Σχέδιο Ενδιάμεσης Έκθεσης, COM (2003) 685, Βρυξέλλες, 11.11.2003.

25

Σύμφωνα με την Επιτροπή «όλες οι εκθέσεις εμβάλλουν στην ίδια ανησυχητική διαπίστωση: προσπάθειες για την προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης καταβάλλονται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά οι μεταρρυθμίσεις που έχουν επιτελεστεί δεν είναι αντάξιες του διακυβεύματος και ο σημερινός ρυθμός τους δεν θα επιτρέψει στην Ένωση να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει».

Ειδικότερα, επισημαίνει ότι «τα πέντε ευρωπαϊκά κριτήρια αναφοράς (benchmarks) που υιοθέτησε το Συμβούλιο (Παιδείας) το Μάιο του 2003 θα είναι στην πλειονότητά τους δύσκολο να εκπληρωθούν έως το 2010» και υπογραμμίζει ότι: α) η συμμετοχή των Ευρωπαίων στην εκπαίδευση και τη διά βίου μάθηση συνεχίζει να είναι περιορισμένη, β) η σχολική αποτυχία και ο κοινωνικός αποκλεισμός, με υψηλό ατομικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος, παραμένουν ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες, γ) δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι αυξήθηκαν οι συνολικές επενδύσεις (κρατικές και ιδιωτικές) για το ανθρώπινο δυναμικό καθώς και οι ιδιωτικές επενδύσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στη συνεχή κατάρτιση. δ) ελλείψει ελκυστικότητας και ικανοποιητικής ποιότητας, η επαγγελματική κατάρτιση δεν ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες της οικονομίας της γνώσης και της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας. ε) Η Ένωση είναι αντιμέτωπη με τον αυξανόμενο κίνδυνο ελλείψεων σε εκπαιδευτικούς. στ) Η Ένωση δυσκολεύεται να ανακτήσει τη θέση της, ως πρώτος προορισμός στις προτιμήσεις των σπουδαστών από τρίτες χώρες, θέση που έχασε από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες όλων σε μια παράλληλη δράση με τους εξής τέσσερις μοχλούς προτεραιότητας:

-επικέντρωση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων στα καθοριστικά για κάθε χώρα σημεία με ανάπτυξη μιας διαρθρωμένης και συνεχούς συνεργασίας σε κοινοτικό επίπεδο.

-χάραξη πραγματικά συνεκτικών και συνολικών στρατηγικών για την εκπαίδευση και τη διά βίου μάθηση,

-εξασφάλιση της θέσης που του αρμόζει στο πρόγραμμα «Εκπαίδευση & Κατάρτιση 2010», το οποίο θα πρέπει να γίνει αποτελεσματικότερο εργαλείο για τη χάραξη και την παρακολούθηση των εθνικών και κοινοτικών πολιτικών, ακόμα και μετά την παρούσα δεκαετία.

26

3. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

3.1. Ο Θεσμός της Εκπαίδευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η εκπαιδευτική πολιτική αποτελεί ένα γνωστικό πεδίο συνάντησης

της Πολιτικής Επιστήμης με τις Επιστήμες της Αγωγής, στο πλαίσιο των οποίων αναπτύσσει συμπληρωματικές σχέσεις με τους τομείς, κυρίως, της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, της Οικονομικής της εκπαίδευσης και της Συγκριτικής της Εκπαίδευσης. Η εκπαιδευτική πολιτική39 ορίζεται ως «Λόγος» και ως «Πρακτική» που εκφέρεται σε δύο επίπεδα, ένα κριτικό – θεωρητικό και ένα εφαρμοσμένο – πολιτικό.

Γενικά, ως αντικείμενο της εκπαιδευτικής πολιτικής ορίζεται η μελέτη της δομής, της οργάνωσης, της λειτουργίας, των σχέσεων και των αποτελεσμάτων του εκπαιδευτικού συστήματος σε εθνικό και διεθνές πλαίσιο, με σκοπό να συμβάλει στην κατανόηση της λειτουργίας και των εκροών των εκπαιδευτικών συστημάτων και στον αποτελεσματικό σχεδιασμό και την εφαρμογή των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων.

1. Σχετικά με το περιεχόμενο και τις διαστάσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής έχουν αναπτυχθεί διάφορες τυπολογίες και ερμηνευτικές προσεγγίσεις, ανάλογα με τις θεωρήσεις για το ρόλο της εκπαίδευσης και τις λειτουργίες του εκπαιδευτικού θεσμού στο πλαίσιο της συγκρότησης και των λειτουργιών του κράτους, καθώς και των ευρύτερων σχέσεων ανάμεσα στην εκπαίδευση, στο κράτος και στην κοινωνία. Η εκπαιδευτική πολιτική ως λόγος και ως πρακτική αντιπροσωπεύει ένα πεδίο μελέτης και ένα διάγραμμα των σχέσεων εξουσίας- γνώσης που καθορίζουν τις μορφές του υλικού και συμβολικού ελέγχου της κοινωνίας από τις πολιτικές του κράτους στο χώρο της εκπαίδευσης. Ειδικότερα, η εκπαιδευτική πολιτική: Α) Ως πεδίο μελέτης, συνδέεται με του σκοπούς και τους στόχους

της εκπαίδευσης, τα προγράμματα σπουδών, τη δομή, διάρθρωση και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, την πρόσβαση και την εκπαιδευτική διαρροή, την κοινωνική χρησιμότητα, το ανθρώπινο

39 Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελέπη –Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ»σελ.40-50.

27

δυναμικό, τις εκροές του εκπαιδευτικού συστήματος, την οικονομική αποτελεσματικότητα κ.α.

Β) Ως διάγραμμα σχέσεων, συνδέεται άμεσα με τις άλλες πολιτικές του κράτους (οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική) και υποστηρίζει τον κανονιστικό, διανεμητικό, αντισταθμιστικό και αναπαραγωγικό χαρακτήρα των λειτουργιών του κράτους.

Γ) Ως λόγος συνδέεται με συγκεκριμένους φορείς που συμμετέχουν στην παραγωγή του εκπαιδευτικού αποτελέσματος (κυβέρνηση, εκπαιδευτική κοινότητα, πολιτικά κόμματα, κοινωνικοί εταίροι, συνδικαλιστικές οργάνωσης εκπαιδευτικών) και ειδικότερα με την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών «κρίσεων», την αιτιολόγηση, νομιμοποίηση, ανάπτυξη και εφαρμογή των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων.

Δ) Ως πρακτική, συνδέεται με τις διαδικασίες αλλαγών (μεταρρυθμίσεων) στα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης οι οποίες επηρεάζονται/ προκαλούνται από τη δράση διάφορων παραγόντων (οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών, τεχνολογικών) στο εθνικό ή το διεθνές περιβάλλον.

Οι πολιτικές των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων συνδέονται άμεσα τόσο με τις λειτουργικές ανάγκες του κοινωνικό- πολιτικού συστήματος (οικονομικός εκσυγχρονισμός, κοινωνικός εκδημοκρατισμός, πολιτισμική αναπαραγωγή), όσο και με το πολιτικό, ιδεολογικό και θεσμικό συγκείμενο της ιστορικής περιόδου στην οποία ανήκουν και εκφράζουν τις υφισταμένες σχέσεις γνώσης- εξουσίας που καθορίζουν τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο τη συγκεκριμένη περίοδο. Επιπρόσθετα, κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ως ανάπτυγμα στόχων και ως προσανατολισμός επιδιώξεων της πολιτικής κοινωνίας για την αντιμετώπιση της εκάστοτε θεωρούμενης ως «κρίσης» στην εκπαίδευση, αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη εκπαιδευτική φιλοσοφία και πολιτική, ενώ παράλληλα αποτελεί φορέα οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικής προόδου, αλλά και μηχανισμό πολιτιστικού επικαθορισμού και ιδεολογικής αναπαραγωγής.

Οι βασικές αναλυτικές έννοιες για τη συγκρότηση του ερμηνευτικού πλαισίου του εκπαιδευτικού λόγου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας/ Ευρωπαϊκής ένωσης40 θεωρούμε, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες: σχηματισμός του λόγου, συστήματα γνώσης, καθεστώς αλήθειας, σχέσεις γνώσης –εξουσίας, πολιτικές της ρύθμισης, επιστημονική κοινότητα (επιστήμονες, τεχνοκράτες).

Ως σύστημα γνώσης ορίζουμε τους σχηματισμούς του επιστημονικού λόγου οι οποίοι οργανώνονται σε ενιαία μορφή,

40 Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελέπη –Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ»σελ.40-50.

28

συγκροτούν ένα σύνολο αρχών και κανόνων νομιμοποίησης και αναπαραγωγής της γνώσης, συγκλίνουν με θεσμούς και πρακτικές και γίνονται φορείς σημασιών για μια ορισμένη ιστορική περίοδο.

Η επικράτηση του συστήματος γνώσης και η συνακόλουθη θέσμιση των αντίστοιχων εκπαιδευτικών σημασιών (παιδαγωγικών, κοινωνικών, πολιτισμικών) θεωρούμε ότι υποδεικνύουν το «καθεστώς αλήθειας» που ισχύει σε κάθε ιστορική περίοδο, δηλαδή τους τύπους του λόγου τους οποίους αποδέχονται η Πολιτεία, η επιστημονική και η εκπαιδευτική κοινότητα και τις πρακτικές που τους κάνουν να λειτουργούν ως αληθείς. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της ερμηνευτικής προσέγγισης, θεωρούμε ότι οι βασικές ερμηνευτικές μας έννοιες που συνθέτουν το πλαίσιο της «Ευρώπης της γνώσης»41, συνδέονται με ορισμένα από τα σύγχρονα σημαίνοντα των σχηματισμών του εκπαιδευτικού λόγου στο εθνικό και διεθνές επίπεδο ως εξής:42

Α) το καθεστώς αλήθειας, όπου αναπτύσσεται σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και τροφοδοτείται από έννοιες όπως παγκοσμιοποίηση, ευρωπαϊσμός, κοινωνία της γνώσης, τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνιών, ανταγωνιστικότητα, αγορά, απασχολησιμότητα, ανεργία, κοινωνικός αποκλεισμός.

Β) το σύστημα της γνώσης, όπου συνδέεται με έννοιες όπως δια βίου μάθηση, γνώση ξένων γλωσσών, ανάπτυξη δεξιοτήτων, ευρεία βασική μόρφωση, τεχνολογική εξειδίκευση, ευελιξία, κινητικότητα, δίκτυα, εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Γ) οι πολιτικές της ρύθμισης αντλούν και συνδέονται με το καθεστώς αλήθειας, ενώ παράλληλα συνδέονται και επηρεάζονται από τα συστήματα γνώσης. Εκφράζονται με τους σύγχρονους όρους της τεχνοκρατίας, σχεδιάζονται και υλοποιούνται από μια τεχνοκρατική ελίτ σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και συνδέονται με έννοιες όπως εκσυγχρονισμός, ρύθμιση, σύγκλιση, προσαρμογή, εναρμόνιση, συνοχή.

Δ) οι πολιτικές για τη διαχείριση της γνώσης αποτελούν μια ειδική περιοχή των ρυθμιστικών πολιτικών και συνδέονται με έννοιες όπως ανταγωνιστικότητα, καινοτομία, ικανότητες, αξιολόγηση, λογοδοσία, πιστοποίηση, παραγωγικότητα, αποτελεσματικότητα, διαχείριση ολικής ποιότητας.

Σε αυτήν τη διαδικασία κεντρική θέση κατέχει ο διττός ρόλος των μελών της επιστημονικής κοινότητας, οι οποίοι ως κάτοχοι της γνώσης συμμετέχουν στην παραγωγή:

1) αφενός ενός λόγου νομιμοποίησης του συστήματος γνώσης και αφετέρου στη διαχείριση των πολιτικών της γνώσης (τεχνοκράτες).

41 Πάστας , «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», ΘΕΣΜΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Α’, σελ. 170. 42 Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελεπή –Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ».

29

2) Και ενός κριτικού λόγου του συντελεσμένου αποτελέσματος, δηλαδή των πρακτικών και των αποτελεσμάτων της εκπαιδευτικής πολιτικής.

Ο εκπαιδευτικός θεσμός, τόσο στο επίπεδο της αναβάθμισης της

γενικής μόρφωσης όσο και σε αυτό της ανάπτυξης της ικανότητας απασχόλησης και της διάχυσης των πολιτιστικών αξιών, θεωρείται ότι αποτελεί το πιο ισχυρό μέσο διαμεσολάβησης στη μετάβαση προς τις κοινωνίες του 21ου αιώνα.

Σε πολλά σημαντικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής43 (Λευκά και Πράσινα Βιβλία) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, επισημάνθηκαν οι προκλήσεις που δέχονται οι ευρωπαϊκές κοινωνίες από τις αλλαγές σε έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο και υποστηρίζεται ότι ήδη από τη δεκαετία του 1990 έχουμε εισέλθει στην κοινωνία της πληροφορίας, της γνώσης και της καινοτομίας.

Στο νέο αυτό πλαίσιο, το σύγχρονο εκπαιδευτικό πρόταγμα αφορά τη δια βίου μάθηση, ενώ αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον ο ρόλος και η συμβολή του εκπαιδευτικού θεσμού στη διαμόρφωση της ιστορικής προοπτικής της Ευρώπης της γνώσης, καθώς επίσης και η θέση θεμελιωδών εννοιών- σημασιών, όπως κοινωνία, εργασία, παιδεία, πολιτεία στο ευρωπαϊκό θεσμικό μόρφωμα. Ο ρόλος της εκπαίδευσης είτε ως θέσμισης, είτε ως διαμεσολάβησης, είτε ως διαδικασίας, είτε ως αποτελέσματος θεωρείται καθοριστικός για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί ξεχωριστά από τα κράτη – μέλη της, τα οποία άλλωστε συμμετέχουν στις διαδικασίες της λήψης των αποφάσεων και καθορίζουν τις πολιτικές της. Ο κοινοτικός εκπαιδευτικός λόγος, έχοντας ως σκοπό τη δημιουργία του ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου, δεν αναφέρεται απλώς στην αναγκαιότητα των αλλαγών που πρέπει να γίνουν στα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης, αλλά θα πρέπει να πείσει ότι η επιτυχείς έκβαση τν πολιτικών που προτείνει θα παράγει θετικά αποτελέσματα για το μέλλον όλων των ευρωπαϊκών κρατών.

Κατά’ αυτόν τον τρόπο η κοινοτική εκπαιδευτική πολιτική, ως λόγος και ως πρακτική αυτού του λόγου, συνδέεται και επηρεάζεται άμεσα καθώς συμβάλλει αποτελεσματικά στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο επίπεδο της συγκρότησης και της εκφοράς του κοινοτικού εκπαιδευτικού λόγου και της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής, προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα που αφορούν τη σχέση ανάμεσα στον

43 Σχετικά με το Θεσμό της Εκπαίδευσης στην ΕΕ βλ. Πάστας , «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», ΘΕΣΜΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΤΟΜΟΣ Α’, σελ.107.

30

κοινοτικό θεσμικό λόγο και τον εκπαιδευτικό θεσμό. Στην περίπτωση των εθνικών κρατών και των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι σαφώς διατυπωμένες στο Σύνταγμα και στους εκπαιδευτικούς νόμους, όπου αναφέρονται οι στόχοι και τα μέσα με τα οποία ο εκπαιδευτικός θεσμός επιδιώκει την ενίσχυση, τη σταθερότητα και την αναπαραγωγή της εθνικής κοινωνίας στο εσωτερικό της αλλά και στο πλαίσιο του διεθνούς συστήματος. Στην περίπτωση όμως της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζονται κάποιες δυσκολίες44 για να απαντηθούν ορισμένα ερωτήματα, ενώ παράλληλα τίθενται βασικά ζητήματα εννοιών, ορισμών και κατηγοριοποιήσεων. Α) οι φορείς θέσμισης και παραγωγής του εκπαιδευτικού λόγου στο κοινοτικό επίπεδο (Συμβούλιο Παιδείας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση) είναι διαφορετικοί από τους φορείς υλοποίησης και ελέγχου των πρακτικών αυτού του λόγου στο εθνικό κράτος. Η δυνατότητα παρεμβατισμού της Ε.Ε. για αλλαγές στα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης είναι, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας και με όσα προβλέπονται από τις ίδιες τις Συνθήκες, εξαιρετικά περιορισμένη, καθώς ένα σημαντικό τμήμα των κοινοτικών αποφάσεων δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα για εφαρμογή από τα κράτη- μέλη. Β) στο εθνικό κράτος ο εκπαιδευτικός θεσμός θεωρείται ως ένα «κλειστό» σύστημα, με την έννοια ότι οι λειτουργίες του εξαντλούνται στο πλαίσιο των ορίων του κράτους, ανεξάρτητα από τις επιδράσεις που δέχεται από το διεθνές περιβάλλον. Στο επίπεδο της Ε.Ε. δεν μπορεί να θεωρηθεί ως «κλειστό» σύστημα ο ευρωπαϊκός εκπαιδευτικός χώρος, ο οποίος αφενός δεν έχει συγκροτηθεί θεσμικά σε ενιαία βάση και αφετέρου αποτελείται από τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών- μελών της Ε.Κ., τα οποία παρουσιάζουν μεταξύ τους σημαντικές δομικές, διαρθρωτικές, οργανωτικές και λειτουργικές διαφορές. Γ) οι σκοποί και οι στόχοι της Ε.Κ., όπως καθορίζονται στις Συνθήκες, είναι εντελώς διαφορετικοί από αυτούς των εθνικών κρατών. Η προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι αντίθετη με τις έννοιες της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας. Έτσι, τίθεται θεμελιώδεις ζητήματα αξιολόγησης της γνώσης και των αξιών που θεωρούνται χρήσιμες και αποτελεσματικές στο κοινοτικό και στο εθνικό επίπεδο, ειδικά σε ό, τι αφορά τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και συνείδησης του Ευρωπαίου πολίτη. Δ) οι πολιτιστικές και γλωσσικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Παράλληλα, τα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής οργάνωσης 44 Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελεπή –Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ».

31

παρουσιάζουν αξιοσημείωτες διαφορές, κυρίως μεταξύ των κρατών της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης και αυτών της Νοτίου Ευρώπης. Στον ευρωπαϊκό χάρτη συνυπάρχουν τα ισχυρά και αδύναμα εθνικά κράτη, η ενιαία αγορά της ΟΝΕ, ο λόγος της παγκοσμιοποίησης και οι οικονομίες της γνώσης, η κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, με την κοινωνία της ανεργίας και του τεχνολογικού αναλφαβητισμού, με την κοινωνία των μειονοτήτων, του πολιτιστικού και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα δεν είναι εύκολες, καθώς το μόρφωμα της Ε.Κ./Ε.Ε. είναι σύνθετο και βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο εκπαιδευτικός λόγος και η εκπαιδευτική πολιτική συνδέονται άμεσα πλέον με την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση, τις εργασιακές σχέσεις και την κοινωνική συνοχή στην Κοινότητα, την ευρωπαϊκή πολιτισμική ετερογένεια και τη διαμόρφωση της ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη. Η σχέση ανάμεσα στην εκπαιδευτική θέσμιση και στον θεσμικό – πολιτικό λόγο της κοινότητας είναι αδιάρρηκτη. Η εκπαίδευση απορρέει και εξαρτάται άμεσα από τον πολιτικό λόγο της Κοινότητας, τον οποίο με τη σειρά της υποστηρίζει, διευρύνει και του οποίου νομιμοποιεί τις αποφάσεις. Η εκπαίδευση χρειάζεται τον κοινοτικό πολιτικό λόγο για να τη νομοθετήσει. Ο κοινοτικός πολιτικός λόγος, αντίστοιχα, χρειάζεται την εκπαιδευτική θέσμιση, από την οποία αντλεί μέρος της ιδεολογικής του νομιμοποίησης και της κοινωνικής συναίνεσης και τον εκπαιδευτικό λόγο από τον οποίο αντλεί την επιστημονική αξιοπιστία, ώστε να πείθει για την εγκυρότητα των αποφάσεων που παίρνει. Ιστορικά, παρατηρούμε ότι στην εκπαιδευτική πολιτική της Ε.Κ., η εξέλιξη είναι αντίστοιχη με την αύξηση του ενδιαφέροντος και τη σημασία που σταδιακά απέκτησε η εκπαίδευση στην εφαρμογή των κοινωνικών πολιτικών, ειδικότερα μετά τη θέσπιση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και, κυρίως, μετά τη Στρατηγική της Λισαβόνας και το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010». Τα κείμενα που αναφέρονται αποκλειστικά στην εκπαιδευτική πολιτική της Ε.Κ. είναι σχετικά περιορισμένα, ενώ είναι περισσότερα αυτά που συνδέονται με τους ευρύτερους θεματικούς άξονες «Ευρωπαϊκή Κοινότητα και εκπαίδευση» και «Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση»45. Η συμμετοχή της Ελλάδας στη διαδικασία του μετασχηματισμού των ευρωπαϊκών κοινωνιών και οι διάφορες δράσεις των κοινοτικών πολιτικών στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, άσκησαν πολύμορφες επιδράσεις στην ελληνική επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα, με αποτέλεσμα η θεματική περιοχή «Ευρωπαϊκή Ένωση και εκπαίδευση» να προκαλέσει το ενδιαφέρον των μελετητών με διάφορε δράσεις, όπως

45 http://www.eu.europa , Ημερομηνία Πρόσβασης 20/04/2010.

32

πραγματοποίηση ερευνών, συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα και άλλα πολλά. Η νομική υπόσταση και η θεσμική συγκρότηση της Ε.Κ. και της Ε.Ε. καθώς και οι διαφορές μεταξύ τους, απασχόλησαν πολύ. Ειδικό ενδιαφέρον όμως δόθηκε στη μελέτη των θεσμικών αλλαγών μετά την επικύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ, με την οποία συγκροτήθηκαν δύο θεσμικές οντότητες και θεσπίστηκαν δύο νομικά υποσύνολα, της Ένωσης και της Κοινότητας. Η κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του συνόλου θεσμού της Ε.Κ./Ε.Ε. συνδέεται άμεσα με τη νομιμοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κοινότητας και τη διάκριση ανάμεσα στις αποκλειστικές και τις συντρέχουσες αρμοδιότητες των κοινοτικών θεσμικών οργάνων. Το ευρύτερο και πιο σημαντικό μέρος τόσο του κοινοτικού λόγου για την εκπαίδευση, όσο και των αποφάσεων για την ενεργοποίηση της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής, συνδέεται άμεσα με την ένταξη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, το 1992, ως τομέων αρμοδιότητας της Ένωσης στη ΣυνθΕΕ. Αξίζει όμως να διερευνηθεί και η διαδικασία της νομιμοποίησης της εκπαίδευσης και των πολιτικών της Ε.Κ. την προ του Μάαστριχτ περίοδο μέχρι το 1992, καθώς ο αποφασιστικός ρόλος των θεσμικών οργάνων της Κοινότητας (Δικαστηρίου, Επιτροπής και Συμβουλίου). Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρόλος του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) κατά τη διαδικασία της νομιμοποίησης της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κοινότητας. Η Συνθήκη της Ρώμης είχε δώσει, σχεδόν αποκλειστικό, οικονομικό προσανατολισμό στην Κοινότητα, καθώς οι διατάξεις της αφορούσαν την οικονομική ανάπτυξη, την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, τη σταθερότητα και τη συνεργασία των κρατών – μελών, μέσω της εγκαθίδρυσης της «κοινής αγοράς». Με τις Συνθήκες του Μάαστριχτ 46και του Άμστερνταμ επήλθαν σημαντικές τροποποιήσεις στην αποστολή και στους σκοπούς της Ε.Κ. Η αποστολή της Κοινότητας διευρύνθηκε και προς το κοινωνικό τομέα, ώστε, εκτός από τη δημιουργία της «κοινής αγοράς και οικονομικής και νομισματικής ένωσης» να συμπεριλάβει την ανάπτυξη του περιβάλλοντος, ένα υψηλό επίπεδο απασχόλησης, κοινωνικής προστασίας και ποιότητας ζωής, την οικονομική και κοινωνική συνοχή. Η διάκριση ανάμεσα στον οικονομικό και τον πολιτικό λόγο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα μας απασχολήσει στη συνέχεια σε ό, τι αφορά την εκπαίδευση στον βαθμό κατά τον οποίο47:

46 Το 1992 υπογράφθηκε η Συνθήκη του Μάαστριχ με την οποία δημιουργήθηκε η Ε.Ε.. η Ε.Ε. αποτελείται από τρεις Πυλώνες: τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, βλ. Χρήστος Γκοβαης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σελ.11. 47 βλ. Χρήστος Γκοβαης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

33

Α) ο χώρος της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης συνδέεται άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη, άρα με τον οικονομικό λόγο της Κοινότητας, ενώ Β) ο χώρος της γενικής εκπαίδευσης που αφορά τη μόρφωση και την παιδεία συνδέεται με την «κοινωνία των πολιτών» και σχετίζεται με τον πολιτικό λόγο της Ε.Ε. Η ανάπτυξη της κοινοτικής πολιτικής στην εκπαίδευση στηρίχθηκε στη νομιμοποίηση του εκπαιδευτικού λόγου της Κοινότητας, η οποία βασίστηκε στα νομικά ερείσματα της σχέσης ανάμεσα στην επαγγελματική εκπαίδευση/ κατάρτιση και στα δικαιώματα που απορρέουν από τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς. Η θεωρία των τριών πυλώνων, δημιουργήθηκε μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ για να ερμηνεύσει το θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο πρώτος πυλώνας αντιπροσωπεύει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, στην οποία εμπεριέχονται οι τρεις Κοινότητες. Ο δεύτερος πυλώνας αναφέρεται στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας και, τέλος ο τρίτος πυλώνας αναφέρεται στα θέματα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Ο χώρος της εκπαίδευσης αποτελεί αντικείμενο του πρώτου πυλώνα και τα θέματά της ανήκουν στην αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, τα οποία ρυθμίζονται από το κοινοτικό δίκαιο. Στη Συνθήκη της Ρώμης, η εκπαίδευση δεν ανήκε στις περιοχές ευθύνης της κοινοτικής πολιτικής. Στο άρθρο 128 της Συνθήκης ΕΟΚ αναφέρεται ότι το Συμβούλιο καθορίζει τις γενικές αρχές για την εφαρμογή κοινής πολιτικής επαγγελματικής πολιτικής. Η αναγνώριση της συμβολής της εκπαίδευσης στην προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής των κρατών- μελών και η ένταξη του τομέα ως νέου θεσμικού πεδίου δράσης της Κοινότητας, στα πλαίσια της επέκτασης και της ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αποφασίστηκε στη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1991. Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η εκπαίδευση θεσμοθετήθηκε ως περιοχή ευθύνης της κοινοτικής πολιτικής. Στο άρθρο 3 παρ. ορίζεται ότι η δράση της Κοινότητας για την επίτευξη των σκοπών της περιλαμβάνει τη συμβολή σε μια παιδεία και κατάρτιση υψηλού επιπέδου. Παράλληλα, η εκπαίδευση ανήκει σε ειδικό κεφάλαιο με τίτλο «Παιδεία, επαγγελματική εκπαίδευση και νεολαία», το οποίο αποτελείται από δύο άρθρα, το 126 που αναφέρεται στη γενική εκπαίδευση και το 127 που αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Λόγω της «εθνικής σημασίας» των εκπαιδευτικών συστημάτων για τα κράτη- μέλη, οι διατάξεις των άρθρων για την εκπαίδευση και την κατάρτιση ελέγχονται από την αρχή της επικουρικότητας. Στα άρθρα 126

34

48και 127 της ΣυνθΕΚ ορίζεται ότι η Κοινότητα συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου49 και εφαρμόζει πολιτικές επαγγελματικής εκπαίδευσης50 ,σεβόμενη την αρμοδιότητα των κρατών- μελών στα θέματα εκπαίδευσης και την εθνική ταυτότητα, λειτουργώντας στο πλαίσιο της αρχής της επικουρικότητας. Η αναγνώριση της σημασίας και του ρόλου της εκπαίδευσης στον οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό των σύγχρονων κοινωνιών ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ. Με το άρθρο 2 παρ.1 της Συνθήκης προστέθηκε στο προοίμιο της ΣυνθΕΚ η παρακάτω παράγραφος: « Αποφασισμένοι να προάγουν την ανάπτυξη το υψηλότερο δυνατού επιπέδου γνώσης για τους λαούς τους μέσω ευρείας πρόσβασης στην εκπαίδευση και μέσω της ευρείας αναπροσαρμογής της». Η παράγραφος του προοιμίου έχει καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, καθώς δεν επέφερε καμία αλλαγή στις διατάξεις των άρθρων 149 και 150 για την εκπαίδευση και την κατάρτιση αντίστοιχα. Η προσθήκη του τομέα της εκπαίδευσης στο προοίμιο της ΣυνθΕΚ στο Άμστερνταμ έχει ιδιαίτερη σημασία για τον εξής λόγο. Το προοίμιο της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα στο Μάαστριχτ είναι το ίδιο με το προοίμιο της Συνθήκης της ΕΟΚ, όπως κυρώθηκε στη Ρώμη το 1957. οι μεταγενέστερες τροποποιήσεις της ΣυνθΕΟΚ μέχρι τη θεσμοθέτηση της ΣυνθΕΚ το 1992 στο Μάαστριχτ αφορούσαν μόνο τροποποιήσεις των διατάξεων των άρθρων της Συνθήκης της ΕΟΚ. Αυτό δείχνει ότι οι προθέσεις των εθνικών κρατών σχετικά με τον προσανατολισμό και το ρόλο της Κοινότητας, παρέμεναν σταθερές και αναλλοίωτες από το 1957 μέχρι το 1997. Για τον λόγο αυτόν, η μοναδική τροποποίηση στο προοίμιο της ΣυνθΕΟΚ, σαράντα χρόνια αργότερα, με την ενσωμάτωση της εκπαίδευσης στο προοίμιο της ΣυνθΕΚ στο Άμστερνταμ το 1997, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, στο βαθμό που τα κράτη- μέλη αναγνώρισαν τον εκπαιδευτικό θεσμό ως παράγοντα καθοριστικής σημασίας για το μέλλον των ευρωπαϊκών κοινωνιών στην πορεία τους προς την «κοινωνία της γνώσης». Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, στο πλαίσιο της κοινοτικής πολιτικής στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, το Συμβούλιο προχώρησε στη θέσπιση της Επιτροπής Παιδείας, καθώς και επικουρικών συμβουλευτικών επιτροπών, στο ευρύτερο πλαίσιο της λειτουργίας της ΕΜΑ, για την αντιμετώπιση των ειδικών επιστημονικών και τεχνικών απαιτήσεων των ενεργειών και προγραμμάτων δράσης της Κοινότητας. 48 βλ. Χρήστος Γκοβαης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 49 Σχετικά Βλ. το άρθρο 126. 50 Σχετικά βλ. το άρθρο 127.

35

Στο χώρο της επαγγελματικής κατάρτισης η θέσπιση συμβουλευτικής επιτροπής είχε οριστεί στην Απόφαση του 1963 για τη θέσπιση των γενικών αρχών για την εφαρμογή κοινής πολιτικής επαγγελματικής καταρτίσεως. Η Επιτροπή Παιδείας θεσπίστηκε το 1976, στο πλαίσιο της εφαρμογής του Α΄ Προγράμματος Δράσης της Κοινότητας στον τομέα της εκπαίδευσης. Στο σημείο 2 του ψηφίσματος 9.2.1976 οριζόταν ότι «συνιστάται επιτροπή εκπαίδευσης, αποτελούμενη από εκπροσώπους των κρατών μελών και της Επιτροπής, την προεδρία της οποίας αναλαμβάνει η χώρα, η οποία ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου. Η επιτροπή εκπαίδευσης προετοιμάζει τις διασκέψεις του Συμβουλίου και των Υπουργών Παιδείας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τις μελλοντικές εξελίξεις στον τομέα της εκπαίδευσης». Δέκα χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1987, εξαιτίας της επέκτασης των δραστηριοτήτων της Επιτροπής στο πλαίσιο της εφαρμογής της ΕΕΠ, το Συμβούλιο εξέδωσε την απόφαση51. Με την απόφαση αυτή συστήθηκε το σύστημα «επιτροπολογίας» στην Κοινότητα, το οποίο κάλυψε ένα ευρύ πεδίο των κοινοτικών δραστηριοτήτων, ισχυροποίησε τον θεσμικό ρόλο της Επιτροπής, ενίσχυσε τη γραφειοκρατική δομή της Κοινότητας και επιβεβαίωσε το ρόλο των τεχνοκρατών και των εκπροσώπων κοινοτικών εταίρων στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων. Όσον αφορά τον εκπαιδευτικό λόγο της Κοινότητας, τον διακρίνουμε σε δύο βασικές κατηγορίες:

1) Στην κατηγορία του άτυπου ή ανεπίσημου. 2) Στην κατηγορία του τυπικού ή θεσμιμένου λόγου.

Η διάκριση στις κατηγορίες υπαγορεύεται από τις σχέσεις νομιμοποίησης που υφίστανται ως προς το πλαίσιο και το χαρακτήρα των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης της Κοινότητας. Η διαμόρφωση του εκπαιδευτικού λόγου της Κοινότητας διακρίνεται σε άτυπο και τυπικό επίπεδο, στο βαθμό που συνδέεται με κείμενα της Επιτροπής ή με κείμενα του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου. Τα κείμενα της Επιτροπής εκφράζουν κυρίως τον μη θεσπισμένο και δεσμευτικό λόγο της Κοινότητας και αποσκοπούν στην πρόκληση ευρύτερου διαλόγου μεταξύ των οργάνων τόσο στο εσωτερικό της κοινότητας, όσο και στο εξωτερικό επίπεδο των κρατών- μελών, σε θέματα που αφορούν το σχεδιασμό των δράσεων και των κατευθύνσεων της εκπαιδευτικής πολιτικής. Αντίστοιχα, τα κείμενα του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου αντιπροσωπεύουν τον επίσημο νομικό και θεσμικό λόγο και τις πράξεις της Κοινότητας που έχουν δεσμευτικό ή 51 Σχετικά με την επέκταση των δραστηριοτήτων της Επιτροπής: βλ. άρθρο 373/87 που αφορούσε την ανάθεση εκτελεστικών αρμοδιοτήτων στην Επιτροπή και τη διεύρυνση επικουρικών επιτροπών στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.

36

προτρεπτικό χαρακτήρα και αφορούν το επίπεδο της εφαρμογής των πολιτικών της Κοινότητας σε θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ένα σημαντικό στοιχείο που επηρέασε και επηρεάζει τη νομοθετική διαδικασία είναι η έλλειψη νομιμοποίησης του χώρου της εκπαίδευσης στις Συνθήκες της Ρώμης και του Μάαστριχτ. Επειδή ο εκπαιδευτικός χώρος δεν προβλεπόταν στις περιοχές ευθύνης της Κοινότητας, οι Υπουργοί Παιδείας των κρατών-μελών δεν νομιμοποιούνταν να συνεδριάζουν και να λαμβάνουν αποφάσεις μόνοι τους. Όλες οι αποφάσεις για τα θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης έπρεπε να λαμβάνονται υπό την εποπτεία του Συμβουλίου, το οποίο ήταν το μοναδικό όργανο που μπορούσε να νομιμοποιήσει τις αποφάσεις των Υπουργών Παιδείας. Για το λόγο αυτόν προβλέφθηκε η «φόρμουλα της ομπρέλας» του Συμβουλίου και κατ αυτόν τον τρόπο όλα τα νομοθετικά κείμενα που αφορούν την εκπαίδευση, μέχρι τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, ξεκινούν με τη διατύπωση «το Συμβούλιο και Υπουργοί Παιδείας συνελθόντες στα πλαίσια του Συμβουλίου». Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) τροποποιήθηκαν εκ νέου τα άρθρα της ΣυνΕΚ σχετικά με την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Σύμφωνα με τα άρθρα 149 και 150 της ΣυνθΕΚ οι αποφάσεις για τα θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης λαμβάνονται με τη διαδικασία της συναπόφασης (άρθρο 251 της ΣυνθΕΚ). Κατ αυτόν τον τρόπο οι αποφάσεις για τα εκπαιδευτικά θέματα λαμβάνονται με δύο κυρίως τρόπους: Α) Από το Συμβούλιο από κοινού με το Κοινοβούλιο (προτάσεις της Επιτροπής σε θέματα του τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, σύμφωνα με το άρθρο 251- συναπόφαση). Β) Από το Συμβούλιο και τους Υπουργούς Παιδείας συνελθόντων στα πλαίσια του Συμβουλίου (προτάσεις των κρατών- μελών σε θέματα του τομέα της εκπαίδευσης). Σχετικά με τη νομική μορφή των κειμένων της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κοινότητας για μια περίοδο 35 χρόνων, από το πρώτο ιστορικά κείμενο, την απόφαση του 1963, μέχρι τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997, ισχύουν τα ακόλουθα. Ως προς τους τομείς ενδιαφέροντος, τα κείμενα διακρίνονται σε αυτά που αφορούν την κατάρτιση και σε αυτά που αφορούν την εκπαίδευση. Οι προτάσεις για τα πρώτα γίνονται από την Επιτροπή, ορίζουν το χώρο της επίσημης και δεσμευτικής πολιτικής της Κοινότητας και νομοθετούνται από το Συμβούλιο. Οι προτάσεις για τα δεύτερα προέρχονται από την Επιτροπή ή τα κράτη- μέλη, ορίζουν το χώρο της «άτυπης» πολιτικής και νομοθετούνται στα πλαίσια του Συμβουλίου.

37

Σύμφωνα με τα παραπάνω οι βασικές μορφές, οι κατηγορίες και οι θεσμικοί φορείς των εκπαιδευτικών κειμένων της Κοινότητας είναι οι εξής52: Α) το Συμβούλιο εξέδωσε κανονισμούς, οδηγίες, αποφάσεις, ψηφίσματα, συστάσεις και συμπεράσματα. Β) το Συμβούλιο από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε Αποφάσεις. Γ) το Συμβούλιο και οι Υπουργοί Παιδείας που συνήλθαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου εξέδωσαν ψηφίσματα και συμπεράσματα. Οι τρεις πρώτες κατηγορίες νομοθετικών κειμένων, οι κανονισμοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις, είναι δεσμευτικού χαρακτήρα και η εφαρμογή τους από τα κράτη- μέλη γίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις των Συνθηκών. Στις ιδρυτικές Συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ο τομέας της εκπαίδευσης υπήρξε εξαιρετικά περιορισμένος. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση εντάχθηκαν ως τομείς κοινοτικής αρμοδιότητας μετά από μια αργή και βαθμιαία διαδικασία, αφού μέχρι τη θέσπιση της Συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν είχε ουσιαστική νομιμοποιητική εξουσία στο χώρο της εκπαίδευσης. Η διαμόρφωση και η ανάπτυξη της κοινοτικής πολιτικής στην εκπαίδευση και την κατάρτιση εξαρτήθηκαν άμεσα από την πορεία και το βαθμό της νομιμοποίησης του εκπαιδευτικού λόγου, ο οποίος έπρεπε υποχρεωτικά να στηρίζεται στις διατάξεις του πρωτογενούς δικαίου (Συνθήκες) και του παράγωγου δικαίου (Αποφάσεις Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου) της Κοινότητας. Αυτό έγινε φανερό στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν η ανάληψη κοινοτικής δραστηριότητας στο χώρο της εκπαίδευσης υπήρξε καθαρά δευτερογενής και παράγωγη διαδικασία, που στηρίχθηκε σε μια σειρά αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, οι οποίες άσκησαν έμμεση, αλλά σημαντική επιρροή στην άσκηση της εκπαιδευτικής πολιτικής. Οι αποφάσεις αυτές μετέβαλαν τη φύση της κοινοτικής αρμοδιότητας στο χώρο της εκπαίδευσης και επέτρεψαν το μετασχηματισμό στην άσκηση της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής, στο πλαίσιο της προώθησης των ευρύτερων οικονομικών και πολιτικών στόχων της Κοινότητας στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Κατ αυτόν τον τρόπο δόθηκε η δυνατότητα στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο την περίοδο του 1986-1992 να ασκήσουν μια ισχυρή παρέμβαση μέσω οδηγιών, αποφάσεων, συστάσεων, ψηφισμάτων και εκθέσεων και να αναπτύξουν μια σειρά από δράσεις πιλοτικών προγραμμάτων και ανταλλαγής καλών πρακτικών σε διάφορες περιοχές της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. 52 Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελεπή –Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ».

38

Η νομιμοποίηση της κοινοτικής πολιτικής στην εκπαίδευση και την κατάρτιση προήλθε κυρίως από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, οι οποίες στηρίχθηκαν: 1) στην πρωτεύουσα σημασία των άρθρων των ιδρυτικών Συνθηκών που αφορούν το σκοπό και την αποστολή της Κοινότητας για τη δημιουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, 2) στη διάκριση ανάμεσα στις ουσιαστικές ή συντρέχουσες και τις λειτουργικές αρμοδιότητες της Κοινότητας, 3) στα νομικά ερείσματα της σχέσης ανάμεσα στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και στα δικαιώματα των εργαζομένων που απορρέουν από τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς και 4) στη διασταλτική ερμηνεία διατάξεων της Συνθήκης ΕΟΚ σχετικά με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και τη γενικότερη συμβολή τους στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Στις ιδρυτικές Συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η μοναδική άμεση διάταξη που αφορούσε την εκπαίδευση53 για την επαγγελματική εκπαίδευση.

«το Συμβούλιο προτάσσει της Επιτροπής και κατόπιν διαβουλεύσεως με την οικονομική και κοινωνική επιτροπή, θεσπίζει τις γενικές αρχές για την εφαρμογή κοινής πολιτικής επαγγελματικής εκπαίδευσης ικανής να συμβάλλει στην αρμονική ανάπτυξη τόσο των εθνικών οικονομιών όσο και της κοινής αγοράς». Η δεκαετία του 1980 αποτελεί την πιο σημαντική ιστορική περίοδο, κατά την οποία η πολιτική ενεργοποίηση της Κοινότητας συνδέθηκε άμεσα με την νομιμοποίηση του εκπαιδευτικού λόγου και την ανάπτυξη της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ενεργοποίηση της Κοινότητας στο χώρο της πολιτικής και της οικονομίας άσκησε άμεση επίδραση στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, με αποκορύφωμα τις Διατάξεις στις Συνθήκες του Μάαστριχτ και του Άμστερνταμ. Παράλληλα, μια σειρά από αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης δημιούργησαν το απαραίτητο νομικό πλαίσιο στήριξης της Κοινότητας για την εκτεταμένη εφαρμογή προγραμμάτων δράσης στο χώρο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

Η διασταλτική ερμηνεία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των άρθρων 7 και 128 της Συνθήκης της Ρώμης σε συνδυασμό με τις αποφάσεις του Συμβουλίου δημιούργησαν μια περιοχή στο παράγωγο κοινοτικό δίκαιο η οποία αφορά αποκλειστικά τον τομέα της εκπαίδευσης. Κατ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η νομική θεμελίωση της κοινοτικής πολιτικής για την επαγγελματική εκπαίδευση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν τα θεσμικά όργανα της Κοινότητας για την εφαρμογή 53 Οι ιδρυτικές συνθήκες ήταν με το άρθρο 128 της ΣυνθΕΟΚ.

39

προγραμμάτων δράσης της περιόδου 1986-1991 (Erasmus, Commett, Petra, Lingua, Force κ.α.). Ταυτόχρονα, όμως, δόθηκε η δυνατότητα στην επιτροπή να προχωρήσει στην «πολιτική αναβάθμιση» του τομέα της εκπαίδευσης με τον «απεγκλωβισμό» από την ¨κοινωνική πολιτική» (μέχρι το 1985 υπαγόταν στην 5η Γενική Διεύθυνση, αρμόδια για την κοινωνική πολιτική) και τη μετατροπή του σε μια σχετικά αυτόνομη Ομάδα Δράσης (Task Force) με διευρυμένες αρμοδιότητες και πεδία δράσης στο χώρο των πολιτικών της Κοινότητας. Η επίσημη και ουσιαστική νομιμοποίηση της εκπαίδευσης ως περιοχής κοινοτικής αρμοδιότητας θα πραγματοποιηθεί μερικά χρόνια αργότερα στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ 1992). Στη ΣυνθΕΕ η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θεσμοθέτησε το επίσημο νομικό πλαίσιο σε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο με τίτλο «Εκπαίδευση, κατάρτιση και νεολαία»54 Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην αναβάθμιση και την αυτονόμηση του τομέα της εκπαίδευσης στο χώρο των κοινοτικών πολιτικών με την ίδρυση μιας νέας Γενικής Διεύθυνσης στην Επιτροπή, η οποία θα είχε την ευθύνη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. 3.2. Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής πολιτικής.

Η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική Πολιτική δεν μπορεί να προσεγγιστεί , να αναλυθεί και να κατανοηθεί όπως η εκπαιδευτική πολιτική ενός κοινωνικοπολιτικά και πολιτισμικά συγκροτημένου εθνικού κράτους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά μια ιδιαίτερη περίπτωση ενός σύνθετου, υπερεθνικού σχηματισμού. Τα γνωρίσματα της πολυπλοκότητας και της σχετικής ρευστότητας που χαρακτηρίζουν εδώ και 50 χρόνια τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αντανακλούν σίγουρα στις διαδικασίες, στα περιεχόμενα, στις δομές, και στα αποτελέσματα των πρωτοβουλιών της στα πεδία της πολιτικής στα οποία σύμφωνα με τις ισχύουσες συνθήκες δραστηριοποιείται. Ως χρονολογική οριοθέτηση των περιόδων εξέλιξης της ΕΕΠ μπορούν να χρησιμεύσουν οι ημερομηνίες εκείνων των αποφάσεων της Ένωσης οι οποίες δρομολόγησαν σημαντικές ποιοτικές αλλαγές τόσο στον τομέα των πολιτικών όσο και στο γενικότερο πλαίσιο προσανατολισμών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Με βάση τις χρονολογίες οι οποίες ορίζουν τις σημαντικότερες τομές στη διαδικασία 54 και με διακριτά άρθρα για την εκπαίδευση (άρθρο 126) και την κατάρτιση (άρθρο 127) και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (άρθρα 189Β και 189Γ).

40

της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και κατ’ επέκταση και στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής55, διακρίνουν μεταξύ τριών περιόδων διαμόρφωσης μια Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής : 1957-1976, 1976-1992 και 1993 έως σήμερα. Οι Dewe και Weber (2007) διακρίνουν μεταξύ περιόδων έχοντας ως γνώμονα τις τομές στους οικονομικούς και πολιτικούς προσανατολισμούς της Ένωσης οι οποίες σηματοδότησαν αλλαγές και στο ρόλο της εκπαίδευσης εντός του ευρωπαϊκού οικοδομήματος :

• Εκπαίδευση για την Οικονομία (περίοδος 1957-1985), • Ευρώπη των Πολιτών (1986-1992), • Εδραίωση της Εσωτερικής Αγοράς (1993 ως το 2000) και • Η στρατηγική της Λισσαβόνας (2000 μέχρι σήμερα).

3.3. Το πρώτο στάδιο διαμόρφωσης της Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης 1976-1992.

«Η σημερινή ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική αποτελεί τη

συνέχεια και την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής πολιτικής που διαμορφώθηκε σταδιακά και αποσπασματικά από το 1976 ως και το 1994»56,. Τον Φεβρουάριο του 1976 οι Υπουργοί Παιδείας της τότε ΕΟΚ, εγκρίνουν με το ψήφισμα 9/2/1976 το πρώτο πρόγραμμα δράσης της Κοινότητας στον τομέα της Εκπαίδευσης. Το ψήφισμα αυτό έχει έναν ιδιαίτερο πολιτικό χαρακτήρα, καθώς καθιερώνει την Επιτροπή Παιδείας ως το βασικό όργανο συντονισμού της συνεργασίας των κρατών μελών σε θέματα εκπαίδευσης. Ακόμη, για πρώτη φορά εμφανίζεται σε κείμενο της Ένωσης η έννοια της Ευρωπαϊκής Διάστασης της Εκπαίδευσης. Οι βασικοί στόχοι του πρώτου κοινού προγράμματος ήταν η ακόλουθη:

• Ανάπτυξη της ισότητας των ευκαιριών • Ενίσχυση της διδασκαλίας ξένων γλωσσών • Συλλογή τεκμηρίωσης και στατιστικών • Συνεργασία στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης • Βελτίωση της σχέσης μεταξύ των εκπαιδευτικών συστημάτων

55 (τον όρο αυτό τον υιοθετούμε από τη σύγχρονη βιβλιογραφία, Πασιάς 2006, Σταμέλος – Βασιλόπουλος 2004, Τσαούσης 2000), βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.11-12. 56 βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.12-13.

41

• Πολιτιστική και επαγγελματική κατάρτιση των υπηκόων των άλλων κρατών μελών.

Το 1982 η έγκριση του Β’ Προγράμματος Δράσης της Κοινότητας για την επαγγελματική εκπαίδευση, το οποίο περιγράφει τις βασικές κατευθύνσεις της κοινοτικής πολιτικής στο χώρο της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Η δεκαετία του 1976-1985 χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο πρωτοβουλιών, προγραμμάτων και δράσεων στον τομέα της εκπαίδευσης.

Το διάστημα 1986-1992 η Επιτροπή προωθεί κοινοτικά προγράμματα δράσης εντός των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης και με «σκοπό την ενδυνάμωση των σχέσεων παιδείας και οικονομίας στο εθνικό επίπεδο και την αποτελεσματικότερη συμβολή των εκπαιδευτικών συστημάτων στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και συνοχής της Κοινότητας»57. Ενδεικτικό αυτής της εξέλιξης είναι το ψήφισμα των Υπουργών Παιδείας στις 24 Μαΐου του 1988. Στο ψήφισμα υπογραμμίζονταν τα ακόλουθα:

• Να ενισχυθεί στους νέους η αίσθηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και να τους γίνει σαφής η αξία του ευρωπαϊκού πολιτισμού,

• Να δοθούν στους νέους ευκαιρίες να προετοιμαστούν για την συμμετοχή τους στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της κοινότητας,

Μεταξύ των δράσεων που υλοποιήθηκαν αυτή την περίοδο και συνέλαβαν ουσιαστικά στη σταδιακή διαμόρφωση του ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης, ξεχωρίζουν οι εξής58:

• Σύμβαση για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας. Το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο εξειδικεύεται σε θέματα έρευνας σε 4 τμήματα: ιστορία και πολιτισμός, νομικές επιστήμες, οικονομικές επιστήμες, πολιτικές και κοινωνικές. Το ινστιτούτο αναπτύσσει διεπιστημονικά ερευνητικά προγράμματα σχετικά με τα θέματα που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή κοινωνία και συνδέεται με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

• Υιοθέτηση του προγράμματος Erasmus –βάση των άρθρων 128 και 235 της Συνθήκης της Ρώμης, για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης και την κινητικότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τη βελτίωση της διαφάνειας όσον αφορά την ακαδημαϊκή αναγνώριση σπουδών και διπλωμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη.

57 http://www.europa.eu , Ημερομηνία πρόσβασης 20/04/2010. 58 Για τη σταδιακή διαμόρφωση του ευρπαϊκού χώρου εκπαίδευσης, βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.14-15.

42

• Υιοθέτηση του προγράμματος COMMET για την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανίας.

• Υιοθέτηση του προγράμματος PETRA για την υποστήριξη της επαγγελματικής κατάρτισης νέων και την προετοιμασία για την επαγγελματική και ενήλικη ζωή.

• Υιοθέτηση του προγράμματος LINGUA για τη γλωσσομάθεια και την βελτίωση των γνώσεων στις γλώσσες της Ένωσης.

• Κυκλοφορία της οδηγίας 89/48 για την αμοιβαία αναγνώριση των διπλωμάτων. Το κείμενο αυτό σηματοδοτεί μια νέα εξέλιξη διότι προσπαθεί να καθιερώσει ένα μηχανισμό αναγνώρισης διπλωμάτων σε κοινοτικό επίπεδο χωρίς ωστόσο να θέτει σε δυσκολία τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης.

3.4. Η περίοδος της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής 1992-2000.

Η Συνθήκη του Μάαστριχ59 για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί

σταθμό στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς σηματοδοτεί στην αρχή σειράς δράσεων που στοχεύουν όχι μόνο στην οικονομική αλλά και πολιτική ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στο νέο περιβάλλον που δημιουργεί η Συνθήκη του Μάαστριχ η σημασία της εκπαίδευσης αναβαθμίζεται, καθώς αναγνωρίζεται πλέον ως επίσημος τομέας άσκησης πολιτικής της Ένωσης.

Με βάση τα όσα προβλέπονται στη Συνθήκη του Μάαστριχ η πολιτική της Ένωσης για την εκπαίδευση μπορεί να συνοψιστεί σε τέσσερις κεντρικούς άξονες δράσης, οι οποίοι διέπουν όλα τα μέσα που χρησιμοποιεί, δηλαδή κείμενα πολιτικής και κυρίως χρηματοδοτήσεις:

1. προώθηση και κινητικότητα (φοιτητική- μαθητική) και συνεργασία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μεταξύ τους ,

2. διαμόρφωση δομών ένταξης και επανένταξης, 3. σύνδεση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων –αγοράς εργασίας,

59 Η Συνθήκη του Μάαστριχ υπογράφτηκε το 1992 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 1993, με την οποία ολοκληρώθηκε η Ε. Ε ως σύγχρονος θεσμός, βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.15-16.

43

4. διαφάνεια, συμβατότητα, συγκρισιμότητα των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων.

Το 1995 η Επιτροπή δημοσίευσε τη Λευκή Βίβλο για την εκπαίδευση και την κατάρτιση με τίτλο «Διδασκαλία και Μάθηση. Προς την κοινωνία της γνώσης». Η Λευκή Βίβλος σηματοδοτεί μια νέα αφετηρία για τη διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής, καθώς «αντιπροσωπεύει την πρώτη συγκροτημένη απόπειρα της Κοινότητας να εντάξει την εκπαίδευση και κατάρτιση στο κέντρο της στρατηγικής της για την επιδίωξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Κοινότητας να εντάξει την εκπαίδευση και κατάρτιση στο κέντρο της στρατηγικής της για την επιδίωξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Κοινότητας». Ο ρόλος της εκπαίδευσης στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ισχυροποιήθηκε περαιτέρω με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997). Η Συνθήκη του Άμστερνταμ προέβη σε μικρές αλλαγές των διατάξεων της Συνθήκης του Μάαστριχτ σχετικά με την εκπαίδευση.

Ο χώρος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτέλεσε στη διάρκεια αυτής της περιόδου άλλο ένα πεδίο ανάπτυξης της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής. Με τη Διακήρυξη της Μπολόνια το 1999 – σήμερα συμμετέχουν πάνω από σαράντα χώρες στη Διαδικασία της Μπολόνια.

Η εκπαιδευτική πολιτική της Ένωσης στηρίζεται στα άρθρα149 και 15060. Το άρθρο 149 της Συνθήκης παρέχει τη βάση για τη δράση της Κοινότητας στον τομέα της γενικής παιδείας : « Η Κοινότητα συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου,

ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και αν αυτό απαιτείται, υποστηρίζοντας και συμπληρώνοντας τη δράση τους, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος , καθώς και την πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία». Το άρθρο 150 ορίζει ότι:

η «Κοινότητα εφαρμόζει πολιτική επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία συμπληρώνει τις δράσεις των κρατών μελών, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών για το περιεχόμενο και την οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης».

Τα κράτη – μέλη εξακολουθούν να φέρουν την κύρια ευθύνη για τη διαμόρφωση των εκπαιδευτικών τους συστημάτων. Ωστόσο όμως, η ΕΕ προωθεί στη βάση της αρχής της επικουρικότητας, την οποία στην εκπαίδευση, στηρίζοντας τις συνεργασίες μεταξύ των μελών της. Συνολικά, με την ψήφιση των Συνθηκών του Μάαστριχ και του Άμστερνταμ η ΕΕ επιτάχυνε τις διαδικασίες διαμόρφωσης του 60 Τα άρθρα της Συνθήκης του Άμστερνταμ είναι στην εξής σελ. http://eur-lex.europa.eu/el/treaties/dat/1200Ε/htm/c_2002325EL.003301.html , Ημερομηνία πρόσβασης 17/04/2010.

44

ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου, ο οποίος παρουσιάζει πλέον σφαιρικότητα και συνεκτικότητα.

3.5.Η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική Πολιτική στην προοπτική της Λισσαβόνας από το 2000 έως και σήμερα.

Το Μάρτιο του 2000 στο έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη

Λισσαβόνα αποφασίστηκε ένα πρόγραμμα στρατηγικών στόχων, η λεγόμενη «στρατηγική της Λισσαβόνας» που οφείλει να πετύχει η ΕΕ μέχρι το 2010, δηλαδή μέχρι σήμερα. Στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου , το οποίο αναγνωρίζει το ρόλο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ιδίως στο ζήτημα της αναζήτησης λύσεων στον τομέα της απασχόλησης αναφέρονται τα εξής: «Κατά τη σύνοδο του στη Λισσαβόνα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνώρισε ότι η Ε. Ε βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μεγάλη ποιοτική μεταλλαγή, η οποία προκύπτει από την παγκοσμιοποίηση και τις προκλήσεις μιας νέας οικονομίας καθοδηγούμενης από την γνώση και είχε ένα στρατηγικό στόχο για το 2010 να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Υποστηρίζοντας ότι οι αλλαγές αυτές απαιτούν όχι μόνο ριζικό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας αλλά ένα τολμηρό πρόγραμμα για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και εκπαίδευσης»61.

Η στρατηγική της Λισσαβόνας όπως αυτή αναπτύχθηκε στο πλαίσιο μιας σειράς Ευρωπαϊκών Συμβουλίων μετά το 2000. Και στόχευε κυρίως:

• Στην προστασία του περιβάλλοντος με τη διαμόρφωση των απαραιτήτων συνθηκών για την διασφάλιση μιας αειφόρου ανάπτυξης.

• Στον εκσυγχρονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου μέσω της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και των επενδύσεων σε ανθρώπινους πόρους. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σε αυτό το επίπεδο καλούνται να διαδραματίσουν τα κράτη μέλη. Επενδύοντας στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και εφαρμόζοντας ενεργές πολιτικές απασχόλησης.

• Στην προετοιμασία της μετάβασης προς μια δυναμική και ανταγωνιστική οικονομία της γνώσης. Η διαμόρφωση ενός τέτοιου

61 βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.15-18.

45

τύπου οικονομίας προϋποθέτει μια συνεχή προσπάθεια προσαρμογής στις εξελίξεις της κοινωνίας της πληροφορίας. Ο τομέας της εκπαίδευσης καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην οικονομία της γνώσης. Καθώς τα άτομα που εισέρχονται ή θα εισέρθουν στην αγορά εργασίας πρέπει να είναι εφοδιασμένα με υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και κατάρτιση.

Είναι περισσότερο από εμφανές ότι η εκπαίδευση , καθώς και επίτευξη συμπληρωματικότητας μεταξύ της εκπαίδευσης και άλλων τομέων πολιτικής όπως αυτών της έρευνας, της απασχόλησης και μακροοικονομικής, συνιστούν βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Συμπερασματικά, στην «Κοινωνία της Γνώσης» αυτό που μετρά είναι η ικανότητα των υποκειμένων να συμμετέχουν σε διαδικασίες παραγωγής γνώσης στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού συστήματος σαφώς προσανατολισμένου στη δια βίου μάθηση. Και αυτό γιατί είναι αποδεκτή σήμερα η άποψη ότι οι γνώσεις και οι δεξιότητες που αποκτούν τα παιδιά στο σχολείο και στις οικογένειές τους δεν μπορούν να έχουν ισχύ για τη συνολική διάρκεια της ζωής τους.

3.6. Οι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων.

Η έκθεση αυτή είχε ως στόχο να καθορισθούν, για τα προσεχή δέκα χρόνια, σύμφωνα με την εντολή που δόθηκε στα συμπεράσματα του «Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας», στις 23 και 24 Μαρτίου 200062, οι μελλοντικοί συγκεκριμένοι στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων και των συστημάτων κατάρτισης, που θα επιτρέψουν σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες να συμμετάσχουν στη νέα κοινωνία της γνώσης. Οι στόχοι αυτοί, καθορισμένοι από κοινού, θα επιτευχθούν με την «ανοικτή μέθοδο συντονισμού».

Η Επιτροπή και το Συμβούλιο καθόρισαν ορισμένους κοινούς στόχους για το μέλλον63 καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη του στρατηγικού στόχου που τέθηκε στη Λισσαβόνα. Πρόκειται για το πρώτο έγγραφο που διαγράφει μια σφαιρική και συνεκτική προσέγγιση των

62Βλ. σχετικά: Έκθεση του Συμβουλίου Παιδείας, της 14ης Φεβρουαρίου 2001, προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: «Οι συγκεκριμένοι μελλοντικοί στόχοι των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης». 63Βλ. σχετικά το site: http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/c11049_el.htm

46

εθνικών πολιτικών στον τομέα της εκπαίδευσης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Συμβούλιο εστίασε το ενδιαφέρον του στους τρεις ακόλουθους στόχους64: Στόχος 1: Βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης: Η εκπαίδευση και η κατάρτιση αντιπροσωπεύουν ένα κατ' εξοχήν μέσο για την κοινωνική και πολιτισμική συνοχή καθώς και ένα σπουδαίο οικονομικό πλεονέκτημα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και του δυναμισμού της Ευρώπης. Το ζητούμενο είναι, μεταξύ άλλων, να ενισχυθεί η ποιότητα της κατάρτισης των διδασκόντων και των υπεύθυνων κατάρτισης και να καταβληθούν ιδιαίτερες προσπάθειες για την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων που θα πρέπει να είναι σύγχρονες ώστε να ανταποκρίνονται στις εξελίξεις της κοινωνίας της γνώσης. Στόχος είναι επίσης να βελτιωθούν τα εφόδια των πολιτών σε ότι αφορά την ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική ιδίως στο πλαίσιο των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, τις πολυδύναμες ικανότητες (π.χ.: εκμάθηση της μάθησης, ομαδική εργασία κ.λπ.). Η ενίσχυση της ποιότητας του εξοπλισμού των σχολικών ιδρυμάτων και των ιδρυμάτων κατάρτισης με τη βέλτιστη χρήση των πόρων αποτελεί επίσης προτεραιότητα, όπως και η αύξηση των προσλήψεων σε επιστημονικούς και τεχνικούς κλάδους, όπως είναι τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες, προκειμένου να εξασφαλισθεί η ανταγωνιστική θέση της Ευρώπης στην αυριανή οικονομία. Η βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σημαίνει τέλος βελτίωση της εξισορρόπησης πόρων και αναγκών, κάτι που θα επιτρέψει στα σχολικά ιδρύματα να πραγματοποιήσουν νέες συμπράξεις που θα τα βοηθήσουν στο νέο τους ρόλο, ο οποίος είναι περισσότερο διαφοροποιημένος απ' ότι στο παρελθόν.

Στόχος 2: Διευκόλυνση της πρόσβασης όλων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση: Το ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνικής συνοχής πρέπει να μπορεί να παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης όλων των πολιτών στα συστήματα

64 Βλ. σχετικά το ΠΛΑΙΣΙΟ: «.Να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» είναι ο νέος στρατηγικός στόχος για την Ευρωπαϊκή Ένωση που διακηρύχθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας στις 23 και 24 Μαρτίου 2000.

Στη βάση της πρότασης της Επιτροπής και των συνεισφορών των κρατών μελών, το Συμβούλιο υιοθέτησε την παρούσα έκθεση. Η έκθεση αυτή εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2001 από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης, το οποίο ζήτησε να ετοιμαστεί ένα λεπτομερές πρόγραμμα εργασίας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας συνέστησε τη χρήση της ανοικτής μεθόδου συντονισμού για την επίτευξη αυτού του στρατηγικού στόχου. Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού συνίσταται σε μια συντονισμένη στρατηγική για την οποία τα κράτη μέλη θέτουν κοινούς στόχους και μέσα.

47

εκπαίδευσης και κατάρτισης, είτε είναι επίσημα είτε είναι άτυπα, ιδίως τη δυνατότητα μετάβασης από ένα σύστημα σπουδών σε ένα άλλο (για παράδειγμα από την επαγγελματική κατάρτιση στην ανώτατη εκπαίδευση) και αυτό από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή. Το άνοιγμα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συνοδευόμενο από προσπάθειες για να γίνουν τα συστήματα ελκυστικότερα, δηλαδή περισσότερο προσαρμοσμένα στις ανάγκες των διαφόρων ενδιαφερόμενων ομάδων, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ενεργού συμμετοχής του πολίτη στα κοινά, των ίσων ευκαιριών και της βιώσιμης κοινωνικής συνοχής.

Στόχος 3: Άνοιγμα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στον κόσμο: Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει αφενός τη διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού χώρου της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, μέσω της κινητικότητας και της διδασκαλίας ξένων γλωσσών, και αφετέρου, την ενίσχυση των δεσμών με τον κόσμο της εργασίας, της έρευνας και της κοινωνίας των πολιτών στο σύνολό της. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα που πρέπει να επιδιωχθούν είναι:

να ευνοηθεί η κατάρτιση των επικεφαλής των επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολούμενων

να ενθαρρυνθεί η εκμάθηση δύο γλωσσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 65πλην της μητρικής επί δύο τουλάχιστον διαδοχικά έτη να ευνοηθεί η κινητικότητα των σπουδαστών, των εκπαιδευτικών, των εκπαιδευτών και των ερευνητών.

65 Βλ. Σχετικά: http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/c11049_el.htm

48

4.Η ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

4.1. Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης.

Τον Φεβρουάριο του 2003, η επιτροπή ανακοίνωσε σχετικά με το ρόλο των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης66 με στόχο «να εγκαινιάσει τη συζήτηση σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τα πανεπιστήμια στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης στην Ευρώπη καθώς και τις συνθήκες από τις οποίες θα μπορέσουν να φέρουν εις πέρας το ρόλο αυτό». Το κείμενο βασίζεται σε τρεις επιμέρους ενότητες που είναι οι ακόλουθες: α). «Τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια» σήμερα στην οποία εξετάζεται η θέση και ο ρόλος των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης, β). «Το Διακύβευμα για την Ευρώπη» , όπου προτείνονται ορισμένες ιδέες για τα πανεπιστήμια στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής προοπτικής , γ). «Τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια σημείο αναφοράς σε διεθνές επίπεδο», όπου παρουσιάζονται οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, καθώς και τα αντίστοιχα θέματα προβληματισμού. Η Επιτροπή δεν είχε αναλάβει την πρωτοβουλία για τη διαδικασία της Μπολόνιας και η συμμετοχή της δεν έγινε δεκτή από την αρχή. Στην προσπάθεια αυτή ήταν απλή παρατηρήτρια. Με πρωτοβουλία του κειμένου επιχείρησε δύο πράγματα: αφενός να προλάβει την επικαιρότητα και αφετέρου να διατηρήσει την ανεξαρτησία της και την επικυριαρχία της στον ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό χώρο. Η Επιτροπή επιχείρησε να συνδέσει το χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη με τις επίκαιρες προκλήσεις της περιόδου και ειδικότερα με τη δημιουργία του ευρωπαϊκού χώρου διά βίου μάθησης, με μία σειρά από δράσεις και πρωτοβουλίες στους τομείς της εκπαίδευσης σύμφωνα με την ατζέντα της Λισσαβόνας και με την προοπτική της σύγκλισης των συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σύμφωνα με τη διαδικασία της Μπολόνιας.

66 Βλ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΚ., Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.246-247.

49

4.2.Τα Προγράμματα Δράσης 2000-2006: Leonardo da Vinci, Tempus, Erasmus Mundus, Grundtvig,Σωκράτης κ.α.

Σε αυτή την θεματική ενότητα της εργασίας μου, θα αναφέρω κάποια στοιχεία για το πρόγραμμα Σωκράτης ΙΙ και κάποια στοιχεία για τα προγράμματα δράσης ξεχωριστά για το καθένα. Η θέσπιση του δευτέρου σταδίου του προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης Σωκράτης εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 200067. Σκοπός του προγράμματος είναι: «να συμβάλλει στην προαγωγή την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση , ενθαρρύνοντας τη δια βίου μάθηση, βάση των τυπικών και άτυπων μορφών εκπαίδευσης και κατάρτισης. Το πρόγραμμα υποστηρίζει την ανάπτυξη των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που ευνοούν την ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη και την ικανότητα απασχόλησης»68. Στην αιτιολόγηση του κειμένου της απόφασης αναφέρεται ότι η απόφαση στηρίζεται:

1. στα θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή της πρώτης περιόδου του προγράμματος (1995-1999),

2. σε βασικά κείμενα της Επιτροπής, όπως το ΛΒ, Διδασκαλία και Μάθηση. Προς την κοινωνία της γνώσης (1995), το ΠΒ Εκπαίδευση , κατάρτιση , έρευνα :τα εμπόδια στη διακρατική κινητικότητα και η ανακοίνωση «Προς την κοινωνία στη διακρατική κινητικότητα», (1996),

3. στην επιδίωξη του στόχου 10% ως ποσοστό συμμετοχής των σχολείων στη δράση Comenius και των φοιτητών, στις δραστηριότητες κινητικότητας της δράσης Erasmus,

4. σε επιμέρους στόχους που συνδέονται με την έννοια του ενεργού πολίτη, την καταπολέμηση κάθε μορφής αποκλεισμού,

5. στις πολιτικές για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών, την εξασφάλιση της συνοχής και της συμπληρωματικότητας και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας δράσεων των κοινοτικών πολιτικών.

Ως ειδικότεροι στόχοι του προγράμματος ορίστηκαν οι εξής:

6. Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης κάθε επιπέδου και η παροχή ευρείας διακρατικής πρόσβασης στους

67 (Συμβούλιο τη Ε.Ε, Απόφαση 253/2000/ΕΚ), με περίοδο εφαρμογής από την 1.1.200 έως τις 31.12.2006 (άρθρο 1.2) και συνολικό προϋπολογισμό 1.850 εκατ. Ευρώ. 68 (άρθρο 1.3), Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.317-326.

50

εκπαιδευτικούς πόρους στην Ευρώπη, προωθώντας παράλληλα την ισότητα των ευκαιριών σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης.

7. Η προώθηση μιας ποσοτικής και ποιοτικής βελτίωσης της γνώσης τν γλωσσών της Ε.Ε. και ιδίως των λιγότερο διαδεδομένων και των λιγότερο διδασκομένων, ώστε να ενισχυθεί η κατανόηση και η αλληλεγγύη μεταξύ των λαών της Ε.Ε. και να καλλιεργηθεί η διαπολιτισμική διάσταση της παιδείας.

8. Η προώθηση της συνεργασίας και της κινητικότητας στον τομέα της εκπαίδευσης, κυρίως: ενθαρρύνοντας τις ανταλλαγές μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, προωθώντας την ανοικτή και εξ αποστάσεως μάθηση, ενθαρρύνοντας βελτιώσεις όσον αφορά την αναγνώριση των πτυχίων και των περιόδων σπουδών και αναπτύσσοντας την ανταλλαγή πληροφοριών.

9. Η ενθάρρυνση των καινοτομιών στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών πρακτικών, συμπεριλαμβανομένης, όπου ενδείκνυται , της χρησιμοποίησης νέων τεχνολογιών και η διεύρυνση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος στον τομέα της εκπαίδευσης άρθρο 2. στο άρθρο 3 της απόφασης περιγράφονται 8 βασικές δράσεις τα 5 προγράμματα και οι 3 οριζόντιες δράσεις, καθώς και τα μέτρα υλοποίησης των επιμέρους δράσεων του προγράμματος Σωκράτης. (Κοινοτικές δράσεις, Μέτρα υλοποίησης των δράσεων).

Τον Μάρτιο του 2004, η Επιτροπή δημοσίευσε την ενδιάμεση έκθεση αξιολόγησης του προγράμματος Σωκράτης ΙΙ69 (2000-2006). Σύμφωνα με την Επιτροπή, το πρόγραμμα Σωκράτης ΙΙ είναι σύνθετο και αποτελείται από μεγάλο αριθμό δράσεων και επιμέρους δράσεων, η διαχείριση των οποίων γίνεται με διαφορετικούς τρόπους στο εθνικό επίπεδο.

Το πρόγραμμα δράσης περιλαμβάνει έξι υποπρογράμματα με την ίδια δομή και με βασικά σημεία αναφοράς την κινητικότητα, τις γλώσσες και τις νέες τεχνολογίες70:

Σύμφωνα με την Επιτροπή , οι ειδικοί στόχοι του προγράμματος Comenius, θεωρούνται ως ακατάλληλοι στο μέτρο που αναφέρονται στους γενικούς στόχους του προγράμματος. Το πρόγραμμα Comenius αναφέρεται στην προσχολική και σχολική εκπαίδευση έως το τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και επιδιώκει : α). την ευαισθητοποίηση των διδασκόντων και των μαθητών στην πολιτισμική και γλωσσική ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού χώρου και β). την οικοδόμηση εκείνων των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που είναι αναγκαίες για την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική συμμετοχή των νέων.

69 Η έκθεση της τελικής αξιολόγησης του προγράμματος Σωκράτης (1995-1999), δημοσιεύτηκε από την Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2001, βλ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ των ΕΚ, (1995-1999). 70 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.317-326.

51

Το πρόγραμμα Erasmus , αφορά την επίσημη τριτοβάθμια

εκπαίδευση καθώς και την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση σε τριτοβάθμιο επίπεδο και στοχεύει α). στην υποστήριξη της επίτευξης του ευρωπαϊκού χώρου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και β). την ενίσχυση της συμβολής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη διαδικασία της καινοτομίας. Η θεσμική σύμβαση που ίσχυε για τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης από την έναρξη του προηγούμενου προγράμματος, tαντικαταστάθηκε από το Πανεπιστημιακό Χάρτη Erasmus (EUC)71, To Grundtvig , είναι εκείνο που εισάγει τον μεγαλύτερο αριθμό καινοτομιών σε σύγκριση με το Σωκράτης Ι. Το πρόγραμμα στοχεύει α). στην αντιμετώπιση του πρόκλησης που δημιουργεί η γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη για την Ευρώπη και β). στην στήριξη των ενηλίκων για τη βελτίωση των γνώσεων και ικανοτήτων τους. Τέλος, τα δίκτυα Grundtvig ξεκίνησαν ικανοποιητικά, εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ήδη με την έναρξή τους είχε γίνει επιλογή υποστήριξης περιορισμένου αριθμού δικτύων τα οποία είχαν επιλεγεί με ιδιαίτερη φροντίδα.

Στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση εκτός τριτοβάθμιου επιπέδου αναφέρεται το πρόγραμμα Leonardo da Vinci. Ειδικότερα στοχεύει στην υποστήριξη των συμμετεχόντων σε 71 http://www.ec.europa.eu/education/policies/lang/funding/commenius_en.html

52

δραστηριότητες για την οικοδόμηση γνώσεων, δεξιοτήτων και προσόντων που θα επιτρέψουν την προσωπική τους εξέλιξη και συμμετοχή στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας , στην υποστήριξη ποιοτικών καινοτομιών και στην ενίσχυση της ελκυστικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, ο ειδικός στόχος του Lingua72 ανταποκρίνεται απόλυτα σε έναν γενικό στόχο του προγράμματος. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η συμπληρωματικότητα του Lingua με τα συναφή προγράμματα ιδίως με το Leonardo da Vinci 73, κρίνεται λειτουργική. Η διαχείριση της δράσης γίνεται εξ ολοκλήρου κεντρικά κ εφαρμόζονται εξ ολοκλήρου οι διαδικασίες που είναι κοινές στα σχέδια με την κεντρική διαχείριση. Εκτιμάται ότι η δράση Lingua αναπτύσσεται σύμφωνα με τους καθορισθέντες στόχους.

Ο κύριος στόχος του Minerva είναι η προώθηση της χρήσης των ΤΙC (τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας) για την εκμάθηση, τη διδασκαλία και την ενθάρρυνση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η καταλληλότητα της δράσης είναι προφανής σε σχέση με τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής συνεργασίας στους τομείς αυτούς και η συμπληρωματικότητα του Minerva με τις άλλες δράσεις του Σωκράτης έχει επιβεβαιωθεί. Στη διαχείριση του προγράμματος εφαρμόζεται ο γενικός κανόνας74, 4.3.Δια βίου μάθηση.

-H διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση

Προκειμένου να διευκολύνει τη μετάβαση προς μια κοινωνία της

γνώσης, η Επιτροπή υποστηρίζει την υλοποίηση των στρατηγικών και συγκεκριμένων ενεργειών της διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης75,για την πραγμάτωση μιας ευρωπαϊκής περιοχής της διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ο στόχος αυτός βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής

72 βλ. Χρήστος Γκόβαρης-Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»,Αθήνα 2008, εκδόσεις Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,σελ.22-24. 73 http://ec.europa.eu/education/programmes/leonardo/index_en.html., Ημερομηνία Πρόσβασης15/04/2010.

74 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.317-326. 75 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11054_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 30/04/2010.

53

της Λισσαβόνας76 και ειδικότερα του προγράμματος εργασίας «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010». Τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να υλοποιήσουν παρόμοιες στρατηγικές έως το 2006 77.

Το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από το κατά πόσον οι πολίτες της θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις. Μια «ευρωπαϊκή περιοχή διά βίου μάθησης» θα επιτρέψει στους ευρωπαίους πολίτες να κινούνται ελεύθερα από περιβάλλον μάθησης σε θέση εργασίας, από μια περιφέρεια ή χώρα σε άλλη, προκειμένου να αξιοποιούν καλύτερα τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Με τη «διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση» δίδεται έμφαση στη μάθηση από την προσχολική ηλικία έως εκείνη μετά τη συνταξιοδότηση («από τα σπάργανα ως τα σάβανα») και καλύπτεται κάθε μορφή εκπαίδευσης (τυπική, άτυπη και μη τυπική).

Στο πλαίσιο του στρατηγικού στόχου που έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας, τον Μάρτιο του 2000, να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο, το πλαίσιο της ολοκληρωμένες πολιτικής συνεργασίας «Εκπαίδευση και κατάρτιση 201078» διέπεται κυρίως από την αρχή της διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης και μάλιστα σε συνέργια με τα σημαντικά στοιχεία των πολιτικών για τη νεολαία, την απασχόληση, την κοινωνική ένταξη και την έρευνα. Οι νέες ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές που εγκρίθηκαν το 2005 στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας θέτουν επίσης το στόχο της διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Ο κεντρικός ρόλος του μαθητευομένου, η σπουδαιότητα της ισότητας των ευκαιριών, η ποιότητα και η καταλληλότητα των δυνατοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να είναι στο επίκεντρο των στρατηγικών για την πραγμάτωση μιας περιοχής διά βίου μάθησης στην Ευρώπη.

Στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια που ακολούθησαν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φέιρα το 2000 τονίστηκε η ανάγκη της υλοποίησης συνεκτικών και σφαιρικών στρατηγικών για τη διά βίου εκπαίδευση και 76 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.118-127.

77 Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 21ης Νοεμβρίου 2001, σχετικά με την πραγμάτωση μιας ευρωπαϊκής περιοχής διά

βίου μάθησης [COM(2001) 678 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

78 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11054_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 30/04/2010.

54

κατάρτιση. Τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να έχουν υλοποιήσει παρόμοιες στρατηγικές έως το 2006.

Η παρούσα ανακοίνωση καθορίζει τα δομικά στοιχεία τέτοιων στρατηγικών που έχουν σκοπό να υποστηρίξουν τις προσπάθειες των κρατών μελών και των άλλων ενδιαφερόμενων παραγόντων. Η αναμόρφωση των παραδοσιακών συστημάτων είναι το πρώτο στάδιο που πρέπει να διανυθεί ώστε οι ευκαιρίες διά βίου μάθησης να καταστούν προσβάσιμες σε όλους. Καθορίζονται άλλα δομικά στοιχεία ενόψει της ανάγκης:

1. να αναπτύσσονται συμπράξεις σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης (εθνικό, περιφερειακό και τοπικό), καθώς και μεταξύ των παρεχόντων εκπαιδευτικές υπηρεσίες (σχολείων, πανεπιστημίων κ.τ.λ.) και της κοινωνίας των πολιτών με την ευρεία έννοια (επιχειρήσεων, κοινωνικών εταίρων, τοπικών σωματείων κ.τ.λ.)·

2. να ανιχνεύονται οι ανάγκες του μαθητευομένου και της αγοράς εργασίας στο πλαίσιο της κοινωνίας της γνώσης (περιλαμβανομένων π.χ. των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας)·

3. να εξευρίσκονται κατάλληλοι πόροι με την ενθάρρυνση της αύξησης των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων καθώς και νέων μοντέλων επένδυσης·

4. να αυξηθεί η πρόσβαση σε ευκαιρίες για μάθηση, ιδίως με τον πολλαπλασιασμό των τοπικών κέντρων μάθησης στους χώρους εργασίας και με τη διευκόλυνση της μάθησης στο χώρο εργασίας. Απαιτούνται ειδικές προσπάθειες έναντι των μειονεκτικών ατόμων όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι ανάπηροι, οι μειονότητες και οι αγροτικοί πληθυσμοί·

5. να δημιουργηθεί μια πολιτισμική διάσταση μάθησης με σκοπό να κινητοποιηθούν οι (δυνάμει) μαθητευόμενοι, να αυξηθούν τα επίπεδα συμμετοχής και να γίνει αντιληπτό ότι είναι αναγκαία η μάθηση σε κάθε ηλικία·

6. να τεθούν σε εφαρμογή διαδικασίες αξιολόγησης και παρακολούθησης της ποιότητας. Μέχρι τις αρχές του 2003 η Επιτροπή θα αρχίσει να απονέμει βραβείο στις επιχειρήσεις που επενδύουν στη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση, με σκοπό να ανταμείβονται και να γίνονται γνωστές οι ορθές πρακτικές σε αυτό τον τομέα.

55

Για την πραγμάτωση της Ευρώπης της διά βίου εκπαίδευσης79 και κατάρτισης, υπάρχει ανάγκη την οποία και θα αναφέρουμε στη συνέχεια:

Η αποτίμησης της μάθησης: Αυτό σημαίνει αξιολόγηση των τίτλων σπουδών από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς και της άτυπης και εξωσχολικής μάθησης με σκοπό να μπορούν να αναγνωρίζονται όλα τα είδη μάθησης. Τούτο περιλαμβάνει την αύξηση της διαφάνειας και της συνοχής των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, την εκπόνηση διακρατικού συστήματος σώρευσης των προσόντων έως το 2003, τη δημιουργία κοινού συστήματος παρουσίασης των προσόντων (εμπνεόμενο από το ευρωπαϊκό βιογραφικό σημείωμα) έως το τέλος του 2002 και τη θέσπιση πτυχίων και πιστοποιητικών ευρωπαϊκής κατάρτισης σε εθελοντική βάση·

Η ενίσχυση των υπηρεσιών πληροφόρησης, προσανατολισμού και παροχής συμβουλών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η Επιτροπή επρόκειτο να εγκαινιάσει το 2002 μια διαδικτυακή πύλη για τις μαθησιακές ευκαιρίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και ευρωπαϊκό φόρουμ προσανατολισμού για την προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών·

Ακόμη, η Επιτροπή καλεί την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να υποστηρίξει την εκπαίδευση και κατάρτιση, κατά προτίμηση με τη δημιουργία τοπικών κέντρων κατάρτισης, ζητεί από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων να υποστηρίξει τις εταιρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου σε αυτό τον τομέα, υποδεικνύει στα κράτη μέλη να αυξήσουν περαιτέρω τη χρήση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρουσιάσει απολογισμό των φορολογικών κινήτρων που έχουν θεσπίσει τα κράτη μέλη·

Αυτό είναι δυνατόν με την ανάπτυξη των τοπικών κέντρων μάθησης και με την ενθάρρυνση της μάθησης στο χώρο εργασίας· Αλλά και πρόσβασης όλων στις βασικές δεξιότητες. Επίσης, της υποστήριξης της έρευνας καινοτόμων παιδαγωγικών μεθόδων για τους διδάσκοντες, τους εκπαιδευτές και τους συντελεστές της μάθησης, λαμβανομένου υπόψη του αυξανόμενου ρόλου της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών.

Η Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα άλλα ευρωπαϊκά όργανα, τα κράτη μέλη, οι χώρες του ΕΟΧ και οι υποψήφιες χώρες, οι κοινωνικοί εταίροι, οι ΜΚΟ και οι διεθνείς οργανισμοί καλούνται να συμπράξουν για την προώθηση της διά βίου μάθησης. Προς τούτο, η ανακοίνωση της Επιτροπής προτείνει τη δημιουργία βάσης δεδομένων με τις ορθές πρακτικές, τις πληροφορίες και εμπειρίες σε αυτό τον τομέα

79 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ115-118.

56

καθώς και τη σύσταση ομάδας υψηλού επιπέδου από εκπροσώπους των υπουργείων που είναι αρμόδια για τη διά βίου μάθηση. Η εν λόγω ομάδα θα παρακολουθεί το συντονισμό ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα αποφάσεων (κοινοτικό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό).Η υλοποίηση θα γίνει μέσω προγραμμάτων, μέσων, δικτύων και περιορισμένου πλήθους δεικτών.

Σχετική εισήγηση υποβλήθηκε στο Συμβούλιο της Βαρκελώνης τον Μάρτιο του 2002. Το 2003, η Επιτροπή εκπόνησε έκθεση για τις προόδους που επιτεύχθηκαν στον τομέα της διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης σε επίπεδο κρατών μελών και στο επίπεδο της Κοινότητας. Στη συνέχεια αποφασίστηκε ότι η παρακολούθηση της εφαρμογής και της προόδου που έχει σημειωθεί θα γίνει στο πλαίσιο της διετούς έκθεσης εφαρμογής του προγράμματος εργασίας «Εκπαίδευση και κατάρτιση 201080».

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο81 , ζήτησε από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να καθορίσουν συνεκτική στρατηγική που να επιτρέπει σε όλους τους Ευρωπαίους να έχουν πρόσβαση σε ευκαιρίες διά βίου μάθησης. Το υπόμνημα για τη διά βίου μάθηση αποτέλεσε την αφετηρία ευρείας διαβούλευσης σε πανευρωπαϊκή κλίμακα82.

Για την «Καλύτερη ένταξη του δια βίου προσανατολισμού στις στρατηγικές δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης83» δημιουργήθηκε το σχέδιο ψηφίσματος του Συμβουλίου που υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης της εφαρμογής μίας πολιτικής δια βίου προσανατολισμού στο πλαίσιο εθνικών στρατηγικών στον τομέα της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ορίζει τέσσερεις τομείς προτεραιότητας για τον δια βίου προσανατολισμό, οι οποίοι αποσκοπούν στη βελτίωση:

1. της απόκτησης ικανότητας επαγγελματικού προσανατολισμού· 2. της πρόσβασης σε υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού,

ιδιαίτερα για άτομα από μειονεκτικές οικονομικά ομάδες· 3. της ποιότητας των υπηρεσιών προσανατολισμού·

80 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11054_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 30/04/2010. 81 Έγινε τον Ιούνιο του 2000

82 Η παρούσα ανακοίνωση είναι αποτέλεσμα αυτής της συζήτησης, στην οποία έλαβαν μέρος το 2000/2001 περίπου 12.000 άτομα, καθώς και τα κράτη μέλη, οι χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και οι υποψήφιες χώρες, τα κοινοτικά όργανα, οι κοινωνικοί εταίροι και ΜΚΟ, http://www.europe.eu, Ημερομηνία Πρόσβασης 25/04/2010.

83 Σχέδιο ψηφίσματος του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συνερχομένων στο πλαίσιο του Συμβουλίου της 21ης Νοεμβρίου 2008 [Επίσημη Εφημερίδα C 319 της 13.12.2008].

57

4. του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων παραγόντων σε όλα τα δυνατά επίπεδα.

Προκειμένου να βελτιωθεί η παροχή δια βίου προσανατολισμού, είναι απαραίτητη η διοργάνωση ανταλλαγών πληροφοριών σχετικά με τις εθνικές πολιτικές και πρακτικές, παράλληλα με την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής τους. Είναι επίσης απαραίτητη η περαιτέρω ενθάρρυνση της συνεργασίας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για το σκοπό αυτό, είναι δυνατή η χρήση του προγράμματος «Δια βίου μάθηση84», των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Ταμείων, του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την ανάπτυξη της επαγγελματικής κατάρτισης και του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Εκτός από όλα τα παραπάνω, έχει γίνει Πρόταση σύστασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου85, σχετικά με τις βασικές ικανότητες για τη διά βίου μάθηση86 Αυτή η σύσταση αποσκοπεί να καθιερώσει ένα εργαλείο αναφοράς για τον ορισμό των βασικών ικανοτήτων για τη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση. Συμβούλιο δέχεται με ικανοποίηση την ανακοίνωση της Επιτροπής του Νοεμβρίου 2001 με τίτλο «Η πραγμάτωση μιας ευρωπαϊκής περιοχής διά βίου μάθησης87». Το Συμβούλιο επικροτεί εξάλλου το γεγονός ότι η εν λόγω ανακοίνωση καθιερώνει τη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση ως μια από τις κατευθυντήριες αρχές στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης88.

84 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.118-127. 85Η οποία και έγινε στις 18 Δεκεμβρίου του 2006. 86 Επίσημη Εφημερίδα L 394 της 30.12.2006].

87 Απόφαση 1720/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Νοεμβρίου 2006, για τη

θέσπιση προγράμματος δράσης στον τομέα της διά βίου μάθησης [Επίσημη Εφημερίδα L 327 της 24.11.2006].

Ψήφισμα του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 2002, για τη διά βίου μάθηση [Επίσημη Εφημερίδα C 163 της 9.7 2002]. 88 Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 03.06.2009.

58

4.4.Η Ποιότητα ως στόχος του Προγράμματος 2010. Το Μάρτιο του 2001, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην εαρινή

Σύνοδο της Στοκχόλμης που είχε γίνει 23-24.3.2001, ενέκρινε την έκθεση του Συμβουλίου Παιδείας για του μελλοντικούς στόχους των εκπαιδευτικών συστημάτων και αποφάσισε την εκπόνηση ενός αναλυτικού προγράμματος υλοποίησης της στρατηγικής της Λισσαβόνας στο χώρο της Εκπαίδευσης και Κατάρτιση 2010 αποτελείται από 3 βασικούς στόχους και 13 συναφείς στόχους. Ως πρώτος βασικός στόχος του Προγράμματος 201089 ορίστηκε «η βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΕΕ».

Στο πλαίσιο της υλοποίησης των στόχων του ΛΠΕ, ο στόχος της ποιότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων συνδέθηκε με συναφείς στόχους, κριτήρια και δείκτες. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2002 έως 2003 συστάθηκαν ομάδες εργασίας με εκπροσώπους από τα κράτη-μέλη, με σκοπό να δώσουν από κοινού απαντήσεις σε σύγχρονες προκλήσεις σχετικά με το ζήτημα της ποιότητας στην εκπαίδευση.

4.5.Το μελλοντικό επίκεντρο της δράσης στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, αλλά και η βελτίωση της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ.

Ως συμβολή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου, οι υπουργοί συζήτησαν το ρόλο της εκπαίδευσης στη μελλοντική στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη και την απασχόληση για την περίοδο 2010-2018. Η τρέχουσα στρατηγική, τη στρατηγική της Λισαβόνας, καλύπτει την περίοδο μέχρι το 2010. Οι υπουργοί τόνισαν τη σημασία των κοινών πολιτικών στόχων, όπως οι επενδύσεις στην ποιοτική εκπαίδευση, οι στόχοι στον στρατηγικό πλαίσιο για την εκπαίδευση μέχρι το 2020 και τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των τριών πλευρών του τριγώνου της γνώσης.

89 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, σελ.301.

59

Η Επιτροπή παρουσίασε έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Διασυνοριακή διασφάλιση της ποιότητας έχει καταστεί ολοένα και πιο σημαντικό, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η εμφάνιση των λεγόμενων «μύλων δίπλωμα90».Οι υπουργοί συζήτησαν, επίσης, ποικιλία και τη διαφάνεια ως κινητήριες δυνάμεις για την υψηλής ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη. Στη συζήτηση υπήρξε έντονη υποστήριξη για τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ένας αριθμός κρατών μελών που αναφέρονται και άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην υψηλή ποιότητα, όπως η αύξηση της διαφάνειας και συμβατότητας μεταξύ των πανεπιστημίων, την ελεύθερη κυκλοφορία των σπουδαστών και μεταρρυθμίσεις που θα καταστήσουν τα πανεπιστήμια πιο ανεξάρτητη.

4.6. Η «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» και η «ηλεκτρονική εκπαίδευση» (e-Learning).

Σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση και στην πρόοδό της, παίζει και η ανάπτυξη της τεχνολογίας. Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, της πληροφορίας και της επικοινωνίας, έχουν προκύψει κάποια νέα μέσα, με στόχο τη βελτίωση της διδασκαλίας και της μάθησης. Για παράδειγμα, η «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» και οι e-Learning. Τα προγράμματα αυτά δημιουργούν νέα δεδομένα στην εκπαίδευση και νέες προοπτικές. Η «εξ αποστάσεως εκπαίδευση», είναι ένα πεδίο της εκπαίδευσης που επικεντρώνεται στην παιδαγωγική , την τεχνολογία, καθώς και εκπαιδευτικά σχέδια συστημάτων που αποσκοπούν στην παροχή εκπαίδευσης σε σπουδαστές που δεν είναι φυσικά «επί τόπου» σε μια παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας ή πανεπιστημιούπολη. Που έχει χαρακτηριστεί ως «μια διαδικασία για τη δημιουργία και την παροχή πρόσβασης στη μάθηση, όταν η πηγή των πληροφοριών και των εκπαιδευομένων χωρίζονται από χρόνο και την απόσταση ή και τα δύο».

90 (ψεύτικα πανεπιστήμια που πωλούν πλαστά πιστοποιητικά βαθμό στο Διαδίκτυο).

60

Πιο συγκεκριμένα, είναι η διαδικασία της δημιουργίας ενός

εκπαιδευτικού συστήματος της ίδιας ποιότητας για το μαθητή ώστε να ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες τους έξω από την τάξη. Μαθήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που απαιτούν σωματική επιτόπια παρουσία για οποιοδήποτε λόγο (συμπεριλαμβανομένης της λήψης των εξετάσεων) θεωρείται ένα υβριδικό ή αναμεμιγμένο σπουδών. Αυτή η νέα τεχνολογία χρησιμοποιείται ευρέως στα πανεπιστήμια και ιδρύματα σε όλη την υδρόγειο. Με την πρόσφατη εξέλιξη της τεχνολογικής προόδου, η «εξ αποστάσεως μάθηση», γίνεται όλο και πιο αναγνωρισμένη για το δυναμικό του στην παροχή εξατομικευμένης προσοχής και την επικοινωνία με τους σπουδαστές σε διεθνές επίπεδο.

Υπάρχουν κάποια είδη των διαθέσιμων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στην «εξ αποστάσεως εκπαίδευση». Που χωρίζονται σε δύο ομάδες: στη σύγχρονη91 και στην ασύγχρονη92 τεχνολογία. Σύγχρονη τεχνολογία είναι ένας τρόπος παράδοσης σε απευθείας

91 Παράδειγμα σύγχρονων τεχνολογιών στην «εξ από στάσεως εκπαίδευση» είναι:

Web-based VoIP (Telephone) Τηλέφωνο (Videoconferencing) Τηλεδιάσκεψη (Web conferencing Direct-broadcast satellite), Απευθείας μετάδοση μέσω δορυφόρου

92 Παράδειγμα ασύγχρονων τεχνολογιών στην «εξ από στάσεως εκπαίδευση» είναι:

e- mail, κασέτα, DVD

61

σύνδεση, όπου όλοι οι συμμετέχοντες είναι "παρόντες" την ίδια στιγμή που ζητεί ένα χρονοδιάγραμμα για να οργανωθεί. Ασύγχρονη τεχνολογία είναι ένας τρόπος παράδοσης σε απευθείας σύνδεση όπου οι συμμετέχοντες υλικό του μαθήματος πρόσβαση στο πρόγραμμά τους. Οι μαθητές δεν απαιτείται να είναι μαζί, ταυτόχρονα. Υπάρχουν, επίσης, Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης ( Learning Content Management Systems), που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για σύγχρονη και ασύγχρονη μάθηση93.

Η «Εξ αποστάσεως εκπαίδευση», προσφέρει σημαντικά οφέλη από τη χρήση τους σε τουλάχιστον τρεις κύριες κατηγορίες οι οποίες είναι οι ακόλουθες και θα αναφέρω κάποια στοιχεία για το καθένα ξεχωριστά:

1. Επέκταση της πρόσβασης94, 2. Μείωση του κόστους95, 3. Αναδυόμενες ευκαιρίες της αγοράς, 4. 4Προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες και τα περιβάλλοντα96.

93 Βλ .( LMS δεν είναι τόσο πολύ ένα εργαλείο εκμάθησης ως πλαίσιο για έναν εκπαιδευτικό για την καλύτερη διαχείριση της τάξης.) 94 Βλ. Σχετικά με την Επέκταση της πρόσβασης: Στην «εξ αποστάσεως εκπαίδευση», μπορούν να φτάσουν στρώματα του πληθυσμού των φοιτητών. Οι οποίοι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν μια σχολή που προσφέρει τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες που επιθυμούν, ίσως επειδή ζουν πολύ μακριά. 95 Βλ. Σχετικά με την Μείωση του κόστους: Στην «εξ αποστάσεως εκπαίδευση»,μπορεί να μετατρέψει την παραγωγή του περιεχομένου σε μια επαναλαμβανόμενη και σταθερό εργαλείο μάθησης που δεν απαιτεί τόσο πολύ τις υποδομές. Δεδομένου ότι τα περισσότερα υλικά μπορούν να συσκευάζονται σε έναν εύκολο να παραδώσει "just-in-time» μορφή, η επέκταση της μισθοδοσίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων καθίσταται περιττή.

96 Βλ. Σχετικά με την Προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες και τα περιβάλλοντα: Εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να υιοθετήσουν εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ως μέσο για την προσαρμογή στις ραγδαίες αλλαγές στην τεχνολογία που χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση σήμερα.

62

Το πρόγραμμα e-Learning97 αποσκοπούσε στη βελτίωση της

ποιότητας των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης και της πρόσβασης σε αυτά μέσω αποτελεσματικής χρήσης των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών.

Ο γενικός στόχος του προγράμματος ήταν να ενθαρρύνει την αποτελεσματική χρήση των ΤΠΕ στα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Να προωθήσει, δηλαδή, την εκπαίδευση υψηλής ποιότητας και να προσαρμόσει τα εκπαιδευτικά συστήματα και τα συστήματα κατάρτισης στις ανάγκες μίας κοινωνίας της γνώσης και του ευρωπαϊκού προτύπου κοινωνικής συνοχής.

Οι ειδικότεροι στόχοι του προγράμματος ήταν: η διερεύνηση και η προώθηση των μέσων χρήσης της ηλεκτρονικής μάθησης για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της προσωπικής ανάπτυξης, για την προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου και την καταπολέμηση του ψηφιακού χάσματος. Η προώθηση και η ανάπτυξη της χρήσης της ηλεκτρονικής

97 ΠΡΑΞΗ

Απόφαση 2318/2003/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Δεκεμβρίου 2003, για τη θέσπιση

πολυετούς προγράμματος (2004-2006) για την αποτελεσματική ενσωμάτωση των τεχνολογιών των πληροφοριών και των

επικοινωνιών (ΤΠΕ) στα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης («ηλεκτρονική μάθηση»).

63

μάθησης που θα επιτρέψει την υλοποίηση του παραδείγματος της διά βίου μάθησης και κατάρτισης στην Ευρώπη.

Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ηλεκτρονικής μάθησης για την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση. Η υποστήριξη μιας περισσότερο δομημένης συνεργασίας στον τομέα της ηλεκτρονικής μάθησης μεταξύ των διαφόρων κοινοτικών προγραμμάτων και μέσων και των δράσεων των κρατών μελών. Η παροχή μηχανισμών για τη βελτίωση της ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών και για τη διασφάλιση της διάδοσής τους και της αποτελεσματικής μεταβίβασης ορθών πρακτικών.

Έχουν παρθεί και κάποια μέτρα. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί, βάσει του προγράμματος e-Learning98 αφορούσαν:

1) την προώθηση της εξοικείωσης με τα ψηφιακά μέσα99. 2) τη δημιουργία ευρωπαϊκών εικονικών εκπαιδευτικών χώρων100. 3) την ανάπτυξη ηλεκτρονικής αδελφοποίησης σχολείων

πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και την προώθηση της κατάρτισης των εκπαιδευτικών (eTwinning)101.

4) την πραγματοποίηση εγκάρσιων ενεργειών και την παρακολούθηση της ηλεκτρονικής μάθησης102. Το πρόγραμμα e-Learning, μαζί με το Σωκράτης και το Leonardo

da Vinci, εντάχθηκαν στο νέο πρόγραμμα δια βίου μάθησης 2007-13103. Κατά συνέπεια, η τελική αξιολόγηση του προγράμματος για την

98Βλ. Το site: http://www.elearningeuropa.info/main/index.php?lng=el&page=home&service=5, ημερομηνία πρόσβασης 30/05/2010.

99 Είναι :Οι ενέργειες στον τομέα αυτόν αφορούσαν τη συμβολή των ΤΠΕ στα πλαίσια της μάθησης, ιδίως για εκείνους που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην παραδοσιακή εκπαίδευση και κατάρτιση λόγω της γεωγραφικής θέσης, της κοινωνικής κατάστασης ή των ειδικών αναγκών τους. Στόχος τους ήταν να εντοπισθούν καλά παραδείγματα προς μίμηση και να αναπτυχθούν συνέργειες μεταξύ των πολλών εθνικών και ευρωπαϊκών δραστηριοτήτων που αφορούν τις εν λόγω ομάδες-στόχους. Μελέτες και μια ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου παρείχαν συστάσεις σε αυτό τον τομέα·

100 Είναι: Οι ενέργειες στον τομέα αυτό αφορούσαν τη βελτίωση της ενσωμάτωσης της εικονικής διάστασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σκοπός ήταν να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη νέων οργανωτικών προτύπων για εικονικά πανεπιστήμια στην Ευρώπη (εικονικοί εκπαιδευτικοί χώροι) και για ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγών και ανταλλαγής εμπειριών (εικονική κινητικότητα), με βάση τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά πλαίσια συνεργασίας (πρόγραμμα Erasmus, διαδικασία της Μπολόνια), και για την παροχή μιας «διάστασης ηλεκτρονικής μάθησης» στα επιχειρησιακά εργαλεία τους (ευρωπαϊκό σύστημα μεταφοράς ακαδημαϊκών μονάδων (ECTS), ευρωπαϊκό μεταπτυχιακό δίπλωμα (Master), διασφάλιση της ποιότητας, κινητικότητα)·

101 Είναι: Τα μέτρα που τέθηκαν σε εφαρμογή στις 14 Ιανουαρίου 2005 στόχευαν στην ενίσχυση και την ανάπτυξη της δημιουργίας δικτύων μεταξύ σχολείων, κυρίως μέσω ενός ευρωπαϊκού σχεδίου αδελφοποίησης σχολείων, ώστε να καταστεί δυνατόν για όλα τα σχολεία στην Ευρώπη να δημιουργούν παιδαγωγικές εταιρικές σχέσεις με σχολεία σε άλλα σημεία της Ευρώπης, να προωθούν την εκμάθηση γλωσσών και τον διαπολιτισμικό διάλογο και να προάγουν την ευαισθητοποίηση ως προς το πρότυπο της πολύγλωσσης και πολυπολιτισμικής ευρωπαϊκής κοινωνίας·

102 Οι ενέργειες στον τομέα αυτόν αφορούσαν την προώθηση της ηλεκτρονικής μάθησης στην Ευρώπη και στηρίζονταν στην παρακολούθηση του σχεδίου δράσης e-Learning. Στόχοι ήταν η διάδοση, η προώθηση και η εφαρμογή ορθών πρακτικών και αποτελεσμάτων από τα πολυάριθμα σχέδια και προγράμματα που χρηματοδοτούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή από τα κράτη μέλη, καθώς και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων αναμεμιγμένων φορέων, ιδίως με την προώθηση εταιρικών σχέσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα.

Η υλοποίηση του προγράμματος υποστηριζόταν επίσης από όλες τις άλλες ενέργειες που αποσκοπούν στη διάδοση των αποτελεσμάτων (π.χ. παραπομπές στο διαδίκτυο, προβολή σχεδίων και εκδηλώσεων κ.λπ.).

103 Βλ. Σχετικά : Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών - Τελική έκθεση σχετικά με την υλοποίηση και τον αντίκτυπο της δεύτερης φάσης (2000-2006) των κοινοτικών προγραμμάτων δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης

64

περίοδο 2004-06 πραγματοποιήθηκε από κοινού με τα άλλα δύο προγράμματα. Η παρούσα έκθεση βασίζεται στην εν λόγω εξωτερική αξιολόγηση, η οποία περιλάμβανε ανάλυση των εθνικών εκθέσεων από τις συμμετέχουσες χώρες.

Ο θετικός αντίκτυπος του προγράμματος e-Learning ήταν εμφανής και αυτό το βλέπουμε:

• στα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα· • στη διακρατική συνεργασία μεταξύ ιδρυμάτων· • στην ποιότητα της διδασκαλίας· • στην ανάπτυξη ψηφιακού γραμματισμού.

Συνολικά, το πρόγραμμα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου. Ο αντίκτυπος ήταν τόσο ποσοτικός όσο και ποιοτικός, και είναι ορατός σε ατομικό και θεσμικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο χάραξης πολιτικής. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα e-Learning παρείχε προστιθέμενη αξία στην αντιμετώπιση κοινωνικοοικονομικών διαφορών και στην καθιέρωση μίας κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ ευρωπαϊκών ιδρυμάτων. Καθ’ όλη τη διάρκειά του, το πρόγραμμα χρηματοδότησε τις ακόλουθες δραστηριότητες:

1. σχέδια e-Twinning (ηλεκτρονικής αδελφοποίησης) με τη συμμετοχή 7 813 σχολείων (23 812 σχολεία δήλωσαν συμμετοχή)·

2. 21 σχέδια για εικονικούς εκπαιδευτικούς χώρους· 3. 25 σχέδια για ψηφιακό γραμματισμό. 4. 16 σχέδια για εγκάρσιες δράσεις.

Ο γενικός στόχος του προγράμματος104 είναι η ενίσχυση των ανταλλαγών, της συνεργασίας και της κινητικότητας μεταξύ των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης έτσι ώστε να καταστούν παγκόσμιο σημείο αναφοράς ως προς την ποιότητα. Η ανάπτυξη περιεχομένων, υπηρεσιών, παιδαγωγικών μεθόδων και (Σωκράτης) και της επαγγελματικής κατάρτισης (Leonardo da Vinci) καθώς και του πολυετούς προγράμματος (2004-2006) για την αποτελεσματική ενσωμάτωση των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) στα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης (πρόγραμμα e-Learning).

104 Σχετικά βλ. Το :Πλαίσιο :Κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας, στις 23 και 24 Μαρτίου 2000, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων έθεσαν στην ΕΕ το στόχο «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης έως το 2010». Από τότε, η Ευρώπη έχει ήδη επιτύχει σημαντικές προόδους στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), αλλά πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη για την ανάπτυξη παιδαγωγικών χρήσεων των ΤΠΕ. Το πρόγραμμα e-Learning αποσκοπούσε στην πλήρωση των κενών εντείνοντας τις προσπάθειες που έχουν ήδη καταβληθεί.

65

καινοτόμων πρακτικών οι οποίες βασίζονται στις ΤΠΕ αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων του προγράμματος105.

Το e- learning μπορεί να προσφέρει αρκετά οφέλη για τις οργανώσεις και τα άτομα που εμπλέκονται.

1. Βελτιωμένη απόδοση: Οι φοιτητές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ηλεκτρονική μάθηση έχουν καλύτερες επιδόσεις από εκείνες σε πρόσωπο με πρόσωπο με τα μαθήματα.

2. Αυξημένη πρόσβαση: Οι εκπαιδευτές των ανώτατων προσόντων μπορούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους σε διασυνοριακό επίπεδο, επιτρέποντας στους φοιτητές να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους. Αναγνωρισμένοι εμπειρογνώμονες έχουν την ευκαιρία να καταστήσουν διαθέσιμα στοιχεία σε διεθνές επίπεδο, σε κάθε ενδιαφερόμενο με ελάχιστο κόστος106.

3. Ευκολία και ευελιξία στους εκπαιδευόμενους: Οι εκπαιδευόμενοι δεν δεσμεύονται σε μια συγκεκριμένη ημέρα ή ώρα για να παρακολουθήσουν μαθήματα σωματικά. Μπορούν επίσης, να διακόψουν τη μάθηση για κάποιο χρονικό διάστημα. Η υψηλή τεχνολογία δεν είναι απαραίτητη για όλα τα online μαθήματα. Βασική η πρόσβαση στο Internet, ήχου, βίντεο και δυνατότητες είναι κοινές απαιτήσεις. Ανάλογα με την τεχνολογία που χρησιμοποιείται , οι μαθητές μπορούν να ξεκινήσουν τα μαθήματα τους, ενώ κατά την εργασία και το τελείωμα τους στο σπίτι σε ένα διαφορετικό υπολογιστή.

4. Να αναπτύξουν τις δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται στον 21ο αιώνα , ιδίως για να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές έχουν τη ψηφιακές δεξιότητες αλφαβητισμού που απαιτείται πειθαρχία, του επαγγέλματος ή της σταδιοδρομίας: Πιο συγκεκριμένα, ότι επιτρέπει στους εκπαιδευόμενους να αναπτύξουν τις βασικές δεξιότητες για τη βασισμένη στη γνώση των εργαζομένων, εισάγοντας τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνιών στο πρόγραμμα σπουδών.

105Βλ.: Απόφαση 1720/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Νοεμβρίου 2006, για τη

θέσπιση προγράμματος δράσης στον τομέα της διά βίου μάθησης [Επίσημη Εφημερίδα L 327 της 24.11.2006].

Το πρόγραμμα e-Learning δεν ανανεώθηκε υπό τη μορφή ενός τομεακού προγράμματος, αλλά οι στόχοι του

ενσωματώθηκαν στο πρόγραμμα δράσης στον τομέα της διά βίου μάθησης (2007-2013) Ημερομηνία τελευταίας

τροποποίησης: 02.10.2009.

106 Βλ, το Για παράδειγμα, το MIT Open Course Ware πρόγραμμα έχει σημειώσει σημαντική μερίδες που είναι πανεπιστημιακό πρόγραμμα σπουδών και τα μαθήματα που διατίθενται για δωρεάν online.

66

Υποστηρίζει επίσης ότι η χρήση της ηλεκτρονικής μάθησης με τον τρόπο αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις για το σχεδιασμό μαθημάτων και την αξιολόγηση των εκπαιδευομένων.

4.7.Συμπεράσματα.

Η εκπαίδευση χάνει τον εθνικό χαρακτήρα της και μετατρέπεται, αργά αλλά σταθερά, σε κοινή ευρωπαϊκή πολιτική.

Οι ανάγκες που καλείται να καλύψει συνδέονται με το διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό και την τεχνολογική έκρηξη της εποχής μας. Η εκπαίδευση συνδέεται με την κάλυψη αναγκών μάθησης και κατάρτισης όλου του εργατικού δυναμικού, ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως είναι οι μετανάστες, άτομα με ειδικές ανάγκες.

Οι εκπαιδευτικοί αποκτούν επιπλέον κατάρτιση, παιδαγωγική και γνωστική. Ο θεσμός του «Συμπληρώματος του διπλώματος» και η συγκέντρωση «παιδαγωγικών / γνωστικών μονάδων» μπορεί να επεκταθεί και στους ήδη υπάρχοντες εκπαιδευτικού, έτσι ώστε να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις ανάμεσα σε όλα τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα (διακηρυγμένος στόχος της Ε.Ε.).

Οι εκπαιδευτικοί ίσως μετατραπούν σε υπαλλήλους όσο ποτέ άλλοτε, χάνοντας τμήμα της διδακτικής ελευθερίας και θα πρέπει να ανταποκριθούν σε φαινόμενα που τίθενται σε μέτρηση και σύγκριση. Ιδιαίτερα οι Έλληνες εκπαιδευτικοί που αντιμετωπίζουν προβλήματα τόσο σε εργασιακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο οργάνωσης και διοίκησης, θα πρέπει να μελετήσουν αυτές τις αλλαγές και να εντοπίσουν τις ευκαιρίες, τις απειλές και τους κινδύνους που προκύπτουν για την κοινωνία και τον κλάδο μας.

Ακόμη, θα αναφέρω και κάποια στοιχεία όπου η «Σουηδική Προεδρία»107, δημοσίευσε πρόσφατα τα συμπεράσματα του συνεδρίου που διοργάνωσε στο Γκέτεμποργκ μεταξύ 31 Αυγούστου 2009 και 2 Σεπτεμβρίου 2009 με τίτλο «Το Τρίγωνο της Γνώσης - Διαμορφώνοντας το Μέλλον της Ευρώπης». Το τρίγωνο της γνώσης αφορά στην

107 http://www.se2009.eu/en/meetings_news/2009/8/31/the_knowledge_triangle_shaping_the_future of_europe , ημερομηνία πρόσβασης 30/05/2010.

67

αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας, οι οποίες είναι βασικές κινητήριες δυνάμεις για την κοινωνία της γνώσης.

-Τα συμπεράσματα απεικονίζουν τα βασικά πολιτικά μηνύματα του συνεδρίου:

• Προβολή του κεντρικού ρόλου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο τρίγωνο της γνώσης. • Ενθάρρυνση των κρατών μελών στο να διευκολύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων, και δημόσιων οργανισμών. • Αύξηση της χρηματοδότησης για την έρευνα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. • Αναγνώριση της αξίας της ποικιλομορφίας των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και ερευνητικών προγραμμάτων. • Επισήμανση ότι η επιχειρηματικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στο τρίγωνο της γνώσης. • Παρότρυνση των διδακτορικών προγραμμάτων να συμπεριλάβουν όλες τις πλευρές του τριγώνου της γνώσης. • Πρόσκληση προς τα κράτη μέλη να επιτρέψουν την αυτονομία των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. • Προώθηση στενότερης σχέσης μεταξύ των πανευρωπαϊκών πρωτοβουλιών του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ), του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ) και του χώρου της καινοτομίας.

68

5. Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΜΠΟΛΟΝΙΑ 5.1. Η Διακήρυξη της Μπολόνια.

Η διακήρυξη της Μπολόνια108 στοχεύει στη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης αλλά και στη σύγκλιση έως το 2010 των διαφορετικών συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης προς ένα σύστημα με μεγαλύτερη διαφάνεια που θα βασίζεται σε τρεις κύκλους: Πτυχίο/Bachelor - Master - Διδακτορικό109, διασφάλιση της ποιότητας και της αναγνώρισης των προσόντων και των περιόδων σπουδών.

Στο Leuven ανακοινωθέν του 2009, οι υπουργοί εντόπισαν τις ακόλουθες προτεραιότητες για την επόμενη δεκαετία και είναι τα ακόλουθα:

κοινωνική διάσταση: ισότιμη πρόσβαση και την ολοκλήρωση, δια βίου μάθησης Απασχολησιμότητα, Με επίκεντρο τους σπουδαστές μάθηση και η διδασκαλία

αποστολή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, Την εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, Διεθνές άνοιγμα, Κινητικότητα, Συλλογή δεδομένων, Πολυδιάστατη μέσα διαφάνειας, Χρηματοδότηση.

Επίσης, η διακήρυξη της Μπολόνια110 έδωσε την ώθηση της ομώνυμης διαδικασίας που αποσκοπεί στην εισαγωγή ενός συστήματος εύκολα «αναγνώσιμων» και συγκρίσιμων ακαδημαϊκών βαθμών, στην προώθηση της κινητικότητας των σπουδαστών, των διδασκόντων και των ερευνητών, στην εξασφάλιση της ποιότητας στην εκπαίδευση και στο 108 Σχετικά με τη Διακήρυξη της Μπολόνια βλ. στις 19 Ιουνίου του 1999, ένα έτος μετά από τη Διακήρυξη της Σορβόννης, οι Υπουργοί αρμόδιοι για την τριτοβάθμια εκπαίδευση από 29 χώρες την υπέγραψαν . 109 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/05/2010.

110 Διακήρυξη της Μπολόνιας, της 19ης Ιουνίου 1999, που εξέδωσαν 29 χώρες με σκοπό τη σύγκλιση των συστημάτων

τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη.

69

συνυπολογισμό της ευρωπαϊκής διάστασης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η διαδικασία θα ολοκληρωθεί το 2010 όπου και βρισκόμαστε.

Η διαδικασία της Μπολόνια, είναι συλλογική προσπάθεια των δημόσιων αρχών, των πανεπιστημίων, εκπαιδευτικούς και μαθητές, μαζί με τις ενώσεις των ενδιαφερόμενων μερών, των εργοδοτών, οργανισμών διασφάλισης της ποιότητας, των διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων. Αν και η διαδικασία προχωρεί πέρα από τα σύνορα της ΕΕ, είναι στενά συνδεδεμένη με τις πολιτικές και τα προγράμματα.

Η ΕΕ εργάζεται επίσης για την υποστήριξη της ατζέντας εκσυγχρονισμού των πανεπιστημίων, μέσω της εφαρμογής του 7ου προγράμματος πλαισίου για την έρευνα (European Research Area) και του Προγράμματος Ανταγωνιστικότητας και Καινοτομίας, καθώς και τα διαρθρωτικά ταμεία και τα δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Για τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ της διαδικασίας της Μπολόνια και της Κοπεγχάγης, το οποίο αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, η Επιτροπή έχει δημιουργήσει ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων για τη διά βίου μάθηση.(ΕΠΕΠ)111.

Με το ανακοινωθέν της Πράγας της 19ης Μαΐου 2001 προστέθηκαν οι ακόλουθες δράσεις στη διαδικασία της Μπολόνια112:

1. Η εκπαίδευση και η διά βίου μάθηση αποτελούν βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο την αντιμετώπιση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας·

2. Η συμμετοχή των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των σπουδαστών: οι υπουργοί τόνισαν τη σημασία συμμετοχής των πανεπιστημίων, των άλλων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ιδίως των σπουδαστών, έτσι ώστε να δημιουργηθεί με εποικοδομητικό τρόπο ένας ευρωπαϊκός χώρος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΕΧΤΕ)·

3. Η ενίσχυση της ελκυστικότητας του ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μεταξύ των σπουδαστών στην Ευρώπη καθώς και των σπουδαστών από άλλα μέρη του κόσμου.

111 Σχετικά με το ΕΠΕΠ βλ.: Το ΕΠΕΠ είναι συνδεδεμένο και θα υποστηρίζονται από άλλες πρωτοβουλίες στους τομείς της διαφάνειας των επαγγελματικών προσόντων ( Europass ), μεταφορά πίστωσης ( το Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς και Συσσώρευσης Ακαδημαϊκών Μονάδων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση - ECTS - και ο ευρωπαϊκού συστήματος ακαδημαϊκών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση - ECVET) και διασφάλισης της ποιότητας (Ευρωπαϊκή ένωση για τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - ENQA - και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τη διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση - ENQA-AVET). 112 Σύμφωνα με τη Διαδικασία της Μπολόνια, βλ.http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/05/2010.

70

4. Κατά τη διάσκεψη του Βερολίνου το 2003 οι αρμόδιοι υπουργοί για θέματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξέδωσαν ένα ανακοινωθέν, με το οποίο διδακτορικές σπουδές και οι συνέργιες μεταξύ του ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας εντάσσονται στη διαδικασία της Μπολόνιας.

5. Οι υπουργοί υπογράμμισαν τη σημασία της έρευνας, της κατάρτισης για την έρευνα καθώς και της προώθησης των διατομεακών σπουδών, έτσι ώστε να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητά της. Επίσης, απηύθυναν έκκληση για την επίτευξη αυξημένης κινητικότητας στο επίπεδο των διδακτορικών και μεταδιδακτορικών σπουδών και ενθάρρυναν τα ενδιαφερόμενα ιδρύματα να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στους τομείς των διδακτορικών σπουδών και της κατάρτισης νέων ερευνητών.

Στο ανακοινωθέν του Μπέργκεν της 20ής Μαΐου 2005 διαπιστώνεται η επίτευξη σημαντικής προόδου όσον αφορά τους στόχους της διαδικασίας, όπως μαρτυρεί η γενική έκθεση 2003-2005 της ομάδας παρακολούθησης. Οι υπουργοί επιθυμούσαν τότε, την επίτευξη προόδου με ορίζοντα το 2007, ημερομηνία της επόμενης συνόδου τους, ιδίως όσον αφορά:

την εφαρμογή των σημείων αναφοράς και των γραμμών προσανατολισμού για την εξασφάλιση της ποιότητας, όπως προτείνει η έκθεση της ENQA113

την εφαρμογή των εθνικών πλαισίων προσόντων· την έκδοση και την αναγνώριση των κοινών τίτλων,

συμπεριλαμβανομένων των τίτλων διδακτορικών σπουδών· τη δημιουργία ευκαιριών για ευέλικτα δρομολόγια κατάρτισης

εντός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης ρυθμίσεων για την επικύρωση των κεκτημένων.

Η επόμενη σύνοδος των υπουργών έγινε τον Μάιο του 2007 στο Λονδίνο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 24 Ιανουαρίου 2006 ένα έγγραφο σχετικά με το θέμα αυτό: «Από το Μπέργκεν στο Λονδίνο - η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

113 (Ευρωπαϊκή Ένωση Εξασφάλισης της Ποιότητας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση).

71

-Η μεταρρύθμιση των συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Η παρούσα διακήρυξη αποτελεί μια εθελοντική δέσμευση της κάθε υπογράφουσας χώρας να μεταρρυθμίσει το εκπαιδευτικό της σύστημα: Η μεταρρύθμιση αυτή με κανέναν τρόπο δεν επιβάλλεται στις εθνικές κυβερνήσεις ή στα πανεπιστήμια. Όσον αφορά τα κράτη μέλη της ΕΕ, το άρθρο 149114 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ορίζει ότι η Κοινότητα «συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών». Τα κράτη μέλη παραμένουν απολύτως υπεύθυνα για το περιεχόμενο και την οργάνωση του εκπαιδευτικού τους συστήματος. Η δράση της Κοινότητας έχει ως στόχο:

να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση της παιδείας, μέσω ιδίως της εκμάθησης και της διάδοσης των γλωσσών των κρατών μελών,

να διευκολύνει την κινητικότητα σπουδαστών και εκπαιδευτικών, μεταξύ άλλων μέσω της ακαδημαϊκής αναγνώρισης διπλωμάτων και περιόδων σπουδών,

να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων115.

Κατά την 90η επέτειο του πανεπιστημίου της Μπολόνιας, οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων υπέγραψαν στις 18 Σεπτεμβρίου 1988 τη «Magna Charta Universitatum» .το έγγραφο αυτό αναφέρεται ότι «το μέλλον της ανθρωπότητας στο τέλος της τρέχουσας χιλιετίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πολιτιστική, επιστημονική και τεχνική ανάπτυξη». Τα πανεπιστήμια σφυρηλατούν τη γνώση αυτή.

Με την ευκαιρία της 80ης επετείου του πανεπιστημίου του Παρισιού οι αρμόδιοι υπουργοί για θέματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξέδωσαν στις 25 Μαΐου 1998 τη «Διακήρυξη της Σορβόννης» . διακήρυξη αυτή έχει σκοπό να εναρμονίσει την αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι υπουργοί υπενθύμισαν ότι «η Ευρώπη που οικοδομούμε δεν είναι μόνο η Ευρώπη του ευρώ, των τραπεζών και της οικονομίας· πρέπει επίσης να αποτελεί την Ευρώπη της γνώσης».

Η διακήρυξη της Μπολόνια116 της 19ης Ιουνίου 1999 υπογράφεται από 29 ευρωπαϊκές χώρες, εκ των οποίων τα 15 τότε κράτη 114 Σύμφωνα με το άρθρο 149 της Συνθήκης ΕΚ. 115 βλ. http://www.europa.eu, Ημερομηνία Πρόσβασης 20/04/2010. 116 http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/05/2010.

72

μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) 117 . Η Κύπρος, που έγινε μέλος της ΕΕ επίσης την 1η Μαΐου 2004, προσχώρησε στη διαδικασία της Μπολόνιας μετά την αποδοχή της προσχώρησής της στη διαδικασία αυτή από τους υπουργούς στην Πράγα το 2001 .η διακήρυξη έχουν επίσης υπογράψει η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Ελβετική Συνομοσπονδία. Επίσης η Βουλγαρία και η Ρουμανία, που εντάχθηκαν στην ΕΕ την 1η Ιανουαρίου 2007, έχουν υπογράψει τη διακήρυξη.

Σήμερα πάνω από σαράντα χώρες συμμετέχουν στη διαδικασία της Μπολόνιας, καθώς έχουν εκπληρώσει τις προϋποθέσεις και διαδικασίες προσχώρησής τους. Xώρες που αποτελούν μέρη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής σύμβασης, η οποία υπογράφτηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1954 υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι επιλέξιμες για να γίνουν μέλη του ΕΧΤΕ, εφόσον διακηρύξουν την πρόθεσή τους να εφαρμόσουν το στόχο της διαδικασίας της Μπολόνιας118 στο σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσής τους. Οι αιτήσεις προσχώρησής τους πρέπει να περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμόσουν τις εν λόγω αρχές και στόχους. Η διαδικασία της Μπολόνιας εγγράφεται στους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβόνας.

5.2. Τα κριτήρια αξιολόγησης που πρέπει να επιτευχθούν για το 2010.

Σε αυτή την ενότητα να αναφερθούν επιγραμματικά τα κριτήρια αξιολόγησης119 που πρέπει να επιτευχθούν στο 2010 και αυτά είναι τα εξής:

Το μερίδιο των χαμηλών επίτευξη ατόμων ηλικίας 15 ετών στην ανάγνωση θα πρέπει να μειωθεί τουλάχιστον κατά 20%.

Το μέσο ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10%.

117 (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο) καθώς και τα δέκα κράτη που εντάχθηκαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004 (Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Λετονία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβενία , Σλοβακία). 118 Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 30.04.2007 119Σχετικά με τα κριτήρια βλ.: European Commission, “Higher Education in Europe 2009: Developments in the Bologna Process”, αλλά και από το site: http://www.europa.eu. Ημερομηνία πρόσβασης:18/04/2010.

73

Τουλάχιστον το 85% των ατόμων ηλικίας 22 ετών θα πρέπει να ολοκληρώσει την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Ο συνολικός αριθμός των αποφοίτων στους κλάδους των μαθηματικών, της επιστήμης και της τεχνολογίας θα πρέπει να αυξηθεί τουλάχιστον κατά 15%, ενώ η ανισορροπία μεταξύ των φύλων σε αυτά τα θέματα θα πρέπει να μειωθεί.,

Ο μέσος όρος συμμετοχής του ενεργού πληθυσμού ενηλίκων στη διά βίου μάθηση (ηλικιακή ομάδα 25-64) θα πρέπει να φθάνει τουλάχιστον το 12,5%.

5.3. Τα κριτήρια αξιολόγησης που πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το 2020.

Σε αυτή την ενότητα να αναφερθούν επιγραμματικά τα κριτήρια αξιολόγησης που θα πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το 2020120 και είναι τα ακόλουθα: Τουλάχιστον το 95% των παιδιών ηλικίας μεταξύ τεσσάρων και η

ηλικία για την έναρξη υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να συμμετέχουν στην προσχολική εκπαίδευση;

Το μερίδιο των 15 ετών, με ανεπαρκείς ικανότητες στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και την επιστήμη θα πρέπει να είναι κατώτερος του 15%;

Το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα από την εκπαίδευση και κατάρτιση πρέπει να είναι μικρότερο από το 10%;

Το ποσοστό των 30-34 ετών με τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να είναι τουλάχιστον 40%;

Κατά μέσο όρο τουλάχιστον το 15% των ενηλίκων (ηλικιακή ομάδα 25-64) πρέπει να συμμετέχουν στη διά βίου μάθηση.

120 Σχετικά με τα κριτήρια βλ.: European Commission, “Higher Education in Europe 2009: Developments in the Bologna Process”, αλλά και από το site: http://www.europa.eu. Ημερομηνία πρόσβασης:18/04/2010.

74

5.4. Οι Στόχοι της Διαδικασίας της Μπολόνια.

Η Διαδικασία της Μπολόνια ξεκίνησε για να επιταχυνθεί η δημιουργία της «Ευρώπης της γνώσης» και να θέσει σε εφαρμογή το «Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης» (ΕΧΑΕ) μέχρι το 2010. Για το σκοπό αυτό, η Διακήρυξη της Μπολόνια του 1999 που παρατίθενται έξι στόχους:

1. «Υιοθέτηση ενός συστήματος εύκολα αναγνώσιμων και συγκρίσιμων βαθμών [...] με σκοπό την προώθηση των πολιτών της απασχολησιμότητας ευρωπαϊκή και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης."

2. «Υιοθέτηση ενός συστήματος βασισμένου ουσιαστικά σε δύο κύριους κύκλους σπουδών, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό ...»

3. «Καθιέρωση ενός συστήματος πιστωτικών μονάδων - όπως Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς και Συσσώρευσης Syste m (ECTS) - ως κατάλληλο μέσο για την προώθηση πιο διαδεδομένη την κινητικότητα των φοιτητών ... »

4. «Προώθηση της κινητικότητας με την υπερνίκηση των εμποδίων για την αποτελεσματική άσκηση της ελεύθερης κυκλοφορίας με ιδιαίτερη προσοχή στα εξής:

• για τους σπουδαστές, την πρόσβαση στις δυνατότητες σπουδών και κατάρτισης και για συναφείς υπηρεσίες

• για τους καθηγητές, ερευνητές και διοικητικό προσωπικό, την αναγνώριση και την αξιοποίηση των περιόδων σπουδών σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο έρευνα, τη διδασκαλία και την εκπαίδευση ... »

5. «Προώθηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της ποιότητας διασφάλιση , με στόχο την ανάπτυξη συγκρίσιμων κριτηρίων και μεθοδολογιών ».

6. «Προώθηση των απαραίτητων ευρωπαϊκών διαστάσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ιδίως όσον αφορά την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών, τη διοργανική συνεργασία, προγράμματα

75

κινητικότητας και ολοκληρωμένων προγραμμάτων σπουδών, κατάρτισης και έρευνας».

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, διαδοχικές συναντήσεις υπουργών και εξευγενισμένα αυτούς τους στόχους. Το φάσμα της Μπολόνια προτεραιότητες είναι τώρα εκφράζονται ως δέκα γραμμές δράσης:

1. Πλαισίων επαγγελματικών προσόντων / τριών κύκλων σύστημα, 2. Κοινών τίτλων σπουδών, 3. Κινητικότητα, 4. Αναγνώριση , 5. Η διασφάλιση της ποιότητας, 6. Κοινωνική διάσταση, 7. Απασχολησιμότητα, 8. Η διά βίου μάθηση , 9. Η ΕΧΑΕ σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο και 10. Διδακτορικών σπουδών και των συνεργειών μεταξύ της ΕΧΑΕ

και του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας .

Όταν οι υπουργοί της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από τις 46 συμμετέχουσες χώρες σηματοδότησε την έναρξη της ΕΧΑΕ στη Βουδαπέστη και Βιέννη τον Μάρτιο 2010, γιόρτασαν την έναρξή του, δεν την ολοκλήρωσή της. 5.5. Συμπεράσματα για τη Διαδικασία της Μπολόνια.

Καθώς προχωρούμε προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας της διαδικασίας της Μπολόνια και, περνώντας στο μελλοντική της ανάπτυξη, πρέπει να συνεχίσει να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο και να μεριμνήσουν ώστε η επιρροή της ,τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο να είναι μεγάλη.

Απολογισμός στην Μπολόνια δεν είναι ούτε γραφειοκρατική τήρηση αρχείων ούτε για να κατακτήσει την εκτίμηση των επιπτώσεων. Πρόκειται, για μια συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής και, ως εκ τούτου, μια κρίσιμη δραστηριότητα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει

76

συνθήκη, να εξετάζουν την πρόοδο οι υπουργοί μέσω των εκθέσεων ανά χώρα121 καθώς και από άλλα μέτρα, όπως η Trends εκθέσεις της ΕΛΜ.

Η τελευταία έκθεση απολογισμού για τη Μπολόνια δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2009122. Το 2012, η αποτίμηση είναι πιθανό να ενσωματώσει πιο αποτελεσματικά τα δεδομένα από το Eurydice , Εθνικών εκθέσεων θα είναι πιο λεπτομερής και πιο ευρεία. Τα σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη για την εναρμόνιση της ISCED κατηγορίες, οι οποίες δεν κάνουν διάκριση μεταξύ «Bachelor» και «Master» διάταξη, με τους κύκλους της Μπολόνια.

Σε τελική ανάλυση, η αξιολόγηση θα αποτελέσει σημαντικό πόρο για τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και για τους υπουργούς. Ο πλούτος των δεδομένων θα το κάνουν ένα βασικό στρατηγικό εργαλείο σχεδιασμού.

Όσον αφορά τον στρατηγικό σχεδιασμό της Μπολόνια σε θεσμικό επίπεδο, η ΕΧΑΕ προσφέρει νέο πεδίο εφαρμογής που είναι το εξής:

Πρώτον, η ευρύτερη Ευρώπη θα εργαστεί για να κοινώς αποδεκτά πρότυπα και κριτήρια διασφάλισης ποιότητας, με μια κοινή αντίληψη της αριστείας, ευκολότερη την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων, τη μεγαλύτερη συμμετοχή των φοιτητών στην ακαδημαϊκή διαδικασία, μια πιο ευέλικτη ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, και τη μεγαλύτερη ευκολία της συνεργατικής σχεδιασμός των αναλυτικών προγραμμάτων μέσα σε ένα ήθος με επίκεντρο τους σπουδαστές μάθησης.

Δεύτερον, η ΕΧΑΕ θα διασυνδέονται πιο αποτελεσματικά με την ΕΕ Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας . Αυτό θα αμβλύνει τη διάκριση μεταξύ Bachelor και Master επίπεδο, αφενός, και του διδακτορικού, από την άλλη. Βιογραφικό σχεδιαστές σε όλη την Ευρώπη είναι πρόθυμη να ενισχύσει το περιεχόμενο της έρευνας του Bachelor και Master μαθήματα. Η μέριμνα για την προώθηση των επιχειρήσεων και της καινοτομίας ενημερώνει κάθε κύκλο της Μπολόνια, καθώς και σε μια διά βίου πλαίσιο. Η έμφαση θα δοθεί στην διαπερατότητα και τη συνέχεια, παρά σε μια πυραμίδα των γνώσεων και των δεξιοτήτων κάθετα διαστήματα από άτεγκτες διαδικασίες επιλογής.

121 Σχετικά βλ. που υποβλήθηκαν από EWNI και της Σκωτίας για το Ηνωμένο Βασίλειο. 122 Βλ. ενόψει της διαδικασίας της Μπολόνια Υπουργική Διάσκεψη Κορυφής στο Leuven.

77

5.6. Η πραγματοποίηση της κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. - Η διακήρυξη της συνόδου των υπουργών αρμοδίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Βερολίνο 19/09/03. Στις 19 Ιουνίου 1999, ένα έτος μετά από τη Διακήρυξη της Σορβόννης, οι Υπουργοί αρμόδιοι για την τριτοβάθμια εκπαίδευση από 29 ευρωπαϊκές χώρες υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Μπολόνιας123. Συμφώνησαν σχετικά με τους σημαντικούς κοινούς στόχους για την ανάπτυξη μιας συνεπούς και συνεκτικής κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το 2010. Στην πρώτη διάσκεψη που ακολούθησε και που διοργανώθηκε στην Πράγα στις 19 Μάιου το 2001, αύξησαν τον αριθμό των στόχων και επιβεβαίωσαν την υποχρέωσή τους να καθιερώσουν την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το 2010. Στις 19 Σεπτεμβρίου 2003, οι Υπουργοί αρμόδιοι για την τριτοβάθμια εκπαίδευση από 33 ευρωπαϊκές χώρες συναντήθηκαν στο Βερολίνο προκειμένου να αναθεωρηθεί η πραγματοποιηθείσα πρόοδος και για να τεθούν οι προτεραιότητες και οι νέοι στόχοι για τα επόμενα έτη, με σκοπό την επιτάχυνση της πραγματοποίησης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Συμφώνησαν σχετικά με τις ακόλουθες εκτιμήσεις, αρχές και προτεραιότητες: Οι Υπουργοί επιβεβαιώνουν τη σημασία της κοινωνικής διάστασης της διαδικασίας της Μπολόνιας. Η ανάγκη να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα πρέπει να ισορροπηθεί με στόχο τη βελτίωση των κοινωνικών χαρακτηριστικών της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση , στοχεύοντας στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Υπουργοί επιβεβαιώνουν τη θέση τους ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ένα δημόσιο αγαθό και μια δημόσια ευθύνη. Υπογραμμίζουν δε ότι σε διεθνείς ακαδημαϊκές συνεργασίες και ανταλλαγές οι ακαδημαϊκές αξίες πρέπει να επικρατήσουν.

123 http://www.glotta.ntua.gr/posdep/BOLOGNA/2003-Berllin/DiakiriksiBerolinou.doc

78

Οι Υπουργοί λαμβάνουν την οφειλόμενη προσοχή στα συμπεράσματα των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων στη Λισσαβόνα (2000) και τη Βαρκελώνη (2002) που στοχεύουν στην δημιουργία της Ευρώπης "σαν της ανταγωνιστικότερης στον κόσμο δύναμης βασισμένης στη γνώση της οικονομίας, ικανής για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες συνθήκες εργασίας και με τη μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή" ενώ απαιτούν την περαιτέρω δράση και πιο στενή συνεργασία στα πλαίσια της διαδικασίας της Μπολόνιας. Οι Υπουργοί σημειώνουν την έκθεση προόδου που αναφέρεται από την ομάδα παρακολούθησης (Follow Up Group) σχετικά με την αναπτυξιακή πορεία της διαδικασίας της Μπολόνιας μεταξύ της Πράγας και του Βερολίνου. Σημειώνουν επίσης τα αποτελέσματα της έκθεσης Trends-ΙΟΙ που ετοιμάστηκε από την Ένωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων124 (EULA), καθώς επίσης και τα αποτελέσματα των σεμιναρίων, τα οποία οργανώθηκαν ως τμήμα του προγράμματος εργασίας μεταξύ της Πράγας και του Βερολίνου, από διάφορα κράτη μέλη, Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, οργανώσεις και τους Φοιτητές. Οι Υπουργοί σημειώνουν περαιτέρω τις εθνικές εκθέσεις, οι οποίες είναι στοιχεία της σημαντικής προόδου που σημειώνεται στην εφαρμογή των αρχών της διαδικασίας της Μπολόνιας. Τέλος, σημειώνουν τα μηνύματα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης και αναγνωρίζουν την υποστήριξή τους για την εφαρμογή της διαδικασίας. Οι Υπουργοί συμφωνούν ότι θα πρέπει να αναληφθούν προσπάθειες προκειμένου να εξασφαλιστούν οι στενότεροι δεσμοί συνολικά μεταξύ των συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και έρευνας στις χώρες τους. Η αναδυόμενη κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση θα ωφεληθεί από τις συμπράξεις με τον ευρωπαϊκό ερευνητικό τομέα, ενισχύοντας κατά συνέπεια τη βάση για την Ευρώπη της γνώσης. Ο στόχος είναι να συντηρηθεί η γλωσσική ποικιλομορφία της Ευρώπης η πολιτιστική αφθονία και βασισμένοι στην κληρονομιά διαφοροποιημένων παραδόσεών, να ενθαρρυνθεί η δυνατότητά καινοτομίας και κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης μέσω μιας ενισχυμένης συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων. Οι Υπουργοί αναγνωρίζουν το θεμελιώδη ρόλο στην ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση που διαδραματίζεται από τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και τις Φοιτητικές Οργανώσεις. Σημειώνουν το μήνυμα από την Ένωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (EUA) που προκύπτει από τη Συνθήκη του Γκραζ των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, των συνεισφορών από την Ευρωπαϊκή Ένωση Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (EURASHE) και την επικοινωνία από την ESIB – την Εθνική Ένωση των Ευρωπαίων Φοιτητών. 124 http://www.glotta.ntua.gr/posdep/BOLOGNA/2003-Berllin/DiakiriksiBerolinou.doc

79

Οι Υπουργοί χαιρετίζουν το ενδιαφέρον που παρουσιάζεται από άλλες περιοχές του κόσμου στην ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και χαιρετίζουν ειδικότερα την παρουσία αντιπροσώπων από Ευρωπαϊκές χώρες που δεν είναι ακόμα συμβεβλημένες στην διαδικασία της Μπολόνια125, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (EULAC) ως φιλοξενουμένους σε αυτήν την διάσκεψη. Η εξασφάλιση της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Η ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει αποδειχθεί η καρδιά της οργάνωσης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι Υπουργοί δεσμεύονται στην υποστήριξη της περαιτέρω ανάπτυξης της εξασφάλισης ποιότητας σε θεσμικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τονίζουν την ανάγκη να οριστούν τα αμοιβαία κοινά κριτήρια και οι μεθοδολογίες στην εξασφάλιση ποιότητας. Επίσης τονίζουν ότι σύμφωνα με την αρχή της θεσμικής αυτονομίας, η αρχική ευθύνη για την εξασφάλιση ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εναπόκειται σε κάθε όργανο ξεχωριστά ως βάση για την πραγματική υπευθυνότητα του ακαδημαϊκού συστήματος μέσα στο εθνικό ποιοτικό πλαίσιο. Επομένως, είχαν συμφωνήσει ότι από 2005 η εθνική εξασφάλιση ποιότητας στα συστήματα έπρεπε να περιλαμβάνει

• καθορισμό των ευθυνών των οργανισμών και των σχετικών οργάνων

• Αξιολόγηση των προγραμμάτων ή των Ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένης της εσωτερικής αξιολόγησης, εξωτερικής αναθεώρησης, συμμετοχής των σπουδαστών σε αυτές και δημοσίευση των αποτελεσμάτων.

• Ένα σύστημα αξιολόγησης της πιστοποίησης ή των συγκρίσιμων διαδικασιών.

• Διεθνή συμμετοχή, συνεργασία και δικτύωση. Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, οι Υπουργοί ζητούν από το ENQA μέσω των

125 Βλ. European Commission, « Higher Education in Europe 2009: Developments in the Bologna Process

80

μελών του, σε συνεργασία με το EUA, το EURASHE και την ESIB, να αναπτυχθεί ένα συμφωνηθέν σύνολο προτύπων, διαδικασιών και οδηγιών για την εξασφάλιση ποιότητας. Να ερευνήσουν τους τρόπους ενός επαρκούς κοινού συστήματος αναθεώρησης για την εξασφάλιση ποιότητας και μέσω των αντιπροσωπιών τους να υποβάλουν έκθεση δια μέσου του Follow Up Group στον απολογισμό προς τη Σύνοδο των Υπουργών που είχε γίνει έτος 2005. - Υιοθετήθηκε ένα σύστημα βασισμένο σε δύο κύκλους σπουδών Οι Υπουργοί είναι ευτυχείς να σημειώσουν ότι, μετά από τη δέσμευσή τους στη Διακήρυξη της Μπολόνιας για το σύστημα δύο κύκλων σπουδών, μια περιεκτική αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού τοπίου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι τώρα εν εξελίξει. Όλοι οι Υπουργοί δεσμεύονται στην έναρξη της εφαρμογής του συστήματος δύο κύκλων σπουδών από 2005. Οι Υπουργοί υπογραμμίζουν τη σημασία της προόδου που δημιουργήθηκε, και την κατανόηση, βελτίωση και αποδοχή των νέων προσόντων μέσω της ενίσχυσης του διαλόγου μέσα στα όργανα και μεταξύ των οργάνων και των εργοδοτών. Οι Υπουργοί ενθαρρύνουν τα κράτη μέλη για να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο των συγκρίσιμων και συμβατών προσόντων για τα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσής τους, στα οποία πρέπει να επιδιώξουν να περιγράψουν τα προσόντα σε επίπεδο του φόρτου εργασίας, του επιπέδου, των εκβάσεων εκμάθησης, των ειδικοτήτων και του προφίλ. Αναλαμβάνουν επίσης να διαμορφώσουν ένα γενικότερο πλαίσιο των προσόντων για την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μέσα σε τέτοια πλαίσια, τα διπλώματα πρέπει να έχουν διαφορετικές καθορισμένες εκβάσεις. Ο Πρώτος και Δεύτερος κύκλος διπλωμάτων πρέπει να έχει τους διαφορετικούς προσανατολισμούς προκειμένου να προσαρμοστεί στην ποικιλομορφία των αναγκών διαχωρίζοντας τις ανάγκες για ακαδημαϊκή κατεύθυνση από τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Τα διπλώματα του πρώτου κύκλου πρέπει να δώσουν την πρόσβαση, από την άποψη της Συνθήκης αναγνώρισης της Λισσαβόνας, στο δεύτερο κύκλο σπουδών. Τα διπλώματα του δεύτερου κύκλου σπουδών πρέπει να δώσουν πρόσβαση στις διδακτορικές μελέτες.

81

Οι Υπουργοί καλούν το «Follow Up Group», να διερευνήσει εάν και πώς η πιο σύντομη τριτοβάθμια εκπαίδευση μπορεί να συνδεθεί με τον πρώτο κύκλο ενός πλαισίου προσόντων για την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ακόμη, οι Υπουργοί τονίζουν τη δέσμευσή τους για να καταστήσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση εξίσου προσιτή σε όλους, βάσει της ικανότητας τους, με κάθε δυνατό μέσο. Η αναγνώριση των διπλωμάτων: Η Σύνοδος των Υπουργών υπογραμμίζει τη σημασία της Συνθήκης της αναγνώρισης της Λισσαβόνας, που πρέπει να επικυρωθεί από όλες τις χώρες που συμμετέχουν στη διαδικασία της Μπολόνιας, και θέλει να καλέσει τα δίκτυα ENIC και NARIC μαζί με τις αρμόδιες εθνικές αρχές να προαγάγουν την εφαρμογή της Συνθήκης. Θέτουν το στόχο ότι ο κάθε σπουδαστής που αποφοιτά από το 2005 θα πρέπει να λαμβάνει το συμπληρωματικό – επεξηγηματικό συνοδευτικό του διπλώματός του αυτόματα και δωρεάν. Πρέπει να εκδίδεται σε μια ευρέως ομιλούμενη ευρωπαϊκή γλώσσα. Απευθύνονται στα όργανα και τους εργοδότες για να αξιοποιήσουν πλήρως το συνοδευτικό αυτό του διπλώματος, ώστε να εκμεταλλευθούν τη βελτιωμένη διαφάνεια και η ευελιξία του συστήματος απονομής διπλωμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, για την ενθάρρυνση της καταλληλότητας για απασχόληση και τη διευκόλυνση της ακαδημαϊκής αναγνώρισης για περαιτέρω σπουδές. Τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα: Οι Υπουργοί χαιρετίζουν τη δέσμευση των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και των φοιτητών για τη διαδικασία της Μπολόνιας και αναγνωρίζουν ότι είναι τελικά η ενεργός συμμετοχή όλων των συνεργατών στη διαδικασία που θα εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη επιτυχία της.

82

Ενήμερα για τη συμβολή τα ισχυρά ιδρύματα μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Οι Υπουργοί δέχονται ότι τα Ιδρύματα πρέπει να εξουσιοδοτηθούν για να πάρουν τις αποφάσεις σχετικά με την εσωτερική τους οργάνωση και τη διοίκησή. Περαιτέρω οι Υπουργοί καλούν τα Ιδρύματα να εξασφαλίσουν το ότι οι μεταρρυθμίσεις γίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να βρίσκονται σε πλήρη ενσωμάτωση με στις θεσμικές λειτουργίες και διαδικασίες των Ιδρυμάτων. Οι Υπουργοί σημειώνουν την εποικοδομητική συμμετοχή των φοιτητικών οργανώσεων στη διαδικασία της Μπολόνιας και υπογραμμίζουν την ανάγκη σε αρχικό τουλάχιστον στάδιο να συμπεριληφθούν οι φοιτητές και στις περαιτέρω δραστηριότητες της διαδικασίας. Οι Υπουργοί τονίζουν την ανάγκη για την κατάλληλη μελέτη των συνθηκών διαβίωσης των σπουδαστών, έτσι ώστε να μπορούν επιτυχώς να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους μέσα σε ένα λογικό χρονικό πλαίσιο χωρίς εμπόδια που να αφορούν το κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρό τους. Τονίζουν επίσης την ανάγκη για συλλογή και επεξεργασία περισσότερων συγκρίσιμων στοιχείων όσον αφορά την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των σπουδαστών. Η προώθηση της ευρωπαϊκής διάστασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Οι Υπουργοί σημειώνουν ότι μετά από την προτροπή τους στην Πράγα, οι πρόσθετες ενότητες, οι σειρές μαθημάτων και τα προγράμματα σπουδών με ευρωπαϊκό περιεχόμενο, προσανατολισμό ή οργάνωση αναπτύσσονται. Σημειώνουν ότι οι πρωτοβουλίες έχουν ληφθεί από τα Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για να συγκεντρώσουν τους ακαδημαϊκούς πόρους και τις πολιτιστικές παραδόσεις τους προκειμένου να προωθήσουν την ανάπτυξη των κοινών προγραμμάτων μελέτης και διπλωμάτων στο πρώτο, δεύτερο και τρίτο επίπεδο. Επιπλέον, τονίζουν την ανάγκη για μια ουσιαστική περίοδο μελέτης στο εξωτερικό στα κοινά πτυχιακά προγράμματα τόσο καλά όσο να έχουν την ευκαιρία για μελέτη της γλωσσικής ποικιλομορφίας και εκμάθηση άλλων γλωσσών, έτσι ώστε οι φοιτητές να έχουν τα εφόδια

83

για να αποκτήσουν εύκολα την ευρωπαϊκή συνείδηση, ταυτότητα, υπηκοότητα και να έχουν τα εχέγγυα για απασχόληση σε κάθε ευρωπαϊκό σημείο. Οι Υπουργοί συμφωνούν να δεσμευτούν σε εθνικό επίπεδο να αφαιρέσουν τα νομικά εμπόδια στην καθιέρωση και την αναγνώριση τέτοιων διπλωμάτων και να υποστηρίξουν ενεργά την ανάπτυξη και την επαρκή εξασφάλιση ποιότητας των ενσωματωμένων προγραμμάτων σπουδών που οδηγούν στα κοινά διπλώματα. Η «Δια βίου μάθηση» Οι Υπουργοί υπογραμμίζουν τη σημαντική συμβολή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο να καταστήσουν τη «δια βίου μάθηση»

126, μια πραγματικότητα. Λαμβάνουν μέτρα για να ευθυγραμμίσουν τις εθνικές πολιτικές τους για να πραγματοποιήσουν αυτόν τον στόχο και να ωθήσουν τα Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όλους τους ενδιαφερομένους, ώστε να ενισχύσουν τις δυνατότητες για τη δια βίου μάθηση σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης της προγενέστερης εκμάθησης. Υπογραμμίζουν ότι τέτοια δράση πρέπει να είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα της δραστηριότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι Υπουργοί επιπλέον καλούν εκείνους που ασχολούνται με τη δημιουργία πλαισίων προσόντων για την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση να καλύψουν το ευρύ φάσμα των ελαστικών μεθόδων, των ευκαιριών και των τεχνικών εκμάθησης και να κάνουν την κατάλληλη χρήση του συστήματος των ECTS για τους συμμετέχοντας στα προγράμματα της δια βίου εκπαίδευσης. Τονίζουν την ανάγκη να βελτιωθούν οι ευκαιρίες για όλους τους πολίτες, σύμφωνα με τις φιλοδοξίες και τις δυνατότητές τους, να ακολουθηθούν οι δρόμοι δια βίου μάθησης και μέσα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

126 Σχετικά με τη «διά βίου μάθηση», βλ. Χρήστος Γκόβαρης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σελ.107-111.

84

Η κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και ευρωπαϊκός ερευνητικός τομέας – δύο στυλοβάτες της βασισμένης στη γνώση κοινωνίας: Συνειδητοποιώντας την ανάγκη να προωθηθούν οι στενότεροι δεσμοί μεταξύ του EHEA και της ERA σε μια Ευρώπη της γνώσης και τη σπουδαιότητα της έρευνας ως αναπόσπαστου τμήματος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι Υπουργοί θεωρούν απαραίτητο να υπερβούν την μέχρι τώρα εστίαση σε δύο κύριους κύκλους σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και να περιλάβουν το διδακτορικό επίπεδο ως τρίτο κύκλο στη διαδικασία της Μπολόνιας. Υπογραμμίζουν τη σημασία της έρευνας και της ερευνητικής κατάρτισης και την προώθηση της αλληλοπειθαρχίας στη διατήρηση και τη βελτίωση της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης γενικότερα. Οι Υπουργοί απαιτούν την αυξανόμενη κινητικότητα στα διδακτορικά και μεταδιδακτορικά επίπεδα και ενθαρρύνουν τα σχετικά Ιδρύματα για να αυξήσουν τη συνεργασία τους στις διδακτορικές μελέτες και την κατάρτιση των νέων ερευνητών. Οι Υπουργοί θα καταβάλουν απαραίτητη προσπάθεια να κάνουν τα ευρωπαϊκά Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έναν ακόμα ελκυστικό και αποδοτικό συνεργάτη. Επομένως, οι Υπουργοί ζητούν από τα Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να αυξήσουν το ρόλο και τη σχετικότητα της έρευνας στην τεχνολογική, κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη και στις ανάγκες της κοινωνίας. Οι Υπουργοί καταλαβαίνουν ότι υπάρχουν εμπόδια που δυσκολεύουν την επίτευξη των στόχων αυτών και αυτά δεν μπορούν να επιλυθούν από τα Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μόνο. Απαιτείται η ισχυρή υποστήριξη συμπεριλαμβανομένων των χρηματοδοτικών και σωστών αποφάσεων από τις εθνικές κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς. Τέλος, οι Υπουργοί δηλώνουν ότι στα δίκτυα σε διδακτορικό επίπεδο πρέπει να δοθεί η υποστήριξη για να τονώσουν την ανάπτυξη της τελειότητας και να γίνουν μια από τις σφραγίδες της Κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση .

85

Συμπεράσματα Εν όψει των στόχων που τίθενται για το 2010, αναμένεται ότι συγκεκριμένα μέτρα θα θεσπιστούν για να εκτιμήσουν την πρόοδο που επιτυγχάνεται στη διαδικασία της Μπολόνιας. Μια άσκηση ενδιάμεσης απογραφής θα παρείχε τις αξιόπιστες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο η διαδικασία προωθείται πραγματικά και θα πρόσφερε τη δυνατότητα να ληφθούν τα διορθωτικά μέτρα, εάν κριθεί απαραίτητο. Οι Υπουργοί χρεώνουν το Follow Up Group με την οργάνωση μιας διαδικασίας απογραφής εγκαίρως για τη σύνοδο κορυφής τους το 2005 και την ανάληψη να ευθύνης για να προετοιμαστούν οι λεπτομερείς εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο και την εφαρμογή του ενδιάμεσου συνόλου προτεραιοτήτων για τα επόμενα δύο έτη: • εξασφάλιση ποιότητας • σύστημα δύο κύκλων σπουδών • η αναγνώριση των διπλωμάτων και των περιόδων σπουδών Επιπλέον, οι συμμετέχουσες χώρες θα προετοιμαστούν για να επιτρέψουν την πρόσβαση στις απαραίτητες πληροφορίες για την έρευνα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση σχετικά με τους στόχους της διαδικασίας της Μπολόνιας. Η πρόσβαση στις τράπεζες στοιχείων στην τρέχουσα έρευνα και τα ερευνητικά αποτελέσματα θα διευκολυνθεί. Οι Υπουργοί θεωρούν απαραίτητο να προσαρμόσουν την πρόταση στο ανακοινωθέν της Πράγας στις εφαρμογές για την ιδιότητα μέλους ως εξής: Οι συμμετέχουσες χώρες στην ευρωπαϊκή πολιτιστική Συνθήκη θα είναι επιλέξιμες για την ιδιότητα μέλους της Κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση με τον όρο ότι δηλώνουν συγχρόνως την προθυμία τους να ακολουθήσουν και να εφαρμόσουν τους στόχους της διαδικασίας της Μπολόνιας στα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσής τους. Οι αιτήσεις τους πρέπει να περιέχουν τις πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμόσουν τις αρχές και τους στόχους της δήλωσης. Οι Υπουργοί αποφασίζουν να δεχτούν τα αιτήματα για την ιδιότητα μέλους της Αλβανίας, της Ανδόρας, Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, "της πρώην γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας" FROM", της Ρωσίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου και του Βατικανού και χαιρετά αυτά τα κράτη ως νέα μέλη που επεκτείνουν έτσι τη διαδικασία σε 40 ευρωπαϊκές χώρες.

86

Οι Υπουργοί αναγνωρίζουν ότι η ιδιότητα μέλους της διαδικασίας της Μπολόνιας υπονοεί την ουσιαστικές αλλαγή και τη μεταρρύθμιση για όλες τις συμβαλλόμενες χώρες. Συμφωνούν να υποστηρίξουν τις νέες συμβαλλόμενες χώρες σε εκείνες τις αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, που τους ενσωματώνουν μέσα στις αμοιβαίες συζητήσεις και τη βοήθεια, που η διαδικασία της Μπολόνιας περιλαμβάνει. 5.7.Οι αντιδράσεις ως προς τη διαδικασία της Μπολόνια.

Με το βλέμμα στραμμένο στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς, η διαδικασία της Μπολόνια πυροδοτεί από το 2000 πλήθος διαλόγων, δράσεων και αντιδράσεων στην Ευρώπη. Με στόχο το διαχωρισμό των επιστημών σε νέους κλάδους, την είσοδο των αποφοίτων στην αγορά εργασίας και την επέκταση της ιδιωτικής και διακρατικής ανώτατης εκπαίδευσης, το 2010 έρχεται να επισφραγίσει το πέρασμα στην εποχή, όπου η Μπολόνια γίνεται πραγματικότητα με μια σειρά από ρυθμίσεις που πραγματοποιούνται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Η συνθήκη της Μπολόνια, σε συνέχεια της Διακήρυξης της Σορβόννης127 .

Το Ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό σύστημα που θεσμοθετήθηκε σε πρώτη φάση δεσμεύει τις συμμετέχουσες χώρες να προχωρήσουν σε αναπροσαρμογές, οι οποίες μπορεί να φτάσουν μέχρι και την ολική αναδιάρθρωση, των εθνικών εκπαιδευτικών τους συστημάτων, έτσι ώστε να εναρμονιστούν πλήρως με το ευρωπαϊκό μοντέλο που περιγράφει η συνθήκη της Μπολόνια.

Παράλληλα με την οικοδόμηση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ανώτατης Εκπαίδευσης, σκοπός της Μπολόνια είναι η δυνατότητα ανεμπόδιστης κινητικότητας σπουδαστών και φοιτητών (μετέπειτα

127 Σχετικά με τη Διακήρυξη της Σορβόννης (1998), υπογράφηκε στις 19 Ιουνίου 1999 από 29 κράτη-μέλη της ΕΕ, όταν οι αντίστοιχοι υπουργοί παιδείας συνήλθαν στην ομώνυμη πόλη με σκοπό να θέσουν τις βάσεις ενός Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και προώθησης αυτού σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι συνυπογράφουσες χώρες -μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- ήταν οι: Μ. Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο, Αυστρία, Ελβετία Ισπανία, Σουηδία, Πορτογαλία, Βουλγαρία, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φιλανδία, Ουγγαρία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λιθουανία, Μάλτα, Ολλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Ρουμανία, και Σλοβακία. Έκτοτε, η «λίστα της Μπολόνια» διευρύνεται με ολοένα και πρόσθετα μέλη.

87

εργαζομένων) στην ενωμένη Ευρώπη, καθώς και η κατοχύρωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στη διασφάλιση της ποιότητας σπουδών. Προς υλοποίηση των παραπάνω η Μπολόνια προαπαιτεί:

1.Θεμελίωση συστήματος εύκολης ανάγνωσης και σύγκρισης των τίτλων σπουδών. 2. Εισαγωγή δύο κύκλων σπουδών (προπτυχιακό / μεταπτυχιακό). Τρίτος κύκλος θεωρείται το διδακτορικό. 3. Υιοθέτηση κοινού συστήματος αξιολόγησης των σπουδών και των πτυχίων128.

Τα χρονικά περιθώρια που θέτει η Διακήρυξη της Μπολόνια για την επίτευξη της παραπάνω ακαδημαϊκής ομοιογένειας λήγουν το 2010. Ενόψει της δεκαετούς προθεσμίας, οι αρμόδιοι υπουργοί συναντιούνταν κάθε δύο χρόνια129, με σκοπό να ενημερώσουν αλλήλους για την πρόοδο εφαρμογής της Συνθήκης στη χώρα τους και τα βήματα που υπολείπονταν για την ολοκλήρωση του σχεδίου.

Οι Ελληνικές θέσεις:

Στην Ελλάδα, οι προσπάθειες εναρμόνισης με την Μπολόνια συνάντησαν σοβαρή εναντίωση, τόσο ακαδημαϊκών προσωπικοτήτων, όπως καθηγητές και πρυτάνεις, όσο και φοιτητών και σπουδαστών στο σύνολό τους. Οι πολύμηνες καταλήψεις και οι μαζικές διαδηλώσεις του 2006 είχαν αιτία την εκκίνηση εφαρμογής του περίφημου «νόμου-πλαισίου», ο οποίος υπήρξε το πρώτο βήμα υλοποίησης των ρυθμίσεων της Μπολόνια στη χώρα μας. Αν και στην αρχή ο δημόσιος διάλογος δεν απέδωσε, με συνέπεια τροποποιηθεί ο «νόμος-πλαίσιο», καμία κυβέρνηση δεν εγκατέλειψε το σχέδιο Μπολόνια, αποκαλώντας το «αναγκαιότητα».

Σήμερα, λοιπόν, παρά τις όποιες καθυστερήσεις και τα τεχνικά κωλύματα που παρουσιάζονται, η κυβέρνηση –συνηγορώντας στις προθέσεις των προκατόχων της– κατατάσσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση υπό το φως της Μπολόνια σε πρωτεύον ζήτημα της ατζέντας της. Προς τούτο, άλλωστε, και η μετονομασία του Υπουργείου 128 (σύστημα πιστωτικών μονάδων ECTS: European Credit Transfer System). 129 (Πράγα 2001, Βερολίνο 2003, Μπέργκεν 2005 κοκ),

88

Παιδείας και Θρησκευμάτων σε Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων.

Οι Γαλλικές θέσεις:

Η Γαλλία, χώρα με πλούσια ακαδημαϊκή παράδοση, μπήκε και εκείνη στον αγώνα προσαρμογής στη Διακήρυξη της Μπολόνια. Παράλληλα, στην πορεία προς σύντομα, «ευέλικτα» και συνδεδεμένα με την αγορά προγράμματα, το γαλλικό υπουργείο Παιδείας στοχεύει στην εισαγωγή προγραμμάτων σπουδών μέσα στα πανεπιστήμια, με διετή διάρκεια, τα οποία δε θα οδηγούν σε πτυχίο αλλά σε δίπλωμα, το οποίο θα καλύπτει προσωρινά τις ελλείψεις σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Φυσικά, οι γάλλοι σπουδαστές δεν άργησαν να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους με τις ρυθμίσεις της κυβέρνησης Σαρκοζί τον περασμένο Μάιο (περικοπή θέσεων εργασίας, ενθάρρυνση της ιδιωτικής χρηματοδότησης, μεγαλύτερη οικονομική αυτονομία των πανεπιστημίων), προχωρώντας στην κατάληψη πανεπιστήμιων (βλ. Σορβόννη). Πρόσταγμα τους ότι το κέρδος και οι επιδόσεις μπαίνουν πάνω από την παιδεία.

Οι Ιταλικές και Ισπανικές θέσεις:

Στην Ιταλία η Συνθήκη της Μπολόνια έχει αρχίσει να τίθεται δυναμικά σε ισχύ. Λειτουργούν κανονικά αρκετά μη κρατικά πανεπιστήμια, των οποίων οι τίτλοι αναγνωρίζονται ισότιμοι με των κρατικών πανεπιστημίων, ενώ έχει ήδη υιοθετηθεί και το σύστημα αξιολόγησης των πτυχίων και των σπουδών (ECTS). Παράλληλα, την πανεπιστημιακή έρευνα χρηματοδοτεί, πλέον, ο ιδιωτικός τομέας.

Οι Ιταλοί φοιτητές δεν αποδέχθηκαν με απάθεια τις μεταρρυθμίσεις αυτές. Η κινητοποίησή των φοιτητών υπήρξε σημαντική, ενώ το 2006 και το 2008 οργανώθηκαν συλλαλητήρια και καταλήψεις σχολών σε όλη τη χώρα (Ρώμη, Μιλάνο, Τορίνο, Πάντοβα κλπ).

Το ίδιο συνέβη και στην Ισπανία, όπου τα μέτρα για τη Μπολόνια υιοθετούνται σταδιακά από το 2000.

89

Οι Αυστριακές θέσεις:

Η Αυστρία δεν άργησε να βάλει πλώρη για τη «νήσο Μπολόνια», καθώς από το 2004 τα πανεπιστήμια της χώρας θεωρούνται νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Σήμερα, τη στιγμή που οι προθεσμίες μικραίνουν και η άμεση εναρμόνιση γίνεται επιτακτική, τα συνθήματα «η παιδεία δεν είναι για πούλημα» και «λεφτά για την παιδεία και όχι για τις τράπεζες» έχουν γεμίσει τα πανό των πανεπιστημίων που έχουν καταλάβει οι φοιτητές.

Οι Γερμανικές θέσεις:

Στα ίδια βήματα πορεύονται και οι φοιτητές στη Γερμανία, όπου συναντάται μία συντονισμένη προσπάθεια αναπροσαρμογής του εκπαιδευτικού συστήματος με φόντο τα προβλεπόμενα από τη Μπολόνια. Τον περασμένο μήνα, οι γερμανοί φοιτητές διαμαρτυρόμενοι για τον μικρό αριθμό των καθηγητών, τον ανεπαρκή εξοπλισμό, τα υποχρεωτικά και αυξανόμενα δίδακτρα και την εντατικοποίηση των σπουδών, προχώρησαν σε μαζικές αντιδράσεις κατά της «διαδικασίας Μπολόνια». Στις αρχές Δεκεμβρίου τα πανεπιστημιακά ιδρύματα που τελούσαν υπό κατάληψη έφταναν τα 50, ενώ οι διαδηλώσεις συγκέντρωναν χιλιάδες αγανακτισμένων φοιτητών.

Το 2010 ο Ενιαίος Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης αποκτά σάρκα και οστά, καθώς Μπολόνια και Λισαβόνα δεν αφήνουν άλλα περιθώρια. Η απόλυτη εφαρμογή της Συνθήκης της Μπολόνια αναμένεται εν μέσω μίας γενικευμένης κρίσης, εξαιτίας της οποίας φοιτητές και εργαζόμενοι στην Ευρώπη έρχονται αντιμέτωποι με εκτεταμένη εργασιακή ανασφάλεια.

90

6.ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ

6.1. Το νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα – εκπαίδευση και ιδεολογία.

Σε αυτή την ενότητα θα αναφερθούμε στο νεοελληνικό

εκπαιδευτικό σύστημα. Τα εκπαιδευτικά φαινόμενα θα πρέπει να προσεγγίζονται, να αναλύονται και ερμηνεύονται στα πλαίσια μιας σφαιρικής θεώρησης των κοινωνικοπολιτικών φαινομένων, κι αυτό γιατί:

Α). η εκπαίδευση130 είναι πρωτίστως πολιτική πράξη και αποτελεί τον κυρίαρχο ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους, διασφαλίζοντας τη διαιώνιση του κοινωνικού status quo.

Β). η εκπαιδευτική πολιτική είναι αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνικής πολιτικής.

Στα παραπάνω σαφώς προσδιορισμένα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια του ρόλου και της λειτουργίας των εκπαιδευτικών μηχανισμών, θα πρέπει να ιδωθεί και το νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η συστηματική ανάλυση των εκπαιδευτικών φαινομένων στην Ελλάδα, θα πρέπει να επιδιωχθεί:

Α). Με τη διαλεκτική μέθοδο. Με τον όρο διαλεκτική δεν εννοούμε εδώ την άκριτη αποδοχή κοινωνικών νομοτελειών, αλλά τη συγκεκριμένη ανάλυση μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας. Μια ανάλυση που επιχειρεί να εντοπίσει τις κάθε φορά κυρίαρχες και δευτερεύουσες κοινωνικές – ταξικές αντιθέσεις και να επισημάνει την αντανάκλασή τους στον εκπαιδευτικό χώρο.

Β). Με τη σύζευξη της παιδαγωγικής και κοινωνικής ερμηνείας των ελληνικών σχολικών μηχανισμών, αποφεύγοντας τις αδυναμίες και τις μονομέρειες τόσο του παιδαγωγισμού όσο και του κοινωνισμού. Γ). Αφού πρώτα προσδιορισθούν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Στην περίπτωση της Ελλάδας η μορφή της καπιταλιστικής ανάπτυξης προσδιορίστηκε από ξένα μητροπολιτικά κέντρα.

130 Σχετικά με το νεοελληνικό σύστημα βλ. «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2004, βλ. σελ.11-30.

91

Από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μετασχηματίστηκε πολλές φορές, άλλαξε επίσημα σκοπούς και κατευθύνσεις, αντανακλώντας τις γενικότερες αλλαγές που σημειώθηκαν στην ελληνική κοινωνία και επηρεάζοντας τες με τη σειρά του. Καθώς αποτελεί σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας πολλοί μελετητές ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με αυτό. 6.2.Τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης.

Εδώ και δεκαετίες «χρόνια προβλήματα131» ταλανίζουν το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, τα οποία δεν αντιμετωπίζονται με αποτελεσματικό τρόπο. Οι εκπαιδευτικές πολιτικές που έχουν ακολουθήσει ως τώρα αποτελούν τα μόνιμα «οικοδομικά υλικά» της επιδημιολογίας της σχολικής πραγματικότητας. Είναι πολλά τα προβλήματα που «συνυπάρχουν» δεκαετίες με το εκπαιδευτικό μας σύστημα από τα οποία αρνείται, επίμονα, να «απογαλακτιστεί».

Αν κανείς εξετάσει την εξέλιξη των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση στη χώρα μας , θα διαπιστώσει ότι διακρίνονται από μια μόνιμη «σταθερά»: την ανεπάρκεια. Η Ελλάδα σύμφωνα με την ετήσια Έκθεση του ΟΗΕ για την «Ανθρώπινη Ανάπτυξη» κατατάσσεται δυστυχώς στην 105η θέση, σε σύνολο132 χωρώ, μαζί με την Γκάνα, το Καμερούν και το Νεπάλ, αφού οι δαπάνες για την εκπαίδευση ποτέ δεν ξέφυγαν από το 3-3,5% περίπου του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Στον ευρωπαϊκό χώρο η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση, μακριά από την αμέσως επόμενη χώρα, καθώς το ποσοστό του ΑΕΠ που αφιερώνεται κατά μέσο όρο στην εκπαίδευση στην ΕΕ πλησιάζει το 6%!! Στην Ελλάδα, οι δημόσιες εκπαιδευτικές δαπάνες μόλις ξεπερνούν το μισό του μέσου όρου των δαπανών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η παλαιότερη και σύγχρονη εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα, όσον αφορά τον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχει τέτοιο χαρακτήρα ώστε τα ιδιωτικά φροντιστήρια ή τα ιδιαίτερα μαθήματα έχουν γίνει πρακτικά αναγκαία. Ο «πύργος ελέγχου» της πρόσβασης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση «συναρμολογείται» από την πρόσβαση στην ιδιωτική εκπαίδευση(φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα κ.λπ.) και τη δυνατότητα για πληρωμή διδάκτρων.

131 Σχετικά με τα χρόνια προβλήματα βλ.Χρήστος Γκοβαης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σελ.30.

92

Η ανάπτυξη και η διόγκωση του ιδιωτικού, εξωσχολικού δικτύου (φροντιστήρια, ιδιαίτερα) είναι ένα σύνθετο κοινωνικοοικονομικό και εκπαιδευτικό φαινόμενο , μόνιμη συντεταγμένη της πραγματικότητας του ελληνικού σχολείου. Ακόμη ένα πρόβλημα είναι η έλλειψη αιθουσών, η στέγαση, οι πολλαπλές βάρδιες, η απουσία αναγκαίων χωρών για εκπαιδευτικές δραστηριότητες, το ανύπαρκτο ή απαρχαιωμένο εποπτικό υλικό, η ανυπαρξία συντήρησης και επισκευών έχουν μόνιμη παρουσία στο «ιστορικό» της παθολογίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Τη σχολική χρονιά 2003-2004 περίπου 250.000 μαθητές συνεχίζουν να φοιτούν πρωί- απόγευμα στα 2.000 σχολεία διπλής βάρδιας, Επίσης, όποιος ζει από κοντά την εκπαιδευτική πραγματικότητα των τελευταίων χρόνων στη χώρα μας έχει διαπιστώσει τη θεαματική αλλαγή της «χημείας» των σχολικών μας τάξεων. Η εθνική και γλωσσική ομοιογένεια που χαρακτήριζε τη σύνθεση του μαθητικού μας πληθυσμού μέχρι και τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας έδωσε τη θέση της στην πολυχρωμία που συνιστούν πλέον οι μαθητές διαφόρων εθνικοτήτων που φοιτούν σ’ αυτές. Η σχολική τάξη απόκτησε μία «ανομοιομορφία», λίγο ως πολύ μεγαλύτερη, με την παρουσία «διαφορετικών» μαθητών. Σύμφωνα με αδημοσίευτα στοιχεία του ΥΠΕΠΘ132 τη χρονιά (2002/2003) στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και στα ΤΕΕ φοιτούν περίπου 130.000 αλλοδαποί και παλιννοστούντες μαθητές. Απέναντι στις στην πραγματικότητα της σχολικής ετερότητας το ελληνικό σχολείο εξακολουθεί να ορθώνεται ισοπεδωτικό, μονολιθικό, άκαμπτο. Δεν είναι όμως τυχαίο που η συντριπτική πλειοψηφία των «άλλων» μαθητών αποτυγχάνουν μαζικά σε ένα σχολείο το οποίο στο πλαίσιο της μονογλωσσικής και μονοπολιτισμικής λογικής του «λειτουργεί» ως βιομηχανία αναπαραγωγής «παραγκωνισμένων», εκπαιδευτικά και κοινωνικά «εξοστρακισμένων».

Τέλος, ανάμεσα στις απογραφές του 1991 και του 2001133, το σχολικό κουδούνι δε «χτύπησε» για 230 χιλιάδες παιδιά, σχολικής ηλικίας δημοτικού και γυμνασίου.

132 βλ.Χρήστος Γκοβαης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Αθήνα 2008, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

133 Το 2002/03 κάθισαν στα θρανία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης λιγότεροι από ένα εκατομμύριο μαθητές.

93

6.3.Η εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι η κεντρική και ελέγχεται από το

κράτος. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται από πανεπιστημιακού επιπέδου ιδρύματα, που ονομάζεται Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα 134(ΑΕΙ) και Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, που είναι γνωστή ως Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ135). Ελληνικό δίκαιο επιτρέπει τη δημιουργία ιδιόκτητων προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (τα οποία οφείλουν να ακολουθούν το εθνικό πρόγραμμα σπουδών). Ωστόσο, το σύνταγμα απαγορεύει ρητά την ίδρυση ιδιωτικών, απόκτηση πτυχίου, ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης. Το ακαδημαϊκό έτος διαρκεί από το Σεπτέμβριο έως Οκτώβριο και χωρίζεται σε δύο εξάμηνα.

Η σημερινή διάρθρωση της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα ακολουθεί μια δυαδική πανεπιστήμιο που προσφέρει το σύστημα και μη πανεπιστημιακή τριτοβάθμια εκπαίδευση για μελέτες μέχρι το επίπεδο του διδακτορικού. Το 1997-98, τριάντα προαιρετικά προγράμματα σπουδών εισήχθησαν για να παρέχουν μεγαλύτερη ευελιξία για τους μαθητές. Αυτά τα προγράμματα προσφέρουν μαθήματα που μπορούν να ληφθούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό, και έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκριθεί καλύτερα στις ανάγκες της μεταβαλλόμενης αγοράς εργασίας.

Το 2000, στις γενικές εξετάσεις να έχουν πρόσβαση την τριτοβάθμια εκπαίδευση καταργήθηκαν. Εκείνοι με την ανώτερη δευτεροβάθμια προσόντα σχολείο είναι πλέον δεκτοί σε όλες τις υπηρεσίες εντός των θεσμικών οργάνων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

134 Παναγιώτης Γιαβρίμης- Ευστράτιος Παπάνης- Μυρσίνη Ρουμελιώτου, « θέματα ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ.

135 Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Α’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg.

94

6.4.Το τρέχον σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Η παιδεία στην Ελλάδα136 θεωρείται κοινωνικό αγαθό και για το λόγο αυτό παρέχεται σε όλους τους πολίτες. Όσοι από τους σπουδαστές διακρίνονται στις επιδόσεις τους ή έχουν ανάγκη από βοήθεια απολαμβάνουν ειδικής προστασίας από το κράτος. Στόχοι του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι ο εκδημοκρατισμός όλων των βαθμίδων του, η αποκέντρωση, η συμμετοχή των ενδιαφερομένων στην παρεχόμενη εκπαίδευση, η ποιότητα και η αξιοκρατία.

Το τρέχον σύστημα της Ανώτατης Εκπαίδευσης ορίζει τα ακόλουθα: Στάδιο 1ο : Προγράμματα που προσφέρει η Τεχνική Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΤΕΙ) που οδηγούν σε επαγγελματικά προσανατολισμένη πρώτου βαθμού (πτυχίο), τα τρία τελευταία-και-κατά το ήμισυ έως τέσσερα χρόνια. Όλα τα προγράμματα απαιτούν ένα εξάμηνο πρακτικής άσκησης και μια διατριβή. Τα Τ.Ε.Ι. δεν προσφέρουν μεταπτυχιακά προγράμματα.

Στάδια 2ο και 3ο : Πανεπιστήμιο προγράμματα που οδηγούν σε πρώτο βαθμό (πτυχίο) απαιτούν από τέσσερα έως έξι έτη σπουδών, ανάλογα με την περιοχή της εξειδίκευσης. Τα πανεπιστήμια προσφέρουν επίσης μεταπτυχιακά πιστοποιητικά και διπλώματα (δίπλωμα Σπουδών, Μεταπτυχιακό) σε περιορισμένο αριθμό τομέων.

Στάδιο 4ο : Το διδακτορικό διαρκεί συνήθως τρία χρόνια και αποτελεί προϋπόθεση για τη διδασκαλία στο πανεπιστημιακό επίπεδο.

136 Παναγιώτης Γιαβρίμης- Ευστράτιος Παπάνης- Μυρσίνη Ρουμελιώτου, « θέματα ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ.

95

6.5. Η επίσημη θέση της Ελλάδας στη διακήρυξη της Μπολόνια.

Στις 28 Ιουνίου 2000, το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε μια δήλωση που να συνοψίζει στην επίσημη θέση της κυβέρνησης σχετικά με τη «Διακήρυξη της Μπολόνια»137, καθώς και η αντίσταση που συναντά από καθηγητές, φοιτητές και ορισμένες επαγγελματικές ενώσεις.

Στη συνέχεια σε αυτή την ενότητα θα συμπεριλάβω όλο το ανακοινωθέν σχετικά με την άποψη της Ελλάδας για τη Μπολόνια.

-Η οποία είναι η και ακόλουθη:

Οι γενικές εκλογές του Απριλίου, μαζί με το διορισμό νέου Υπουργού Παιδείας, είχε ως αποτέλεσμα μια καθυστέρηση κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της διαδικασίας της Μπολόνια στην Ελλάδα.

Στα πανεπιστήμια, φυσικά, η συζήτηση πυροδοτήθηκε από τη δήλωση της Μπολόνια έχει εδώ και καιρό από την αρχή του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους. Ωστόσο, αυτή η συζήτηση έχει σε μεγάλο βαθμό περιορίζεται σε αρκετές συνεδριάσεις και φόρουμ, ενώ έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια των τακτικών συνόδων των Πανεπιστημίων »πρυτάνεων Διάσκεψη του.

Ίσως θα πρέπει να προλογίζει τις παρατηρήσεις μας, λέγοντας ότι πριν από δύο χρόνια η Ελλάδα ήταν μία από τις χώρες που θεωρούνται «Διακήρυξη της Σορβόννης με προσοχή, ακόμη και υποψία. Εξ ου και η σύγχυση για το "τι Σορβόννη λέει και τι δεν λέει" ο οποίος πράγματι πλήττεται το πώς οι άνθρωποι αντέδρασαν στην πόλη της Μπολόνια.

Μπορεί να πει κανείς ότι η σημερινή συζήτηση στην Ελλάδα πάνω από Μπολόνια εστιάζεται σε τρία σημεία - τα οποία όλα διακήρυξη της Μπολόνια από μόνη της:

Το πρώτο σημείο έχει να κάνει με την ιδέα μιας νέας δομής των 137 Από http://www.wes.org, Ημερομηνία Πρόσβασης 05/05/2010.

96

πτυχίων. Στην Ελλάδα, υπάρχει έντονη δυσπιστία σχετικά με τη θέσπιση του πανεπιστημίου. Το πτυχίο χορηγείται μετά από τουλάχιστον τριετείς σπουδές. Ο σκεπτικισμός παίρνει τη μορφή της ισχυρής αντιπολίτευσης κατά τις σχετικές συζητήσεις να γίνονται σε τεχνικά πανεπιστήμια και στις σχολές των μηχανικών. Είναι αρκετά ενδιαφέρον να προσθέσω εδώ ότι το μέτωπο της αντιπολίτευσης περιλαμβάνει όλους τους σχετικούς εταίρους: Καθηγητές και φοιτητές εκτός από το Τεχνικό Επιμελητήριο και οι επαγγελματικές ενώσεις μηχανικών

Το δεύτερο σημείο έχει να κάνει με την εσωτερική δομή του ελληνικού συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο διαιρείται σε πανεπιστήμιο και το πανεπιστήμιο-τομείς μη. Μια ορισμένη ποσότητα αυτών των ανταγωνισμών έχει προκύψει μεταξύ των δύο συστημάτων. Οι λόγοι αυτής της αντιπαλότητας είναι πολύπλοκα και σε μεγάλο βαθμό τη ρίζα τους στην Ελληνικό Σύνταγμα, και επιδεινώνεται περαιτέρω από διάφορες αποφάσεις που εκδίδονται από το Ελληνικό Ανώτατο Δικαστήριο138. Το σημείο αυτό είναι έμμεση σχέση με την υλοποίηση της Διακήρυξης της Μπολόνια, όπως την εισαγωγή μιας νέας δομής των πτυχίων θα επηρεάσει τους δύο τομείς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Και αυτό είναι ακόμη ένα πρόβλημα στην Ελλάδα.

Το χάσμα μεταξύ των πανεπιστημίων και μη πανεπιστημιακών τομείς μπορούν να αποδοθούν σε μεγάλο βαθμό στις πρόσφατες συζητήσεις που ζητεί την αναβάθμιση του πανεπιστημίου-τομέα..

Το τρίτο σημείο έχει να κάνει με το φαινόμενο των διακρατικών εκπαιδευτικών πρακτικών στην Ελλάδα και τις επιπτώσεις της σ 'αυτό. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα προσελκύει ένα μεγάλο αριθμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξαγωγέων, ως επί το πλείστον από το Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες. Η εγκατάσταση αλλοδαπών πανεπιστημίων στην Ελλάδα θεωρείται ως προώθηση της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, σοβαρό πρόβλημα είναι η προσοχή στο γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού "κολέγια" συνδεδεμένη με τα ξένα πανεπιστήμια μέσω franchising συμβάσεις δεν διασφαλίζουν την κατάλληλη ποιότητα των προγραμμάτων που προσφέρονται. Ως εκ τούτου, τα ακαδημαϊκά προγράμματα στην Ελλάδα, που προσφέρονται μέσω ξένων franchises θεωρούνται εμπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν πληρούν στην κυβέρνηση εγκεκριμένα πρότυπα.

Παρά την κατάσταση, το Υπουργείο Παιδείας ετοιμάζει το πρόγραμμά της για τους επόμενους μήνες, μέχρι τη Διάσκεψη της Πράγας.

138 Δηλαδή το Συμβούλιο της Επικρατείας.

97

Οι προσπάθειές θα επικεντρωθούν στην ανάγκη για μια ευρεία διάδοση σε όλα τα σημαντικά έγγραφα σχετικά με τη «Διακήρυξη της Μπολόνια» σε όλη τόσο των δύο τομέων της ανώτατης εκπαίδευσης.

Ταυτόχρονα, το υπουργείο Παιδείας πρόκειται να συνεργαστεί με ελληνικά ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή τους ευρύτερα τόσο στο πλαίσιο των θεματικών διεθνή σεμινάρια και στην ακαδημαϊκή συνάντηση που θα οργανωθεί από την CRE και της Συνομοσπονδίας πριν από την Πράγα συνάντηση.

Οι προσπάθειες του Υπουργείου Παιδείας θα επικεντρωθεί στην ανάγκη για τη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος στο σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα κατά την πρώτη κιόλας μήνες του 2001, ούτως ώστε οι συζητήσεις μεταξύ του υπουργείου και των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα είναι πολύ πιο αποτελεσματική ό, τι είναι τώρα.

Τέλος, σε νομοθετικό επίπεδο, το Υπουργείο Παιδείας πρόκειται να αρχίσει συζητήσεις με τα πανεπιστήμια με στόχο τη μεταρρύθμιση σε τρεις τομείς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: «αυτονομία - υπευθυνότητα - ποιότητα".

Ένας από τους βασικούς στόχους αυτής της μεταρρύθμισης θα είναι η κατάρτιση ενός εθνικού σύστημα για την αξιολόγηση της ποιότητας και τη διασφάλιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα αντίστοιχα σημεία της Διακήρυξης της Μπολόνια και στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διασφάλισης Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, η ελληνική κυβέρνηση θα εστιάσει τις ενέργειές της στην προσπάθεια να επιλυθεί η διαφορά μεταξύ των δύο τομέων της ανώτατης εκπαίδευσης.

6.6. Συμπεράσματα.

Άσχημα τα συμπεράσματα και έχει χτυπήσει ο κώδωνας του

κινδύνου σε έκθεση οικονομικής επιτροπής της Ε.Ε Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των πρώτων -στην Ε.Ε.- στην κρατική χρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και μεταξύ των

98

τελευταίων στους δείκτες αποδοτικότητας. Η έλλειψη αξιολόγησης των ΑΕΙ και σωστού προγραμματισμού των δράσεών τους, η εσωστρέφεια και η ήσσων προσπάθεια έχουν οδηγήσει τα ελληνικά ιδρύματα στην ευρωπαϊκή «γαλαρία». Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την πρόσφατη έκθεση οικονομικής επιτροπής της Ε.Ε., η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στο ελληνικό υπουργείο Παιδείας για αλλαγή στρατηγικής. Σύμφωνα με έκθεση της οικονομικής επιτροπής, η Ελλάδα παρουσιάζεται σπάταλη, ανοργάνωτη.

Παρά τα κονδύλια που δίνονται, τα αποτελέσματα της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι πολύ χαμηλά. Η έλλειψη αξιολόγησης των ΑΕΙ και σωστού προγραμματισμού των δράσεών τους, η εσωστρέφεια και η ήσσων προσπάθεια έχουν οδηγήσει την ελληνική εκπαίδευση στην ευρωπαϊκή... γαλαρία. Για μία ακόμη φορά η Ελλάδα παρουσιάζεται σπάταλη, ανοργάνωτη, ουραγός. Στην Ευρώπη είμαστε μεταξύ των πρώτων στην κρατική χρηματοδότηση και από τους τελευταίους στους δείκτες αποδοτικότητας. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την πρόσφατη έκθεση οικονομικής επιτροπής της Ε.Ε., η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στο ελληνικό υπουργείο Παιδείας για αλλαγή στρατηγικής.

Τα ευρήματα της έκθεσης που παρουσιάζει η εφημερίδα «Καθημερινή»139, αποτυπώνουν ακριβώς τις στρεβλώσεις των ελληνικών ΑΕΙ. Τα οποία είναι τα εξής:

α). Η χρηματοδότηση των ΑΕΙ είναι κρατική. Η Ελλάδα δίνει το 1,40% του ΑΕΠ της στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και το ποσοστό αυτό την κατατάσσει στην πέμπτη θέση πίσω από τη Φινλανδία (με 1,73%), τη Δανία, τη Σουηδία και τη Βρετανία. Ο μέσος όρος είναι 1,2%140. β). Σύμφωνα με την έκθεση, η Ελλάδα κατατάσσεται 13η με βάση τον δείκτη της αποτελεσματικότητας της χρηματοδότησης και τρίτη από το τέλος με κριτήριο δείκτη για την αποδοτικότητα της διαχείρισης του ανθρώπινου $δυναμικού. γ). Ενδεικτική είναι η τελευταία θέση που παίρνει η Ελλάδα στην αποτελεσματικότητα της αξιολόγησης, με δεδομένο ότι ο νόμος για την αξιολόγηση των ΑΕΙ ψηφίστηκε στη χώρα μας μόλις το 2005 και έκτοτε οι ρυθμοί των εσωτερικών και εξωτερικών αξιολογήσεων στα πανεπιστήμια είναι πάρα πολύ αργοί. Αντίθετα, προθυμότερα είναι τα ΤΕΙ, καθώς η ολοκλήρωση της αξιολόγησης συνδέεται με τη δυνατότητα για οργάνωση αυτόνομων μεταπτυχιακών προγραμμάτων.

139 Βλ. σχετικά με τα ευρήματα της έκθεσης στο ακόλουθο site το οποίο δημοσιεύτηκε στις 14/04/2010: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100008_17/04/2010_397934 140 (Στην έκθεση υπάρχουν στοιχεία και για τις ΗΠΑ και Ιαπωνία, ενώ απουσιάζει το Λουξεμβούργο.)

99

δ). Πρόβλημα της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι η αύξηση τα τελευταία χρόνια των φοιτητών. Η Ελλάδα έχει τη δεύτερη -μετά τη Σλοβενία- μεγαλύτερη αναλογία φοιτητών ως προς το ακαδημαϊκό προσωπικό. Αναλογούν 31 φοιτητές σε έναν πανεπιστημιακό. Το ερώτημα είναι ποιος ευθύνεται: οι λίγοι πανεπιστημιακοί στα ΑΕΙ ή οι πολλοί φοιτητές που εισάγονται; ε). Όποια κι αν είναι η απάντηση στο ερώτημα, η ουσία είναι ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο πέφτει. Πολλοί φοιτητές απογοητεύονται και αδιαφορούν για τις σπουδές τους, με αποτέλεσμα να έχει διογκωθεί η ελληνική πρωτοτυπία των «αιώνιων φοιτητών». Με βάση τα στοιχεία της έκθεσης, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση ως προς την αναλογία πτυχιούχων/φοιτητών ετησίως. Στα ελληνικά ΑΕΙ ένας πτυχιούχος αντιστοιχεί σε δέκα φοιτητές. στ). Πολλοί αμφισβητούν ότι μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οι απόφοιτοι λυκείου, οι οποίοι εισήχθησαν στα ΑΕΙ με πολύ χαμηλή μέση βαθμολογία. Με βάση την άποψη αυτή, όλοι στρέφουν το βλέμμα στο επίπεδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όπου και εκεί οι αριθμοί δεν ευημερούν. Η έκθεση της Ε.Ε. δίνει τον μέσο όρο των αποτελεσμάτων των 15χρονων μαθητών κάθε χώρας στον διαγωνισμό PISA, που αξιολογεί τις επιδόσεις σε μαθηματικά, κατανόηση κειμένου και φυσικές επιστήμες. Η Ελλάδα είναι τρίτη από το τέλος με μέσο όρο 460, ενώ πρώτη ευρωπαϊκή χώρα είναι η Φινλανδία με 540. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 496,6. Όλα δείχνουν ότι απαιτούνται ριζικές τομές και μεταρρυθμίσεις στα ελληνικά ΑΕΙ. Ο στόχος, πολλαπλός. Από τη μια, χρειάζεται ορθολογική αξιοποίηση των κονδυλίων σε συνεργασία με τις διοικήσεις των ελληνικών ΑΕΙ εν μέσω κρίσης. Κατά δεύτερον, είναι απαραίτητο τα ελληνικά ΑΕΙ να ξυπνήσουν από τη δημοσιοϋπαλληλική ραθυμία και εσωστρέφεια για να μπορέσουν να γίνουν ανταγωνιστικά. Τέλος, χρειάζεται να δοθεί βάρος στα θεμέλια, δηλ. στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Το ελληνικό σχολείο δείχνει να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής, να μην μπορεί να κερδίσει τον μαθητή.

100

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Τα άρθρα που αναφέρονται στην παιδεία σύμφωνα με τη «Συνθήκη της Λισσαβόνας».

-Παιδεία, Επαγγελματική Εκπαίδευση, Νεολαία και Αθλητισμός

Άρθρο 165

1. Η Ένωση συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας141 υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών –μελών και, αν αυτό απαιτείται, υποστηρίζοντας και συμπληρώνοντας τη δράση τους, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως αρμοδιότητα των κρατών-μελών για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς και την πολιτιστική και γλωσσική τους πολυμορφία.

Η Ένωση συμβάλλει στην προώθηση των ευρωπαϊκών επιδιώξεων στον χώρο του αθλητισμού, λαμβάνοντας υπόψη παράλληλα τις ιδιαιτερότητες του, τις δομές του που βασίζονται στον εθελοντισμό καθώς και τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό ρόλο.

2. Η δράση της Ένωσης έχει ως στόχο:

να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση της παιδείας, μέσω ιδίως της εκμάθησης και της διάδοσης των γλωσσών των κρατών μελών.

να ευνοεί την κινητικότητα φοιτητών και εκπαιδευτικών, μεταξύ άλλων και μέσω της ακαδημαϊκής αναγνώρισης διπλωμάτων και περιόδων σπουδών,

να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων142, να αναπτύσσει την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών για τα

κοινά προβλήματα των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών μελών,

141 Βλ. «Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες μετά την αναθεώρηση της Λισσαβόνας», Εισαγωγή-Επιμέλεια Κωνσταντίνος Α. Στεφάνου –Γιώργος Ν. Καταπόδης, σελ.190-192. 142 Βλ. «Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες μετά την αναθεώρηση της Λισσαβόνας», Εισαγωγή-Επιμέλεια Κωνσταντίνος Α. Στεφάνου –Γιώργος Ν. Καταπόδης, σελ.190-192.

101

να ευνοεί την ανάπτυξη των ανταλλαγών νέων, καθώς και οργανωτών κοινωνικό-μορφωτικών δραστηριοτήτων, και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των νέων στο δημοκρατικό βίο της Ευρώπης,

να ενθαρρύνει την ανάπτυξη της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως, να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση του αθλητισμού,

προάγοντας τη δικαιότατα και τον ανοιχτό χαρακτήρα των αθλητικών αναμετρήσεων και τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων για τον αθλητισμό φορέων, καθώς και προστατεύοντας τη σωματική και ηθική ακεραιότητα των αθλητών, ιδίως των νεότερων μεταξύ τους.

3. Η Ένωση και τα κράτη μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τις τρίτες χώρες και τους αρμοδίους διεθνείς οργανισμούς σε θέματα παιδείας και αθλητισμού , και ειδικότερα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.

4. Προκειμένου να συμβάλλει στην υλοποίηση των στόχων του παρόντος άρθρου:

το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και με την Επιτροπή των Περιφερειών, θεσπίζουν δράσεις ενθάρρυνσης , χωρίς να εναρμονίζουν τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις των κρατών μελών,

το Συμβούλιο , μετά από πρόταση της Επιτροπής , διατυπώνει συστάσεις .

Άρθρο 166

1. Η Ένωση143 εφαρμόζει πολιτική επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία στηρίζει και συμπληρώνει τις δράσεις των κρατών μελών για το περιεχόμενό και την οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

2. Η δράση της Ένωσης έχει ως στόχο:

143 Βλ. «Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες μετά την αναθεώρηση της Λισσαβόνας», Εισαγωγή-Επιμέλεια Κωνσταντίνος Α. Στεφάνου –Γιώργος Ν. Καταπόδης, σελ.190-192.

102

να διευκολύνει την προσαρμογή στις μεταλλαγές της βιομηχανίας, ιδίως μέσω της επαγγελματικής εκπαίδευσης και του επαγγελματικού αναπροσανατολισμού,

να βελτιώνει την αρχική επαγγελματική εκπαίδευση και τη συνεχή κατάρτιση, για να διευκολύνεται η επαγγελματική ένταξη και επανένταξη στην αγορά της εργασίας,

να διευκολύνει την πρόσβαση στην επαγγελματική εκπαίδευση και την ενίσχυση της κινητικότητας των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευόμενων και ιδίως των νέων,

να τονώνει τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων στον τομέα της κατάρτισης,

να αναπτύσσει την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών για να τα κοινά προβλήματα των συστημάτων κατάρτισης των κρατών μελών,

3. Η Ένωση και τα κράτη μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς σε θέματα οργανισμούς σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης.

4. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνθήκη νομοθετική διαδικασία και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, θεσπίζουν μέτρα για να συμβάλει στην υλοποίηση των στόχων που αναφέρονται στο παρόν άρθρο, χωρίς να εναρμονίζουν τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις των κρατών μελών και το Συμβούλιο, μετά από πρόταση της Επιτροπής, διατυπώνει συστάσεις.

103

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία:

1. Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ και

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Α’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, Αθήνα, Έτος Έκδοσης 2006.

2. Γιώργος Κων. Πασιάς, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ και

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», τόμος Β’, εκδόσεις Συγκριτική Παιδαγωγική- Gutenberg, Αθήνα, Έτος έκδοσης: 2006.

3. Χρήστος Γκόβαρης- Ιωάννης Ρουσσάκης, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, Έτος έκδοσης : 2008.

4. Μάρκου –Μπουζάκης –Παπασταύρου –Παπούλια –Τσελέπη –

Χρυσαφίδης , «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ», Αθήνα, Gutenberg, Έτος Έκδοσης:1988,

5. «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΙΙΙ», Θεωρητικές Προσεγγίσεις

και Ξένα Εκπαιδευτικά Συστήματα, Έτος Έκδοσης: 1990.

6. Πάστας, «ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», ΘΕΣΜΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Τόμος Α’.

7. Εισαγωγή-Επιμέλεια Κωνσταντίνος Α. Στεφάνου- Γιώργος Ν.

Καταπόδης, « Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες μετά την αναθεώρηση της Λισσαβόνας», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκούλα, Αθήνα, Έτος Έκδοσης:2006.

8. «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Από Την

Ίδρυση Του Ελληνικού Κράτους Μέχρι Το 2004, Αθήνα.

104

9. Ιωσήφ Μπουζάκης , «ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ», Εκδόσεις Gutenberg.

10. «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ- ΛΕΞΙΚΟ»,

Αθήνα, Έτος έκδοσης:1989 , Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

11. Κόκκοτας Β. Π., «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», (2η έκδοση), Αθήνα.

12. Marples R. (Επιμ.), « ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Αθήνα,

Εκδόσεις Μεταίχμιο, Έτος Έκδοσης: 2003.

13. Banks O, « Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, Έτος Έκδοσης: 1987.

14. Ιωάννης Γιαννάκης- Αγγελική Ζήση, «Εκπαιδευτική Νομοθεσία,

για τους Εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», Αθήνα, Έτος Έκδοσης: 2008.

15. Γιώργος Παπαδημητρίου, «ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ», Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2005.

16. «Διακυβέρνηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη»,

(πολιτικές δομές, χρηματοδότηση και ακαδημαϊκό προσωπικό), Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Έτος Έκδοσης:2006, Eurydice.

17. Εγκυκλοπαίδεια Κοντέου , «ΒΑΣΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ,

Αθήνα.

18. Δημήτριος Π. Διαμαντόπουλος, «ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟ-ΤΕΧΝΙΚΟΥ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΘΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ», Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, Έτος Έκδοσης:2002.

19. Παναγιώτης Γιαβρίμης- Ευστράτιος Παπάνης- Μυρσίνη

Ρουμελιώτου, « θέματα ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Αθήνα, Έτος Έκδοσης: 2009.

20. Χάρης Π. Παμπούκης, « Για την ανώτατη εκπαίδευση του

μέλλοντος», προτάσεις για ριζοσπαστική αναμόρφωση του

105

ανώτατου εκπαιδευτικού συστήματος, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα Έτος Έκδοσης:2006.

21. Άννα Φραγκουδάκη, «Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, Θεωρίες

για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Έτος Έκδοσης: 1985.

-Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία:

1. European Commission, “ Higher Education in Europe 2009: Developments in the Bologna Process”, Text Competeted: 2006.

2. “The history of European cooperation in education and training”,

Europe in the making –an example Europe Commission, European Community: 2006.

-Από το Διαδίκτυο:

1. http://www.europa.eu, (Educational_policies_and_of the

European_Unioin), Ημερομηνία Πρόσβασης 20/04/2010.

2. http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_el.htm , Ημερομηνία Πρόσβασης 20/04/2010.

3. http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/c11071_el.htm , Ημερομηνία Πρόσβασης: 28/04/2010.

4. http://epa-

web.soc.ucy.ac.cy/courses/files/...Pasias%20Lissabona.pdf , Ημερομηνία Πρόσβασης: 20/05/2010.

106

5. http://www.europa.eu.legistation_summaries/education_training_youth/vocational_training/v11041_el.htm , Ημερομηνία Πρόσβασης:20/04/2010.

6. http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/li

felong_learning/c11088_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 20/05/2010.

7. http://www.glotta.ntua.gr/posdep/BOLOGNA/2003-Berllin/DiakiriksiBerolinou.doc

8. http://eurlex.europa.eu/el/treaties/dat/1200Ε/htm/c_2002325EL.00

3301.html , Ημερομηνία πρόσβασης 17/04/2010.

9. http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/c11049_el.htm, Ημερομηνία Πρόσβασης 30/04/2010.

10. http://www.ec.europa.eu/education/policies/lang/funding/commeni

us_en.html , Ημερομηνία Πρόσβασης 29/05/2010.

11. http://ec.europa.eu/education/programmes/leonardo/index_en.html., Ημερομηνία Πρόσβασης15/04/2010.

12. http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/li

felong_learning/c11054_el.htm , Ημερομηνία πρόσβασης: 30/04/2010.

13. http://www.elearningeuropa.info/main/index.php?lng=el&page=home&service=5. Ημερομηνία Πρόσβασης 30/05/2010.

14. http://www.se2009.eu/en/meetings_news/2009/8/31/the_knowledg

e_triangle_shaping_the_future of_europe , Ημερομηνία Πρόσβασης 30/05/2010.

15. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100008_17/04/2010_397934

16. www.europa.eu , Ημερομηνία Πρόσβασης 10/05/2010),

107

17. www.educate.gr , Ημερομηνία Πρόσβασης 10/05/2010),

18. www.cepol.europa.eu , Ημερομηνία Πρόσβασης 10/04/2010),

19. www.eurydice.org , Ημερομηνία Πρόσβασης 10/05/2010),

20. www.wes.org , Ημερομηνία Πρόσβασης 17/05/2010).