∞Á· ËÙÔ› ÁÔÓÂ›˜, -...

∞Á·ËÙÔ› ÁÔÓÂ›˜,

Tο βιβλίο αυτό σκοπό έχει να προσφέρει στους µικρούς µαθητές της B′ ∆ηµο-

τικού κάθε δυνατή βοήθεια στο µάθηµα της Γλώσσας.

Έτσι σε κάθε ενότητα υπάρχουν:

οι απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις και τις ασκήσεις που περιλαµβάνονται

τόσο στο Βιβλίο του µαθητή όσο και στο Τετράδιο εργασιών

το νόηµα των κειµένων και η ερµηνεία λέξεων και φράσεων, όπου χρει-

άζεται

βοηθητικές ασκήσεις για την εκµάθηση της ορθογραφίας

η πλήρης ανάλυση των γραµµατικών και συντακτικών φαινοµένων

η παρουσίαση και ο σχολιασµός των θεµάτων παραγωγής γραπτού λό-

γου

συµπληρωµατικές ασκήσεις, για περαιτέρω εξάσκηση των µαθητών, οι

απαντήσεις των οποίων δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

Γενικά, σε κάθε ενότητα του συγκεκριµένου βιβλίου κρίναµε σκόπιµο να επε-

ξεργαστούµε πρώτα όλες τις δραστηριότητες του Bιβλίου του Mαθητή και του

Tετραδίου Eργασιών µε τη σειρά που παρουσιάζονται στα βιβλία αυτά και στη

συνέχεια (βλ. «Tι έµαθα στην ενότητα αυτή») να αναφερθούµε αναλυτικά σε

κάθε θέµα γραµµατικής και παραγωγής γραπτού λόγου που περιλαµβάνει η

ενότητα. Kαι στο τέλος, πλέον, κάθε ενότητας δίνουµε τις ανάλογες συµπλη-

ρωµατικές ασκήσεις (βλ. «Eλέγχω τις γνώσεις µου»).

Aλεξάνδρα Στράτου

¶ÂÚÈÂ¯fiÌÂÓ·

ΕΝΟΤΗΤΑ 13

Mες στο Μουσείο ....................................................................... 11

ΕΝΟΤΗΤΑ 14

Mε προσκαλούν και προσκαλώ.................................................... 45

ΕΝΟΤΗΤΑ 15

Αλληλογραφώ ............................................................................ 87

ΕΝΟΤΗΤΑ 16

Νιώθω....................................................................................... 119

ΕΝΟΤΗΤΑ 17

Εφηµερίδες! Εφηµερίδες!............................................................ 149

ΕΝΟΤΗΤΑ 18

Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει ......................................................... 185

ΕΝΟΤΗΤΑ 19

Τα µάθατε τα νέα; ....................................................................... 217

ΕΝΟΤΗΤΑ 20

Ποιος είναι; Τι κάνει;................................................................... 247

ΕΝΟΤΗΤΑ 21

Χρήσιµες οδηγίες........................................................................ 277

9

ΕΝΟΤΗΤΑ 22

Πώς γίνεται; Πώς παίζεται; .......................................................... 303

ΕΝΟΤΗΤΑ 23

Για να γελάσουµε... .................................................................... 341

ΕΝΟΤΗΤΑ 24

Να σου πω τι έµαθα; ................................................................... 371

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στο «Ελέγχω τις γνώσεις µου» .................................. 389

10

¶·Ú·ÙËÚÒ ÙÈ˜ ÂÈÎfiÓÂ˜ ÙÔ˘ µÈ‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹(σελίδα 47)

Τι γράφουν οι µικρές καρτέλες;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η πρώτη καρτέλα (αριστερά) γράφει: «Χάρτης Πελοποννήσου – Χαλ-κογραφία – 1686».

Η δεύτερη καρτέλα (στο µέσο) γράφει: «Παλιά παιχνίδια από τη συλ-λογή του παιδικού µουσείου “Σταθµός”».

Η τρίτη καρτέλα (δεξιά) γράφει: «Σκουλαρίκι καράβι – ∆ωδεκάνησα-Πάτµος – 18ος αιώνας».

Σε τι χρησιµεύουν;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι µικρές αυτές καρτέλες, που ονοµάζονται λεζάντες, µάς δίνουν διά-φορες πληροφορίες για τα πράγµατα που βλέπουµε σε κάθε εικόνα. Συ-γκεκριµένα µας λένε:

11

ªÂ˜ ÛÙÔ ÌÔ˘ÛÂ›Ô

ΕΝΟΤΗΤΑ13

• τι ακριβώς είναι αυτό που βλέπουµε κάθε φορά.

• από πού προέρχεται.

• πότε χρονολογείται – πότε φτιάχτηκε.

Έχετε ξαναδεί τέτοιες καρτέλες; Πού;*

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Τέτοιες καρτέλες βλέπουµε συχνά σε διάφορα βιβλία, σε εγκυκλο-παίδειες, ακόµα και σε εφηµερίδες ή περιοδικά. Τις βλέπουµε ακόµη σεµουσεία, κάτω ακριβώς ή δίπλα από τα αντικείµενα (αγάλµατα, πίνακεςκ.ά.) που βρίσκονται εκεί.

Κατανοώ το κείµενο

Το κείµενο που υπάρχει στο σηµείο αυτό του βιβλίου µας προέρχεταιαπό µια καρτέλα λαογραφικού µουσείου που µας λέει:

• τι είναι το πατητήρι – ένας χώρος των παλιών σπιτιών που χρησιµο-ποιούνταν συνήθως για αποθήκη, αλλά και για κρεβατοκάµαρα.

• πώς είναι ο χώρος αυτός, τι έχει µέσα.

• σε ποια περίπτωση χρησιµοποιείται (στον τρύγο) και τι γίνεται τότεστο χώρο αυτό.

Απαντώ στις ερωτήσεις του κειµένου

Έχεις επισκεφτεί ποτέ κάποιο λαογραφικό µουσείο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Κάποια παιδιά µπορεί να έχουν πάει σε λαογραφικό µουσείο µαζί µε

12

* Η ερώτηση αυτή, που δεν υπάρχει στο Βιβλίο του µαθητή, είναι συµπληρωµατική.

BÈ‚Ï›ÔÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹σελίδα 481

τους γονείς ή το σχολείο τους. Τέτοια µουσεία υπάρχουν σε πολλές µι-κρές και µεγάλες πόλεις της χώρας µας.

Τι υπάρχει σε ένα λαογραφικό µουσείο; Γιατί;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Σε ένα λαογραφικό µουσείο υπάρχουν διάφορα αντικείµενα του λαϊ-κού πολιτισµού, αντικείµενα δηλαδή που χρησιµοποιούσαν παλιότερα οιάνθρωποι ενός τόπου στην καθηµερινή τους ζωή, καθώς και κάποια έρ-γα τέχνης τους. Έτσι, σε ένα τέτοιο µουσείο υπάρχουν παραδοσιακέςφορεσιές, έπιπλα, εργαλεία, όπλα, σκεύη, κοσµήµατα, εκκλησιαστικά εί-δη, υφαντά υφάσµατα, παιδικά παιχνίδια, ζωγραφιές κ.ά.

Όλα αυτά τα πράγµατα βρίσκονται στο µουσείο για να προστατεύονταικαι να φυλάσσονται και έτσι να γνωρίζουµε όλοι εµείς που τα βλέπουµεπώς ήταν η ζωή των απλών ανθρώπων σε παλιότερες εποχές. Μαθαίνου-µε, για παράδειγµα, πώς ντύνονταν, ποιες δουλειές έκαναν και ποια εργα-λεία χρησιµοποιούσαν στις δουλειές αυτές, τι προϊόντα παρήγαν, τι έτρω-γαν, πώς ήταν τα σπίτια τους, ποιες ήταν οι συνήθειές τους.

Έχεις επισκεφτεί κάποιο άλλο µουσείο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Εκτός από το λαογραφικό, υπάρχουν και άλλα µουσεία, όπως το αρ-χαιολογικό, το ιστορικό, το βυζαντινό, το πολεµικό, το θεατρικό, το παι-δικό, το µουσείο µοντέρνας τέχνης ή το µουσείο φυσικής ιστορίας, κά-ποιο από τα οποία µπορεί να έχουν επισκεφτεί τα παιδιά.

Με τι είναι χτισµένο το πατητήρι;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Το πατητήρι είναι χτισµένο µε ασβέστη και πορσελάνη.

Τι χρώµα έχει;

13

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Το πατητήρι έχει άσπρο χρώµα.

Τι έχει µέσα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Μέσα στο πατητήρι φυλάσσονται εργαλεία, σκεύη και τρόφιµα, ενώυπάρχει κι ένα ξύλινο πατάρι, το «ταβλωτό».

Τι κάνουν µέσα στο πατητήρι;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πατητήρι κοιµούνται τα παιδιά – σ’ ένα ξύλινο πατάρι που υπάρχειεκεί, το «ταβλωτό». Ακόµη, εκεί την εποχή του τρύγου ο «πατητής» πατάειτα σταφύλια, για να γίνουν µούστος.

• πατητήρι [το] ουσιαστικό (πατητήρια)

(σηµασία) Χτιστός χώρος στον οποίο πατούν τα σταφύλια για ναβγει ο χυµός τους, ο µούστος.

(παράδειγµα) Ο πατέρας µπήκε στο πατητήρι κι άρχισε να πατάει τασταφύλια.

• πορσελάνη [η] ουσιαστικό (πορσελάνες)

(σηµασία) Λευκό γυαλιστερό υλικό µε το οποίο φτιάχνουµε σκεύη

14

Ψάξε στο λεξικό σου τις λέξεις, πατητήρι,πορσελάνη, µούστος και πετιµέζι.

και διακοσµητικά αντικείµενα (πιάτα, φλιτζάνια, βάζα κ.ά.) πολύκαλής ποιότητας.

(παράδειγµα) Της έκαναν δώρο ένα πολύ ωραίο βάζο από πορσελάνη.

• µούστος [ο] ουσιαστικό

(σηµασία) Ο πηχτός χυµός που βγαίνει από τα σταφύλια όταν ταπατάµε.

(παράδειγµα) Στο υπόγειο υπάρχουν βαρέλια γεµάτα µούστο πουβράζει για να γίνει κρασί.

• πετιµέζι [το] ουσιαστικό (πετιµέζια)

(σηµασία) Πολύ γλυκό και πηχτό υγρό που το φτιάχνουµε βράζο-ντας το µούστο από τα σταφύλια.

(άλλη σηµασία) Οτιδήποτε είναι πολύ γλυκό.

(παραδείγµατα) Πήρε λίγο µούστο και έφτιαξε πετιµέζι.Έριξε τόση ζάχαρη στον καφέ, που τον έκανε πετιµέζι.

15

Για να µάθεις να γράφεις σωστά την πρόταση αυτή, γράψε στα κενά ταγράµµατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λεί-πουν.

δ

φ

λά

ντ

ε

αλ

α, σκ κ

τρ

φ

µα.

Μάθε να γράφεις σωστά την πρόταση µε τα έντονα γράµµατα.

Στο λαογραφικό µουσείο τα παιδιά είδαν πολλά αντικείµενα.Ενώ τα έβλεπαν, η δασκάλα τούς εξηγούσε.∆ιάβασε τι γράφουν οι καρτέλες και τι είπε η δασκάλα και σύ-γκρινέ τα. Οι καρτέλες ή τα λόγια της δασκάλας έχουν λιγότερεςλέξεις;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Παρατηρώντας τα κείµενα αυτά, βλέπουµε ότι οι καρτέλες έχουν πολύπιο λίγες λέξεις απ’ ό,τι τα λόγια της δασκάλας. Αυτό συµβαίνει γιατί οικαρτέλες δίνουν µόνο τις βασικές πληροφορίες για τις εικόνες σε όποιοντις κοιτάζει, ενώ η δασκάλα θέλει να εξηγήσει καλύτερα στα παιδιά αυτάπου γράφουν οι καρτέλες και να τους δώσει και άλλες, επιπλέον πληρο-φορίες.

ÕÛÎËÛË

Ένωσε τις λεζάντες µε τις εικόνες τους.

1

16


Στις σελίδες 7,8 και 9 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις, , και µπορείς να γράψεις λεζάντες.4321

Τετράδιο εργασιών

ÕÛÎËÛË

∆ιάλεξε τη λεζάντα που ταιριάζει στην κάθε εικόνα και αντίγραψέ την.

∏ ÓÂÚ¿È‰· ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÈ ÙÔÓ Ú›ÁÎÈ· ÛÂ ‚¿ÙÚ·¯Ô. ∏ Ã·Ú¿ ‰›ÓÂÈ ÛÙÔ §Ô˘Î¿ ¤Ó· ‚È‚Ï›Ô.

2

17

∆ισκοβόλοςτου Μύρωνα

«Ο σταθµός του τρένουστις Μηλιές Πηλίου»

Ασσαντούρ Μπαχαριάν

Μονή ΚοσµοσώτηραςΦέρες – Θράκη

ΚέντηµαΛευκάδα – 18ος αιώνας

Κρητική λύρα∆ωρεά Ν. Ξυλούρη

«Κυκλάµινα»Γιώργης Βαρλάµης – 1978

ÕÛÎËÛË

Γράψε τη λεζάντα.

ÕÛÎËÛË

Έχετε σκεφτεί να φτιάξετε το άλµπουµ της χρονιάς;Συγκεντρώστε φωτογραφίες όλων των παιδιών της τάξης και τηςδασκάλας ή του δασκάλου σας ή φωτογραφίες από γιορτές και επι-σκέψεις. Κολλήστε τες σε λευκές σελίδες και φτιάξτε το άλµπουµ.Μην ξεχάσετε να γράψετε µια λεζάντα κάτω από κάθε φωτογραφία.

Μπορείτε να κολλήσετε τις φωτογραφίες των παιδιών της τάξης σαςκαι να γράψετε τις λεζάντες όπως στο παράδειγµα.

4

3

°È¿ÓÓË˜ ¶··‰fiÔ˘ÏÔ˜™ÙÔ ÚÔ·‡ÏÈÔ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÂ›Ô˘

√ÎÙÒ‚ÚÈÔ˜ 2007

Στη λεζάντα να γράψετε:

• Το όνοµα και το επώνυµο κάθε παιδιού.

• Πού βρίσκεται ή τι κάνει τη στιγµή που τραβήχτηκε η φωτογραφία.

• Πότε τραβήχτηκε η φωτογραφία.

18

∑ˆÁÚ·ÊÈÎ‹ ÛÂ ¤ÙÚ· - ¢È·ÎfiÛÌËÛË ‚Ú‡ÛË˜ƒ. ∫Ô„›‰Ë˜, 1974 - §·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ªÔ˘ÛÂ›Ô ¡·˘Ï›Ô˘

∏ ÓÂÚÔÛÊ˘Ú›¯ÙÚ·

Κατανοώ το κείµενο

Στο κείµενο αυτό περιγράφεται µια νεροσφυρίχτρα, ένα περίεργοπαιχνίδι µε το οποίο έπαιζαν τα παιδιά παλιότερα. Το παιχνίδι αυτό έµοια-ζε, όπως βλέπουµε και στην εικόνα, µε µικρό κανατάκι· η συγκεκριµένη,µάλιστα, είναι ζωγραφισµένη µε λουλούδια. Στη µια πλευρά είχε ένα χε-ρούλι και στην άλλη ένα πήλινο σωληνάκι, που το έβαζε κανείς στο στό-µα του για να σφυρίξει. Ανάλογα µε το αν η νεροσφυρίχτρα ήταν άδειαή γεµάτη µε νερό, το σφύριγµα ακουγόταν διαφορετικά.

19

Μπορείς να υπογραµµίσεις µε κόκκινο τις φράσεις που περι-γράφουν το σχήµα της νεροσφυρίχτρας, µε πράσινο τις φρά-σεις που περιγράφουν τα σχέδια που έχει ζωγραφισµένα πά-νω της και µε µπλε τις φράσεις που περιγράφουν τον ήχο της;


Για να µάθεις να γράφεις σωστά την πρόταση αυτή, γράψε στα κενά τα γράµ-µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν.

να απ

τα π

ο αγαπ

µ

να π

χν

δ

α τ

ν π

δ

ν στα παλ

τ

ρα χρ

ν

α

ταν

ν

ρ

σφ

ρί

α.

Μάθε να γράφεις σωστά την πρώτη πρόταση του κειµένου.

• Με κόκκινο θα υπογραµµίσουµε τις φράσεις:«έχει σχεδόν σφαιρικό σχήµα, χαµηλό ποδαράκι, λαιµό και στόµιοπολύ ανοιχτό» και «Πλάγια και στο ύψος του χερουλιού ξεκινά ένα µι-κρό πήλινο σωληνάκι από όπου κανείς σφυρίζει».

• Με πράσινο θα υπογραµµίσουµε τη φράση:«είναι ζωγραφισµένη µε λουλούδια».

• Με µπλε θα υπογραµµίσουµε τις φράσεις:«Όταν η νεροσφυρίχτρα είναι άδεια και κάποιος φυσήξει από το σω-ληνάκι, ακούγεται ένα συνεχές σφύριγµα. Όταν όµως είναι γεµάτη νε-ρό, οι φυσαλίδες του αέρα που περνούν από το νερό αναδίδουν έναείδος γαργαρίσµατος που µοιάζει µε κελάηδηµα πουλιού. Τότε λένεότι “η λαλίτσα γουργουρίζει”».

ÕÛÎËÛË

Μπορείς να βοηθήσεις τη Χαρά να περιγράψει σε µια συµµαθήτριάτης, που δεν επισκέφτηκε το λαογραφικό µουσείο, αυτό που βλέπειςστην εικόνα;

Εδώ βλέπουµε πώς όργωναν οι άνθρωποι τα χωράφια τους τα παλιάχρόνια. Κάτω είναι στρωµένο κάτι σαν χαλί που παριστάνει το χώµα καιπάνω σ’ αυτό υπάρχουν δύο µεγάλα οµοιώµατα βοδιών. Αυτά είναι δί-πλα δίπλα δεµένα σε ζυγό, ένα µεγάλο οριζόντιο ξύλο πάνω από το λαι-µό τους, και πίσω τους σέρνουν το αλέτρι. Πίσω από τα ζώα στέκεταιόρθιος ένας άντρας µε πρόχειρα ρούχα, που κρατάει το αλέτρι, και δί-πλα του υπάρχει µια γυναίκα µε µαντίλι στο κεφάλι, που είναι σκυµµένηκαι παίρνει κάτι από ένα καλάθι – µάλλον είναι σπόροι που τους ρίχνειστο αυλάκι που ανοίγει το αλέτρι για να φυτρώσουν.

5

20

Για να περιγράψεις και εσύ αντικείµενα, κάνε τις ασκήσειςκαι στη σελίδα 9 του Τετραδίου Εργασιών.6

5


ÕÛÎËÛË

Παίζουµε ένα παιχνίδι; Το λένε «Μάντεψε τι είναι».

Το παιχνίδι αυτό, που θα το παίξουµε όλοι µαζί στην τάξη, θα µας µά-θει µε διασκεδαστικό και ευχάριστο τρόπο πώς να περιγράφουµε µεακρίβεια κάποια αντικείµενα ώστε οι συµπαίκτες µας να µπορούν ναβρουν ποια είναι.

Έθιµα

√ ∫Ï‹‰ÔÓ·˜

Σε διάφορα µέρη της Ελλάδας, τη µέρα που γιορτάζεται η γέννηση τουΑγίου Ιωάννη του Προδρόµου (24 Ιουνίου) τελείται το έθιµο του κλή-δονα, κυρίως από κορίτσια, που µαντεύουν µε αυτόν ποιον θα παντρευ-τούν. Την παραµονή, λοιπόν, της γιορτής, πηγαίνει ένα παιδί πρωτότοκοπου ζουν και οι δυο γονείς του σε µια πηγή και φέρνει νερό στο σπίτι πουέχει οριστεί να γίνει ο κλήδονας. Καθώς µεταφέρει το νερό, το παιδί δενπρέπει να µιλήσει καθόλου, γι’ αυτό και το νερό λέγεται αµίλητο.

Το αµίλητο νερό το βάζουν σε µια στάµνα και εκεί µέσα ρίχνει κάθε κο-

6

21


Για να γίνεις µικρός λαογράφος, γράψε σε µια λευκή σελίδα έθιµαπου γνωρίζεις, λαϊκά παραµύθια, παραδόσεις ή αινίγµατα που άκου-σες, παιχνίδια που έπαιζαν οι µεγαλύτεροι.Συγκεντρώστε όλες τις σελίδες και φτιάξτε ένα βιβλίο ή, αν θέλετε,στείλτε ό,τι γράψατε στο «Λαλουσάκι», για να το δηµοσιεύσει.

πέλα ένα φρούτο ή ένα µικρό αντικείµενο (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι κ.λπ.)µε κάποιο χαρακτηριστικό σηµάδι πάνω, για να ξέρουν σε ποιαν ανήκει.Τα αντικείµενα αυτά λέγονται ριζικάρια (από τη λέξη ριζικό, που σηµαίνει«τύχη»), ενώ η στάµνα µε το νερό και τα ριζικάρια λέγεται κλήδονας.

Σκεπάζουν έπειτα τον κλήδονα µε κόκκινο πανί και βάζουν πάνω µιακλειδαριά, τάχα πως τον κλειδώνουν. Μετά τον βγάζουν έξω από το σπί-τι να µείνει όλη τη νύχτα κάτω από τ’ αστέρια.

Το πρωί τον βάζουν πάλι µέσα στο σπίτι και το απόγευµα µαζεύονταιόλοι γύρω από αυτόν. Ένα µικρό κορίτσι, πρωτότοκο πάλι και που ναέχει και τους δύο γονείς του, αρχίζει να βγάζει τα αντικείµενα από το νε-ρό, ενώ οι άλλοι τραγουδούν:

Ανοίξατε τον κλήδονα, τ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη, οπού ’χει µοίρα να φανεί, κιοπού ’χει ριζικάρι.

Έτσι, µε κάθε αντικείµενο που βγαίνει από το νερό, οι κοπέλες µα-ντεύουν την τύχη τους, ποιον δηλαδή θα παντρευτούν.

Από την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Λαρούς –

Μπριτάννικα, τόµ. 34

Λαϊκά παραµύθια

√ Î·ÏÔÁÈ¿ÓÓÔ˜1

Βασιλιάς των πουλιών είν’ ο καλογιάννος· γιατί µια φορά ζητούσαν ταπουλιά βασιλιά, και ο Θεός τούς είπε να γίνει εκείνος που θα πετάξει ψηλό-τερα. Τα πουλιά δεν ήθελαν, γιατί ήξεραν πως θα γίνει ο αετός· µόνον οκαλογιάννος επέµενε. ∆έχτηκαν λοιπόν τα πουλιά να διαγωνιστούν, πετάειο αετός, και άµα πέρασε όλα τα πουλιά στο ύψος και έφτασε ως εκεί πουδεν µπορούσε να πετάξει πλέον ψηλότερα, φώναξε: “Ποιος µπορεί να πε-τάξει ψηλότερα από µένα;». Ο καλογιάννος τότε, που είχε κρυφτεί στη ρά-χη του αϊτού, τινάχτηκε λίγο και φώναξε: «Εγώ!». Και έτσι έγινε βασιλιάς.

22

1. Είναι το πουλί κοκκινολαίµης.

∏ ÎÔ˘ÎÔ˘‚¿ÁÈ· Î·È Ë ¤Ú‰ÈÎ·

Μια µέρα µαζεύτηκαν όλα τα πουλιά και συµφώνησαν να βάλουν ταπαιδιά τους στο σχολείο να µάθουν γράµµατα. Βρήκαν και δάσκαλοκαι τον διόρισαν. Άνοιξε το σχολείο και πήραν τα παιδιά τους και ταέγραψαν.

Ύστερα από λίγες µέρες µερικά παιδιά πήγαν στο σχολείο και δενήξεραν το µάθηµά τους. Τότε ο δάσκαλος τα άφησε νηστικά το µεση-µέρι. Μέσα στα παιδιά που έµειναν τιµωρία ήταν και το παιδί της κου-κουβάγιας.

Η κουκουβάγια, άµα είδε πως σχόλασαν τα παιδιά το µεσηµέρι και τοµωρό της δε σχόλασε, πήρε λίγο ψωµί και πήγε στο σχολείο να του τοδώσει.

Καθώς πήγαινε, την έφτασε η πέρδικα. Είχε µείνει κι εκείνης το µωρότιµωρία και πήγαινε να του δώσει λίγο ψωµί. Λέει η πέρδικα της κουκου-βάγιας:– Να χαρείς τα µάτια σου, γειτόνισσα· έχω πολλή δουλειά και σε παρα-καλώ να πάρεις και του µωρού µου το φαΐ του.– Το παίρνω, γειτόνισσα, λέει η κουκουβάγια, αλλά δεν ξέρω το µωρόσου ποιο είναι.– Ω, λέει η πέρδικα, όσο γι’ αυτό, είναι πολύ εύκολο να το βρεις. Το µω-ρό µου είναι το πιο όµορφο µωρό του σχολείου!

Η κουκουβάγια πήγε στο σχολείο. Παρακάλεσε το δάσκαλο κι αυτόςδέχτηκε να δώσει το ψωµί του µωρού της. Ύστερα είπε του δασκάλου νατην αφήσει να δει όλα τα παιδιά. Κοίταξε καλά καλά, δε βρήκε το µωρότης πέρδικας. Γύρισε πίσω, πήγε και βρήκε την πέρδικα, της έδωσε τοψωµί της και της λέει:– Τι να σου κάνω! Κοίταζα µιαν ώρα και δεν το βρήκα το µωρό σου,γιατί µες στο σχολείο δεν ήταν οµορφότερο µωρό από το δικό µου!

Από το βιβλίο Ανθολόγιο για τα παιδιά του ∆ηµοτικού,

µέρος δεύτερο, ΟΕ∆Β, 1975 – διασκευή

23

Παραδόσεις

ªÈ· ·Ú¿‰ÔÛË ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÊ‹ÙË ∏Ï›·

Ο Αϊ-Λιας ήταν κάποτε ναύτης. Από το τράβα τράβα το κουπί βαρέθηκε οάνθρωπος. Πήρε λοιπόν το κουπί στον ώµο και έφυγε να πάει να βρει τόποπου να µην ξέρουν ούτε τ’ όνοµά του. Πάει σ’ ένα χωριό και ρωτάει: «Πώςτο λένε τούτο;» «Κουπί» του λένε. Πάει σ’ ένα άλλο, ρωτάει: «Πώς το λενετούτο;» «Κουπί». «Μωρέ» σκέφτηκε απελπισµένος «όλοι το ξέρουν;». Απόδω, από κει, ρωτάει τελικά σ’ ένα χωριό που ήταν ψηλά στην κορυφή ενόςβουνού. «Πώς το λένε τούτο;» «Ξύλο» του λέει κάποιος. ∆όξα σοι ο θεός,να κι ένας που δεν ήξερε το κουπί. Στήνει τότε όρθιο το κουπί, χτίζει µια κα-λύβα, κι αποφασίζει να µείνει εκεί όλη του τη ζωή. Γι’ αυτό, λοιπόν, τα εκκλη-σάκια του προφήτη Ηλία βρίσκονται πάντα στις κορυφές των βουνών.

Από το βιβλίο του Ν.Γ. Πολίτη, Παραδόσεις, τόµ.Β΄,

εκδ. «Γράµµατα», 1994 – διασκευή

Αινίγµατα

• Ο γιος µου ο κοντοθόδωρος πολλά ζωνάρια έχει. Τι είναι;(Είναι το κρεµµύδι.)

• Χιλιοτρύπητο λαγήνι και σταλιά νερό δε χύνει. Τι είναι;(Είναι το σφουγγάρι.)

• Πάει, πάει, πάει και πίσω δε γυρνάει. Τι είναι;(Είναι το ποτάµι.)

• Χίλιοι µύριοι καλόγεροι σ’ ένα ράσο τυλιγµένοι. Τι είναι;(Είναι το ρόδι.)

• Άµα βλέπω, δεν το βλέπω και το βλέπω όταν δε βλέπω. Τι είναι;(Είναι το όνειρο.)

Από το βιβλίο Νανουρίσµατα και άλλα ∆ηµοτικά Τραγούδια και Παιχνίδια

για Παιδιά, εκδ. Θυµάρι, 4η Έκδοση, Φεβρουάριος 2006

24

Παιχνίδια που έπαιζαν οι µεγαλύτεροι

∫·ÏËÌ¤Ú·, ‚·ÛÈÏÈ¿

Το παιχνίδι αυτό παίζεται από µια οµάδα παιδιών. Ένα παιδί κάνει τοβασιλιά. Ακολουθεί ο εξής διάλογος µεταξύ των παιδιών:– Καληµέρα, βασιλιά, µε τα δώδεκα σπαθιά.– Τι δουλειά;– Τεµπελιά.– Γιατί δεν ήρθατε χτες το βράδυ;– Είχαµε δουλειά.

Τα άλλα παιδιά τότε µε διάφορες κινήσεις προσπαθούν να του δεί-ξουν τι δουλειά είχαν. Αν ο βασιλιάς το βρει, αρχίζει να τα κυνηγάει,ώσπου να πιάσει ένα, που παίρνει µε τη σειρά του τη θέση του βασιλιά.Αν όχι, τα φυλάει ξανά.

ª¤ÏÈÛÛ·, Ì¤ÏÈÛÛ·

Το παιχνίδι αυτό παίζεται από δύο οµάδες παιδιών, που στέκονταιαντικριστά, µε πιασµένα σφιχτά τα χέρια τους. Μεταξύ των δύο οµάδωνγίνεται ο εξής διάλογος:– Μέλισσα, µέλισσα!– Μέλι γλυκύτατο.– Σε ποιον παραγγείλατε;– Στον ... (λέγεται το όνοµα ενός παιδιού).

Αυτός που ακούει το όνοµά του πρέπει να τρέξει µε φόρα από τηνοµάδα του και να προσπαθήσει να σπάσει την αλυσίδα της αντίπαληςοµάδας. Αν το πετύχει, παίρνει µαζί του στην οµάδα του ένα παιδί τηςάλλης οµάδας – αν όχι, µένει στην αντίπαλη οµάδα. Κερδίζει η οµάδαπου καταφέρνει να κρατήσει όλα τα παιδιά.

Από το βιβλίο Νανουρίσµατα και άλλα ∆ηµοτικά Τραγούδια και Παιχνίδια

για Παιδιά, εκδ. Θυµάρι, 4η Έκδοση, Φεβρουάριος 2006

25

Στη δραστηριότητα αυτή µαθαίνουµε για τις λέξεις που δηλώνουνέναν ήχο. Για παράδειγµα, η λέξη γουργουρίζει σηµαίνει ότι κάτι κάνειγουρ, γουρ, κάτι ακούγεται µε αυτόν το χαρακτηριστικό ήχο, και τη χρη-σιµοποιούµε συνήθως σε προτάσεις όπως:Γουργουρίζει η κοιλιά του από την πείνα.Γουργουρίζουν σαν περιστέρια.Η γάτα µας γουργουρίζει όταν τη χαϊδεύουµε.

ÕÛÎËÛË

∆ιάβασε το παρακάτω κείµενο και υπογράµµισε τις λέξεις που δηλώ-νουν φωνές ζώων. Αντίγραψέ τες στο τετράδιό σου και σηµείωσε δί-πλα το ζώο που βγάζει την κάθε φωνή. Έπειτα αναζήτησε στο λεξικότις λέξεις βελάζω, βρυχώµαι, γκαρίζω, τιτιβίζω, κακαρίζω και πρόσθεσέτες στο λεξικό που έφτιαξες.

• Οι λέξεις του κειµένου που δηλώνουν φωνές ζώων είναι:– γαβγίζει→ ο σκύλος– νιαούριζε→ η γάτα– µουγκάνιζε→ η αγελάδα– χλιµίντριζε→ το άλογο.

7

26


Τέτοιες λέξεις θα βρεις στο Τετράδιο Εργασιών, στη σελίδα 10,στις ασκήσεις και .87


• Στο λεξικό µας θα προσθέσουµε τις λέξεις

– βελάζω ρήµα (βέλαξα, θα βελάξω)

Ένα πρόβατο ή µία κατσίκα βελάζουν, κάνουν µπεεε-µπεεε, φω-

νάζουν δηλαδή µε το δικό τους τρόπο.

– βρυχώµαι ρήµα (βρυχήθηκα, θα βρυχηθώ)

Ένα λιοντάρι ή άλλο άγριο ζώο βρυχώνται, βγάζουν µια άγρια

και δυνατή φωνή.

– γκαρίζω ρήµα (γκάριξα, θα γκαρίξω)

Ένας γάιδαρος γκαρίζει, κάνει γκαα-γκαα.

Λέµε ακόµη ότι ένας άνθρωπος γκαρίζει, όταν φωνάζει δυνατά

και ενοχλεί τους άλλους ή όταν τραγουδάει πολύ δυνατά και

άσχηµα.

– Τιτιβίζω ρήµα (τιτίβισα, θα τιτιβίσω)

Τα πουλιά τιτιβίζουν, κάνουν τιιι-τιιι.

– Κακαρίζω ρήµα (κακάρισα, θα κακαρίσω)

Οι κότες κακαρίζουν, κάνουν καα-κα-κα.

Λέµε ακόµη ότι ένας άνθρωπος κακαρίζει όταν γελάει δυνατά

και εκνευρίζει τους άλλους.

Τι κακαρίζεις έτσι; ∆εν είναι και τόσο αστείο αυτό που είπα.

ÕÛÎËÛË

Χρωµάτισε κόκκινες τις λέξεις που σου δείχνουν δυνατούς ήχους καιµπλε τις λέξεις που σου δείχνουν απαλούς ήχους. Αν δεν ξέρεις τι ση-µαίνουν, αναζήτησέ τες στο λεξικό σου.

το κελάρυσµα του ποταµού το µπουµπουνητό το σφύριγµα του αέρα

το ζουζούνισµα της µέλισσας το γουργουρητό της γάτας

το τρίξιµο της καρέκλας το θρόισµα των φύλλων

ο ήχος του τυµπάνου το σκάσιµο του λάστιχου.

8

27

Αφού συγκεντρώσετε τα αντικείµενα που θα παρουσιάσετε στη λαο-γραφική σας έκθεση, θα φτιάξετε τις λεζάντες, στις οποίες θα γράψετε:

• Τι είναι το κάθε αντικείµενο.

• Το όνοµα του ανθρώπου που σας το δάνεισε. Με αυτό τον τρό-πο θα θυµάστε ποιος σας δάνεισε το καθένα.

• Πότε περίπου χρονολογείται, πότε περίπου φτιάχτηκε ή ποια επο-χή χρησιµοποιούνταν, αν βέβαια το γνωρίζετε. Γι’ αυτή την πληρο-φορία µπορείτε να ρωτήσετε το πρόσωπο που σας δάνεισε τοαντικείµενο.Έτσι, για παράδειγµα στα αντικείµενα που υπάρχουν στις εικό-

νες του Βιβλίου του µαθητή στη σελίδα 51, θα µπορούσατε ναγράψετε τις εξής λεζάντες:

28


Τι θα λέγατε να κάνετε µια λαογραφική έκθεση στο σχολείο σας; Ζη-τήστε από τους µεγαλύτερους να σας δανείσουν αντικείµενα πουχρησιµοποιούσαν παλιά. Έπειτα γράψτε τις λεζάντες.Θα µπορούσατε µάλιστα να οργανώσετε µια εκδήλωση για τα εγκαί-νια της έκθεσής σας και να καλέσετε γονείς, δασκάλους και άλλουςµαθητές. Πώς θα τους καλέσετε; Πώς θα αναγγείλετε το γεγονός;Πώς θα θυµάστε ποιος σας δάνεισε τα πράγµατα;

§¿Ì· ÂÙÚÂÏ·›Ô˘∆Ô˘ Î˘Ú›Ô˘ §.°ÂˆÚÁ›Ô˘.∞Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡·ÈÒÓ·.

•‡ÏÈÓË Û‚Ô‡Ú·∆Ô˘ Î˘Ú›Ô˘ ¶.™Ù·Ì¿ÙË19Ô˜ ·ÈÒÓ·˜.

ªÚÔ‡ÓÙ˙ÈÓÔ‰Ô¯Â›Ô Ï·‰ÈÔ‡.∆Ë˜ Î˘Ú›·˜ ∞.™‡ÚÔ˘.19Ô˜ ·ÈÒÓ·˜.

Για να καλέσετε τους γονείς σας, τους δασκάλους του σχολείουσας, συµµαθητές, φίλους και συγγενείς σας στην έκθεση αυτή,µπορείτε να φτιάξετε προσκλήσεις και να τις µοιράσετε. Μια τέ-τοια πρόσκληση θα µπορούσε να είναι, για παράδειγµα, η εξής:

Όπως βλέπετε, στην πρόσκληση αυτή γράφουµε:

• Ποιο είναι το «θέµα» της πρόσκλησης (λαογραφική έκθεση).

• Ποιος οργανώνει την έκθεση (οι µαθητές και οι µαθήτριες της Βτάξης).

• Πού και πότε θα παρουσιαστεί η έκθεση (στο γυµνστήριο του σχο-λείου – από την Κυριακή... το απόγευµα).

Για να αναγγείλετε το γεγονός της λαογραφικής έκθεσης, πρέπεινα φτιάξετε µια αφίσα, που θα την κολλήσετε στο σχολείο σας καιστους γύρω δρόµους. Για παράδειγµα:

29

¶ƒ√™∫§∏™∏Οι µαθητές και οι µαθήτριες της Β τάξης του 3ου ∆ηµοτικού Σχο-λείου σάς προσκαλούν στη λαογραφική έκθεση που οργανώνουνστο γυµναστήριο του σχολείου.Την έκθεση µπορείτε να δείτε καθηµερινά, από την Κυριακή 28 Ια-νουαρίου ως το Σάββατο 3 Φεβρουαρίου, κατά τις ώρες 5-8 τοαπόγευµα.

™›‰ÂÚÔ ÚÔ‡¯ˆÓÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡ÛÂÌÂ Î¿Ú‚Ô˘ÓÔ.∆Ë˜ Î˘Ú›·˜ ∂. ∆Ú›ÎË19Ô˜ ·ÈÒÓ· .

•‡ÏÈÓË ı‹ÎË ÁÈ·Ì·¯·ÈÚÔ›ÚÔ˘Ó·.∆ÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·ÓÛÂ ÙÔ› Ô. ∆Ë˜ Î˘-Ú›·˜ ª. ∞Ó‰Ú¤Ô .

30

§∞√°ƒ∞ºπ∫∏ ∂∫£∂™∏

·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Î·È ÙÈ˜ Ì·ı‹ÙÚÈÂ˜

ÙË˜ µ′ Ù¿ÍË˜ ÙÔ˘ 3Ô˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ ™¯ÔÏÂ›Ô˘

KYPIAKH 28 π∞¡√À∞ƒπOY-™∞µµ∞∆√ 3 º∂µƒ√À∞ƒπ√À

ÛÙÔ ÒÚÔ ÙÔ˘ °YMNA™THPIOY

ÙÔ˘ 3Ô˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ ™¯ÔÏÂ›Ô˘

∫·ıËÌÂÚÈÓ¿, 5-8 ÙÔ ·fiÁÂ˘Ì·


Γιατί άλλοτε λέµε «µια έκθεση» και άλλοτε «η έκθεση»;Σε τι διαφέρουν τα άρθρα ο, η, το από το ένας, µια,ένα;

Άλλες φορές λέµε «µια έκθεση», γιατί µιλάµε γενικά και αόριστα γιακάποια έκθεση, ενώ άλλες φορές λέµε «η έκθεση», γιατί µιλάµε για µιασυγκεκριµένη έκθεση, όχι άλλη.

Βλέπουµε, λοιπόν, ότι τα άρθρα ο, η, το διαφέρουν από τα ένας, µια,ένα στο ότι:

• Τα άρθρα ο, η, το τα χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα συγκεκρι-µένο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα (π.χ. Το σχολείο µου είναι παλιό), γι’ αυ-τό και λέγονται οριστικά άρθρα.

• Τα άρθρα ένας, µια, ένα τα χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα πρό-σωπο, ζώο ή πράγµα που δεν είναι συγκεκριµένο (π.χ. Εκεί υπήρχε έναπαλιό σχολείο), γι’ αυτό και λέγονται αόριστα άρθρα.

Συµπλήρωσε τα κενά µε το αόριστο άρθρο και θα µάθεις τι είδε η Γα-λήνη στο λαογραφικό µουσείο.Μην ξεχάσεις να βάλεις κεφαλαίο γράµµα όπου χρειάζεται.

Στο λαογραφικό µουσείο ήταν ¤Ó·˜ κύριος που έδειχνε στα παιδιάπώς να φτιάχνουν µουσικά όργανα. ªÈ· κυρία ύφαινε σε ¤Ó·Ó αργαλειό¤Ó· µάλλινο κιλίµι. ∆ίπλα της υπήρχαν φωτογραφίες που έδειχναν πώςνα φτιάχνεις τα κρόσσια ÌÈ·˜ κουβέρτας. ŒÓ·˜ τεχνίτης σκάλιζε τη λαβήÂÓfi˜ ασηµένιου ξίφους.

Ο Αρµπέν διαβάζει σε µια προθήκη: «Κάλτσες γυναικείες βαµβακε-ρές – Πυργί Χίου – Τέλη 19ου αιώνα». Λέει στη Χαρά, που ήταν πί-σω του: [...]Χώρισε τα χρώµατα του κειµένου σε εκείνα που κλίνονται και σεεκείνα που δεν κλίνονται και γράψε τα από κάτω.

31

BÈ‚Ï›ÔÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹σελίδα 53-548

Κλίνονται τα: ÎfiÎÎÈÓÔ ¿ÛÚÔÌ·‡ÚÔ Î›ÙÚÈÓÔÚ¿ÛÈÓÔ

∆εν κλίνονται τα: ÔÚÙÔÎ·Ï› ÌÔ‚ ÚÔ˙ÌÏÂ Î·Ê¤ ÁÎÚÈı·Ï·ÛÛ›

Μπορείς τώρα να γράψεις τα σχήµατα που αναφέρει ο Αρµπέν;ÙÚ›ÁˆÓÔ Ì·›·Ó‰ÚÔ˜ Î‡ÎÏÔ˜ÚfiÌ‚Ô˜ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ ·ÛÙ¤ÚÈ

32

Για να µάθεις να γράφεις σωστά τα χρώµατα αυτά, γράψε στα κενά τα γράµ-µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν.

• κό

νο, µ

ρο, πράσ

ν

, ά

ο, κ

τρ

ν

• πο

οκαλ

,

ε, θαλα

, µ

, καφ

,ρ

,

ι.

Μάθε να τα γράφεις σωστά.

Για να µάθεις να γράφεις σωστά τα σχήµατα αυτά, γράψε στα κενά τα γράµ-µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν.

τρ

γ

νο, µ

α

ος, κ

ος, ρ

ος,τ

άγ

ν

, α

ρ

.

Μάθε να τα γράφεις σωστά.

Οι υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου σε βοηθούν να πεις πούβρίσκεται κάτι. Μπορείς να τις αντιγράψεις εδώ;

¿Óˆ ·ÏÏÔ‡ ›ÛˆÎ¿Ùˆ ¿Óˆ Â‰ÒÌ¤Û· ÂÎÂ›

Τοπικά επιρρήµατα είναι επίσης και οι λέξεις:ανάµεσα, απέναντι, δίπλα, έξω, µπροστά, παντού, πουθενά, αριστερά, δε-ξιά, ψηλά, χαµηλά, κοντά, µακριά, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά, γύρω,τριγύρω, ολόγυρα κ.ά.

ÕÛÎËÛË

Γράψε στη σειρά όπως στο παράδειγµα:ρήµα είµαι – αόριστο άρθρο – χρώµα – σχήµα.

∂›Ó·È ÌÈ· Είναι ένα ∂›Ó·È ¤Ó·˜ ÎfiÎÎÈÓË Î·Ú‰È¿ κίτρινο τρίγωνο ¿ÛÚÔ˜ Î‡ÎÏÔ˜

9

33

Οι λέξεις αυτές λέγονται τοπικά επιρρήµατα.Ξέρεις άλλες τέτοιες λέξεις, που δείχνουν

πού βρίσκεται κάτι;

Σχήµατα, χρώµατα και λέξεις που δηλώνουν τον τόπο όπου βρί-σκεται κάτι θα βρεις στη σελίδα 11 του Τετραδίου Εργασιών,στις ασκήσεις και .109


♥

∂›Ó·È ¤Ó· ∂›Ó·È ¤Ó· ∂›Ó·È ¤Ó·˜ÌÏÂ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ ÌÔ‚ ·ÛÙ¤ÚÈ ÔÚÙÔÎ·Ï› ÚfiÌ‚Ô˜.

ÕÛÎËÛË

Περίγραψε στο τετράδιό σου την αίθουσά σου. Πες σε ποιο σηµείοτου σχολείου βρίσκεται. Πώς είναι; Τι έχει µέσα;Θυµήσου να χρησιµοποιήσεις κάποια από τα επιρρήµατα:

Η αίθουσα της τάξης µου βρίσκεται στα δεξιά της αυλής του σχολεί-ου, δίπλα από την αίθουσα της πρώτης τάξης. Έχει µια πράσινη σιδερέ-νια πόρτα που απ’ έξω έχει µια πινακίδα που γράφει: «Β τάξη».

Είναι ένα µεγάλο ορθογώνιο δωµάτιο µε µεγάλα παράθυρα. Οι τοί-χοι ψηλά είναι άσπροι, ενώ πιο χαµηλά έχουν πορτοκαλί χρώµα.

Μέσα έχει πολλά θρανία στη σειρά, µε χαµηλές καρεκλίτσες πουέχουν ανοιχτό πράσινο χρώµα. Ανάµεσα στα θρανία υπάρχει έναςφαρδύς διάδροµος. Εµπρός από τα θρανία βρίσκεται η έδρα της δα-σκάλας µας, που είναι µεταλλική και έχει µαύρο χρώµα, και µια µαύρηκαρέκλα, για να κάθεται. Πίσω από την έδρα υπάρχει ένας µεγάλοςµαύρος πίνακας και πάνω από αυτόν υπάρχουν µικρά κάδρα µε πολύ-χρωµα λουλούδια. Τέτοιες ζωγραφιές που δείχνουν διάφορα πράγµα-τα υπάρχουν παντού στους τοίχους. Αυτές τις έχουµε ζωγραφίσειεµείς. Στ’ αριστερά του πίνακα υπάρχει κι ένας µεγάλος χάρτης τηςΕλλάδας και κάτω από αυτόν, στη γωνία, ένα πλαστικό πράσινο καλά-θι για σκουπίδια.

10

34

♦

πάνω, κάτω, µέσα, έξω, αριστερά, δεξιά, εµπρός, πίσω, ψηλά,χαµηλά, ανάµεσα, δίπλα, αλλού, παντού.

◊ÏÈÔ˜

Κατανοώ το ποίηµα

Στο ποίηµα αυτό ο ποιητής µάς µιλάει για τον ήλιο µε τρόπο που δεί-χνει το θαυµασµό και την αγάπη του γι’ αυτόν. Γιατί ο ήλιος, όπως µαςλέει, βγαίνει λαµπερός και µε τη λάµψη του φωτίζει όλο τον κόσµο, τονουρανό, τη θάλασσα, τα βουνά και τα δάση. Και το καθαρό φως του,έτσι όπως λάµπει σε όλο τον κόσµο, κάνει τον ποιητή να νιώθει πως λά-µπει και στην καρδιά του και διώχνει από µέσα του όλες τις άσχηµες σκέ-ψεις, τη λύπη και το ψέµα.

Μπορείς να συµπληρώσεις τον πίνακα µε τις λέξεις που λείπουν;

35


Ονοµαστική

Γενική

Αιτιατική

Κλητική

η

της

τη(ν)

―

γραµµή

ÁÚ·ÌÌ‹˜

γραµµή

ÁÚ·ÌÌ‹

λύπη

Ï‡Ë˜

Ï‡Ë

λύπη

ζάχαρη

˙¿¯·ÚË˜

˙¿¯·ÚË

ζάχαρη

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ


Γενική

Αιτιατική

Κλητική

οι

των

τις

―

γραµµές

γραµµών

ÁÚ·ÌÌ¤˜

ÁÚ·ÌÌ¤˜

Ï‡Â˜

λυπών

Ï‡Â˜

λύπες

ζάχαρες

―

ζάχαρες

˙¿¯·ÚÂ˜

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ÕÛÎËÛË

Τι ωραία που είναι τα παιχνίδια! Μπορούµε να παίξουµε ακόµη και µετις λέξεις. Συµπλήρωσε τις παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγ-µα.

Ο δυνατός αέρας ξήλωσε τα κεραµίδια από τις ÛÎÂ¤˜ (σκεπή) όλωντων σπιτιών της γειτονιάς µας.

Οι fi¯ıÂ˜ (όχθη) του ποταµού Στρυµόνα πληµµυρίζουν συχνά. Στη Χωχαρούπα οι φράχτες των ·˘ÏÒÓ (αυλή) ήταν κόκκινοι. Φυλάω τα γραµµατόσηµα της συλλογής µου σε ειδικές ı‹ÎÂ˜ (θήκη). Περάσαµε τη νύχτα στο καταφύγιο της ψηλότερης ÎÔÚ˘Ê‹˜ (κορυ-

φή) του Ολύµπου.

ÕÛÎËÛË

Φτιάξε µια ιστορία µε τις λέξεις δίπλα και γράψε τη στο τετράδιό σου.

Την περασµένη άνοιξη κάναµε µια εκδροµή στο βουνό. Τη µέρα εκεί-νη έκανε αρκετή ζέστη. Έτσι, αφού περπατήσαµε πολλή ώρα στο δάσος,καθίσαµε να ξεκουραστούµε δίπλα σε µια πηγή µε γάργαρο νερό. Σε λί-γο ο ήλιος άρχισε να γέρνει προς τη δύση του, ο ουρανός γέµισε µε υπέ-ροχα χρώµατα και όλα φαίνονταν πανέµορφα. Τότε ο µπαµπάς αναστέ-ναξε ευχαριστηµένος και είπε: «Τελικά, κάτι τέτοιες εκδροµές στη φύσηείναι η µοναδική συνταγή για µια καλύτερη ζωή».

12

11

36

Κάνε τώρα τις ασκήσεις και στις σελίδες 11 και 12 τουΤετραδίου Εργασιών.

1211


συνταγή πηγή ζέστη άνοιξη δύση

∞. £¤Ì·Ù· °Ú·ÌÌ·ÙÈÎ‹˜

Το αόριστο άρθρο (ένας, µια, ένα)

Εκτός από το οριστικό άρθρο (ο, η, το), που γνωρίσαµε σε προηγού-µενη ενότητα, στη γλώσσα µας έχουµε ένα ακόµη άρθρο, το αόριστο:ένας, µια, ένα.

• Το αόριστο άρθρο το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για κάποιο πρό-σωπο, ζώο ή πράγµα που δεν είναι συγκεκριµένο, που δεν το γνωρί-ζουµε, και έτσι µιλάµε γι’ αυτό γενικά και αόριστα· π.χ.:

Είναι ένας φίλος του αδελφού µου. (= κάποιος φίλος, που δεν είναισυγκεκριµένο πρόσωπο κι έτσι δεν ορίζεται ποιος)Τον είδα µια µέρα στο δρόµο. (= κάποια µέρα γενικά και αόριστα,που δεν ορίζεται)Ένα παιδί χτύπησε την πόρτα. (= κάποιο παιδί, που δε γνωρίζουµεποιο ακριβώς)

• Το αόριστο άρθρο κλίνεται έτσι:

∆È ¤Ì·ı· ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹


Γενική

Αιτιατική

Κλητική

ένας

ενός

ένα (ν)

―

µια

µιας

µια

―

ένα

ενός

ένα

―

Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο


37

Τοπικά επιρρήµατα

• Τοπικά επιρρήµατα λέγονται κάποιες λέξεις που δεν κλίνονται καιοι οποίες φανερώνουν τόπο, µας δείχνουν δηλαδή το πού βρίσκεταικάτι· π.χ.:

Το βιβλίο είναι πάνω στο γραφείο µου, δίπλα από το τηλέφωνο.

• Τοπικά επιρρήµατα είναι οι λέξεις;– εδώ, εκεί, αλλού, παντού, κάπου, πουθενά.– πάνω, κάτω, µέσα, έξω, µπροστά, πίσω, δεξιά, αριστερά, ψηλά, χαµηλά,

κοντά, µακριά, πέρα, πλάι, δίπλα, απέναντι, γύρω, τριγύρω, ανάµεσα,βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά.

Θηλυκά ουσιαστικά σε -η

Τα ουσιαστικά αυτά χωρίζονται σε τρεις «οµάδες»:– σε αυτά που τονίζονται στη λήγουσα (οξύτονα), όπως η φωνη.– σε αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα (παροξύτονα), όπως η λιµνη.– σε αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα (προπαροξύτονα), όπως

η καµαρη.

38

Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό αριθµό. Όταν, λοιπόν,θέλουµε να µιλήσουµε για πολλά πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα πουδεν είναι συγκεκριµένα, τότε δε βάζουµε άρθρο µπροστά από ταουσιαστικά· π.χ.:

Ένα (= κάποιο) παιδί έπαιζε στο δρόµο. (ενικός αριθµός)αλλά Παιδιά (= κάποια παιδιά) έπαιζαν στο δρόµο. (πληθυντικός

αριθµός) Το θηλυκό του αόριστου άρθρου (µια) δεν παίρνει τόνο και δια-

βάζεται ως µια συλλαβή.

¡· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ˜


Γενική

Αιτιατική

Κλητική

η

της

τη (ν)

―

φωνή

φωνής

φωνή

φωνή

λίµνη

λίµνης

λίµνη

λίµνη

κάµαρη

κάµαρης

κάµαρη

κάµαρη

Τονίζονταιστη

λήγουσα

Τονίζονταιστην παρα-λήγουσα

Τονίζονταιστην προπα-ραλήγουσα


Γενική

Αιτιατική

Κλητική

οι

των

τις

―

φωνές

φωνών

φωνές

φωνές

λίµνες

λιµνών

λίµνες

λίµνες

κάµαρες

―

κάµαρες

κάµαρες

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ


Τα ουσιαστικά αυτά έχουν τους ίδιους ακριβώς τύπους στην ονο-µαστική, στην αιτιατική και στην κλητική του ενικού και του πληθυ-ντικού αριθµού:

η νίκη, τη νίκη, – νίκηοι νίκες, τις νίκες, – νίκες.

Τα θηλυκά ουσιαστικά σε -η που τονίζονται στην παραλήγουσαστη γενική του πληθυντικού αριθµού κατεβάζουν τον τόνο τουςστη λήγουσα:

¡· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ˜

39

µ. £¤Ì·Ù· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘

Πώς να γράφω λεζάντες

• Η λεζάντα είναι ένα µικρό, σύντοµο και απλό κείµενο που συνοδεύειµια εικόνα, µια φωτογραφία ή ένα σχέδιο και το οποίο µας εξηγεί τιβλέπουµε σε αυτά.

• Για να φτιάξουµε, λοιπόν, σωστά τη λεζάντα µιας εικόνας ή φωτογρα-

φίας, γράφουµε:

• τι βλέπουµε στην εικόνα ή τη φωτογραφία (ποια πρόσωπα ή αντι-

κείµενα υπάρχουν, τι κάνουν τα πρόσωπα).

• πού βρίσκονται τα αντικείµενα ή τα πρόσωπα που βλέπουµε στην ει-

κόνα ή τη φωτογραφία.

• πότε έχει τραβηχτεί η φωτογραφία ή έχει φτιαχτεί το αντικείµενο

που βλέπουµε στην εικόνα (αν, βέβαια, το γνωρίζουµε αυτό).

Πώς να περιγράφω ένα αντικείµενο

• Για να περιγράψουµε ένα αντικείµενο, πρέπει να πούµε:

• ποιο είναι το αντικείµενο αυτό.

• τι σχήµα έχει (τετράγωνο, στρογγυλό, µακρόστενο κ.λπ.).

• τι χρώµα έχει (µαύρο, άσπρο, κόκκινο, πράσινο κ.λπ.).

• τι µέγεθος έχει (µικρό, µεγάλο).

• από τι υλικό είναι φτιαγµένο (σιδερένιο, πλαστικό, ξύλινο κ.λπ.).

40

η νικη – των νικωνη ζωνη – των ζωνων.

Τα θηλυκά ουσιαστικά σε -η που τονίζονται στην προπαραλήγου-σα δεν έχουν γενική πληθυντικού.

• αν έχει σχέδια και πώς είναι τα σχέδια αυτά.

• σε τι χρησιµεύει, πώς χρησιµοποιείται.

Πώς να περιγράφω ένα χώρο

• Για να περιγράψουµε ένα χώρο, πρέπει να πούµε:

• ποιος είναι ο χώρος αυτός.

• τι σχήµα έχει.

• τι µέγεθος έχει.

• τι υπάρχει µέσα σε αυτόν το χώρο και πώς είναι τα πράγµατα αυ-

τά.

• σε τι χρησιµεύει, πώς χρησιµοποιείται.

1. Να συµπληρώσεις τα άρθρο ένας, µια, ένα στις παρακάτω προτάσεις.

1) .................... άγριο σκυλί όρµηξε σε .................... γυναίκα.2) Χάθηκαν οι τσάντες .................... µαθητή και .................... µαθήτριας.3) .................... φορά κι .................... καιρό ήταν .................... ψαράς που ζού-

σε στην άκρη .................... λίµνης.4) .................... µέρα είδα .................... φίλο µας στο δρόµο και µου είπε

πως τσακώθηκες µε .................... συµµαθήτριά σου.

2. Να συµπληρώσεις τα κενά του παρακάτω κειµένου µε τα άρθρα ο, η, το ήένας, µια, ένα.

Ελέγχω τις γνώσεις µου*

41

* Οι απαντήσεις στις ασκήσεις αυτές δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

.................... µέρα στο σχολείο .................... κυρία Στέλλα, .................... δασκάλα

.................... τάξεώς µας, και .................... παιδιά τακτοποιούσαν .................... αί-θουσα. Σε .................... στιγµή .................... παιδί, .................... Γιάννης, βρήκεστο κάτω ράφι .................... ντουλάπας .................... µεγάλη κόλλα χαρτί τυ-λιγµένη ρολό. Την ξετύλιξε και είδε πως ήταν .................... ζωγραφιά.– Κυρία, κυρία, βρήκα .................... θησαυρό, είπε .................... παιδί µεχαρά. – Να την κολλήσουµε σε .................... τοίχο, είπε .................... δασκάλα.

3. Να υπογραµµίσεις τα τοπικά επιρρήµατα που υπάρχουν στο παρακάτωκείµενο.

Εδώ στην Αθήνα που µένω δε βλέπω ουρανό. Πάω κοντά στο πα-ράθυρο, γυρίζω τα µάτια µου ψηλά και το µόνο που βλέπω είναι µιαµεγάλη τρύπα, εκεί που τελειώνουν οι άσπροι τοίχοι. Αυτή η τρύπαείναι πότε άσπρη, πότε γκρίζα, πότε γαλάζια. Είναι ουρανός αυτό;Ουρανός κατάλαβα τι είναι, όταν ήρθε η γιαγιά µου και µε πήρε στοχωριό. Το χωριό της γιαγιάς µου είναι µακριά απ’ τον κόσµο, πάνωστα βουνά. Μόλις έβγαινα έξω από το σπίτι, ήµουν όλος κάτω απότον ουρανό.

Από το βιβλίο Η γλώσσα µου, για τη Β δηµοτικού,

Πρώτο Μέρος, ΟΕ∆Β, Αθήνα, 2005 (διασκευή)

4. Να ενώσεις τα τοπικά επιρρήµατα που έχουν αντίθετη σηµασία.

µέσα • • πίσωπάνω • • χαµηλάπαντού • • έξωµακριά • • κάτωµπροστά • • αριστεράψηλά • • κοντάδεξιά • • πουθενά

42

5. Να γράψεις τι κάνει καθένα από τα παρακάτω πρόσωπα, ζώα ή πράγµαταδιαλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το συννεφάκι.

¶ÔÈÔ˜ → ÙÈ Î¿ÓÂÈ ¶ÔÈÔ˜ → ÙÈ Î¿ÓÂÈ

6. Να συµπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα, όπως στο παράδειγµα.

43

γκαρίζει, τσιτσιρίζει, βρυχάται, βελάζει,ζουζουνίζει, µουγκρίζει, χαχανίζει, τιτιβίζει

1) Η µέλισσα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2) Το κοριτσάκι . . . . . . . . . . . . . . . . .

3) Το σπουργίτι . . . . . . . . . . . . . . . . .

4) Ο γάιδαρος . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5) Το λιοντάρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6) Το λάδι στο τηγάνι . . . . . . . . . . .

7) Η κατσίκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8) το βόδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Γενική

ÙË˜ ËÁ‹˜


ÔÈ ËÁ¤˜

Γενική

ÙˆÓ ËÁÒÓ

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ


η πηγή

1) η ανάγκη

2) η νίκη

3) η αράχνη

4) η µάχη

5) η θύµηση

6) η ζωή

7) η ψυχή

8) η πληγή

7. Να συµπληρώσεις τις παρακάτω προτάσεις µε τις λέξεις που είναι στακουτάκια.

1) Άκουσε τις ......................... της ......................... του.

2) Σκούπισα τις ......................... από την ......................... .

3) Τα ράφια των ......................... είναι γεµάτα βιβλία που µιλάνε για τις

......................... και τις ......................... .

4) Η ......................... µου διορθώνει µόνη της τις ......................... των

......................... που υπάρχουν στην ......................... του σπιτιού της.

5) Σιχαίνεται τη ......................... και φοβάται πολύ τις ......................... και τις

......................... . βροχή, αστραπή, βροντή

ξαδέλφη, βλάβη, βρύση, αυλή

βιβλιοθήκη, τέχνη, επιστήµη

ζάχαρη, κάµαρη

κραυγή, αδελφή

44

∞Á· ËÙÔ› ÁÔÓÂ›˜, -...

Documents

Transcript of ∞Á· ËÙÔ› ÁÔÓÂ›˜, -...