ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι παλαιότερες ενδείξεις νεολιθικής κατοίκησης τοποθετούνται ήδη στην 9η χιλ.

π.Χ., κατά την οποία υπάρχουν και οι κλιματολογικές προϋποθέσεις αλλά και οι άγριες μορφές ζώων και φυτών που θα εξημερωθούν και θα καλλιεργηθούν αντίστοιχα κατά την 8η χιλ. π.Χ., έτσι ώστε, μέσω κάποιου πρωτογενούς εμπορίου, να διαδοθούν στη διάρκεια της 7ης χιλ. π.Χ. στη Συροπαλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τον Καύκασο. Η Νεολιθική θα εδραιωθεί στη συνέχεια τόσο στην Ανατολή όσο και στη Β. Αφρική και τα Βαλκάνια.

Αν και υπάρχουν διαφορές στη χρονολογική τοποθέτηση των περιόδων πριν

από το 1.000 π.Χ., καμμία αρχαιομετρική μέθοδος δεν έχει επαναπροσδιορίσει αμετάκλητα τα όρια του Πλειστόκαινου / Ολόλαινου περίπου στο 10.000 Β.Ρ. Για πρακτικούς λόγους, τα χρονικά πλαίσια αποδίδονται εδώ βάσει του αρχικού χαμηλού χρόνου ημιζωής του C14.

Η μελέτη αυτή στοχεύει στην παρουσίαση και ένταξη του πρώιμου

ειδωλοπλαστικού υλικού στο πολιτισμικό νεολιθικό υπόβαθρο κατά περιοχές (Εγγύς και Μέση Ανατολή, Μ. Ασία, Κύπρο, Β. Αφρική, Βαλκάνια και ΝΑ Ευρώπη) αλλά και στο να προτείνει μια νέα ερμηνευτική μεθοδολογική προσέγγισή του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1

ΤΟ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Με

βάση

τα

αρχαιολογικά

δεδομένα, η προοδευτική εξάπλωση

της

Νεολιθικής

στην

Α. Μεσόγειο

και

στη

Ν-Α

Ευρώπη

διαγράφεται

ως

εξής:

Τα

πρώτα

δείγματα

νεολιθικού

πολιτισμού

στην

Εγγύς Ανατολή

και

τη

Μεσοποταμία

στις

αρχές

της

9ης

χιλ. π.Χ.

ακολουθούνται

από

οργανωμένη

κατοίκηση

από

τα

μέσα της

8ης

χιλ. π.Χ. και

μετά. Τότε

διαμορφώνεται

και

ο

άγνωστης

προέλευσης

νεολιθικός

πολιτισμός

της

Σαχάρας (Tassili, Akakous, Messak-Fezzan).

Νεολιθικά

δείγματα

κατοίκησης

στην

Κύπρο

και

στα

Ν. Βαλκάνια

(Ελλάδα) υπάρχουν

ήδη

από

την

7η χιλ. π.Χ. Τα

δείγματα

αυτά

διαφοροποιούν

σαφώς

τους

χώρους

αυτούς

από τους

αντίστοιχους

της

Ανατολής.

Από

τις

αρχές

της

6ης

χιλ. π.Χ. και

μετά

διαμορφώνεται αυτόνομα

η

Αρχαιότερη

Νεολιθική

(ΑΝ) στην

Ελλάδα, που

συμβάλλει

και

στη

διαμόρφωση

της

Βαλκανικής

Νεολιθικής (κεντρικά

Βαλκάνια

και

Αδριατική).

Η

Μέση

Νεολιθική

(ΜΝ) τοποθετείται

στην

5η χιλ. π.Χ. τόσο

στην

Ελλάδα

όσο

και

στα

Βαλκάνια, που

υφίστανται

πιθανώς

και

κύμα

εποικισμού

από

τη

Μικρά Ασία. Η

γέννηση

του

πολιτισμού

της

Γραμμικά

Διακοσμημένης

Κεραμεικής

στο

β’

μισό

της

ίδιας χιλιετίας, θα

επηρεάσει

τη

διαμόρφωση

της

Νεολιθικής

της

κεντρικής

Ευρώπης

και

των

στεππών

του

ΒΔ Εύξεινου

Πόντου.

Στο

τέλος

της

5ης

χιλιετίας

π.Χ. αναπτύσσεται

ο πολιτισμός

του

Faiyum

στην

Αίγυπτο, πιθανώς

μέσω

του

Σινά.

Αλληλεπιδράσεις

μεταξύ

παραδουνάβιων

περιοχών

και Μεσογείου

παρατηρούνται

στο

α’

μισό

της

4ης

χιλ. π.Χ.,

ενώ

στο

β’

μισό

πολιτισμοί

των

στεππών

δυτικά

του Εύξεινου

Πόντου

εισχωρούν

δια

των

Καρπαθίων

στη

Β.

Ευρώπη

και

συμβάλλουν

στη

διαμόρφωση

πολλών τοπικών

συνόλων

της

Αρχαιότερης

Χαλκολιθικής.

Στο

α’

μισό

της

3ης

χιλ. π.Χ. τα

Βαλκάνια

και

η

λεκάνη

των Καρπαθίων

μπαίνουν

στη

Μέση

Χαλκολιθική, επηρεασμένα

από

πολιτισμούς

των

στεππών

του Ευξείνου Πόντου και

του Β. Αιγαίου, για

να

περάσουν

–μαζί

με

τη

ΝΑ

Ευρώπη–

στη

Νεότερη

Χαλκολιθική

κάτω

από

συνεχείς

αιγαιακές

επιρροές.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2

ΟΙ

ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

•

Ειδώλια

από

ένα

σβώλο

πηλού

•

Ειδώλια

με

κεντρικό

πυρήνα

Εσωτερικά

κοίλα

ειδώλια

ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ

Εγχάρακτη

ή

εμπίεστη

Γραπτή

Πλαστική

Μικτή

Ειδώλια

με

χρωματικό

επίχρισμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

3

ΤΑ

ΝΟΤΙΑ

ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Ο

ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ

ΧΩΡΟΣ

Σιταγροί: πτηνόσχημο κεφάλι

(ΝΝ)

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ

Σιταγροί: κάτω

μισό καθιστού

φυναικείου

ειδωλίου

(ΝΝ)

Σιταγροί: κεφάλι με

μάσκα

(;) (ΝΝ)

ΠαραδημήΚεφάλι

ειδωλίου

(ΝΝ)

Ενώτια

από

τη

Θεσσαλίαα) Ακεραμική

Νεολιθική

β) Αρχαιότερη

Νεολιθική

Απιόσχημο

ειδώλιο

από

την

Αργισσα

(ΑΝ;)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πήλινο

ειδώλιο γυναίκας

από

τον

Πρόδρομο

(ΑΝ)

Ειδώλιο

καθιστής γυναίκας

(ΑΝ)

Πήλινο

ανδρικό ένθρονο

ειδώλιο

από

την

Πύρασο

(ΑΝ)

Πήλινο

ανδρικό ειδώλιο

«σκεπτόμενου» από

τη

Μαγούλα

Ματαράγκα Καρδίτσας

(ΑΝ)

Καθιστό

πήλινο ειδώλιο

γυναίκας

από

τα

Φάρσαλα

(ΜΝ)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πήλινο

κεφάλι από

τη

Νεσσωνίδα

με υπερθυρεοειδισμό

Γραπτό

κεφάλι ειδωλίου

από

το

Αχίλλειο

Κεφάλι παιδιού

με

μογγολοειδή ιδιωτία

από

τον Πρόδρομο

(ΑΝ)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Ειδώλια

από

τη

Θεσσαλία

που απεικονίζουν

σκηνές

από

την

καθημερινή

ζωήα) Δομένικο

(ΑΝ)

β) Πρόδρομος

(ΑΝ)

Ειδώλιο

από

τη

Μαγούλα Πανάγου

(Χαρά) σε

στάση

τοκετού

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πήλινο

κεφάλι

από

τη Θεσσαλία

με

περίτεχνη

κόμμωση

(πιθανώς

ΜΝ)

Πήλινο

γραπτό κεφάλι

γυναίκας

από

τη

Θεσσαλία (ΜΝ)

Πήλινο εκφραστικότατο

κεφάλι από

τη

Θεσσαλία

(πιθανώς

ΜΝ)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πήλινο

γραπτό ειδώλιο

«κουροτρόφου» από

το

Σέσκλο

(ΝΝ)

Πήλινο

καθιστό ιθυφαλλικό

ειδώλιο

από

τη Λάρισσα

(ΝΝ)

Ακρόλιθα

ειδώλιαα) από

το

Ραχμάνι

β) από το

Ασημόχωμα,

με

ωραιότατη γραπτή

διακόσμηση

(ΝΝ)

Μαρμάρινο σχηματικό ειδώλιο

από

τη

Μαγούλα

Μπέη (ΝΝ)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πήλινο

ομοίωμα

οικίας από

την

Κραννώνα

(ΜΝ)

Πήλινο

ομοίωμα

οικίας από

την

Πλατειά

Μαγούλα

Ζάρκου

(ΝΝ)

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΒΟΙΑ

Mαρμάρινο ειδώλιο

από

την

Ελευσίνα

(ΑΝ)

Πήλινο

γραπτό γυναικείο

ειδώλιο

από

τη

Χαιρώνια (ΜΝ)

Γυναικείο ειδώλιο

από

τη

Σπηλιά

του Σαρακηνού Βοιωτίας

(ΝΝ)

Γυναικείο λίθινο

ειδώλιο

από

την

Αίγινα

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΒΟΙΑ

Κεφάλι

από

την Ελάτεια

Βοιωτίας (ΑΝ/ΜΝ)

Πήλινο

κεφάλι

από

τα Θαρρούνια

Ευβοίας

(ΝΝ)

Τμήμα

από

ανάγλυφο αποθηκευτικό

αγγείο

από

τα

Θαρρούνια Ευβοίας

(ΝΝ)

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Μαρμάρινο

ειδώλιο ορθής

γυναίκας

από

τη

Σπάρτη

(ΑΝ)

Πήλινο γυναικείο

ειδώλιο

από

τη Λέρνα

(ΜΝ)

Πήλινο

γραπτό ειδώλιο

από

το

Φράγθι

(ΝΝ)

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Πήλινο φυσιοκρατικό

κεφάλι από

την

Κόρινθο

(ΝΝ)

Κεφάλι

με πλαστική

απόδοση

της

κόμμωσης

από την

Κόρινθο

(ΝΝ)

ΑΙΓΑΙΟ

Ειδώλιο

από

το Σαγκρί

της

Νάξου

Πήλινο

φυσιοκρατικό γυναικείο

ειδώλιο

από

τον

Σάλαγκο

(ΝΝ) αποκαλούμενο

“The

Fat

Lady

of

Saliagos”

Σχηματικό ειδώλιο

από

το

Σάλιαγκο

(ΝΝ)

ΑΙΓΑΙΟ

Τμήματα ειδωλίων

από

τον

Αγ. Πέτρο Σποράδων

Κεφάλι

από το

Αγ. Γάλας

Χίουμε

έντονες

ανατολικές επιδράσεις

Κεφάλι ειδωλίου από

την

Φτελιά Μυκόνου

(ΝΝ)

Κεφάλι ειδωλίου

από

την

Κεφάλα της

Κέας

(ΝΝ)

ΚΡΗΤΗ

Γυναικείο

ειδώλιο

από

την

Ιεράπετρα

(ΑΝ;)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

H AΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΤΑ

ΒΟΡΕΙΑ

ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Η

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΕΥΡΩΠΗ

ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ

•

Τα

νατουφικά

ειδώλια

(9η

χιλιετία) αυτής

της

περιοχής

είναι συχνά

φυσιοκρατικές

απεικονίσεις

ζώων

ή

σχηματικές

απεικονίσεις

ανθρώπων. Προέρχονται

από

τάφους

ή

την

γύρω από

αυτούς

περιοχή. Κοινή

είναι

η

έλλειψη

φύλου

ακόμα

και

στην

μοναδική

απεικόνιση

της

σεξουαλικής

πράξης. Επίσης, οστέινα

δίλοβα

περίαπτα

παριστάνουν

πιθανώς

ανδρικά

γεννητικά

όργανα. Ο

πηλός

είναι

συχνά

άψητος, ενώ

σε ελάχιστες

περιπτώσεις

γίνεται

χρήση

κόκκινης

ώχρας.

•

Ήδη

από

το

τέλος

της

Νατουφικής

και

στην

Πρώτη

Ακεραμική Νεολιθική

(PPNA-8η χιλιετία) υπάρχουν

ορισμένα

ειδώλια

που

προαναγγέλουν

τη

μελλοντική

έμφαση

στους

γλουτούς. Από την

Δεύτερη

Ακεραμική

(ΡΡΝΒ

-

7η

χιλιετία) και

μετά, θα

κάνει

την

εμφάνισή

της, στην

Ιεριχώ, τη

Ras Shamra

και

το

Tell Ramad, μια

συγκεκριμένη

πολύ

σχηματοποιημένη

γυναικεία

μορφή.

Σύμπλεγμα

μορφών

σε σεξουαλική

περίπτυξη

από

το

Ain

Sakhri

(Natufian

culture)Αίγαγρος

από

τη

Beidha

(Ακεραμική

Νεολιθική)

•

Χαρακτηριστική

της

Δεύτερης

Ακεραμικής

Νεολιθικής

(PPNB - τέλος

8ης

και

7η

χιλιετία) είναι

η

εισαγωγή

στην

ειδωλοπλαστική

ανδρικών

ειδωλίων

(και

ανάλογων συμβολισμών) που

συνυπάρχουν

με

θηλυκά

και

ζωόμορφα.

•

Λίθοι

τοποθετημένοι

μέσα

σε

επιχρισμένες

κόγχες, επιπεδα ειδώλια

αγνώστου

φύλου, αδρές

άψητες

κωνικές

γυναικείες

και

ανδρικές

μορφές

με

προεξέχοντα

στρογγυλά

μάτια

αλλά

και ανθρωπόμορφες

ραβδόσχημες

απεικονίσεις

από

πηλό, με

επίπεδο

δισκοειδές

πρόσωπο

και

επίθετα

μεγάλα

στρογγυλά μαστίδια

για

τη

δήλωση

των

ματιών

και

της

μύτης, είναι

επίσης

χαρακτηριστικά

της

περιόδου.•

Σε

ορισμένες

περιπτώσεις

έχουν

χρησιμοποιηθεί

μεγάλα

ακέφαλα

γυναικεία

ειδώλια

για

τη

στήριξη

επιχρισμένων κρανίων. Ωστόσο

μεγάλα

ακέραια

ειδώλια

(με

κεφάλι) φαίνεται

ότι

χρησιμοποιούνται

ως

πραγματικά

αγάλματα, ενώ

έχει

βρεθεί σε

λάκκο

και

μια

ομάδα

από

περίπου

τριάντα

παρόμοια

αγάλματα

(35-90 εκ.) με

εντυπωσιακή

πολύχρωμη

διακόσμηση και

πιθανώς

πρόσθετη

κόμμωση. Είναι

άγνωστο

κατά

πόσο

αυτά

τα

συγκεκριμένα

ειδώλια

απεικονίζουν

ανθρώπους

ή θεότητες, αλλά

οι

χαρακτηριστικές

φυσιοκρατικές

λίθινες

μάσκες, από

τη

νότια

Συρο-Παλαιστίνη, ήταν

προφανώς αποτροπαϊκά

αντικείμενα

για

λατρευτική

χρήση.

Πήλινο

κεφάλι

από το

Tell Ramad

III

(PPNB)

Οστέινα

ειδώλια ταύρων

από

το

Bouqras

(PPNB)

Πήλινο

ειδώλιο

από

τη Munhata

(PPNB)

Επιχρισμένο κρανίο από τη

Jericho

(ΡΡΝΒ) Πήλινο

ειδώλιο

φυσικού

μεγέθους

από

το

Ain

Ghazal (PPNB)

•

Χαρακτηριστική

του

πολιτισμού

ΡΡΝΒ

είναι

μια

σειρά από

λίθινες

μάσκες

που

έχει

έλθει

στο

φως

στη

νότια

Συρο-Παλαιστίνη

(περοχή

Χεβρώνας, Nahal

Hemar). Πρόκειται

προφανώς

για

αποτροπαϊκά

αντικείμενα

με

στρογγυλές

οπές

για

μάτια, προεξέχουσα

μύτη

και μισάνοιχτο

στόμα

με

εγχάρακτα

δόντια. Μία

σειρά

πλευρικών

οπών

χρησίμευε

για

τη

στερέωσή

τους

ενώ τα

ίχνη

μελανής

κολλώδους

ουσίας

ίσως

αποτελούν

μάρτυρες

για

επιπρόσθετη

κόμμωση. ΄Ενα

οστέινο περίαπτο

από

την

Ιεριχώ

μοιάζει

να

είναι

μικρογραφικό

ομοίωμα

μιας

τέτοιας

μάσκας.

Λίθινες

μάσκες

από

το Nahal

Hemar

(PPNB)

•

Στην

κεραμική

Αρχαιότερη

Νεολιθική

(α΄

μισό

της

6ης χιλιετίας) τα

πήλινα

ειδώλια

παρουσιάζουν

αντιστοιχίες

με

το

υλικό

της

Hassuna,

από

όπου

και

τα

κωνικά

ή ατροφικά

κεφάλια

και

η

απουσία

μαστών.

Πήλινο

ειδώλιο

από

τη

Βύβλο (EΝ)

•

Η

Μέση

Νεολιθική

(μέσα

5ης

χιλιετίας) χαρακτηρίζεται από

τα

ειδώλια

της

«Τρομερής

Μητέρας», όπου

η

ηθελημένη

υπερβολή, σύμφωνα

με

προδιαγεγραμμένους κανόνες

που

παραμορφώνουν

τη

μορφή, επιτυγχάνει

μια

φανταστική

απόδοση

που

αναμφίβολα

έχει

χαρακτήρα δαιμονικό.

•

Η

ζωόμορφη

ειδωλοπλαστική

της

περιοχής

έχει δευτερεύοντα

ρόλο

και

συνεχίζει

την

ήδη

διαμορφωμένη

παράδοση

της

Ακεραμικής.

Η

«Τρομερή

Μητέρα»

της

Παλαιστίνης:

Ειδώλια

από

τη

Munhata και

το

Tell Aviv

•

Η

ειδωλοπλαστική

της

χαλκολιθικής

Ιορδανίας, που

έχει άγνωστη

καταγωγή, φαίνεται

να

έχει

επηρεασθεί

από

τα

διάφορα

πολιτισμικά

στάδια

των

γειτονικών

της

περιοχών

(της Μεσοποταμίας, της

Μ. Ασίας, αλλά

και

της

Συροπαλαιστίνης

ίσως

μάλιστα

και

του

Αιγαίου).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Χαρακτηριστικά

ειδώλια

από

την

Αίγυπτο

(pin figures)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

ΒΟΡΕΙΑ

ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ

Ν-Α

ΕΥΡΩΠΗ

Λίθινο

ειδώλιο από

το

Lepenski

Vir

II με χαρακτηριστικά

που

θυμίζουν ψάρι

(ΑΝ)

Ειδώλιο

κουροτρόφου από

το

Gradac

της

κεντρικής Γιουγκοσλαβίας

(πολιτισμός

Vinca-

MN)

Πήλινο

ειδώλιο

από

τη Crnocalacka

Bara

της

ΝΑ

Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός

Vinca

–

ΜΝ)

Πήλινο

ειδώλιο

καθιστής

γυναίκας, επονομαζόμενο

«η

Μεγάλη

Θεά

της

Hamangia”, από το νεκροταφείο της Cernavoda

στην

ανατολική

Ρουμανία

(πολιτισμός

Hamangia

–ΜΝ). Το ειδώλιο

βρέθηκε

μαζί

με

το

«Σκεπτόμενο»

της

επόμενης

εικόνας.

Πήλινο

ανδρικό

ένθρονο

ειδώλιο, αποκαλούμενο

«ο Σκεπτόμενος»

ή

«ο

Λυπημένος

Θεός», από το νεκροταφείο της

Cernavoda

στην

ανατολική

Ρουμανία

(πολιτισμός

Hamangia

–ΜΝ).

Ειδώλιο

γυναίκας

σε

στάση

τοκετού

από το

Medvendjak

κοντά

στο

Βελιγράδι

(πολιτισμός

Vinca-

MN)

Πήλινο

γυναικείο

καθιστό

ειδώλιο

με εγχάρακτη

και

στικτή

διακόσμηση

για

την

απόδοση

ενδυμάτων

και κοσμημάτων

από

την

Carsija

της

κεντρικής

Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός

Vinca-

MN)

Πήλινο

ειδώλιο

καθιστής

μορφής, αποκαλούμενο

«ο

Λυπημένος

Θεός

του

Tirpesti»

από τη Μολδαβία (πολιτισμός Precucuteni

II-III (NN)

Ένθρονη

γυναικεία

μορφή

που

κρατά ρηχό

αγγείο, από

το

Bordjos

της

βόρειας

Γιουγκοσλαβίας

(πολιτισμός

Tisza –

NN)

΄Πήλινο

ένθρονο

ανδρικό

ειδώλιο από

το

Szegvar

Tuzkoves

της

Ουγγαρίας

(πολιτισμός

Tisza-

NN)

Eιδώλιο

ένθρονης

εγκύου

(;) γυναίκας

με

εγχάρακτη

,διακόσμηση

που

τονίζει

την κοιλιά

και

το

ηβικό

τρίγωνο, από

το

Kolekovats

της

κεντρικής Βουλγαρίας

(ΝΝ)

Χαρακτηριστικό

πήλινο

ειδώλιο

με εγχάρακτη

διακόσμηση, του

πολιτισμού

Cucuteni

από

τη

βόρεια Μολδαβία

(ΧΛΘ)

Πήλινο

ομοίωμα

ιερού

από

την

Popudnia

της δυτικής

Ουκρανίας, που

περιλαμβάνει

φούρνο, βωμό, αγγεία

και

ειδώλιο (πολιτισμός

Cucuteni, νεότερες

φάσεις

–

ΧΛΘ)

Ειδώλιο

αναπαυόμενου

σκύλου

από

το Pietrele

της νότιας Ρουμανίας (πολιτισμός

Karanovo

VI-

Gumelnita

–

ΧΛΘ)

Eπίπεδο

σχηματικό, οστέϊνο

, γυναικείο ειδώλιο

με

τονισμένο

ηβικό

τρίγωνο,

από

το

Lovets

της

Βουλγαρίας (πολιτισμός

Karanovo

VI-

Gumelnita

-

ΧΛΘ)

Ενθρονο

γυναικείο

ειδώλιο, αποκαλούμενο

«Τhe Lady of

Pazardzik», από

την

ομώνυμη

θέση

της κεντρικής

Βουλγαρίας

(πολιτισμός

Karanovo

VI-

Gumelnita

–

ΧΛΘ)

«Οι

εραστές

της

Gumelnita», πήλινο ειδωλιακό

σύμπλεγμα

από

την

ομώνυμη

θέση, που

ίσως

απεικονίζει

έναν

ιερό γάμο

(πολιτισμός

Karanovo

VI-

Gumelnita

–

ΧΛΘ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

ΚΥΠΡΟΣ

Ανθρωπόμορφα

κεφάλια

από

ανδεσίτη

από

τη Χοιροκοιτία, με

οπές

για

ενώτια

(;)(Νεολιθική

Ι)

Ειδώλιο

από

ανδεσίτη, από τη Χοιροκοιτία (Νεολιθική

ΙΙ)

Ασβεστολιθικό

ειδώλιο καθιστής

γυναικείας

μορφής

με

φαλλόσχημο κεφάλι, μοναδικό

στο

είδος

του, από τη θέση Σωτήρα

Τέππες

(Νεολιθική

ΙΙ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Γυναικεία

πήλινα

ειδώλια

από

το

Tepe

Sarab

Αλαβάστρινα

γυναικεία

ειδώλια

από

το

νεκροταφείο

του

Tell es

–

Sawwan

Ι και ΙΙ με ένθετα

μάτια

και

κάλυμμα

του

κεφαλιού

από

άσφαλτο. Το

περιδέραιο

είναι

κατασκευασμένο

από

turquoise (πολιτισμός

Samarra).

Πήλινοπ

ανδρικό

ειδώλιο, εσωτερικά

κενό, με

γραπτή

διακόσμηση

από

το

Tell es

-

Sawwan

(πολιτισμός

Samarra)

Πήλινα

κεφάλια

ειδωλίων

από

τη

Choga

Mami

(πολιτισμός

Samarra)

Πήλινα

γραπτά

ειδώλια

του

πολιτισμού

Halaf

(α) Tell Halaf

I / (β) Tell Arpachiyah/ (γ) και

(δ)

Chagar

Bazar/

(α) (β)

(α) (β) (γ) (δ)

Πήλινο

γραπτό

ειδώλιο

από

το Tepe

Gawra

(πολιτισμός

βόρειου

Ubaid)

Πήλινο

ειδώλιο

από

την

Ur (πολιτισμός

νότιου

Ubaid)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4

ΜΙΚΡΑ

ΑΣΙΑ

Γυναικεία

πήλινα

ειδώλια

από

το

Catal

Huyuk

Πήλινα

ειδώλια

από

το

Catal Huyuk

Δίδυμες

γυναικείες

μορφές από

το

Catal

Huyuk

Ειδώλιο

ένθρονης

θεάς

με

λεοπαρδάλεις

από

το

Catal

Huyuk

Γυναικεία

πήλινα

ειδώλια

από

το

Hacilar

Γυναικεία

πήλινα

ειδώλια

από

το

Hacilar

(α) με

παιδί

(β) με

ζώο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ I. Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. Η ΣΑΧΑΡΑ

II. ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: ΠΡΩΙΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ A. ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΝΗΣΟΣ B. ΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

A. ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Ή ΠΩΣ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΕΝΑ ΕΙΔΩΛΙΟ Β. Η ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 I. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. ΤΑ ΒΟΡΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Ζ. Η ΕΛΛΑΔΑ

II. ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΝΕΟΛΙΘΙΚΩΝ ΕΙΔΩΛΙΩΝ ENGLISH SECTION

CONTENTS SUMMARY AND CONCLUSIONS

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ

9 11 15 27 39 47 54 58 61 63 82 111 114 121 169 180 191 199 204 206 237 241 243 246 246 247 249 254 265 267 291 295 353 361