ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΛΕΞΕΙΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Πολιτισμός: Εννοείται ένα σύνολο στοιχείων από την καθημερινή ζωή ενός λαού, όπως η γλώσσα, η θρησκεία, τα έθιμα, και οι παραδόσεις, τα οποία θεωρούμε ότι συγκροτούν την ξεχωριστή ταυτότητά του και μπορεί να μοιράζεται ο πληθυσμός, όχι απλώς ενός έθνους, αλλά μιας ευρύτερης περιοχής, η οποία περιλαμβάνει μια ποικιλία εθνών.

Κουλτούρα: Εννοούμε την παιδεία, την καλλιέργεια, ιδιαίτερα σε σχέση με γνώσεις και ενδιαφέροντα που αφορούν στη λογοτεχνία, τους κλασικούς συγγραφείς, τις καλές τέχνες, όπως η γλυπτική, η ζωγραφική, η μουσική, όλα αυτά που συνήθως αποκαλούνται ''υψηλή κουλτούρα''.

Κουλτούρα κατά Herder: τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα, ο τρόπος σκέψης, οι τέχνες, οι τεχνικές και οι γνώσεις, εν γένει το οργανικό και συνεκτικό σύνολο στοιχείων που αποτελεί την ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού, έθνους, κοινότητας, φυλής και εποχής.

Σχετικισμός: Η σύγκριση των ηθών των υποτιθέμενων ''βαρβάρων'' και των Ευρωπαίων, οι οποίοι επιδείκνυαν επονείδιστη βαναυσότητα, τόσο απέναντί τους, όσο και μεταξύ τους, στις θρησκευτικές και δυναστικές διαμάχες που σπάρασσαν εκείνη την εποχή την γηραιά ήπειρο.

Εξελικτισμός: Η μονόδρομη πορεία της ανθρωπότητας από την αγριότητα προς τον πολιτισμό. Αποτέλεσε το κυρίαρχο επιστημονικό δόγμα της εποχής, διαπνέοντας το έργο όλων των σημαντικών κοινωνικών επιστημόνων του 19ου αι. Θεμελιακή για την αντίληψη των Διαφωτιστών περί πολιτισμού – η λαϊκή θρησκεία της αποικιοκρατίας (Morgan).

Εθνοκεντρισμός: συνιστά η τάση να εκτιμώνται τα ήθη, τα έθιμα, η τέχνη και οι θεσμοί μιας κοινωνίας, δηλ. η κουλτούρα της, ως ανώτερη όλων των άλλων, οι οποίες κρίνονται και αξιολογούνται στη βάση των όρων, των αξιών και των ορισμών της θεωρούμενης ως «ανώτερης». (εξέλιξη Εθνικισμός Σοβινισμός Ρατσισμός)

Πολιτισμικός σχετικισμός: έγκειται στην αποφυγή του εθνοκεντρισμού. Έγκειται στην αρχή σύμφωνα με την οποία κάθε κουλτούρα θα πρέπει να εξετάζεται ως ένας αυτοδύναμος κόσμος, με δικούς του ιδιαίτερους όρους, αξίες και ορισμούς, στη βάση των οποίων γίνεται κατανοητή η δράση και η συμπεριφορά των ανθρώπων.

1

Ενθαρρύνει την εκτίμηση και την κατανόηση της πολιτισμικής ποικιλίας (Michel de Montaigne)

Εθνικισμός: Κάθε έθνος, κάθε πολιτισμικά διακριτή κοινότητα, δικαιούται να αποτελεί και μια εξίσου διακριτή και αυτόνομη πολιτική οντότητα – εθνοτικό δόγμα. Αποκορύφωμα: έντονο ενδιαφέρον προώθησης της εθνικής ταυτότητας εκ μέρους των εθνικών κρατών.

Ρομαντισμός: αποτελεί αντίδραση στο Διαφωτισμό και τον ορθολογισμό, δίνει έμφαση στο συναίσθημα, τη φαντασία, τη φύση, τη λαϊκή παράδοση και την κοινότητα Αποκορύφωμα: εμπνέει την κριτική (αριστερή και συντηριτική) της νεωτερικότητας, της Βιομηχανικής Επανάστασης και του καπιταλισμού. Τροφοδότησε τόσο τον εθνικοσοσιαλισμό όσο και τα ριζοσπαστικά, ουτοπικά κινήματα του 20ου αι.

Ρατσισμός: Είναι η φυλετική προκατάληψη, με μακρά ιστορία στην ευρωπαϊκή σκέψη, η οποία ήδη από την αρχαιότητα έτεινε να βλέπει και να αναπαριστά το αλλόφυλο ως τέρας, κατατάσσοντας τον στον κόσμο των ζώων. Ιδέα Herder: ποικιλομορφία της ανθρώπινης φύσης, ποικιλία ανθρώπινων φυλών, που αναπτύσσουν διαφορετικές κουλτούρες επειδή διαθέτουν διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες. Linne (τέλη 18 ου αι.): προχωρεί σε μια συστηματική σύνδεση πολιτισμικών και ηθικών χαρακτηριστικών με ανθρώπινες φυλές, τις οποίες κατατάσσει σε μια ιεραρχική κλίμακα, στην κορυφή της οποίας τοποθετεί τον "λευκό, ευγενικό, νομοταγή Ευρωπαίο". Liszt (1830): αποδίδει στη γερμανική φυλή καθοριστικό εκπολιτιστικό ρόλο (υιοθέτηση ιδεών του από ναζιστές τον 20ο αι.).

Ιστορισμός: η αντίληψη των ιστορικών εποχών ως αυτόνομων, πολιτιστικά συνεκτικών και μοναδικών ενοτήτων (επίδραση Herder).

Herder: η έμφαση στην ενότητα τόπου και κουλτούρας, τον οδήγησε να ορίσει το έθνος ως την αδιάρρηκτη ενότητα μιας ιδιαίτερης περιοχής και μιας ιδιαίτερης κουλτούρας, θεωρώντας το εθνικό κράτος ως ένα φυσικό πολιτικό θεσμό, ως τη θεμελιακή και μόνη νόμιμη αρχή οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας.

Πολιτιστική ταυτότητα: Είναι η διάδοση από μέρους της πολιτικής εξουσίας αφενός ενός συγκεκριμένου προτύπου "εθνικής" κουλτούρας μέσω της εκπαίδευσης και της καλλιέργειας της εθνικής συνείδησης, της προβολής των εθνικών συμβόλων, της πολιτισμικής παράδοσης και συνέχειας, της ίδρυσης μνημείων και μουσείων και αφετέρου ανέλαβε να υπερασπιστεί σύνορα που ορίζονται πλέον ως πολιτισμικά.

2

Πολυπολιτισμικότητα: Είναι η πολιτισμική "πληθυντικοποίηση" που με το ολοένα αυξανόμενο μέγεθος των πολιτισμικών ανταλλαγών και αλληλεπιδράσεων, κυρίως λόγω της ανάπτυξης και διάδοσης των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των νέων μεταναστευτικών ρευμάτων, κατέστησαν την Ευρώπη έντονα πολυπολιτισμική και πολυφυλετική.

Κουλτούρα: ευρύτερη και περιεκτικότερη από την αστική αντίληψη περί κουλτούρας ως μόρφωσης ή “υψηλής” τέχνης (βλ. παραπάνω, 18ος αι. και 19ος αι.).

Η έννοια της κουλτούρας τώρα καλύπτει όλο το φάσμα της ανθρώπινης δημιουργίας -πνευματικής και υλικής- μιας κοινωνίας. Η κουλτούρα τώρα νοείται ως ένας συνολικός τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει ταυτόχρονα παράδοση και καινοτομία, υψηλή τέχνη και μαζική κουλτούρα, συλλογικά ήθη και έθιμα και προσωπική δημιουργία (Williams 1950-60). Επομένως, είναι πλησιέστερη στον ανθρωπολογικό ορισμό περί κουλτούρας και πολιτισμού (βλ. παραπάνω, 19ος αι.). Έτσι, επιτεύχθηκε τελικά η σύζευξη κουλτούρας και πολιτισμού.

Κουλτούρα: Πιο πρόσφατα, επικράτησε μια πιο ριζική σύλληψη και μια διεύρυνση της αντίληψης της (σε σύζευξη πάντα με τον πολιτισμό):

1. με την επίδραση ανθρωπολόγου Boas (τέλη 19ου/αρχές 20ου αιώνα): αμφισβήτηση της συνεκτικότητας και της οργανικής ολότητας της κουλτούρας μιας κοινωνίας, που εξυπακούονταν από τον αρχικό ανθρωπολογικό ορισμό της (βλ. παραπάνω, 19ος αι.). Κάθε κουλτούρα είναι υβριδική, ετερογενής, δυναμική και συνεχώς μεταβαλλόμενη, και όχι “καθαρή” και σταθερή, λόγω των σύνθετων και διαρκών αλληλεπιδράσεων και ανταλλαγών των ανθρώπινων κοινωνιών μεταξύ τους (Lévi-Strauss, 1960-1970). Κάθε κουλτούρα αποτελεί ένα συγκρουσιακό πεδίο, άμεσα συνυφασμένο με τις ποικίλες εμπειρίες και σχέσεις εξουσίας, ανισότητας και ανταγωνισμού που συνθέτουν την κοινωνική ζωή (πολιτική σύλληψη κουλτούρας).

2. Με την επίδραση του νεο-ιστορισμού (ως απόρριψη του ιστορισμού, βλ. παραπάνω, 19ος αι.), αναδείχθηκαν η ετερογένεια, η αντιφατικότητα και οι συγκρούσεις που διέπουν την κουλτούρα κάθε ιστορικής εποχής.

3

ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Μαζική κοινωνία : Είναι η κοινωνία όπου οι ταξικές οροθετήσεις και συγκρούσεις, καθώς και οι πολιτισμικές διακρίσεις και ιεραρχήσεις, οι οποίες χαρακτήριζαν την πρώιμη βιομηχανική εποχή, έχουν ξεπεραστεί με τη μορφή που πήρε η μεσαία τάξη και τον ρόλο που άρχισε να παίζει, και τη μεγάλη διάδοση της κουλτούρας που προσφέρουν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.

Συντηρητική κριτική στη μαζική κουλτούρα:

Η μαζική κουλτούρα διαβρώνει την παράδοση και τις κοινές ηθικές αξίες και, κατ’ επέκταση, την κοινωνική ιεραρχία και τάξη.

Νοσταλγική προσήλωση στη προβιομηχανική κουλτούρα, όπου κυριαρχούσαν η παράδοση και οι κοινές ηθικές αξίες, και όπου οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες και ιεραρχίες ήταν σαφείς και σεβαστές. Όλη αυτή η κουλτούρα έπεσε σε κρίση και παρακμή εξ αιτίας των δημοκρατικών καθεστώτων.

Το βάρος της διάσωσης και υπεράσπισης των υψηλών πολιτισμικών ιδεωδών και αξιών της αυθεντικής κουλτούρας, πέφτει στις πολιτισμικές ελίτ.

Πολιτισμικός ή αισθητικός πλουραλισμός : Συνίσταται στην αναγνώριση της ουσιαστικής ισοτιμίας όλων των "κουλτουρών γούστου", εξαιτίας της δυνατότητάς τους να ανταποκρίνονται εξίσου στις αξίες και τις ανάγκες του ιδιαίτερου κοινού τους.

Μαζική κουλτούρα: Η έννοια της μαζικής κουλτούρας (mass culture), αν και παραπέμπει κυριολεκτικά σε ένα ποσοτικό προσδιορισμό, πρόκειται δηλαδή για μια κουλτούρα που απευθύνεται σε πολλούς και καταναλώνεται από πολλούς, χρησιμοποιείται ευρέως με τη σημασία ενός ποιοτικού προσδιορισμού, καθώς αναφέρεται σε μια υποδεέστερη ή υποβαθμισμένη κουλτούρα και αντιδιαστέλλεται προς την ποιοτική κουλτούρα, που αποκαλείται συχνά "υψηλή" κουλτούρα.

Πολιτισμικός ιμπεριαλισμός : Είναι ο μεγάλος βαθμός διείσδυσης των προϊόντων της αμερικανικής μαζικής κουλτούρας -κινηματογραφικών ταινιών, τηλεοπτικών σειρών, νεανικής μουσικής- στην παγκόσμια πολιτισμική αγορά. Ερμηνεύτηκε ως μια ιδιαίτερα απειλητική μορφή οικονομικού και πολιτισμικού επεκτατισμού, που αλλοιώνει και εξαφανίζει εντελώς τις εθνικές πολιτισμικές ταυτότητες και παραδόσεις, επιφέροντας ομογενοποίηση του πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Καλλιεργεί την ιδεολογία του καταναλωτισμού και ενισχύει την αμερικανική οικονομική και πολιτική ηγεμονία.

Πολιτισμική βιομηχανία : Η μαζική κουλτούρα δε συνιστά τη σημερινή μορφή "λαϊκής τέχνης", καθώς δεν αναδύεται αυθόρμητα από τις ίδιες τις μάζες αλλά αποτελεί το προϊόν θεσμών πολιτισμικής παραγωγής, οι οποίοι δεδομένου ότι είναι οργανωμένοι σύμφωνα με το βιομηχανικό πρότυπο και λειτουργούν βάσει

4

οικονομικών κριτηρίων και μηχανισμών της αγοράς, συνιστούν ουσιαστικά μια πολιτισμική βιομηχανία (Kulturindustrie).

Αριστερή κριτική στη μαζική κουλτούρα:

1. Η μαζική κουλτούρα είναι αντι-λαϊκή: α) η παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα έχει αντικατασταθεί από μια βιομηχανική κουλτούρα, και β) χειραγωγεί ιδεολογικά το κοινό και το εξαπατά (περνά υποσυνείδητα μια ιδεολογία που νομιμοποιεί το υφιστάμενο καθεστώς εκμετάλλευσης και υποτέλειας των λαϊκών στρωμάτων στην αστική τάξη).2. Η μαζική κουλτούρα αποτελεί αντι-τέχνη: τα προϊόντα της είναι τυποποιημένα και ομογενοποιημένα, λόγω του εμπορευματικού χαρακτήρα της. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει προσωπική έκφραση και κριτική σκέψη ούτε και πραγματική καινοτομία.

• Η μαζική κουλτούρα είναι ρηχή, εφήμερη, καταναλώσιμη. Ουσιαστικά, δεν επιτρέπει την φυγή από την πραγματικότητα.

Δημοφιλής κουλτούρα : Είναι η ερμηνεία που δίνουν για το χαρακτήρα και την κουλτούρα της σύγχρονης κοινωνίας, αφενός αποφεύγοντας τη νοσταλγία για τις "παλιές, καλές ημέρες" και την αδιέξοδη καταστροφολογία και αφετέρου δίνοντας έμφαση στις θετικές καινοτομίες της καθώς και στις δυνατότητες και τις προοπτικές που διανοίγονται με την εξέλιξή της και είναι βασικό κοινό χαρακτηριστικό ότι απορρίπτούν την έννοια της "μαζικής κουλτούρας".

ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Δημοφιλής κουλτούρα: Είναι η ερμηνεία που δίνουν για το χαρακτήρα και την κουλτούρα της σύγχρονης κοινωνίας, αφενός αποφεύγοντας τη νοσταλγία για τις "παλιές, καλές ημέρες" και την αδιέξοδη καταστροφολογία και αφετέρου δίνοντας έμφαση στις θετικές καινοτομίες της καθώς και στις δυνατότητες και τις προοπτικές που διανοίγονται με την εξέλιξή της και είναι βασικό κοινό χαρακτηριστικό ότι απορρίπτούν την έννοια της "μαζικής κουλτούρας".

Προοδευτικός εξελικτισμός: Θετικός επανορισμός της μεταβιομηχανικής, δημοκρατικής μαζικής κοινωνίας, ως μιας κοινωνίας χωρίς ταξικές συγκρούσεις και πολιτισμικές ανισότητες, σε αντίθεση με την κοινωνία της βιομηχανικής εποχής, λόγω της διόγκωσης της μεσαίας τάξης και της έντονης διάχυσης της μαζικής κουλτούρας

Πλουραλιστική θεωρία: Στην μεταβιομηχανική, δημοκρατική κοινωνία, με τον πολιτικό και πολιτισμικό πλουραλισμό, τον ηθικό εξισωτισμό και την έμφαση στην

5

ατομική ελευθερία, πρωτοβουλία και επιλογή, η μαζική κουλτούρα δεν αποτελεί πρόβλημα: το κοινό είναι ελεύθερο να καταναλώσει την κουλτούρα της επιλογής του, ανάλογα με την κοινωνική τάξη και το μορφωτικό του επίπεδο.

Πολιτισμικές σπουδές: συνθετική συνεξέταση των διαφορετικών συντελεστών του φαινομένου της δημοφιλούς κουλτούρας.

Πολιτισμικός λαϊκισμός

Michel de Certeau: Ο χαρακτήρας του πολιτισμικού λαϊκισμού είναι ενεργητικός και δημιουργικός. Το κοινό είναι αυτό που χειραγωγεί την δημοφιλή κουλτούρα, καθορίζοντας τα νοήματά της, διότι κατά την πρόσληψή της είναι αυτόνομο, ενεργητικό και δημιουργικό.

John Fiske: το κοινό, του οποίου ο χαρακτήρας είναι απρόβλεπτος και ανεξιχνίαστος και μπροστά στον οποίο οι «πολιτισμικές βιομηχανίες» αποδεικνύονται αδύναμες, διεξάγει ένα «σημειωτικό ανταρτοπόλεμο». Το κοινό, ο λαός, είναι σε θέση να αντιστέκεται στις ηγεμονικές δυνάμεις και έτσι η δημοφιλής κουλτούρα μπορεί να αποβεί και προοδευτική.

Paul Willis: η δημοφιλής κουλτούρα επιτρέπει την «πολιτισμική χειραφέτηση» της πλειοψηφίας καθώς η διαδικασία πρόσληψης των μηνυμάτων της δημοφιλούς κουλτούρας είναι μια πράξη δημιουργικότητας από μέρους του κοινού.

6

ΥΨΗΛΗ ΤΕΧΝΗ

Απολυταρχική προσέγγιση : βασίζεται στην εγγενή ιδιότητα, στα ατομικά χαρακτηριστικά ενός έργου τέχνης που κάποιος μπορεί να διακρίνει με κάποια αντικειμενικά κριτήρια.

Σχετικιστική προσέγγιση : συνδέει τη διάκριση ανάμεσα στη «λαϊκή» ή «μαζική» κουλτούρα και την «υψηλή» κουλτούρα με το φαινόμενο της ύπαρξης μιας οικονομικής και πολιτικής ελίτ, η οποία αξιολογεί τα έργα και τα είδη τέχνης που χρησιμοποιεί, ως ανώτερα σε σχέση με εκείνα που χρησιμοποιούν οι κοινωνικά χαμηλότερες ομάδες. Κορυφαίοι εκπρόσωποι κοινωνιολόγοι: Karl Mannheim και Pierre Bourdieu.

Κλασικισμός, μεγάλο ή υψηλό γούστο ( grand gout ) : η τέχνη της Αναγέννησης, που ήταν εμπνευσμένη από την κλασική αρχαιότητα. (λογοτεχνία κείμενα αρχαίας ελληνορωμαϊκής γραμματείας, εικαστικές/πλαστικές τέχνες θεματολογία και τεχνοτροπία). Βασιλική Ακαδημία Ζωγραφικής και Γλυπτικής, Παρίσι. Η αυλική αριστοκρατία πάντα προτιμούσε τη διακοσμητικότητα και την επιτήδευση του μπαρόκ (17ος αι.) και του ροκοκό (τέλη 17ου αι.-αρχές 18ου αι.).

Νεοκλασικισμός, Υψηλή Τέχνη, ( High Art ): το 18ο αιώνα, επικράτηση της αστικής τάξης στο χώρο των πολιτισμικών αξιών και ιεραρχιών. Το ροκοκό είναι στόχος των επιθέσεων των Διαφωτιστών και των καλλιτεχνών της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, Λονδίνο. Τονίζονταν η μεγάλη σημασία των κλασικών προτύπων. Αποτελεί την επίσημη τέχνη της Γαλλικής Επανάστασης. Αναβίωση του πλατωνικού δόγματος περί τέχνης, θεωρώντας υψηλή τέχνη την υποδειγματική και διδακτική αναπαράσταση το Ιδανικού, του Αληθινού. Ο νεοκλασικισμός αποτελεί το πρώτο πραγματικά διεθνές ύφος. Μεγάλο ρόλο έπαιξε η διάδοση του θεσμού των Ακαδημιών Τέχνης. Το νέο αισθητικό ιδεώδες ονομάστηκε μεγάλο ή υψηλό ύφος, υψηλή τέχνη. Τα χαρακτηριστικά της ήταν τα εξής:

• Πραγματεύεται θέματα «υψηλά» από την ιστορία, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία (για τη ζωγραφική).

• Ο τρόπος αισθητικής σύλληψης είναι λιτός και ακριβής.• Η απεικόνιση της φύσης και του ανθρώπου είναι το απόλυτα όμορφο

ενσαρκώνοντας την κλασική τέχνη και είναι διαχρονικό και οικουμενικό.• Η υψηλή τέχνη έχει ως στόχο την πνευματική ανάταση και την ηθική

διάπλαση του κοινού.

Αλλαγή στην πολιτισμική ιεραρχία της αστικής τάξης. Τρία τα χαρακτηριστικά:

1. Η καθιέρωση της Μεγάλης Παράδοσης ή του Κανόνα. Τα έργα που ανήκουν στον κανόνα αυτόν θεωρούνται πλέον «κλασικά». Ειδικά κάθε χώρα της Δύσης καθιερώνει κι έναν κανόνα υψηλής εθνικής τέχνης που περιλαμβάνει τους πιο διακεκριμένους εθνικούς καλλιτέχνες με τα έργα τους.

7

2. Αντιπαράθεση μιας αυθεντικής, αισθητικά και ηθικά ανώτερης τέχνης της αστικής τάξη προς την κερδοσκοπική, αισθητικά και ηθικά ανυπόληπτη μαζική τέχνη των λαϊκών στρωμάτων.

3. Η αστική τάξη προσδίδει στο ιδεώδες της μια χαρακτηριστική εξωστρέφεια και το αναγόρευσε σε δημόσιο πρότυπο αισθητικής αγωγής και δημιουργίας.

Η κριτική που εξασκήθηκε στην Υψηλή Τέχνη την παρουσιάζει ως :

1. ένα είδος κοσμικής θρησκείας με τις ανάλογες τελετουργίες και τους θεσμούς της (Μουσεία, Θέατρα, Μέγαρα Μουσικής κτλ.) ως ναούς της τέχνης (Benjamin, σελ. 86). Ανάγκη για κατάργηση αυτής της κοσμικής θρησκείας και για αποδέσμευση έργων τέχνης από τα Μουσεία-ναούς τέχνης μέσα από την ενίσχυση του παγκόσμιου «μουσείου χωρίς τοίχους», αυτού του «φανταστικού μουσείου», που περιλαμβάνει τη τέχνη όλων των λαών και εποχών και που δημιούργησαν τα ΜΜΕ με την αναπαραγωγή των έργων τέχνης χάρη στα μέσα και τις τεχνικές της μαζικής κουλτούρας, ούτως ώστε η τέχνη να γίνει προσιτή σε όλα τα κοινωνικά στρώματα (Malraux, σελ. 87).

2. ελιτιστική και αστική (σελ. 77, 88-89). Με βάση τη σχετικιστική προσέγγιση των Mannheim και Bourdieu, η Υψηλή Τέχνη είναι η τέχνη μιας οικονομικής και πολιτικής μειοψηφίας/ελίτ σε μια ιεραρχικά δομημένη κοινωνία. Η ελίτ αυτή αξιολογεί τα έργα και τα είδη τέχνης που χρησιμοποιεί ως ανώτερα σε σχέση με εκείνα που χρησιμοποιούν οι κατώτερες κοινωνικές ομάδες. Δημιουργείται, έτσι, μια πολιτισμική ιεραρχία, η οποία νομιμοποιεί την υφιστάμενη κοινωνική ιεραρχία. Σύμφωνα με τον Bourdieu, το κοινό που επισκέπτεται τα μουσεία είναι ταξικά καθορισμένο και αποτελείται κυρίως από την αστική τάξη, η οποία με τον τρόπο αυτό αποσκοπεί στην νομιμοποίηση της κυριαρχίας της. Έτσι, η αστική τάξη, αυτή η ίδια που ίδρυσε αρχικά τα Μουσεία, κατέληξε να συμπεριφέρεται όπως και η αριστοκρατία της προβιομηχανικής εποχής.

3. φετιχιστική (σελ. 88-89). Οι αριστεροί Adorno και Horkheimer υποστηρίζουν ότι στις καπιταλιστικές κοινωνίες της Δύσης, όπου ήδη από το 1900 η Υψηλή Τέχνη καταναλώνεται και χρησιμοποιείται επιδεικτικά από την αστική τάξη ως μέσο απόκτησης κοινωνικού γοήτρου, η κοινωνική ή εμπορική αξία (σε αντιδιαστολή με τη καλλιτεχνική αξία) του έργου τέχνης έγινε ένα πραγματικό φετίχ.

4. ανδροκρατική και πατριαρχική (σελ. 89-90)

5. εθνοκεντρική και ευρωκεντρική (σελ. 89-91, επίσης σελ. 45)

6. αποικιοκρατική και ρατσιστική (σελ. 90-91, επίσης σελ. 45).

8

Κριτική του Κανόνα

Κύριο χαρακτηριστικό:

1. ο αποκλεισμός των γυναικών καλλιτεχνών. Καθαρά ανδροκεντρικός χαρακτήρας του κανόνα. Υποτίμηση της καλλιτεχνικής ικανότητας των γυναικών.

2. ο εθνοκεντρισμός-ευρωκεντρισμός

Μοντέρνα τέχνη: όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα και κινήματα που εμφανίστηκαν το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Φουτουρισμός, κυβισμός, κονστρουκτιβισμός, εξπρεσιονισμός. Οι καλλιτέχνες προκαλούν τους επίσημους καλλιτεχνικούς θεσμούς ωστόσο θεωρούσαν τους εαυτούς τους συνεχιστές της υψηλής τέχνης.

Υπερρεαλισμός: κίνημα που επιτέθηκε με δριμύτητα στις έννοιες του αριστουργήματος, της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας και παράδοσης, ακόμα και της ίδιας τη τέχνης, προσβάλλοντας ευθέως την επίσημη πολιτισμική ιεραρχία με την προκλητική ανάμειξη του υψηλού και του χαμηλού. Πρόγονος της Μεταμοντέρνας Τέχνης. Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα όλο και περισσότεροι σπουδαίοι καλλιτέχνες, συγγραφείς, σκηνοθέτες ασχολούνται με τα δημοφιλή είδη μαζικής κουλτούρας.

Μεταμοντέρνα τέχνη: ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η συστηματική ανάμειξη του υψηλού και του χαμηλού, η υπέρβαση της διάκρισης μεταξύ υψηλής και μαζικής κουλτούρας. Οι πρώτες εκδηλώσεις της μεταμοντέρνας τέχνης εμφανίζονται με το ζωγραφικό κίνημα ποπ-αρτ (pop art) της δεκαετίας 1960-1970 (Warhol, Lichtenstein, Altenbourg): χρήση κόμικς, διαφημίσεων, βιομηχανικού σχεδίου.

Επικριτές της Μεταμοντέρνας τέχνης

Fredric Jameson : «Η Μεταμοντέρνα τέχνη είναι σύμπτωμα της ολοκληρωτικής εμπορευματοποίησης της τέχνης».

Dwight Macdonald : «Οι ανταγωνιστές Μαζική Κουλτούρα και Υψηλή Τέχνη συγχωνεύτηκαν, όπως συμβαίνει συχνά στο κόσμο των επιχειρήσεων».

Γενικά, η παλιότερη αριστερή κριτική θεωρεί τη Μεταμοντέρνα τέχνη ως μια κουλτούρα Μέσης Στάθμης, χλιαρή και πλαδαρή, μια κουλτούρα «κιτς», που δεν ανεβάζει το επίπεδο της Μαζικής Κουλτούρας και διαφθείρει την Υψηλή Κουλτούρα.

9

Υπερασπιστές Μεταμοντέρνας τέχνης

Karl Mannheim : στενή συγγένεια με τις απόψεις του Benjamin. Η μείωση της κοινωνικής απόστασης «υψηλού» και «χαμηλού» θα αποτελέσει την αναγκαία συνέπεια του κοινωνικού και πολιτισμικού εκδημοκρατισμού της Δύσης».

Μαζική Κουλτούρα

Έχουμε, λοιπόν, τέσσερις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις στη μαζική κουλτούρα, δηλαδή, της μαζικής κοινωνίας κατά την οποία έχουν ξεπεραστεί οι πολιτισμικές διακρίσεις και ιεραρχήσεις. Έπειτα, κατά τις πλουραλιστικές προσεγγίσεις που γίνεται ερμηνεία του χαρακτήρα και της κουλτούρας της σύγχρονης κοινωνίας, με έμφαση στις θετικές καινοτομίες της και στις δυνατότητές της κατά την εξέλιξή της. Ακόμα, τις πολιτισμικές σπουδές, βασικό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η συνεξέταση των διαφορετικών συντελεστών του φαινομένου της δημοφιλούς κουλτούρας, των "πολιτισμικών βιομηχανιών", των προϊόντων τους και του κοινού που καθορίζονται από το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον και τις διάφορες αλληλεπιδράσεις τους. Τέλος, η προσέγγιση του πολιτισμικού λαϊκισμού παραμελεί εντελώς τον ρόλο των "πολιτισμικών βιομηχανιών" και εμπιστεύεται απόλυτα τη δύναμη του κοινού.

Έπειτα, υπάρχουν δύο ακόμα προσεγγίσεις, η συντηρητική και η αριστερή. Η μία επικρίνει τη μαζική κουλτούρα θεωρώντας ότι υπονομεύει τις κοινωνικές και πολιτισμικές ιεραρχίες, ενώ η άλλη την επικρίνει γιατί αποπροσανατολίζει ιδεολογικά την εργατική τάξη με ιδέες που νομιμοποιούν τις κοινωνικές ανισότητες του καπιταλισμού και αποδυναμώνουν τη διάθεση για αντίσταση και κοινωνική αλλαγή.

Μια τρίτη προσέγγιση, η πλουραλιστική, που επισημαίνει ότι το κοινό δεν αποτελεί μια παθητική και εύπιστη μάζα, αλλά μπορεί με δημιουργικό τρόπο να χρησιμοποιήσει τη δημοφιλή κουλτούρα.

Έτσι, ως αποτέλεσμα, έχουμε την απόρριψη του μύθου ότι μόνο η υψηλή κουλτούρα είναι κουλτούρα και ότι δεν υπάρχουν "ευτελείς" ή "χαμηλές" κουλτούρες, αλλά μόνο τρόποι για να βλέπεις κουλτούρες διαφορετικές από τη δική σου.

Δημοφιλής Κουλτούρα

Υπήρξε προτίμηση του όρου δημοφιλής κουλτούρα από τον όρο μαζική κουλτούρα. Έδωσαν έμφαση στις θετικές καινοτομίες της, στις δυνατότητες και στις προοπτικές που διανοίγονταν με την εξέλιξή της. Ο προοδευτικός εξελικτισμός με την ανάδειξη και γιγάντωση της μεσαίας τάξης συνέβαλαν σημαντικά σε αυτό.

Ο διαχωρισμός της κουλτούρας γούστου γίνεται ως εξής: υψηλή, υψηλή-μεσαία, χαμηλή-μεσαία, χαμηλή, δημώδης χαμηλή (Gans)

10

Όσον αφορά τον πολιτισμικό πλουραλισμό που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη μεταβιομηχανική κοινωνία, δίνει έμφαση στην προσωπική ελευθερία. Διαφορετικές ομάδες κοινού επιλέγουν διαφορετικές αλλά ισότιμες κατηγορίες κουλτούρας.

Στις πολιτισμικές σπουδές εξετάζονται οι διαφορετικοί συντελεστές της δημοφιλούς κουλτούρας, στον πολιτισμικό λαϊκισμό υπάρχει μια απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμη του κοινού.

11