Οι Βαλαάδες την περιοχό τησ κοιλϊδασ του Άνω Αλιϊκμονα (Βόώο­ Γρεβενϊ) κατοικούςαν, ωσ τη χρονολογύα τησ ανταλλαγόσ το 1924, ελληνόφωνοι μουςουλμϊνοι, γνωςτού με το όνομα "Βαλαϊδεσ". Οι Βαλαϊδεσ αποτελούν μύα ειδικό περύπτωςη εξιςλαμιςμού ολόκληρων χωριών ςε μεγϊλη γεωγραφικό ϋκταςη. Οι Βαλαϊδεσ εύναι γνωςτού και ωσ "Φούτςηδεσ" από τη ςυχνό χρόςη τησ λϋξησ "φούτςιμι" (αδελφούτςιμ'). Για το όνομα, τη ζωό και την πρoϋλευςη των Βαλαϊδων ϋχουν διατυπωθεύ διϊφορεσ γνώμεσ και εικαςύεσ, οι οπούεσ νοηματικϊ εύναι αντικρουόμενεσ. Σο όνομϊ τουσ, Βαλαϊσ, το πόραν οι εξιςλαμιςμϋνοι κϊτοικοι από τη ςυχνό χρόςη τησ τουρκικόσ ϋκφραςησ VaIIahy (Βαλαχύ) (Μα το Θεό). Πολλού ςχετύζουν το όνομα Βαλαϊσ με το αλβανικό Valla που ςημαύνει αδελφόσ

Οι Βαλαϊδεσ όταν πρϊοι, καλόκαρδοι, φιλόξενοι, απλοώκού, αν και υπϊρχουν πηγϋσ που τουσ χαρακτηρύζουν και υποκριτϋσ. Εύναι αφελεύσ και αυτό φαύνεται από το πλόθοσ των ανεκδότων που κυκλοφορούςαν εισ βϊροσ τουσ οι χριςτιανού τησ περιοχόσ και την παροιμύα που αυτού χρηςιμοποιούςαν:

"Να Τουρκεψ‘σ να γϋντ'σ Αγϊσ και όχι Βαλαϊσ".

Η παροιμύα δεύχνει ότι παρϊ τον εξιςλαμιςμό τουσ δεν κατόρθωςαν να γύνουν αγϊδεσ.

Η πολυγαμύα αποτελεύ ςπϊνιο φαινόμενο ςτουσ Βαλαϊδεσ. Οι γυναύκεσ τουσ αποκαλούςαν τισ Ελληνύδεσ «κουμπϊρεσ» και ςυχνϊ αντϊλλαςςαν αμοιβαύεσ επιςκϋψεισ. τα μεικτϊ χωριϊ οι ςχϋςεισ των χριςτιανών και των Βαλαϊδων όταν αρμονικϋσ. Οι Βαλαϊδεσ εξακολουθούςαν να διατηρούν την πύςτη τουσ ςτισ θαυματουργϋσ εικόνεσ και τα αγιονέρια για τη θεραπεύα των αςθενών. Οι γυναύκεσ τουσ ςυχνϊ περύμεναν ϋξω από την εκκληςύα και όταν τελεύωνε η θεύα λειτουργύα ϋμπαιναν μϋςα, πληςύαζαν τον παπϊ και τον παρακαλούςαν να χρύςει τουσ αςθενεύσ τουσ με το γνόςιο λϊδι από τισ κανδόλεσ.

«Απ 'τού χϊς 'κου του λϊδ' βϊλι, παπϊ». Για να δεύξουν πόςο κοντϊ όταν ςτουσ χριςτιανούσ ϋλεγαν τη φρϊςη:

«Μια κρουμ 'δότςιφλα μασ χουρύζ'».

Οι Βαλαϊδεσ κατοικούςαν ςτισ περιοχϋσ Αναςελύτςασ (Βούου, Γρεβενών) Καςτοριϊσ και Ελαςόνασ. τα Γρεβενϊ και ςτην Αναςελύτςα κατοικούςαν μόνον Βαλαϊδεσ, υπόρχαν ελϊχιςτοι γνόςιοι Σούρκοι. Ο πληθυςμόσ των Βαλαϊδων κατϊ την απογραφό του 1920, δεν υπερϋβαινε τισ 20.000 και ο μιςόσ περύπου προερχόταν από αμιγό μουςουλμανικϊ χωριϊ. τον Καζϊ (υποδιούκηςη) Γρεβενών, ςύμφωνα με την προαναφερόμενη απογραφό υπόρχαν 19 βαλαϊδικα χωριϊ, ςτησ Αναςελύτςασ 34 εκ των οπούων 16 αμιγό (εύχαν μόνο μουςουλμϊνουσ). Σα αμιγό χωριϊ του Καζϊ Αναςελύτςασ όταν: Βαύπεσ (Χειμερινό), Βύνιανη (Λευκϊδι), Βρόντιζα (Βροντή), Βουδουρύνα (Νϋα πϊρτη), Βρόςτιανη(Αγιοι Ανϊργυροι), Γκινόςι (Μολόχα), Λϊώ (Πεπονιϊ), Λειψύςτα (Νεϊπολη), Μαζγκϊνι (Αχλϊδι), Πλαζόμιςτα (ταυροδρόμι), Πυλωρύ, Ρϋντα (Διχεύμαρρο), ιρόςτιανη (Λεύκη), Σςαβαλϋρι (Κοιλϊδι), Σςιραπιανό (Γλυκοκοκεραςιϊ), Γιϊγκοβη (Μεςοπόταμοσ). Ωσ μικτϊ ορύζονται τα χωριϊ που οι κϊτοικού τουσ όταν χριςτιανού, αλλϊ υπόρχαν και κϊτοικοι που εύχαν αςπαςτεύ το Ιςλϊμ. Σα μικτϊ χωριϊ του Καζϊ τησ Αναςελύτςασ εύναι: Βελύςτι (Αςπρούλα), Βρογκύςτα (Καλονϋρι), Δύςλαπο(Δραγαςιϊ), Λαμπϊνοβο (όμαντρο), Λικνϊδεσ, Μεςολογκόςτι (Μεςόλλογγο), Ρϋζνι (Ανθούςα), Ρεςούλια (Βελοσ), ολομύςτι (τϋρνα), υγκόλι (Παρόχθιο), Σραποτούςτι (Κλειςώρεια), Σςακνοχώρι(Ανθοχώρι), Σςιϊριςτα (Άγιοι Θεόδωροι), Σςοτύλι, Φυτόκι, Μπουμπούςτι (Πλατανιϊ).

χετικϊ με την προϋλευςη των Βαλαϊδωνυπϊρχουν οι εξόσ απόψεισ:

-Ήταν Τούρκοι : Ο Λουκόπουλοσ υποςτηρύζει ότι η τουρκικό παρϊδοςη αναφϋρει ότι οι Βαλαϊδεσ όταν Σούρκοι. Αυτό κατ' ϊλλουσ που αςχολόθηκαν με το θϋμα δεν ευςταθεύ, γιατύ δεν όταν δυνατόν οι Σούρκοι να ϋμαθαν τα ελληνικϊ και να ξϋχαςαν τα τουρκικϊ ς' ϋνα τουρκοκρατούμενο τόπο.

-Ήταν Βλάχοι : Έχει διατυπωθεύ η ϊποψη ότι οι Βαλαϊδεσ όταν Βλϊχοι που εξιςλαμύςθηκαν, ξϋχαςαν τη γλώςςα τουσ και ςτη ςυνϋχεια ϋμαθαν τα ελληνικϊ. Αυτό η θεωρύα δεν ευςταθεύ, γιατύ η περιοχό δεν εύχε βλϊχικα χωριϊ, εκτόσ από τα Βλαχοχώρια των Γρεβενών, ςτα οπούα δεν κατοικούςαν Βαλαϊδεσ. Επιπλϋον, εϊν οι Βαλαϊδεσ όταν Βλϊχοι, θα εύχαν διατηρόςει κϊποιεσ λϋξεισ τησ βλϊχικησ γλώςςασ, αυτό όμωσ δεν ςυνϋβη.

-Ήταν Έλληνες εξισλαμισμένοι : Δεν εύναι εύκολο να παραβλϋψει κανεύσ την Ελληνικότητα των Βαλαϊδων. Διατηρούςαν ανόθευτη την Ελληνικό γλώςςα, όξεραν ελϊχιςτεσ τουρκικϋσ λϋξεισ, ϋδιναν ςτα ονόματϊ τουσ ελληνικϋσ καταλόξεισ. ϋβονταν τισ παλιϋσ εκκληςύεσ και τα εξωκλόςια, όξεραν τισ γιορτϋσ, τισ νηςτεύεσ και τα μυςτόρια των χριςτιανών. Σιμούςαν κϊποιουσ Αγύουσ, όπωσ τον Άγιο Γεώργιο και την Αγύα Παραςκευό, κατϋφευγαν ςτουσ Αγύουσ για την θεραπεύα πολλών αςθενειών και ζητούςαν από αυτούσ βοόθεια ςτισ δύςκολεσ ςτιγμϋσ. Έκαναν τϊματα και πρόςφεραν ςτισ εκκληςύεσ λϊδι και κεριϊ. Ορκύζονταν ςτο όνομα του Χριςτού και τησ Παναγύασ. Αναφϋρεται ϋνα παρϊδειγμα για κϊποιο Μεχμϋτ από την Ομαλό Βούου, ο οπούοσ όταν τον ρωτούςαν οι χριςτιανού χωριανού του αν εύναι Σούρκοσ ό Έλληνασ, απαντούςε νευριαςμϋνοσ "Σούρκοσ εύμαι, μα την Παναγύα". Μερικού όξεραν το κορϊνι, δεν όξεραν όμωσ να διαβϊςουν. Εύχαν ςε μεγϊλη τιμό και υπόληψη τον Άγιο Νικϊνορα, πολλϋσ φορϋσ επιςκεπτόταν το μοναςτόρι του Αγύου ςτη Ζάβορδα και πρόςφερανπλούςια δώρα. Διατηρούςαν, μϋχρι το 1924 που ϋφυγαν από την Ελλϊδα, πολλϊ ϋθιμα των χριςτιανών για το γϊμο, τα τραγούδια τουσ όταν ςτην Ελληνικό γλώςςα. Πύνανε κραςύ, απαγορευμϋνo ςτουσ Μουςουλμϊνουσ. πϊνια εύχαν παραπϊνω από μια γυναύκα.

Άλλη μια εκδοχό τησ προϋλευςησ των Βαλαϊδων εύναι αυτό του Θ. Παπαδόπουλου Ο Θ. Παπαδόπουλοσ γρϊφει: "Αμϋςωσ μετϊ την κατϊκτηςη τησ Μακεδονύασ από τουσ Σούρκουσ, ϋφεραν από την Σουρκύα τουσ Κονιϊρουσ και τουσ εγκατϋςτηςαν ςτα Καραγιϊννια και τα Καώλϊρια. Οι εποικιςτϋσ δεν μπορούςαν να επικοινωνόςουν με τουσ ντόπιουσ, λόγω γλώςςασ. Για να λύςουν το πρόβλημα αυτό ςκϋφθηκαν τουσ ελληνόφωνουσ Μουςουλμϊνουσ από τη Μικρϊ Αςύα που ανόκαν ςτην ύδια αύρεςη, όταν Μπεκταςόδεσ. Σουσ ϋφεραν και τουσ εγκατϋςτηςαν ςτισ περιοχϋσ τησ Αναςελύτςασ και των Γρεβενών, ανϊμεςα ςτουσ Κονιϊρουσ και ςτισ Ελληνικϋσ ανταρτικϋσ ομϊδεσ, που όδη εύχαν ςχηματιςθεύ ςτα βουνϊ των περιοχών αυτών".

ΒΑΛΑΑΔΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ. Όταν ςτη Λωζάνη ςυζητιόταν το θϋμα τησ ανταλλαγόσ των πληθυςμών, προκειμϋνου να καταρτιςτεύ και υπογραφεύ από τα ενδιαφερόμενα μϋρη το τελικό κεύμενο τησ ςυμφωνύασ, ςτην Ελλϊδα ανακινόθηκε το θϋμα των ελληνόφωνων μουςουλμϊνων τησ χώρασ μασ, ςτουσ οπούουσ ανόκαν και οι Βαλαϊδεσ τησ περιοχόσ μασ. Ο καταγόμενοσ από το Μοναςτόρι βουλευτόσ Φλωρύνησ και μετϋπειτα υπουργόσ εςωτερικών(1950) και υφυπουργόσ παιδεύασ(l951) Γ. Μόδης αναφϋρει τα εξόσ: Τώρα που γύνεται τόςοσ λόγοσ για την ανταλλαγό των πληθυςμών κτλ., πρoβϊλει το ζότημα: Οι βαλαϊδεσ του Ν. Κοζϊνησ, οι μουςουλμϊνοι των Ιωαννύνων και τησ Κρότησ θα θεωρηθούν Τούρκοι και θα κληθούν και αυτού να πληρώςουν τα ϋξοδα του εξωφρενικού ςωβινιςμού τησ Άγκυρασ και τησ Κωνςταντινουπόλεωσ; Αλλϊ εύναι Τούρκοι ϊνθρωποι που δεν ξεύρουν μια λϋξιν τουρκικόν και δεν ϋχουν μύαν ςταγόνα αύμα

τουρκικό και εύναι Έλληνεσ την γλώςςαν, την καταγωγόν, τα όθη

και τα ϋθιμα, την κατατομόν, όςον τουλϊχιςτον οι χριςτιανού γεύτονϋσ των; ( .... ) Επιτρϋπεται να πολιτογραφηθούν τελειωτικώσ Τούρκοι, γνηςιότατοι Έλληνεσ, δια μόνον τον λόγον ότι προ πολλών δεκαετηρύδων απεδϋχθηςαν υπό την βύαν ότι Μωϊμεθ εύναι ο τελευταύοσ πρεςβευτόσ που ϋςτειλεν ο Γεχωβϊ εισ τον πλανότη μασ; ( ... ) Και εύναι τόςον ϊφθονον ςόμερον το ελληνικόν αύμα, ώςτε να θυςιϊζομεν αμελετότουσ πληθυςμούσ, εισ τασ φλϋβασ των οπούων ρϋει ϊφθονον ελληνικόν αύμα;

τη Λωζϊνη η ελληνικό αντιπροςωπεύα ζότηςε να εξαιρεθούν τησ ανταλλαγόσ μεταξύ των ϊλλων και οι Βαλαϊδεσ, ωσ Έλληνεσ εξιςλαμιςμϋνοι. Σο αύτημα κρύθηκε δύκαιο και ϋγινε αποδεκτό, αποφαςύςτηκε δε το θϋμα τησ παραμονόσ ό τησ αποχώρηςόσ να εύναι δικό τουσ επιλογό. Έτςι, ςύμφωνα με τον δϊςκαλο Π.Κ. Σςαούςη, ςε κϊθε χωριό που κατοικούςαν Βαλαϊδεσ, ςυγκεντρώθηκαν οι ϊνδρεσ ςτα τζαμιϊ και αποφϊςιςαν ομόφωνα την παραμονό τουσ ςτην Ελλϊδα. Σο κϊθε χωριό ςυνϋςτηςε τριμελό επιτροπό προκειμϋνου να μεταβεύ ςτην Λειψύςτα με ςκοπό τη αποςτολό τηλεγραφόματοσ ςχετικού με την απόφαςη τησ παραμονόσ τουσ. Όταν, όμωσ, ϋφθαςαν εκεύ, οι μπϋηδεσ τησ Λειψύςτασ, επηρεαςμϋνοι από την τουρκικό προπαγϊνδα, η οπούα τουσ υποςχϋθηκε τη χορόγηςη πολλών και μεγϊλων κτημϊτων, καθώσ και την τοποθϋτηςό τουσ ςε υψηλόβαθμεσ δημόςιεσ θϋςεισ, κατόρθωςαν να μεταπεύςουν τα μϋλη των επιτροπών και να αλλϊξουν την απόφαςη τουσ.

Ύςτερα από αυτό την προπαγϊνδα των μπϋηδων, οι επιτροπϋσ ϊλλαξαν την απόφαςό τουσ και απϋςτειλαν τηλεγρϊφημα με το οπούο δόλωναν ότι επιθυμούν να ςυμπεριληφθούν ωσ ανταλλϊξιμοι. Όταν τα μϋλη των επιτροπών ϋφθαςαν ςτα χωριϊ, οι ςυγχωριανού τουσ, που τουσ περύμεναν ςτην πλατεύα, τουσ εύδαν να ϋρχονται κατηφεύσ, με κατεβαςμϋνα τα κεφϊλια, και ακολούθηςε, ςύμφωνα πϊντα με τον Π.Κ. Σςαούςη, ο παρακϊτω διϊλογοσ:

Γιατύ, ρε, ύρθιτι ϋτς'; Τηλιγραφ 'ςαμι ότι θϋλουμι να φύγουμι. Κι ποιοσ, ρε, γουρούνια, ςασ ϋδoυκεv

τϋτοιου ιζύν (δικαίωμα); Οι μπϋηδεσ μασ πόραν ςτου λιμό τ 'σ.

Δύο φορϋσ ξϋνοσ

Βαλαάδες Ανασελίτσησ