ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ

«ΚΑΙΣΑΡΙΩΝ»

Το ποίημα αυτό ανήκει στα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑ : Ο Καισαρίων ήταν ο μεγαλύτερος γιος της Κλεοπάτρας, βασίλισσας της Αιγύπτου, την εποχή που η χώρα βρισκόταν υπό ρωμαϊκή κηδεμονία. Ο γιος αυτός ήταν καρπός της σχέσης της με τον Ιούλιο Καίσαρα (47 π.Χ.), γι’ αυτό πήρε και ένα ομόηχο όνομα. Αναγορεύτηκε Καίσαρας το 34 π.Χ., σε ηλικία 13 ετών, από τους Αλεξανδρινούς. Το 30 π.Χ. εκτελέστηκε από τον Οκτάβιο, ενώ η Αίγυπτος προσαρτήθηκε οριστικά στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

ΘΕΜΑ: Ο Καβάφης γοητευμένος από το πρόσωπο του νεαρού Καισαρίωνα πλάθει την ποιητική του μορφή και παράλληλα του εμπιστεύεται τον τρόπο δημιουργίας ενός καβαφικού ποιήματος.

ΣΤΟΧΟΣ: Ο Καβάφης επιθυμεί μέσω της ποίησης να δράσει επανορθωτικά αποκαθιστώντας την αδικία της ιστορίας σε βάρος του νεαρού Καισαρίωνα, η οποία του αφιέρωσε λίγες μόνο γραμμές.

ΔΟΜΗ : Ενότητα α’: στ. 1-10. «η ανάγνωση των επιγραφών των Πτολεμαίων»Ενότητα β’: στ. 11-14. «η αφορμή της ποιητικής έμπνευσης» Ενότητα γ’: στ. 15-30. «η ποιητική μορφή του Καισαρίωνα»

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ :

Στ. 1-4: Ο Καβάφης εξηγεί τους λόγους για τους οποίους ασχολήθηκε με το βιβλίο αυτό. α) «για να εξακριβώσω μια εποχή», το κίνητρό του δηλαδή είναι η ιστορική γνώση, β) «την ώρα να περάσω», αλλά και η κάλυψη του ελεύθερου χρόνου του.

Στ. 5-10: Ο ποιητής παρουσιάζει το περιεχόμενο του βιβλίου και παράλληλα προβαίνει σε κάποιες κρίσεις σχετικά με αυτό. Το βιβλίο, λοιπόν, περιλαμβάνει επαίνους για όλους τους Πτολεμαίους. Όλοι τους εμφανίζονται λαμπροί, ένδοξοι,

γενναίοι, κραταιοί (ευρεία χρήση δοξαστικών επιθέτων). Τα πολεμικά τους έργα είναι αψεγάδιαστα (κάθε επιχείρησίς των σοφοτάτη-χρήση υπερθετικού βαθμού). Οι γυναίκες, τέλος, της γενιάς παρουσιάζονται θαύμαστες (όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες-πληθυντικός αριθμός των κύριων ονομάτων Βερενίκη και Κλεοπάτρα για να παρουσιαστούν αυτές ως σύμβολα όλων των γυναικών των Πτολεμαίων.

Στ. 11-14: Η ενότητα αυτή λειτουργεί συνδετικά ανάμεσα στην προηγούμενη και στην επόμενη. Ο ποιητής είναι έτοιμος να αφήσει το βιβλίο μια ασήμαντη όμως μνεία στον Πτολεμαίο εξάπτει την φαντασία του, διεγείρει το ποιητικό του ενδιαφέρον και το σκηνικό αλλάζει. Στο σημείο αυτό ο Καβάφης μας αποκαλύπτει την αφορμή της ποιητικής του δημιουργίας, το πώς δημιουργείται η ανάγκη ποιητικής έκφρασης, από πού πηγάζει η έμπνευσή του. Μια «μνεία μικρή κι ασήμαντη» αρκεί για να διεγείρει συναισθηματικά τον ποιητή και να κεντρίσει την ποιητική του ιδιότητα.

Στ. 15-16: «Ά, νά, ήρθες σύ με τήν αόριστη γοητεία σου». Ο ποιητής περνάει από το συμβατικό, αυστηρό, πεζό χώρο της ιστορίας στο γοητευτικό, μαγικό κόσμο της ποίησης. Βρίσκεται τη στιγμή αυτή σε συναισθηματική έξαρση και ποιητική έκσταση, γεγονός που γίνεται αισθητό με τα ακόλουθα εκφραστικά μέσα. α) με την επιφωνηματική φράση « Ά, να,» και β) με τη χρήση του β’ ενικού προσώπου «ήρθες σύ», «γοητεία σου».

Στ. 16-18: Εδώ ο ποιητής αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο έπλασε την ποιητική μορφή του Καισαρίωνα: με ελευθερία. Οι ελλείψεις της ιστορίας λειτουργούν θετικά αφού αφήνουν στον ποιητή το περιθώριο να κινηθεί ελεύθερα. Ο ποιητής, λοιπόν, θα χρησιμοποιήσει ως μέσο την ποίηση για να δώσει ποιητική υπόσταση στον ξεχασμένο από την ιστορία Καισαρίωνα και να του χαρίσει την αθανασία.

Στ.19-21: Ο ποιητής μας δίνει τα χαρακτηριστικά της ποιητικής μορφής του Καισαρίωνα. Όλα τα επίπεδα που χρησιμοποιεί ο ποιητής για να σκιαγραφήσει την ποιητική μορφή του Καισαρίωνα δεν είναι συγκεκριμένα, αλλά δίνουν μια γενική εντύπωση:

α) «ωραίο»: αναφέρεται στην εξωτερική εμφάνιση του Καισαρίωνα, πρόκειται για ένα όμορφο νέο.β) «αισθηματικό»: αναφέρεται στον εσωτερικό κόσμο του Καισαρίωνα, πρόκειται για ένα ευαίσθητο νέο.

γ) «ονειρώδης και συμπαθητική εμορφιά»: η ομορφιά του Καισαρίωνα είναι «ονειρώδης» , δηλαδή είναι τόσο όμορφος σαν

όνειρο, πέρα από την πραγματικότητα και τη γήινη ομορφιά, αγγίζει τη θεική τελειότητα. Από την άλλη πλευρά όμως, η ομορφιά του είναι «συμπαθητική», δεν είναι ψυχρή ώστε να απωθεί, αντικατοπτρίζει την ομορφιά του εσωτερικού του κόσμου, που τον κάνει αγαπητό, φιλικό, ελκυστικό.

Στ.22-26: Στους στίχους αυτούς η ποιητική μορφή του Καισαρίωνα ζωντανεύει με τη δύναμη της ποίησης. Ο Καισαρίωνας γίνεται αισθητή πραγματικότητα για τον ποιητή, γεγονός που κορυφώνεται στο στίχο: «με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες».Το ποιητικό δημιούργημα βρίσκεται τώρα μπροστά στο δημιουργό του. Βέβαια, για να εμφανιστεί η οπτασία του Καισαρίωνα, ο ποιητής φροντίζει να δημιουργήσει ο ίδιος τις προϋποθέσεις αυτής της εμφάνισης: αφήνει τη λάμπα να σβήσει(στ. 24).

Στ.26-30: Εδώ ο ποιητής συνεχίζει να πλάθει την ποιητική μορφή του Καισαρίωνα, αποδίδοντας του όμως χαρακτηριστικά με βάση τις πληροφορίες που παίρνει από παίρνει από την ιστορία: «χλωμός και κουρασμένος»(φοβισμένος και καταπονημένος), «ιδεώδης εν τη λύπη σου»(ο Καισαρίωνας διατηρεί την αξιοπρέπειά του, δεν ικετεύει για τη σωτηρία του), «ελπίζοντας να σε σπλαχνιστούν οι φαύλοι»(βρίσκεται στο μεταίχμιο της ελπίδας για τη ζωή και της βεβαιότητας του θανάτου).Στους στίχους αυτούς επανερχόμαστε στο γνωστό και από το «απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» καβαφικό ιδανικό της αξιοπρέπειας: το γνωστό καβαφικό «modus vivendi».

Στους ίδιους στίχους είναι αξιοπρόσεκτες οι γλωσσικές επιλογές του ποιητή: «σ’ έπλασα », «η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει», «σε φαντάστηκα», «εθάρεψα», «με φάνηκε»: οι φράσεις αυτές απεικονίζουν την ποιητική φαντασία. Υπογραμμίζουν τη ζωντάνια και τη ζωηρότητα που έδωσε ο ποιητής στην ποιητική μορφή του Καισαρίωνα.

ΓΕΝΙΚΑ :

Στο ποίημα διακρίνονται δύο διαφορετικά ποιητικά επίπεδα:1. στίχοι 1-14: ύφος αφηγηματικό και πεζολογικό, διάσπαρτες

άτεχνες ομοιοκαταληξίες, πεζολογική χρήση της γλώσσας. Το α’ μέρος δεν διακρίνεται για την υψηλή ποιητική τεχνική του. Με αυτό το ύφος αισθητοποιείται η λογική, η αυστηρότητα, η πεζότητα της ιστορίας.

2. στίχοι 15-30: ύφος ζωντανό, παραστατικό, μεταφορικό, ποιητικό, γοητευτικό, εμπνευσμένο, οικείο, άμεσο. Το ύφος

αυτό υλοποιείται με τα ακόλουθα εκφραστικά μέσα: α) ποιητική αποστροφή «Α, να, ήρθες συ», β) τη διαπλοκή α’ και β’ ενικού προσώπου, γ) τη θεατρικότητα (σκηνικό: «σαν έσβηνεν η λάμπα μου . . . μπήκες στην κάμαρα μου», δύο πρόσωπα), δ) εικόνες. Με αυτό το ύφος αισθητοποιείται το γοητευτικό, το εμπνευσμένο, το συναισθηματικό περιεχόμενο της ποίησης. Άρα, το όλο ποίημα χαρακτηρίζεται από το εκφραστικό μέσο της αντίθεσης.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ :

Η ποίηση για τον Καβάφη είναι το αντίδοτο της φθοράς. Ο Καισαρίωνας κέρδισε την αιωνιότητα χάρη στην ποίηση του Καβάφη.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ :

1. ΓΛΩΣΣΑ: ανάμεικτο λεξιλόγιο: δημοτική γλώσσα με λόγιους και πολίτικους τύπους.( λόγιοι τύποι: «εν μέρει», «εις όλους», «κραταιοί», «αγαθοεργοί», «επιχείρησις», «σοφοτάτη», «του βασιλέως Καισαρίωνος», «είλκυε», «ονειρώδη», «ως θα…», «κατακτημένην», «ιδεώδης εν τη λύπη σου». πολίτικοι τύποι: «τες», «με φάνηκε», «εμορφιά».)

2. ΜΕΤΡΟ: ιαμβικό μέτρο, ανισοσύλλαβοι και ανομοιοκατάληκτοι στίχοι.

3. ΥΦΟΣ: βλ. παραπάνω.