ΙΝΔΟΥΙΣΜΟΣ

ΙΝΔΟΤΙΜΟ

• Με τον όρο «Ινδουιςμόσ» ονομάηεται το πολυςφνκετο ςφνολο εκείνων των παραδόςεων τθσ Ινδίασ, που αποτζλεςαν ςτθ διάρκεια τθσ ιςτορίασ τθσ και αποτελοφν επίςθσ ςιμερα το μεγαλφτερο μζροσ τθσ κρθςκευτικισ και κοινωνικισ ηωισ τθσ. τθ χϊρα αυτι ο Ινδουιςμόσ αρικμεί περί τα 700 εκατομμφρια πιςτοφσ, ενϊ μικρότερεσ Ινδουϊςτικζσ κοινότθτεσ υπάρχουν τόςο ςτισ γειτονικζσ χϊρεσ όςο και ςε άλλα μζρθ τθσ γθσ, όπωσ το Μπαλί, τθ Ν. και Δ. Αφρικι, το αρχιπζλαγοσ τθσ Καραϊβικισ κ.α.

ΙΝΔΟΤΙΜΟ

α) Το πρόβλημα του οριςμοφ

• τθν αχανι ινδικι χϊρα οι ποικίλεσ γεωγραφικζσ και κλιματολογικζσ ιδιαιτερότθτεσ, θ εκνολογικι ποικιλία, θ μακραίωνθ ιςτορία, κακϊσ και άλλοι παράγοντεσ, γζννθςαν ςτθ διάρκεια των αιϊνων ζνα πλικοσ κρθςκευτικϊν αντιλιψεων και παραδόςεων. Αυτζσ ςυχνά διαφζρουν τόςο πολφ μεταξφ τουσ, που ςφμφωνα με πολλοφσ πρζπει να κεωρθκοφν ωσ διαφορετικζσ κρθςκείεσ και να περιγραφοφν χωριςτά. Ζτςι ο Ινδουιςμόσ δεν αποτελεί μια ενιαία κρθςκεία και ςυνεπϊσ δεν μπορεί να περικλειςτεί ςε ζνα οριςμό.

• Από τθν άλλθ μεριά όμωσ, οι περιςςότερεσ από αυτζσ τισ παραδόςεισ προχποκζτουν το ίδιο κεωρθτικό υπόβακρο. Εδϊ κα περιγράψουμε αυτό το κοινό κεωρθτικό υπόβακρο και τισ μεγαλφτερεσ από τισ παραδόςεισ που ςτθρίηονται ς' αυτό, δθλαδι εκείνεσ που ακολουκοφνται από τθν πλειονότθτα του ινδικοφ λαοφ.

α) Το πρόβλημα του οριςμοφ

• Ινδουιςμόσ, Ινδοϊςμόσ,Βραχμανιςμόσκαι βραχμανική θρηςκεία είναι ονομαςίεσ με τισ οποίεσ περιγράφονται οι πάμπολλεσ τοπικζσ κρθςκείεσ, κρθςκευτικζσ πρακτικζσ και επιμζρουσ ςχολζσ (αιρζςεισ, ςαμπραντάγιασ) τθσ Ινδίασ.

• Από τουσ ίδιουσ τουσ πιςτοφσ τθσ, θ κρθςκεία των Ινδϊν περιγράφεται ςυνικωσ από τθ ςανςκριτικι ζκφραςθ

,Σανατάνα Ντάρμα , που ςθμαίνει «αιϊνιοσ νόμοσ», «αιϊνια τάξθ» ι «πατρικι πίςτθ».

β) Ο πολιτιςμόσ του Ινδοφ και οι ΆριοιΗ ιςτορία του Ινδουιςμοφ ξεκινά από τον

πολιτιςμό που άκμαςε με κζντρο τθν κοιλάδα του ποταμοφ Ινδοφ περίπου από το 3.000 ωσ το 1500 π.Χ. Αρχαιολογικά ευριματα, όπωσ θ παράςταςθ ενόσ κεοφ που κάκεται ςε ςτάςθ γιόγκα και είναι περικυκλωμζνοσ από ηϊα, ειδϊλια τθσ Μθτζρασ κεάσ, κακϊσ και άλλα ευριματα, δείχνουν ότι θ κρθςκευτικι ηωι ςυνίςτατο ςτθ λατρεία του κείου ωσ γενεςιουργοφ δφναμθσ που παράγει τθ ηωι.

Με τθν εγκατάςταςθ των Αρίων, που ειςζβαλαν ςτθν Ινδία περί το 1500 π.Χ., δθμιουργικθκε ζνασ άλλοσ πολιτιςμόσ, που επικάλυψε τα υπολείμματα του προγενζςτερου. Σαυτόχρονα όμωσ, τα υπολείμματααυτά πζραςαν μζςα ςτον Άριοπολιτιςμό, αναπτφχκθκαν και ςυνζβαλαν ςτθν τελικι ςφνκεςθ του Ινδουιςμοφ.

β) Ο πολιτιςμόσ του Ινδοφ και οι Άριοι

• Προβεδικι περίοδοσ του Ινδουιςμοφ ονομάηεται θ περίοδοσ τθσ ιςτορίασ του πριν τθν εμφάνιςθ των ιερϊν κειμζνων, που ονομάηονται «βζδεσ» («βζδα» ςτα ςανςκριτικά ςθμαίνει «ιερι γνϊςθ»). Η περίοδοσ αυτι, που ξεκινά από τα βάκθ τθσ ιςτορίασ, φτάνει μζχρι τθν κάκοδο των Αρίων ςτθ χερςόνθςο τθσ Ινδίασ, θ κρθςκεία των οποίων ςταδιακά ςυγχωνεφτθκε με αυτι των γθγενϊν κατοίκων.

• Οι αυτόχκονεσ Ινδοί ιταν λαοί πικανόν νεγροειδείσ, οι οποίοι είχαν αναπτφξει αγροτικό πολιτιςμό, με μθτριαρχικά χαρακτθριςτικά. Από τισ κρθςκευτικζσ πρακτικζσ των αυτοχκόνων αυτϊν, ειςιχκθςαν ςτον Ινδουιςμό και διατθροφνται μζχρι ςιμερα ςυγκεκριμζνα ςτοιχεία, όπωσ θ λατρεία των κεϊν τθσ γονιμότθτασ. Σα ςτοιχεία αυτά δεν ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία ςτα βεδικά κείμενα. Ο ςθμερινόσ Ινδουιςμόσ ζχει διατθριςει από αυτι τθν εποχι τθ ςβάςτικα, ωσ ςφμβολο του ιλιου, αλλά και τθ λατρεία ιερϊν ηϊων.

γ) Η βεδική θρηςκεία - Θυςίεσ

Η κρθςκεία των Αρίων ιταν πολυκεϊςτικι, όπωσ εκείνθ των αρχαίων Ελλινων ι των Ρωμαίων. Πθγι πλθροφοριϊν για τθ κρθςκεία αυτι αποτελεί μια ςειρά ιερϊν βιβλίων που ονομάηονται Βζδεσ , οι οποίεσ γράφθκαν από το 1500 ωσ το 1000 π.Χ. Από το όνομά τουσ θ κρθςκεία, όπωσ και θ εποχι αυτι, ονομάηεται βεδικι. Θεοί ιταν ο ουρανόσ, ο ιλιοσ, θ φωτιά, ο κεόσ τθσ καταιγίδασ, τθσ γονιμότθτασ, και του πολζμου κ.ά.

τθ βεδικι κρθςκεία κζντρο τθσ λατρευτικισ δραςτθριότθτασ αποτελεί η θυςία προσ τουσ κεοφσ.

Οι Βζδεσ• Δεν είναι δυνατόν να κακοριςτεί με ακρίβεια

θ χρονολογία των ςυνκζςεων αυτϊν,μερικζσαπό τισ οποίεσ ζχουν μεγάλθ φιλολογικι αξία, αλλά μία περίοδοσ γφρω ςτο 1500-1200 π.Χ.κα μποροφςε να γίνει αποδεκτι από πολλοφσ ειδικοφσ.

• Οι φμνοι ςυγκροτοφν ζνα λειτουργικό ςφνολο,το οποίο αναπτφκχθκε γφρω από τθ λατρεία τθσ ςόμα και τθ θυςία και εξουδετζρωςε τισ παραδεδομζνεσ κεότθτεσ που προςωποποιοφςαν διάφορα φυςικά και κοςμικά φαινόμενα,όπωσ τθ φωτιά(Αγκνί),τον ιλιο(Σοφρυα και Savitṛ),το λυκόφωσ(Uṣas),τισ καταιγίδεσ(Maruts),τον πόλεμο και τθ βροχι(Ίντρα),τθν τιμι(Μίτρα),τθ κεία αυκεντία(Βαροφνα),τθ δθμιουργία(Ίντρα). Υμνοι αφιερϊκθκαν ςτισ κεότθτεσ αυτζσ και πολλοί διαβάηονταν ι ψάλλονταν κατά τθ διάρκεια των τελετουργιϊν

γ) Η βεδική θρηςκεία - Κάςτεσ

• Όταν οι Αριοί ειςζβαλαν ςτθν Ινδία ιταν ιδθ χωριςμζνοι ςε τρεισ τάξεισ:ιερείσ (βραχμάνουσ), πολεμιςτζσ -αριςτοκράτεσ και καλλιεργητζσ.

• Ανϊτερθ κεωροφνταν εκείνθ των βραχμάνων. ' αυτζσ προςτζκθκε θ τάξθ των χειρωνακτών, ςτθν οποία κατζταξαν τουσ κατακτθμζνουσ ντόπιουσ λαοφσ. Η κοινωνικι και κρθςκευτικι ηωι κάκε τάξθσ ρυκμιηόταν από ζνα ςφνολο κανόνων, τουσ οποίουσ κακόριηαν οι βραχμάνοι. Σο ινδικό όνομα των βαςικϊν αυτϊν τάξεων είναι βάρνα= χρϊμα. Είναι όμωσ κοινά γνωςτζσ με το όνομα κάςτεσ που δόκθκε το 16ο αι. από τουσ Πορτογάλουσ αποίκουσ. τθ διάρκεια των αιϊνων οι κάςτεσ απζκτθςαν ζνα πλικοσ υποδιαιρζςεισ. Αυτζσ διακρίκθκαν και ιεραρχικθκαν με βάςθ κυρίωσ το επάγγελμα και το βακμό κακαρότθτάσ του. Με τθν ίδια βάςθ δθμιουργικθκε, επίςθσ, θ τάξθ εκείνων που ιταν ζξω από κάκε κάςτα (άκικτοι).

• τον ακόλουκο κοςμογονικό μφκο το ςφμπαν παρομοιάηεται με ζνα γιγάντιο άνκρωπο που διαμελίηεται από τουσ κεοφσ, ϊςτε να παραχκεί ο κόςμοσ. Ζτςι θ διαίρεςθ του κόςμου ςτα μζρθ του είναι κείασ προζλευςθσ. Για να δείξουν ότι και αυτζσ είναι ίδιασ προζλευςθσ οι βραχμάνοι πρόςκεςαν ςτθν αρχικι διιγθςθ και τθ δθμιουργία των καςτϊν.

• Όταν [οι θεοί] διαμζλιςαν τον Πουροφςα, πόςα μζρη ξεχϊριςαν; Τι όνομα ζδωςαν ςτο ςτόμα του, ςτα χζρια του; Τι όνομα ζδωςαν ςτουσ μηροφσ και ςτα πόδια του;Η [κάςτα] των βραχμάνων ζγινε από το ςτόμα του, από τα δυο του χζρια ζγινε η [κάςτα] των βαςιλιάδων.Οι μηροί του ζγιναν οι βάιςα και από τα πόδια του ζγιναν οι ςοφντρα.Το φεγγάρι γεννήθηκε από το νου του, και από το μάτι του γεννήθηκε ο ήλιοσ.Ο Ίντρα και ο Άγκνι γεννήθηκαν απ' το ςτόμα του, και ο [θεόσ του ανζμου] Βάγιου απ' την αναπνοή του.Απ' τον αφαλό του προήλθε ο αζρασ μεταξφ [ουρανοφ και γησ]. Ο ουρανόσ φτιάχτηκε απ' το κεφάλι του.Η γη από τα πόδια του και από το αυτί τον οι διάφορεσ περιοχζσ. Έτςι [οι θεοί] ζφτιαξαν τουσ κόςμουσ.

(Ριγκ Βζδα Χ, 90).

γ) Η βεδική θρηςκεία - Ντάρμα

• Παράλλθλα με τον πολυκεϊςμό ςτισ Βζδεσ απαντά, επίςθσ, θ ιδζα ότι υπάρχει μια παγκόςμια τάξη, θ οποία διακρίνεται ςτθ δομι και λειτουργία του κόςμου, αλλά και ςτθ δομι και λειτουργία τθσ κοινωνίασ, τθν θκικι δεοντολογία κ.λπ. Η παγκόςμια αυτι τάξθ ονομάηεται «ντάρμα».Σο ντάρμα είναι κείασ καταγωγισ και άρα θ ςφμφωνθ μ' αυτό διαγωγι των ανκρϊπων είναι πράξθ κρθςκευτικοφ χαρακτιρα και ςυνεπϊσ υποχρεωτικι. Επομζνωσ, και θ δεδομζνθ τάξθ τθσ κοινωνίασ, δθλαδι θ διαίρεςι τθσ ςε κάςτεσ, κεωρείται ςτισ Βζδεσμζροσ τθσ παγκόςμιασ τάξθσ και άρα επίςθσ κείασ καταγωγισ. Σο ίδιο ιςχφει και για το ςφνολο των κανόνων που ςυνοδεφει κάκε κάςτα και που ονομάηεται επίςθσ ντάρμα. Η μεταπιδθςθ ςε άλλθ κοινωνικι τάξθ κεωρικθκε αργότερα ότι μπορεί να επιτευχκεί μόνο ςε μια επόμενθ ηωι, ανάλογα με τισ πράξεισ κατά τθν παροφςα.

• Ο όροσ Ντάρμα (ανςκριτικά: ι Ντάμμα Φυςικόσ Νόμοσ) αναφζρεται ςτθν υφιςτάμενθ τάξθ τθσ Φφςθσ και τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ και ςτθν ςυμπεριφορά που κεωρείται ότι εναρμονίηεται με αυτι τθν τάξθ. Όςον αφορά τθν θκικι, ορίηεται ωσ «ορκόσ τρόποσ ηωισ» και «ορκι διαγωγι», ειδικά με τθ κρθςκευτικι ζννοια. Όςον αφορά τθν πνευματικότθτα, το ντάρμα μπορεί να οριςτεί ωσ «θ Οδόσ των Ανϊτερων Αλθκειϊν».

δ) Οι Ουπανιςάδεσ

Ήδθ από το τζλοσ τθσ βεδικισ εποχισ αρχίηει να εμφανίηεται ςτισ Βζδεσ θ ιδζα ότι ο κόςμοσ ςτον οποίο ζοφμε είναι το επιφανειακό θ εξωτερικό ςτρώμα μιασ ιείασ πραγματικότητασ, που βρίςκεται ςτο βάιοσ θ ςτη βάςη του κόςμου. Όλα όςα υπάρχουν, ςυμπεριλαμβανομζνων και των κεϊν, απζρρευςαν απ' αυτι. Μ' αυτόν τον τρόπο το ςφνολο του κόςμου χωρίςτθκε ςε δφο βαςικά ςτρϊματα, τη θεμελιώδη αυτή πραγματικότητα και το φαινόμενο κόςμο. Ο φαινόμενοσ κόςμοσ αποτελείται από όντα περιοριςμζνα ςτα όρια τθσ μορφισ τουσ, ενϊ θ κεμελιϊδθσ πραγματικότθτα είναι απεριόριςτη και άμορφη.

δ) Οι Ουπανιςάδεσ• Η ιδζα αυτι αναπτφχκθκε περιςςότερο και

επικράτθςε ωσ το βαςικό κοςμοείδωλο του Ινδουιςμοφ ςε μια άλλθ ςειρά βιβλίων που ονομάηονται Ουπανιςάδεσ και γράφθκαν περ. από το 800 ωσ το 500 π.Χ. τισΟυπανιςάδεσ θ κεία πραγματικότθτα που αποτελεί το υπόςτρωμα του ςφμπαντοσ ονομάςτθκε Μπράχμαν. Όπωσ ο αζρασ που, αν και άμορφοσ, μπορεί να περικλειςτεί μζςα ςτα δοχεία, ζτςι και μζςα ςε κάκε τι υπάρχει ζνα «τμιμα» του Μπράχμαν, ζνα κείο ςτοιχείο. Αυτό ονομάηεται Άτμαν. Μ' αυτόν τον τρόπο όλα τα όντα είναι ςτο βάκοσ τουσ Άτμαν και άρα μζροσ τουΜπράχμαν. Σο ίδιο και ο άνκρωποσ. Μόνο που αυτόσ, γοθτευμζνοσ από τον κόςμο, ζχει ςυνεχϊσ ςτραμμζνο το νου του προσ αυτόν και άρα προσ τα ζξω και αγνοεί ότι το βάκοσ του εαυτοφ του είναι θ κεία πραγματικότθτα.

• υνεχίηοντασ τθ διδαςκαλία για το Μπράχμαν, ο πατζρασ του βετακζτου λζει:«Φζρε μου ζναν καρπό από αυτό το δζντρο μπανυάν».«Τον ζφερα, πατζρα».«Άνοιξζ τον».«Τον άνοιξα, κφριε».«Τι βλζπεισ μζςα του;»«Πολφ μικροφσ ςπόρουσ, κφριε».«Άνοιξε ζναν απ' αυτοφσ, γιε μου».«Τον άνοιξα, κφριε».«Τι βλζπεισ μζςα του;»

• «Τίποτε απολφτωσ, κφριε».Τότε ο πατζρασ του, του είπε: «Γιε μου, από την ίδια αυτή ουςία μζςα ςτο ςπόρο, την οποία δεν μπορείσ να δεισ, προζρχεται ςτ' αλήθεια όλο αυτό το τεράςτιο δζντρο μπανυάν.Πίςτεψζ με, γιε μου, μια αόρατη και λεπτή ουςία είναι το Πνεφμα ολόκληρου του ςφμπαντοσ. Αυτό είναι η Πραγματικότητα. Αυτό είναι το Άτμαν. Εςφ [ο ίδιοσ] είςαι [κατά βάθοσ] αυτό».

• (Σςάντογκυα Ουπανιςάντ, 6.12-14).

τισ Ουπανιςάδεσ ο μονιςμόσ ζχει δφο μορφζσ:

α) το Μπράχμαν είναι τα πάντα, και β)το Μπράχμαν είναι μζςα ςτα πάντα.

Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ υπάρχει ο διςτρωματιςμόσ =το Μπράχμαν είναι κ α ι τα δφο ςτρϊματα ι επίπεδα που αποτελοφν το παν: άρα παραμζνει επίςθσ και υπερβατικό και ωσ τζτοιο, εκτόσ από το ότι είναι τα πάντα ι είναι μζςα ςτα πάντα,επίςθσ περιζχει τα πάντα.

τθ δεφτερθ μορφι το Μπράχμαν ενυπάρχει μζςα ςε όλα, τα οποία, ωςτόςο,

διατθροφν μια διαφορά από αυτό. Όπωσ ο αζρασ που, αν και άμορφοσ, μπορεί να περικλειςτεί

μζςα ςτα δοχεία, ζτςι και μζςα ςε κάκε τι υπάρχει ζνα «τμιμα» του Μπράχμαν.

Εικόνεσ τθσ δεφτερθσ εκδοχισ είναι εκείνθ, ςφμφωνα με τθν οποία το Μπράχμαν είναι μζςα ςε όλα, όπωσ το «τίποτε» εκείνο που υπάρχει μζςα ςε ζνα ςπόρο, αφοφ κανείσ τον ανοίξει, και που όμωσ από αυτό προζρχεται και ο ςπόροσ, και ο καρπόσ, και το δζντρο και όλο το ςφμπαν . Ή όπωσ το αλάτι ενυπάρχει μζςα ςε κάκε μόριο του νεροφ.

Σο Μπράχμαν που ενυπάρχει ςτα όντα, ςφμφωνα με τθ δεφτερθ εκδοχι, θ οποία είναι και θ επικρατζςτερθ, λζγεται Άτμαν.

Απλοφςτερα διατυπωμενο, άτμαν είναι το κομμάτι του Μπράχμαν που υπάρχει μζςα ςε κάκε ον. Μ' αυτόν τον τρόπο όλα τα όντα είναι ςτο βάκοσ τουσ Άτμαν και άρα μζροσ του Μπράχμαν . Σο ίδιο και ο άνκρωποσ, του οποίου ο πυρινασ, το ζςχατο βάκοσ ι ο «εαυτόσ» όπωσ ςυχνά λζγεται, είναι το άτμαν.

δ) Οι ΟυπανιςάδεσΕνϊ ςτισ Βζδεσ ο κόςμοσ κεωρείται

ωσ κάτι καλό, ςτισ Ουπανιςάδεσ καλό κεωρείται μόνο το Μπράχμαν. Ο κόςμοσ είναι μια δευτερεφουςα πραγματικότθτα και όχι θ βαςικι και αλθκινι. Εξάλλου αποτελείται από όντα που βρίςκονται ςε κατάςταςθ περιοριςμοφ και μεταβολισ. Σα ζμβια όντα, μεταξφ των οποίων και ο άνκρωποσ, αιςκάνονται οδυνθρά αυτιν τθν κατάςταςθ. Βιϊνουν λοιπόν τθν φπαρξθ ωσ πόνο.τισ Ουπανιςάδεσ εμφανίηονται, επίςθσ, δφο άλλεσ ιδζεσ, που είναι άγνωςτεσ ςτισ Βζδεσ. Αυτζσ είναι θ ςαμςάρα και το κάρμα.

αμςάρα

• Σαμςάρα είναι θ ανακφκλθςθ των υπάρξεων. φμφωνα μ' αυτιν τθν αντίλθψθ τα ζμβια όντα δε ηουν μόνο μια φορά αλλά αφοφ μια μορφι φπαρξθσ διαλυκεί, κάτι από αυτιν επιβιϊνει και μεταβαίνει ςε άλλθ μορφι φπαρξθσ. Δθμιουργείται ζτςι ζνασ ατζρμων κφκλοσ μετενςαρκϊςεων που διατθρεί ςυνεχϊσ τα όντα ςε κάποια μορφι φπαρξθσ

Κάρμα• Κάρμα ςθμαίνει πράξθ. Οι πράξεισ που το ον

διζπραξε ςτθν προθγοφμενθ μορφι φπαρξθσ είναι εκείνεσ που προςδιορίηουν τθ μορφι ςτθν οποία κα μεταβεί. Σζτοιεσ μορφζσ εκτόσ από τθν ανκρϊπινθ μποροφν να είναι μια ηωικι, μια δαιμονικι ςε κάποια κόλαςθ ι μια κεϊκι ςε κάποιο ουρανό. Σι πράξεισ κάνει ο άνκρωποσ εξαρτάται από εκείνο που επικυμεί. Ζτςι τελικά μετενςαρκϊνεται κάκε φορά ςε κάποια μορφι φπαρξθσ ανάλογθ με τθν επικυμία του.

Μοφκτι ι Μόξα

• Η ατζρμονθ παραμονι ςε κάποια μορφι φπαρξθσ, δθλαδι ςε μια κατάςταςθ που ταυτίηεται με τθν οδφνθ, προκάλεςε το αίτθμα τθσ απελευκζρωςθσ (μοφκτι ι μόξα) από αυτι. φμφωνα με τισ Ουπανιςάδεσ, αυτι επιτυγχάνεται με τθ ςταδιακι απόςυρςθ του νου του ανκρϊπου από τον εξωτερικό κόςμο και τθ ςτροφι του προσ τον εςωτερικό με τελικό ςκοπό τθν ταφτιςθ του νου με το Άτμαν και μζςω αυτοφ με τοΜπράχμαν. Η διαδικαςία αυτι, από τθ ςταδιακι απόςυρςθ του νου από τον εξωτερικό κόςμο ωσ τθν ταφτιςθ ι ζνωςθ με το Μπράχμαν ονομάηεται γιόγκα. Η χριςθ τθσ γιόγκα γι' αυτό το ςκοπό κακιςτοφςε το ζργο τθσ ςωτθρίασ μια ατομικι προςπάκεια που μποροφςε να αναλάβει ο κακζνασ μόνοσ του.