ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Θεοδοσίου Μάριος

Τσολάκη Δήμητρα

Οι οκτώ πλανήτες:

1. Ερμής 2. Αφροδίτη 3. Γη 4. Άρης 5. Δίας 6. Κρόνος 7. Ουρανός 8. Ποσειδώνας 9. Πλούτωνας (πλανήτης νάνος)

ΗΛΙΟΣ• Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του ηλιακού μας

συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Είναι σχεδόν μια τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα (109 φορές περισσότερο από τη Γη), και η μάζα του (2×1030 κιλά) αποτελεί το 99.86% της μάζας του ηλιακού συστήματος. Η φωτεινότητά του είναι τέτοια, ώστε κατά την διάρκεια της ημέρας να μην επιτρέπει, λόγω της έντονης διάχυσης του φωτός, σε άλλα ουράνια σώματα να εμφανίζονται (με εξαίρεση τη Σελήνη και σπανιότερα την Αφροδίτη). Ο Ήλιος είναι το κοντινότερο στη Γη άστρο, σε απόσταση 149,6 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Ο Ήλιος είναι ένας κίτρινος αστέρας νάνος, με επιφανειακή θερμοκρασία περίπου 5.800ο Κέλβιν. Μία περιφορά του ολοκληρώνεται σε περίπου 226 εκατομμύρια έτη (Κοσμικό έτος).

• Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη και τη διατήρηση της ζωής στη Γη είναι μεγάλη, καθώς με τη φωτοσύνθεση προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών και διατηρεί την επιφανειακή θερμοκρασία της Γης σε ανεκτά για τη ζωή επίπεδα, καθώς επίσης και προκαλεί τα μετεωρολογικά φαινόμενα.

• Η σημασία του ήταν γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια, με αποτέλεσμα ο Ήλιος να λατρεύεται ως θεότητα. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, κατά τον Όμηρο και τον Ησίοδο, ήταν γιος του Τιτάνα, Υπερίωνα. Φοίβος, φωτοβόλος δηλαδή, ήταν η προσωνυμία του Ηλίου, η ίδια με του θεού Απόλλωνα.

ΕΡΜΗΣ• Ο Ερμής είναι ο πλανήτης που βρίσκεται πιο κοντά στον

ήλιο αλλά και ο 2ος μικρότερος πλανήτης, ελάχιστα μόνο πιο μεγάλος από της Σελήνη. Ονομάστηκε έτσι από το όνομα του θεού Ερμή, ο οποίος ήταν ο αγγελιοφόρος των Θεών. Βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατομμυρίων χλμ. από τον Ήλιο.

• Ο Ερμής βρίσκεται τόσο κοντά στον Ήλιο ώστε είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε καθαρά από τη Γη. Μπορεί να παρατηρηθεί μόνο, χαμηλά στον ουρανό, στις ώρες του λυκόφωτος (αυγή και ηλιοβασίλεμα).

• Η ηλιακή του ημέρα (από ανατολή σε ανατολή) διαρκεί διπλάσιο χρόνο (176 γήινες ημέρες) απ' ότι το έτος του, αν και μια πλήρης περιστροφή γύρω από τον άξονά του διαρκεί 59 ημέρες, ενώ μια πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο διαρκεί 88 μόνο ημέρες.

• Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται από τεράστιες χαράδρες με μήκη που ξεπερνούν τα 500 χλμ. και ύψη που ξεπερνούν τα 3.000 μ. Η επιφάνειά του την ημέρα, λόγω της πολύ μικρής απόστασής του από τον Ήλιο, βρίσκεται σε θερμοκρασίες τέτοιες που λιώνουν ακόμη και τα μέταλλα, ενώ την νύχτα παγώνει από το κρύο λόγω της έλλειψης οποιασδήποτε ατμόσφαιρας. Ο Ερμής έχει πολύ λεπτή ατμόσφαιρα, με το οξυγόνο και το ήλιο σε μεγάλη αναλογία, περίπου 40% το καθένα.

• Χωρίς ατμόσφαιρα γύρω του, δεν υπάρχει προστασία ούτε από τη ζέστη, ούτε από το κρύο. Έτσι οι θερμοκρασίες το μεσημέρι, στην επιφάνεια του, φθάνουν σε 285ο C- 430ο C. Αντίθετα οι νύχτες του Ερμή είναι ιδιαίτερα παγερές και ξεπερνούν τους 180ο C κάτω από το μηδέν.

ΑΦΡΟΔΙΤΗ• Δεύτερος πλανήτης του ηλιακού

συστήματος κατά σειρά απόστασης από τον Ήλιο. Λάμπει με έντονο λευκοκίτρινο φως κατά τη δύση ή πριν από την αυγή.

• Από τον Ήλιο απέχει κατά μέσον όρο γύρω στα 108 εκατομμύρια χλμ. Ο χρόνος της περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο είναι 224 ημ. 16 ωρ. 49 λ. και η τροχιακή της ταχύτητα 34,7 χλμ./δευτ.

• Είναι το μόνο ουράνιο σώμα, μετά τον Ήλιο και τη Σελήνη, που μπορεί να παρατηρήσει κανείς την ημέρα με γυμνό μάτι και που τη νύχτα παράγει ευδιάκριτη σκιά.

• Σύμφωνα με τα ευρήματα της διαστημικής συσκευής Μάρινερ, η Αφροδίτη είναι ένας πλανήτης με αφόρητη θερμοκρασία, με επιφάνεια αμμώδη ή χωματώδη, με μικρή ή και με καμία ποσότητα υδρατμών, διασπαρμένη με λίμνες από λιωμένα υλικά, αιώνια σκεπασμένη από πυκνό στρώμα νεφών.

ΓΗ• Η Γη είναι ο πλανήτης στον οποίο

κατοικούν οι άνθρωποι καθώς και εκατομμύρια άλλα είδη και ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή.

• Είναι ο τρίτος σε απόσταση πλανήτης από τον Ήλιο, ο πέμπτος μεγαλύτερος σε μάζα από τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος μας και ο μεγαλύτερος μεταξύ των τεσσάρων πλανητών που διαθέτουν στερεό φλοιό.

• Ο πλανήτης σχηματίστηκε πριν από 4,5 δισεκατομμύρια έτη κι έχει έναν φυσικό δορυφόρο, τη Σελήνη.

• Η λέξη Γη προέρχεται από το όνομα της αρχαιοελληνικής θεάς με το όνομα Γαία.

ΑΡΗΣ

• Ο ερυθρός πλανήτης, πήρε την ονομασία του οπό τον αρχαίο θεό του πολέμου. Η πρώτη γνωστή σύνδεση του πλανήτη αυτού με την καταστροφή έγινε από τους Βαβυλώνιους εδώ και 3 000 περίπου χρόνια, όταν οι αστρονόμοι ονόμασαν τον πλανήτη Νεργκάλ από το όνομα του θεού του θανάτου και του λοιμού.

• Ο Άρης συνοδεύεται στο ταξίδι του γύρω από τον Ήλιο οπό τους δύο δορυφόρους του: τον Φόβο και τον Δείμο (τρόμο), τα μυθικά άλογα που έσερναν το άρμα του Άρη.

• Από τους εννέα γνωστούς πλανήτες ο Άρης είναι ο τέταρτος με βάση την απόστασή του από τον Ήλιο και ο έβδομος σε μέγεθος και σε μάζα.

• Συμπληρώνει μια περιφορά πάνω στην τροχιά του γύρω από τον Ήλιο κάθε 687 ήμερες.

• Ο πλανήτης έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της πλανητικής αστρονομίας. Για πολύ καιρό βρισκόταν στο επίκεντρο μιας μεγάλης διαμάχης σχετικό με την ύπαρξη ζωής έξω από τη Γη και τα τελευταία χρόνια αποτέλεσε τον πρωταρχικό στόχο του προγράμματος πλανητικών εξερευνήσεων των ΗΠΑ.

ΔΙΑΣ • O Δίας είναι ο μεγαλύτερος πλανήτης του

Ηλιακού συστήματος σε διαστάσεις και μάζα. Είναι ο πέμπτος κατά σειρά πλανήτης ξεκινώντας από τον Ήλιο. Μαζί με τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, αναφέρονται ως αέριοι γίγαντες. Ο πλανήτης ήταν γνωστός από τους αστρονόμους της αρχαιότητας και συνδέθηκε με τη μυθολογία και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις πολλών πολιτισμών. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν τον πλανήτη από το ρωμαϊκό θεό Δία. Όταν φαίνεται από τη Γη, ο Δίας είναι το τρίτο φωτεινότερο αντικείμενο στον ουρανό τη νύχτα μετά από τη Σελήνη και την Αφροδίτη.

• Αποτελείται κυρίως από υδρογόνο, με το ένα τέταρτο της μάζας να είναι ήλιο. Λόγω της γρήγορης περιστροφής του, το σχήμα του Δία είναι αυτό ενός πεπλατυσμένου σφαιροειδούς (έχει μια μικρή, αλλά σημαντική διόγκωση γύρω από τον ισημερινό). Ένα σημαντικό αποτέλεσμα είναι η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα, μια τεράστια καταιγίδα που είναι γνωστό ότι υπήρχε τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, οπότε και παρατηρήθηκε για πρώτη φορά με τηλεσκόπιο.

• Γύρω από τον πλανήτη είναι ένα αχνό πλανητικό σύστημα δακτυλίων και μια ισχυρή μαγνητόσφαιρα.

• Περιβάλλεται επίσης από τουλάχιστον 67 φεγγάρια, συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων μεγάλων φεγγαριών του Γαλιλαίου, όπως ονομάζονται τα φεγγάρια που ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από το Γαλιλαίο το 1610.

ΚΡΟΝΟΣ • Ο Κρόνος είναι ο έκτος πλανήτης σε σχέση με την

απόστασή του από τον Ήλιο και ο δεύτερος μεγαλύτερος του Ηλιακού συστήματος μετά το Δία, με διάμετρο στον ισημερινό του 120.660 χλμ. Ανήκει στους λεγόμενους γίγαντες αερίων.

• Το όνομά του προέρχεται από τον Κρόνο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και σχετίζεται με την λέξη χρόνος. Σχεδόν ταυτίζεται με το Ρωμαϊκό θεό Saturn, απ' όπου προέρχονται και οι άλλες ευρωπαϊκές ονομασίες.

• Λόγω της μεγάλης μάζας του Κρόνου και της μεγάλης βαρύτητας, οι συνθήκες που παράγονται στον Κρόνο είναι ακραίες. Το εσωτερικό του πιθανώς αποτελείται από έναν στερεό πυρήνα σιδήρου, νικελίου, πυριτίου και ενώσεις οξυγόνου και περιβάλλεται από ένα βαθύ στρώμα μεταλλικού υδρογόνου, ένα ενδιάμεσο στρώμα του υγρού υδρογόνου και υγρού ηλίου, καθώς και ένα εξωτερικό στρώμα αερίων. Η εξωτερική ατμόσφαιρα έχει γενικά ήπια εμφάνιση, αν και μπορούν να εμφανιστούν χαρακτηριστικά μεγάλης διάρκειας ζωής.

• Ο Κρόνος διαθέτει εννέα δακτυλίους, οι οποίοι αποτελούνται από σωματίδια σκόνης και πάγου, και 62 δορυφόρους, χωρίς να συνυπολογίζονται οι μικροί δορυφόροι και οι έλικες. Ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου, ο Τιτάνας, είναι ο μόνος δορυφόρος στο ηλιακό σύστημα με πυκνή ατμόσφαιρα.

• Για αιώνες τον θεωρούσαν τον τελευταίο πλανήτη του Ηλιακού Συστήματος, καθώς είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλά από αυτά που σήμερα γνωρίζουμε για τον πλανήτη και τους δορυφόρους του, μας έγιναν γνωστά από την εξερεύνηση των Βόγιατζερ1 κα 2, το 1980-81. Από το 2004, διαστημική συσκευή βρίσκεται σε τροχιά γύρω απ' τον πλανήτη, μελετώντας τον διεξοδικά.

ΟΥΡΑΝΟΣ • Ο Ουρανός είναι ο έβδομος σε απόσταση από τον Ήλιο,

ο τρίτος μεγαλύτερος και ο τέταρτος σε μάζα πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Το όνομα προέρχεται από την αρχαία ελληνική θεότητα του ουρανού, ο οποίος ήταν πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία. Ο Χέρσελ ανακοίνωσε την ανακάλυψή του στις 13 Μαρτίου του 1781. Ήταν ο πρώτος πλανήτης που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο.

• Είναι ένας από τους τέσσερις γίγαντες αερίων του ηλιακού μας συστήματος, αλλά στη δομή μοιάζει περισσότερο με τον Ποσειδώνα, παρά με τους άλλους δύο. Λόγω της μεγάλης απόστασής του από τη Γη, είναι μόλις ορατός με γυμνό μάτι. Το 1977 ανακαλύφθηκε ότι ο Ουρανός έχει ένα σύστημα από δακτυλίους και ο Βόγιατζερ 2, κατά τη διάρκεια της προσέγγισης του πλανήτη τον Ιανουάριο του 1986 ανακάλυψε 10 ακόμη δορυφόρους του, ανεβάζοντας τον αριθμό τους στους 15. Όλοι οι δακτύλιοι και οι δορυφόροι βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο, το επίπεδο του Ισημερινού του πλανήτη. Έχει πετρώδη πυρήνα, στο μέγεθος της Γης, που καλύπτεται από έναν βαθύ "ωκεανό" νερού και αμμωνίας, ο οποίος περιβάλλεται από μια ατμόσφαιρα που αποτελείται από υδρογόνο, ήλιο και μεθάνιο.

• Το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον Ουρανό από όλους τους άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματος είναι ότι ο άξονας περιστροφής γύρω από τον εαυτό του βρίσκεται σχεδόν πάνω στην εκλειπτική. Έτσι, καθώς ο Ουρανός περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και τον εαυτό του, μοιάζει σαν να "κυλά" πάνω στην τροχιά του. Αποτέλεσμα είναι ότι κάθε πόλος έχει πολύ μεγάλη περίοδο νύκτας και μια πολύ μεγάλη περίοδο ημέρας, 21 γήινα έτη. Αυτή η απόκλιση από τα όσα ισχύουν για τους υπόλοιπους πλανήτες δεν έχει εξηγηθεί μέχρι σήμερα. Είναι πιθανό να είναι το αποτέλεσμα κάποιας πρόσκρουσης στο μακρινό παρελθόν του πλανήτη.

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ• Ο Ποσειδώνας είναι ο όγδοος, κατά σειρά

απόστασης από τον ήλιο πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι, ενώ αν παρατηρηθεί με ισχυρό τηλεσκόπιο μοιάζει με πράσινο δίσκο. Ανακαλύφθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1846. Τον Ποσειδώνα έχει επισκεφθεί από ένα μόνο διαστημόπλοιο, το οποίο πέταξε από τον πλανήτη στις 25 Αυγούστου του 1989.

• Ο Ποσειδώνας έχει παρόμοια σύνθεση με τον Ουρανό, ενώ και οι δύο έχουν συνθέσεις που διαφέρουν από εκείνες των μεγαλύτερων γιγάντων αερίων, Δία και Κρόνου. Η ατμόσφαιρα του, ενώ είναι παρόμοια με του Δία και του Κρόνου στο ότι αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο, μαζί με τα ίχνη υδρογονανθράκων και, ενδεχομένως, του αζώτου, περιέχει μεγαλύτερο ποσοστό «πάγων», όπως νερό, αμμωνία και μεθάνιο. Το εσωτερικό του Ποσειδώνα, όπως και του Ουρανού, αποτελείται κυρίως από πάγο και βράχους. Ίχνη μεθανίου στις εξώτερες περιοχές του πλανήτη ευθύνονται εν μέρει για την μπλε εμφάνιση του πλανήτη. Σε αντίθεση με τη σχετικά ήρεμη ατμόσφαιρα του Ουρανού, η ατμόσφαιρα του Ποσειδώνα είναι αξιοσημείωτη για τα ενεργά και ορατά καιρικά φαινόμενά της. Λόγω της μεγάλης απόστασης από τον Ήλιο, η εξωτερική ατμόσφαιρα του Ποσειδώνα είναι ένα από τα πιο κρύα μέρη στο ηλιακό σύστημα, με τη θερμοκρασία στις κορυφές σύννεφων να πλησιάζουν τους -218 ° C . Ωστόσο, η θερμοκρασία στο κέντρο του πλανήτη είναι περίπου 5.000 ° C.

• Ο Ποσειδώνας έχει ένα αχνό και κατακερματισμένο σύστημα δακτυλίων, οι οποίοι είχαν ανιχνευτεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, όμως, η ύπαρξή τους επιβεβαιώθηκε μόνο το 1989.

ΠΛΟΥΤΩΝΑΣ• Η ανακάλυψη, τα τελευταία χρόνια, σωμάτων με

μέγεθος ίσο ή και μεγαλύτερο του Πλούτωνα γέννησε αμφιβολίες για το κατά πόσο ο Πλούτωνας πρέπει πλέον να θεωρείται πλανήτης. Το 2006 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε να μη θεωρείται πλανήτης ο Πλούτωνας αλλά μάλλον πλανήτης νάνος.

• Η μέση απόσταση του Πλούτωνα από τον Ήλιο είναι περίπου 5.906.000.000 χλμ., ενώ η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο συμπληρώνεται σε 248,09 γήινα έτη. Η πραγματική του διάμετρος ισούται με 1.195 χλμ., δηλαδή με το 0,19 περίπου της Γης. Η μέση θερμοκρασία του στην επιφάνειά του υπολογίζεται στους -220° C. Ο Πλούτωνας πιθανόν αποτελείται από πετρώματα και πάγο. Η επιφάνειά του καλύπτεται από ένα στρώμα παγωμένου αζώτου και ίχνη μεθανίου, το οποίο όταν ο Πλούτωνας είναι πιο κοντά στον Ήλιο εξαχνώνεται, σχηματίζοντας έτσι μια αραιή ατμόσφαιρα γύρω από τον πλανήτη. Δεν είναι βέβαιο ότι ο Πλούτωνας σχηματίστηκε ως πλανήτης την ίδια περίοδο που σχηματίστηκαν οι υπόλοιποι πλανήτες του Ηλιακού συστήματος.

• Είναι το τελευταίο από τα βασικά σώματα του ηλιακού συστήματος που δεν έχει εξερευνηθεί. Μετά από πιέσεις πολιτικών και επιστημόνων, καθώς σε μερικές δεκαετίες ο Πλούτωνας δεν θα είναι εύκολα προσπελάσιμος λόγω απόστασης και η ατμόσφαιρά του θα έχει παγώσει και δεν θα μπορεί να μελετηθεί, εγκρίθηκε η αποστολή της διαστημοσυσκευής «Νέοι Ορίζοντες», που εκτοξεύτηκε στις αρχές του 2006 και θα φτάσει στο σύστημα του Πλούτωνα το 2015.