ΕΙΣΑΓΩΓΗΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κεφάλαιο 1ο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 2

Το πρόβληµα µε σταθερά όριαΤο πρόβληµα µε σταθερά όρια

Mahatma GandhiΌταν ρωτήθηκε εάν µετά την ανεξαρτησία της η Ινδία θα φτάσει το επίπεδο ευηµερίας της Αγγλίας

«..Η Βρετανία χρειάστηκε πάνω από τους µισούς φυσικούς πόρους του πλανήτη για να φτάσει στο σηµερινό επίπεδο ευηµερία, πόσους πλανήτες θα χρειαστεί µια χώρα σαν την Ινδία;…»

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 3

Το πρόβληµα µε σταθερά όριαΤο πρόβληµα µε σταθερά όριαΣτις Η.Π.Α. χρειάζovται 12.2 εκτάρια για τηv κάλυψη τωv βασικώv αvαγκώv τoυ µέσoυ κατoίκoυ, στηv Ολλαvδία 8 και στηv Ivδία 1. Τo oικoλoγικό απoτύπωµα της Ολλαvδίας καλύπτει 15 φoρές τηv έκταση της χώρας εvώ τo αvτίστoιχo της Ivδίας ξεπερvά κατά 35% µόvov τηv έκταση της χώρας. Θα χρειαζόταv τρεις πλαvήτες όπως η Γη για vα καλυφθoύv oι αvάγκες τoυ τωριvoύ πληθυσµoύ της Γης σε Βoρειoαµερικάvικα επίπεδα.

Donella Meadows, Our Footprints AreTreading Too Much Earth@ Charleston (S.C.) Gazzette,April 1,1996

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 4

Το πρόβληµα µε σταθερά όριαΤο πρόβληµα µε σταθερά όρια

Η οικονοµική δραστηριότητα(παραγωγική και κατανάλωση)δηµιουργεί αναπόφευκταπεριβαλλοντικά προβλήµατα, το µέγεθος των οποίων αυξάνει µε την µεγέθυνση της οικονοµικήςδραστηριότητας

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 5

Το πρόβληµα

Παραγωγικές

λειτουργίες

ΗΗΗλλλιιιααακκκήήήΕΕΕνννέέέρρργγγεεειιιααα

ΜΜΜεεεγγγεεενννθθθυυυνννόόόµµµεεενννοοοΟΟΟιιικκκοοονννοοοµµµιιικκκόόόΥΥΥππποοοσσσύύύσσστττηηηµµµααα

ΕΕΕνννέέέρρργγγεεειιιααα

ΦΦΦυυυσσσ... ΠΠΠόόόρρροοοιιι

Λειτουργίεςαπόσυρσης

ΕΕΕνννέέέρρργγγεεειιιααα

ΦΦΦυυυσσσ... ΠΠΠόόόρρροοοιιι

ΚΚααττααννααλλωωµµέέννηηΕΕννέέρργγεειιαα

Το πρόβληµαΣτην γενική του µορφή το περιβαλλοντικό πρόβληµα µπορεί να θωρηθεί ως πρόβληµα του πεπερασµένου οικοσυστήµατος ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.1.a. Το πεπερασµένο παγκόσµιο

οικοσύστηµα σχετικά µε το οικονοµικόυποσύστηµα (Goodland R., H. E. Daly, S. El Serafy, 1992Population, Technology, and Lifestyle, Island Press: Washington,DC.)

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 6

Κατά την παραγωγή τελικών προϊόντων, ένα ικανό µέρος της ενέργειας και ύληςπου χρησιµοποιείται είναι αδύνατον να ανακυκλωθεί πλήρωςΕπίσης κατά την παραγωγική διαδικασία υπάρχει σηµαντική σπατάλη ενέργειας και ύλης

Το διάγραµµα κυκλικής ροής

Υψηλή εντροπία

Υποβαθµισµένη και καταναλωµένη ενέργεια και ύλη

Χαµηλή εντροπίαΑγαθά και υπηρεσίες

Συντελεστές παραγωγής

Μισθοί, κέρδη, ….

Κατανάλωση

Επιχειρήσεις Νοικοκυριά

∆ιαθέσιµη ενέργεια και ύλη

Τελικά προϊόντα

Ρύπανση και

απόβλητα

Το πρόβληµαΤο πρόβληµα

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 7

Τα σηµαντικότερα προβλήµαταΤα σηµαντικότερα προβλήµαταΤα σηµαντικότερα ορατά προβλήµατα:υπερβoλική χρήση της συvoλικής βιoµάζας από τov άvθρωπoαλλαγή τωv καιρικώv συvθηκώvκαταστρoφή τoυ στρώµατoς τoυ όζovτoςυπoβάθµιση της πoιότητας τωv εδαφώv εξαφάvιση µoρφώv ζωής

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 8

Βιώσιµη ανάπτυξηΒιώσιµη ανάπτυξη

«..Βιώσιµη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις σηµερινές ανάγκες χωρίς να µειώνει την ικανότητα των επόµενων γενιών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες …..» (Brundtland Report, 1987, p.43)

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 9

Θεωρητικά υποδείγµαταΘεωρητικά υποδείγµαταΣτο µάθηµα αυτό θα εξετάσουµε τη σχέση µεταξύ οικονοµικής δραστηριότητας και περιβάλλοντος µε τη χρήση υποδειγµάτωνΑφαιρετικές περιγραφές της πραγµατικότητας που µας δίνουν την δυνατότητα να εξετάσουµε συγκεκριµένα προβλήµατα σε βάθος

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 10

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριοαπαισιόδοξο σενάριοΣτο απαισιόδοξο άκρο έχουµε τη µελέτη «Τα όρια της Οικονοµικής Μεγέθυνσης»

Χρήση της τεχνικής της δυναµικής συστηµάτων

χρήση κλειστών κυκλωµάτων ανατροφοδότησης (feedback loops)

Κλειστά συστήµατα που περιγράφουν τις επιπτώσεις µιας ενέργειας στις περιβάλλουσες συνθήκες που οδηγούν σε νέες ενέργειες, κλπ, κλπ

Στην παρακάτω διεύθυνση µπορείτε να βρείτε παραδείγµατα feedback loops που αφορούν το φαινόµενο των κλιµατικών αλλαγών http://www.ecobridge.org/content/g_fbk.htm

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 11

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριοαπαισιόδοξο σενάριο

Πηγή: "Terrestrial Ecosystem Feedbacks to Global Climate Change" by D. A. Lashof, B. J. DeAngelo,J. Harte and S. R. Saleska, Annual Review of Energy and the Environment, 1997 edition, volume 22.

Το θετικό πρόσηµο (+) δείχνει ότι µια αύξηση στο ένα κουτί επιφέρει µια αύξηση και στο επόµενο κουτί, ενώ το αρνητικό πρόσηµο (-) σηµαίνει ότι µια αύξηση στο ένα οδηγεί σε µείωση στο άλλο κουτί. Για να βρούµε τη συνολική επίπτωση αθροίζουµε τα πρόσηµα. Όπου έχουµε µόνο (+) έχουµε θετική ανατροφοδότηση, ζυγός αριθµός (-) σηµαίνει θετική ανατροφοδότηση, ενώ µονός αριθµός (-) σηµαίνει αρνητική ανατροφοδότηση.

Μετακίνηση της δασικής γραµµής προς τους πόλους

Μετακίνηση της δασικής γραµµής προς τους πόλους

∆υνατότητα επιφανειακής

αντανακλαστικότητας

∆υνατότητα επιφανειακής

αντανακλαστικότητας

Παραγωγή µεθανίου από εκτάσεις µε

µεγάλη περιεκτικότητα οργανικού υλικού

Παραγωγή µεθανίου από εκτάσεις µε

µεγάλη περιεκτικότητα οργανικού υλικού

Έκλυση µεθανίου από την

υγροποίηση παγωµένων υδάτων

Έκλυση µεθανίου από την

υγροποίηση παγωµένων υδάτων

Συχνότητα φυσικών πυρκαγιών

Συχνότητα φυσικών πυρκαγιών

Εκποµπές

CO2

Εκποµπές

CO2

Υποβάθµιση της ποιότητας εδαφών και

απερηµοποίηση

Υποβάθµιση της ποιότητας εδαφών και

απερηµοποίηση

Εκποµπές σκόνης που αυξάνουν την αντανακλαστικότητα

Εκποµπές σκόνης που αυξάνουν την αντανακλαστικότητα

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου και

Κλιµατικές Αλλαγές

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου και

Κλιµατικές Αλλαγές

Παραδείγµατα feedback loops που αφορούν το φαινόµενο των κλιµατικών αλλαγών

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 12

Τα συµπεράσµατα 1. Με δεδοµένες τις συνθήκες, σε λιγότερο από

100 χρόνια οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται και το σύστηµα καταρρέει (δες σελ. 13)

2. Και αν δεν εξαντληθούν οι πόροι η κατάρρευση θα προέλθει είτε από υπερβολική µόλυνση είτε από υπερπληθυσµό

3. Η µεγέθυνση δεν µπορεί να συνεχιστεί. Είτε θα περιοριστεί εθελούσια, είτε θα οδηγηθούµε σε κατάρρευση του συστήµατος

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριοαπαισιόδοξο σενάριο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 13

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριοαπαισιόδοξο σενάριο

BEYOND THE LIMITS, Meadows, et al.;Chelsea Green Publishing Company, 1992. ISBN 0-930031-62-8.

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 14

Βασικές υποθέσειςΕκθετικές αυξήσεις των µεταβλητώνΣταθερά όρια των φυσικών πόρωνΧρήση κλειστών κυκλωµάτων ανατροφοδότησης

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριοαπαισιόδοξο σενάριο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 15

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριοαισιόδοξο σενάριοΣτον αντίποδα βρίσκεται η δουλειά του Herman Kahn «Τα επόµενα 200 χρόνια: Ένα σενάριο για την Αµερική και τον Κόσµο»

Η αισιοδοξία της εργασίας αυτής βασίζεται στην τεχνολογική πρόοδο η οποία µπορεί να διευρύνει τα φυσικά όρια,µέχρι του σηµείου να µην υπάρχουν

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 16

Τα συµπεράσµαταΟ πληθυσµός θα συνεχίσει να αυξάνεται στα επόµενα 200 χρόνια µε µειούµενο ρυθµό αύξησης, αλλά αυξανόµενο κατά κεφαλήν εισόδηµαΗ συνέχιση της οικονοµικής µεγέθυνσης θα ωφελήσει πολύ τους φτωχότερους λαούς µέσα από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριοαισιόδοξο σενάριο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 17

Βασικές υποθέσειςΗ εργασία του Kahn δεν βασίζεται σε ποσοτικά, µαθηµατικά υποδείγµατα, αλλά σε ποιοτική ανάλυση διαφόρων ιδεών και σεναρίων µε έµφαση στην επίδραση νέων τεχνολογιώνΓενικά, η εργασία του Kahn πρεσβεύει ότι τα σταθερά όρια που αντιµετωπίζουµε σήµερα θα ξεπεραστούν µε νέες τεχνολογίες και εποµένως, παρά τις εκθετικές αυξήσεις το σύστηµα δεν θα καταρρεύσει όπως προβλέπει το απαισιόδοξο σενάριο

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριοαισιόδοξο σενάριο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 18

Μία άλλη πολύ γνωστή εργασία µε αισιόδοξα συµπεράσµατα είναι αυτή του Julian Simon, “The Ultimate Resource” 1981 και σε 2η έκδοση το 1996

Το σύνολο της εργασίας στην 2η έκδοσή της µπορεί να βρεθεί στην διεύθυνση: http://www.juliansimon.com/writings/Ultimate_Resource/

Η ανθρώπινη φαντασία και επινοητικότητα θα οδηγήσει στο να ξεπεράσουµε τα όρια

Γενικά υποδείγµατα: Το Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριοαισιόδοξο σενάριο

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 19

Συµπερασµατικά ερωτήµαταΣυµπερασµατικά ερωτήµαταΠοιο από τα δύο τόσο ακραία σενάρια είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα;

Υπάρχουν σταθερά όρια;Ποια είναι, αν υπάρχουν;Πως ακριβώς λειτουργούν τα κλειστά κυκλώµατα ανατροφοδότησης;Ποιος ο ρόλος των οικονοµικών και πολιτικών θεσµών;Ποιος ο βαθµός αβεβαιότητας και πώς αντιµετωπίζεται;Μπορούµε να επιτύχουµε παγκόσµια συνεργασία για την βιώσιµη ανάπτυξη;

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 20

ΣύνοψηΣύνοψηΣτο πρώτο µέρος του µαθήµατος, συνοψίσαµε τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αφορούν στην βιώσιµη ανάπτυξηΚατόπιν εξετάσαµε τα δύο ακραία υποδείγµατα τα οποία καταλήγουν είτε σε απαισιόδοξες είτε αισιόδοξες προβλέψεις για το µέλλονΤο αισιόδοξο σενάριο να βασίζεται στην ανθρώπινη επινοητικότητα η οποία µέσα από νέες τεχνολογίες θα υπερβεί τα σηµερινά όρια

Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 21

ΣύνοψηΣύνοψηΜε αδιαµφισβήτητο δεδοµένο την συνεχιζόµενη επιδείνωση διαφόρων περιβαλλοντικών προβληµάτων, όπως για παράδειγµα την αύξηση της µέσης θερµοκρασίας* δεν µπορούµε να επαναπαυόµαστε σε γενικές αναφορές στην ανθρώπινη επινοητικότητα, αλλά θα πρέπει να παρθούν µέτρα τόσο για την έλλογη χρήση των υπαρχόντων πόρων όσο και για την τεχνολογική εξέλιξη, στα πλαίσια των υπαρχόντων πολιτικών και οικονοµικών θεσµών είτε, όταν αυτοί δεν επαρκούν να επιδιωχθεί η διεύρυνση και µετεξέλιξή τους

* ∆ες την τρίτη και τελευταία έκθεση του Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) http://www.ipcc.ch/

ΕΙΣΑΓΩΓΗΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τέλος 1ου Κεφαλαίου