ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Χαρακτηριστική κίνηση της περιόδου των Κομνηνών

(1081-1185) και των Αγγέλων (1185-1204), που εμφανίζεται για πρώτη φορά στο ιστορικό προσκήνιο, αποτελούν οι Σταυροφορίες. Άγνωστη στους Βυζαντινούς η ιδέα της πανχριστιανικής εκστρατείας κατά των απίστων, τους έφερε σε επαφή με τους δυτικούς θεσμούς και ήθη.

Για τα πραγματικά κίνητρα των Σταυροφόρων έχουν ειπωθεί πολλά, κυρίως από ιστορικούς της Δύσης. Εκτός από το θρησκευτικό χαρακτήρα τους πρέπει να ειδωθούν και ως μέρος των επεκτατικών τάσεων της δυτικής Ευρώπης τον 11ο -13ο αιώνα.

Αίτια η αναβίωση της παράδοσης των προσκυνημάτων

στους Αγίους Τόπους οι φήμες για ωμότητες Τούρκων και Αράβων σε

βάρος χριστιανών προσκυνητών (μουσουλμανικός φανατισμός)

ενίσχυση της παπικής εξουσίας απέναντι στους γερμανούς ηγεμόνες (Ερρίκο Δ΄)

ανακούφιση της Ευρώπης από τον υπερπληθυσμό

Γιατί οι Βυζαντινοί είδαν τους Σταυροφόρους με δυσπιστία;

ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός χρειαζόταν βοήθεια, για να αντιμετωπίσει τις ληστρικές επιδρομές Πατζινάκων και Κουμάνων· γι’ αυτό χρειαζόταν «μισθοφόρους, όχι σταυροφόρους».

όταν κατέφτασαν οι Σταυροφόροι ο Αλέξιος Α΄ είχε ήδη απαλλαγεί από τις απειλές και ετοίμαζε ο ίδιος εκστρατεία στην Ανατολή.

Δίπλα: Ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν και οι άλλοι βαρώνοι της Πρώτης Σταυροφορίας στο αυτοκρατορικό παλάτι του Αλέξιου Κομνηνού.

Α΄ Σταυροφορία (1096-1099)

Ο πάπας Ουρβανός ΙΙ

Πιο πετυχημένη από όλες θεωρείται η Α' Σταυροφορία που κήρυξε το 1095 ο Πάπας Ουρβανός ΙΙ. Αρχηγοί της ήταν δυτικοί ιππότες και φεουδάρχες.

1096 ο Πέτρος της Αμιένης με ένα ανοργάνωτο στίφος περνά στη Μ. Ασία και αποδεκατίζεται από Τούρκους· σταδιακά φτάνουν και οι υπόλοιποι Σταυροφόροι.

Οι Σταυροφόροι βοήθησαν τους Βυζαντινούς να ανακαταλάβουν μέρος της Μ. Ασίας, αφού νίκησαν τους Τούρκους στο Δορύλαιο (1097). Στη συνέχεια, κατέλαβαν διαδοχικά τη Νίκαια (1097), την Αντιόχεια (1098) και την Ιερουσαλήμ (1099) και μπορούσαν να καυχηθούν ότι απέδωσαν στους χριστιανούς τους Αγίους Τόπους.

Στόχοι των σταυροφοριών

απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους

βοήθεια στους Βυζαντινούς

συνένωση της Χριστιανοσύνης

Τα κράτη των σταυροφόρων το 1135.

Ο Σαλαντίν (1138 – 1193) Ο Σαλαντίν (Σαλάχ αλ Ντιν Γιουσούφ

Ιμπν Αγιούμπ) ήταν σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας. Κατάφερε να ενώσει τους μουσουλμάνους της Μέσης Ανατολής, από τον Ευφράτη ως την Αίγυπτο, και να ανακαταλάβει την Ιερουσαλήμ από τους σταυροφόρους.

Το 1187 ο Σαλαδίν κυριεύει τους Αγίους Τόπους και οι Σταυροφόροι επιστρέφουν.

Επάνω: Ο Σαλαντίν (από αραβικό κώδικα του 12ου αιώνα)

Κάτω: Ο τύμβος του Σαλαντίν κοντά στη βορειοδυτική γωνία του τεμένους των Ομεϋαδών (Δαμασκός, Συρία).

Γ΄ Σταυροφορία Το 1188 ο Φρειδερίκος

Βαρβαρόσσας περνά στη Μ. Ασία, σαρώνει τους Τούρκους και πνίγεται στον ποταμό της Κιλικίας Καλυκάδνο.

O αυτοκράτορας Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα με τους δύο γιούς του Ερρίκο Δ' και Φρειδερίκο Ε‘.

Φρειδερίκος Α' Βαρβαρόσσα - χειρόγραφο του 13ου αιώνα.

το 1191 ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, βασιλιάς της Αγγλίας, κατακτά την Κύπρο και στη συνέχεια την πουλά στους Ναΐτες Ιππότες και από αυτούς πέρασε στους Φράγκους Λουζινιάν.

Χάλκινος ανδριάντας του βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδου Α΄ στα ανάκτορα του Ουέστμινστερ στο Λονδίνο.

Ριχάρδος Α' ο Λεοντόκαρδος.

ΣταυροφορίεςΤα αποτελέσματα των τριών πρώτων Σταυροφοριώνσύντομη κατάληψη των Αγίων Τόπων από τους

χριστιανούςαναζωπύρωση του μίσους χριστιανών και

μουσουλμάνωναύξηση της εχθρότητας Βυζαντινών και Δυτικώνπεριορισμένα οικονομικά οφέλη (εντονότερη

παρουσία των ιταλικών στόλων στα λιμάνια της Ανατολής)

Δ΄ Σταυροφορία Η ιδέα για την Δ΄

Σταυροφορία ήταν του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄.

Αρχηγός ορίστικε ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός.

Δ΄ Σταυροφορία

Ο Δάνδολος ευλογεί

τους Σταυροφόρους

οι Σταυροφόροι είχαν συναθροιστεί στη Βενετία και τον Απρίλιο του 1201 υπέγραψαν συμφωνία με το δόγη Δάνδολο, για να τους μεταφέρει με βενετσιάνικα πλοία στον προορισμό τους. [...] Αντί όλων αυτών η Βενετία θα έπαιρνε από τους Σταυροφόρους 85.000 ασημένια μάρκα και το μισό των κατακτήσεων των Σταυροφόρων. Μάλιστα καθόρισαν, κατ’ αρχήν, και τον τόπο όπου θα κατευθύνονταν οι Σταυροφόροι: ήταν η Αίγυπτος [...]. Τη συμφωνία επικύρωσε και ο πάπας στις 8 Μαΐου 1201.

Δ΄ Σταυροφορία (α΄ παρέκκλιση) Όταν όμως οι Σταυροφόροι μαζεύτηκαν στη Βενετία διαπίστωσαν με μεγάλη τους

απογοήτευση, ότι τους έλειπε το ένα τρίτο περίπου των χρημάτων που είχαν υποσχεθεί στους Βενετούς για τη μεταφορά τους. Η Σταυροφορία κινδύνευε να ματαιωθεί. Τότε ο δόγης Δάνδολο πρότεινε στους Σταυροφόρους, αντί των χρημάτων που του χρωστούσαν, να καταλάβουν για λογαριασμό της Βενετίας τη δαλματική πόλη Ζάρα, παλαιά υποτελή τους, που τώρα υπαγότανε στο βασίλειο της Ουγγαρίας. Έπειτα από σφοδρές συζητήσεις η πρόταση του Δάνδολο έγινε δεκτή. [...] Η συμφωνία κλείστηκε έτσι, και ο ίδιος ο δόγης και πολλοί Βενετοί πήραν το Σταυρό για να μετάσχουν στη Σταυροφορία.

Την πρώτη Οκτωβρίου 1202 ο σταυροφορικός στόλος απέπλευσε από τη Βενετία... και στις 10 Νοεμβρίου έφθασε μπροστά στη Ζάρα. Μάταια οι κάτοικοι έδειχναν στους Σταυροφόρους ότι και αυτοί ήσαν ομόδοξοι τους· μάταια έστησαν στα τείχη τους γύρω-γύρω ξύλινους σταυρούς για να συνεφέρουν τους Σταυροφόρους. Οι τελευταίοι επιτέθηκαν και σε πέντε μέρες ο σταυρός γκρέμισε από τα τείχη τους σταυρούς.

Η επιχείρηση της Ζάρας προκάλεσε όχι μόνο την αντίθεση του πάπα, αλλά και διαφόρων αρχηγών των Σταυροφόρων. Ο πάπας έγραψε στους Σταυροφόρους απαγορεύοντας τους να επιτεθούν εναντίον χριστιανικής περιοχής. Πολλοί πάλι Σταυροφόροι [...] απείλησαν να εγκαταλείψουν τη Σταυροφορία.

Δ΄ Σταυροφορία (β΄ παρέκκλιση) Τότε ο Αλέξιος Άγγελος, γιος του

Ισαάκιου Β' Αγγέλου (1185-1195), που κατόρθωσε να δραπετεύσει από τη φυλακή, πρότεινε στους Σταυροφόρους να τους παραχωρήσει τεράστια ποσά, αν οι τελευταίοι αποκαθιστούσαν στο βυζαντινό θρόνο τον πατέρα του, τον οποίο είχε ανατρέψει, φυλακίσει και τυφλώσει ο αδελφός του Αλέξιος Γ΄ Άγγελος (1195-1203).

Η συμφωνία επικυρώθηκε τον Απρίλιο του 1203 στην Κέρκυρα.

Η σπάταλη οικονομική πολιτική του αυτοκράτορα Ισαάκιου Β' Αγγέλου οδήγησε στην επιβολή νέων

φορολογικών μέτρων και στη νόθευση του νομίσματος. Στην εικόνα, χρυσό υπέρπυρο του

αυτοκράτορα Ισαάκιου Β' Αγγέλου. Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Δ΄ Σταυροφορία Τον Ιούλιο του 1203 οι

Σταυροφόροι κυριεύουν την Κωνσταντινούπολη.

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος δραπετεύει παίρνοντας μαζί του τα κοσμήματα του στέμματος (!).

Ο Ισαάκιος Β' Άγγελος και ο γιος του Αλέξιος Δ΄ αποκαθίστανται αλλά δεν μπορούν να πληρώσουν τους Σταυροφόρους.

Δ΄ Σταυροφορία

Ο Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος, ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας πριν την άλωση της πόλης από τους Λατίνους στα 1204. Μικρογραφία από τη

Χρονογραφία του Νικήτα Χωνιάτη. Bildarchiv der Oesterreichischen

Nationalbibliothek, Wien,

Η λαϊκή αντίδραση φουντώνει και ο Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος ανατρέπει (Ιανουάριος 1204) τους Αγγέλους και απαιτεί την αποχώρηση των Σταυροφόρων.

Οι τελευταίοι αποφασίζουν να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη και το Μάρτιο του 1204 υπογράφουν την περίφημη συνθήκη Partitio Terrarum Imperii Romaniae με την οποία μοιράζουν τα εδάφη της Αυτοκρατορίας.

Τον επόμενο μήνα η Κωνσταντινούπολη κυριεύεται και ακολουθεί όργιο σφαγών και λεηλασιών.

Η άλωση του 1204 Μετά την κατάληψη της πόλης, επί τρεις

μέρες, οι Λατίνοι μεταχειρίστηκαν με φοβερή σκληρότητα, λεηλατώντας κάθε τι που είχε συγκεντρωθεί, δια μέσου των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια της λεηλασίας, χάθηκαν πολλά πολύτιμα έργα τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και πολλά χειρόγραφα καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ανελέητα. Ο Βιλλεαρδουίνος (σταυροφόρος ) παρατηρεί ότι «από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμία πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα».

Μετά από αυτή την Σταυροφορία, όλη η δυτική Ευρώπη κοσμήθηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινούπολης, ενώ οι περισσότερες από τις εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης απέκτησαν μέρος από τα «ιερά λείψανα» της πόλης.

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204).

Τα κράτη στην ανατολική Μεσόγειο όπως διαμορφώθηκαν μετά το διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204.

Λατινικά κράτη Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος

Φλάνδρας Βασίλειο Θεσ/νίκης Βονιφάτιος Μομφερατικός Δουκάτο της Αθήνας Όθων ντε λα Ρος· αργότερα,

Καταλανοί και μετά οι φλωρεντίνοι Αντζαγιόλι Γαλλικό πριγκιπάτο της Αχαΐας (Μοριά) Βιλλεαρδουίνος·

το 1259 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος αποσπά εδάφη της Πελοποννήσου που αργότερα θα αποτελέσουν τμήμα του Δεσποτάτου του Μοριά (1460 πέφτει στους Τούρκους)

Κρήτη, Αιγαίο, Ιόνιο, λιμάνια Ελλησπόντου και 3/8 της Κωνσταντινούπολης Βενετία

Ελληνικά κράτη Αυτοκρατορία Νίκαιας → Θεόδωρος Λάσκαρης Ηγεμονία Ηπείρου → Μιχαήλ Κομνηνός Δούκας Αυτοκρατορία Τραπεζούντας → Αλέξιος/Δαυίδ

Κομνηνοί (1461 πέφτει στους Τούρκους)