3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (<...

47
Ο ρήτορας Αισχίνης (περ. 389- 314 π.Χ.), πολιτικός αντίπαλος του ∆ημοσθένη, εναντιώθηκε με τον λόγο του Κατά Κτησιφῶντος στην πρόταση του Κτησιφώντα να τιμηθεί με χρυσό στεφάνι ο ∆ημοσθένης για τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα. Ύστερα από την ήττα του στη σχετική δίκη και την αποτυχία της φιλομα- κεδονικής πολιτικής του αναγκάστηκε να εκπατριστεί στη Μικρά Ασία και στη Ρόδο. Στις επιστολές που σώ- θηκαν με το όνομά του, οι οποίες όμως δεν προέρχονται από αυτόν, παρουσιάζεται ως εξόριστος. Στο α- πόσπασμα που ακολουθεί γίνεται λόγος για το πως αντιμετωπίζει ο συγγραφέας την εξορία του. Ε Ν Τ Τ Η Τ Τ Α Α Ο Ο Μ Μ ι ι α α τ τ ι ι μ μ η η τ τ ι ι κ κ ή ή ε ε ξ ξ ο ο ρ ρ ί ί α α 10

Transcript of 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (<...

Page 1: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

Ο ρήτορας Αισχίνης (περ 389- 314 πΧ) πολιτικός αντίπαλος του ∆ημοσθένη εναντιώθηκε με τον λόγο

του Κατά Κτησιφῶντος στην πρόταση του Κτησιφώντα να τιμηθεί με χρυσό στεφάνι ο ∆ημοσθένης για τις

υπηρεσίες του προς την πατρίδα Ύστερα από την ήττα του στη σχετική δίκη και την αποτυχία της φιλομα-

κεδονικής πολιτικής του αναγκάστηκε να εκπατριστεί στη Μικρά Ασία και στη Ρόδο Στις επιστολές που σώ-

θηκαν με το όνομά του οι οποίες όμως δεν προέρχονται από αυτόν παρουσιάζεται ως εξόριστος Στο α-

πόσπασμα που ακολουθεί γίνεται λόγος για το πως αντιμετωπίζει ο συγγραφέας την εξορία του

ΕΕ ΝΝ

ΤΤ ΗΗ ΤΤ

ΑΑ

ΟΟ

ΜΜ ιι αα ττ ιι μμ ηη ττ ιι κκ ήή εε ξξ οο ρρ ίί αα

10

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

4

Οἱ μέν ἄλλοι πάντες ὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως ἤ δέονται τῶν πολιτῶν ὅπως ἐπανέλθωσιν ἤ δια-

μαρτόντες τούτου λοιδοροῦσι τάς ἑαυτῶν πατρίδας ὡς φαύλως αὐτοῖς προσφερομένας ἐγώ

δέ ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ὧν ἐπολιτευσάμην ἠτύχησα καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων

ἄχθομαι μέν ὥσπερ εἰκός ἐστιν ἀγανακτῶ δέ οὐδέν Οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός εἰμι ὥστε ἐξ

ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς ὁ τήν Ἑλλάδα ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἀπέθανε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν

Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν Ἀλλrsquo

ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά τοῖς

ἔπειτα ἀνθρώποις καί ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν ἐκείνοις γεγονέναι

Αἰσχίνης Ἐπιστολαί 31-3

Όλοι οι άλλοι αφενός όσοι εξορίζονται άδικα παρακαλούν τους συμπολίτες τους να επα-

νέλθουν από την εξορία ή αν αποτύχουν σε αυτό κακολογούν τις πατρίδες τους επειδή κατά

τη γνώμη τους συμπεριφέρθηκαν άσχημα

Εγώ όμως επειδή ακριβώς μια φορά κατά τρόπο ανάξιο προς όσα έκανα ως πολίτης απέτυχα

και ενώ κατηγορούσα άλλους ο ίδιος καταδικάστηκα στεναχωριέμαι όπως είναι φυσικό αλλά

καθόλου δεν αγανακτώ Γιατί εγώ βέβαια δεν είμαι τόσο ηλίθιος ώστε από την πόλη από την

οποία ο Θεμιστοκλής που ελευθέρωσε την Ελλάδα εξορίστηκε και όπου ο Μιλτιάδης επειδή

όφειλε μικρό ποσό στο δημόσιο πέθανε στη φυλακή όταν ήταν γέρος ο Αισχίνης ο γιος του

Ατρόμητου να θεωρεί ότι πρέπει να αγανακτεί μrsquo αυτήν την πόλη επειδή είναι εξόριστος επειδή

έπαθε κάτι από τα συνηθισμένα στην Αθήνα Αλλά εγώ τουλάχιστον θα μπορούσα να θεωρή-

σω ακόμα και λαμπρό αυτό που μου συνέβη δηλαδή το ότι έχω πέσει στην αφάνεια για τις μελ-

λοντικές γενιές μαζί με εκείνους και έχω αξιωθεί να πάθω τα ίδια με εκείνους

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

5

Απόδοση

λέξεων και φράσεων του κειμένουστο νεοελληνικό λόγο

φεύγουσιν lt φεύγω = εξορίζομαι

ἀδίκως lt ἀ - (στερητικό) + δίκη = άδικα

δέονται (lt δέομαι = παρακαλώ) τῶν πολιτῶν = παρακαλούν τους συμπολίτες τους

ὅπως ἐπανέλθωσιν (lt ἐπί + ἀνά + ἔρχομαι) = για να επανέλθουν από την εξορία

διαμαρτόντες (lt διά + ἁμαρτάνω = αποτυγχάνω) τού-

του =

αν αποτύχουν σrsquo αυτό

λοιδοροῦσι (lt λοιδορέω -ῶ) = κακολογούν

τάς ἑαυτῶν πατρίδας lt ἡ πατρίς = τις πατρίδες τους

ὡς φαύλως αὐτοῖς προσφερομένας (lt πρός + φέρομαι

= συμπεριφέρομαι) =

επειδή κατά τη γνώμη μου τους συμπεριφέρ-

θηκα άσχημα

ἐπείπερ (lt ἐπεί + περ) = επειδή ακριβώς

ἅπαξ lt ἀ- (αθροιστικό) + πάξ [(= επαρκώς) - επίρρημα] μια φορά

ἀναξίως lt ἀν - (στερητικό) + ἄξιος -α -ον = κατά τρόπο ανάξιο

ὧν ἐπολιτευσάμην (lt πολιτεύομαι) = προς όσα έκανα ως πολίτης

ἠτύχησα (lt ἀτυχέω -ῶ) = απέτυχα

κατηγορῶν (lt κατά + ἀγορεύω= κατηγορώ) ἄλλους = ενώ κατηγορούσα άλλους

ἑάλων (lt ἁλίσκομαι = συλλαμβάνομαι κυριεύομαι) καταδικάστηκα

ἄχθομαι = δυσανασχετώ στεναχωριέμαι

ὥσπερ εἰκός ἐστιν = όπως είναι φυσικό

οὐδέν ἀγανακτῶ (lt ἀγανακτέω -ῶ) = δεν αγανακτώ καθόλου

οὕτως = τόσο

ὁ ἐλευθερώσας (ltἐλευθερόω -ῶ) τήν Ἑλλάδα = αυτός που ελευθέρωσε την Ελλάδα

ἐξηλάθη lt ἐξελαύνομαι lt ἐκ + ἐλαύνομαι = εξορίστηκε

ὤφειλε (lt ὀφείλω) τῷ δημοσίῳ = χρωστούσε στο δημόσιο

γέρων ὤν lt εἰμί = όταν ήταν γέρος

ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ lt τό δεσμωτήριον = στη φυλακή

ἀπέθανε (lt ἀποθνῄσκω lt ἀπό + θνῄσκω = πεθαίνω) πέθανε

Αἰσχίνην lt ὁ Αἰσχίνης ο Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

6

οἴεσθαι (lt οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (lt δεῖ = πρέπει)

=

ότι πρέπει να θεωρεί

εἰ τι ἔπαθεν lt πάσχω = επειδή έπαθε κάτι

τῶν εἰωθότων lt εἴωθα lt ἔθω = από τα συνηθισμένα

Ἀθήνησιν lt ἡ Ἀθήνα = στην Αθήνα

νομίσαιμrsquo ἄν lt νομίζω = θα μπορούσα να θεωρήσω

ἐν ἀδοξίᾳ lt ἀ - (στερητικό) + δόξα lt δοκῶ = στην αφάνεια στην ασημότητα

ὅμοια lt ὅμοιος -α -ον = τα ίδια

Το απόσπασμα που παρατίθεται στην ενότητα αυτή είναι μια επιστολή που αποδίδεται στο ρή-

τορα Αισχίνη αλλά δεν ανήκει σrsquo αυτόν Ο ρήτορας παρουσιάζεται ως εξόριστος και ισχυρίζεται

ότι η εξορία του τον στεναχωρεί όχι όμως σε σημείο που να αγανακτεί εν αντιθέσει με άλ-

λους πολίτες που όταν εξορίζονται εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω και δυσφημούν την πατρίδα

τους γιrsquo αυτή την άδικη απόφαση Μάλιστα δικαιολογεί αυτή του τη συμπεριφορά υποστηρίζο-

ντας ότι η Αθήνα συνηθίζει να καταδικάζει τους ευεργέτες της αναφέροντας ως παραδείγ-

ματα το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη και θεωρεί μεγάλη του τιμή που βρέθηκε στην ίδια κατά-

σταση όπως οι επιφανείς πρόγονοί του Εμμέσως πλην σαφώς πιστεύει ότι αυτό που του συνέβη

είναι κατά κάποιο τρόπο η επιβεβαίωση και η σωστή αξιολόγηση των όσων έχει διαπράξει ως

πολιτικός

Ο Αισχίνης μέσω της επιστολής του χαρακτηρίζει άδικη την απόφαση της βουλής να τον

εξορίσουν γεγονός το οποίο τον λυπεί μεν αλλά δεν αγανακτεί κιόλας όπως άλλοι εξόριστοι

συμπολίτες του Θεωρεί πως η στάση που κράτησε η πόλη του ήταν κάτι το σύνηθες διότι ανέ-

καθεν συμπεριφερόταν με αχαριστία σε εξέχουσες προσωπικότητες όπως για παράδειγμα

στο Θεμιστοκλή και στο Μιλτιάδη Έτσι ο ρήτορας πιστεύει ότι η καταδίκη του αποτελεί ανα-

γνώριση της πολιτικής του αξίας και εντάσσει τον εαυτό του στο σύνολο των σπουδαίων αν-

δρών

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

7

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη των πολιτών μιας πόλης απέναντι στους ευεργέτες της ή-

ταν σύνηθες φαινόμενο της εποχής εκείνης

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

εἴ τι τῶν εἰωθότων

Ἀθήνησιν ἔπαθεν

Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας της επιστολής εμμέσως

πλην σαφώς κατηγορεί την Αθήνα και τους πολίτες της οι ο-

ποίοι συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με αγνωμοσύνη και

αχαριστία σε ανθρώπους που την είχαν ευεργετήσει είχαν

αποδείξει τη φιλοπατρία τους και είχαν κάνει αξιόλογα πράγ-

ματα για τη σωτηρία της αλλά και την αναβάθμισή της

ἐξ ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς

ὁ τήν Ἑλλάδα

ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί

ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων

ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ

ἀπέθανεν

Ο ρήτορας αναφέρει δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις α-

γνωμοσύνης των Αθηναίων Η πρώτη περίπτωση είναι του Θε-

μιστοκλή ενός σπουδαίου στρατηγού και πολιτικού ο οποίος

ανακηρύχθηκε σωτήρας της Ελλάδος μετά την πανωλεθρία

που υπέστη ο περσικός στόλος στη Σαλαμίνα

Παρόλη την προσφορά του στην πατρίδα οι Σπαρτιάτες τον

κατηγόρησαν ότι συνεργαζόταν με τους Πέρσες και επειδή οι

Αθηναίοι φοβήθηκαν τη δημοτικότητά του τον ανάγκασαν

σε εξορία όπου και πέθανε από ασθένεια το 460 πΧ

∆εύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του

Μιλτιάδη ο οποίος υπήρξε κι αυτός εξέχων και ικανότατος

στρατηγός εκτός του ότι προσέφερε πολλά στην πόλη του

με τη στρατιωτική του δράση συνετέλεσε σημαντικά στη νίκη

της Αθήνας επί των Περσών στο Μαραθώνα το 490 πΧ Επει-

δή όμως ολόκληρη η εκστρατεία του δεν είχε ουσιαστικά απο-

τελέσματα τον οδήγησαν σε δίκη και καταδικάστηκε σε πρό-

στιμο 50 ταλάντων Έτσι βρέθηκε στη φυλακή σοβαρά τραυ-

ματισμένος και εκεί απεβίωσε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 2: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

4

Οἱ μέν ἄλλοι πάντες ὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως ἤ δέονται τῶν πολιτῶν ὅπως ἐπανέλθωσιν ἤ δια-

μαρτόντες τούτου λοιδοροῦσι τάς ἑαυτῶν πατρίδας ὡς φαύλως αὐτοῖς προσφερομένας ἐγώ

δέ ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ὧν ἐπολιτευσάμην ἠτύχησα καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων

ἄχθομαι μέν ὥσπερ εἰκός ἐστιν ἀγανακτῶ δέ οὐδέν Οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός εἰμι ὥστε ἐξ

ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς ὁ τήν Ἑλλάδα ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἀπέθανε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν

Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν Ἀλλrsquo

ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά τοῖς

ἔπειτα ἀνθρώποις καί ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν ἐκείνοις γεγονέναι

Αἰσχίνης Ἐπιστολαί 31-3

Όλοι οι άλλοι αφενός όσοι εξορίζονται άδικα παρακαλούν τους συμπολίτες τους να επα-

νέλθουν από την εξορία ή αν αποτύχουν σε αυτό κακολογούν τις πατρίδες τους επειδή κατά

τη γνώμη τους συμπεριφέρθηκαν άσχημα

Εγώ όμως επειδή ακριβώς μια φορά κατά τρόπο ανάξιο προς όσα έκανα ως πολίτης απέτυχα

και ενώ κατηγορούσα άλλους ο ίδιος καταδικάστηκα στεναχωριέμαι όπως είναι φυσικό αλλά

καθόλου δεν αγανακτώ Γιατί εγώ βέβαια δεν είμαι τόσο ηλίθιος ώστε από την πόλη από την

οποία ο Θεμιστοκλής που ελευθέρωσε την Ελλάδα εξορίστηκε και όπου ο Μιλτιάδης επειδή

όφειλε μικρό ποσό στο δημόσιο πέθανε στη φυλακή όταν ήταν γέρος ο Αισχίνης ο γιος του

Ατρόμητου να θεωρεί ότι πρέπει να αγανακτεί μrsquo αυτήν την πόλη επειδή είναι εξόριστος επειδή

έπαθε κάτι από τα συνηθισμένα στην Αθήνα Αλλά εγώ τουλάχιστον θα μπορούσα να θεωρή-

σω ακόμα και λαμπρό αυτό που μου συνέβη δηλαδή το ότι έχω πέσει στην αφάνεια για τις μελ-

λοντικές γενιές μαζί με εκείνους και έχω αξιωθεί να πάθω τα ίδια με εκείνους

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

5

Απόδοση

λέξεων και φράσεων του κειμένουστο νεοελληνικό λόγο

φεύγουσιν lt φεύγω = εξορίζομαι

ἀδίκως lt ἀ - (στερητικό) + δίκη = άδικα

δέονται (lt δέομαι = παρακαλώ) τῶν πολιτῶν = παρακαλούν τους συμπολίτες τους

ὅπως ἐπανέλθωσιν (lt ἐπί + ἀνά + ἔρχομαι) = για να επανέλθουν από την εξορία

διαμαρτόντες (lt διά + ἁμαρτάνω = αποτυγχάνω) τού-

του =

αν αποτύχουν σrsquo αυτό

λοιδοροῦσι (lt λοιδορέω -ῶ) = κακολογούν

τάς ἑαυτῶν πατρίδας lt ἡ πατρίς = τις πατρίδες τους

ὡς φαύλως αὐτοῖς προσφερομένας (lt πρός + φέρομαι

= συμπεριφέρομαι) =

επειδή κατά τη γνώμη μου τους συμπεριφέρ-

θηκα άσχημα

ἐπείπερ (lt ἐπεί + περ) = επειδή ακριβώς

ἅπαξ lt ἀ- (αθροιστικό) + πάξ [(= επαρκώς) - επίρρημα] μια φορά

ἀναξίως lt ἀν - (στερητικό) + ἄξιος -α -ον = κατά τρόπο ανάξιο

ὧν ἐπολιτευσάμην (lt πολιτεύομαι) = προς όσα έκανα ως πολίτης

ἠτύχησα (lt ἀτυχέω -ῶ) = απέτυχα

κατηγορῶν (lt κατά + ἀγορεύω= κατηγορώ) ἄλλους = ενώ κατηγορούσα άλλους

ἑάλων (lt ἁλίσκομαι = συλλαμβάνομαι κυριεύομαι) καταδικάστηκα

ἄχθομαι = δυσανασχετώ στεναχωριέμαι

ὥσπερ εἰκός ἐστιν = όπως είναι φυσικό

οὐδέν ἀγανακτῶ (lt ἀγανακτέω -ῶ) = δεν αγανακτώ καθόλου

οὕτως = τόσο

ὁ ἐλευθερώσας (ltἐλευθερόω -ῶ) τήν Ἑλλάδα = αυτός που ελευθέρωσε την Ελλάδα

ἐξηλάθη lt ἐξελαύνομαι lt ἐκ + ἐλαύνομαι = εξορίστηκε

ὤφειλε (lt ὀφείλω) τῷ δημοσίῳ = χρωστούσε στο δημόσιο

γέρων ὤν lt εἰμί = όταν ήταν γέρος

ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ lt τό δεσμωτήριον = στη φυλακή

ἀπέθανε (lt ἀποθνῄσκω lt ἀπό + θνῄσκω = πεθαίνω) πέθανε

Αἰσχίνην lt ὁ Αἰσχίνης ο Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

6

οἴεσθαι (lt οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (lt δεῖ = πρέπει)

=

ότι πρέπει να θεωρεί

εἰ τι ἔπαθεν lt πάσχω = επειδή έπαθε κάτι

τῶν εἰωθότων lt εἴωθα lt ἔθω = από τα συνηθισμένα

Ἀθήνησιν lt ἡ Ἀθήνα = στην Αθήνα

νομίσαιμrsquo ἄν lt νομίζω = θα μπορούσα να θεωρήσω

ἐν ἀδοξίᾳ lt ἀ - (στερητικό) + δόξα lt δοκῶ = στην αφάνεια στην ασημότητα

ὅμοια lt ὅμοιος -α -ον = τα ίδια

Το απόσπασμα που παρατίθεται στην ενότητα αυτή είναι μια επιστολή που αποδίδεται στο ρή-

τορα Αισχίνη αλλά δεν ανήκει σrsquo αυτόν Ο ρήτορας παρουσιάζεται ως εξόριστος και ισχυρίζεται

ότι η εξορία του τον στεναχωρεί όχι όμως σε σημείο που να αγανακτεί εν αντιθέσει με άλ-

λους πολίτες που όταν εξορίζονται εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω και δυσφημούν την πατρίδα

τους γιrsquo αυτή την άδικη απόφαση Μάλιστα δικαιολογεί αυτή του τη συμπεριφορά υποστηρίζο-

ντας ότι η Αθήνα συνηθίζει να καταδικάζει τους ευεργέτες της αναφέροντας ως παραδείγ-

ματα το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη και θεωρεί μεγάλη του τιμή που βρέθηκε στην ίδια κατά-

σταση όπως οι επιφανείς πρόγονοί του Εμμέσως πλην σαφώς πιστεύει ότι αυτό που του συνέβη

είναι κατά κάποιο τρόπο η επιβεβαίωση και η σωστή αξιολόγηση των όσων έχει διαπράξει ως

πολιτικός

Ο Αισχίνης μέσω της επιστολής του χαρακτηρίζει άδικη την απόφαση της βουλής να τον

εξορίσουν γεγονός το οποίο τον λυπεί μεν αλλά δεν αγανακτεί κιόλας όπως άλλοι εξόριστοι

συμπολίτες του Θεωρεί πως η στάση που κράτησε η πόλη του ήταν κάτι το σύνηθες διότι ανέ-

καθεν συμπεριφερόταν με αχαριστία σε εξέχουσες προσωπικότητες όπως για παράδειγμα

στο Θεμιστοκλή και στο Μιλτιάδη Έτσι ο ρήτορας πιστεύει ότι η καταδίκη του αποτελεί ανα-

γνώριση της πολιτικής του αξίας και εντάσσει τον εαυτό του στο σύνολο των σπουδαίων αν-

δρών

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

7

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη των πολιτών μιας πόλης απέναντι στους ευεργέτες της ή-

ταν σύνηθες φαινόμενο της εποχής εκείνης

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

εἴ τι τῶν εἰωθότων

Ἀθήνησιν ἔπαθεν

Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας της επιστολής εμμέσως

πλην σαφώς κατηγορεί την Αθήνα και τους πολίτες της οι ο-

ποίοι συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με αγνωμοσύνη και

αχαριστία σε ανθρώπους που την είχαν ευεργετήσει είχαν

αποδείξει τη φιλοπατρία τους και είχαν κάνει αξιόλογα πράγ-

ματα για τη σωτηρία της αλλά και την αναβάθμισή της

ἐξ ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς

ὁ τήν Ἑλλάδα

ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί

ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων

ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ

ἀπέθανεν

Ο ρήτορας αναφέρει δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις α-

γνωμοσύνης των Αθηναίων Η πρώτη περίπτωση είναι του Θε-

μιστοκλή ενός σπουδαίου στρατηγού και πολιτικού ο οποίος

ανακηρύχθηκε σωτήρας της Ελλάδος μετά την πανωλεθρία

που υπέστη ο περσικός στόλος στη Σαλαμίνα

Παρόλη την προσφορά του στην πατρίδα οι Σπαρτιάτες τον

κατηγόρησαν ότι συνεργαζόταν με τους Πέρσες και επειδή οι

Αθηναίοι φοβήθηκαν τη δημοτικότητά του τον ανάγκασαν

σε εξορία όπου και πέθανε από ασθένεια το 460 πΧ

∆εύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του

Μιλτιάδη ο οποίος υπήρξε κι αυτός εξέχων και ικανότατος

στρατηγός εκτός του ότι προσέφερε πολλά στην πόλη του

με τη στρατιωτική του δράση συνετέλεσε σημαντικά στη νίκη

της Αθήνας επί των Περσών στο Μαραθώνα το 490 πΧ Επει-

δή όμως ολόκληρη η εκστρατεία του δεν είχε ουσιαστικά απο-

τελέσματα τον οδήγησαν σε δίκη και καταδικάστηκε σε πρό-

στιμο 50 ταλάντων Έτσι βρέθηκε στη φυλακή σοβαρά τραυ-

ματισμένος και εκεί απεβίωσε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 3: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

5

Απόδοση

λέξεων και φράσεων του κειμένουστο νεοελληνικό λόγο

φεύγουσιν lt φεύγω = εξορίζομαι

ἀδίκως lt ἀ - (στερητικό) + δίκη = άδικα

δέονται (lt δέομαι = παρακαλώ) τῶν πολιτῶν = παρακαλούν τους συμπολίτες τους

ὅπως ἐπανέλθωσιν (lt ἐπί + ἀνά + ἔρχομαι) = για να επανέλθουν από την εξορία

διαμαρτόντες (lt διά + ἁμαρτάνω = αποτυγχάνω) τού-

του =

αν αποτύχουν σrsquo αυτό

λοιδοροῦσι (lt λοιδορέω -ῶ) = κακολογούν

τάς ἑαυτῶν πατρίδας lt ἡ πατρίς = τις πατρίδες τους

ὡς φαύλως αὐτοῖς προσφερομένας (lt πρός + φέρομαι

= συμπεριφέρομαι) =

επειδή κατά τη γνώμη μου τους συμπεριφέρ-

θηκα άσχημα

ἐπείπερ (lt ἐπεί + περ) = επειδή ακριβώς

ἅπαξ lt ἀ- (αθροιστικό) + πάξ [(= επαρκώς) - επίρρημα] μια φορά

ἀναξίως lt ἀν - (στερητικό) + ἄξιος -α -ον = κατά τρόπο ανάξιο

ὧν ἐπολιτευσάμην (lt πολιτεύομαι) = προς όσα έκανα ως πολίτης

ἠτύχησα (lt ἀτυχέω -ῶ) = απέτυχα

κατηγορῶν (lt κατά + ἀγορεύω= κατηγορώ) ἄλλους = ενώ κατηγορούσα άλλους

ἑάλων (lt ἁλίσκομαι = συλλαμβάνομαι κυριεύομαι) καταδικάστηκα

ἄχθομαι = δυσανασχετώ στεναχωριέμαι

ὥσπερ εἰκός ἐστιν = όπως είναι φυσικό

οὐδέν ἀγανακτῶ (lt ἀγανακτέω -ῶ) = δεν αγανακτώ καθόλου

οὕτως = τόσο

ὁ ἐλευθερώσας (ltἐλευθερόω -ῶ) τήν Ἑλλάδα = αυτός που ελευθέρωσε την Ελλάδα

ἐξηλάθη lt ἐξελαύνομαι lt ἐκ + ἐλαύνομαι = εξορίστηκε

ὤφειλε (lt ὀφείλω) τῷ δημοσίῳ = χρωστούσε στο δημόσιο

γέρων ὤν lt εἰμί = όταν ήταν γέρος

ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ lt τό δεσμωτήριον = στη φυλακή

ἀπέθανε (lt ἀποθνῄσκω lt ἀπό + θνῄσκω = πεθαίνω) πέθανε

Αἰσχίνην lt ὁ Αἰσχίνης ο Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

6

οἴεσθαι (lt οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (lt δεῖ = πρέπει)

=

ότι πρέπει να θεωρεί

εἰ τι ἔπαθεν lt πάσχω = επειδή έπαθε κάτι

τῶν εἰωθότων lt εἴωθα lt ἔθω = από τα συνηθισμένα

Ἀθήνησιν lt ἡ Ἀθήνα = στην Αθήνα

νομίσαιμrsquo ἄν lt νομίζω = θα μπορούσα να θεωρήσω

ἐν ἀδοξίᾳ lt ἀ - (στερητικό) + δόξα lt δοκῶ = στην αφάνεια στην ασημότητα

ὅμοια lt ὅμοιος -α -ον = τα ίδια

Το απόσπασμα που παρατίθεται στην ενότητα αυτή είναι μια επιστολή που αποδίδεται στο ρή-

τορα Αισχίνη αλλά δεν ανήκει σrsquo αυτόν Ο ρήτορας παρουσιάζεται ως εξόριστος και ισχυρίζεται

ότι η εξορία του τον στεναχωρεί όχι όμως σε σημείο που να αγανακτεί εν αντιθέσει με άλ-

λους πολίτες που όταν εξορίζονται εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω και δυσφημούν την πατρίδα

τους γιrsquo αυτή την άδικη απόφαση Μάλιστα δικαιολογεί αυτή του τη συμπεριφορά υποστηρίζο-

ντας ότι η Αθήνα συνηθίζει να καταδικάζει τους ευεργέτες της αναφέροντας ως παραδείγ-

ματα το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη και θεωρεί μεγάλη του τιμή που βρέθηκε στην ίδια κατά-

σταση όπως οι επιφανείς πρόγονοί του Εμμέσως πλην σαφώς πιστεύει ότι αυτό που του συνέβη

είναι κατά κάποιο τρόπο η επιβεβαίωση και η σωστή αξιολόγηση των όσων έχει διαπράξει ως

πολιτικός

Ο Αισχίνης μέσω της επιστολής του χαρακτηρίζει άδικη την απόφαση της βουλής να τον

εξορίσουν γεγονός το οποίο τον λυπεί μεν αλλά δεν αγανακτεί κιόλας όπως άλλοι εξόριστοι

συμπολίτες του Θεωρεί πως η στάση που κράτησε η πόλη του ήταν κάτι το σύνηθες διότι ανέ-

καθεν συμπεριφερόταν με αχαριστία σε εξέχουσες προσωπικότητες όπως για παράδειγμα

στο Θεμιστοκλή και στο Μιλτιάδη Έτσι ο ρήτορας πιστεύει ότι η καταδίκη του αποτελεί ανα-

γνώριση της πολιτικής του αξίας και εντάσσει τον εαυτό του στο σύνολο των σπουδαίων αν-

δρών

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

7

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη των πολιτών μιας πόλης απέναντι στους ευεργέτες της ή-

ταν σύνηθες φαινόμενο της εποχής εκείνης

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

εἴ τι τῶν εἰωθότων

Ἀθήνησιν ἔπαθεν

Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας της επιστολής εμμέσως

πλην σαφώς κατηγορεί την Αθήνα και τους πολίτες της οι ο-

ποίοι συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με αγνωμοσύνη και

αχαριστία σε ανθρώπους που την είχαν ευεργετήσει είχαν

αποδείξει τη φιλοπατρία τους και είχαν κάνει αξιόλογα πράγ-

ματα για τη σωτηρία της αλλά και την αναβάθμισή της

ἐξ ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς

ὁ τήν Ἑλλάδα

ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί

ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων

ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ

ἀπέθανεν

Ο ρήτορας αναφέρει δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις α-

γνωμοσύνης των Αθηναίων Η πρώτη περίπτωση είναι του Θε-

μιστοκλή ενός σπουδαίου στρατηγού και πολιτικού ο οποίος

ανακηρύχθηκε σωτήρας της Ελλάδος μετά την πανωλεθρία

που υπέστη ο περσικός στόλος στη Σαλαμίνα

Παρόλη την προσφορά του στην πατρίδα οι Σπαρτιάτες τον

κατηγόρησαν ότι συνεργαζόταν με τους Πέρσες και επειδή οι

Αθηναίοι φοβήθηκαν τη δημοτικότητά του τον ανάγκασαν

σε εξορία όπου και πέθανε από ασθένεια το 460 πΧ

∆εύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του

Μιλτιάδη ο οποίος υπήρξε κι αυτός εξέχων και ικανότατος

στρατηγός εκτός του ότι προσέφερε πολλά στην πόλη του

με τη στρατιωτική του δράση συνετέλεσε σημαντικά στη νίκη

της Αθήνας επί των Περσών στο Μαραθώνα το 490 πΧ Επει-

δή όμως ολόκληρη η εκστρατεία του δεν είχε ουσιαστικά απο-

τελέσματα τον οδήγησαν σε δίκη και καταδικάστηκε σε πρό-

στιμο 50 ταλάντων Έτσι βρέθηκε στη φυλακή σοβαρά τραυ-

ματισμένος και εκεί απεβίωσε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 4: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

6

οἴεσθαι (lt οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (lt δεῖ = πρέπει)

=

ότι πρέπει να θεωρεί

εἰ τι ἔπαθεν lt πάσχω = επειδή έπαθε κάτι

τῶν εἰωθότων lt εἴωθα lt ἔθω = από τα συνηθισμένα

Ἀθήνησιν lt ἡ Ἀθήνα = στην Αθήνα

νομίσαιμrsquo ἄν lt νομίζω = θα μπορούσα να θεωρήσω

ἐν ἀδοξίᾳ lt ἀ - (στερητικό) + δόξα lt δοκῶ = στην αφάνεια στην ασημότητα

ὅμοια lt ὅμοιος -α -ον = τα ίδια

Το απόσπασμα που παρατίθεται στην ενότητα αυτή είναι μια επιστολή που αποδίδεται στο ρή-

τορα Αισχίνη αλλά δεν ανήκει σrsquo αυτόν Ο ρήτορας παρουσιάζεται ως εξόριστος και ισχυρίζεται

ότι η εξορία του τον στεναχωρεί όχι όμως σε σημείο που να αγανακτεί εν αντιθέσει με άλ-

λους πολίτες που όταν εξορίζονται εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω και δυσφημούν την πατρίδα

τους γιrsquo αυτή την άδικη απόφαση Μάλιστα δικαιολογεί αυτή του τη συμπεριφορά υποστηρίζο-

ντας ότι η Αθήνα συνηθίζει να καταδικάζει τους ευεργέτες της αναφέροντας ως παραδείγ-

ματα το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη και θεωρεί μεγάλη του τιμή που βρέθηκε στην ίδια κατά-

σταση όπως οι επιφανείς πρόγονοί του Εμμέσως πλην σαφώς πιστεύει ότι αυτό που του συνέβη

είναι κατά κάποιο τρόπο η επιβεβαίωση και η σωστή αξιολόγηση των όσων έχει διαπράξει ως

πολιτικός

Ο Αισχίνης μέσω της επιστολής του χαρακτηρίζει άδικη την απόφαση της βουλής να τον

εξορίσουν γεγονός το οποίο τον λυπεί μεν αλλά δεν αγανακτεί κιόλας όπως άλλοι εξόριστοι

συμπολίτες του Θεωρεί πως η στάση που κράτησε η πόλη του ήταν κάτι το σύνηθες διότι ανέ-

καθεν συμπεριφερόταν με αχαριστία σε εξέχουσες προσωπικότητες όπως για παράδειγμα

στο Θεμιστοκλή και στο Μιλτιάδη Έτσι ο ρήτορας πιστεύει ότι η καταδίκη του αποτελεί ανα-

γνώριση της πολιτικής του αξίας και εντάσσει τον εαυτό του στο σύνολο των σπουδαίων αν-

δρών

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

7

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη των πολιτών μιας πόλης απέναντι στους ευεργέτες της ή-

ταν σύνηθες φαινόμενο της εποχής εκείνης

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

εἴ τι τῶν εἰωθότων

Ἀθήνησιν ἔπαθεν

Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας της επιστολής εμμέσως

πλην σαφώς κατηγορεί την Αθήνα και τους πολίτες της οι ο-

ποίοι συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με αγνωμοσύνη και

αχαριστία σε ανθρώπους που την είχαν ευεργετήσει είχαν

αποδείξει τη φιλοπατρία τους και είχαν κάνει αξιόλογα πράγ-

ματα για τη σωτηρία της αλλά και την αναβάθμισή της

ἐξ ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς

ὁ τήν Ἑλλάδα

ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί

ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων

ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ

ἀπέθανεν

Ο ρήτορας αναφέρει δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις α-

γνωμοσύνης των Αθηναίων Η πρώτη περίπτωση είναι του Θε-

μιστοκλή ενός σπουδαίου στρατηγού και πολιτικού ο οποίος

ανακηρύχθηκε σωτήρας της Ελλάδος μετά την πανωλεθρία

που υπέστη ο περσικός στόλος στη Σαλαμίνα

Παρόλη την προσφορά του στην πατρίδα οι Σπαρτιάτες τον

κατηγόρησαν ότι συνεργαζόταν με τους Πέρσες και επειδή οι

Αθηναίοι φοβήθηκαν τη δημοτικότητά του τον ανάγκασαν

σε εξορία όπου και πέθανε από ασθένεια το 460 πΧ

∆εύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του

Μιλτιάδη ο οποίος υπήρξε κι αυτός εξέχων και ικανότατος

στρατηγός εκτός του ότι προσέφερε πολλά στην πόλη του

με τη στρατιωτική του δράση συνετέλεσε σημαντικά στη νίκη

της Αθήνας επί των Περσών στο Μαραθώνα το 490 πΧ Επει-

δή όμως ολόκληρη η εκστρατεία του δεν είχε ουσιαστικά απο-

τελέσματα τον οδήγησαν σε δίκη και καταδικάστηκε σε πρό-

στιμο 50 ταλάντων Έτσι βρέθηκε στη φυλακή σοβαρά τραυ-

ματισμένος και εκεί απεβίωσε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 5: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

7

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη των πολιτών μιας πόλης απέναντι στους ευεργέτες της ή-

ταν σύνηθες φαινόμενο της εποχής εκείνης

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

εἴ τι τῶν εἰωθότων

Ἀθήνησιν ἔπαθεν

Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας της επιστολής εμμέσως

πλην σαφώς κατηγορεί την Αθήνα και τους πολίτες της οι ο-

ποίοι συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με αγνωμοσύνη και

αχαριστία σε ανθρώπους που την είχαν ευεργετήσει είχαν

αποδείξει τη φιλοπατρία τους και είχαν κάνει αξιόλογα πράγ-

ματα για τη σωτηρία της αλλά και την αναβάθμισή της

ἐξ ἧς πόλεως Θεμιστοκλῆς

ὁ τήν Ἑλλάδα

ἐλευθερώσας ἐξηλάθη καί

ὅπου Μιλτιάδης ὅτι μικρόν

ὤφειλε τῷ δημοσίῳ γέρων

ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ

ἀπέθανεν

Ο ρήτορας αναφέρει δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις α-

γνωμοσύνης των Αθηναίων Η πρώτη περίπτωση είναι του Θε-

μιστοκλή ενός σπουδαίου στρατηγού και πολιτικού ο οποίος

ανακηρύχθηκε σωτήρας της Ελλάδος μετά την πανωλεθρία

που υπέστη ο περσικός στόλος στη Σαλαμίνα

Παρόλη την προσφορά του στην πατρίδα οι Σπαρτιάτες τον

κατηγόρησαν ότι συνεργαζόταν με τους Πέρσες και επειδή οι

Αθηναίοι φοβήθηκαν τη δημοτικότητά του τον ανάγκασαν

σε εξορία όπου και πέθανε από ασθένεια το 460 πΧ

∆εύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του

Μιλτιάδη ο οποίος υπήρξε κι αυτός εξέχων και ικανότατος

στρατηγός εκτός του ότι προσέφερε πολλά στην πόλη του

με τη στρατιωτική του δράση συνετέλεσε σημαντικά στη νίκη

της Αθήνας επί των Περσών στο Μαραθώνα το 490 πΧ Επει-

δή όμως ολόκληρη η εκστρατεία του δεν είχε ουσιαστικά απο-

τελέσματα τον οδήγησαν σε δίκη και καταδικάστηκε σε πρό-

στιμο 50 ταλάντων Έτσι βρέθηκε στη φυλακή σοβαρά τραυ-

ματισμένος και εκεί απεβίωσε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 6: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

8

Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν

εἰκότως μοι νομίσαιμ΄ ἄν

αὐτό γενέσθαι τό μετrsquo

ἐκείνων ἐν ἀδοξίᾳ παρά

τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις καί

ἄξιος τοῦ ὅμοια παθεῖν

ἐκείνοις γεγονέναι

Η παραπάνω φράση αποτελεί το συμπέρασμα του συλλογι-

σμού του ρήτορα Θεωρεί ότι η κατάσταση στην οποία βρέθηκε

είναι ιδιαίτερα τιμητική γιrsquo αυτόν παρά δυσμενής και αισθάνε-

ται υπερήφανος που οι Αθηναίοι έστειλαν αυτόν στην εξο-

ρία και έπαθε ότι ακριβώς ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης Αφού

λοιπόν οι δύο σπουδαίοι στρατηγοί είχαν την ίδια αντιμετώπι-

ση με τον Αισχίνη έτσι κι αυτός θεωρεί τον εαυτό του αξιό-

λογο άντρα και πολιτικό Μπορεί λοιπόν να καταδικάστηκε

άδικα αλλά πιστεύει ότι δίκαια ανήκει στην ομάδα των επιφα-

νών και άξιων ανθρώπων Είναι προφανές πως ο ρήτορας θέλει

να προκαλέσει εντύπωση στους αναγνώστες μrsquo αυτή την

πρόταση και να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ρήτορας και πολιτικός από τους λίγους της αρχαιότητας (389- 314 πΧ) Ή-ταν αντίπαλος του ∆ημοσθένη αλλά εφάμιλλος στη ρητορική Οι δύο μεγάλοι αυτοί άντρες ήρθαν πολλές φορές σε αντιδικία και σε φοβερούς ρητορικούς διαξιφισμούς

Ο Αισχίνης γεννήθηκε από φτωχούς γονείς γι αυτό δε σπούδασε σε σχολή αλλά τη ρητορική τέχνη την έμαθε πρακτικά Σε αυτό τον βοήθησαν δυο επαγγέλματα που είχε κάνει υποβολέας στο θέατρο και υπο-γραμματέας Ως υποβολέας γνώρισε τα αριστουργήματα της αττικής σκηνής και ως υπογραμματέας γνώρισε τους νόμους και τα ψηφίσματα της χώρας Είχε αναπτυγμένο το πατριωτικό συναίσθημα σε μεγάλο βαθμό και υπεράσπισε την πατρίδα του σε πολλές μάχες Ο στρατηγός Φωκίωνας τον στεφάνωσε για την αν-δρεία του

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής της φιλομακεδονικής πολιτικής και γι αυτό είχε μεγάλη και μακρό-χρονη πολιτική διαμάχη με το ∆ημοσθένη η οποία έφτασε τα δικαστήρια Στη διαμάχη αυτή ο Αισχίνης οφεί-λει κυρίως τη φήμη του

Όταν το 336 ο Κτησιφώντας πρότεινε να τιμηθεί ο ∆ημοσθένης με χρυσό στεφάνι ο Αισχίνης υπέβαλε κατά του Κτησιφώντα γραφήν παρανόμων με τους ισχυρισμούς ότι ο ∆ημοσθένης ήταν ακόμη υπεύθυνος άρχων και ο νόμος δεν επέτρεπε να στεφανωθεί Η γραφή πραγματικό στόχο είχε την πολιτική του ∆ημο-σθένη και γι αυτό στη δίκη που έγινε το 330 πΧ ο Αισχίνης υποστήριξε την κατηγορία με το λόγο του Κα-τά Κτησιφώντος Ο ∆ημοσθένης ως συνήγορος του Κτησιφώντα τον αντέκρουσε με τον λόγον του Περί Στεφάνου και ο Αισχίνης ηττήθηκε Ούτε το ένα πέμπτο των δικαστών δεν ψήφισαν υπέρ της κατηγορίας Μετά την ήττα του ο Αισχίνης έχασε το δικαίωμα να δημηγορεί και έπειτα από αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα Αρχικά πήγε στην Έφεσο και αργότερα στη Ρόδο όπου άνοιξε ρητορική σχολή με μεγάλη επιτυχία Από τη Ρόδο πήγε στη Σάμο όπου πέθανε σε ηλικία 75 χρονών

1 Αισχίνης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 7: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

9

Τρεις λόγοι του Αισχίνη σώζονται Κατά Τιμάρχου Περί παραπρεσβείας και Κατά Κτησιφώντος Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός και άλλος λόγος με το όνομα του ρήτορα με τον τίτλο ∆ηλιακός αλλά θεω-ρούταν νόθος Ο Αισχίνης είχε ωραία φωνή και ευχέρεια λόγου η οποία του επέτρεπε να αγορεύσει χωρίς χειρόγραφο αλλά αυτοσχεδιάζοντας Έγραψε μόνος τους τρεις λόγους που διασώθηκαν

Όλοι οι κατοπινοί μελετητές συμφωνούν ότι οι λόγοι του Αισχίνη είναι εξαίρετα δείγματα ρητορικής τέ-χνης και διακρίνονται για τα καθαρά τους νοήματα και για τις αλάνθαστες αλήθειές τους

Ερωτήσεις του βιβλίου

1 Πώς παρουσιάζει την εξορία του ο συγγραφέας της επιστολής Γιατί επικαλείται τις

περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη

Απάντηση

Κατά το συγγραφέα της επιστολής η εξορία του Αισχίνη είναι άδικη και δε συνάδει

με την έως τώρα πολιτική του προσφορά στην πόλη της Αθήνας Ωστόσο παρότι η

εξορία είναι μια κατάσταση που στον καθένα θα προκαλούσε δυσφορία ο Αισχίνης την

παρουσιάζει ως μια ευκαιρία για να καταξιωθεί στον κύκλο των επιφανών ανδρών

Εδώ ακριβώς είναι που επικαλείται ο ρήτορας και τις περιπτώσεις του Θεμιστοκλή και του

Μιλτιάδη γιατί κι αυτοί υπέστησαν την ίδια κατάσταση και όλα τα δεινά που επιφέρει αυ-

τή παρά την προσφορά τους στην πόλη Με την αναφορά του αυτή σε εξέχοντα πρό-

σωπα εκείνης της εποχής αποσκοπεί στη θεμελίωση της θέσης του ότι η Αθήνα κατα-

δικάζει άδικα και δείχνει αχαριστία σε σπουδαίους και ικανούς άνδρες που ευεργέ-

τησαν την Αθήνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο Γιrsquo αυτό αισθάνεται περήφανος και ι-

διαίτερα τιμώμενο πρόσωπο αφού θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές

2 Πώς αξιολογείτε την πειστικότητα του επιχειρήματος που χρησιμοποιείται στο κείμε-

νο

Απάντηση

Ο ρήτορας μέσα από μια συλλογική πορεία χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι οι πολίτες

της Αθήνας συνηθίζουν να καταδικάζουν άδικα και να εξορίζουν ανθρώπους που έχουν

συμβάλλει στη σωτηρία αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης τους ανθρώπους με ισχυρή

προσωπικότητα και κύρος Οι Αθηναίοι εξορίζουν και τον Αισχίνη Επομένως καταλήγει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 8: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

10

στο συμπέρασμα ότι κι αυτός αποτελεί ένα εξέχον πρόσωπο στην πολιτική ζωή της

Αθήνας και ανήκει στην ομάδα του Θεμιστοκλή και του Μιλτιάδη Ωστόσο το επιχεί-

ρημα που χρησιμοποιείται απο τον επιστολογράφο δεν ευσταθεί και η πειστικότητα του

στηρίζεται κυρίως στο συναίσθημα και σε ανεπαρκή παραδείγματα κι αυτό έχει ως

αποτέλεσμα να συγκινήσει απλώς τους παραλήπτες της επιστολής και όχι να τους πεί-

σει Το ότι ο Αισχίνης βρέθηκε στην ίδια μοίρα με το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη που ή-

ταν άνθρωποι με φήμη και δύναμη δε σημαίνει απαραίτητα ότι και ο Αισχίνης είναι ένας

από αυτούς ή ότι ήταν άδικη η απόφαση της εξορίας του από την πόλη Συνεπώς ολό-

κληρος ο συλλογισμός απορρίπτεται αφού δε συμβαδίζει με την αντικειμενική πραγ-

ματικότητα

3 Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε διάθεση πικρής ειρωνίας για τη στάση των

Αθηναίων προς το συντάκτη της επιστολής

Απάντηση

Ο συγγραφέας της επιστολής διατυπώνει ειρωνικά σχόλια σε πολλά σημεία του κειμέ-

νου απέναντι στους Αθηναίους Αρχικά με τη φράση του laquoὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως

προσφερομέναςraquo διαχωρίζει τη θέση του από τους άλλους εξόριστους οι οποίοι είτε κα-

τηγορούν την πατρίδα τους ή εκλιπαρούν τους συμπολίτες τους να τους επιτρέψουν να

γυρίσουν πίσω ενώ ο Αισχίνης διατηρεί αξιοπρεπή στάση ώστε να προδιαθέσει ευνοϊκά

τους αναγνώστες του Επίσης τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν αναγνώρισαν την πολιτική του

δράση και τις υπηρεσίες που πρόσφερε για την πατρίδα αντίθετα όμως ένα ατόπημά του

τον οδήγησε στην εξορία γεγονός το οποίο τον στενοχωρεί αλλά δεν αγανακτεί κα-

θόλου

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο συλλογισμός του αυτός είναι οξύμωρος Απο-

δέχεται δηλαδή την εξορία με πόνο και θλίψη αλλά χωρίς τύψεις γιατί θεωρεί πως

δεν έχει βλάψει την πόλη του Επιπλέον με τη φράση του laquoΟὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιός

εἰμι ὥστε ταύτη τῇ πόλει Αἰσχίνην ἀγανακτεῖν οἴεσθαιraquo δηλώνει ξεκάθαρα την αχάρι-

στη συμπεριφορά των συμπολιτών του που συνηθίζουν να εξορίζουν σπουδαίους ά-

ντρες όπως το Θεμιστοκλή και το Μιλτιάδη Τέλος εκφράζει την πικρή του ειρωνεία υ-

ποστηρίζοντας πως η εξορία όχι μόνο δεν τον έβλαψε αντιθέτως τον καταξίωσε σε

σπουδαίο πολιτικό άντρα (laquo Ἀλλrsquo ἔγωγε καί λαμπρόν εἰκότως μοι νομίσαιμrsquo ἄν αὐτό γε-

νέσθαιraquo)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 9: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

11

4 Γνωρίζετε από την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τις πρώτες μετεπαναστατι-

κές δεκαετίες περιπτώσεις επώνυμων αγωνιστών προς τους οποίους το ελληνικό

κράτος επέδειξε αγνωμοσύνη

Απάντηση

Ο Θ Κολοκοτρώνης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αγνωμοσύνης από το ελ-

ληνικό κράτος Ο σπουδαίος αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821 φυλακί-

στηκε κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα από τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ

κατηγορούμενος για υποκίνηση εξεγέρσεων εναντίον των προκρίτων Μαζί του συνε-

λήφθη και ο ∆ημ Πλαπούτας Ο Κολοκοτρώνης θύμα της ακτινοβολίας του και της δη-

μοτικότητάς του στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο Η καταδίκη αυτή που

ακούστηκε με αγανάκτηση από τον ελληνικό λαό μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από

τον Όθωνα που μετά την ενηλικίωσή του το 1835 απένειμε χάρη στον Κολοκοτρώνη

τον ονόμασε αντιστράτηγο και τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας

Παρόμοια τύχη είχε και ο Μακρυγιάννης ο οποίος το 1852 κατηγορήθηκε για το

σχεδιασμό της ανατροπής του καθεστώτος και τη δολοφονία του Όθωνα Έτσι κατα-

δικάστηκε σε θάνατο ποινή η οποία μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη Ωστόσο το 1853

του δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε

Μια άλλη ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821 ήταν ο ∆ Υψηλάντης κορυφαία

στιγμή του οποίου θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Εθνοσυ-

νέλευσης να ζητήσει την προστασία αρχικά και τη μεσίτευση της Αγγλίας αργότερα Με

επιστολή του της 12ης Απριλίου 1820 διαμαρτυρήθηκε έντονα για την απόφαση αυτή

και laquoη Εθνική Συνέλευση την ίδια μέρα τον απέκλεισε από κάθε πολιτικόν και στρατιωτι-

κόν υπούργημα με το σκεπτικό ότι καθυβρίζει τους νομίμους πληρεξούσιους του έ-

θνουςraquo Ένα χρόνο αργότερα η ίδια Εθνοσυνέλευση τον αποκατέστησε laquoεις τα δίκαια

του πολίτηraquo

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 10: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

12

Ερώτηση εκτός βιβλίου

1 Σκεφτείτε κι άλλες περιπτώσεις αγνωμοσύνης που έδειξε το σύγχρονο ελληνικό κρά-

τος σε εξέχοντα πρόσωπα Ποιες ήταν οι συνέπειες της

Απάντηση Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγνωμοσύνης είναι αυτό προς τον Κωστή Παλαμά Ο Κω-

στής Παλαμάς πέθανε το Φεβρουάριο του 1943 Μόνο η σκουριασμένη πλάκα είχε μείνει να μας

θυμίζει ότι στο ερειπωμένο κτίριο της οδού Περιάνδρου 5 στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποι-

ητής Σrsquo αυτό το νεοκλασικό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους ο ποιητής που με

τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας τη μικρασι-

ατική εκστρατεία το έπος του rsquo40 και την κατοχή

Οι σοβάδες που πέφτουν τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η σκέψη που καταρρέει γεμίζουν

με θλίψη τους περαστικούς που έκπληκτοι κοντοστέκονται μπροστά απο το εγκαταλελειμμένο

σπίτι Κανείς δε γνώριζε ότι εκεί έζησε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής γιατί κανείς δεν είχε φρο-

νήσει μέχρι σήμερα να το αποκαταστήσει όπως αρμόζει στη μνήμη και στο έργο που μας κλη-

ροδότησε αφήνοντάς μας μόνο το χρέος να το αξιοποιήσουμε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 11: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

13

Αφού αναλύσαμε διεξοδικά το κεφάλαιο της παραγωγής και της σύνθεσης των λέξε-ων στις επόμενες ενότητες θα συναντήσουμε επαναληπτικές ασκήσεις της σχετικής θεωρίας Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο ν΄ασχοληθείτε εκτενώς με την επίλυσή τους ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα συγκεκριμένα ετυμολογικά φαινόμενα

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε ‐τέος και όπου είναι δυνατόν σε ‐τος από τα σύνθετα ρήματα ἐπιχειρέω - ἐπιχειρῶ αναγράφω και παραδίδωμι

Γιrsquo αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθείτε ότι επί-

θετα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακά-

τω καταλήξεις

Συνοπτικά

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

ρηματικά επίθετα σε -τέος

άλλα παράγω-γα επίθετα

ρηματικά επίθετα σε-τος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 12: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

14

Απάντηση

ἐπιχειρέω -ῶ lt ἐπί + χειρέω -ῶ

lt ἐπί + χείρ (θέμα ἐπιχειρε-) ἐπιχειρητέος (= αυτός που πρέπει να επιχειρηθεί)

ἀναγράφω lt ἀνά + γράφω (θέ-

μα γραφ-) ἀναγραπτέος (= αυτός που μπορεί να αναγραφεί)

ἀναγραπτός (= ο γραμμένος σε κάποιο σημείο για

υπόμνηση)

παραδίδωμι lt παρά + δίδωμι (θέ-

μα δο- δω-) παραδοτέος (= αυτός που πρέπει να παραδοθεί)

παραδοτός (= αυτός που μπορεί να παραδοθεί)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρ--χχήή ττηηςς ππχχ ππόόλλιι ndashndashςς ἀἀκκοούύ ndashndashωω γγρράάφφ ndashndashωω κκλλππ

θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάλη-κτα ή τρικατάληκτα -τήριος πχ δράωltδραστήριος

Β επίθετα που σημαίνουν εκείνον που έχει ικανότητα κλίση ή επιτηδειότητα σrsquo αυτό που δηλώνει το ρήμα

Α επίθετα που σημαίνουν ότι η μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου του ρήματος απrsquo το οποίο παρά-γονται

εκείνον που πρέπει να πάθει ότι φανερώνει το ρήμα απrsquo το οποίο παρά-γονται πχ ἐπαινῶltἐπαινε-τέος

εκείνον που μπορεί να πάθει αυτό που δηλώ-νει το ρήμα απrsquo το οποίο παράγονται πχ βαίνωltβα-τός

ότι και η μετοχή του παθητικού παρακεμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται πχ λύωltλυ-τός

Ρηματικά επίθετα σε ndashτος Ρηματικά επίθετα σε ndashτέος Άλλα παράγωγα επίθετα

επίθετα γrsquo κλίσης

μονοκατάληκτα ndashας πχ φεύγω ltὁἡ φυγάς

δικατάληκτα ndashης πχ ψεύδομαι ltὁἡ ψευ-δής τό ψευδές

επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα -ικός (ἀρχικός) -τικός ( ἀμυντικός) επίθετα βrsquo κλίσης τρικατάληκτα

-ός πχ κύπτωltκυφός -νός πχ σέβομαιltσεμνός -ανός πχ πείθωltπιθανός -ρός πχ λάμπωltλαμπρός -ερός πχ φαίνομαιltφανερός

επίθετα βrsquo κλίσης δικατάληκτα -ιμος (μάχιμος)

ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 13: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

15

2 Από το ρ πάσχω του κειμένου της Ενότητας

α) Να γράψετε όσο περισσότερες παράγωγες λέξεις της αε μπορείτε (θέματα του ρήματος παθ‐ πενθ‐)

β) Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της αε που ζητούνται στον ακόλουθο πίνακα και να βρείτε τις παράγωγές τους

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

σύν + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

πολύ + πάσχω (θ παθ-) (επίθ)

κακός + πάσχω (θ παθ-) (επίθ) (ουσ)

(ρήμα)

Απάντηση

α

Το ρήμα σχηματίζεται από τα εξής θέματα

1 πενθ- από αυτό σχηματίζονται

Μέλλοντας θέμα πενθ- + κατάληξη -σομαι gt πενθ- σομαι gt πεί-

σομαι (με αποβολή το -θ- και αντέκταση του -ε- σε -η-

Παρακείμενος θέμα πενθ- (με ετεροίωση του -ε- σε -ο-) αναδι-

πλασιασμός πε- + θέμα πονθ- + κατάληξη -α gt πέπονθα

2 παθ- από αυτό σχηματίζεται

Ενεστώτας θέμα παθ- + πρόσφυμα -σκ - + κατάληξη -ω gt πάθ-

σκ- ω gt πάσχω [με αποβολή του -θ- και τροπή του -κ- σε -χ-]

Το θέμα παθ- δέχεται και πρόσφυμα -ε- το οποίο στα παράγωγα του

ρήματος εκτείνεται σε -η- προ συμφώνου (πχ πάθη-μα πάθη-σις)

τό πάθ-ημα (= η συμφορά το ατύχημα)

τό πάθ-ος (= καθετί που συμβαίνει σε κάποιον το ψυχικό πάθος το περιστατικό)

ὁ παθ- ητός (= αυτός που μπορεί να πάθει)

ὁ παθ- ητικός (= αυτός που παθαίνει)

τό πένθ- ος (= βαθιά θλίψη μεγάλη ψυχική οδύνη εξαιτίας του θανάτου συγγενικού προσώπου)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 14: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

16

ὁ ἀπενθ-ής lt ἀ- (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δεν πενθεί)

ὁ νηπενθ-ής lt νή - (στερητικό) + πένθος lt πάσχω (= αυτός που δε νιώθει πια λύπη που δεν έχει πέν-

θος)

ἡ πάθ-η (= η παθητική κατάσταση η ατυχία)

πένθ-ιμος (= αυτός που σχετίζεται με το πένθος ο θλιβερός μελαγχολικός)

συμπάθ-εια lt σύν + πάσχω (= βαθιά κατανόηση σε κάποιον που πάσχει θετική προδιάθεση)

ἀντιπάθ-εια lt ἀντί + πάσχω (= αρνητική διάθεση για κάποιον)

ἐμπάθ-εια lt ἐν + πάσχω (= η έντονη αντιπάθεια στο πρόσωπο κάποιου)

β

Για τη λύση του β΄ μέρους αυτής της άσκησης θα χρει-

αστεί να θυμηθείτε ότι το πρώτο συνθετικό μιας λέξης

μπορεί να είναι κλιτή ή άκλιτη λέξη Η άσκηση μας ζη-

τάει να χρησιμοποιήσουμε ως αrsquo συνθετικό προθέσεις

που είναι άκλιτες

Κλιτή λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) ουσιαστικό β) επίθετο γ) ρήμα

(πχ νικηφόρος (πχ βαρύθυμος (πχ φιλάνθρωπος

lt νίκη + φέρω) lt βαρύς + θυμός) lt φιλῶ + ἄνθρωπος)

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό μπορεί να είναι

α) επίρρημα β) πρόθεση γ) αχώριστο μόριο

(πχ εύμενής lt (πχ ἀπορρέω lt (πχ άσεβής lt

εὖ + μένος) ἀπό + ῥέω) ἀ - + σέβω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 15: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

17

συνθετικά σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη

εὖ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) εὐπαθής (ουσ) εὐπάθεια (= η ιδιότη-

τα κάποιου να παθαίνει εύκο-

λα κάτι)

σύν

(πρόθεση -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) συμπαθής (ουσ) συμπάθεια (= βαθιά

κατανόηση σε κάποιον που

πάσχει)

(ρήμα) συμπαθέω -ῶ

πολύ

(επίρρημα -

άκλιτη λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) πολυπαθής ⎯⎯⎯

κακός

(επίθετο -

κλιτή λέξη)

+ πάσχω (θ παθ-)

(ρήμα -

κλιτή λέξη)

(επίθ) κακοπαθής (ουσ) κακοπάθεια (= τα-

λαιπωρία από βάσανα και δο-

κιμασίες)

(ρήμα) κακοπαθέω -ῶ

3 Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τις ομόρριζες λέξεις τους στη στήλη Β΄ (ένα στοιχείο της στήλης Α΄ περισσεύει)

Α΄ Β΄

λοιδορέω λοιδορῶ πολίτευμα

δέδοικα δέδια ἀληθής

τυγχάνω νόμισμα

ἐκλανθάνω λοιδορία

διαμαρτάνω δέος

πολιτεύω εὐτυχία

νομίζω λάθος

δέομαι ἁμαρτία

πολιτικός

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 16: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

18

Όταν αναφερόμαστε στην ετυμολογία των λέξεων εννοούμε την εύρεση της αρχικής μορφής και σημασίας κάθε λέξης Πιο συγκεκριμένα η αρχαία λέξη ἔτυμος (= πραγματικός αληθινός) και το ουδέτερο ἔτυμον που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό σημαίνει την αληθινή αρχή των λέξεων και έτσι η ἐτυμολογία (= η ανάλυση της λέξης στα συστατικά της μέρη και η αληθινή αρχή ή σημασία της) μελετά τόσο την προέλευση των λέξεων όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους με αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

λοιδορέω λοιδορῶ

(= βρίζω κακολογώ επιπλήττω)

θέμα λοιδορ -+ πρόσφυμα -ε- και πρόσφυμα -j- +

κατάληξη -ω lt λοιδορ -έ - j - ω lt λοιδορ-έ-ω

λοιδορία [(= επίπληξη βρισιά) - παράγωγη λέξη]

δέδοικα1 δέδια2

(= φοβάμαι ανησυχώ)

1 αναδιπλασιασμός δε- + θέμα δοι- + κατάληξη -

κα gt δέδοικα

2 αναδιπλασιασμός δε - + θέμα δι- + κατάληξη -α

gt δέδια

δέος [(= εσωτερικός φόβος θαυμασμός) -παράγωγη

λέξη]

τυγχάνω

(= πετυχαίνω συναντώ τυχαία

συμβαίνω)

θέμα 1 τευχ - (ισχυρό) 2 τυχ - (ασθενές)

Σχηματισμός θέμα τυχ- + πρόσφυμα -ν- προ του

χαρακτήρα -χ- + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη -ω gt

τυν -χ- άν- ω gt τυγχάνω (με τροπή του -ν- σε -γ-)

εὐτυχία lt εὖ + τύχη (παράγωγη λέξη)

ἐκλανθάνω lt ἐκ + λανθάνω

(= διαφεύγω εντελώς την προσο-

χή κάποιου κάνω κάποιον να ξε-

χάσει)

θέμα 1 λαθ- (ασθενές) 2 ληθ - (ισχυρό)

Σχηματισμός θέμα ασθενές λαθ- + πρόσφυμα -ν-

προ του χαρακτήρα + πρόσφυμα -αν - + κατάληξη

-ω gt λαν- θ- άν -ω gt λανθάνω

ἀληθής lt ἀ - (στερητικό) + λανθάνω (παράγωγη

λέξη)

λάθος lt λανθάνω (παράγωγη λέξη)

διαμαρτάνω lt διά +

ἁμαρτάνω (= πράττω μεγάλο

σφάλμα ή λάθος)

Σχηματισμός στερητικό ἀ - + ρίζα σμαρ - + πρό-

σφυμα -τ- + πρόσφυμα -αν- + κατάληξη -ω gt

ἁμαρτάνω (με τροπή του -σ- σε δασεία)

ἁμαρτία lt ἁμαρτάνω (= σφάλμα αποτυχία λάθος)

(παράγωγη λέξη)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 17: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

19

πολιτεύω lt πόλις (= είμαι πολί-

της κυβερνώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό πολιτευ- + πρό-

σφυμα -j- + κατάληξη -ω gt πολιτεύ-j-ω gt πολι-

τεύω (με αποβολή του -j- μεταξύ δύο φωνηέ-

ντων)

πολιτικός lt πόλις (παράγωγη λέξη)

πολίτευμα lt πόλις (παράγωγη λέξη)

νομίζω lt νόμος lt νέμω (= πι-

στεύω θεωρώ κάτι ως νόμο ή

έθιμο φρονώ)

Σχηματισμός θέμα αναλογικό νομιδ- + πρόσφυμα

-j- + κατάληξη -ω gt νομιδ-j-ω gt νομίζω (με ένωση

ή συγχώνευση δ + j = ζ)

νόμισμα [(= έθιμο συνήθεια νόμος) lt νομίζω -

παράγωγη λέξη]

δέομαι (= έχω ανάγκη χρειάζο-

μαι ζητώ παρακαλώ)

Σχηματισμός θέμα δε- + πρόσφυμα -ε- + κατάλη-

ξη -ομαι gt δέομαι

∆εν αντιστοιχεί στο ρήμα δέομαι καμία παράγωγη

λέξη από τη στήλη Β΄

4 Να κατατάξετε τα ουσιαστικά (στήλη Β΄) στην κατηγορία που ανή‐κουν ως προς τη σημασία τους

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται

από ρήματα

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 18: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

20

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν

α) Το πρόσωπο

που ενεργεί

-εύς (πχ γρά-

φωltγραφεύς)

-ός (πχ τρέ-

φωltτροφός)

-μών (πχ

ἡγοῦμαιltἡγεμών)

-άς (πχ φεύ-

γωltφυγάς)

-τής (πχ

ποιῶltποιητής)

-τήρ (πχ

καλῶltκλητήρ)

-τωρ (πχ λέ-

γωltῥήτωρ)

β) Ενέργεια πάθος

κατάσταση

-σις (πχ λύωltλύσις)

-σία (πχ δοκιμά-

ζωltδοκιμασία)

-ή (πχ γράφωltγραφή)

-ά (πχ φθείρωltφθορά)

-ία (πχ μαίνομαιltμανία)

-εία (πχ

ἀριστεύωltἀριστεία)

-ος (πχ τρέμωltτρόμος)

-μός (πχ

ὀδύρομαιltὀδυρμός)

-(ε)τός (πχ

τρυγῶltτρυγετός)

γ) Αποτέλεσμα της

ενέργειας

-μα (πχ ἱδρύωltἵδρυμα)

-μή (πχ γρά-

φωltγραμμή)

-ος (πχ λανθά-

νωltλάθος)

δ) Όργανο ή μέσο

-τρον (πχ ἀρῶltἄροτρον)

-θρον (πχ κλείωltκλεῖθρον)

-τρα (πχ ξύωltξύστρα)

-θρα (πχ

ἀποβαίνωltαποβάθρα)

-τήρ (πχ καίωltκαυτήρ)

-τηρία (πχ βαίνω ltβακτηρία)

-τήριον (πχ πίνω ltποτήριον)

-ανον (πχ γλύφω ltγλύφα-

νον)

-ἀνη (πχ σκάπτωltσκαπάνη)

-όνη (πχ ἄγχωltἀγχόνη)

-ίς (πχ γράφωltγραφίς)

-εύς (πχ σφάττωltσφαγεύς)

ε) Τόπο

-τήριον (πχ βουλεύ-

ωltβουλευτήριον)

-τρα (πχ

ὀρχοῦμαιltὀρχήστρα)

-τρον (πχ

θῶμαιltθέατρον)

-θρον (πχ βαί-

νωltβάθρο)

Απάντηση

ενέργεια ή κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας

λοιδορ-ία (= επίπληξη βρισιά) πολίτευ-μα

εὐτυχ-ία νόμισ-μα

ἁμαρτ-ία δέ-ος (= εσωτερικός

φόβος θαυμασμός)

λάθ-ος

Σημείωση

Και τα τρία ουσιαστικά της α΄ στήλης έχουν κατάληξη ndashία γιrsquo αυτό και ανήκουν στην κατηγορία

ενέργεια πάθος κατάσταση

Τα ουσιαστικά πολίτευμα και νόμισμα έχουν κατάληξη -μα και τα ουσιαστικά δέος και λάθος έ-χουν κατάληξη -ος Συνεπώς δηλώνουν αποτέλεσμα ενέργειας

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 19: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

21

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ποιες ονομάζονται Επιρρηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που χρησιμοποι-

ούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ∆ηλαδή η λειτουργία τους είναι ανάλογη μ αυ-

τήν των επιρρηματικών προσδιορισμών γιατί φανερώνουν αιτία σκοπό χρόνο αποτέ-

λεσμα υπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση

Σε πόσες κατηγορίες διακρίνονται Οι επιρρηματικές προτάσεις διακρίνονται σε

αιτιολογικές προτάσεις (φανερώνουν αιτία)

τελικές προτάσεις (φανερώνουν σκοπό)

χρονικές προτάσεις (φανερώνουν χρόνο)

αποτελεσματικές προτάσεις (φανερώνουν αποτέλεσμα)

υποθετικές προτάσεις (φανερώνουν υπόθεση)

εναντιωματικές ή (φανερώνουν εναντίωση

παραχωρητικές προτάσεις ή παραχώρηση)

Μια ακόμη κατηγορία των επιρρηματικών προτάσεων είναι και οι επιρρηματικές αναφο-

ρικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν μια ομάδα των αναφορικών προτάσεων

Α΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 20: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

22

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εξαρτώνται απο ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω ἥδομαι θαυμάζω φθονῶ κτλ)

Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὅτι διότι όταν εκφράζεται αντικειμενική γνώμη ὡς όταν εκφράζεται υποκειμενική γνώμη με τους χρονικοαιτιολογικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή όταν υπολανθάνει η έννοια

του χρόνου με το εἰ όταν η αιτιολογία είναι αμφίβολη απορηματική και υποθετική

Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με οριστική δυνητική οριστική δυνητική ευκτική

Σημείωση Η απλή οριστική στις αιτιολογικές προτάσεις δηλώνει πραγματικό αίτιο η δυνητική ο-ριστική δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό ενώ η δυνητική ευκτική αίτιο δυ-νατό στο παρόν ndash μέλλον Αλλά όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου δηλαδή όταν το ρήμα της πρότασης που προσδιορίζουν είναι σε χρόνο Παρατατικό ή Αόριστο ή Υπερσυντέλικο και δηλώνεται υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας

Σπάνια η αιτιολογική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους και ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε προσδιορισμούς του αναγκαστικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

Έχουν άρνηση οὐ όταν όμως εισάγονται με το εἰ συνήθως παίρνουν για άρνηση το μή

Παραδείγματα

Ἐπειδή δοὔπω παρῆν τό ξενικόν ἀναστάς ἔλεγε τοιάδε (= Επειδή δεν είχε παρουσια-στεί ακόμα το μισθοφορικό στράτευμα αφού σηκώθηκε έλεγε τέτοια περίπου) [Η αιτιολογική πρόταση ἐπειδή παρῆν τό ξενικόν εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπειδή και εκφέρεται με Οριστική (παρῆν = Οριστική Παρατατικού) Το ρήμα εξάρτησης ἔλεγε εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιολο-γική πρόταση παρόλο που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἔλεγε = Οριστική Παρατατικού) καθώς δε δηλώνεται υποκειμενική γνώμη]

Ἐχαλέπηναν ὅτι αἴσθοιντο τούς πολεμίους ἰόντας (= Στενοχωρήθηκαν επειδή κατά-λαβαν ότι έρχονται οι εχθροί) [Η αιτιολογική πρόταση ὅτι αἴσθοιντο ἰόντας εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι και εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (αἴσθοιντο = Ευκτική Αορίστου β) Το ρήμα εξάρτησης ἐχαλέπηναν εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η αιτιο-λογική πρόταση γιατί είναι ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐχαλέπηναν = Οριστική Αορίστου)]

Β΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 21: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

23

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

bull Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα ὅπως ὡς

bull Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική γιατί δηλώνουν σκοπό προσδοκώμενο Σημείωση Οι τελικές προτάσεις όταν εξαρτηθούν από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικό Αόρι-

στο Υπερσυντέλικο) και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη τότε συνήθως εκφέρονται με ευκτική του

πλαγίου λόγου Όταν δε δηλώνεται όμως υποκειμενική γνώμη διατηρείται η υποτακτική και μετά από

ιστορικό χρόνο

Σπανιότερα οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με οριστική ιστορικού χρόνου όταν δηλώνουν σκοπό

ανεκπλήρωτο ή με δυνητική ευκτική όταν δηλώνουν σκοπό πιθανό υπό προϋπόθεση

bull Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού (τέλος = σκοπός)

Σπάνια η τελική πρόταση είναι ονοματική και χρησιμεύει ως επεξήγηση όταν το περιεχόμενό τους α-ναφέρεται σε προσδιορισμούς του τελικού αιτίου που υπάρχει στην εξάρτηση

bull Έχουν άρνηση μή

Παραδείγματα

Ἐπισκόπει τούς λόγους ἀεί τούς σαυτοῦ καί τάς πράξεις ὅπως ὡς ἐλαχίστοις

ἁμαρτήμασιν περιπίπτῃς (= Εξέταζε καλά πάντα τους λόγους σου και τις πράξεις σου για να πέ-

φτεις σε όσο το δυνατό λιγότερα σφάλματα)

[Η τελική πρόταση ὅπως ὡς περιπίπτῃς εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με

Υποτακτική (περιπίπτῃς = Υποτακτική Ενεστώτα)

Το ρήμα εξάρτησης ἐπισκόπει εδώ δεν επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική

πρόταση γιατί δεν είναι ιστορικού χρόνου (ἐπισκόπει = Προστακτική Ενεστώτα)]

Τοῖς πρυτάνεσιν ἔδωκε χρήματα ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε (= Έδωσε χρήματα

στους πρυτάνεις για να οδηγήσουν αυτόν εδώ)

[Η τελική πρόταση ἵνα αὐτόν προσαγάγοιεν ἐνθάδε εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και

εκφέρεται με Ευκτική του πλαγίου λόγου (προσαγάγοιεν= Ευκτική Αορίστου β)

Το ρήμα εξάρτησης ἔδωκε εδώ επηρεάζει την έγκλιση του ρήματος που εκφέρεται η τελική πρό-

ταση γιατί είναι ιστορικού χρόνου (ἔδωκε = Οριστική Αορίστου)]

Γ΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 22: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε ὡς

Εκφέρονται α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλαδή με

Οριστική (το αποτέλεσμα θεωρείται ή είναι πραγματικό)

∆υνητική οριστική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρελθόν)

∆υνητική ευκτική (το αποτέλεσμα είναι δυνατό στο παρόν ndash μέλλον)

β) με το σύνδεσμο ὥστε + απαρέμφατο όταν φανερώνουν αποτέλε-

σμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό ή όταν δηλώνουν ασύμμετρη

σύγκριση

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πρά-

ξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης (Σε ειδικές περιπτώσεις και το σκοπό ή τον όρο ή

συμφωνία)

Έχουν άρνηση

α) οὐ όσες εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως

β) μή όσες εκφέρονται με απαρέμφατο

Παραδείγματα

Οὕτως ἐξεπλάγησαν ὑφ ἡδονῆς ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καί ποτῶν (=

Τόσο τα έχασαν από τη μεγάλη ευχαρίστηση ώστε τραγουδώντας ξέχασαν να τρώνε και

να πίνουν)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἠμέλησαν ποτῶν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με Οριστική (ἠμέλησαν = Οριστική Αορίστου)

γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό]

Πολλήν κραυγήν ἐποίουν ὥστε καί τούς πολεμίους ἀκούειν (= Κραύγαζαν τόσο πο-

λύ ώστε να ακούν και οι εχθροί)

[Η αποτελεσματική ή συμπερασματική πρόταση ὥστε ἀκούειν εισάγεται με τον

αποτελεσματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με απαρέμφατο (ἀκούειν = Απαρέμφατο

Ενεστώτα) γιατί φανερώνει αποτέλεσμα που είναι ενδεχόμενο ή δυνατό]

∆΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 23: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

25

Το ὥστε + απαρέμφατο φανερώνει επίσης

i) σκοπό (αποτέλεσμα που επιδιώκουμε)

πχ Πᾶν ποιοῦσιν ὥστε μή διώκεσθαι (= Κάνουν καθετί για να μη διωχθούν)

ii) όρο ή συμφωνία ή προϋπόθεση

πχ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε μή στρατεύειν (= Έκαναν συμμαχία μ

αυτούς τους όρους να μην εκστρατεύσουν) rarr Σ αυτή την περίπτωση αντί του ὥστε μπορούμε να έχουμε και το ἐφ ᾧ ή ἐφ ᾧτε + απα-

ρέμφατο ή οριστική μέλλοντα

Ο σύνδεσμος ὥστε χρησιμοποιείται όχι μόνο ως υποτακτικός σύνδεσμος όπως είδαμε παραπάνω αλλά και ως παρατακτικός σύνδεσμος στην αρχή μιας περιόδου ή ημιπεριόδου Αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί μετά από τελεία ή άνω τελεία τότε εισάγει κύρια πρόταση

πχ Τάς ἁμάξας τότε οἱ ἐχθροί διήρπασαν ὥστε οἱ Ἕλληνες ἄσιτοι ἦσαν (= Τότε οι εχθροί λεη-

λάτησαν τις άμαξες επομένως οι Ελληνες έμειναν νηστικοί)

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ndash ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δη-

λώνουν

κάτι το

πραγμα-

τικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώ-

νουν κάτι το

υποτιθέμενο

(πιθανό ή και

αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται με

κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το αβέβαιο

(σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι

σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰ μηδ εἰ

οὐδ ἐάν μηδ ἐάν

οὐδ ἄν μηδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ ἤν

Ε΄

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 24: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

26

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ

μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν

ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό

τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την

πρόταση από την οποία εξαρτώνται (στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει συνήθως ο αντι-

θετικός σύνδεσμος ὅμως ή ἀλλά ή οὖν) ή παραχώρηση

Έχουν άρνηση μή και πολύ σπάνια οὐ

Παραδείγματα

Εἰ καί ἠσθένει ὅμως προσῆλθεν (= Αν και ήταν άρρωστος όμως ήρθε)

[Η εναντιωματική πρόταση εἰ καί ἠσθένει εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί

και γι αυτό εκφέρεται με Οριστική (ἠσθένει = Οριστική Παρατατικού) ∆ηλώνει κάτι το

πραγματικό]

Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάτι

αστείο)

[Η παραχωρητική πρόταση κἄν τι ᾖ εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο κἄν (= καί

ἄν) και γι αυτό εκφέρεται με Υποτακτική (ᾖ =Υποτακτική Ενεστώτα) ∆ηλώνει κάτι το

υποτιθέμενο (πιθανό ή και αδύνατο)]

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 25: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

27

Ασκήσειςτου βιβλίου

1 Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές

προτάσεις των ειδών που διδαχθήκατε να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους

Απάντηση

α ὅπως ἐπανέλθωσιν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με υποτακτική (ἐπανέλθωσιν)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα δέονται της κύριας πρότασης

β ἐπείπερ ἅπαξ ἀναξίως ἠτύχησα δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπείπερ (ἐπεί + περ)

Εκφέρεται με οριστική (ἠτύχησα)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

γ καί κατηγορῶν ἄλλων αὐτός ἑάλων δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

(Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση μεσω του συμπλεκτικού συνδέσμου καί)

Εκφέρεται με οριστική (ἑάλων)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στα ρήματα ψυχικού πάθους ἄχθομαι και

ἀγανακτῶ

δ ὅτι μικρόν ὤφειλε τῷ δημοσίῳ δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ὤφειλε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 26: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

28

ε ὥστε ταύτῃ τῇ πόλει Αἰσχίνην τόν Ἀτρομήτου φεύγοντα ἀγανακτεῖν οἴεσθαι δεῖν δευ-

τερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (οἴεσθαι)

Δηλώνει κάτι το δυνατό ή ενδεχόμενο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης εἰμί

(οὐ γάρ οὕτως ἔγωγε ἠλίθιος εἰμί)

στ εἴ τι τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν ἔπαθεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο εἴ

Εκφράζει υποθετική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (ἔπαθεν)

Δηλώνει το πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀγανακτεῖν

2 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 27: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

29

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμε-νική γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώ-μη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολο-γία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί ἤν

καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν (κἄν)

καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν οὐδ ἄν

οὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ

ἄν μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὡς ὥστε

Εκφέρονται

με

Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λό-γου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλάγιου

λόγου

Οριστική δυνητι-

κή οριστική δυνη-

τική ευκτική με

απαρέμφατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσ-

διορισμός του ανα-

γκαστικού αιτίου

επιρρηματικός προσδιορι-

σμός της εναντίωσης ή της

παραχώρησης

επιρρηματι-

κός προσδι-

ορισμός του

σκοπού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέσμα-

τος ή του συμπε-

ράσματος

Απάντηση

α Κἄν σύ μή θέλῃς οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται (= Ακόμη κι αν εσύ δε θέλεις οι θεοί έτσι θα θελή-

σουν)

- οἱ θεοί οὕτω βουλήσονται κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (βουλήσονται)

Δηλώνει το πραγματικό

- κἄν σύ μή θέλῃς δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν (κράση και ἄν)

Εκφέρεται με υποτακτική (θέλῃς)

Δηλώνει το προσδοκώμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης βου-

λήσονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 28: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

30

β Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους (= Εδώ

έπεσε πάρα πολύ χιόνι ώστε σκέπασε και τα όπλα και τους ανθρώπους)

- Ἐνταῦθα ἐπιπίπτει χιών ἄπλετος κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐπιπίπτει)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε ἀπέκρυψε καί τά ὅπλα καί τούς ἀνθρώπους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερα-σματική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με οριστική (ἀπέκρυψε)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐπιπίπτει της κύριας πρό-

τασης

γ Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι ὡς συνεργούς ἔχοι (= Ο Κύρος νόμιζε ότι είχε ανάγκη από φίλους

για να έχει συνεργάτες)

- Κῦρος ἐνόμιζε φίλων δεῖσθαι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐνόμιζε)

Εκφράζει το πραγματικό

- ὡς συνεργούς ἔχοι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὡς

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἔχοι) γιατί το ρήμα εξάρτησης (ἐνόμιζε) είναι ιστορικού χρό-

νου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο δεῖσθαι της κύριας πρότα-

σης

δ Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (= Χαίρομαι που προοδεύεις)

- Χαίρω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (χαίρω)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι εὐδοκιμεῖς δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (εὐδοκιμεῖς)

Εκφράζει το πραγματικό

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

(χαίρω)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 29: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

31

3 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προ‐τάσεις

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω (= στενοχωριέμαι) τοῖς παροῦσι πράγμασιν

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι (= θα με κατηγορούσε) ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς

ἄνδρας

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατη-

γόν βελτίω

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθεί-

τε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική λει-

τουργία των επιρρηματικών αιτιολογικών προτάσεων

1 Οι αιτιολογικές προτάσεις κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσεως και δέχο-

νται άρνηση ού

2 Εκφράζουν αιτία και χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας του ρήματος

της κύριας πρότασης

3 Εισάγονται με τους

α) αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι διότι ὡς

β) με τους χρονικούς συνδέσμους ἐπεί ἐπειδή (ὄτε ὀπότε σπάνια)

γ) με το εἰ (= διότι)

4 Εκφέρονται με απλή οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική του πλαγίου λόγου

5 Ο αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι κανονικά βρίσκεται

α) μετά από ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά (ἥδομαι θαυμάζω χαίρω

αἰσχύνομαι ἀγαπῶ ἀγανακτῶ χαρίζομαι κά)

β) μετά από φράσεις αἰσχρόν έστι

δεινόν έστι

ἀγαπητόν έστι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 30: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

32

Απάντηση

α Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (=Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε

φαινόταν)

- Οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐθαύμαζον)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (φαίνοιτο) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἐθαύμαζον)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους της κύριας πρότασης

ἐθαύμαζον

β Μή θαυμάζετέ μου ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν (= Μην απορείτε με μένα επει-

δή στεναχωριέμαι με την τωρινή κατάσταση)

- Μή θαυμάζετέ μου κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζετε)

Δηλώνει το πραγματικό

- ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασιν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει την αντικειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (χαλεπώς φέρω)

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα θαυμάζετε της κύριας πρότασης

που είναι ψυχικού πάθους

γ Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας (= Ίσως λοιπόν κάποιος

θα με κατηγορούσε γιατί δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άντρες)

- Ἴσως οὖν τις ἄν ἐπιτιμήσειέ μοι κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν ἐπιτιμήσειε)

Εκφράζει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τούς ἄνδρας δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς

Εκφράζει την υποκειμενική αιτιολογία

Εκφέρεται με οριστική (οὐκ ἐπαινῶ)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης ἄν ἐπιτιμήσειε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 31: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

33

δ Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν

βελτίω (= Εγώ θα σας συμβούλευα να πάμε στον Κλέαρχο γιατί κανένα στρατηγό δε θα μπορούσαμε

να βρούμε καλύτερο)

- Ἐγώ συμβουλεύσαιμι ἄν πρός Κλέαρχον ἀπελθεῖν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (συμβουλεύσαιμι ἄν)

Δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- ἐπεί οὐδένα ἄν εὕροιμεν στρατηγόν βελτίω δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν εὕροιμεν)

Εκφράζει αίτιο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ἀπελθεῖν της κύριας πρότα-

σης

4 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις

α Μή μέλλωμεν (= ας μη χρονοτριβούμε) ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε (= για να ζητήσει) ναῦς

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην (= θα θεωρούσα πολύ σημαντικό) ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα (= να

σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες) πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυμη-

θείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτική

λειτουργία των επιρρηματικών τελικών προτάσεων

OcircaringeumleacuteecircYacuteograve iumliacuteiumligraveUumlaeligiumliacuteocircaacuteeacute iumleacute aumlaringotildeocircaringntildearingyacuteiumlotildeoacutearingograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve ethiumlotilde aringecircoumlntildeUumlaeligiumlotildeiacute ocirciuml

ocircaringeumleacuteecircuuml aacuteszligocirceacuteiuml aumlccedileumlaacuteaumlTHORN ocirciuml oacuteecirciumlethuuml (ocircYacuteeumliumlograve = oacuteecirciumlethuumlograve)

Iumleacute ocircaringeumleacuteecircYacuteograve ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringeacuteoacuteUumlatildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing ocirciumlotildeograve oacuteotildeiacuteaumlYacuteoacuteigraveiumlotildeograve

wiacuteaacute hellipethugraveograve rsaquoograve (aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute ecircaacuteocircaacuteoumlaacuteocirceacuteecircYacuteograve) wiacuteaacute igraveTHORN hellipethugraveograve igraveTHORN rsaquoograve igraveTHORN igraveTHORN

(aacuteiacute aringszligiacuteaacuteeacute aacutentildeiacuteccedilocirceacuteecircYacuteograve)

Aringszligiacuteaacuteeacute ethntildeiumlocircUumloacutearingeacuteograve aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacuteograve ecircaacuteeacute aumlYacutedivideiumliacuteocircaacuteeacute Uumlntildeiacuteccediloacuteccedil igraveTHORN

AringecircoumlYacutentildeiumliacuteocircaacuteeacute igravearing

aacute) otildeethiumlocircaacuteecircocirceacuteecircTHORN uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute aacutentilde-

ecircocirceacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve igraveYacuteeuml-

eumliumliacuteocircaacuteograve ethaacutentildeaacuteecircaringszligigravearingiacuteiumlograve ocircaringocircaringeumlaringoacuteigraveYacuteiacuteiumlograve

igraveYacuteeumleumliumliacuteocircaacuteograve ecircaacuteeacute iuml atildeiacuteugraveigraveeacuteecircuumlograve aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve

oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 32: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

34

acirc) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN ocirciumlotilde

etheumlaacuteatildeszligiumlotilde eumluumlatildeiumlotilde

uumlocircaacuteiacute aringicircaacutentildeocircthorniacuteocircaacuteeacute aacuteethuuml ntildeTHORNigraveaacute

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde (ethaacutentildeaacuteocircaacuteocirceacuteecircuumlograve

aacuteuumlntildeeacuteoacuteocirciumlograve -oacuteocircccediliacute iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN- otildeetharingntilde-

oacuteotildeiacuteocircYacuteeumleacuteecirciumlograve eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecircuumlograve aringiacutearingoacuteocircthornocircaacuteograve THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN)

atilde) iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

eacuteoacuteocirciumlntildeeacuteecirciumlyacute dividentildeuumliacuteiumlotilde

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

aringotildedivideTHORN aacuteiacutearingecircetheumlTHORNntildeugraveocircccedil THORN ecircUumlocirceacute ethiumlotilde aumlaringiacute

Yacuteatildeeacuteiacutearing Ccedil ocircaringeumleacuteecircTHORN ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute

oacuteecirciumlethuuml ethiumlotilde aumlaringiacute igraveethiumlntildearingszlig iacuteaacute

ethntildeaacuteatildeigraveaacuteocirciumlethiumleacuteccedilegravearingszlig

auml) aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN aringotildeecircocirceacuteecircTHORN

THORN

aumlotildeiacuteccedilocirceacuteecircTHORN iumlntildeeacuteoacuteocirceacuteecircTHORN

uumlocircaacuteiacute ccedil ecircyacutentildeeacuteaacute ethntildeuumlocircaacuteoacuteccedil aringecircoumlntildeUumlaeligaringeacute κάτι που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον

aring) aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring aringicircaacuteeacuteocircszligaacuteograve Yacuteeumlicircaringugraveograve ethntildeiumlograve

ethntildeiumlccedilatildeiumlyacuteigravearingiacuteccedil aringotildeecircocirceacuteecircTHORN aringszligocircaring uumlocircaacuteiacute iuml

oacuteecirciumlethuumlograve aringigraveoumlaacuteiacuteszligaeligaringocircaacuteeacute ugraveograve aacuteetheumlTHORN atildeiacutethornigraveccedil

THORN aringetheacuteegraveotildeigraveszligaacute ocirciumlotilde eumlYacuteatildeiumliacuteocirciumlograve

Απάντηση

α Μή μέλλωμεν ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ (= Ας μην χρονοτριβούμε για να μη χαθεί η ευκαιρία)

- Μή μέλλωμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με υποτακτική (μέλλωμεν)

Εκφράζει το προσδοκώμενο

- ἵνα μή ὁ καιρός παρέλθῃ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (παρέλθῃ)

Εκφράζει ενδεχόμενο ή προσδοκώμενο σκοπό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (μή μέλλωμεν)

β Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν ἵνα αἰτήσειε ναῦς (= Ο Θράσυλλος έπλευσε προς την Αθήνα για

να ζητήσει πλοία)

- Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἔπλευσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα αἰτήσειε ναῦς δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλάγιου λόγου (αἰτήσειε) γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἔπλευσεν)

Δηλώνει την υποκειμενική γνώμη

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἔπλευσεν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 33: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

35

γ Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας ἵνα μή τοιούτῳ

κινδύνῳ περιέπεσες (= Θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να σου είχα δώσει αυτές τις οδηγίες πριν από

την εκστρατεία για να μην έπεφτες πάνω σε ένα τέτοιο κίνδυνο)

- Περί πολλοῦ ἄν ἐποιησάμην ἐπιστεῖλαί σοι ταῦτα πρό τῆς στρατείας κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποιησάμην)

Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- ἵνα μή τοιούτῳ κινδύνῳ περιέπεσες δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (περιέπεσες)

Δηλώνει το σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο απαρέμφατο ἐπιστεῖλαι της κύριας πρό-

τασης

δ Σόλων ἀπεδήμησεν ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν (= Ο Σόλων ξενιτεύτηκε για

να μην καταργήσουν οι Αθηναίοι κάποιον από τους νόμους του)

- Σόλων ἀπεδήμησεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἀπεδήμησεν)

Δηλώνει πραγματικό περιεχόμενο

- ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (λύσαιεν) διότι το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου

(ἀπεδήμησεν)

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κίνησης της κύριας πρότασης

ἀπεδήμησεν

5 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους

μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= να μην τιμωρηθούν)

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω (= θα μπορούσες να θεωρήσεις) πολέμου

ἐργαστήριον εἶναι

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 34: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

36

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών συμπερασματικών

προτάσεων

Συμπερασματικές προτάσεις (ή αποτελεσματικές ή προτάσεις ακολουθίας) bull ονομάζονται οι προτάσεις που φανερώνουν το συμπέρασμα της ενέργειας του ρήματος της πρό-

τασης (από την οποία εξαρτώνται) bull εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε και ὡς bull όταν όμως δηλώνουν όρο ndash προϋπόθεση ndash συμφωνία στη θέση του ὥστε συχνά βρίσκεται το

ἐφrsquo ᾧ (ή ἐφrsquo ᾧτε) + απαρέμφατο Οι συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται με bull οριστική bull δυνητική οριστική (ἄν +

οριστική) bull δυνητική ευκτική bull ευκτική πλαγίου λόγου bull απαρέμφατο

πραγματικό αποτέλεσμα αποτέλεσμα δυνατό να γίνει στο παρελθόν αλλά τελικά δεν έγινε

αποτέλεσμα πιθανό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου αποτέλεσμα ενδεχόμενο (δυνατό ή και πραγματικό) αλλά κατά τη γνώμη του υποκειμένου

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης ή το συμπέρασμα μιας σκέψης

Απάντηση

α Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον

ἤ τούς σούς ὅρκους (= Να φαίνεσαι ότι τόσο πολύ προτιμάς την αλήθεια ώστε τα λόγια σου να είναι

πιο αξιόπιστα από τους όρκους σου)

- Τήν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (φαίνου) ∆ηλώνει προσταγή

- ὥστε πιστοτέρους εἶναι τούς σούς λόγους μᾶλλον ἤ τούς σούς ὅρκους δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (εἶναι) ∆ηλώνει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στη μετοχή προτιμῶν

β Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν ὥστε μή δοῦναι δίκην (= Οι τριάκοντα έκαναν το παν για να μην

τιμωρηθούν)

- Οἱ τριάκοντα πᾶν ἐποίησαν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποίησαν) ∆ηλώνει το πραγματικό

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 35: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

37

- ὥστε μή δοῦναι δίκην δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική απαρεμφατική πρό-ταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (δοῦναι) Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποίησαν της κύριας πρότασης

γ Ὅπλα κατεσκεύαζον ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι (= Κατασκεύα-

ζαν όπλα ώστε θα μπορούσες να θεωρήσεις ότι η πόλη ήταν εργαστήριο πολέμου)

- Ὅπλα κατεσκεύαζον κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατεσκεύαζον) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε τήν πόλιν ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον εἶναι δευτερεύουσα επιρρηματική συ-

μπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἠγήσω) Εκφράζει περιεχόμενο δυνατό στο παρελθόν Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης κατεσκεύαζον

δ Τοιαῦτα πεποίηκεν ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε (=

Έχει κάνει τέτοιου είδους πράξεις ώστε πολύ πιο δίκαια θα τον μισούσατε γιrsquo αυτά τα έργα του)

- Τοιαῦτα πεποίηκεν κύρια πρόταση

Εκφέρεται με οριστική (πεποίηκεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε δευτερεύουσα επιρρη-ματική συμπερασματική πρόταση Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν μισήσαιτε) Εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα πεποίηκεν της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 36: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

38

6 Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε

από συντακτική άποψη τις δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές ‐ παραχωρητικές προτάσεις

α Εἰρήσεται (= θα ειπωθεί) τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν

στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε την εισαγωγή την εκφορά και τη συντακτι-

κή λειτουργία των επιρρηματικών εναντιωματικών -

παραχωρητικών προτάσεων Εισάγονται με τους εναντιωματικούςπαραχωρητικούς συνδέσμους

α ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται εναντιωματικές]

εἰ καί

ἐάν καί

ἄν καί

ἤν καί

όταν δηλώ-

νουν κάτι

το πραγ-ματικό

β ομάδα [συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται παραχωρητικές]

καί εἰ

καί ἐάν

καί ἄν

(κἄν)

καί ἤν

όταν δηλώνουν

κάτι το υποτιθέ-μενο (πιθανό ή

και αδύνατο)

Σημείωση Η α΄ ομάδα των εναντιωματικών συνδέσμων χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση γίνεται

με κάτι που αληθεύει ενώ η β΄ ομάδα χρησιμοποιείται όταν η εναντίωση με κάτι το απίθανο το

αβέβαιο (σύμφωνα με τη γνώμη του ομιλητή)

Αν η προσδιοριζόμενη πρόταση (ή πρόταση εξάρτησης) είναι αρνητική στη θέση του καί μπαίνουν οι σύνδεσμοι μηδέ οὐδέ Ετσι οι παραπάνω σύνδεσμοι γίνονται

οὐδ εἰοὐδ ἐάνοὐδ ἄνοὐδ ἤν μηδ εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν μηδ ἤν

Εκφέρονται α) με οριστική ή ευκτική όταν εισάγονται με εἰ καί καί εἰ οὐδ εἰ μηδ εἰ (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το εἰ όπως οι υποθετικές)

β) με υποτακτική όταν εισάγονται με ἐάν (ἄν ἤν) καί καί ἐάν (ἄν ἤν) οὐδ ἐάν (ἄν ἤν) μηδ ἐάν (ἄν ἤν) (δηλ έχουν στο σύνδεσμό τους το ἐάν ἄν ἤν όπως οι υποθετικές)

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν αντίθεση σε σχέση με την πρότα-ση από την οποία εξαρτώνται ή παραχώρηση

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 37: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

39

Απάντηση

α Εἰρήσεται τἀληθές εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν (= Θα ειπωθεί η αλήθεια αν και θα

φανεί σε κάποιους ότι λέω πολύ παράξενα πράγματα)

- Εἰρήσεται τἀληθές κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εἰρήσεται) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί τισι δόξω λίαν παράδοξα λέγειν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρό-ταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (δόξω) Εκφράζει το πραγματικό Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εἰρήσεται της κύριας πρό-τασης

β Εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν οὐκ εὐτυχοῦμεν (= Αν και έχουμε παρά πολλά χρήματα δεν ευτυ-

χούμε)

- οὐκ εὐτυχοῦμεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (εὐτυχοῦμεν) ∆ηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί χρημάτων εὐποροῦμεν δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εὐποροῦμεν) ∆ηλώνει περιεχόμενο πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εὐτυχοῦμεν της κύριας πρότασης

γ Ἐάν καί μή βούλωνται πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια (= Αν και δεν θέλουν όλοι

ντρέπονται να μην κάνουν τα δίκαια)

- πάντες αἰσχύνονται μή πράττειν τά δίκαια κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (αἰσχύνονται) Εκφράζει το πραγματικό

- Ἐάν καί μή βούλωνται δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο ἐάν καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύ-

ει Εκφέρεται με υποτακτική (βούλωνται) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα αἰσχύνονται

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 38: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

40

δ Γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ (= Γελά ο ανόητος ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι γελοίο)

- Γελᾷ ὁ μωρός κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (γελᾷ) ∆ηλώνει το πραγματικό

- κἄν τι μή γελοῖον ᾖ δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο κἄν γιατί ∆ηλώνει κάτι το υποτιθέμενο Εκφέρεται με υποτακτική (ᾖ) ∆ηλώνει το προσδοκώμενο Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα γελᾷ

ε Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν (= Ούτε κι αν με προέτρεπες να τα

κάνω αυτά θα τα έκανα ευχαρίστως)

- ἡδέως ἄν ταῦτα ἐποίουν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν) ∆ηλώνει το αντίθετο του πραγματικού

- Οὐδrsquo εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἴ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με οριστική (ἐκέλευες) ∆ηλώνει το πραγματικό Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης (ἄν

ἐποίουν) στ Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν (= Ακόμη κι αν ήσασταν πολύ γεν-

ναίοι δε θα μπορούσατε νrsquo αντιμετωπίσετε την πείνα)

- τῷ λιμῷ μάχεσθαι δύναισθε ἄν κύρια πρόταση Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (δύναισθε ἄν) ∆ηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

- Οὐδrsquo εἰ πάνυ ἀγαθοί εἴητε δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο οὐδrsquo εἰ καθώς η πρόταση εξάρτησης είναι αρνητικού

περιεχομένου Εκφέρεται με ευκτική (εἴητε) ∆ηλώνει την απλή σκέψη του ομιλητή Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης δύναισθε ἄν

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 39: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

41

Μετάφραση ∆εν κάνουν οι τόποι έντιμους τους άνδρες αλλά οι άνδρες προβάλλουν τους

τόπους

ΕΡ

Ε

ΜΗΝ

Ρ

ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

Στο παραπάνω γνωμικό του Πλουτάρχου εκφράζεται η αντίληψη ότι η ανάδειξη ενός τόπου

εξαρτάται από τους πολίτες του και κυρίως όταν αυτοί οι πολίτες είναι έντιμοι και σπουδαίοι

άνθρωποι Είναι αυτοί που με την προσωπικότητα και τα έργα τους έδωσαν αξία στην κοινωνία

τους αλλά κι αυτή με τη σειρά της δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτά τα ά-

τομα να μεγαλουργήσουν και να διαπρέψουν σε διάφορους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι Η

σχέση λοιπόν πολιτείας και πολίτη είναι αλληλένδετη

Βιογραφικά στοιχεία

Πλούταρχος Υπήρξε ιστορικός φιλόσοφος και βιογράφος των αυτοκρατορικών χρόνων Γεννήθηκε

στην πόλη Χαιρώνεια της Βοιωτίας πριν από το 50 μΧ και καταγόταν από εύπορη οικο-

γένεια Πραγματοποίησε ταξίδια στο μεσογειακό κόσμο της εποχής του δύο φορές επι-

σκέφτηκε τη Ρώμη ενώ πήγε και στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλοσοφία μαθηματικά και

ρητορική ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τους ιερείς των ∆ελφών και για πολλά χρόνια

άσκησε το ιερατικό αξίωμα Πέθανε μετά το 120 μΧ

Έγραψε αρκετά έργα τα περισσότερα από τα οποία έχουν χαθεί Τα πιο γνωστά είναι οι

Βίοι Παράλληλοι - μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων ndash και τα Ηθικά ndash

μια συλλογή πραγματειών και καταγεγραμμένων λόγων

Οὐχ οἱ τόποι τούς ἄνδρες ἐντίμους ἀλλrsquo οἱ ἄνδρες τούς τόπους ἐπιδεικνύουσι

Ἀγησίαλος Πλούταρχος Ἀποφθέγματα Λακωνικά 208d-e

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 40: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

42

Για την ανάλυση του παράλληλου κειμένου καθώς και της συ-μπληρωματικής ύλης ανατρέξτε στα τεύχη της συγκεκριμένης ενότητας που θα σας αποστείλουμε

Στη συνέχεια ακολουθούν οι ασκήσεις εκτός βιβλίου για την καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του ετυμολογικού και συντακτικού μέρους της Ενότητας Καλό θα είναι να ανατρέξετε όλοι σrsquo αυτές

Ασκήσειςεκτός βιβλίου

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1 Να αντιστοιχίσετε τις ομάδες λέξεων της νέας ελληνικής με τις λέ‐

ξεις της αρχαίας ελληνικής από τις οποίες προέρχονται

Νέα Ελληνική Αρχαία Ελληνική

1 ανάστατος ανάσταση ανάστημα ἀνίσταμαι

2 απόσταση αποστάτης αποστασία πείθω

3 κατάσταση καθεστώς ὑπεροράω -ῶ

4 προστάτης προστασία προϊστάμενος αἱροῦμαι

5 πείσμα πειθώ πεποίθηση πιθανός προΐσταμαι

6 ιδέα είδος είδωλο ιδεώδης πλέω

7 υπερόπτης υπεροψία ύποπτος καθίσταμαι

8 θέση θήκη θέμα θετός θετικός ὁρῶ - εἶδον

9 αίρεση αιρετός αιρετικός ἀφίσταμαι

10 πλους πλωτός πλοίο πλωτήρας τίθημι

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 41: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

43

2 Να συμπληρώσετε στη στήλη Β΄ το ρήμα που χρησιμοποιείται ως β΄ συνθετικό ώστε να προκύψουν τα σύνθετα ουσιαστικά της αε στη στήλη Γ΄

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς + gt κλειδοῦχος

αὐτός + gt αὐτοκράτωρ

πᾶς + gt παντοκράτωρ

τρόπαιον + gt τροπαιοφόρος

ψυχή + gt ψυχοπομπός

ΣΥΝΤΑΞΗ

1 Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω επιρρηματικές προτάσεις και να δηλώσε‐

τε τη συντακτική τους λειτουργία

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόν-

νησον

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί

στ Γύμναζε σrsquo αυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

rarr Παρακάτω σας παραθέτουμε τις απαντήσεις των ασκήσεων εκτός βιβλίου

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 42: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

44

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

1

ΡΗΜΑΤΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 ἀνίσταμαι lt ἀνά + ἵσταμαι (= εξυψώνομαι

ανεβαίνω)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις ανάστατος ανάσταση

ανάστημα

2 ἀφίσταμαι lt ἀπό + ἵσταμαι (= στέκομαι

μακριά αποσύρομαι)

Σημείωση Το φωνήεν ο της πρόθεσης ἀπό

αποβάλλεται γιατί η δεύτερη λέξη αρχίζει από

φωνήεν και το π τρέπεται σε φ αφού ακο-

λουθεί δασυνόμενη λέξη

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις απόσταση αποστάτης

αποστασία

3 καθίσταμαι lt κατά + ἵσταμαι (= στήνομαι

τοποθετούμαι εδραιώνομαι)

Σημείωση Το δεύτερο φωνήεν α της πρόθε-

σης κατά αποβάλλεται γιατί η επόμενη λέξη

ξεκινάαπό φωνήεν και το τ της πρόθεσης

τρέπεται σε θ διότι η λέξη ἵσταμαι δασύνεται

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις κατάσταση καθεστώς

4 προΐσταμαι lt πρό + ἵσταμαι (= παρουσιά-

ζομαι μπροστά σε κάποιον)

Σχηματισμός το ρήμα έχει δύο θέματα 1στη-

(ισχυρό) 2στα- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις προστάτης προστασία

προϊστάμενος

5 πείθω Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1 πειθ- (ισχυρό) 2 πιθ- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις πείσμα πειθώ πεποίθηση

πιθανός

6 ὁρῶ- εἶδον (= βλέπω κοιτάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις ιδέα είδος είδωλο ιδεώ-

δης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 43: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

45

7 ὑπεροράω -ῶ lt ὑπέρ + ὁράω -ῶ (= βλέπω

από πάνω παραβλέπω περιφρονώ αδιαφορώ)

Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1ορα- 2οπ- 3ιδ-

Παράγωγες λέξεις υπερόπτης υπεροψία ύ-

ποπτος

8 τίθημι (= τοποθετώ βάζω) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1θη- (ισχυρό) 2θε- (ασθενές)

Παράγωγες λέξεις θέση θήκη θέμα θετός

θετικός

9 αἱροῦμαι (= εκλέγω προτιμώ) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από τα

εξής θέματα 1αρ- 2ελ-

Παράγωγες λέξεις αίρεση αιρετός αιρετικός

10 πλέω (= πλέω ταξιδεύω στη θάλασσα) Σχηματισμός το ρήμα σχηματίζεται από το

θέμα πλεf- το f αποβάλλεται μεταξύ δύο φω-

νηέντων ή τρέπεται σε -ν- όταν ακολουθεί

σύμφωνο

Παράγωγες λέξεις πλους πλωτός πλοίο

πλωτήρας

2

Α΄ Β΄ Γ΄

κλείς (= κλειδί)

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ ἔχω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

gt κλειδοῦχος (= ο φύλακας που

κρατάει τα κλειδιά κτιριακού

συγκροτήματος)

αὐτός

darr

(αντωνυμία - κλιτή

λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

αὐτοκράτωρ (= ηγεμόνας

αυτοκρατορικός)

πᾶς (=όλος)

darr

(επίθετο - κλιτή λέξη)

+ κρατέω -ῶ

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

παντοκράτωρ (= αυτός που

άρχει τα πάντα)

τρόπαιον

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ φέρω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

τροπαιοφόρος (= αυτός που

φέρει το τρόπαιο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 44: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

46

ψυχή

darr

(ουσιαστικό - κλιτή

λέξη)

+ πέμπω

darr

(ρήμα - κλιτή λέξη)

ψυχοπομπός (= αυτός που

οδηγεί τις ψυχές στον Άδη)

Β ΣΥΝΤΑΞΗ

Για τη λύση αυτής της άσκησης θα χρειαστεί να θυ-

μηθείτε τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών

προτάσεων

Αιτιολογικές Εναντιωματικές

ή Παραχωρητικές

Τελικές Συμπερασματικές

Εισάγονται με ὅτι ή διότι (αντικειμενική

γνώμη)

ὡς (υποκειμενική γνώμη) ἐπεί ἐπειδή

εἰ (υποθετική αιτιολογία)

1 εἰ καί ἐάν καί ἄν καί

ἤν καί

2 καί εἰ καί ἐάν καί ἄν

(κἄν) καί ἤν

3 οὐδ εἰ οὐδ ἐάν

οὐδ ἄν οὐδ ἤν μηδ

εἰ μηδ ἐάν μηδ ἄν

μηδ ἤν

ἵνα ὅπως ὥς ὥστε

Εκφέρονται με Οριστική

δυνητική οριστική

δυνητική ευκτική

ευκτική πλάγιου λόγου

οριστική ευκτική

υποτακτική

Υποτακτική

και ευκτική

του πλαγίου

λόγου

Οριστική δυνη-

τική οριστική

δυνητική ευκτι-

κή με απαρέμ-

φατο

Χρησιμεύουν

ως

επιρρηματικός προσδιο-

ρισμός του αναγκαστι-

κού αιτίου

επιρρηματικός προσδι-

ορισμός της εναντίω-

σης ή της παραχώρησης

επιρρηματικός

προσδιορι-

σμός του σκο-

πού

επιρρηματικός

προσδιορισμός

του αποτελέ-

σματος ή του

συμπεράσματος

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 45: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

47

α Τά πλοῖα κατέκαυσεν ἵνα μή Κῦρος διαβῇ (= Έκαψε τα πλοία για να μην περάσει ο Κύρος)

- Τά πλοῖα κατέκαυσεν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (κατέκαυσεν)

Δηλώνει το πραγματικό

- ἵνα μή Κῦρος διαβῇ δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα

Εκφέρεται με υποτακτική (διαβῇ)

Δηλώνει υποκειμενική γνώμη παρόλο που η εξάρτηση της γίνεται από ρήμα ιστορικού χρόνου (κατέ-

καυσεν) θα μπορούσε να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα κατέκαυσεν της κύριας πρό-

τασης

β Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν (= Επειδή ήταν σε δύσκολη κατάσταση ο Ξενοφώ-

ντας στενοχωριόταν)

- ἐλυπεῖτο ὁ Ξενοφῶν κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐλυπεῖτο)

Εκφράζει πραγματικό περιεχόμενο

- Ἐπεί δέ ἀπορία ἦν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί

Εκφέρεται με οριστική (ἦν)

Δηλώνει πραγματικό αίτιο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους ἐλύπεῖτο της

κύριας πρότασης

γ Ὅτι μέν ὀργίζεσθε οὐ θαυμάζω (= ∆εν απορώ γιατί οργίζεστε)

- οὐ θαυμάζω κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (θαυμάζω)

Δηλώνει το πραγματικό

- Ὅτι μέν ὀργίζεσθε δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι

Εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία

Δηλώνει το πραγματικό αίτιο

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ψυχικού πάθους θαυμάζω της

κύριας πρότασης

δ Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννη-

σον (= Έκαναν συμμαχία εναντίον τους ώστε οι Αμπρακιώτες να μην εκστρατεύσουν εναντίον της

Πελοποννήσου)

- Συμμαχίαν ἐποιήσαντο ἐπί τοῖσδε κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (ἐποιήσαντο)

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 46: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

48

Δηλώνει το πραγματικό

- ὥστε Ἀμπρακιώτας μή στρατεύειν ἐπί Πελοπόννησον δευτερεύουσα επιρρηματική συ-μπερασματική απαρεμφατική πρόταση

Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε

Εκφέρεται με τελικό απαρέμφατο (στρατεύειν)

Εκφράζει αποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα ἐποιήσαντο της κύρι-

ας πρότασης

ε Φήσουσι με σοφόν εἶναι εἰ καί μή εἰμί (= Λένε για μένα ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι)

- Φήσουσι με σοφόν εἶναι κύρια πρόταση Εκφέρεται με οριστική (φήσουσι)

Δηλώνει το πραγματικό

- εἰ καί μή εἰμί δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση

Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο εἰ καί καθώς η εναντίωση γίνεται με κάτι που αληθεύει

Εκφέρεται με οριστική (εἰμί) γιατί το περιεχόμενο είναι πραγματικό

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο απαρέμφατο εἶναι της κύριας

πρότασης

στ Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν (=

Εξάσκησε τον εαυτό σου σε εκούσιους πόνους για να μπορείς να υπομένεις και τους ακούσιους)

- Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις κύρια πρόταση Εκφέρεται με προστακτική (γύμναζε)

Δηλώνει προσταγή

- ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρό-

ταση

Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως

Εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἄν δύναιο)

Δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν και στο μέλλον

Χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα γύμναζε της κύριας πρότασης

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς

Page 47: 3Γ ΑΡΧ 10α - tsiaras.gr · ΕΕΝΝΟΟΤΤΗΗΤΤΑΑ 1100 6 f οἴεσθαι (< οἴομαι ή οἶμαι = νομίζω) δεῖν (< δεῖ = πρέπει) ότι πρέπει

ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 000

49

11 ΜΜεείίζζοονν ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ΤΤεεγγόόπποουυλλοουυ ndashndash ΦΦυυττρράάκκηη 22 ΝΝέέοο ΕΕλλλληηννιικκόό ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΔΔηημμοοττιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΕΕμμμμααννοουυήήλλ ΚΚρριιαα--

ρράά 33 ΛΛεεξξιικκόόνν ΑΑννωωμμάάλλωωνν ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΑΑ ΓΓεεωωρργγοο--

ππααππααδδάάκκοουυ 44 ΜΜέέγγαα ΛΛεεξξιικκόόνν ττηηςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσηηςς HHeennrryy GG LLiiddddeellll ndashndash RRoobbeerrtt SSccootttt 55 ΣΣυυννεειιρρμμιικκόό κκααιι ΛΛεειιττοουυρργγιικκόό ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς

ΜΜΙΙΜΜππααχχααρράάκκηη 66 ΣΣυυνντταακκττιικκόό ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΝΝ ΑΑσσωωννίίττηη ΒΒ ΑΑννααγγννωωσσττόό--

πποουυλλοουυ 77 ΛΛεεξξιικκόό ΡΡηημμάάττωωνν ττηηςς ΑΑρρχχααίίααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΜΜαακκάάρριιοοςς ΠΠεελλέέκκηηςς εεκκδδ ΣΣααββββάά--

λλααςς 88 ΕΕγγκκυυκκλλοοππααίίδδεειιαα laquolaquoΠΠάάππυυρροοςς ΛΛααρροούύςς ΜΜππρριιττάάννννιικκααraquoraquo 99 ΛΛεεξξιικκόό ττηηςς ΝΝέέααςς ΕΕλλλληηννιικκήήςς ΓΓλλώώσσσσααςς ΓΓ ΜΜππααμμππιιννιιώώττηηςς 1100 ΛΛέέξξεειιςς κκααιι φφρράάσσεειιςς ππααρροοιιμμιιώώδδεειιςς ΤΤάάκκηηςς ΝΝααττσσοούύλληηςς εεκκδδ ΣΣμμυυρρννιιωωττάάκκηηςς