Η συμβολή των ομαδικών δραστηριοτήτων αυτοβοήθειας στην ενδυνάμωση

των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας

Ντίνα Τοπάλη, Κοινωνική ΛειτουργόςΓιώτα Κούκου, Κοινωνικός Επιστήμονας

Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας

Αλεξανδρούπολη, 2016

Στρογγυλό Τραπέζι 6: Η εποχή της αυτονομίας και οι προ(σ)κλήσεις της για τα άτομα με

ψυχικές διαταραχές και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας

Αυτοβοήθεια και Ομάδες Αυτοβοήθειας

Η αυτοβοήθεια σχετίζεται με την κινητοποίηση του προσωπικού δυναμικού του ατόμου για την επίλυση κάποιου προβλήματος και οι ομάδες αυτοβοήθειας αποτελούν συσπειρώσεις ατόμων, που αντιμετωπίζουν κάποιο κοινό πρόβλημα, το οποίο προσπαθούν να ξεπεράσουν μέσω αλληλοϋποστήριξης και ενδυνάμωσης (Herrman, 2010· Segal, Silverman, & Temkin, 2010· Slade, 2009).

Πρόκειται για ομάδες, στις οποίες δίνεται προτεραιότητα στην προσωπική εμπειρία των συμμετεχόντων. Στηριζόμενες στην υπόθεση ότι όλοι μπορούν να συμβάλλουν με την προσωπική τους εμπειρία στους στόχους της ομάδας, οργανώνονται και λειτουργούν ως χώρος αμοιβαίας υποστήριξης (Slade, 2009).

Ενδυνάμωση

Πρόκειται για διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο και επιρροή πάνω στις αποφάσεις και τις δράσεις που επηρεάζουν την υγεία τους (WHO, 1998).

Η ενδυνάμωση συνδέεται α) με εσωτερικές διεργασίες και το προσωπικό δυναμικό του ατόμου, ως κινητήρια δύναμη για την ανάρρωσή του, β) με τους στόχους και τα αποτελέσματα μιας διαδικασίας, γ) με πρακτικές εφαρμογές και προγράμματα υπηρεσιών προσανατολισμένων προς την ανάρρωση (Corrigan, 2002· Warner, 2009).

Ερευνητικά αποτελέσματα κατατάσσουν την ενδυνάμωση στους πιο ισχυρούς υποκειμενικούς δείκτες που αλληλεπιδρούν με αντικειμενικούς δείκτες ανάρρωσης.

Αυτοβοήθεια και ενδυνάμωση

Σημείο εκκίνησης της αυτοβοήθειας είναι η θεμελιώδης πίστη στις εσωτερικές δυνάμεις του ατόμου και η (επαν)ενεργοποίησή τους. Ένα από τα χαρακτηριστικά των ομάδων αυτοβοήθειας είναι η διαδικασία ενδυνάμωσης, που αποτελεί και στόχο της αυτοβοήθειας.

Η διαδικασία ενδυνάμωσης ενισχύει την ικανότητα του ατόμου να μεταβολίζει τις δυσχέρειες, να τις επεξεργάζεται, ώστε να φτάνει σε μια «νέα αντίληψη» που τον καθιστά ικανότερο και ανθεκτικότερο.

Οι διαστάσεις της Ενδυνάμωσης

Σε ατομικό επίπεδο: αυτοπεποίθηση συμμετοχή στη λήψης αποφάσεων αξιοπρέπεια και σεβασμός αίσθηση συμμετοχής

Σε συλλογικό επίπεδο: τη συλλογική αίσθηση της κοινότητας την ανάπτυξη της συμμετοχής σε πολιτικές δράσεις την ηγεσία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

Στοιχεία Ομάδων ΑλεξανδρούποληΈναρξη: 2015

Μεθοδολογία Χαρακτηριστικά

Άμφισσα• Έναρξη: 2014

• Μεθοδολογία• Χαρακτηριστικά

Κοινός στόχος ενδυνάμωση, αυτοδιαχείριση,

έλεγχος της διαταραχής και της ζωής

Αρχικό περιεχόμενοομάδες πληροφόρησης, ενημέρωσης και κοινωνικοποίησης

Αποτελέσματακοινά σε μεγάλο βαθμό

ΈναρξηΗ αρχική σκέψη για την έναρξη της

ομάδας στην Αλεξανδρούπολη γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη γνωριμίας των ληπτών των υπηρεσιών της ΕΚΨ&ΨΥ, που διαμένουν στις ΜΨΑ, με τη λειτουργία, του οργανισμού, τη φιλοσοφία και τους στόχους του. Επίσης με τη συμπερίληψή τους στις εκπαιδευτικές διαδικασίες, στις οποίες, κατά την ίδια περίοδο, συμμετείχε το προσωπικό (ενδυνάμωση, συνηγορία, ανάρρωση κ.α.). Επιπλέον, εκτιμήθηκε η, από καιρό, έκφραση επιθυμίας των ληπτών να βρίσκονται μεταξύ τους και να συζητούν θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

Στην Άμφισσα, αφορμή για τη δημιουργία της ομάδας αποτέλεσε η διεξαγωγή σεμιναρίου της Ε.Σ.Α.μεΑ με τίτλο: «Ενδυνάμωση της Συλλογικής Έκφρασης και της Συνηγορίας των Ατόμων με Ψυχική Αναπηρία». Λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας από την Κινητή Μονάδα Ν. Φωκίδας της ΕΚΨ&ΨΥ παρακολούθησαν το σεμινάριο με επιτυχία, με εκπαιδεύτρια επαγγελματία ψυχικής υγείας της ΕΚΨ&ΨΥ

Χαρακτηριστικά/ Μεθοδολογία

Άμφισσα, Ομάδα Στήριξης «Έλα κι Εσύ»

Έναρξη: Απρίλιος 2014, Συχνότητα: μια φορά την εβδομάδα, Διάρκεια: 1 ώρα, Συντονισμός: επαγγελματίας ψυχικής υγείας.

Σύνθεση: 7 μέλη

Χαρακτηριστικά: στην πλειονότητα γυναίκες (αναλογία 5:2), ηλικίες από 37 έως 60 έτη, ανομοιογένεια ως προς την ψυχοπαθολογία και το επίπεδο λειτουργικότητας.

Εξέλιξη της ομάδας1η περίοδος λειτουργίας (2014): συγκεκριμένος ρόλος σε κάθε μέλος:

ενημέρωση για νέες θέσεις εργασίας, σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης

ενημέρωση για τοπικές εκδηλώσεις, ημερίδες, πολιτιστικά δρώμενα έρευνα-μελέτη της επικαιρότητας, ανάγνωση επιστημονικών άρθρων

από διαφορετικά πεδία ενδιαφέροντος των μελών (πχ. άρθρα σχετικά με την πληροφορική)

δικτύωση και εκπροσώπηση της ομάδας στην τοπική κοινότητα

Σταδιακά:o Τα μέλη της ομάδας συμμετέχουν πιο ενεργά στις δράσεις της

κοινότητας ως μέλη μιας ομάδας με κοινά χαρακτηριστικάo Εκφράζουν την επιθυμία για μεγαλύτερο άνοιγμα στην κοινότητα

και για τροποποιήσεις στο περιεχόμενο της ομάδας (ομάδα δημιουργικής απασχόλησης για προσέλκυση νέων μελών)

Εξέλιξη της ομάδας

2η περίοδος λειτουργίας (1ο εξ. 2015):o αναζήτηση νέων μελώνo κρίση, ανασκόπηση, αναθεώρηση, νέα διαμόρφωση της

ομάδας

3η περίοδος λειτουργίας (2ο εξ. 2015): Από τη θεωρία και τη δημιουργική απασχόληση στη βιωματική

συμμετοχή (συμπτώματα, υποτροπές, εμπειρίες, δυσκολίες, ανταλλαγή και αλληλοϋποστήριξη)

o Σήμερα, τα μέλη φέρνουν στην ομάδα προβλήματα και

δυσκολίες προς συζήτηση και το κάθε μέλος συμβάλλει στην επίλυση, ανακούφιση μέσα από τη δική του εμπειρία.

o Επαγγελματίας: πέρασμα από το ρόλο του «συντονιστή - εκπαιδευτή» στο ρόλο «διευκολυντή».

Χαρακτηριστικά/ Μεθοδολογία

Αλεξανδρούπολη

Έναρξη: Μάρτιος 2015, Συχνότητα: μία φορά την εβδομάδα, Διάρκεια: 1 ώρα, Συντονισμός: επαγγελματίες ψυχικής υγείας

Σύνθεση: 12 μέλη

Χαρακτηριστικά: στην πλειονότητα άντρες (αναλογία 8:4) και το ηλικιακό φάσμα κυμαίνεται από 36 έως 64 έτη. Στην ομάδα υπάρχει ανομοιογένεια ως προς την ψυχοπαθολογία των μελών και ως προς το επίπεδο λειτουργικότητας.

Εξέλιξη της ομάδας

Η ομάδα πέρασε από διάφορα στάδια εξέλιξης: 1η περίοδος λειτουργίας (1ο εξ. 2015): Προπαρασκευαστική συνάντηση όλων των μελών της ομάδας Θεματολογία : γενικότερα στο τρόπο λειτουργίας της ΕΚΨ&ΨΥ

Σταδιακά Σε αυτή τη φάση τα μέλη της ομάδα ορίζουν τους κανόνες της και

θέτουν τους προβληματισμούς και τις δυσκολίες τους Εκφράζουν την επιθυμία για μεγαλύτερο άνοιγμα στην κοινότητα

Εξέλιξη της ομάδας

2η περίοδος λειτουργίας (2ο εξ. 2015): Διαφοροποίηση της ομάδας (ανοιχτή) Θεματολογία: Δικαιώματα ατόμων με ψυχική διαταραχή και στις

έννοιες της συνηγορίας και της ανάρρωσης

3η περίοδος λειτουργίας (1ο εξ. 2016): Τα μέλη φέρνουν στην ομάδα προβλήματα και δυσκολίες, που

συζητούνται στην ομάδα και το κάθε μέλος συμβάλλει στην επίλυση, ανακούφιση μέσα από τη δική του εμπειρία.

Τα χαρακτηριστικά της ομάδας δεν διαφοροποιήθηκαν σημαντικά εκτός των συναντήσεων της ομάδας, οι οποίες ορίστηκαν ανά 15 ημέρες.

Η ομάδα συνεχίζει τη λειτουργία της και παραμένει ανοιχτή σε μέλη που θέλουν να προστεθούν σε αυτή.

Στόχοι ομάδων

Η παροχή γνώσεων και πληροφόρησης στους νέους σε παραμονή ενοίκους για τη λειτουργία των ΜΨΑ και του Οργανισμού.

Εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση της χρονιότητας της διαταραχής και των συνεπειών της στη συνολική υγεία, την υποστήριξη στις κρίσεις και τις δυσκολίες.

Στη καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης και της αισιοδοξίας μέσα από την επικέντρωση στις δυνατότητες και όχι στα ελλείμματα.

Στην ενεργητική συμπερίληψη στον κοινωνικό ιστό με έμφαση στην ανάκτηση κοινωνικών ρόλων.

Η ενδυνάμωση των μελών τους, ώστε να κερδίσουν την αυτοδιαχείριση και τον έλεγχο της καθημερινότητάς τους.

Να αποκτήσουν ισχυρότερο λόγο στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.

Αποτελέσματα Ομάδων

Ενίσχυση της αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των μελών και των σχέσεων τους και έξω από το πλαίσιο της ομάδας

Ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης των μελών μέσα από την διεκδίκηση των δικαιωμάτων στην καθημερινή ζωή και της ισοτιμίας στην κοινότητα

Βελτίωση στην κοινωνική ζωή, συμμετοχή σε δράσεις της τοπικής κοινωνίας, γνωριμία με την κοινότητα και ενεργή συμμετοχή σε δράσεις της

Ενίσχυση της εμπιστοσύνης στις δυνάμεις των μελών, στα θετικά τους σημεία

Ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων και στρατηγικών (επαφή με υπηρεσίες, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, διαχείριση σωματικής υγείας, διαπραγμάτευση με θεραπευτές)

Επομένως

Οι δύο ομάδες που παρουσιάστηκαν έχουν ως στόχο την ενδυνάμωση των μελών τους μέσα από την αλληλεπίδραση και αλληλοϋποστήριξη ατόμων με κοινές εμπειρίες που τις ανταλλάσσουν.

Υπό μια ευρεία έννοια αποτελούν ομάδες αυτοβοήθειας (αντίστοιχες ομάδες με επαγγελματικό συντονισμό αναφέρονται και στη βιβλιογραφία ως ομάδες αυτοβοήθειας).

Στην ουσία πρόκειται για ομάδες υποστήριξης, ομάδες ενδυνάμωσης με στόχο τη μελλοντική τους λειτουργία χωρίς καθοδήγηση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Αντίφαση: αυτοβοήθεια – ετεροβοήθεια, όμως:

Σχόλια / Επισημάνσεις Αναγκαιότητα επαγγελματικής υποστήριξης σε δύο

επίπεδα: Διεξαγωγή των συναντήσεων και προετοιμασία τους Υποστήριξη της συνολικής προσπάθειας - συναντήσεις με

θεραπευτές, οικογένειες, διευθέτηση πρακτικών ζητημάτων (μετακίνηση, απελευθέρωση χρόνου κ.α.)

Η υποστήριξη των κλινικών απαραίτητη, αν και αρχικά φαίνεται πατερναλιστική.

Υποστηρίζουμε, δίνοντας σταδιακά όλο και μεγαλύτερο ρόλο Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε από τους λήπτες να

«πάρουν τη ζωή στα χέρια τους», μέσα από μια ομάδα, όταν το μήνυμα είναι διαφορετικό σε όλες τις υπόλοιπες υπηρεσίες που τους παρέχουμε (σταθερότητα, κοινή στάση).

Σχόλια / Επισημάνσεις

Μεγάλη διαδρομή μέχρι την ουσιαστική ενδυνάμωση και ανάληψη ευθύνης ζωής

Δεν αρκεί η γνώση, απαιτείται το βίωμα

Απαιτούνται: περαιτέρω οργανωμένες και συστηματικές δράσεις ενδυνάμωσης η συνεργασία των θεραπευτών σε όλα τα επίπεδα και η

συνειδητοποίηση ότι δεν πρόκειται για απλές δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, που συνήθως οργανώνονται στις παρυφές της κλινικής καθημερινής πρακτικής

κοινή στάση απέναντι στο ρόλο που πρέπει να έχουν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και τους στόχους των παρεχόμενων υπηρεσιών

εργασία με την οικογένεια

Σας ευχαριστούμε πολύ