Η Διεθνής Σύμβαση για τα Άτομα με Αναπηρίες

συναντά την ελληνική πραγματικότητα.

Προβληματισμοί και προκλήσειςΗ εποχή της αυτονομίας και οι προ(σ)κλήσεις της για τα άτομα με ψυχικές διαταραχές και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας

Αρσενία ΜαλακόζηΜαρία Λαζαρίδου

Αλεξανδρούπολη, 14/4/2016

Πρώτη Συνθήκη και πλέον σύγχρονη συνθήκη για

τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του 21ου αιώνα Τέθηκε σε ισχύ το 2006 Μέχρι το 2013, όπου έληγε το δικαίωμα

υπογραφής των χωρών, την είχαν υπογράψει 155 χώρες.

Η Ελλάδα υπέγραψε 2007 και έγινε νόμος το 2012 Υπογραφή προαιρετικού πρωτοκόλλου της

Σύμβασης.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία

Αποτελείται από 50 άρθρα Δεσμεύει τις χώρες:

«για την προώθηση, την προστασία και τη μέριμνα, με στόχο την πλήρη και ίση απόλαυση

όλων των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών 

για όλα τα άτομα με ειδικές ανάγκες και για τον σεβασμό στην εγγενή αξιοπρέπεια τους.

Λίγα λόγια για τη Σύμβαση

Άρθρο 1 Σκοπός Άρθρο 2 Ορισμοί Άρθρο 3 Γενικές Αρχές Άρθρο 4 Γενικές Υποχρεώσεις Άρθρο 5 Ισότητα- Μη-Διάκριση Άρθρο 6 Γυναίκες με Αναπηρία Άρθρο 7 Παιδιά με Αναπηρία Άρθρο 8 Ευαισθητοποίηση Άρθρο 9 Προσβασιμότητα Άρθρο 10 Δικαίωμα στη ζωή

Τα άρθρα

Άρθρο 11 Καταστάσεις κινδύνου και ανθρωπιστικών

κρίσεων Άρθρο 12 Ισότητα ενώπιον του νόμου Άρθρο 13 Πρόσβαση στη δικαιοσύνη Άρθρο 14 Ελευθερία και ασφάλεια του ατόμου

Άρθρο 15 Απαλλαγή από βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία

Άρθρο 16 Απαλλαγή από την εκμετάλλευση, τη βία και την κακομεταχείριση

Άρθρο 17 Προστασία της ακεραιότητας του ατόμου

Άρθρο 18 Ελευθερία μετακίνησης και ιθαγένειας Άρθρο 19 Ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην

κοινωνία Άρθρο 20 Κινητικότητα του ατόμου

Τα άρθρα

Άρθρο 21 Ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης και

πρόσβαση στην πληροφορία Άρθρο 22 Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής Άρθρο 23 Σεβασμός της κατοικίας και της

οικογένειας Άρθρο 24 Εκπαίδευση Άρθρο 26 Αποκατάσταση και επανάκτηση Άρθρο 27 Εργασία και Απασχόληση Άρθρο 28 Ανεκτό βιοτικό επίπεδο και κοινωνική

προστασία Άρθρο 29 Συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή Άρθρο 30 Συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή,

τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό

Τα άρθρα

Άρθρο 31 Στατιστικές και συγκέντρωση δεδομένων Άρθρο 32 Διεθνής Συνεργασία Άρθρο 33 Εθνική εφαρμογή και παρακολούθηση Άρθρο 34 Επιτροπή για τα δικαιώματα των Ατόμων

με Αναπηρίες Άρθρο 35 Εκθέσεις από τα Συμβαλλόμενα Κράτη Άρθρο 36 Εξέταση των εκθέσεων Άρθρο 37 Συνεργασία μεταξύ των Συμβαλλόμενων Κρατών

και της Επιτροπής Άρθρο 38 Σχέση της Επιτροπής με άλλους φορείς Άρθρο 39 Έκθεση της Επιτροπής Άρθρο 40 Διάσκεψη των Συμβαλλόμενων Κρατών

Τα άρθρα

Άρθρο 41 Θεματοφύλακας Άρθρο 42 Υπογραφή Άρθρο 43 Συγκατάθεση για δέσμευση Άρθρο 44 Περιφερειακοί οργανισμοί ενοποίησης Άρθρο 45 Έναρξη ισχύος Άρθρο 46 Επιφυλάξεις Άρθρο 47 Τροποποιήσεις Άρθρο 48 Καταγγελία Άρθρο 49 Προσιτή μορφή Άρθρο 50 Αυθεντικά κείμενα

Τα άρθρα

Η CRPD δεν κατοχυρώνει νέα δικαιώματα αναδιατυπώνει θεμελιώδη δικαιώματα υπό

την ιδιαίτερη οπτική της αναπηρίας και οριοθετεί τη μετάβαση από κοινωνίες

οργανωμένες στη βάση των αναγκών συγκεκριμένων ομάδων σε κοινωνίες ανοιχτές σε όλους τους πολίτες

Βασικά στοιχεία

Δεν δίνεται σαφής ορισμός Αλλά η αναπηρία είναι

«μια εξελισσόμενη έννοια και … προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ των εμποδιζόμενων προσώπων και των

περιβαλλοντικών εμποδίων και των εμποδίων συμπεριφοράς που παρεμποδίζει την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην

κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους»

Ορισμός αναπηρίας

Νομικά δεσμευτική για τα κράτη μέλη

Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ή

Σύμβαση του Οβιέδο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική

Νόμος του κράτους Υπερισχύει του εκάστοτε εθνικού νομοθετικού πλαισίου

Βασικά στοιχεία

Εκφράζει: την «αλλαγή παραδείγματος» τη μετάβαση από το ιατρικό μοντέλο προσέγγισης

της αναπηρίας στο κοινωνικό μοντέλο και τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας

Επιφέρει ριζοσπαστικές αλλαγές: στις έννομες τάξεις στον τρόπο αντίληψης και λειτουργίας των

δημόσιων πολιτικών

Βασικά στοιχεία

συντάχθηκε με την ενεργή συμμετοχή: οργανώσεων για την αναπηρία συλλόγων οικογενειών και φίλων ψυχικής υγείας συλλόγων χρηστών υπηρεσιών ψυχικής υγείας

η πρώτη Σύμβαση

αποτυπώνεται στη φιλοσοφία, στις κατευθυντήριες

αρχές, στη «γλώσσα» που χρησιμοποιείται

&έχει θεωρηθεί ως μεγάλο ιστορικό γεγονός

έχει γίνει δεκτή ως το παγκόσμιο πρότυπο για τα ανθρώπινα δικαιώματα

όλων των ατόμων με αναπηρίες

Η συμπερίληψη των κινημάτων

Είναι η πρώτη Σύμβαση που ορίζει: μηχανισμούς υποστήριξης για την

παρακολούθηση της εφαρμογής της στα κράτη μέλη διαδικασίες σύμφωνα με τις οποίες οι ίδιοι οι

πολίτες μπορούν να εκφράσουν τα παράπονα και τις δυσκολίες τους ή να καταγγείλουν σχετικές παραβιάσεις

τη διάσκεψη των κρατών μελών, με αρμοδιότητα τη μελέτη ζητημάτων σχετικά με την εφαρμογή της

μηχανισμοί υποστήριξης

Σημείο αναφοράς, για την εφαρμογή της

Σύμβασης, το οποίο μπορεί να βρίσκεται εντός του διοικητικού μηχανισμού αλλά σε υψηλό επίπεδο

Μηχανισμός Συντονισμού για τη διευκόλυνση των δράσεων σε διαφορετικούς τομείς και διαφορετικά επίπεδα

Μηχανισμός παρακολούθησης, με ανεξαρτησία, για την τήρηση των υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη Σύμβαση

Σε κάθε χώρα χρειάζεται να οριστούν οι παρακάτω

μηχανισμοί:

Εστιάζει στην άμεση και ενεργητικό συμμετοχή των

ατόμων με αναπηρία σε όλα τα θέματα «τίποτα για εμάς, χωρίς εμάς»

Απορρίπτει το μοντέλο της κοινωνικής πρόνοιας και το ιατρικό μοντέλο -τα άτομα με ειδικές ανάγκες είναι αντικείμενα φιλανθρωπίας ή ιατρικής περίθαλψη-

Υιοθετεί το κοινωνικό μοντέλο, υποστηρίζοντας ότι οι διαφορές που απορρέουν από την αναπηρία, πρέπει να αναπληρώνονται με την παροχή κατάλληλων υποστηρικτικών συστημάτων, ώστε τα άτομα να μπορούν να απολαύσουν κάθε δικαίωμα

Κοινωνικό Μοντέλο

Το άτομο δεν χρειάζεται να «θεραπευτεί» από την αναπηρία του αντίθετα η κοινωνία χρειάζεται να

προσαρμοστεί στις ανάγκες των ατόμων

&Οι κοινωνικές αδικίες προέρχονται από τις

κοινωνικές δομές και οι άνθρωποι είναι «ανάπηροι»επειδή το κοινωνικό περιβάλλον δεν κατάφερε να

προσαρμοστεί στις ανάγκες τους

Κοινωνικό Μοντέλο

Η Σύμβαση είναι συμβατική και στιγματιστική Οι ψυχικές διαταραχές δεν μπορούν να συγκριθούν με

τις σωματικές (κινήματα χρηστών) Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας δεν είναι το ίδιο

για την ψυχική υγεία καθώς αποτυγχάνει:

να λάβει υπόψη του θέματα που αφορούν την προσωπικότητα ή τα συναισθήματα και

να ενισχύσει τον ασθενή ώστε να καταφέρει να διεκδικήσει «τη μοναδικότητα της εμπειρίας τους», που, όπως υποστηρίζεται, έχει μεγάλο νόημα για τον ίδιο

Οι πρώτες αντιρρήσεις….

προχωρώντας στους προβληματισμούς που

εγείρει η Σύμβαση, σκεπτόμενοι την ελληνική πραγματικότητα και

όλο το διάλογο που γίνεται γύρω από αυτή και

εστιάζοντας στα άτομα με ψυχικές διαταραχές

ΣΔΑΑ- εισαγωγή στην ελληνική πραγματικότητα

5 ισότητα και μη διάκριση 12 ισότητα απέναντι στο νόμο 13 πρόσβαση στη δικαιοσύνη 10 δικαίωμα στη ζωή 14 δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια

του ατόμου 15 απαλλαγή από βασανιστήρια ή σκληρή,

απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία,

16 απαλλαγή από την εκμετάλλευση, τη βία και την κακομεταχείριση και

17προστασία της ακεραιότητας του ατόμου

η προβληματική γύρω από τη Σύμβαση αφορά κυρίως στα

άρθρα:

δικαιοπρακτική ικανότητα δικαστική συμπαράσταση ακούσια νοσηλεία περιοριστικά μέτρα κατά τη

νοσηλεία φύλαξη των ποινικά

ακαταλόγιστων παραβατών πρόσβαση του ασθενή στον

ιατρικό του φάκελο

Συνάφεια με καίρια θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές

διαταραχές

αποτελεί τον «πυρήνα» της Σύμβασης απορρίπτει την αντίληψη πως τα Άτομα με Αναπηρία

μπορούν να στερούνται του δικαιώματος να ενεργούν και να αποφασίζουν

Αναγνωρίζει δύο συνιστώσες: τη νομική προσωπικότητα, δηλαδή ικανότητα

να είναι υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και

τη δικαιοπρακτική ικανότητα, δηλαδή ικανότητα άσκησης των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων

Το άρθρο 12 ισότητα απέναντι στο

νόμο

Ισότητα ενώπιον του νόμου (παρ. 1) Ίση ικανότητα για δικαιοπραξία (παρ. 2) Πρόσβαση σε υποστήριξη για την άσκηση της

ικανότητας για δικαιοπραξία (παρ. 3) Εγγυήσεις (παρ. 4) Ίσα περιουσιακά δικαιώματα (παρ. 5)

Η δομή του άρθρου

εισαγωγή της υποστηριζόμενης λήψης

αποφάσεων αντί για την υποκατάστατη στη λήψη αποφάσεων και

συνηγορία για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων

Το άτομο: από αποδέκτης της φροντίδας γίνεται κάτοχος

δικαιωμάτων βρίσκεται στο επίκεντρο της λήψης αποφάσεων αποφασίζει για θέματα που το αφορούν στο

μέγιστο δυνατό βαθμό

Η καινοτομία της Σύμβασης

Η λήψη αποφάσεων είναι μια διαδικασία

και συνεπώς και η παροχή υποστήριξης είναι μια

διαδικασία και όχι μεμονωμένη πράξη

Χρειάζεται να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ατόμου

Μηχανισμοί που αποσκοπούν στην παροχή

ατομικής υποστήριξης στο άτομο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

Νομικά εργαλεία που αποσκοπούν να διασφαλίσουν το σεβασμό της βούλησης του ατόμου μέσω εκ των προτέρων σχεδιασμού ή συμφωνιών υποστήριξης

Υπάρχουν δύο κατηγορίες παρεμβάσεων:

Α. Υποστήριξη από ομολόγους (Peer support) Πιστοποιημένοι υποστηρικτές, Μινεσότα, ΗΠΑ Β. Υποστήριξη από άτομα του περιβάλλοντος

- Ο θεσμός του επιμελητή – Γερμανία- Ο θεσμός του φροντιστή - Σουηδία

Γ. Υποστήριξη από ανεξάρτητους παρόχους υπηρεσιών

- The Support- and Contact Person scheme - Δανία- Σύλλογοι παροχής υποστήριξης/φροντίδας – Γερμανία- Ο θεσμός του προσωπικού διαμεσολαβητή – Σουηδία

Δ. Υποστήριξη στην επικοινωνία με τις αστυνομικές αρχές

- Ανεξάρτητα τρίτα πρόσωπα - Αυστραλία

Μηχανισμοί που αποσκοπούν στην παροχή ατομικής υποστήριξης στο άτομο στη

διαδικασία λήψης αποφάσεων

Οδηγίες εκ των προτέρων (advance directives),

Μ. Βρετανία Προσωπικές οδηγίες (Personal Directives),

Καναδάς Ψυχιατρική Διαθήκη, Γερμανία Διαρκεί πληρεξούσια, Μ. Βρετανία

για περιουσιακά και οικονομικά θέματαγια την ευημερία του ατόμου.

Συμφωνία υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων Διαταγές Συναπόφασης, Καναδάς

Νομικά εργαλεία που αποσκοπούν να διασφαλίσουν το σεβασμό της βούλησης του ατόμου μέσω εκ των προτέρων σχεδιασμού ή

συμφωνιών υποστήριξης

Στην ελληνική νομοθεσία

υπάρχει ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης

με τις διαβαθμίσεις του

Η δικαστική συμπαράσταση στην Ελλάδα

Πλήρης στερητική δικαστική συμπαράστασηΤο άτομο δεν μπορεί να λάβει αποφάσεις, υποκαθίσταται από τρίτο

Μερική στερητική δικαστική συμπαράστασηΤο άτομο δεν λαμβάνει αποφάσεις για συγκεκριμένα θέματα,

αποφασίζει αυτόνομα για τα υπόλοιπα

Πλήρης επικουρική δικαστική συμπαράστασηΤο άτομο συναποφασίζει (όλα τα θέματα) με το

συμπαραστάτη

Μερική επικουρική δικαστική συμπαράσταση Το άτομο συναποφασίζει με το συμπαραστάτη

(συγκεκριμένα θέματα)

Η πυραμίδα της λήψης αποφάσεων στην ελληνική έννομη τάξη

Συνδυασμός στερητικής και επικουρικής δικαστικής συμπαράστασης

Η ικανότητα για δικαιοπραξία σχετίζεται άμεσα με

σωματική ή διανοητική διαταραχή άμεση διάκριση συνδέεται αποκλειστικά με το γεγονός της

αναπηρίας και όχι με την πραγματική ικανότητα λήψης αποφάσεων

Ερευνητικά δεδομένα (2007-2011)-Πρωτοδικείο Αθήνας

97,15% των αποφάσεων του αφορούσε την υπαγωγή σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση

Το πρόβλημα…..

ο θεσμός της επικουρικής δικαστικής

συμπαράστασης μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία

για τη μετάβαση

σε ένα σύστημα υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων

Η λύση……

Η Σύμβαση θίγει ευρύτερα θέματα

καθημερινή πρακτική

Η ελληνική νομοθεσία δίνει το πλαίσιο για την υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων

στην καθημερινή πρακτική

Οι πρώτοι προβληματισμοί…

Η στάση των κλινικών, των δικαστικών, των

συγγενών διαφορετική από αυτή που εισάγει η Σύμβαση

προωθημένη από την κοινωνία

Αν καταφέρναμε να ξεφύγουμε από το δίπολόαπόλυτη ικανότητα απόλυτη ανικανότητα,

ίσως να ήμασταν πιο κοντά στο πνεύμα της

Οι πρώτοι προβληματισμοί…

Προωθημένη

αντίληψητης Σύμβασης

Οι ασθενείς μας βρίσκονται σε άλλο επίπεδο σε σχέση με τα δικαιώματα,

δεν είναι ακτιβιστές, δεν έχουν καταφέρει

ακόμη να έχουν λόγο στην κυρίαρχη ψυχιατρική

Η Σύμβαση διευρύνει τις διαστάσεις της πολυπλοκότητας για την

ενδυνάμωση και την αυτονόμηση των μελών

Η προβληματική γύρω από τη Σύμβαση δείχνει την πολυπλοκότητα που διακατέχει την ψυχιατρική κοινότητα την κοινωνία στο σύνολό της

Η αναπηρία ως γεγονός για ένα άτομο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί

ως παράγοντας επιβολής εξαναγκασμού ή άρσης της νομικής ικανότητας του ατόμου

Αντί επιλόγου……..

Η αντίληψη ότι η αναπηρία

αποτελεί βάση

για την άρση της νομικής ικανότητας ή

για την επιβολή νοσηλείας,

αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και

δεν μπορεί να γίνει δεκτή

Όπως αναφέρει και ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ

Σας ευχαριστώπολύ