ΜΕΡΟΣ Α’: ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο - ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ

1. Εξέλιξη της επιγραμματικής ποίησης κατά την ελληνιστική εποχή

2. Σημαντικότερες ανθολογίες επιγραμμάτων ύστερης Αρχαιότητας και

βυζαντινής περιόδου.

7.1. Η ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ

ΠΕΡΙΟΔΟ

Δύο μεγάλες αλλαγές στην επιγραμματική ποίηση την οδηγούν στην

κορύφωση της:

1. Το επίγραμμα από τον 4ο κιόλας αι. π.Χ. παύει να εξυπηρετεί μόνο

πρακτικούς σκοπούς:

απελευθερώνεται από την επιγραφική του χρήση.

Δε χρησιμεύει πλέον μόνο ως επεξηγηματικό σχόλιο χαραγμένο σε

μνήματα ή σε αναθηματικές προσφορές.

Γράφεται χάριν της τέχνης και προορίζεται να διαβαστεί σε κύκλους

φιλόμουσων και λογίων

Η επιγραμματική ποίηση αποδεσμεύεται από το μνημείο και γίνεται

λογοτεχνικό έργο.

2. Το επίγραμμα αρχίζει πλέον να λειτουργεί ως όχημα προσωπικών

συναισθημάτων, παθών και εμπειριών, ρόλο που κατείχε μέχρι τότε η

λυρική ποίηση:

Εγκολπώνεται όλο το ποιητικό υλικό της ελεγείας, με την οποία

ταυτίζεται μετρικά.

Στοιχεία που εισδύουν στην επιγραμματοποιΐα και διευρύνουν τη

θεματολογική βάση της επιγραμματικής ποίησης:

1

Σκηνές καθημερινής ζωής.

Παράδοξα φαινόμενα.

Εικόνες από τη φύση.

Περιγραφές έργων τέχνης.

Ερωτική, συμποτική και σκωπτική ποίηση.

Εξαιρετική ποικιλία στην ελληνιστική επιγραμματική ποίηση:

ΕΙΔΗ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ:

1. Επιτύμβια και αναθηματικά (είτε ως αυθεντικές έμμετρες επιγραφές,

χαραγμένες στο μνημείο, είτε ως κατεξοχήν προϊόντα του φιλολογικού

σπουδαστηρίου).

2. Ερωτικά .

3. Παιδεραστικά .

4. Συμποτικά .

5. Σκωπτικά (καυστική σάτιρα προσώπων και πραγμάτων).

6. Προτρεπτικά (συμβουλές σε ναυτιλομένους, αγρότες, κυνηγούς, διάφορες

νουθεσίες).

7. Εκφραστικά (περιγραφές καλλιτεχνικών έργων).

8. Επιδεικτικά (επίδειξις, δηλ. παρουσίαση διαφόρων καταστάσεων και

περιστατικών).

Ποικιλία ως προς την ανθρωπογεωγραφία της προέλευσης του:

Αλεξάνδρεια,

Παλαιστίνη,

μητροπολιτική Ελλάδα,

Μ. Ασία,

Κάτω Ιταλία,

Σικελία.

2

ΔΥΟ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 3 ου αι.

π.Χ.:

1. Ιωνική-Αλεξανδρινή σχολή:

Κύριοι εκπρόσωποι: Ασκληπιάδης ο Σάμιος, Ποσείιππος από

την Πέλλα, Ηδύλος, Διοσκορίδης, Καλλίμαχος και Θεόκριτος.

Αγαπημένα θέματα: έρωτας, θάνατος, συμπόσιο, και

λογοτεχνική κριτική.

Παρουσίαση : με ιδιαίτερη λεπτότητα, χιούμορ, παιγνιώδη και

ευφυολόγο διάθεση.

2. Δωρική-Πελοποννησιακή Σχολή:

Κύριοι εκπρόσωποι και αγαπημένα θέματα:

Λεωνίδας ο Ταραντίνος: θέματα της καθημερινής ζωής, ποίηση

των μικρών και ταπεινών ανθρώπων.

Ανύτη από την Τεγέα: όμορφες βουκολικές περιγραφές και

τρυφερά επιτύμβια αφιερωμένα στα ζώα.

Νοσσίς από τους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας.

Αλκαίος από τη Μεσσήνη.

Θεόκριτος

Παρουσίαση :

Περισσότερο σεμνή και αυστηρή

Αποφεύγει τους ύμνους στις ερωτικές και συμποτικές

απολαύσεις.

Ο ποιητής των ειδυλλίων Θεόκριτος κινείται και στα δύο ρεύματα.

3

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 2 ου αι. π.Χ.:

Επέρχεται ο κορεσμός, η πρωτοτυπία λιγοστεύει, η μίμηση

περισσεύει.

Αναλαμπή στα τέλη του 2ου - αρχές 1ου αι. π.Χ. από τη Σχολή

της Φοινίκης: Αντίπατρος ο Σιδώνιος, Μελέαγρος και

Φιλόδημος από τα Γάδαρα της Παλαιστίνης.

2 η : Βασικά χαρακτηριστικά των επιγραμμάτων

Τα καλύτερα ελληνιστικά επιγράμματα διακρίνονται από:

Λυρική δροσιά, χαριτολόγο διάθεση, ροπή προς το παίζειν.

Λεπτή ειρωνεία, λογοπαίγνια, πνευματώδεις φιλολογικοί

υπαινιγμοί, επίδειξη λογιοσύνης, που στηρίζεται στη γνώση της

λογοτεχνικής παραγωγής του παρελθόντος.

Περίτεχνο ύφος, περίπλοκη συντακτική δομή, επιτηδευμένο

λεξιλόγιο στα όρια της γλωσσικής εκζήτησης.

Δημοφιλές ποιητικό είδος και μετά την εξάλειψη των ελληνιστικών

βασιλείων.

Αυτοκρατορικοί χρόνοι : έλλειψη πρωτοτυπίας, κυριαρχία ρητορικού

ύφους, αφόρητος κλασικισμός.

Επιγραματοποιοί : φανατικά πιστοί στη παράδοση του επιγράμματος.

Θα γράφονται επιγράμματα, στα ελληνιστικά πρότυπα, έως τα χρόνια

του Ιουστινιανού, χωρίς να έχουν καμία σχέση με το κοινωνικοπολιτικό

πλαίσιο της εποχής τους.

Επίγραμμα : μοναδικό ποιητικό είδος της ελληνικής λογοτεχνίας με

αδιάσπαστη συνέχεια από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την ύστερη

Αρχαιότητα.

4

7.2. ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Κυκλοφορούν από τα πρώτα ελληνιστικά χρόνια πολλές

ομαδικές και ατομικές συλλογές επιγραμμάτων:

1. Μελέαγρος ο Γαδαρηνός (Φοινικική Σχολή) 7 ο π.Χ.:

Στέφανος: υποδηλώνει ένα στεφάνι πλεγμένο από ποιητικά άνθη.

2. Φίλιππος από τη Θεσσαλονίκη 40 μ.Χ.:

Στέφανος: Περιέλαβε στη συλλογή επιγράμματα όλων των

επιγραμματοποιών μετά τον Μελέαγρο και πολλά δικά του.

3. Διογενειανός από την Ηράκλεια του Πόντου, μέσα 2 ου αι. μ.Χ.:

Ανθολόγιον

4. Στράτωνας από τις Σάρδεις, μέσα 2 ου αι. μ.Χ.:

Μούσα Παιδική: συλλογή παιδεραστικών επιγραμμάτων.

5. Διογένης Λαέρτιος, περί το 250 μ.Χ.:

Πάμμετρος: ποιήματα σε διάφορα μέτρα.

Βυζαντινά χρόνια:

6. Αγαθίας ο Σχολαστικός, ιστοριογράφος και επιγραμματοποιός, στα χρόνια

του Ιουστινιανού, γύρω στο 560 π.Χ.:

Κύκλος

7. Κωνσταντίνος Κεφαλάς, πρωθιερέας των βυζαντινών ανακτόρων, περί το

900 μ.Χ.

Η συλλογή του Κεφαλά πληρέστερη και αξιολογότερη

Έλαβε υπόψη της τις προηγούμενες συλλογές αλλά αντίγραφα

από έμμετρες επιγραφές χαραγμένες σε επιτύμβια μνημεία και σε

έργα τέχνης.

Σ’ αυτό το μεγάλο έργο στηρίχτηκαν οι δύο σωζόμενες σήμερα

βυζαντινές συλλογές: η Παλατινή Ανθολογία (ή Ελληνική) και η

Πλανούδεια Ανθολογία, που ενσωματώνουν ένα πλούτο 4.000

ελληνικών επιγραμμάτων.

5

4 η : Τι είναι η Παλατινή Ανθολογία και τι η Πλανούδεια Ανθολογία;

1. Παλατινή Ανθολογία

Η μεγαλύτερη από τις δύο συλλογές

Περίπου 3.700 επιγράμματα

Συγκροτήθηκε από άγνωστο σε μας εκδότη στις αρχές του 10ου

αι. μ.Χ. και έκτοτε το χειρόγραφο έπεσε σε αφάνεια.

Αποτελείται από 15 βιβλία. Οι σύγχρονοι εκδότες προσθέτουν ως

παράρτημα ή ως 16ο βιβλίο τα επιγράμματα της Πλανούδειας,

που δεν περιλαμβάνονται στην Παλατινή.

Εντοπίστηκε ξανά το 1606 στη βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης,

πρωτεύουσα της ηγεμονίας του πάλαι ποτέ Παλατινάτου της

Γερμανίας. Από κει και το όνομα.

2. Πλανούδεια Ανθολογία

Το χειρόγραφο γράφτηκε από το λόγιο μοναχό Μάξιμο

Πλανούδη περί το 1.300.

Σώζεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας.

Περιλαμβάνει 392 επιγράμματα που δεν περιέχονται στην

Παλατινή Ανθολογία .

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΟΨΗΣ:

1. Βασικά χαρακτηριστικά ελληνιστικής επιγραμματικής ποίησης που τη

διαφοροποιούν από την παλιότερη.

2. Ποιοι είναι οι σπουδαιότεροι ελληνιστικοί επιγραμματοποιοί και ποιες

οι σπουδαιότερες συλλογές ελληνιστικών επιγραμμάτων;

6