ΕΛΠ21: ΓΡΑΜΜΑΤΑ 1: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

Β΄ ΤΟΜΟΣ

1

ΜΕΡΟΣ Α’: ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΥΛΛΙΟΝ

2.1 Το παραδοσιακό έπος ΕΚΤΟΣ

2.2. Το Νεωτερικό έπος: Τα Αργοναυτικά του Απόλλωνιου του Ρόδιου

Ως αντίδραση στο παραδοσιακό έπος έχουμε στην Αλεξάνδρεια το

νεωτερικό έπος με τον Καλλίμαχο (κεφάλαιο Β3) και τον Απολλώνιο το

Ρόδιο

Τα Αργοναυτικά του σε 4 βιβλία, 5.835 στίχους, το μόνο ακέραια

σωζόμενο έπος της ελληνιστικής εποχής.

2.2.1. Βίος του Απολλώνιου του Ρόδιου (37)

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, ίσως στις αρχές του 3ου αι. π.Χ.

Το έπος του είναι μια προσπάθεια να εφαρμοστούν οι καλλιμάχειες

αρχές την ποίηση (μικρό μέγεθος, λόγιος χαρακτήρας, εξαιρετική

επεξεργασία της μορφής) παρά τις αρχαίες πηγές που αναφέρονταν σε

διαμάχη του Απολλώνιου με τον Καλλίμαχο.

Ίσως διαδέχτηκε το Ζηνόδοτο στη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης της

Αλεξάνδρειας, έγινε παιδαγωγός του Πτολεμαίου του Ευεργέτη.

Το έργο του έγινε αποδεκτό στη Ρόδο, γι’ αυτό τον αποκαλούσαν Ρόδιο.

2

2.2.2. Ο αργοναυτικός μύθος, οι πηγές, οι πηγές τους Απολλωνίου, ο

λόγιος χαρακτήρας των Αργοναυτικών (σελ. 37-38)

1. Ποιές οι πηγές του Απολλώνιου

Ο ποιητής δουλεύει και ως λόγιος και ως φιλόλογος. Μελετά

παλαιότερα κείμενα τα οποία χρησιμοποιεί ως πηγές τόσο περιεχομένου

όσο και λεξιλογίου.

Οι περισσότερες πηγές των Αργοναυτικών, όπως μας δίνονται στα

αρχαία σχόλια του κειμένου, έχουν χαθεί, άρα δεν ξέρουμε το βαθμό

πρωτοτυπίας του έργου του Απολλώνιου. Όμως ήταν πολυάριθμες,

μεταξύ αυτών και

τα ομηρικά έπη,

η Μήδεια του Ευριπίδη,

το ιστορικό έργο του Ηροδότου,

ο τέταρτος Πυθιόνικος του Πινδάρου, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα

αγαπητός στους Αλεξανδρινούς.

Επίσης πολλά άλλα ποιήματα, έπη και δράματα, έργα που αναφέρονται

στον Ηρακλή, αλλά και έργα ιστορικών, λογογράφων, γεωγράφων, που

χρησίμευσαν ως πηγές των Αργοναυτικών.

3

2.2.3. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΕΠΟΣ (σελ. 38-39)

2. Ποιά η σχέση του με το Ομηρικό έπος SOS

1. Εμφανής η επίδραση του Ομήρου.

2. Όχι απλή μίμηση αλλά με βάση τις δύο τυπικές αρχές αντιμετώπισης

της παλαιότερης λογοτεχνικής παράδοσης από την ελληνιστική ποίηση:

αντίθεση μέσω της μίμησης και

ανταγωνισμός με την παράδοση για την παραγωγή νέου ,

«σκόπιμη ανομοιότητα».

3. Εφαρμογή του «συμφυρμού των λογοτεχνικών ειδών». Τα

Αργοναυτικά όχι αποκλειστικά έπος, αλλά με στοιχεία και από άλλα

λογοτεχνικά είδη: τραγωδία, λυρική ποίηση.

4. Έντονη η παρουσία της διακειμενικότητας. Πολλές άμεσες ή έμμεσες

αναφορές σε άλλα έργα, ποιητικά ή μη.

5. Εμφανής η ιδιότητα του λόγιου ποιητή. Όπως και ο Καλλίμαχος,

αναφορά σε «αίτια», διηγήσεις που ερμηνεύουν ονομασίες, έθιμα,

τελετές, και πολλές γεωγραφικές πληροφορίες.

6. Παρουσία του χρόνου : παλινδρομεί ανάμεσα στο χρόνο αφήγησης –

απώτερο παρελθόν- και το παρόν του αφηγητή. Ακαδημαϊκή και

αχρονική σύλληψη του κόσμου ως βιβλιοθήκες.

7. Βασική διαφορά από παραδοσιακό έπος : τρόπος σύνθεσης

ποιήματος. Τα ομηρικά έπη σε συνθήκες προφορικής δημιουργίας,

απομνημόνευση, φόρμουλες, ενώ τα Αργοναυτικά προϊόν γραφής.

8. Τέλος τα Αργοναυτικά προκρίνουν το ατομικό και συναισθηματικό

στοιχείο, αντίθετα από τα ομηρικά ιδεώδη, το κλέος, την τιμή.

4

2.2.4. Οι ήρωες, ο έρωτας, η ψυχολογική διερεύνηση του ατόμου

Δεν υπάρχει βασικός ήρωας στα Αργοναυτικά. Ο Ιάσονας ίσος με τους

συντρόφους του.

Χαρακτηρίσθηκε και αντι-ήρωας, γιατί ενίοτε όχι πολύ θαρραλέος,

αλλά αναποφάσιστος και αμήχανος.

3. Ποιός ο ρόλος του έρωτα στα Αργοναυτικά

Χαρακτηρίσθηκε επίσης «ερωτικός ήρωας» γιατί μοιάζει να κερδίζει

λόγω της γοητείας του και όχι λόγω της ανδρείας του.

Η Μήδεια πιο πειστική από τον Ιάσονα. Μοιάζει να είναι αυτή η

ηρωίδα. Σκιαγραφείται με τρόπο απόλυτα ρεαλιστικό.

Γενικά στην ελληνιστική εποχή μεγάλο ενδιαφέρον για ψυχισμό

ατόμου, ιδίως γυναίκας. Απόλυτα ρεαλιστική η σκιαγράφησή της.

Ο έρωτας στα Αργοναυτικά το βασικό στοιχείο, η κινητήρια δύναμη της

ιστορίας.

5

2.2.5. Παρατηρήσεις για τη γλώσσα και το ύφος του έπους sos

1. Η γλώσσα των Αργοναυτικών :

είναι βασισμένη στην ομηρική που για την εποχή ήταν πολύ

απομακρυσμένη από την Κοινή.

2. Ο Απολλώνιος δουλεύει ως φιλόλογος:

αξιοποιεί λέξεις σπάνιες, δύσκολες ομηρικές, πολλές και άπαξ

ειρημένες, μια και μόνη φορά ειπωμένες,

προκρίνει τη λεξιλογική ποικιλία, τα συνώνυμα, τις καινοφανείς

εικόνες (αντίθετα από το παραδοσιακό έπος με την τυποποίηση,

τις formulas),

υιοθετεί λέξεις από άλλα λογοτεχνικά είδη (τραγωδία, λυρική

ποίηση).

Συνεπώς η γλώσσα ροκοκό - βαρυφορτωμένη, επιτηδευμένη, ο

λόγος δυσνόητος.

Το μέτρο επίσης κοντά στο ομηρικό εξάμετρο.

3. Ελληνιστικός τρόπος γραφής:

Συχνές μεταλλαγές παραδοσιακών θεμάτων, τρόπων.

Άφθονες παρομοιώσεις, απεικονίσεις του καθημερινού και

οικείου

Χαριτωμένο, ανέμελο ύφος

Οι θεοί συχνά παρουσιάζονται σαν κοινοί άνθρωποι,

Συνύπαρξη αντιθέτων

Λόγιος και υπαινικτικός χαρακτήρας με κρυμμένα νοήματα,

Αγάπη για λεπτομέρειες

περιγραφή συναισθηματικής σχέσης

Ανακάλυψη και περιγραφή γυναικείας και παιδικής φύσης σε

συνδυασμό με το ενδιαφέρον για το ατομικό.

6

2.3 Επύλλιον ΕΚΤΟΣ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η :

Προοίμια Οδύσσειας και Αργοναυτικών (σελ. 42-43). Βρείτε ομοιότητες και

διαφορές σε ό,τι αφορά: α) τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής αντιμετωπίζει

το επικό θέμα, β) τη σχέση του ποιητή με τη Μούσα;

Α) στην Οδύσσεια το θέμα του τραγουδιού ένας άνδρας. Στα Αργοναυτικά οι

ένδοξες πράξεις ανθρώπων του παρελθόντος και το ένδοξο καράβι. Η λέξη

«κλέα» σαφής παραπομπή στην παραδοσιακή επική ποίηση, αλλά δεν αφορά

ένα ήρωα αλλά όλους τους Αργοναύτες. Ρήμα «θυμάμαι», παραπέμπει στη

μνημοτεχνική λειτουργία της παραδοσιακής επικής ποίησης (ο «αρχαϊκός»

θυμάται δε δημιουργεί). Εδώ πίσω από τη μνήμη όχι η μνημοτεχνική της

προφορικής δημιουργία αλλά η «μνήμη» του λογίου που θυμάται τα

διαβάσματα του.

Β) στην Οδύσσεια η σχέση ποιητή με Μούσα σχέση υποτέλειας. Η Μούσα

διηγείται και ο ποιητής το όργανο της. Στα Αργοναυτικά θα «τραγουδήσει» ο

ποιητής και η Μούσα σχεδόν ακολουθεί. Επίσης επίκληση όχι στη Μούσα

αλλά στον Απόλλωνα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η : SOS

Με βάση μια σκηνή από το 3ο βιβλίο των Αργοναυτικών, όπου ο Έρωτας

σαϊτεύει τη Μήδεια, να βρείτε τις βασικές θεματικές προτιμήσεις του νέου

έπους;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Παραδοσιακό: η θεϊκή δράση που επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη.

2. Καθαρά ψυχολογική παρουσίαση του ανθρώπου που εδώ νιώθει

ξαφνικά το ερωτικό αίσθημα

3. Σύμβαση και ρεαλισμός συνυπάρχουν στο ελληνιστικό έπος.

7

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3 η :

Συνάντηση μητέρας-γιου (σελ. 44). Περιγράψτε τη σχέση μητέρας-γιου.

Σχολιάστε την παρομοίωση της γριάς με κορίτσι. Να έχετε υπόψη σας: α)

την επική τεχνική της παρομοίωσης, β) το ελληνιστικό ενδιαφέρον για το

καθημερινό, οικείο, τις διάφορες ηλικίες του ατόμου, τη συνύπαρξη

αντιθέσεων. Βρείτε κι άλλους γέρους στο ποίημα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : η παρομοίωση ανήκει στην παραδοσιακή επική τεχνική. Ο

Ιάσωνος δεν είναι νεκρός αλλά η μητέρα του τον μοιρολογεί. Ανάλογης

έντασης με σκηνές θρήνου στην Ιλιάδα. Η παρομοίωση της γριάς με κορίτσι

είναι ενδιαφέρουσα καθώς συνδέει δυο διαφορετικές ηλικίες, προσφιλή

ελληνιστική συνύπαρξη αντιθέτων. Παρουσίαση γερόντων και παιδιών, καθώς

η ελληνιστική εποχή ενδιαφέρεται για τις ηλικίες αυτές.

8