ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ
στον δρμο για την εθνικ συγκρτηση:
στοχεσεις, υπερβσεις, επιτεξεις
ΑΘΗΝΑ 2015
ΜΕΡΟΣ Α: Ο Δ. ΡΩΜΑΣ ΠΡΟ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΤΟΥ 1821
2. Ιδεολογικ και πολιτικ διαμρφωση ενς ευγενος
2.1. Ανατροφ και Παιδεα 28
2.2. «νας πατροκτνος» 38
3.2. Προεπαναστατικ εθνικ σχδια 71
3.3. Μγας Διδσκαλος και Ιερας: χρονικ μιας «προδοσας» 80
3.3.1. Ο μασονισμς και η Ελληνικ Επανσταση του 1821 91
3.3.2. Ο Δ. Ρμας στον σκληρ πυρνα της Φιλικς 96
3.3.3. Δ. Ρμας και Ι. Καποδστριας 103
ΜΕΡΟΣ Β: Ο Δ. ΡΩΜΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821
4. Ο Δ. Ρμας στη Βενετα (1821–1824) 115
4.1. Φρνιμοι Καρμπονροι; Μια «προδοσα» ακμα 123
4.2. Το συνδριο της Βερνας 128
4.3. «Η Ελλς εβασλιζεν λη» 131
4.4. Η υλικ συνδρομ εξ Εσπερας 148
4.4.1. Ο Δ. Ρμας και τα εξωτερικ δνεια 151
5. Ο Δ. Ρμας και η Επιτροπ Ζακνθου «εις το στδιον των εμφυλων παθν» 158
5.1. Η πλη πολιτικν–στρατιωτικν και οι θσεις του Δ. Ρμα 162
5.2. Η «ακατβλητη τριανδρα» της Ζακνθου 177
5.3. Τοπικισμς εθνικς συγκεντρωτισμς; 192
5.4. Δ. Ρμας και Αλ. Μαυροκορδτος: ο «γγελος» και ο «Σατανς» 214
- 2 -
6. Ο Δ. Ρμας και η Επιτροπ Ζακνθου στα «δσεκτα τη» (1825–1828)
6.1. «Στον καιρ του Μπραμη» 223
6.1.1. Ο Δ. Ρμας ως συντονιστς δικτου πληροφοριν 244
6.1.2. Ο Δ. Ρμας και η ανγκη δημιουργας τακτικο στρατο 254
6.2. Οι διπλωματικς διαδρομς του Δ. Ρμα και της Επιτροπς Ζακνθου
6.2.1. Η διαμρφωση των θεωρητικν αρχν 273
6.2.2. Η «Ατηση Προστασας»
6.2.3. Η εσωτερικ πολιτικ σκην μετ την «Ατηση Προστασας» 314
6.2.3.1. «Κολοκοτρωνσται, Κουντουριωτσται και Κωλετσται» 322
6.2.3.2. «Η δικτατορα των νδεκα» 327
6.2.4. Η Επιτροπ Ζακνθου και το «βαλκανικ σχδιο» 346
7. Δ. Ρμας: νας πρδρομος του νεοελληνικο ευεργετισμο 350
7.1. «Η Επιτροπ Ζακνθου και οι πολιορκες Νεοκστρου–Μεσολογγου» 355
7.1.1. Ο «υπερλλην» Eynard 369
7.1.2. Εξφληση συναλλαγματικν 384
7.2.1. Απολτρωση αιχμαλτων 389
7.2.3. Εξυπηρτηση ιδιωτν 397
ΜΕΡΟΣ Γ: Ο Δ. ΡΩΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821
8. Ο Δ. Ρμας κατ την καποδιστριακ και οθωνικ περοδο (1828–1859)
8.1. Η διακυβρνηση Καποδστρια (1828–1831) 408
8.2. «Οι μηχανορραφες του Ρμα» 415
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 427
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 434
αρ.: αριθμς
Αρχεο Δ. Ρμα: Αρχεο Διονυσου Ρμα–Επιτροπ Ζακνθου (Αλ. Βολτζου), Ε.Λ.Ι.Α.
Αρχ. Μαυροκορδτου: Ιστορικν Αρχεον Αλ. Μαυροκορδτου υπ Εμμ. Πρωτοψλτη
Αρχειοφ.: αρχειοφυλακεο Ζακνθου
Αρχ.δρας: Ιστορικν Αρχεον δρας. Αρχεα Λαζ. και Γ. Κουντουριτου 1821–1832
Αρχ.Φιλ.: Αρχεο Ι. Φιλμονος Εθνικς Βιβλιοθκης
αφοι: αδελφο
Βλ.: Βλπε
δ.δ.: διδακτορικ διατριβ
Ε.Β.Ε.: Εθνικ Βιβλιοθκη Ελλδος
Ε.Κ.Π.Α.: Εθνικ και Καποδιστριακ Πανεπιστμιο Αθηνν
Ε.Λ.Ι.Α.: Εθνικ Λαογραφικ Ιστορικ Αρχεο
Ε.Μ.Σ.: Εταιρεα Μακεδονικν Σπουδν
εφ.: εφημερδα
Θεσ/νκη: Θεσσαλονκη
- 4 -
Ι.Ν.Ε.: Ιστορα του Νου Ελληνισμο 1770–2000, Αθ. (Ελληνικ Γρμματα) 2003
Ιστ. Αρχεον Α και Β: Ιστορικν Αρχεον Διονυσου Ρμα τ. Α και Β υπ Δ. Καμπορογλου
κ..: και λλοι
κ.εξ.: και εξς
Μ.Ι.Ε.Τ.: Μορφωτικ δρυμα Εθνικς Τρπεζας
Μ.Μ.: Μουσεο Μπενκη
περ.: περιοδικ
- 5 -
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
εργασα αυτ εκκινε απ την αντληψη – θεμελιδη και αυταπδεικτη στους κκλους των
θεραπντων την ιστορικ επιστμη – τι η Ιστορα δεν μπορε να γραφε οριστικ. Ετε γιατ –
πως εναι λογικ – η ιστορικ οπτικ συνεχς μεταβλλεται, καθς αλλζουν οι εποχς, ετε
γιατ να στοιχεα ανακαλπτονται διαρκς, τα οποα ρχονται να αναγκσουν στην
επαναξιολγηση των ως ττε «θσφατων» της ιστορικς ρευνας. Η παραδοχ αυτ οριοθετε και
το ερος της συγκεκριμνης προσπθειας, καθς με αυτν επιχειρεται αφενς η αξιοποηση
σγχρονων ιστορικν προσεγγσεων και αφετρου η χρησιμοποηση ανκδοτου αρχειακο υλικο.
Οι δο αυτο πυλνες της διατριβς εκβλλουν σε μια συνολικ επανεκτμηση του ιστορικο
πεδου, το οποο, αναγκαστικ, ενσωματνει τα πορσματα της νετερης ιστοριογραφας σχετικ με
την Επανσταση του 1821 και, συγχρνως, τα συνδυζει με τη μελτη πολτιμων εγγρφων, τα
οποα ως τρα εχαν διαφγει της προσοχς των ερευνητν.
Στη βση των συγκεκριμνων προθσεων, ο ρλος του ερευνητ καθσταται διττς,
κινομενος μεταξ του θεωρητικο ιστορικο και του ιστοριοδφη. Και αυτ διτι τα υπ μελτη
ανκδοτα γγραφα της πρωτογενος ρευνς μας πρεπε πρτα να εντοπιστον, να μεταγραφον,
να μελετηθον και κατπιν να ενταχθον στο συνολικ νοητικ σχμα που θα επιχειροσε,
δευτερογενς, να φωτσει τη συγκεκριμνη ιστορικ περοδο και τη δρση του κεντρικο
πρωταγωνιστ της «παρστασης», του ζακνθιου ευγεν Διονσιου Ρμα. Στην πορεα μιας
ττοιας προσπθειας ελλοχεει πντα ο κνδυνος της περιπτωσιολογας, του εγκλωβισμο στο
μερικ και ασμαντο, αφο αφετηρα αποτελον τεκμρια σχετιζμενα με να μνο πρσωπο. Η
νταξ τους, επομνως, στο γενικ ιστορικ αφγημα της Επανστασης απετλεσε το στοχημα και
την πρκληση αυτς της διατριβς, αφο «τα τεκμρια δεν συνθτουν κατ βθος ιστορα, συμβλλουν
στην ερμηνεα της».1
Η μελτη των εγγρφων του Αγνα της Ανεξαρτησας που χρησιμοποιθηκαν στην
παροσα εργασα αποδδει, πρωτστως, φρο τιμς στους αφανες εργτες των σκονισμνων
αρχεων, οι οποοι ανλωσαν πολτιμο χρνο σε μια κοπιδη προσπθεια να ανασρουν τις
στιγμς του παρελθντος και να τις καταστσουν προσβσιμες στη νετερη ρευνα. Ανμεσ τους
ξεχωρζει, ασφαλς, ο Δημτριος Καμπορογλου, ο οποος εναι ο πρτος εκδτης του Ιστορικο
Αρχεου Δ. Ρμα. πως ομολογε ο διος, στην εισαγωγ του δετερου τμου, πραγματευμενος τα
γεγοντα του 1826: «τα γνωστ ιστορικ ργα, τα περ του Αγνος πραγματευμενα, χαρακτηρζουσιν εν
γενικας γραμμας τα του τους τοτου. Κατοι δε ωρισμνα σημεα διαφωτζονται δι’ ειδικν πραγματειν
1Π.Ενεπεκδης, Ιωννης Καποδστριας, 37.
και απομνημονευμτων, εν τοτοις μνουσι μεγλα και σπουδαα κεν, αποκαθστανται αυθαιρτως. Τα
κεν τατα κκληται να συμπληρση η ευσυνεδητος, πολπονος και χαρις αρχειακ ρευνα».2
Η διατριβ αυτ βασζεται στην ανδειξη των εγγρφων του Αρχεου Ρμα, τα οποα δεν
εχε συμπεριλβει στην εργασα του ο πρτος εκδτης και, απ αυτν την ποψη, αποτελε
συνχεια της δικς του προσπθειας, πνω απ να αινα μετ. Ο Δ. Καμπορογλου εχε
αντιληφθε, δη απ τη δημοσευση του Αρχεου Ρμα στις αρχς του 20ο αινα, την αναγκαιτητα
μιας περισστερο εμπεριστατωμνης ανλυσης, καθς, αναφερμενος στα γγραφα του Αρχεου Δ.
Ρμα για το τος 1825, τνιζε: «Ευνητον εναι, τι καθσταται αδνατος η και δια βραχυττων στω
ανλυσις τοσοτων και τοιοτων εγγρφων, επσης δε ως εκ της πληθος των εμφανιζομνων προσπων
και ο βιογραφικς χαρακτηρισμς πντων αυτν, σον περιληπτικς και αν γνη οτος. Θα περιορισθμεν
λοιπν...χαρακτηρζοντες τιν εξ αυτν...και αναλοντες τα απλυτον ανγκην υπομνηματισμο χοντα
γγραφα».3
Πρα απ αυτν την αναγνωρισμνη λλειψη, την οποα επιχειρε να καλψει η
συγκεκριμνη εργασα, εναι απολτως λογικ να απαιτεται η αναψηλφηση του Αρχεου απ μια
διαφορετικ οπτικ γωνα, αυτ που – λγω της διαφορετικς στιγμς της εποχς μας – θα
μπορσει να οδηγσει σε «διαφορετικς, συμπληρωματικς, ενδεχομνως νες δεκτικτητες».4 «Καθκον
του ιστορικο εναι να δει την εθνικ ιστορα ως μια εκδοχ, χι τη μοναδικ, της αντληψης του ιστορικο
παρελθντος, της ιστορας».5 Πσω μλλον που η προσπλαση των δημοσιευμνων εγγρφων του
Αρχεου Ρμα φωτζεται απ τη μελτη των νων στοιχεων που εξγονται απ τη συμπερληψη
ανκδοτων τεκμηρων, βασικ ξονα εργασας στο παρν πνημα.
Η βασικ αντληψη που διπει τις σελδες που ακολουθον εντοπζεται στην παραδοχ πως
τα πρωττυπα γγραφα βοηθον με τρπο μεσο και ουσιαστικ την ιστορικ ρευνα και την ορθ
αξιολγηση των δρντων προσπων. Ουσιαστικ, πρκειται περισστερο για αναμτρηση του
γρφοντος με τα τεκμρια παρ για ναν αφηρημνο λγο υποταγμνο σε προκροστεια θεωρητικ
σχματα, βασικ χαρακτηριστικ πολλν απ τις πιο πρσφατες σχετικς εργασες. «Η ανγνωση
των κειμνων συμπληρνει την ιστορικ σνθεση, γιατ το λεκτικ τους, πως και οι περιγραφς τους, μας
μεταφρουν στην ατμσφαιρα και στο πνεμα της εποχς, μας αναστανουν δηλαδ λεπτς φευγαλες
ννοιες, που δεν μπορε να μας τις δσει η ιστορικ κθεση. Οι περιγραφς αυτς δνουν αμα και ζω στις
σκις του παρελθντος, τις αναστανουν, και τις κνουν να μιλον με τη γλσσα τους, ιδως για γεγοντα που
χουν μια συνεχ διρκεια, κνηση και ζω, πως η Ελληνικ Επανσταση. Αυτς οι επιλεγμνες πηγς,
2Ιστ. Αρχεον Β, ζ. 3Ιστ. Αρχεον Α, νβ. 4Σ. Ασδραχς, Ιστορικ, 98. 5Α. Λικος, «Η δμηση», 23.
- 7 -
δοσμνες με τις λξεις και το χρμα της εποχς, μαρτυρον ζωηρ τα γεγοντα, θα λεγε κανες απηχον τη
φων της Ιστορας».6
Χρειζεται, μως, αυστηρς κριτικς λεγχος κατ την επεξεργασα τους, αφο πολλ απ
τα ζωνταν αυτ τεκμρια εναι επικινδνως υποκειμενικ (εναι φυσικ το δρων υποκεμενο να
προβλει το δικ του κθε φορ πολιτιστικ–νοητικ σμπαν με αξωση «αντικειμενικτητας») και
αλληλοσυγκρουμενα. Δεν παουν, πντως, να αποτελον πολτιμη παρακαταθκη μιας κρσιμης
εποχς, ταν να ολκληρο θνος «αναπνει» για πρτη φορ.7 ργο του ιστορικο εναι να τα
συνδσει μεταξ τους, να αποκαλψει το ιστορικ τους υπβαθρο και, τελικ, να τα εντξει στη δικ
του αφγηση του παρελθντος, πλουσιτερη, σως, απ τις προηγομενες, χρσιμη για τους
μελλοντικος μελετητς και δεκτικ αναθεωρσεων απ αυτος, ταν και εκενοι θα λθουν κποια
στιγμ στο μλλον να δσουν τη δικ τους αφγηση, με βση την εποχ τους,8 την ιστορικ
ευαισθησα τους και τα νετερα στοιχεα που θα χουν τυχν ανακαλψει για «το ωραο αμλγαμα
του 21, το ανεξγητο αυτ θαμα».9
Η συγκεκριμνη διδακτορικ διατριβ υποκινθηκε απ δο επιπλον παργοντες. Ο
πρτος σχετζεται με την τχη του Δ. Ρμα στην ελληνικ ιστοριογραφα των τελευταων δο
αινων. Η σγχρονη ιστορικ ρευνα ουσιαστικ «υποτιμ» το ργο της Επιτροπς Ζακνθου και
των στελεχν της, της οργανωμνης εκενης ομδας Ελλνων που – με επικεφαλς τον κντε
Διονσιο – επηρασαν αφανς αλλ καθλου επιφανειακ τις εξελξεις του εθνικοαπελευθερωτικο
Αγνα. Εξ αυτο υποτιμ και την παρουσα του διου του ζακυνθινο κντε, καθς, για
παρδειγμα, σε ολκληρη την Ιστορα του Ελληνικο θνους της Εκδοτικς Αθηνν, ο «Ιππτης της
Επαναστσεως»10 αναφρεται δο μνο φορς.11 Ειδικ μονογραφα για τη δρση του αποτελε μνο
σχετικ εργασα του Ντνου Κονμου, που ο συγγραφας αποροσε για το γεγονς τι «η φωτειν
αυτ μορφ της εθνεγερσας δεν γινε ποτ αντικεμενο ιδιατερης ιστορικς ρευνας, εν υπρχουν
ανεκμετλλευτα τσα ντοκουμντα, γνωστ γνωστα, και δεν εδε ακμα το φως της δημοσιτητας μια
6Α. Βακαλπουλος, Επλεκτες Α, 6. 7Κ. Μπλσης, 234. 8«Ο ιστορικς θτει στο υλικ του ερωτματα που παργει ο καιρς του. Συμβλλει τσι στην παραγωγ χι του παρελθντος εν γνει αλλ του παρελθντος που μπορε να ανασυστσει η ιστορικ κοινωνα στην οποα ζει και μετρχεται του επαγγλματς του» (Ν.Θεοτοκς, «Ο εθνικισμς», 35) «Κατ βθος τα στοιχεα μιας αλληλογραφας δεν εξαντλονται ποτ, οι ειδσεις που μας προσφρονται λαμβνουν προεκτσεις ακαθριστες, παρχουν θες ανλογα με την γωνα που τις ατενζουμε, η πολυεδρικτητα προσπων, γεγοντων και καταστσεων καθιστ τα ιδιωτικ κυρως γρμματα μια σχεδν ανεξντλητη πηγ εμπνεσεων και απροσδκητων ευρημτων» (Π. Ενεπεκδης, Ιωννης Καποδστριας, 22). 9Τ. Παπατζνης, 71. Για το «ασυνθιστο» 1821 βλ. Γ. Μαργαρτης, «Η Ελληνικ Επανσταση», 23–34. 10Κ. Καιροφλας, Η Ζκυνθος, 140. 11Στον τμο ΙΒ, 193 που η καταδκη του Ρμα απ τις αγγλικς αρχς των Επτανσων σε ισβια εξορα λγω του φιλελευθερισμο του, και 407 που η «Ατηση Προστασας».
- 8 -
διεξοδικ μελτη, με λη την πολπλευρη και ακοραστη δραστηριτητα του Ζακυνθινο αυτο φιλικο πριν
και κατ τη διρκεια της Ελληνικς Επανστασης».12
Η δραστηριοποηση της Επιτροπς Ζακνθου (Δ. Ρμας, Κ. Δραγνας, Π. Στεφνου) και η
κυριτερη ενργει της, η «Ατηση Προστασας», θεωρθηκαν απ τη νετερη ιστοριογραφα
γεγοντα δευτερεουσας σημασας σε σχση με τις σκληρς στρατιωτικς συγκροσεις τις
Εθνοσυνελεσεις και τα Συντγματα του Αγνα. Στην πλειοψηφα των γενικν και ειδικν ργων
για την ελληνικ Επανσταση, ενργειες του Ρμα αποσυνδονται απ τη δικ του πρωτοβουλα
και αποδδονται σε λλους παργοντες. Κανες δεν (ανα)γνωρζει επαρκς σμερα τον ευγεν, που
κατ τη διρκεια του Αγνα απολμβανε ψιστης αναγνρισης και εκτμησης, προαλειφμενος
ακμα και για την ηγεσα των Ελλνων.
Τον δετερο κινητριο παργοντα στη συγγραφ της εργασας απετλεσε η απουσα
ολοκληρωμνης παρουσασης της ζως και της δρσης του κντε, αφο η μονογραφα του Κονμου
αφενς διαπνεται απ μια τση αγιοποησης, που εντσσει το ργο στο πλασιο της τοπικς
«εξυμνητικς» ιστοριογραφας, αφετρου υπερτονζει την τεκτονικ δισταση, υποβιβζοντας
αναγκαστικ τη συνολικ θερηση των συνθηκν της εποχς κτω απ τις οποες δρασε ο
πρωταγωνιστς μας. Η διατριβ αυτ φιλοδοξε, αντιθτως, να παρακολουθσει τον ζακνθιο
πατριτη κτω απ το πρσμα της πολυπλοκτητας μιας σνθετης εποχς και, εν σβεται
οπωσδποτε τη βασικ ερμηνευτικ παρμετρο του τεκτονισμο αναδεικνοντας το πλθος των
τεκτνων που δροσαν γρω απ τον Ρμα, επιχειρε να ανιχνεσει τα ποικλα ελατρια των
ενεργειν του, τα οποα εξελσσονταν απ εποχ σε εποχ και διαφοροποιονταν ανλογα με τις
περιστσεις.
Η αππειρα βιογραφικς αναπαρστασης της ζως ενς δραστριου πολιτικο της εποχς
αναγκζει τον μελετητ να συγγρψει εκν κων την ιστορα μιας ολκληρης κρσιμης
πεντηκονταετας, αυτς που στο κντρο της χει την ελληνικ Επανσταση, της οποας ο Ρμας
ταν κριος προγγελος, εκφραστς και ιθνων νους. Η βιογραφα του Ρμα, τελικ,
ανταποκρνεται σε μια λλειψη στον τομα των βιογραφιν για τους «ηγτες» των πολιτικν
σχηματισμν της Επανστασης,13 οι οποοι επηρασαν καρια την εξλιξη των συνολικν
γεγοντων.
Για τους συγκεκριμνους λγους, θεωρθηκε τι η σκιαγραφα της προσωπικτητας και της
πολυσχιδος δρσης του Δ. Ρμα στον Αγνα της ελληνικς ανεξαρτησας μποροσε να
αποτελσει στερε βση για θμα ρευνας, με στχο την εκπνηση διδακτορικς διατριβς, η οποα
επικεντρνεται:
- 9 -
στην αξιοποηση για πρτη φορ του περιεχομνου πολτιμων εγγρφων του Αγνα της
Ανεξαρτησας, στε να επιτευχθε η νταξ τους στα ιστορικ συμφραζμενα της εποχς
κατ την οποα συντχθηκαν, με τη λογικ τι «η ανγνωση των πηγν απαιτε την
ανασσταση της συνφειας παραγωγς της μαρτυρας»,14
στη συγκριτικ μελτη των ανκδοτων εγγρφων με τα δη δημοσιευμνα απ τον Δ.
Καμπορογλου, τσι στε να φωτιστον καλτερα και να συμπληρωθον–διορθωθον τα
συμπερσματα, στα οποα εχε δη φτσει ο διος,
στην ανασνθεση του συνλου του Αρχεου Δ. Ρμα, το οποο βρσκεται διασπασμνο
σε Εθνικ Βιβλιοθκη και Ε.Λ.Ι.Α., με μφαση στον εντοπισμ των ανκδοτων εγγρφων,
στην ολοκληρωμνη παρουσαση της προσωπικτητας του Δ. Ρμα, στη βση των
τεκμηρων που προσφρει το Αρχεο του, καθς «δεν μπορομε να μελετσουμε σοβαρ το
1821, πως φυσικ και οποιαδποτε λλη περοδο, χωρς να γνωρζουμε τους ανθρπους που
εναι τα υποκεμενα λων σα διαδραματζονται»,15
στην ανασνθεση του εθνικο μας αφηγματος, με τη βοθεια εργαλεων, πως εναι ο
εταιρισμς, ο μετριοπαθς φιλελευθερισμς στη συνφει του με τον ριζοσπαστικ
δημοκρατισμ,16 η ευρωπακ οπτικ σε αντθεση με τον τοπικισμ και τον εσωστρεφ
«κομματισμ»,
στην επανεκτμηση του πολιτικο–παραταξιακο στοιχεου κατ το 1821 μσω μιας
«γλωσσικς προσγγισης» των κειμνων, που θα επιτρψει πιο εκλεπτυσμνες
ταξινομσεις και, σως, πιο συνολικς προσεγγσεις,17
στην αναζωπρωση του ενδιαφροντος για να απ τα σημαντικτερα ζητματα της
Νετερης Ιστορας μας, σε μια εποχ που το αντικεμενο δεν αποτελε ιδιατερο πλο
λξης των νων επιστημνων.18
Η παροσα εργασα εδρζεται στο τεκμηριωτικ υλικ του Αρχεου Δ. Ρμα στο Ε.Λ.Ι.Α., το
οποο εναι στο μεγαλτερο μρος του ανκδοτο. Στχος εναι η σο το δυνατν καλτερη
κατανηση και πισττερη ανασνθεση βασικν στιγμν του Αγνα της Ελληνικς Ανεξαρτησας,
καθς και η παρουσαση της ανταπκρισης των μελν της Επιτροπς Ζακνθου στα – συχν
ανυπρβλητα – προβλματα, που θετε η δραματικ για τον ελληνισμ αυτ περοδος της εισδου
του ελληνικο κοινωνικο σχηματισμο στη νεωτερικτητα.19 Μσω της αλληλογραφας του Δ.
14Ν. Θεοτοκς, «Ο εθνικισμς», 34. 15Χ. Λοκος, «Η επανσταση», 586. 16Για τις σχετικς ννοιες βλ. R. Meinardus Ι. Κολιπουλος, Δυτικ, 71–99. 17Χ. Λοκος, «Η επανσταση», 588–589. 18Ε. Αγγελομτη–Τσουγκαρκη, «Ιστορικς», 386. 19Κ. Μπλσης, 224.
- 10 -
Ρμα, επιχειρεται η αναπαρσταση σημαντικν επεισοδων του Ελληνικο Αγνα απ μια
ιδιατερη και, πως αποδεικνεται, ενδιαφρουσα οπτικ γωνα. Η μελτη του Αρχεου Δ. Ρμα
επιτρπει, τελικ, την εξαγωγ συμπερασμτων και φωτζει ουσιαστικς λεπτομρειες της Ελληνικς
Επανστασης, συμβλλοντας εποικοδομητικ στην προθηση της ιστορικς μας αυτογνωσας.
Οι επιστολς του Αρχεου αποδεικνουν το ουσιαστικ και ειλικρινς ενδιαφρον των μελν
της Επιτροπς Ζακνθου για την αγωνιζμενη Πατρδα που, απ τη στιγμ της κρηξης του Αγνα,
παει να εναι η μικρ Ζκυνθος και γνεται η μεγλη Ελλδα. Η προσφορ των μελν της
Επιτροπς αποτιμται εκ των πραγμτων ανεκτμητη. Απετλεσαν μια δυνατ φων λογικς μσα
σε να συγκεχυμνο και ταραχδες επαναστατικ περιβλλον, ανλαβαν ουσιαστικς
πρωτοβουλες ενσχυσης του Αγνα και τελικ προθησαν μια σειρ απ στχους, οι οποοι –
επιτυχες χι – τους ανδειξαν σε κινητριους μοχλος των επαναστατικν εξελξεων, τσο στην
εσωτερικ πολιτικ σκην σο και στις διεθνες διαβουλεσεις. Η επιτυχα τους θα ταν
μεγαλτερη, αν και η ελληνικ Διοκηση ταν περισστερο τοιμη να αξιοποισει τη συγκεκριμνη
χερα βοηθεας. μως, στω και τσι, δικαιονται μια ξεχωριστ θση στην ιστορα της Ελληνικς
Επανστασης, αφο απφυγαν με τη δρση τους τις κατηγορες του Αννυμου της Ελληνικς
Νομαρχας, ο οποος στηλτευε προεπαναστατικ τους αδιφορους, ονομζοντς τους «αληθες
εχθρος και χειρτερους απ τους διους Οθωμανος τραννους της Ελλδος, εντροπ του γνους μας και
θανατηφρο πληγ της πατρδος».20 Οι ζακνθιοι φιλογενες δεν επλεξαν